PUNIM SEMINARIK

MBROJTJA,MBESHTETJA DHE LEVIZJA.Sistemi lekuror-Intergumenti.

LEVIZJA DHE MBESHTJETJA.Sistemi skeletor

Punuare nga: Blertë Jashari

Miranda Gashi

-IntergumentiA e dini që lëkura jonë mbulon të gjithë trupin dhe që përcakton në shkallë të lartë pamjen tonë. Por ju nuk e dini se lëkura mund të “shohë”, mund të “ndjejë”, mund të “flasë”, mund të “nuhasë” etj. A e dini se lëkura jonë është organi më i ndërlikuar, përmbledh një sërë funksionesh të sistemeve të tjera si ai imun, respirator, sekretor, termoregulator, lidhor, muskular etj. A e dini se lëkura përmbledh rreth 3000 sëmundje, pra më shumë se çdo organ tjetër. Lëkura është organ elastik, muskulor që mbështjell trupin e organizmave të gjallë. Lëkura mbulon dhe ruan trupin e Njeriut. 

FUNKSIONI LEKURES

            1. Mbrojtja – Lëkura e mbron organizmin nga ndikimet e dëmshme të ambientit. Shtresa mbrojtëse acidike është mbrojtje efektive kundër infeksioneve. Më tej mbron lëkurën nga goditjet, djegiet, dhe Rrezet –UV.2. Rregullorja ngrohëse – Lëkura vepron si një termostat. Ajo siguron që temperatura e trupit gjithmonë të jetë mes 36 dhe 37 °C . Kjo ndodh përmes një shkëmbimi të vazhdueshëm mes ngrohjes së trupit dhe ambientit.3. Sekretimi – Me djersitje bëhet Ujë, Kripë dhe Mbeturina ,të shkaktuara në punën e qelizave të trupit.. Kuptimi - Në lëkurë gjenden shumë receptorë, të cilat mundësojnë për të perceptuar të ftohtët, nxehtësitë, dhimbjet dhe shtypjet.5. Ruajtja – Nënlëkura përmban inde dhjamore –yndyrë. Nuk ofron vetëm mbrojtje nga goditjet, por shërben edhe si ruajtës i energjisë. Për rregullimin e ngrohjes dhe furnizimin e lagështisë, lëkura mund të përdor edhe kursimin e ujit.            6. Komunikimi – Lëkura është një organ për komunikim. Ajo vlerësohet si një pasqyrë e shpirtit dhe tregon se sa i japim trupit tonë rëndësi.

NDERTIMI I LEKURESLëkura përbëhet prej tre shtresave : epiderma, derma, hipoderma (nënlëkura). Epiderma   e cila është shtresa e parë sipërfaqësore e lëkurës, shtresa e jashtme që është e ndërtuar nga qeliza të vdekura të cilat janë të domosdoshme si një mur mbrojtës i cili pengon futjen e mikrobeve në brendi (në shtresat e tjera). Qelizat e vdekura të kësaj shtrese shumohen vazhdimisht dhe zëvendësohen nga qeliza të reja. Shtresa e dytë është derma dhe e treta hipoderma.

          EPIDERMA DHE DERMA 1.EPIDERMA-LËKURA E JASHTME  Epiderma – që është shtresa mbrojtëse e lëkurës. Ajo përbëhet prej indit epitelial me shumë shtresa. Qelizat e shtresës së poshtme janë të gjalla dhe shumzohen vazhdimisht, duke formuar qeliza të reja, që

vendosen mbi to. Këto qeliza përmbajnë substanca ngjyruese (pigmente), që i japin ngjyrën lëkurës. Qelizat e shtresave të sipërme janë të vdekura, të brirëzuara dhe bien vazhdimisht e njohur si zbokth. Trashësia e kësaj pjese është më e madhe në pjesët që fërkohen dhe atje ku shtypja është më e madhe  Pjesët më të forta të epidermës janë thonjët, që ngulen në muskuj.

2.DERMA(DERMIS) OSE (KORIUM) – përbëhet prej indit lidhor me fije elstike. Këto i japin elasticitet lëkurës. Në dermë ndodhen gjëndrrat e djersës që prodhoin djersën ,gjëndrrat e lyrës që prodhojnë një substancë të lyrshme, e cila shërben për të mbajtur të buta qimet dhe sipërfaqen e lëkurës, gjëndrrat e qumshtit;fundet nervore. Në dermë zënë fill dhe qimet, të cilat

janë veti e të gjithë gjitarëve.Në rrënjën e qimes ndodhen fije nervore, të ndjeshme ndaj të prekurit, dhe fije muskulore, që vënë në lëvizje qimen. Në rast

frike ose zemërimi të papërmbajtur, muskujt tkurren dhe qimet vihen në lëvizje pra, shprehja “iu ngritën qimet e kokës” është e bazuar.

