UNIVERSITETI SHTETËROR I TETOVËS

PUNIM SEMINARIKLënda : BIOLOGJIA HUMANE

Tema : GjakuProf. Dr. Nexhbedin Beadini Ardian Hyseni

Mentori Kandidati Tetovë 2014

-Gjaku--Gjaku-

Gjaku simbolizon jetënGjaku simbolizon jetën

Gjaku, zemra dhe enët e gjakut formojnë sistemin Gjaku, zemra dhe enët e gjakut formojnë sistemin kardiovaskular dhe lidhin ambientin e jashtëm me atë kardiovaskular dhe lidhin ambientin e jashtëm me atë

të mbrendëshëmtë mbrendëshëm

Indit lidhor jep qelizat e gjakut të cilat kalojnë në Indit lidhor jep qelizat e gjakut të cilat kalojnë në lëngun jashtëqelizorlëngun jashtëqelizor

Qeliza të ndyshme, fragmente qelizore dhe substanca Qeliza të ndyshme, fragmente qelizore dhe substanca biokimike janë të tretura në gjakbiokimike janë të tretura në gjak

Substanca vitale transportohen në mes qelizës dhe Substanca vitale transportohen në mes qelizës dhe lëngut jashtëqelizor të cilat edhe mbajnë homostazën lëngut jashtëqelizor të cilat edhe mbajnë homostazën

Funksionet vitale të gjakutFunksionet vitale të gjakut Transporton gazra (OTransporton gazra (O22 dhe CO dhe CO22), hormone dhe ), hormone dhe

mbetjembetje

Ndihmon në mbajtjen e stabilitetit lëngut Ndihmon në mbajtjen e stabilitetit lëngut ndëqelizorndëqelizor

Shpërdan nxehtësinShpërdan nxehtësin

Ndihmon në mbrojtjen kundër infeksioneveNdihmon në mbrojtjen kundër infeksioneve ( qelizat e bardha të gjakut)( qelizat e bardha të gjakut)

Ndërpren gjakëderdhjen (trombocitet)Ndërpren gjakëderdhjen (trombocitet)

Njohurit për gjakunNjohurit për gjakun Përpjekjet e para janë përqendruar në plotësimin Përpjekjet e para janë përqendruar në plotësimin

vëllimin e humbur të fluidevëllimin e humbur të fluideveve dhe të riprodhoni dhe të riprodhoni fluide që janë lidhës të Ofluide që janë lidhës të O2.2.

Në raste të luftërave janë ushtarët Në raste të luftërave janë ushtarët ata që ata që kanë kanë pasur nevojë për transfuzionpasur nevojë për transfuzion

AIDSI është bërë rrezik i madh për raste të AIDSI është bërë rrezik i madh për raste të transfuzionittransfuzionit

Kërkimet për zëvendësues të gjakut janë Kërkimet për zëvendësues të gjakut janë intensifikuar;intensifikuar;

Zëvendësuesit duhet të kenë këto karakteristika:Zëvendësuesit duhet të kenë këto karakteristika:

- të bartë O- të bartë O22 dhe ta dorzoj në inde dhe ta dorzoj në inde

-- të jetë jo toksiktë jetë jo toksik

-- i ruajtëshëmi ruajtëshëm

-- funksional kur të mfunksional kur të meerretrret

-- të mos provoj reaksion imunitartë mos provoj reaksion imunitar..

Zëvendësuesit e gjakut për raste klinike Zëvendësuesit e gjakut për raste klinike janë dy tipe:janë dy tipe:

Shpërbërsit të cilët nuk shkatërrojnë Shpërbërsit të cilët nuk shkatërrojnë eritrocitet por vetëm lirojnë Oeritrocitet por vetëm lirojnë O22, ruajnë , ruajnë hemoglobinën nga shpërbërja e saj.hemoglobinën nga shpërbërja e saj.

Gjaku dhe enët e gjakutGjaku dhe enët e gjakut Gjaku e ka viskozitetin 3-4 herë më të madh se Gjaku e ka viskozitetin 3-4 herë më të madh se

ujiuji

Trombocitet janë fragmente qelizoreTrombocitet janë fragmente qelizore

Elementet e gjakut janë; eritrocitet,Elementet e gjakut janë; eritrocitet, leukocitet leukocitet dhe trombocitetdhe trombocitet

Ndërsa pjesën fluide e përbën plazmaNdërsa pjesën fluide e përbën plazma

Vëllimi i gjakutVëllimi i gjakut

Vëllimi i gjakut mvaret nga madhësia trupore, Vëllimi i gjakut mvaret nga madhësia trupore, koncentrimi i elektroliteve dhe nga sasia e indit koncentrimi i elektroliteve dhe nga sasia e indit adipozë.adipozë.

Vëllimi i gjakut te të rriturit është 5 litraVëllimi i gjakut te të rriturit është 5 litra

Meshkujt kanë më tepër sasi të gjakut se femratMeshkujt kanë më tepër sasi të gjakut se femrat

Përbërja e gjakutPërbërja e gjakut Hematokriti- 45% të vëllimit gjakut e përbëjnë Hematokriti- 45% të vëllimit gjakut e përbëjnë

qelizat e gjakut, ndërsa plazmën 65 %:qelizat e gjakut, ndërsa plazmën 65 %: -eritrocitet, -eritrocitet, -leukocitet -leukocitet -dhe trombocitet-dhe trombocitet Plazma është një fluid i cili përmban: Plazma është një fluid i cili përmban: -një përzierje të ujit, -një përzierje të ujit, -aminoacideve, -aminoacideve, -proteinave., -proteinave., -karbohidrateve, -karbohidrateve, -lipideve, -lipideve, -vitaminave, -vitaminave, -hormoneve, -hormoneve, -elektroliteve, -elektroliteve, -mbetjeve qelizore etj.-mbetjeve qelizore etj.

