ԵԶ Դի նԵ րի ԱԶ ԳԱյին մի ո ւԹյԱն նԱԽԱ ԳԱ ՀիՇնոր ՀԱ Վո րԱն Քը ԿԱր միր Սըլ ԹԱն Ե Զի Դի

տոնի ԿԱ ՊԱԿ ցո ւԹյԱ մբ

Սի րե լի՛ եզ դի ներ, շնոր հա վո րո ւմ եմ ձեզ բո լո րիդԿար միր Սըլ թան Ե զի դի տո նի կա պակ ցու թյա մբ, մաղ -թո ւմ եմ ձեզ քաջ ա ռող ջու թյո ւն, խա ղա ղու թյո ւն, մի աս -նու թյո ւն: Ցան կա նո ւմ եմ իմ խո րին հար գա նքս ուհա տո ւկ շնոր հա վո րա նքս հղել մեր հայ րե նի քի պա շտ -պան նե րին, այն մար տիկ նե րին, ո րո նք այ սօր ի րե նցկյան քը չեն խնայո ւմ պա շտ պա նե լու ի րե նց ժո ղո վր դին,ով քեր ի րա կան հե րոս ներ են, հե րոս ներ, ոք վեր հույս ևհա վատ են ըն ծայո ւմ մեզ բո լո րիս ու նե նա լու մեր ազ -գային եզ դի ա կան պե տա կա նու թյու նը: Հա րկ եմ հա մա -րո ւմ նշե լու, որ այս տո նի ժա մա նակ ըն դո ւն ված է ա սել,որ Կար միր Սըլ թան Ե զի դը երկն քից իջ նո ւմ է եր կիրպա շտ պա նե լու իր ժո ղո վր դի ն։ Թող նա իր ուժն ու զո -րու թյու նը տա բո լո րիդ, հան ձի նս մեր եզ դի հե րոս մար -տիկ նե րին, ո րո նք Աստ ծո թույլտ վու թյա մբ վեր ջա պեսամ բող ջու թյա մբ կա զա տագ րեն (նաև քա ղա քա կան տե -սան կյու նից) ի րե նց Շան գա լը և կս տե ղծ վի վեր ջա պեսԵզ դի ա կան ինք նա վա րու թյու նը: Ժո ղո վր դիս մաղ թո ւմեմ ուժ, քա ջու թյո ւն, ե ռա նդ և Ե զի դի օրհ նու թյու նը թողբո լո րիդ վրա լի նի: Մե նք՝ Եզ դի նե րս, ե ղել ենք, կա նք ևմի շտ կլի նե նք ու մեր մի աս նա կա նու թյան շնոր հիվվստահ եմ, որ մե նք կու նե նա նք նաև մեր Եզ դիս տան(Էզդի խա նա) եր կի րը:

ԿԱր միր Սըլ ԹԱն Ե Զի Դի տոն

Յու րա քան չյո ւր տա րի դեկ տեմ բե րի 13-ից հե տոառա ջին եր կու շաբ թի օ րը մա տաղ են ա նո ւմ, իսկ սույնտա րո ւմ մա հա ցած հա րա զատ ու նե ցած ըն տա նիք նե րըայդ օ րը ծոմ են պաhո ւմ հան գու ցյալ նե րի հա մար (բըր -վա ռա դը վըն), իսկ ե րեք շաբ թի, չո րեք շաբ թի և հի նգ -շաբ թի օ րե րին ծոմ են պա հո ւմ բո լո րը (ռա դըվ նըպա շի վե): Այդ ե րեք օր վա ծո մե րից ա ռա ջին օ րը ե րե -կոյան` դեռ մու թը չըն կած, սի նու մեջ դր ված ա մա նովճաշ ու մր գե ղեն են տա նո ւմ չքա վոր հար ևան նե րին` որ -պես Կար միր Սըլ թան Ե զի դի խեր (հաց), իսկ մեկ օրան ց, հի նգ շաբ թի օ րը, տա լիս են հան գու ցյալ նե րի հաց(նա նե խե րա մրի ա): Երբ գի շեր նե րը վեր են կե նո ւմ(երեք գի շեր) նույն ձևով հաց են տա լիս` Բա պի րի պա -շի վի: Բա պի րի պա շի վին այդ ա րա րո ղու թյան հրեշ -տակն է: Ուր բաթ օ րը Ե զի դի բո ւն տո նն է: Այդ սո ւրբ օրնազ գային մեծ տոն է, բո լո րը պար տա դիր կար գով,նվեր նե րով պե տք է այ ցե լեն մի մյա մց տներ, այդ պի սովշնոր հա վո րե լով, ու րա խա նա լով և բա րե մաղ թան քիխոս քեր հղե լով ի րար: Շատ կար ևոր է նշել այն, որ տո -նի ժա մա նակ բո լո րը պե տք է հա շտ վեն, այ սի նքնմիմյան ցից խռով ված նե րը և վի րա վոր ված նե րը, ըն դուն -ված է, որ պե տք է պար տա դիր հա շտ վեն, քա նի որ ըստա վան դույ թի այդ օ րե րին Կար միր Սըլ թան Ե զի դը իջ -նում է եր կի ր՝ խա ղա ղու թյո ւն հաս տա տե լու: Չհա շտ վող -նե րը չեն կա րող եզ դի հա մար վել, և սա կար ևոր

