1

M. Sikora-Gaca, Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na kształtowanie

globalnego zarządzania, [w:] Instytucje międzynarodowe w dobie globalnego zarządzania,

M. Rewizorski (red.), Warszawa 2015, s. 196-215.

Małgorzata Sikora-Gaca

Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na

kształtowanie globalnego zarządzania

Wprowadzenie

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) została powołana jako strategiczne

partnerstwo w czerwcu 2001 r. Początki współpracy sięgają jednak już roku 1996 i tzw.

„Szanghajskiej Piątki” (Rosja, Chiny, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan), której zadaniem

było uregulowanie wszelkich sporów terytorialnych i granicznych w regionie Azji Centralnej,

zainicjowanych rozpadem ZSRR. W 2001 r. do pięciu państw założycielskich dołączył

również Uzbekistan. Z uwagi na specyfikę terytorialną jest to dość unikatowa (Forostenko,

Aristow) organizacja, która praktycznie nie przyjmuje nowych członków, nadaje jednie

statusy – obserwatora: Mongolia, Indie, Iran, Pakistan, Afganistan, partnera w dialogu:

Białoruś, Sri Lanka1, Turcja

2 bądź współpracownika: WNP, ASEAN, Afganistan,

Turkmenistan.

Szanghajska Organizacja Współpracy to przykład hermetycznego tworu

wspierającego regionalizm środkowoazjatycki. To również połączenie „chińskich ambicji

międzynarodowych, rosyjskiego kompleksu imperialistycznego oraz centralno – azjatyckiego

bogactwa” (Perkowska 2010, 58-74), co podkreśla jej geopolityczne znaczenie w polityce

światowej. Warto również dodać, iż obszar państw członkowskich stanowi ok. 75%

powierzchni Eurazji, a ludność je zamieszkująca ok. 30% populacji globu (Perkowska 2010,

59); dane porównawcze zawiera wykres 1. Obecna sytuacja w regionie Azji Centralnej, a

także polityka Rosji prowadzona w Europie, sprawiają, że Szanghajska Organizacja

Współpracy stała się nie tylko ważnym podmiotem ale i parterem międzynarodowym.

Niektórzy badacze wskazują, że w przyszłości SOW może stać się „posiadaczem” pięciu sił

1 Otrzymała status partnera w dialogu na szczycie w Jekaterynburgu w czerwcu 2009 r.

2 Turcja to pierwszy kraj NATO zacieśniający współpracę z SOW.

2

nuklearnych (Perkowska 2010, 60; Zeb 2006, 56), a to zdecydowanie zmusza do głębszej

analizy zagadnienia. Potencjał jądrowy SOW jest jednym z czynników strategii

„odstraszania” USA (Śmigielski 2010).

Potrzeba bezpieczeństwa (Śliwa 2012), a właściwie poczucie zagrożenia w regionie

centralno – azjatyckim to główne przesłanki zainicjowanej współpracy. Najpoważniejszy

problem dla Kazachstanu, Kirgistanu i Tadżykistanu stanowiła wspomniana już wcześniej

kwestia nieuregulowanych granic z Chinami (Ross 2011, 145), które otwarcie kwestionowały

ich przebieg, wywierając przy tym presję militarną i gospodarczą. Do silnych napięć doszło

w latach 1993-1994; w efekcie nastąpiła koncentracja wojsk chińskich na granicy z

Kazachstanem. Równolegle, mimo nieuregulowania kwestii korzystania z rzek granicznych,

chińczycy rozpoczęli budowę kanału Czarny Irtysz-Karamai i irygacji z wykorzystaniem wód

rzeki Iii (Jarosiewicz, Strachota 2013, 18), co stanowiło zagrożenie dla Kazachstanu. Dzięki

głoszonej w ramach „Szanghajskiej piątki” idei dialogu, umowę graniczną podpisano w 1996

r. Według jej zapisów Chiny otrzymały 22% powierzchni spornych terytoriów, natomiast

nadal nieuregulowane pozostają kwestie obszarów wodnych. Umowy graniczne z

Kirgistanem podpisano w 1998 r., a Tadżykistanem w 2002 r. (Jarosiewicz, Strachota 2013,

19).

Rys. 1. Szanghajska Organizacja Współpracy – państwa członkowskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Brążkiewicz Z., Śliwa Z. (2011), Strategiczne interesy Rosji w Azji

Centralnej, „Kwartalnik Bellona”, nr 4, s. 183.

3

Do kwestii granic bardzo szybko dołączyły inne obszary problemowe, choć państwa

założycielskie wielokrotnie podkreślały niewojskowy charakter organizacji. Podjęcie

wielostronnych działań dyplomatycznych pomogło uniknąć konfliktu zbrojnego w tym

regionie, a także długotrwałej destabilizacji, która byłaby jego konsekwencją (Alf, Curanović,

Kardaś 2008, 52).

Głównym obszarem zainteresowań SOW są kwestie polityczne i gospodarcze.

Pierwsze z wymienionych zostały zakwalifikowane jako tzw. „trzy zła” – terroryzm,

separatyzm i ekstremizm (Lewis 2008, 221). Aspekty polityczne ważne są przede wszystkim

dla Rosji, która walczy o utrzymanie pozycji lidera, konkurując tym samym z

rozszerzającymi się wpływami Chin w regionie. Niektórzy eksperci są zdania, iż SOW

powstała w celu stworzenia: 1) instrumentu utrzymywania byłych republik w rosyjskiej strefie

wpływów, 2) zinstytucjonalizowanego nacisku Kremla na kierunki ich rozwoju (Halota 2006;

Śliwa, Ong 2008).

Współpraca gospodarcza (Zamaraeva 2005, 144) to główne spektrum zainteresowań

Państwa Środka, które sukcesywnie realizuje ideę kooperacji ekonomicznej, nawiązującej do

koncepcji budowy Nowego Jedwabnego Szlaku (Olędzki; Azatjan, Biełow, Gwozdiecki,

Kamanin, Murzajew, Jugaj 1979, 115; Uhlig 2007, 40-41; Shouyi 2002, 128-129).

Czynnikiem, który zacieśnia współpracę rosyjsko-chińską jest antyamerykanizm (Perkowska

2010, 60; Klare 2008, 230), będący efektem nie tylko zaszłości historycznych, również

remilitaryzacji polityki USA pod koniec lat 90. XX w. (Sapir 2009, 11-15), a także

niepowodzeń Waszyngtonu w Syrii i Iraku. Przedmiotem działalności SOW są również

kwestie kulturowe, etniczne, transportowe, a przede wszystkim te związane z tematyką

energetyczną (Klub energetyczny).

Geneza i ewolucja

Zainicjowanie współpracy miało miejsce w 1993 r. w Mińsku. Padły wtedy pierwsze

deklaracje między zastępcami ministrów spraw zagranicznych Kazachstanu, Kirgistanu, Rosji

i Tadżykistanu (Wańczyk; Кожихов, Ларин). 26 kwietnia 1996 r. w Szanghaju i 24 kwietnia

1997 r. w Moskwie spotkania przybrały charakter oficjalny; uczestniczyły w nich głowy

pięciu państw: Rosji, Chin, Kazachstanu, Kirgistanu i Tadżykistanu. Poruszono kwestię

wspólnej ochrony granic, ustalenia ich przebiegu, ewentualnych sporów dotyczących cesji

terytoriów, a także późniejszej demarkacji. W 1996 r. w Szanghaju podpisano pierwszą

oficjalną umowę „O umocnieniu środków zaufania w kwestiach wojskowych na obszarze

4

pogranicza”. Ograniczono tym samym ilość i aktywność sił wojskowych w pasie

przygranicznym Chin i byłych republik radzieckich (Zasada 2004, 1), co zostało

sformalizowane w Moskwie w 1997 r. – wtedy podpisano kolejną umowę „O wzajemnej

redukcji sił zbrojnych w rejonie granicy” (Kończuk 2007, 18).