HIPODERMA3.NËNLËKURA OSE HYPODERMA (SUBKUTIS)      Hipoderma (nënlëkura), Shtresa dhjamore e nënlëkurës – ndodhet nën dermë. Kjo mbron organet nga goditjet dhe nga të ftohtit. Përmban edhe substanca rezervë për organizmin tonë. Organet shtesë të Lëkurës janë: Qimet (Flokët), Gjëndrat e Lëkurës dhe Thonjtë. 

            1. QIMET-            Flokët, Rrënja e flokëve gjendet në shtresën e mesme të lëkurës, në dermis – Korium. Secili flokë ka një muskul. Fije të qimeve të njëjta si flokët gjenden edhe në pjesë tjera të lëkurës, si janë: Vetullat -mbron nga djersët dhe Qerpikët -që mbrojnë sytë nga pluhurit, trupat e jashtëm dhe djersët. 

2. GJENDRAT E LËKURËSLëkura ka gjëndra të djersitjes dhe të zbehjes. Ato ndodhen në pozitë mes dermis dhe subkutis (shtresa 2 dhe 3). Gjëndrat e zbehjes shërbejnë për të formuar shtresa të zbehta përmbrojtjen e lëkurës. Gjëndrat e djersitjes shërbejnë për të formuar djersë nëpër poret e lëkurës. 

            3. THONJTËThonjtë përbëhen nga qelizat brirore të epidermës që vazhdimisht riten dhe i mbrojnë majat e gishtërinjëve. Thonjtë janë të fortë, të stolisur, të tejdukshëm, të butë dhe me shkëlqim dhe rriten vazhdimisht. Thonjtë e butë mund të tregojnë një mungesë të vitaminave.

-ANATOMIA E LEKURES- Lekura eshte organ qe mbeshtjell ter sip. e jashtme te org. te njeriut dhe qe kalon ne mukoz per ti

mveshur hapsirat e brendshme te org. p.sh: kapaket e syve, gojen, organet gjenitale, kanalet urinare, anusin. - Lekura ka pesh prej 8-10kg me nje siperfaqe 1.7m2(katror) dhe trashsi 1-2mm e cila trashsi ne shputa dhe shuplaka eshte 2-4mm. - Lekura eshte barrier mbrojtese qe nga njera ane pengon humbjen e ujit elektroliteve dhe perbersve tjer, ndersa nga ana tjeter pengon hyrjen e materieve demtuese. - Vlera e pH se sip. te lekures eshte ne mes 4.1 ne koke deri ne 7.2 ne shputa ndersa ne sip. tjera 5.5. - Lekura mbron org. nga agjenset kimik, mikrobiologjik, fizik dhe rregullon temp. trupore. - Ne lekure zhvillohen shume procese imunologjike por edhe shume procese te org. manifestohen me ndryshime ne lekure. -

Ngjyra e lekures eshte e ndryshme ajo varet nga raca, mosha dhe pjeset e trupit qe i perkasin - Ngjyren e lekures e kushtezon shpeshtesia dhe sasia e pigmentit qe quhet Melanin - Lekura nga ana histologjike eshte e perber nga 3 shtresa: 1. Epiderma:(mbi lekure) e ndertuar nga qelizat me gjendra te djerses dhe gjendra dhjamore, qimet dhe thonjet. 2. Derma: (lekura e vertet) paraqet struktur te indeve lidhore. 3. Hipoderma: (nen lekure) e perber nga indet dhjamore. - Ndryshimet ne lekure gjithnje do te sherbejn si dritare ne te cilen do te pasqyrohen ndodhit ne brendesi proceset patologjike ne organe dhe sisteme si

dhe gjendja fizike emocionale e org. te njeriut.

SISTEMI SKELETORSkeleti është një mrekulli inxhinierike në vete. Është sistem mbështetës strukturor i organizmit. Ai i mbronë organet vitale si truri, zemra dhe mushkëritë dhe mbështet organet e brendshme. Ai pajisë organizmin e njeriut me një aftësi superiore për lëvizje që nuk mund të imitohet prej asnjë mekanizmi artificial. Indi i eshtrave nuk është inorganik/i pajetë siç mendojnë shumica e njerëzve. Indi i eshtrave është një bankë/depozit mineralesh të trupit që përmbanë shumë minerale të rëndësishme si kalciumi dhe fosfati. Në pajtim me nevojat trupore, ose i depoziton këto minerale ose i shpërndanë këto në organizëm. Përveç gjithë këtyre, eshtrat gjithashtu prodhojnë qelizat e kuqe të gjakut.