նա խա պայ ման է, քա նի որ այն միտ ված է ինչ պես մի -աս նու թյա ն պահ պան մա նը ժո ղո վր դի շր ջա նո ւմ, այն -պես էլ կրո նի և ազ գային ինք նա գի տակ ցու թյանբա րձ րաց մա նը: Պե տք է նշել, որ տո նին ար գել ված ենօգ տա գոր ծել խո զի միս, կա ղա մբ և կա նե փով պատ րա -ստ ված ու տե ստ ներ: Շա բաթ` ա րա ֆա թի օ րը այ ցե լո ւմեն գե րեզ մա նա տո ւն, ա ղո թք կա տա րե լով ի րե նց փի րիկամ շե խի հետ: Հա ջո րդ շա բաթ վա ուր բաթ օ րը Շե շըմ -սի տո նի օրն է (Ար ևի տոն): Որ պես հա վե լո ւմ նշե նք, որի տար բե րու թյո ւն Կով կա սի եզ դի նե րի, Ի րա քո ւմ Շե շըմ -սի տո նը տո նո ւմ են Ե զի դի տո նից մեկ շա բաթ ա ռա ջ։

Կոտայքի մարզի Զովունի համայնքի Ամո եզդիա -կան թաղամասում տոն էր, տեղի եզդիները տոնում էինիրենց ազգային Եզիդի տոնը։ Եզդիների ազգայինմիության նախագահ Ազիզ Թամոյանի տանը հավաք -վել էին համայնքի ներկայացուցիչները շնորհավորելուև միասին նշելու տոնը։ Տոնին ներկա էին եզդիհոգևորականները, Ռուսաստանի գեղարվեստի ակա -դեմիայի պատվավոր անդամ, գեղեցիկ արվեստներիազգային ակադեմիայի դոկտոր-պրոֆեսոր՝ ԷդուարդՍեդրակյանը։

Բացման խոսքով հանդես եկավ Հանրայինռադիոյի եզդիերեն հաղորդումների ավագ խմբագիրՀՀ վաստակավոր լրագրող՝ Հասանե շեխ Մամուդեն,ով խոսքը սկսեց աղոթքով, այնուհետև շնորհավորեցներկաներին և իր խորին երախտագիտությունըհայտնեց Եզդիների ազգային միության նախագահինազգանվեր գործունեություն ծավալելու համար։ ԱզիզԹամոյանը իր հերթին ողջունեց ներկաներին և ներ -կա յաց րեց տարվա ընթացքում ունեցած ձեռք բերում -ներն ու արդյունքները, եզդիների կարևոր խնդիրները,որոնք կարիք ունեն լուծման։

ԵԶԴինԵրը նՇԵցին ԿԱր միր Սըլ ԹԱն ԵԶիԴի տոնը

ԹԵրԹը լույՍ է տԵՍնում 1990Թ. նոյԵմբԵրից

2016Դեկտեմբեր¹ 12 (148)

Սույն թվա կա նի դեկ տեմ բե րի 23-ին եզ դի նե րը նշե ցին Կար միր Սըլ թան Ե զի դի տո նը (դեկ -տեմ բե րի 20.21.22 ծո մի օ րեր), ո րը շար ժա կան է: Ա մեն տա րի դեկ տեմ բե րի 13-ին հա ջոր դողե րեք շաբ թի օր վա նից սկ սած նրա նք 3 օր ծոմ են պա հո ւմ, ո րին հա ջոր դո ւմ է ուր բաթ օ րը` Եզի -դի բո ւն տո նը: Կար միր Սըլ թան Ե զի դը հա մար վո ւմ եզ դի ժո ղո վր դի նա խա հայ րը: Հա րկ է նշել,որ ժո ղո վր դի մի մա սը տո նեց դեկ տեմ բե րի 16-ին, ին չը կրո նա կան տե սան կյու նից ճի շտ չէ,քա նի որ հաշ վար կը պե տք է ի րա կա նաց վի ըստ հին եզ դի ա կան տո մա րի, այն է, որ տո նըպետք է սկ սել ոչ թե դեկ տեմ բե րի 13-ից, այլ 13-ից հե տո ա ռա ջին ե րեք շաբ թի օր վա նի ց։