Trzecie oficjalne spotkanie konsultacyjne odbyło się w Kazachstanie, w 1998 r.

Nazwa „Szanghajska piątka” stała się już wtedy oficjalnym określeniem. W Ałmaty

rozszerzono tematykę spotkań. Pojawiły się dyskusje nad regionalizmem centralno –

azjatyckim, a tym samym nad bezpieczeństwem regionu. Wtedy również zainicjowano

rozmowy dotyczące „potrójnego zła” (terroryzm, ekstremizm, separatyzm). Wiele miejsca w

dyskusji poświęcono na przestępczość zorganizowaną i współpracę w zwalczaniu ruchów

islamistycznych, które w tym czasie przeniknęły do Azji Środkowej3. W 1998 r. Ministrowie

Spraw Zagranicznych podpisali wspólną deklarację dotyczącą regularnych spotkań

(Wańczyk), nie tylko na swoim szczeblu, ale również w randze głów państw, premierów czy

ekspertów narodowych.

W dniach 24-25 września 1999 r. odbył się czwarty szczyt „Szanghajskiej piątki”, na

którym Chiny, Kazachstan i Kirgistan podpisały umowę międzypaństwową – „O punkcie

styku trzech państw”. Podkreślono również bardzo istotną dla wszystkich państw kwestię

odmienności wynikającą z ich specyfiki kulturowej i tożsamości narodowej („Deklaracja

Biszkecka”). Wspomnianą wcześniej indywidualność państw członkowskich ujęto w

problematykę ochrony praw człowieka (Brown 2010; Brauner 2011) i kwestie suwerenności.

Podczas spotkania konsultacyjnego w 1999 r. dyskutowano również nad sytuacją polityczną

w Afganistanie i co istotne podkreślono znaczenie ONZ4 w rozwiązywaniu współczesnych

konfliktów, w tym afgańskiego. Efektem rozmów była również dość istotna z punktu

widzenia bezpieczeństwa międzynarodowego dyskusja nad regionalną, centalnoazjatycką

strefą bezatomową. To zagadnienie w połączeniu z kooperacją ekonomiczną miało

zainicjować ideę odrodzenia „Wielkiego Jedwabnego Szlaku” (Wańczyk; Jarosiewicz,

Strachota 2013; Kajdańska, Kadański 2008, 190; Jüe 1960, 93; Qizhi 2010, 104-105; Gafurow

1978, 250).

3 Zob. „Kryzysy batkeńskie”. Wraz z upadkiem ZSRR na obszarze byłych republik radzieckich rozprzestrzeniał

się dość intensywnie islamski ekstremizm, którego głównym źródłem byli członkowie Islamskiego Ruchu

Uzbekistanu. Zaniepokojona była nie tylko Kirgizja, ale również Tadżykistan czy Kazachstan. Zagrożenie

stanowili Ujgurowie zamieszkujący tadżycką prowincję Sogd, uzbecką Namangan, Andiżan i Fergana, kirgiskie

okręgi Osz i Batken czy chińską prowincja Xinjang. Członkowie Islamskiego Ruchu Uzbekistanu przyłączył się

do Hizbut ut-Tahris al-Islami czyli ponadnarodowej Islamskiej Partii Wyzwolenia dążąc do stworzenia kalifatu

w Azji Środkowej. Odnotowano zamachy terrorystyczne w Bucharze, Taszkiencie i Chanabadzie. 4 Również przestrzegania „Umowy o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej” i „Umowy o powszechnym zakazie

prób z bronią jądrową”.

5

Tab. 1. Etapy kształtowania Szanghajskiej Organizacji Współpracy

1996 Szanghaj Umowa „O umocnieniu środków zaufania z kwestiach wojskowych

na obszarze pogranicza”

1997 Moskwa Umowa „O wzajemnej redukcji sił zbrojnych w rejonie granicy”

1998 Ałmaty „Szanghajska piątka”

1999 Biszkek Podpisanie umowy międzypaństwowej między ChRL,

Kazachstanem i Kirgistanem „O punkcie styku granic trzech państw”

oraz tzw. „Deklaracji Biszkeckiej”.

2000 Duszanbe „Forum Szanghajskie”

„Deklaracja Duszanbińska”

2001.06.10 Pekin „Tymczasowa decyzja o porządku działalności Rady Narodowych

Koordynatorów państw – członków Szanghajskiej Organizacji

Współpracy”

2001.06.14 Szanghaj Przyłączenie Uzbekistanu

2001.06.15 Szanghaj „Deklaracja o utworzeniu Szanghajskiej Organizacji Współpracy”

2002 Sankt-Petersburg „Karta Szanghajskiej Organizacji Współpracy”

2003 Moskwa „Umowa o porządku formowania i wykonywania budżetu SOW”

Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Wańczyk, Szanghajska Organziacja Współpracy, www.psz.pl

[11.10.2014].

W lipcu 2000 r. w Duszanbe odbył się piąty szczyt „Szanghajskiej piątki”, która od

tego momentu przyjęła nazwę „Forum Szanghajskie” (Wańczyk). Prezydent Uzbekistanu –

Islam Karimow pełnił w Duszanbe funkcję obserwatora, co wiązało się z perspektywą

przystąpienia tego kraju do tworzącej się coraz intensywniej organizacji. Potwierdzono to w

„Deklaracji Duszanbińskiej”, która stała się niejako dokumentem formalizującym współpracę

zainicjowaną w 1993 r. Kolejny raz wskazano zapotrzebowanie w zakresie regularnych

spotkań – konsultacji między państwami członkowskimi. Udzielono poparcia Chinom w

realizacji polityki wewnętrznej – Tajwan i Xinjang, Rosji w realizacji działań poza granicami

kraju – Republika Czeczeńska (Bailes, Dunay, Guang, Troitskiy 2007, 10). Jako

bezwarunkowe określono utrzymanie umowy o ABM z 1972 r.

Szósty szczyt państw członkowskich zorganizowano w Szanghaju, w dniach 14-15

czerwca 2001 r. Niecały tydzień wcześniej – 10 czerwca 2001 r., w Pekinie podpisano

„Tymczasową decyzję o porządku działalności Rady Narodowych Koordynatorów państw –

członków Szanghajskiej Organizacji Współpracy” – stworzono tym samym pierwszy rys

instytucjonalny przyszłej międzyrządowej organizacji międzynarodowej (Kegel 1999, 43). 15

6

czerwca 2001 r. w Szanghaju ogłoszono „Deklarację o utworzeniu Szanghajskiej Organizacji

Współpracy”. 14 czerwca 2001 r. do „Szanghajskiej piątki” przyjęto Uzbekistan (Jakimowicz

2012). Na szóstym szczycie „Forum Szanghajskiego”, a pierwszym SOW przyjęto również

„Szanghajską konwencję o walce z terroryzmem, separatyzmem i ekstremizmem”. 7 czerwca

2002 r. w Sankt-Petersburgu, kontynuując proces instytucjonalizacji SOW, przyjęto „Kartę

Szanghajskiej Organizacji Współpracy”, która ukonstytuowała wszelkie aspekty

funkcjonowania organizacji. Wskazano w niej kluczowe cele SOW (Olędzki 2012, 52): 1)

wzmacnianie wzajemnego zaufania, stosunków dobrosąsiedzkich i przyjaźni między

państwami członkowskimi, 2) współdziałanie w celu utrzymania w regionie pokoju,

bezpieczeństwa i stabilności, 3) rozwój efektywnej współpracy w obszarach handlu,

gospodarki, polityki, nauki, kultury, edukacji, transportu, ochrony środowiska i wielu innych,

4) budowanie i promocja nowego politycznego i ekonomicznego porządku

międzynarodowego, w oparciu o zasady demokracji i sprawiedliwości (Chatzimichailidou,

Kyriakakis; Olędzki).