PERSOSMERIA E SKELETITStruktura e brendshme e eshtrave është e ngjashme me atë të sistemit të skeleve që përdoren për ndërtimin e atyre urave dhe kullave. I vetmi dallim i rëndësishëm është se sistemi në eshtra është më i komplikuar dhe më superior në krahasim me ato të projektuara nga njerëzit. Me anë të këtij sistemi, eshtrat janë jashtëzakonisht të fortë dhe prapseprap mjaft të lehtë për përdorim të rehatshëm nga njerëzit. Po të ishte rasti i kundërt, p.sh., po të ishte brendia e eshtrave e fortë dhe e plotë sikurse pjesa e tyre e jashtme, do të ishte tepër e rëndë që të bartej nga një njeri dhe me lehtësi do të thyhej apo plasaritej nga goditja më e vogël për shkak të strukturës së saj të ngurt dhe të fortë.Projektimi i përkryer i eshtrave tona na ndihmon që të jetojmë jetën tonë në mënyrë shumë të thjeshtë, të arrijmmë të kryejmë madje edhe detyrat më të vështira lehtë pa dhimbje. Një tjetër karakteristikë e strukturës së ashtit është lakueshmëria/fleksibiliteti i saj në pjesë të caktuara të trupit. Pikërisht sikurse që kafazi i krahërorit mbronë organet vitale të trupit si zemrën dhe mushkëritë, ai gjithashtu zgjerohet dhe mblidhet/tkurret për të lejuar ajrin që të hyj dhe dal jashtë mushkërive.Elasticiteti/përshtatshmëria e eshtrave mund të ndryshojë me kohë. Për shembull, tek femrat, këllqet zgjerohen kah muajt e fundit të shtatzënisë dhe ndahen prej njëra tjetrës. Ky është një detal tejet i rëndësishëm, sepse gjatë lindjes, ky zgjerim lejon që koka e foshnjës të dal nga mitra e nënës pa u shtypur. 

ANATOMIA E GJITAREVE..Gjitarët janë kurrizorë me plotë kuptimin e fjalës. Kjo do të thotë që gjitarët kanë një strukturë kockore mbështetëse brenda trupit të tyre, me të cilën janë të bashkangjitur muskujt dhe ligamentet. Kjo është ajo që ne e quajmë Endoskelet.Shumica e gjitarëve kanë 7 vertebra apo (cervical vertebrae) në regjionin e qafës. Ndërtimi i skeletit të gjitarëve siq edhe shihet në figurën më lartë , është shum bazik (i thjeshtë). Ajo përbëhet prej kokës në njërën anë të boshtit kurrizorë, pastaj më poshtë zgjaten edhe brinjët për të formuar kafazin e krahërorit me çka do të mbrojë organet vitale (të rëndësishme), dhe katër gjymtyrët për lëvizje. Boshti kurrizor mbaron me bishtin.Për shkak të ndryshimeve të mëdha që egzistojnë mes ambienteve jetësore të gjitarëve egziston një numër i madh i dallimeve në ndërtimin e skeletit në mes grupeve të ndryshme të gjitarëve. Disa specie nuk kanë bisht, disa tjerëve u mungojnë gjymtyrët e përparme ndërsa edhe kafka është shumë variabile.

PESHKU..Një peshk është çdo anëtar i një grupi paraphyletic organizmash që përbëhet nga të gjitha kafshët ujore me velëzacraniate që nuk kanë gjymtyrë me shifra. Të përfshira në këtë përkufizim janë hagfish-ë e gjallë, lampreys (peshq pa nofulla), peshqit kërcor dhe kockëmadhenj, si dhe grupet e ndryshme të ngjashme që janë zhdukur. Shumica e peshqve janë ectothermic ("me gjak të ftohtë"), duke lejuar temperaturat e tyre të trupit të ndryshojnë sipas temperaturës së ambientit, edhe pse disa nga notuesit aktive të mëdhenj si Peshkaqen i bardhë dhe Tuna mund të mbajnë një temperaturë të lartë në bredësi të trupit .

-KONKLUZIONET TONA-Ne nga ky punim mesuam po aq shume gjera primare per trupin tone prandaj ju ju mbetet vetem te paramendoni po të mos ishte gjithçka kaq e përkryer dhe e tërë këmba të ishte formuar prej një ashti të gjatë të vetëm??? Po trupi jon te mos ishte I mbuluar me lekuren ??

Atehere ne e gjetem problemin ..

Pra, ecja do të ishte një problem serioz dhe do të kishim trupa shumë të ngathët dhe të plogësht. Madje edhe të uleshim do të ishte vështirë dhe ashti i këmbës lehtësisht do të thyhej për shkak t’i nënshtrohej vështirësive gjatë veprimeve të tilla. Megjithatë, skeleti i njeriut ka një strukturë që lejon të gjitha llojet e lëvizjeve trupore, Dhe eshte lekura jone ajo qe I mbulon te gjitha organet e mbrendshme por gjithsesi dhe ne na ndihmon ne shum procesePa te cilen me te vertete do ishte nje problem I madh..

BIBLIOGRAFIA:

-Wikipedia-Biologjia XI-Anatomia

-Atllas anatomik