Gjaku dhe plazmaGjaku dhe plazma

Qelizat e kuqe/eritrocitetQelizat e kuqe/eritrocitet Forma e tyre ngjanë në diskun bikonkavForma e tyre ngjanë në diskun bikonkav -fusha bikonkave është adaptim për -fusha bikonkave është adaptim për

transportin e gazravetransportin e gazrave Membrana e eritrocitit e ruan hemoglobinën Membrana e eritrocitit e ruan hemoglobinën

mbrenda qelizës në mënyrë që ajo të lidh Ombrenda qelizës në mënyrë që ajo të lidh O22

HemoglobinaHemoglobina - përbën 1/3 e eritrocitit- përbën 1/3 e eritrocitit -proteinat janë përgjegjëse për ngjyrosjen e -proteinat janë përgjegjëse për ngjyrosjen e

gjakutgjakut -kur të lidhet O-kur të lidhet O22 për hemoglobin për hemoglobin

(oksihemoglobin) i jep ngjyrë të kuqe të (oksihemoglobin) i jep ngjyrë të kuqe të qeltë eritrocitit, ndërsa kur lirohet Oqeltë eritrocitit, ndërsa kur lirohet O22 merr merr ngjyrë të mbylltë(dezoksihemoglobin) ngjyrë të mbylltë(dezoksihemoglobin)

Pamja vizualePamja vizuale

Fotot e eritrociteve me mikroskopi Fotot e eritrociteve me mikroskopi elektronike dhe mikroskop të dritëselektronike dhe mikroskop të dritës

Karakteristikat e eritrociteveKarakteristikat e eritrociteve

Eritrocitet kanë bërtham deri sa janë të pa Eritrocitet kanë bërtham deri sa janë të pa pjekura, ndërsa ato kur janë pjekur nuk e pjekura, ndërsa ato kur janë pjekur nuk e posedojnë atë.posedojnë atë.

- shkaku është që rrisin sipërfaqen e tyre- shkaku është që rrisin sipërfaqen e tyre

- nuk sintetizohen proteinat dhe nuk mund të - nuk sintetizohen proteinat dhe nuk mund të ndahenndahen

Numri i eritrociteveNumri i eritrociteve

Numri i eritrociteve në 1 mmNumri i eritrociteve në 1 mm33 ose 1ml gjak: ose 1ml gjak:

- tek mashkujt e rritur 4.6 – 6.2 milion për 1ml/gjak- tek mashkujt e rritur 4.6 – 6.2 milion për 1ml/gjak

- te femrat 4.2- 5.2 milion 1ml/gjak- te femrat 4.2- 5.2 milion 1ml/gjak

Rritja e numrit të tyre mundëson edhe sasi më të Rritja e numrit të tyre mundëson edhe sasi më të madhe të Omadhe të O22 për organizmin për organizmin

Ndyshimet në numër dhe cilësi të eritrociteve Ndyshimet në numër dhe cilësi të eritrociteve mund të çrregullojnë shëndetimund të çrregullojnë shëndetinn

Në mënyrë rutinore numri i tyre është tregues i Në mënyrë rutinore numri i tyre është tregues i një varg çrregullimeshnjë varg çrregullimesh

HemopoezaHemopoeza --Formimi i eritrociteve-Formimi i eritrociteve- Krijohen në palcën e eshtrave, mëlqi dhe Krijohen në palcën e eshtrave, mëlqi dhe

shpretkëshpretkë Jetëgjatësia e tyre është 120 ditëJetëgjatësia e tyre është 120 ditë Shumica e tyre largohen nga çarkullimi çdo ditë Shumica e tyre largohen nga çarkullimi çdo ditë

po aq edhe prodhohenpo aq edhe prodhohen Kjo ndodh nga mekanizmat e hemostazës që Kjo ndodh nga mekanizmat e hemostazës që

kontrollojnë hemopoezënkontrollojnë hemopoezën

Mekanizmi i Feed-back-ut Mekanizmi i Feed-back-ut (ndërlidhja negative e kontrollit)(ndërlidhja negative e kontrollit)

Hormoni eritropoetina kontrollon shkallën e Hormoni eritropoetina kontrollon shkallën e hemopoezëshemopoezës

Gjëndrra mbiveshkove dhe në masë të vogël Gjëndrra mbiveshkove dhe në masë të vogël mëlqia janë përgjegjëse për prodhimin e mëlqia janë përgjegjëse për prodhimin e eritropoetinës si përgjegjje ndaj deficitit të Oeritropoetinës si përgjegjje ndaj deficitit të O22, , ndërsa nëse rritet sasia e tij atëherë prodhimi i ndërsa nëse rritet sasia e tij atëherë prodhimi i hormonit zvoglohethormonit zvoglohet

Dieta ushqimore ka ndikim në prodhimin e Dieta ushqimore ka ndikim në prodhimin e eritrociteveeritrociteve

Vitaminat B-komplekseVitaminat B-komplekse (B (B1212 dhe acidi folik) dhe acidi folik) - Janë të domosdoshme për sintezën e ac.nukleike- Janë të domosdoshme për sintezën e ac.nukleike

- janë të nevojshme për ndarjen e bërthamës dhe - janë të nevojshme për ndarjen e bërthamës dhe qelizësqelizës

-ndarjet qelizore janë shpeshta në organet -ndarjet qelizore janë shpeshta në organet hematopoetikehematopoetike

Hekuri FeHekuri Fe - Nevoitet për sintezën e hemoglobinës- Nevoitet për sintezën e hemoglobinës