W 2002 r. podjęto również decyzję o powstaniu Międzynarodowego Centrum

Współpracy Przygranicznej Horgos. Pierwsza część projektu została uruchomiona w 2011 r.

Horgos to śródlądowy port tranzytowy i centrum logistyczne na granicy Kazachstanu i Chin,

w którym działa Specjalna Strefa Ekonomiczna, bezwizowa dla obywateli obu republik. Przez

strefę przechodzi uruchomiona w 2012 r. linia kolejowa Sinkiang-Horgos. W roku 2018

planowana jest również budowa międzynarodowego lotniska. W pobliżu zlokalizowany jest

gazociąg Azja Centralna-Chiny (z Turkmenistanu przez Uzbekistan i Kazachstan), dzięki

czemu w przyszłości będzie to najważniejsza magistrala eksportu gazu z Azji Centralnej

(Jarosiewicz, Strachota 2013, 59). W pobliżu Horgosu powstaje również Specjalna Strefa

Ekonomiczna. Zajmuje obszar przygranicznego rejonu panfiłowskiego w obwodzie

ałmatyńskim (Jarosiewicz, Strachota 2013, 60).

Formalnie proces budowy SOW zakończono 29 maja 2003 r. w Moskwie. Wtedy

również podpisano „Umowę o porządku formowania i wykonywania budżetu SOW”.

Pozwoliło to na początku 2004 r. zastąpić tymczasowe organy – Komitetem Wykonawczym z

siedzibą w Taszkiencie (Legucka, Malak 2008). Pierwszym sekretarzem Szanghajskiej

Organizacji Współpracy został Zhang Deguang z Chin. W 2003 r. powołano Radę Biznesową

SOW, a w roku 2005 Konsorcjum Banków Państw SOW (Jarosiewicz, Strachota 2013, 68). W

ramach zacieśnianej współpracy gospodarczej w 2005 r. uruchomiono również pierwszą nitkę

ropociągu z Kazachstanu do Chin, a chińsko-kazachskie partnerstwo gospodarcze uzyskało w

2005 r. status strategicznego i stanowi 2/3 całej wymiany handlowej Chin z Azją Centralną

7

(Koftins 2009). W 2006 r. na szczycie w Szanghaju, zaproponowano utworzenie w ramach

SOW wspólnego rynku energetycznego.

W sierpniu 2008 r. odbył się szczyt SOW w Duszanbe. Podczas spotkania państwa

członkowskie wezwały do dialogu i negocjacji strony zaangażowane w konflikt w Osetii

Południowej. Nie potępiono jednak, zgodnie z wolą Rosji, działań strony gruzińskiej. SOW

nie uznało również suwerenności Abchazji i Osetii Południowej. Moskwa nie uzyskała zatem

oczekiwanego w konflikcie gruzińskim poparcia. W tym samym roku prezydent Uzbekistanu

Karimov wyraził zgodę na rozbudowę rosyjskiej sieci przesyłowej gazu (Zasztowt 2009,

128).

W 2010 r. szczyt SOW odbył się w Taszkiencie. Z punktu widzenia geopolitycznego

jest on bardzo istotny, ponieważ państwa obserwatorzy i partnerzy w dialogu potwierdziły

zainteresowanie wstąpieniem do SOW. Jest to po 2001 r. pierwsza inicjatywa świadcząca o

możliwościach dalszego rozwoju i rozszerzenia poza obecny region wpływów. Szczególne

zainteresowanie wykazał Turkmenistan – który z uwagi na zasoby energetyczne stanowiłby

niezwykle ważne „ogniwo” SOW (Brążkiewicz, Śliwa 2011, 189).

6-7 czerwca 2013 r. w Pekinie odbył się 12 szczyt Szanghajskiej Organizacji

współpracy. Po raz kolejny podjęto rozmowy dotyczące bezpieczeństwa regionu. Współpraca

gospodarcza została poszerzona dzięki powołaniu Banku rozwoju SOW, do którego Chiny

zaproponowały wkład kapitałowy w wysokości 10 mld USD. W Pekinie Chiny podpisały

również kredytowe umowy bilateralne z Kazachstanem i Tadżykistanem – każda na 1 mld

USD, co podkreśliło gospodarczą atrakcyjność Chin wobec Azji Centralnej. W 2013 r. SOW

nadało status obserwatora Afganistanowi, nad którego sytuacją również dyskutowano

(zakończenie misji ISAF), Turcja natomiast została parterem w dialogu. Szczyt w Pekinie był

kolejną próbą sił między Rosją a Chinami – propozycja założenia Funduszu padła ze strony

Rosji, zaś utworzenie Banku – to inicjatywa Chin (Strachota 2012).

W 2014 r., w dniach 11-12 września w Duszanbe odbył się 14 szczyt Szanghajskiej

Organizacji Współpracy. Kontynuowano rozmowy bilateralne i trójstronne w kwestii

bezpieczeństwa (tematyka forsowana przez Rosję), które przybrały wyraźnie antyzachodni

podtekst. W Duszanbe zarysowano perspektywę szybkiego rozszerzenia organizacji o Indie i

Pakistan. Potwierdzono tym samym dotychczasowe tendencje rozwoju organizacji jako

platformy dialogu. Aktualnie dwa najważniejsze państwa – Rosja i Chiny posiadają dwie

odmienne wizje na dalszy rozwój organizacji. Kreml forsuje polityczny kontekst rozmów na

różnych szczeblach. Chiny natomiast kontynuują politykę ekspansji ekonomicznej w regionie

Azji Centralnej – przeznaczyły m.in. kolejne 5 mld USD na kredyty dla państw

8

członkowskich. Skupiły się na rozwoju infrastruktury energetycznej (inauguracja budowy

gazociągu przez Tadżykistan do Chin) i transportowej (w ramach chińskiej koncepcji

Ekonomicznego Korytarza Nowego Jedwabnego Szlaku). Chiny poparły również Rosję w

konflikcie ukraińskim. Po raz kolejny potwierdzono niechęć do polityki amerykańskiej w

regionie, krytykując jej poczynania w Syrii i Iranie (Strachota 2014).

Chińska koncepcja Ekonomicznego Korytarza Nowego Jedwabnego Szlaku związana

jest z realizacją Programu CAREC, który swoim zasięgiem obejmuje 10 państw (w tym

wszystkie Azji Centralnej). Celem Programu jest wsparcie współpracy regionalnej poprzez

rozbudowę infrastruktury transportowej oraz handlowej. W ramach CAREC finansowany jest

rozwój sześciu korytarzy transportowych przechodzących przez Azje Centralną. Fundatorami

Programu są: Azjatycki Bank Rozwoju, EBOR, MFW, Islamski Bank Rozwoju, UNDP, a

także Bank Światowy. W latach 2001-2011 w ramach CAREC zrealizowano ponad 100

różnych inwestycji o wartości ponad 17 mld USD, dzięki czemu stał się on głównym źródłem

finansowania rozbudowy nieeneretycznej infrastruktury transportowej w regionie

(Jarosiewicz, Strachota 2013, 63). Silne dążenie Chin do rozwoju gospodarczego, w którym

interesy partnerów z SOW nie odgrywają istotnej roli spowalnia rozwój tej organizacji (Lukin

2007).

Podstawy prawne

Szanghajska Organizacja Współpracy jest pierwszym od czasu zimnej wojny

rozwiązaniem instytucjonalnym, powołanym do życia bez współudziału jakiegokolwiek

państwa zachodniego (RynkiAzjatyckie 2012). Na etapie tworzenia SOW powstało kilka

różnych umów, aktów i deklaracji, które ją ukształtowały. Są to:

„Układ Szanghajski”, a więc „„Umowa o umocnieniu środków zaufania w kwestiach

wojskowych na obszarze pogranicza”;

„Deklaracja Biszkecka”;

„Deklaracja Duszanbiańska”;

„Umowy o wzajemnej redukcji sił zbrojnych w rejonie granicy”;

„Szanghajska konwencja o walce z terroryzmem, separatyzmem i ekstremizmem”;

„Deklaracja o utworzeniu Szanghajskiej Organizacji Współpracy”;

„Karta Szanghajskiej Organizacji Współpracy”;

9

„Program wielostronnej współpracy gospodarczo – handlowej między krajami

członkowskimi SOW”.

Wśród tych licznych dokumentów występują trzy, podstawowe, regulujące działalność

Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Są to: „Deklaracja o utworzeniu Szanghajskiej

Organizacji Współpracy”, „Szanghajska konwencja o walce z terroryzmem, separatyzmem i

ekstremizmem” oraz „Karta Szanghajskiej Organizacji Współpracy” (Wańczyk)

Najwyższym organem SOW jest Rada Głów Państw. Zbiera się raz w roku, a jej

obradom przewodniczy głowa państwa, które gości Radę. Kolejność państw, w których zbiera

się Rada ustalana jest alfabetycznie (wg. Alfabetu rosyjskiego). Wśród pozostałych organów

można wymienić Radę Szefów Rządów, Radę Ministrów Spraw Zagranicznych, Narady

Kierowników Ministerstw i/lub Resortów, Radę Narodowych Koordynatorów, Regionalną

Strukturę Antyterrorystyczną oraz Sekretariat. Rada Głów Państw jest nadrzędnym

decyzyjnie organem SOW. Determinowane z jej inicjatywy kierunki rozwoju organizacji stają

się priorytetowe, a wszelkie ustalenia przyjmują charakter wykonawczy. Rada pełni również

funkcje reprezentatywne. Spotkanie konsultacyjne premierów – Rady Przewodniczących

Rządów odbywają się również raz do roku. Prowadzi je premier państwa – gospodarza. Rada

Przewodniczących Rządów zajmuje się m.in. kwestiami budżetowymi i tymi, wynikającymi z

podjętej współpracy gospodarczej. Spotkania Rady Ministrów spraw Zagranicznych

poprzedzają posiedzenia Rady Głów Państw. Jednak za wyjątkiem cyklicznych, mogą być

również zwoływane nadzwyczajne – z inicjatywy przynajmniej dwóch państw

członkowskich. Spotkaniom ministrów przewodzi ten, w którego kraju odbywa się

posiedzenie Rady Głów Państw. Do zadań Rady Ministrów Spraw Zagranicznych należy

przygotowywanie posiedzeń Rady Szefów Państw. Spełnia ona również funkcję

konsultacyjno-doradczą, a także reprezentacyjną w polityce zagranicznej SOW. Kolejne

forum spotkań stanowią narady Kierowników Ministerstw i/lub Resortów zwoływane są na

podstawie decyzji Rady Głów Państw lub Rady Premierów. Te posiedzenia odbywają się

najczęściej, w szczególnych przypadkach nawet trzy razy do roku. Szczegóły spotkania, takie

jak miejsce i czas ustalane są drogą konsultacji. Grupy współpracujące mogą mieć charakter

stały lub tymczasowy, jeśli istnieje potrzeba zaangażowania dodatkowych ekspertów.

Przewodnictwo powierza się przedstawicielowi państwa, w którym odbędzie się najbliższe

posiedzenie Rady Głów Państw. Rada Kierowników Ministerstw i/lub Resortów odpowiada

przede wszystkim za koordynację działań SOW, jej podstawowe funkcjonowanie, aspekty

techniczne organizacji, w nielicznych przypadkach może otrzymać funkcje reprezentatywne.

Na podstawie „Szanghajskiej konwencji o walce z terroryzmem, separatyzmem i

10

ekstremizmem” z 15 czerwca 2001 powstała Regionalna Struktura Antyterrorystyczna (RSA),

której „Karta Szanghajskiej Organizacji Współpracy” charakter organu stałego. W 2002 r. w

Sankt-Petersburgu podpisano „Umowę o Regionalnej Strukturze Antyterrorystycznej Państw-

Członków SOW”, która regulowała kwestie związane z jej funkcjami, zadaniami i

działalnością. Siedziba RSA mieści się od 17 czerwca 2004 w Taszkiencie. Stałym organem

SOW, mającym charakter typowo administracyjny jest Sekretariat, którego siedzibą jest

Pekin. Pracom Sekretariatu przewodniczy Sekretarz mianowany przez Radę Głów Państw, na

wniosek Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, a jego kadencja trwa trzy lata, bez

możliwości przedłużenia. Zastępcy Sekretarza mianowani są przez Radę Ministrów Spraw

Zagranicznych na wniosek Rady Koordynatorów i nie mogą pochodzić z tego samego kraju,

co Sekretarz. Sekretarz, jego zastępcy i pracownicy Sekretariatu mają status urzędników

międzynarodowych. Ilość pracowników Sekretariatu pochodzących z danego państwa zależy

od wkładu finansowego tego państwa do budżetu organizacji. Podczas jubileuszowego

szczytu SOW w czerwcu 2006 r. w Szanghaju, podniesiono status Sekretariatu z

Wykonawczego na Generalny. Za wyjątkiem wymienionych, funkcjonuje jeszcze nie

uwzględniana w dokumentach instytucjonalnych „Grupa Biszkecka”. Jest to twór, składający

się z przedstawicieli z szefów organów ochrony porządku prawnego i służb specjalnych

krajów członkowskich. Nazwa pochodzi od miejsca, w którym zainicjowano jej działalność –

1-2 grudnia 1999 r., w Biszkeku podpisano „Memorandum o kooperacji i współdziałaniu”

oraz dokument tworzący ramy instytucjonalne dla działania „Grupy Biszkeckiej”. Począwszy

od 1999 r. spotyka się ona raz do roku. Przedmiotem działalności są przede wszystkim

kwestie związane z bezpieczeństwem oraz walką z zorganizowanymi grupami przestępczymi,

terroryzmem czy nielegalną migracją. W 2006 r., zakończono formowanie Rady

Gospodarczej i Stowarzyszenia Międzybankowego SOW, które mają tworzyć filar

wzajemnych relacji gospodarczych. Proces decyzyjny w SOW w większości oparty jest o

konsensus. Wyjątek stanowi decyzja o pozbawieniu członkostwa. Budżet organizacji składa

się z wkładów państw członkowskich. Językami oficjalnymi i roboczymi organizacji są

chiński i rosyjski (Wańczyk).

Główne obszary działania

Współpraca w ramach SOW oparta jest na trzech podstawowych filarach: 1)

bezpieczeństwie regionalnym, 2) współpracy i integracji gospodarczej, 3) realizacji

postulatów politycznych (Kozłowski 2011, 97-98).