- sistemi in- sistemi inttestinal ngadalë e absorbon Fe nga estinal ngadalë e absorbon Fe nga ushqimiushqimi

-trupi më shumë e rishfrytëzon Fe nga zbërthimi i -trupi më shumë e rishfrytëzon Fe nga zbërthimi i eritrociteve sepse dieta përmban sasi të vogël të tijeritrociteve sepse dieta përmban sasi të vogël të tij

AnemiaAnemia

Zvogëlimi i numrit të eritrociteve dhe sasisë së Zvogëlimi i numrit të eritrociteve dhe sasisë së hemoglobinës shkakton e deficitin e Ohemoglobinës shkakton e deficitin e O22 në inde në inde

Personi duket i zbehtë dhe është më pak energjikPersoni duket i zbehtë dhe është më pak energjik

Shtatëzanat mund të kalojnë në anemi nëse nuk Shtatëzanat mund të kalojnë në anemi nëse nuk marrin sasira më mëdha të Femarrin sasira më mëdha të Fe

Vëllimi i gjakut fillon të rritet për shkak të fetusitVëllimi i gjakut fillon të rritet për shkak të fetusit

Rritja e sasisë së gjakut = zvogëlon hematokritin Rritja e sasisë së gjakut = zvogëlon hematokritin

Shkatërrimi i eritrociteveShkatërrimi i eritrociteve Eritrocitet janë elastike dhe fleksibile. Ato kalojnë me Eritrocitet janë elastike dhe fleksibile. Ato kalojnë me

lehtësi nëpër enët e imëtalehtësi nëpër enët e imëta

Bëhen më të ngurta (fragjile) duke u vjetëruar dhe Bëhen më të ngurta (fragjile) duke u vjetëruar dhe dëmtohen duke kaluar nëpër kapilar në muskujt aktivdëmtohen duke kaluar nëpër kapilar në muskujt aktiv

Makrofagët i fagocitojnë dhe i shkatërrojnë në Makrofagët i fagocitojnë dhe i shkatërrojnë në shpretkë,shpretkë, mëlqi etjmëlqi etj

Hemoglobina lirohet nga eritrociti duke u zbërthyer në Hemoglobina lirohet nga eritrociti duke u zbërthyer në molekula të hemit dhe globinësmolekula të hemit dhe globinës

Hemi zbërthehet në Fe dhe biliverdin (pigment i Hemi zbërthehet në Fe dhe biliverdin (pigment i gjelbër) i cili shëndrohet në bilirubin ( pig. i verdh). Te gjelbër) i cili shëndrohet në bilirubin ( pig. i verdh). Te dy këto pigmente gjenden në ekskretet e bilësdy këto pigmente gjenden në ekskretet e bilës

Gjaku prap i transporton Fe dhe proteinat duke i Gjaku prap i transporton Fe dhe proteinat duke i kthyer përsëri sintezës së hemoglobinës ose duke i kthyer përsëri sintezës së hemoglobinës ose duke i deponuar në mëlqideponuar në mëlqi

Qelizat e bardha/leukocitetQelizat e bardha/leukocitet

Funksioni i tyre është mbrojtës nga infeksionet në Funksioni i tyre është mbrojtës nga infeksionet në disa mënyra:disa mënyra:

- fagocitojnë qelizat bakteriale- fagocitojnë qelizat bakteriale

- prodhojnë antitrupa të cilat asgjësojnë grimca e - prodhojnë antitrupa të cilat asgjësojnë grimca e huajahuaja

Zhvillohen nga hemocitoblastet si përgjegjje ndaj Zhvillohen nga hemocitoblastet si përgjegjje ndaj hormoneve –interleukinet dhe faktorëve hormoneve –interleukinet dhe faktorëve stimulues kolonial (CSF)stimulues kolonial (CSF)

DiapedezaDiapedeza

Gjaku leukocitet i transporton nëpër organizëm, Gjaku leukocitet i transporton nëpër organizëm, poashtu mund të kalojnë nga enët e futen nëpër poashtu mund të kalojnë nga enët e futen nëpër inde përreth në mënyrë ameboidaleinde përreth në mënyrë ameboidale

Tipet e leukociteveTipet e leukociteve Dallohen për nga madhësia, natyra e Dallohen për nga madhësia, natyra e

citoplazmës, forma e bërthamës dhe ngjyrosjacitoplazmës, forma e bërthamës dhe ngjyrosja

Granulocitet

Agranulocitet

Neutrofilet Bazofilet

Euzinofilet

MonocitetLimfocitet

GranulocitetGranulocitet

Janë leukocite me bërthama (granula). Janë leukocite me bërthama (granula).

Kanë madhësi 2 herë më të madhe se të Kanë madhësi 2 herë më të madhe se të eritrociteveeritrociteve

Krijohen në palcën e eshtrave, jetëgjatësia 12 orëKrijohen në palcën e eshtrave, jetëgjatësia 12 orë

Në bazë të karakteristikave të ngjyrosjes dallojmë:Në bazë të karakteristikave të ngjyrosjes dallojmë:

-euzinofilet-euzinofilet -bazofilet-bazofilet -neutrofilet-neutrofilet

NeutrofiletNeutrofilet Kanë granula, paraqiten si njolla ngjyrë vjollce me Kanë granula, paraqiten si njolla ngjyrë vjollce me

2 - 5 lobe të granulave2 - 5 lobe të granulave

Përbëjnë 54-56% të leukociteve te adultetPërbëjnë 54-56% të leukociteve te adultet

Janë shumë mobile dhe fagocitare të partikulave Janë shumë mobile dhe fagocitare të partikulave të huajatë huaja