11

Obszarem działania Szanghajskiej Organizacji Współpracy jest azjatycki Heartland

(Moczulski 2010, 16-17) i Rimland, co wyróżnia wspomniany już wcześniej regionalny

charakter organizacji. Zacieśnienie współpracy w różnych obszarach jest najogólniejszym

celem SOW. Chodzi nie tylko o „umocnienie wzajemnego zaufania”, ale również o

zapewnienie efektywnej współpracy na wielu płaszczyznach. Inicjatywą zmierzającą do

działań integracyjnych w regionie, była kwestia granic. Ogromnym zagrożeniem były

również działania separatystyczne i ekstremistyczne, które objęły terytorium

centalnoazjatyckie i euroazjatyckie – od Kosowa do Sin czjan w Chinach, przez Kaukaz i

Azję Środkową (Legucka, Malak 2008). Z biegiem lat współpraca została poszerzona o

kolejne zagadnienia, w tym: politykę, ekonomikę, prace badawczo-rozwojowe, kulturę czy

energię i energetykę (Hass 2007, 7-8). Połączenie tak wielu dziedzin ma na celu utrzymanie

statusu quo w regionie. Cytując art. 2 „Deklaracji o utworzeniu Szanghajskiej Organizacji

Współpracy” – jest to „współdziałanie w celu podtrzymywania i zachowywania pokoju,

bezpieczeństwa i stabilności […] oraz budowy nowego demokratycznego, sprawiedliwego i

racjonalnego politycznego i gospodarczego porządku” (Wańczyk) w imię „szanghajskiego

ducha”. Wszystkie te założenie mają realizować jeden cel główny – stworzenie na wzór

jednolitego rynku europejskiego – wolnej strefy handlu azjatyckiego do roku 2020.

Główne obszary działania Szanghajskiej Organizacji Współpracy, wyrażone są

poprzez specyficzny, nierówny układ sił państw członkowskich. Należy wyróżnić dwa

podmioty – Rosję i Chiny, które w sposób znaczny generują obszary działania organizacji.

Pozostałe: Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan to państwa zdecydowanie

mniejsze, słabsze i politycznie niestabilne. To właśnie dla nich islamski ekstremizm stanowi

największe zagrożenie. Tylko dzięki pomocy Rosji dla prezydenta Rachmanowa (Raś,

Włodkowska 2008, 346), względna stabilizacja była możliwa do osiągnięcia w Tadżykistanie.

Teoretycznie Szanghajska Organizacja Współpracy stanowi pomost pomiędzy Europą i Azją

(Lukin 2004). W praktyce jest to samodzielny twór, którego zadaniem jest stworzenie

swoistej alternatywny dla innych podmiotów międzynarodowych, w tym przede wszystkim

Unii Europejskiej. W obecnej sytuacji geopolitycznej jest to jedyna alternatywna dla Rosji,

która może rozszerzać swoje wpływy w Azji Centralnej. Kryzys ukraiński odsunął Rosję od

polityki Wspólnotowej. Pozostają oczywiście partykularne interesy gospodarcze niemiecko- i

francusko-rosyjskie, natomiast w stosunkach bilateralnych z UE jako całością, następuje

wzajemna blokada. SOW jest postrzegana jako odpowiednik i zarazem konkurent NATO pod

względem wpływu na bezpieczeństwo w regionie (Aris 2009).

12

Uczestnictwo w Szanghajskiej Organizacji współpracy państw takich jak Kazachstan

czy Uzbekistan pozwala Rosji i Chinom utrzymać w ryzach politykę zagraniczną tych

podmiotów. Kwestią sporną stały się przede wszystkim próby zainicjowania relacji z USA, a

także uruchomienie amerykańskich baz wojskowych na terenie Uzbekistanu i Kirgistanu. Nie

bez przyczyny podjęto decyzję o oficjalnej instytucjonalizacji współpracy „Forum

Szanghajskiego” – fakt ten nadał organizacji status decyzyjnego podmiotu

międzynarodowego. Możliwość podejmowania decyzji powoduje, iż zakres współpracy

zacieśnianej w ramach SOW może przybierać dowolny wymiar, również wojskowy

(manewry: 2002, „Współpraca 2003”, „Misja Pokojowa 20075”).

Intensyfikacja różnych obszarów działalności SOW to również ogromne zaplecze

geopolityczne dla Chin i Rosji, które dążą do utrzymania pozycji dominującej w regionie.

Przykład demokratycznych „kolorowych rewolucji” pokazał, że polityka Waszyngtonu

prowadzona w regionie centralno – azjatyckim nie sprzyja pogłębianiu współpracy w ramach

SOW, tym samym postawiono na blokadę interesów amerykańskich w regionie. Z kolei Rosja

zainteresowana jest dyskusją nad bezpieczeństwem regionu, ponieważ posiada w Azji

Centralnej silnie rozbudowaną infrastrukturę wojskową, którą intensyfikacja współpracy w

ramach SOW pozwoli utrzymać6 (Brążkiewicz, Śliwa 2011, 186; Nałęcz 2008; Falkowski 2006).

Należy również podkreślić rolę Rosji w SOW, która stanowi dla państw członkowskich

ważniejsze źródło pozyskiwania zdobyczy technicznych, w tym wojskowych świata

zachodniego (Dębski 2010). Utrzymanie strefy wpływów w Azji Centralnej jest zatem

ważnym elementem polityki realizowanej przez Rosję w zakresie bezpieczeństwa

narodowego (Nichol 2005) i regionalnego. Członkowie SOW deklarują przy tym, że ich

kontakty wojskowe nie są wymierzone przeciwko żadnemu krajowi trzeciemu (Skulska,

Skulski 2010, 105-106).

5 Uzbekistan nie wyraził zgody na przejazd wojsk kazachskich przez swoje terytorium, dlatego też dotarły one

na poligon w Czebarkule przez Kirgizję. Decyzję Uzbekistanu potraktowano wtedy jako „zamach” na

solidarność SOW. Manewry odbyły się na terenie sowieckiego Okręgu Wojskowego Wołga-Ural w obwodzie

Czelabińskim oraz w Turkiestanie Wschodnim. 6 Kazachstan: kosmodrom Bajkonur; antybalistyczny radar wczesnego ostrzegania typu Dariał-U Bałchasz-9

(Gulszad nad jeziorem Bałchasz); obiekty 4 Państwowego Centralnego Poligonu Wojskowego: 10 Państwowy

Poligon Doświadczalny (rakietowy, jeden z największych w świecie) Saryszagan (Priozersk nad jeziorem

Bałchasz), 11 Państwowy Poligon Doświadczalny – Emba; Obiekty 929 Państwowego Centrum Lotniczo-

Doświadczalnego Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej im. W. Czkałowa – Achtubińsk: 85 Poligon –

Atyrau, 171 Poligon – Terekty, 231 Poligon – Turgaj; 171 Komendantura Lotnicza Karaganda.

Kirgistan: 999 Baza lotnicza – Kant, około 1500 żołnierzy; 338 Węzeł Łączności – Czałdybar, niedaleko miasta

Kara-Bałta; 954 Doświadczalna Baza Broni Podwodnej – Karakoł (Kojsary nad jeziorem Issyk-kul);

Automatyczna Stacja Sejsmiczna N1 – Iczke-Suu; Laboratorium Radiosejsmiczne – Majłuu-Suu.

Tadżykistan: 4 (201) Baza Wojskowa – Giproziemgorod na przedmieściach Duszanbe; Kurgonteppa (hist.:

Kurgan-Tiube), Kulab, około 5500 żołnierzy (trzy pułki), Grupa Lotnicza – Ajni; 1109 Samodzielny Węzeł

Optoelektroniczny Okno (kompleks kontroli przestrzeni kosmicznej) – Nurek.

13

Wyk. 1. Potencjał terytorialny i demograficzny Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych i państw

członkowskich Szanghajskiej Organizacji Współpracy

Źródło: Opracowanie włąsne na podstawie: G. Cimek, Szanghajska Organizacja Współpracy w wirze polityki

międzynarodowej, www.geopolityka.org [17.09.2014].

Ostatnie lata działalności pozwoliło zrealizować SOW następujące przedsięwzięcia

(Globaleconomy 2006):

uporządkowano status granic;

podniesiono poziom bezpieczeństwa na tych granicach;

nawiązano bilateralne i wielostronne porozumienia polityczne i gospodarcze;

uregulowano granicę chińsko-rosyjską;

stworzono system pomocy gospodarczej (wartości miliardów USD), który finansują

głównie Rosja i Chiny;

Chiny i Kazachstan stworzyły już strefę wolnego handlu (chińska prowincja Xinjiang i

kazachski rejon Khorgos)

powstały też pierwsze projekty wspólnych przedsięwzięć energetycznych, w których

uczestniczą rosyjskie koncerny naftowe z kazachskim KazMuniGas z chińskim China

National Petroleum Corporation;

rozwijają się wspólne projekty budowy azjatyckich magistrali gazowych;

usunięto militarną obecności USA z Uzbekistanu;

1,5 1,4 2,9

0,3 0,5

30,2

7,3

37,5

9,6

4,2

SOW - członkowie SOW -

obserwatorzy

Razem USA UE

Ludność (mld) Powierzchnia km2 (mln)

14

rosyjski Gazprom zawarł porozumienie z Iranem o współpracy w sprzedaży

irańskiego gazu (także do Europy).

Wykres 1 przedstawia porównanie podstawowych danych statystycznych – liczby

ludności w mld i powierzchni w mln km2 dla państw członkowskich SOW, państw

obserwatorów SOW, USA i UE. Te kolosalne różnice są dowodem na nieoszacowany tak

naprawdę i niedoceniany przez społeczność międzynarodową potencjał SOW. Kolejną

przewagą jest fakt, iż spora liczba członków SOW posiada szczególne zaplecze

geopolityczne, którym są surowce energetyczne i wykorzystywany, nieuregulowany jeszcze

status Morza Kaspijskiego, co może w przyszłości jeszcze bardziej osłabić układ

euroatlantycki.

Uwarunkowania i perspektywy rozwoju

Analiza SOW w różnych obszarach funkcjonowania wskazuje na geopolityczny

wymiar sprzeczności (Cimek 2009, 113-132), co przekłada się na różne scenariusze rozwoju

tej organizacji. Poczynania Chin w ramach SOW stwarzają ogromne możliwości rozwoju.

ChRL już wkrótce może stać się najważniejszym zewnętrznym aktorem międzynarodowym w

Azji Środkowej (Zasztoft 2012), co jest konsekwencją rosnącego znaczenia gospodarczego

tego państwa w regionie.

SOW jest sojuszem mało aktywnym, a swoje działania opiera w głównej mierze na

konsultacjach i dialogu, należy jednak podkreślić jej wyjątkowe znaczenie polityczne. Jest to

również jedyna za wyjątkiem ONZ organizacja podejmująca problematykę bezpieczeństwa, w

której uczestniczą Chiny. Aktualnie pozostaje konkurencją dla projektów integracji byłych

republik radzieckich proponowanych przez Rosję, która była przecież jednym z głównych

inicjatorów jej powstania. Funkcjonowanie SOW osłabiło rolę (kontrolowanej przez Rosję)

Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OBUZ), której członkami nadal

pozostają Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan. Uzbekistan zawiesił udział w OBUZ,

wyrażając zainteresowanie podtrzymaniem stosunków z Chinami i USA (Zasztowt 2012).

Tym samym maleje rola amerykańskiej waluty w międzynarodowym handlu na rzecz

chińskiego juana (Kolka 2014).

Na przyjęcie do Szanghajskiej Organizacji Współpracy oczekują: Mongolia, Iran,

Pakistan i Indie, a więc aktualne państwa – obserwatorzy. W kręgu zainteresowanych pojawia

się również Afganistan. Jeżeli wszystkie państwa, o których mowa zjednoczą się pod szyldem

SOW, powstanie silny blok polityczny, w składzie którego znajdą się cztery mocarstwa

15

atomowe, dwóch stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz dynamicznie rozwijające

się dwie potencjalne potęgi ekonomiczne świata - Chiny i Indie (te dwa państwa to ok. 65%

światowego wzrostu gospodarczego). Dołączenie do tego grona Iranu sprawi, że wraz z

dotychczasowymi członkami SOW powstanie grupa krajów posiadająca znaczącą część

światowych zasobów surowców energetycznych z Rosją i Iranem na czele. Są to

wystarczające argumenty, pozwalające obserwować dalszy rozwój Szanghajskiej Organizacji

Współpracy. W przyszłości podmiot ten, posiadający globalne ambicje może stać się

inicjatorem nowego światowego układu sił, posiadaczem „systemu bezpieczeństwa

kooperatywnego” (Globaleconomy 2006).

Nie ma konkretnych analiz dotyczących rozwoju Szanghajskiej Organizacji

Współpracy, w literaturze przedmiotu spotykamy jedynie prognozy. Pierwsza oddaje

całkowite przewodnictwo nad SOW dwóm największym państwom – Rosji i Chinom

(Niewiński). W tej sytuacji Szanghajska Organizacja Współpracy stałaby się spektrum

realizacji partykularnych interesów tych właśnie podmiotów, w rzeczywistości natomiast

przybrałaby formę instytucji hybrydowej i decyzyjnie niezdolnej. Drugi zakłada, że

zainicjowana współpraca wojskowa będzie się sukcesywnie rozszerzać, a dążenie do

bezpieczeństwa stanie się jedynym przedmiotem współpracy. Trzeci wskazuje na niegasnąca

dynamikę SOW i duże możliwości rozwoju, które w perspektywie czasu mogą być

nieprzewidywalne i zaskakujące dla Europy i USA, szczególnie w kontekście gospodarki

energetycznej i polityki surowcowej. Trudno nie zauważyć, że w krajach tych są strategiczne

zasoby surowców, w tym także ropy i gazu, ale też uranu, metali rzadkich, niezbędnych dla

wysokiej klasy technologii (Kolka 2010).Interesujący jest również fakt, że łączna wielość

zakontraktowanego przez Chiny gazu wynosi 85 mld USD (Jarosiewicz, Strachota 2013, 46).

Uwarunkowania i perspektywy rozwoju Szanghajskiej Organizacji Współpracy

wyrażone są poprzez konkretne interesy państw członkowskich w regionie, które można

podzielić na: 1) chińską politykę wobec Azji Centralnej, 2) politykę państw regionu wobec

Chin, 3) politykę Rosji w stosunku do państw regionu i Chin (Jarosiewicz, Strachota 2013,

16-17).