Përmbajnë lizozome të shumta për shkak se tretin Përmbajnë lizozome të shumta për shkak se tretin bakteritet për mes enzimeve aq shumë që bakteritet për mes enzimeve aq shumë që zbërthejnë bakterie sa që prodhohen toksina të zbërthejnë bakterie sa që prodhohen toksina të cilat i mbysin qelizat vetacilat i mbysin qelizat veta

EuzinofiletEuzinofilet Granulat e tyre përafësisht të njëjta, në Granulat e tyre përafësisht të njëjta, në

ngjyrosjen acidike marrin ngjyrë të kuqe. ngjyrosjen acidike marrin ngjyrë të kuqe. Bërthama ka 2 lobe dhe përbëjnë 2- 3 % të Bërthama ka 2 lobe dhe përbëjnë 2- 3 % të leukociteveleukociteve

Marrin pak në fagocitozë ,mirëpo atakojnë Marrin pak në fagocitozë ,mirëpo atakojnë parazitet dhe i mbysin.parazitet dhe i mbysin.

Kontrollojnë inflamacionet dhe reaksionet Kontrollojnë inflamacionet dhe reaksionet alergjike duke i larguar substancat biokimike nga alergjike duke i larguar substancat biokimike nga reaksionet e tilla.reaksionet e tilla.

BazofiletBazofilet Kanë bërtham 2 lobeshe, granulat janë ngjyrë Kanë bërtham 2 lobeshe, granulat janë ngjyrë

kaltër shumë të mbylltë gjatë ngjyrosjes me ngjyra kaltër shumë të mbylltë gjatë ngjyrosjes me ngjyra neutraleneutrale

Përbëjnë 1% të leukocitevePërbëjnë 1% të leukociteve

Lirojnë heparin një substancë që pengon Lirojnë heparin një substancë që pengon kuagullimin e gjakut intravaskularkuagullimin e gjakut intravaskular

Lirojnë histamin e cila rritë çarkullimin në e gjakut Lirojnë histamin e cila rritë çarkullimin në e gjakut në indet e lënduara.në indet e lënduara.

Luajnë rol të madh në reaksionet alergjikeLuajnë rol të madh në reaksionet alergjike

AgranulocitetAgranulocitet

Ndahen në: Ndahen në:

- Monocite- Monocite - Limfocite- Limfocite

MonocitetMonocitet

Krijohen nga palca e eshtraveKrijohen nga palca e eshtrave

Janë qeliza më të mëdha se eritrocitet për 3 herëJanë qeliza më të mëdha se eritrocitet për 3 herë

Bërthama ka forma të ndyshme (ovale, elipse, e Bërthama ka forma të ndyshme (ovale, elipse, e lobuar etj)lobuar etj)

Përbëjnë 3-9% të leukociteve. Jetojnë disa javë Përbëjnë 3-9% të leukociteve. Jetojnë disa javë ose muajose muaj

Janë një ndër leukocitet më fagocitare dhe më Janë një ndër leukocitet më fagocitare dhe më aktive në procesin e fagocitimit të grimcave të aktive në procesin e fagocitimit të grimcave të huajahuaja

LimfocitetLimfocitet Formohen në organe limfatike dhe palcë të eshtraveFormohen në organe limfatike dhe palcë të eshtrave

Janë pak më të mëdha se eritrocitetJanë pak më të mëdha se eritrocitet

Kanë bërthamë të madhe me formacione buzore të Kanë bërthamë të madhe me formacione buzore të citoplazmëscitoplazmës

Përbëjnë 25-33% të leukociteve.Jetojnë me vitePërbëjnë 25-33% të leukociteve.Jetojnë me vite

Janë shumë të rëndësishme për krijimin e imunitetit. Janë shumë të rëndësishme për krijimin e imunitetit. Disa krijojnë antitrupa të cilat sulmojnë agjensët e Disa krijojnë antitrupa të cilat sulmojnë agjensët e huaj që hyn në organizëmhuaj që hyn në organizëm

Numri i leukociteve në gjakNumri i leukociteve në gjak Në 1mmNë 1mm33 ose 1ml gjak të njeriut ka 5000-10000 ose 1ml gjak të njeriut ka 5000-10000

leukociteleukocite

Numri i tyre mund të ndyshon në rastet të Numri i tyre mund të ndyshon në rastet të caktuaracaktuara

- numri i tyre rritet gjatë infeksioneve- numri i tyre rritet gjatë infeksioneve

- Mbi 10000 në raste të infeksioneve psh te - Mbi 10000 në raste të infeksioneve psh te apendiksi (zorra e verbët) =( leukocitoza)apendiksi (zorra e verbët) =( leukocitoza)

Nën 5000 në rastet të influences,mejasilit, Nën 5000 në rastet të influences,mejasilit, gushave,AIDS, poliomelitit, lijës,ethet tifoide = gushave,AIDS, poliomelitit, lijës,ethet tifoide = (leukopenia)(leukopenia)

Dallimet numerike mbrenda Dallimet numerike mbrenda leukociteveleukociteve

Përqindja e tipeve të leukociteve në mostra të Përqindja e tipeve të leukociteve në mostra të gjakut tregon për ndonjë infekcion apo sëmundjegjakut tregon për ndonjë infekcion apo sëmundje

Ndyshimet në numër të tipeve tregojnë për Ndyshimet në numër të tipeve tregojnë për sëmundjesëmundje

Neutrofilet rriten gjatë infekcioneveNeutrofilet rriten gjatë infekcioneve

Euzinofilet rriten gjatë parazitozaveEuzinofilet rriten gjatë parazitozave

Një lloj i limfociteve bie numri i tyre gjatë Një lloj i limfociteve bie numri i tyre gjatë infeksioneve me AIDSinfeksioneve me AIDS

Pllakëzat e gjakut/ trombocitetPllakëzat e gjakut/ trombocitet

Nuk janë struktura qelizore komleteNuk janë struktura qelizore komlete

Ndahen nga qelizat e mëdha të palcës së Ndahen nga qelizat e mëdha të palcës së eshtrave (megakariocitet) të cilat fragmentohen eshtrave (megakariocitet) të cilat fragmentohen dhe lirojnë pjesë të citoplazmës (pllakëzat) në dhe lirojnë pjesë të citoplazmës (pllakëzat) në gjak.gjak.