Polityka Chin względem Azji Centralnej uwzględnia przede wszystkim wszelkie

aspekty bezpieczeństwo Xinjangu (Milward, Perude 2004, 38-39; Łukawski 1996, 75), a więc

terytorium bezpośrednio sąsiadującego z Mongolią, Rosją, Kazachstanem, Kirgistanem,

Tadżykistanem, Afganistanem, Pakistanem, Kaszmirem (Hiro 2011). Jej celem jest:

zabezpieczenie stabilności Xinjangu, uniknięcie konfliktów i negatywnego oddziaływania,

utrzymanie stabilności politycznej, wewnętrznej, gospodarczej i komunikacyjnej w Azji

16

Centralnej. Ponadto celem Chin jest również osłabienie wpływów geopolitycznych rywali –

USA, a także i Rosji (Jarosiewicz, Strachota 2013, 16). Kirgistan, Kazachstan, Uzbekistan,

Tadżykistan realizują własną choć często zróżnicowaną politykę w stosunku do Chin. Ich

zasadniczym celem jest przede wszystkim: zabezpieczenie przed ekspansjonizmem Państwa

Środka w stosunku do granic, kontrolowany rozwój współpracy gospodarczej i politycznej,

maksymalizacja przychodów wynikających z wspólnych przedsięwzięć ekonomicznych i tych

o charakterze infrastrukturalnym, przekształcenie państw Azji Centralnej w „pas

transmisyjny” dla chińskich towarów eksportowych do Europy i państw Bliskiego Wschodu

(Jarosiewicz, Strachota 2013, 16-17). Moskwa przejawia natomiast chęć realizacji

konkretnych interesów w regionie. W większości są one oczywiste, dotyczą bowiem:

pogłębienia dominacji politycznej, wojskowej i gospodarczej, wyeliminowania USA z

regionu, zablokowania ekspansji geopolitycznej Chin przy jednoczesnym utrzymaniu

współpracy w kwestiach strategicznych i globalnych (Jarosiewicz, Strachota 2013, 17).

Wnioski

Powstanie Szanghajskiej Organizacji Współpracy można zaliczyć do kluczowych

wydarzeń międzynarodowych początku XXI w. Wymiar regionalny i globalny

przedsięwzięcia pozwolił stworzyć układ unikatowy dla regionu Azji i Pacyfiku. Po raz

pierwszy państwa tej części świata wzięły na siebie konkretne zobowiązania wojskowo-

polityczne (Legucka, Malak 2008). SOW, jak każda organizacja międzynarodowa posiada

swoją specyfikę. W tym przypadku należy podkreślić szczególna odrębność kulturową

społeczeństw, które ją tworzą. Istotny jest również fakt podjęcia próby budowania instytucji o

charakterze demokratycznym, na fundamentach radzieckiego i komunistycznego reżimu. To

podkreśla jej regionalny charakter i stwarza liczne perspektywy rozwoju, z drugiej strony

uzależnia stabilność organizacji od okoliczności politycznych. Nieformalnie SOW jest

główną platformą ucierania się interesów i neutralizacji napięć między Rosją i Chinami w

odniesieniu do Azji Centralnej (Strachota 2012). Ponadto SOW nabiera znaczenia w

warunkach ostrych sankcji gospodarczych stosowanych wobec Rosji (Jeznach 2014), staje się

bowiem zabezpieczeniem Kremla w inicjowaniu dalszych przedsięwzięć. Przy obecnej

sytuacji politycznej w Europie, Rosja będzie dążyć do utrzymania i pogłębiania relacji

gospodarczo-politycznych w regionie centralno – azjatyckim (Zasztowt 2009, 127-139), w

którym i amerykańska i europejska obecność postrzegana jest jako zagrożenie dla

konkretnych zamierzeń. Zarówno dla Chin jak i Rosji struktury SOW są idealnym narzędziem

17

do realizacji własnych interesów w regionie, co jednocześnie spowalnia rozwój tej

organizacji.

Pytania kontrolne

1. Przedstaw genezę i etapy ewolucji Szanghajskiej Organizacji Współpracy

2. Wymień podstawowe akty prawne, będące podstawą instytucjonalną SOW

3. Scharakteryzuj chińską koncepcję Ekonomicznego Korytarza Nowego Jedwabnego

Szlaku

4. Wymień podstawowe przedsięwzięcia zrealizowane przez SOW

5. Opisz uwarunkowania i perspektywy rozwoju SOW

Bibliografia

1. Monografie

Azatjan A.A., Biełow M.I., Gwozdiecki N.A., Kamanin L.G., Murzajew E.M., Jugaj R.L.

(1979), Historia poznania radzieckiej Azji, tłum. S. Lipko, Warszawa.

Gacek Ł. (2013), Azja Centralna w polityce energetycznej Chin, Kraków.

Gafurow B. (1978), Dzieje i kultura Azji Centralnej. Prehistoria – Starożytność –

Średniowiecze, tłum. S. Michalski, Warszawa.

Halota W. (2006), Dominująca rola Federacji Rosyjskiej we Wspólnocie Niepodległych

Państw, Warszawa.

Hiro D. (2011), Inside Central Asia. A Political and Cultural History of Uzbekistan,

Turkmenistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkey, and Iran, New York-London.

Kajdańska A., Kajdański E. (2008), Jedwab. Szlakami dżonek i karawan, Warszawa.

Klare M.T. (2008), Rising Powers, Shrinking Planet. How Scarce Energy is Creating a New

World Order, Oneworld Publications.

Lewis D. (2008), The Temptations of Tyranny in Central Asia, London.

Łukawski Z. (1996), Dzieje Azji Środkowej, Kraków.

Nichol J. (2005) Central Asia’s Security: Issues and Implications for U.S. Interests,

Washington.

Sapir J. (2009), Nowy XXI wiek. Od „wieku Ameryki” do powrotu narodów, przeł. M. Wilk,

Warszawa.

18

Śliwa Z. (2012), Kierunki Rozwoju Szanghajskiej Organizacji Współpracy, Warszawa.

Uhlig H. (2007), Jedwabny szlak. Kultury antyku między Chinami a Rzymem, tłum. J.

Danecki, Katowice.

Legucka A., Malak K. (red.) (2008), Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa na obszarze

Wspólnoty Niepodległych Państw, Warszawa.

Moczulski L. (2010), Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 2010.

Hass M. (red.) (2007), The Shanghai Cooperation Organization, Towards a Full – Grown

Security Alliance? Clingendael.

Shouyi B. (red.) (2002), An Outline History of China, Beijing.

Skulska B., Skulski P. (red.) (2010), Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i

Pacyfiku. Wybrane zagadnienia, Wrocław.

Jüe S. (red.) (1960), Dzieje Chin. Zarys, tłum. W. Rodziński, Warszawa.

Qizhi Z. (red.) (2010), Traditional Chinese Culture, Beijing.

Alf R., Curanović A., Kardaś S. (2008), Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej w okresie

prezydentury Władimira Putina. Proba bilansu, Warszawa.

2. Artykuły w pracach zbiorowych

Kegel T. (1999), Struktura międzynarodowych organizacji rządowych, [w:], Organizacje w

stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg, Łoś-Nowak T. (red.),

Wrocław.

Raś M., Włodkowska A., Bezpieczeństwo obszaru WNP, [w:] Bezpieczeństwo

międzynarodowe po zimnej wojnie, Zięba R. (red.), Warszawa 2008.

Ross W., Szanghajska Organizacja Wspołpracy, [w:] Chińska Republika Ludowa we

współczesnych stosunkach międzynarodowych, Ostaszewski P. (red.), Warszawa.

Milward J.A., Perdue P.C., Political and Cultural History of the Xinjiang Region through

the Late Nineteenth Century, [w:] Xinjiang. China’s Muslim Borderland, Starr S.F., Sharpe

M.E. (red.), New York.

Kozłowski K. (2011), Polityka zagraniczna ChRL wobec państw Azji Centralnej, [w:]

Chińska Republika Ludowa we współczesnych stosunkach międzynarodowych, Ostaszewski

P., Warszawa.

Rychłowski B. (2000), Stosunki Chiny – Rosja w okresie transformacji, [w:] Rosja – Chiny.

Dwa modele transformacji, Gawlikowski K., Paradowski R. (red.), Toruń.

19

3. Artykuły w periodykach naukowych

Aris S. (2009), Shanghai Cooperation Organisation: An Anti-Western Alignment?, „CSS

Analyses”, no 9.

Bailes A.J.K., Dunay P., Guang P., Troitskiy M. (2007), The Shanghai Cooperation

Organisation, „SIPRI Policy Paper”, no 17.

Brauner O. (2009), How China Dissapoints EU, „The Diplomat”, june 3.

Brążkiewicz Z., Śliwa Z. (2011), Strategiczne interesy Rosji w Azji Centralnej, „Kwartalnik

Bellona”, nr 4.

Brown K. (2010), China-EU Marriage On the Rocks But Salvageable, „The Diplomat”,

january 12.

Chatzimichailidou C., Kyriakakis A. (2009), Shanghai Cooperation Organisation, „Series of

Chinese and Russian Relations”, vol. 01.

Cimek G. (2009), Znaczenie geopolityki w warunkach procesu globalizacji, „Zeszyty

Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, nr 3 (178).

Dębski S. (2010), Sojusz Rosji z Zachodem. „Nowa Europa Wschodnia”, nr 5.

Falkowski M. (2006), Polityka Rosji na Kaukazie Południowym i Azji Centralnej. „Prace

OSW”, nr 6, z. 23.

Jakimowicz R. (2012), Szanghajska Organizacja Współpracy – wymiar polityczny i

wojskowy, „Cracow Review of Economics and Management”, nr 882.

Jarosiewicz A. (2013), Strachota K., Chiny a Azja Centralna. Dorobek dwudziestolecia,

„Prace OSW”, nr 45.

Konończuk W. (2007), Fiasko integracji. WNP i inne organizacje międzynarodowe na

obszarze poradzieckim 1991–2006. „Prace OSW”, nr 5, z. 26.

Lukin A. (2004), Shanghai Cooperation Organization: Problems and Prospects, “Diplomacy

& International Relations”, vol. 50.

Lukin A. (2007), The Shanghai Cooperation Organisation: What Next?, „Russia in Global

Affairs”, no 2.

Nałęcz M. (2008), Rosyjskie wojskowe bazy zagraniczne. „Kwartalnik Bellona”, nr 1.

OSW (2007), Szczyt Szanghajskiej Organizacji Wspołpracy, „Tydzień na Wschodzie”, nr 19.

Perkowska A. (2010), Szanghajska Organizacja Współpracy – geopolityka, „Economy and

Management”, nr 3.

Śliwa Z., Ong Y. (2008), Szanghajska Organizacja Współpracy. „Kwartalnik Bellona”, nr 3.

20

Śmigielski R. (2010), Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, „Biuletyn Polskiego Instytutu

Spraw Międzynarodowych”, nr 28.

Zamaraeva A. (2005), Interesy Chin w Azji Centralnej, „Azja – Pacyfik”, t. 8.

Zasztowt K. (2009), Rywalizacja Rosji i NATO w Azji Środkowej, „Bezpieczeństwo

Narodowe”, nr 11.

Zasztowt K. (2012), Polityka Chin wobec środkowoazjatyckich państw Szanghajskiej

Organizacji Współpracy, „Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych”, nr 69

(934).

Zeb R. (2006), Pakistan and the Shanghai Cooperation Organization, “China and Eurasia

Forum Quarterly”, no 4.

Zasada G. (2004), Nowy etap w rozwoju Szanghajskiej Organizacji Współpracy, „Komentarze

OSW”.

4. Źródła internetowe

Forostenko A., Aristow M., Struktura działań Szanghajskiej Organizacji Współpracy,

www.polish.ruvr.ru [11.09.2014].

Jeznach B., Ramiona równowagi – wypowiedź profesora Rosyjskiego Uniwersytetu Przyjaźni

Narodów Jurija Taurowskiego, www.jeznach.neon24.pl [08.10.2014].

Koftins A., Szanghajska Organizacja Współpracy czy Rywalizacji?, www.mojeopinie.pl

[06.10.2014].

Kolka M., Chińska waluta przejmuje rolę waluty światowej, www.globaleconomy.pl

[14.09.2014].

Kolka S., Chiny 2010/2011, czyli przykład realizacji polityki zintegrowanej, dalekosiężnej i

skutecznej, www.globaleconomy.pl [01.10.2014].

Niewiński S., Szanghajska Organizacja Współpracy - nowe NATO?, www.geopolityka.org

[06.10.2014].

Olędzki J.A., Szanghajska Organizacja Współpracy – chińsko-rosyjskie interesy na rozdrożu,

www.polska-azja.pl [12.09.2014].

Strachota K., Szczyt Szanghajskiej Organizacji Współpracy, www.osw.waw.pl [12.09.2014].

Szanghajska Organizacja Współpracy – czyli jak powstaje trzeci biegun współczesnego

świata, www.globaleconomy.pl [03.10.2014].

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) – nowa konkurencja dla Zachodu?,

www.rynkiazjatyckie.pl [05.09.2014].

21

Sznghajska Organizacja Współpracy zakłada własny bank, www.studium.uw.edu.pl

[03.09.2014].

The Shanghai Cooperation Organisation, www.sectsco.org [02.10.2014].

Wańczyk K., Szanghajska Organziacja Współpracy, www.psz.pl [11.10.2014].

Кожихов А.Г., Ларин Н.И., Шанхайская Организация Сотрудничества, www.cvi.kz

[12.09.2014].

Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ

na kształtowanie globalnego zarządzania

Streszczenie

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) została powołana jako strategiczne partnerstwo

w czerwcu 2001 r. Początki współpracy sięgają roku 1996 i tzw. „Szanghajskiej Piątki”

(Rosja, Chiny, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan), której zadaniem było uregulowanie

wszelkich sporów terytorialnych i granicznych w regionie Azji Centralnej. Szanghajska

Organizacja Współpracy jest pierwszym od czasu zimnej wojny rozwiązaniem

instytucjonalnym, powołanym do życia bez współudziału jakiegokolwiek państwa

zachodniego. To przykład hermetycznego tworu wspierającego regionalizm

środkowoazjatycki. To również połączenie „chińskich ambicji międzynarodowych,

rosyjskiego kompleksu imperialistycznego oraz centralno – azjatyckiego bogactwa”, co

podkreśla jej geopolityczne znaczenie w polityce światowej.

Abstract

Shanghai Cooperation Organization (SCO) was established as a strategic partnership in June

2001. The beginning of this cooperation dates back to 1996 and the so called "Shanghai Five"

(Russia, China, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan), which task was to regulate any

territorial and border disputes in the region of Central Asia. Shanghai Cooperation

Organization is the first institutional solution since the Cold War, established without

participation of any Western country. This is an example of hermetic solution supporting the

Central Asian regionalism. It is also a combination of the Chinese "international ambitions,

22

the Russian imperialist complex and the central - Asian wealth", which highlights its

geopolitical importance in world politics.

Słowa kluczowe

Szanghajska Organizacja Współpracy, regionalizm centralnoazjatycki, bezpieczeństwo w Azji

Centralnej

Keywords

Shanghai Cooperation Organization, Central Asian Regionalism, Security in Central Asia

SIKORA-GACA MAŁGORZATA – doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce;

specjalista ds. funduszy unijnych. W 2007 roku ukończyła Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

w Bydgoszczy uzyskując tytuł magistra politologii (specjalność: Integracja Europejska). W

2008 rozpoczęła staż naukowy w Ambasadzie RP w Republice Mołdawii. W 2010 roku na

Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

obroniła dysertację doktorską pod kierunkiem prof. Jacka Knopka. Od 2011 adiunkt w

Instytucie Polityki Społecznej i Stosunków Międzynarodowych Politechniki Koszalińskiej.

Głównym obszarem zainteresowań badawczych autorki są systemy polityczne i partyjne

Europy Południowo-Wschodniej, Kaukazu Południowego i Azji Centralnej oraz Fundusze

Europejskie.