Megakariocitet zhvillohen nga hemocitoblastet si Megakariocitet zhvillohen nga hemocitoblastet si përgjegjje ndaj hormonit trombopoetinpërgjegjje ndaj hormonit trombopoetin

Nuk kanë bërthamNuk kanë bërtham

Janë sa ½ e eritrocititJanë sa ½ e eritrocitit

Lëvizin në mënyrë ameboidaleLëvizin në mënyrë ameboidale

Jetëgjatësia e tyre është 10 ditëJetëgjatësia e tyre është 10 ditë

Numri i trombociteve ndryshon nga 130.000-360.000 mmNumri i trombociteve ndryshon nga 130.000-360.000 mm33 në kushte normalenë kushte normale

Ndihmojnë në kuagullimin e gjakut gjatë lëndimeve të enëveNdihmojnë në kuagullimin e gjakut gjatë lëndimeve të enëve

LeukimiaLeukimia

Kanceri leukocitarKanceri leukocitar Simptomet:Simptomet:

Lodhje Lodhje KokëdhimbjeKokëdhimbje Ftohje të shpeshta Ftohje të shpeshta EtheEthe Të dridhuara Të dridhuara DjersitjeDjersitje Kuagulim i ngadalshë Kuagulim i ngadalshë Dhimbje e eshtraveDhimbje e eshtrave

Testi i gjakut tregon për numër të vogël të Testi i gjakut tregon për numër të vogël të eritrociteve dhe trombociteve, ndërsa numër të eritrociteve dhe trombociteve, ndërsa numër të madh të leukocitevemadh të leukociteve

Foto A) Qelizat normale të gjakut dhe Foto A) Qelizat normale të gjakut dhe

B) Qelizat jonormale me leukimi granuloze ose B) Qelizat jonormale me leukimi granuloze ose leukimia mieloide.Numër i rritur i leukociteveleukimia mieloide.Numër i rritur i leukociteve

A

B

Leukimia mieloideLeukimia mieloide Palca e eshtrave prodhon numër të madh të Palca e eshtrave prodhon numër të madh të

granulociteve të cilat janë jo të pjekura dhe të granulociteve të cilat janë jo të pjekura dhe të pamundshme për ta luftuar infeksioninpamundshme për ta luftuar infeksionin

Ndarjet e qelizave leukimike janë të shumta sa që Ndarjet e qelizave leukimike janë të shumta sa që nuk mbesin sa duhet qeliza për prodhimin e nuk mbesin sa duhet qeliza për prodhimin e eritrociteve duke u shkaktuar anemiaeritrociteve duke u shkaktuar anemia

Ka mungesë të eritrociteve dhe trombociteve Ka mungesë të eritrociteve dhe trombociteve

Dalja e qelizave kanceroze jashtë palcës së Dalja e qelizave kanceroze jashtë palcës së eshtrave në numër të madh shkakton dobësimin e eshtrave në numër të madh shkakton dobësimin e sajsaj

Leukimia limfoideLeukimia limfoide

Qelizat kanceroze dallohen nga limfocitet që Qelizat kanceroze dallohen nga limfocitet që prodhohen në nyje limfatikeprodhohen në nyje limfatike

Kjo tregon se është prezente leukimia limfoideKjo tregon se është prezente leukimia limfoide

Nganjëherë nuk ka simptome në mostrat e dhëna Nganjëherë nuk ka simptome në mostrat e dhëna të gjakut se eshtë prezente kjo sëmundjetë gjakut se eshtë prezente kjo sëmundje

KlasifikimiKlasifikimi AkuteAkute

-shfaqet papritëmas-shfaqet papritëmas -përparon shpejtë-përparon shpejtë -patretman vdekja vie për disa muaj-patretman vdekja vie për disa muaj

KronikeKronike

-fillon ngadalë dhe nuk hetohet lehtë për disa muaj -fillon ngadalë dhe nuk hetohet lehtë për disa muaj ose viteose vite

-patretman vdekja është e sigurtë-patretman vdekja është e sigurtë -50-80% pacientëve me tretman mund të kurohen-50-80% pacientëve me tretman mund të kurohen -kemoterapia i rritë gjasat për përmisime të -kemoterapia i rritë gjasat për përmisime të

sëmundjessëmundjes

TrajtimiTrajtimi

Intervenimi:Intervenimi:

- transfuzion i rregulltë i gjakut, trajtimi i - transfuzion i rregulltë i gjakut, trajtimi i infeksioneve, marrja e ilaçeve që mbysin qelizat infeksioneve, marrja e ilaçeve që mbysin qelizat kancerozekanceroze

- translantimi i palcës eshtrore- translantimi i palcës eshtrore

- transplantimin e qelizave amë të kordonit - transplantimin e qelizave amë të kordonit kërthizor mund ta kuroj leukiminkërthizor mund ta kuroj leukimin

Origjina dhe krijimi i qelizave të gjakut nga qeliza amë Origjina dhe krijimi i qelizave të gjakut nga qeliza amë (hemocitoblastet) (hemocitoblastet)

PlazmaPlazma

Është lëngë i cili ka ngjyrë verdhë, plazma fitohet Është lëngë i cili ka ngjyrë verdhë, plazma fitohet nga gjaku të cilit i janë larguar qelizat.nga gjaku të cilit i janë larguar qelizat.

Përbërja e saj është 92% ujëPërbërja e saj është 92% ujë

Përban materie organike dhe ineorganikePërban materie organike dhe ineorganike

Funksioni i plazmësFunksioni i plazmës

Transporton lëndët ushqyese, gazrat dhe Transporton lëndët ushqyese, gazrat dhe vitaminatvitaminat

Rregullon lëngjet trupore dhe mban Rregullon lëngjet trupore dhe mban barazëpeshën e elektolitevebarazëpeshën e elektoliteve

Bën mbajten e pH-së normaleBën mbajten e pH-së normale

Proteinat e plazmësProteinat e plazmës

Shumë materie janë të tretura në plazmëShumë materie janë të tretura në plazmë

- Ato cilat mbesin në gjak dhe lëngë intersticiel- Ato cilat mbesin në gjak dhe lëngë intersticiel

- zakonisht nuk shfrytëzohen për energji- zakonisht nuk shfrytëzohen për energji

Tre grupe të proteinave gjenden në plazmë:Tre grupe të proteinave gjenden në plazmë:

- Albuminat- Albuminat -Globulinat-Globulinat -Fibrinogjeni-Fibrinogjeni

AlbuminatAlbuminat Janë proteina me peshë të vogël molekulareJanë proteina me peshë të vogël molekulare

Përbëjnë 60% të sajPërbëjnë 60% të saj

Sintetizohen në mëlqiSintetizohen në mëlqi

Janë përgjegjëse për mbajtjen e presioni osmotik të plazmësJanë përgjegjëse për mbajtjen e presioni osmotik të plazmës

- ndimojnë lëvizjen ujin në mënyrë që të kontrollohet vëllimi - ndimojnë lëvizjen ujin në mënyrë që të kontrollohet vëllimi i gjakuti gjakut

- janë shumë të mëdha të kalojnë nëpër kapilar - janë shumë të mëdha të kalojnë nëpër kapilar

- mundësojnë lëvizjen e ujit mbrenda dhe jashtë - mundësojnë lëvizjen e ujit mbrenda dhe jashtë membranave, në këtë mënyrë filtojnë ujin.membranave, në këtë mënyrë filtojnë ujin.

GlobulinatGlobulinat

Përbëjnë 36% të plazmësPërbëjnë 36% të plazmës

Dallojnë 3 tipe:Dallojnë 3 tipe:

Alfa-globulinat : sintetizohen në mëlqi. Funksioni i Alfa-globulinat : sintetizohen në mëlqi. Funksioni i tyre është transporti lipideve dhe vitaminave të tyre është transporti lipideve dhe vitaminave të tretshme në lipidetretshme në lipide

Beta-globulinat :janë të ngjajshme me alfatBeta-globulinat :janë të ngjajshme me alfat

Gamma-globulinat : prodhohen nga indet Gamma-globulinat : prodhohen nga indet limfatike. Janë antitrupalimfatike. Janë antitrupa

FibrinogjeniFibrinogjeni

Përbën 4% të plazmësPërbën 4% të plazmës

Ka peshë të madhe molekulareKa peshë të madhe molekulare

Funksioni i tij është se merr pjesë në kuagullimin Funksioni i tij është se merr pjesë në kuagullimin e gjakute gjakut

Sintetizohet në mëlqiSintetizohet në mëlqi

Elektrolitet e plazmësElektrolitet e plazmës

Elektrolit të ndryshëm mirren nga zorrët si dhe Elektrolit të ndryshëm mirren nga zorrët si dhe nga lirimi i tyre gjatë metabolizmitnga lirimi i tyre gjatë metabolizmit

Natriumi, klori, kalciumi,magnezi, fosfatet, Natriumi, klori, kalciumi,magnezi, fosfatet, bibarbonatet, sulfatet janë më të përhapura në bibarbonatet, sulfatet janë më të përhapura në organizëm.organizëm.

Bikarbonatet janë të rëndësishme për mbajtjen e Bikarbonatet janë të rëndësishme për mbajtjen e presionit osmotik dhe pH-së së gjakutpresionit osmotik dhe pH-së së gjakut

HemostazaHemostaza

Mekanizëm i rregullimit dhe mbajtjes së ekuilibrit Mekanizëm i rregullimit dhe mbajtjes së ekuilibrit dinamik të organizmitdinamik të organizmit

Pengim të gjakderdhjesPengim të gjakderdhjes

Gjatë lëndimeve bëhen disa hapa që në mënyrë Gjatë lëndimeve bëhen disa hapa që në mënyrë të pengohet humbja e gjakuttë pengohet humbja e gjakut

Kur ena dëmtohet trombocitet bashkohen duke Kur ena dëmtohet trombocitet bashkohen duke formuar një konglomeratformuar një konglomerat

Lëndimet e enëve të gjakutLëndimet e enëve të gjakut

Prerja ose thyerja e kapilarëve stimulon muskujt e Prerja ose thyerja e kapilarëve stimulon muskujt e lëmuar në muret e tyre të kontraktohenlëmuar në muret e tyre të kontraktohen

- Efekti i kontraktimit zgjatë disa minuta deri 30 - Efekti i kontraktimit zgjatë disa minuta deri 30 minutaminuta

Trombocitet lirojnë serotonin e cila stimulon Trombocitet lirojnë serotonin e cila stimulon vazokonstrukcionin e enëve e cila ndihmon në vazokonstrukcionin e enëve e cila ndihmon në mbylljen e plagës.mbylljen e plagës.

Bashkimi i trombociteveBashkimi i trombociteve

Bashkohen trombocitet të cilat pastaj lidhen me Bashkohen trombocitet të cilat pastaj lidhen me fijet e kolagjenore të enëve të plagosura duke fijet e kolagjenore të enëve të plagosura duke formuar droçkë ose kuagullimformuar droçkë ose kuagullim

Kjo krijohet te lëndimet e vogla se te ato të Kjo krijohet te lëndimet e vogla se te ato të mëdha duhet të mbyllet plaga e pastaj formohet mëdha duhet të mbyllet plaga e pastaj formohet droçka e gjakut.droçka e gjakut.

Kuagullimi i gjakutKuagullimi i gjakut Është mekanizëm i pengimit të gjakëderdhjesËshtë mekanizëm i pengimit të gjakëderdhjes

Shkaktohet një droçkë e gjakutShkaktohet një droçkë e gjakut

Faktorët që formojnë droçkën:Faktorët që formojnë droçkën:

-janë substancat biokimike të cilët stimulojnë ose pengojnë -janë substancat biokimike të cilët stimulojnë ose pengojnë gjakëderdhjetgjakëderdhjet

Ekziston balancë në mes atyre që stimulojnë dhe pengojnë Ekziston balancë në mes atyre që stimulojnë dhe pengojnë gjakëderdhjengjakëderdhjen

- Në kushte normale antikuagullontët pengojnë që në organizëm - Në kushte normale antikuagullontët pengojnë që në organizëm të kuagullohet gjaku (psh,heparina)të kuagullohet gjaku (psh,heparina)

- Gjatë lëndimit substancat biokimike stimulojnë formimin e - Gjatë lëndimit substancat biokimike stimulojnë formimin e droçkës kështu që gjaku trashet.droçkës kështu që gjaku trashet.

Një prej gjëra në kuagullim është shëndrrimi i Një prej gjëra në kuagullim është shëndrrimi i fibrinogjenit i cili është protein e tretshme në fibrinogjenit i cili është protein e tretshme në fibrin të patretshmefibrin të patretshme

Biokimia e kuagullimitBiokimia e kuagullimit

Aktivatori i protrombinës: alfa globulin pandërprer Aktivatori i protrombinës: alfa globulin pandërprer krijohet në mëlqi. Ajo shëndrrohet në trombin nga krijohet në mëlqi. Ajo shëndrrohet në trombin nga aktivatori protrombin në prani të kalciumitaktivatori protrombin në prani të kalciumit

Trombina katalizon fragmentimin e fibrinogjenit Trombina katalizon fragmentimin e fibrinogjenit duke e krijuar fibrinënduke e krijuar fibrinën

Fibrina krijon rrjetë në enët e dëmtuara duke i Fibrina krijon rrjetë në enët e dëmtuara duke i lidhur me trombocite, kështu duke krijuar një lidhur me trombocite, kështu duke krijuar një droçkë e cila pegon gjakëderdhjendroçkë e cila pegon gjakëderdhjen

Foto. Rrjeta e fibrinësFoto. Rrjeta e fibrinës

SerumiSerumi Është fluidi i cili krijohet pas kuagullimit të qelizave Është fluidi i cili krijohet pas kuagullimit të qelizave

të gjakuttë gjakut

Ka ngjajshmëri me plazmën, mirëpo është pa Ka ngjajshmëri me plazmën, mirëpo është pa proteinat që marrin pjesë në kuagullim (pa proteinat që marrin pjesë në kuagullim (pa fibrinogjen)fibrinogjen)

Punon sipas principit të feed-backut pozitivPunon sipas principit të feed-backut pozitiv

Sasia e protrombinës është e kontrolluar, ajo është Sasia e protrombinës është e kontrolluar, ajo është e lidhur direkt me indin e lënduare lidhur direkt me indin e lënduar

Nëse krijohet një droçkë atëherë ajo aktivizon edhe Nëse krijohet një droçkë atëherë ajo aktivizon edhe formimin e të tjerave sepse trombina reagon direkt formimin e të tjerave sepse trombina reagon direkt në faktorët e kuagullimitnë faktorët e kuagullimit

Në kushte normale ;Në kushte normale ;

Organizmi në kushte normale mban të zvogëluar sasin e Organizmi në kushte normale mban të zvogëluar sasin e trombinës për shkakun që të mos krijohen droçka trombinës për shkakun që të mos krijohen droçka intravaskulareintravaskulare

Nëse gjaku është duke çarkulluar atëherë mundësia e Nëse gjaku është duke çarkulluar atëherë mundësia e kuagullimit është e vogël kuagullimit është e vogël

Testet laboratorike përdoren për ti matur mekanizmat e Testet laboratorike përdoren për ti matur mekanizmat e kuagullimit psh, koha e protrombinës, dhe gjysmë koha e kuagullimit psh, koha e protrombinës, dhe gjysmë koha e tromboplastinës. Të dy këto kohëmatje bëhen për ta ditur tromboplastinës. Të dy këto kohëmatje bëhen për ta ditur krijimin e rrjetës së fibrinës në mostrën e plazmës së marrë.krijimin e rrjetës së fibrinës në mostrën e plazmës së marrë.

Grupet e gjakut dhe transfuzioniGrupet e gjakut dhe transfuzioni

Herë është ditur se gjaku është i ndryshëmHerë është ditur se gjaku është i ndryshëm

Është vërtetuar se dhënia e gjakut te disa Është vërtetuar se dhënia e gjakut te disa persona gjatë trasfuzionit ka pas efekt negativpersona gjatë trasfuzionit ka pas efekt negativ

Është konstatuar se gjaku nuk kompatibil për Është konstatuar se gjaku nuk kompatibil për individ të ndyshëmindivid të ndyshëm

Antigjenët dhe antitupatAntigjenët dhe antitupat

Aglutinimi :Aglutinimi :

Marrja e eritrociteve shkakton reaksion në raste Marrja e eritrociteve shkakton reaksion në raste të transfuzionittë transfuzionit

Kjo ndodh për shkak të antigjeneve të eritrociteve Kjo ndodh për shkak të antigjeneve të eritrociteve dhe antiprupave të plazmësdhe antiprupave të plazmës

Vetëm disa antigjen të sipërfaqes së eritrocitit Vetëm disa antigjen të sipërfaqes së eritrocitit shkaktojnë reaksion aglutinues psh, A B O dhe Rh shkaktojnë reaksion aglutinues psh, A B O dhe Rh faktori.faktori.

Transfuzioni i gabuarTransfuzioni i gabuar

Simptomet janë : ankthi, vështirësi në Simptomet janë : ankthi, vështirësi në frymëmarrje, kokëdhimbje, dhimbje qafe etjfrymëmarrje, kokëdhimbje, dhimbje qafe etj

Eritrocitet e lirojnë hemoglobinënEritrocitet e lirojnë hemoglobinën

Makrofaget e fagocitojnë hemoglobinën duke e Makrofaget e fagocitojnë hemoglobinën duke e shëndruar në bilirubinshëndruar në bilirubin

Hemoglobina e lirë mund të dëmtoj veshkëtHemoglobina e lirë mund të dëmtoj veshkët

Grupet e gjakut A B OGrupet e gjakut A B O

Janë të bazuar në dy lloje të antigjenit atij A dhe Janë të bazuar në dy lloje të antigjenit atij A dhe B, si kombinimet e këtyre duke krijuar edhe B, si kombinimet e këtyre duke krijuar edhe antigjenet AB së bashku.antigjenet AB së bashku.

Në bazë të kësaj fitohet 4 grupe të gjakut. Grupi Në bazë të kësaj fitohet 4 grupe të gjakut. Grupi A, B, AB si dhe grupi që nuk përmban asnjërin A, B, AB si dhe grupi që nuk përmban asnjërin antigjen grupi Oantigjen grupi O

Shumica e njërëzve përban grupin O=47%, Shumica e njërëzve përban grupin O=47%, A=41%, B=9%, AB=3%A=41%, B=9%, AB=3%

Grupet e gjakut sipas antigjeneveGrupet e gjakut sipas antigjeneve

Grupi Rh i gjakutGrupi Rh i gjakut E ka marrë emrin përshkak se së pari është zbuluar te E ka marrë emrin përshkak se së pari është zbuluar te

majmuni (majmuni (MMaccacus accacus RRezus)ezus) Nëse antigjeni D ekziston atëherë grupi gjakut është Nëse antigjeni D ekziston atëherë grupi gjakut është

RhRh++ Nëse nuk ekziston antigjeni atëherë grupi i gjakut Nëse nuk ekziston antigjeni atëherë grupi i gjakut

është Rhështë Rh--

Nëse gjatë transfuzionit pranuesi është RhNëse gjatë transfuzionit pranuesi është Rh-- ,ndërsa ,ndërsa dhënësi është Rhdhënësi është Rh++ atëherë vie deri te reaksioni atëherë vie deri te reaksioni antigjen-antitrupantigjen-antitrup  Rh+ Rh-

O 38.5% 6.5%

A 34.3% 5.7%

B  8.6% 1.4%

AB  4.3% 0.7%

Antitrupa Rh nuk humbin në mënyrë spontane. Form e Antitrupa Rh nuk humbin në mënyrë spontane. Form e vetmë e personit Rhvetmë e personit Rh-- është se ai ka një reagim special ndaj është se ai ka një reagim special ndaj stimulimitstimulimit

Në raste kur femra është RhNë raste kur femra është Rh--, ndësa mashkulli Rh, ndësa mashkulli Rh++ në raste në raste kur ata kanë një fetus i cili trashëgon grupin Rh- nga nëna kur ata kanë një fetus i cili trashëgon grupin Rh- nga nëna atëherë nuk ka rrezik për fetusin.atëherë nuk ka rrezik për fetusin.

Nëse gjatë shtatëzanisë femra është RhNëse gjatë shtatëzanisë femra është Rh--, ndërsa mashkulli , ndërsa mashkulli është Rhështë Rh++ , kurse fetusi trashëgon Rh , kurse fetusi trashëgon Rh++ nga babai atëherë nga babai atëherë fëmia i parë mund të ketë fat sepse gjaku i nënës nuk është fëmia i parë mund të ketë fat sepse gjaku i nënës nuk është alarmuar nga gjaku i fetusitalarmuar nga gjaku i fetusit

Mirëpo në rastin e kur kemi shtatëzani të dytë gjatë procesit Mirëpo në rastin e kur kemi shtatëzani të dytë gjatë procesit të lindjes gjaku i nënës është i alarmuar, kështu fetusi i dytë të lindjes gjaku i nënës është i alarmuar, kështu fetusi i dytë nuk ka gjasa të mira për mbijetesë nuk ka gjasa të mira për mbijetesë

Grupi I gjakut Gjenotipi Reaksioni me antitrup

Gjaku përmban

Anti A Anti B Antigjenet qelizore Antitrupat e serumit

O O, O - - Nuk ka Anti A Anti B

A AA, AO + - A Anti - B

B BB, BO - + B Anti - A

A B AB + + A, B Nuk ka

Rh+, Rh+ or   Rh Rh+

Rh+ Rh none Anti Rh

Rh-., Rh- Rh- none None unless exposed to Rh+ antigens

No reaction to anti Rh

JU FALEMINDERITJU FALEMINDERIT