Ող ջու նե լով հյու րե րի ն՝ վար չա պե տը նշել է, որ հան -դիպ ման նպա տա կն է լսել ազ գային փոք րա մաս նու -թյուն նե րին հու զող խն դիր նե րը, քն նար կել երկ կո ղմհա մա գոր ծակ ցու թյա նը վե րա բե րող հար ցե րը և այն, թեինչ կե րպ կա ռա վա րու թյու նը կա րող է ա ջակ ցու թյո ւնցու ցա բե րել նրա նց:

Հան դիպ մա նը ներ կա Եզ դի նե րի ազ գային մի ու թյաննա խա գահ Ա զիզ Թա մոյա նը նախ իր շնոր հա կա լու -թյունն է հայտ նել վար չա պե տին ջե րմ ըն դու նե լու թյան,ինչ պես նաև ՀՀ կա ռա վա րու թյա նը եզ դի ա կան մշա կու -թային ծրագ րե րին ա ջակ ցե լու կապակցու թյա մբ։ Եզ դի -նե րի ազ գային մի ու թյան նա խա գա հը վար չա պե տիններ կայաց րեց Հայաս տա նի եզ դի ա կան հա մայն քիառջև ծա ռա ցած ան չափ կար ևոր և լո ւծ ման կա րոտհար ցե ր։

Այ նու հե տեւ ծա վալ վել է մտ քե րի փո խա նա կու թյո ւն,ո րի ըն թաց քո ւմ ան դրա դա րձ է կա տար վել ազ գայինփոք րա մաս նու թյո ւն նե րի սո ցի ալ-տն տե սա կան վի ճա -

կին, հա մայն քային են թա կա ռո ւց վա ծք նե րի, դպ րոց նե -րի շեն քային պայ ման նե րի բա րե լավ մա նը, ու սո ւց չա կանկադ րե րի վե րա պատ րա ստ մա նը, բա րձ րա գույն ու սո ւմ -նա կան հաս տա տու թյո ւն նե րո ւմ պետ պատ վե րի տե ղե -րի ընդ լայն մա նը, հե ռո ւս տա հա ղոր դո ւմ նե րի հա մարե թե րա ժա մա նա կի տրա մադ րմա նը վե րա բե րող հար ցե -րին: Ազ գային փոք րա մաս նու թյո ւն նե րի ներ կայա ցու ցիչ -նե րը գո հու նա կու թյա մբ նշել են, որ լայ նո րեննե րգ րավ ված են մեր երկ րո ւմ տե ղի ու նե ցող մար զայինու հան րա պե տա կան տար բեր կր թա կան, մշա կու թայինու հա սա րա կա կան մի ջո ցա ռո ւմ նե րին, ի րե նց ազ գայինկր թա կան ու մշա կու թային կե նտ րոն նե րը ՀՀ-ում գոր -ծո ւմ են հա ջո ղու թյա մբ, ին չը նպաս տո ւմ է լեզ վի, մշա -կույ թի և ա վան դույթ նե րի պահ պան մա նը:

Ամ փո փե լով հան դի պու մը՝ վար չա պետ Կա րա պե -տյա նը նշել է. «Նախ և ա ռաջ ես կհա մա րեմ շատ բա -վա րար ված իմ աշ խա տան քի մեջ, ե թե կա րո ղա նամօգ տա կար լի նել ձե զ՝ ազ գային ի դեն տի ֆի կա ցի այի և

ազ գային մշա կույ թի պահ պան ման գոր ծո ւմ: Երկ րո րդ,ես մի շտ ձեզ վե րա բեր վե լու եմ որ պես Հայաս տա նիՀան րա պե տու թյան քա ղա քա ցի բո լոր այն կեն ցա ղայինհար ցե րո ւմ, ո րո նք կան, ո րով հե տև ան կախ նրա նից,գյո ւղն ին չա կան է՝ պե տք է ու նե նա ջո ւր, գազ և այլն:Այդ ա ռու մով, վս տահ ե ղեք, որ մե նք մի շտ բաց ենք ևպատ րա ստ ա ջակ ցել ձե զ»:

Բ րա զի լի այի Ռի ո դե Ժա նեյ րո քա ղա քո ւմ տե ղի ունե -ցած 2016 թվա կա նի օ լիմ պի ա կան խա ղե րի ար ծա թեմե դա լա կիր, ազ գու թյա մբ եզ դի բռնց քա մար տիկ Մի շաԱ լոյա նը նա մակ է հղել ՄԱԿ-ի բա րի կամ քի դես պանՆա դի ա Մու րա դին, ո րո ւմ նա իր հի աց մո ւնքն է ար տա -հայ տո ւմ ազ գու թյա մբ եզ դի ակ տի վիս տու հու գոր ծու նե -ու թյա նը։

« Պայ քար մղե լով եզ դի նե րի ի րա վո ւնք նե րի պա շտ -պա նու թյան հա մար, Դո ւք տա լիս եք մի փո քր ա զա տու -թյան և հույս մեր խա ղա ղա սեր ժո ղո վր դի պայ ծառա պա գայի ակն կա լի քո վ։ Ես հպա րտ եմ նրա նով, որ մերժո ղո վո ւր դը ու նի այս պի սի խի զախ և հա մար ձակդուստր»,- աս ված է նա մա կո ւմ։ Մ. Ա լոյա նը նշել է, որՇան գա լի ող բեր գու թյու նը եզ դի ժո ղո վր դի հա մար դար -

ձավ ի րա կան փոր ձու թյո ւն։ «Այդ չա րի քի սո ւր հան դակ նե րի (« Դաիշ»-ի ա հա -

բեկիչ ներ,- խմբ.) ան մա րդ կային գոր ծո ղու թյո ւն նե րը չու -նեն որ ևէ ար դա րա ցո ւմ»,- ընդ գծո ւմ է եզ դի մար զի կը։

Շան գա լո ւմ եզ դի նե րի ցե ղաս պա նու թյու նից հե տո իշնոր հիվ Մի շա Ա լոյա նի ջան քե րի, ռու սաս տան ցի եզ դիմար զիկ նե րի կող մից հա վա քա գր վել էր հու մա նի տարօգ նու թյո ւն, ո րը հե տա գայո ւմ ու ղար կվեց Ի րա քո ւմ եզ -դի փա խս տա կան նե րի ն։ Ազ գու թյա մբ եզ դի մար զի կը իրսո ցի ա լա կան ցան ցե րո ւմ մշ տա պես հի շեց նո ւմ է եզ դի -նե րի ող բեր գու թյան մա սին և կոչ է ա նո ւմ ռու սաս տանիհան րու թյա նը ան տար բեր չմ նալ « Դաիշ» ա հա բեկ չա -կան խմ բա վոր ման կող մից եզ դի նե րի նկատ մա մբ ի րա -կա նաց վող դա ժան հան ցա գոր ծու թյուն նե րին։

միՇԱ ԱլոյԱնը նԱմԱԿ է ՀղԵլ նԱԴիԱ մուրԱԴին

ՀՀ ՎԱր չԱ ՊԵտը ըն Դու նԵլ է ՀԱյԱՍ տԱ նի ԱԶ ԳԱյին փոՔ րԱ մԱՍ նու Թյո ւն նԵ րի նԵր ԿԱյԱ ցու ցիչ նԵ րի ն

Դեկ տեմ բե րի 14-ին Հայաս տա նի Հան րա պե տու թյան վար չա պե տ՝ Կա րեն Կա րա պե տյա նըկա ռա վա րու թյու նո ւմ ըն դու նել է ՀՀ ազ գային փոք րա մաս նու թյո ւն նե րի ներ կայա ցու ցիչ նե րին։

Ֆրանսիայի Սենատը դեկտեմբերի 11-ին բանաձև էըն դու նե լ՝ Դաիշ ա հա բեկ չա կան կազ մա կեր պու թյանխմ բա վոր ման կող մից Իրա քո ւմ եզ դի նե րի ցե ղաս -պանու թյան հար ցով: Բա նաձ ևը կոչ է ա նո ւմ Ֆրան սի -այի կա ռա վա րու թյա նը պաշ տո նա պես ճա նա չելեզ դի նե րի նկատ մա մբ Դաիշ-ի ի րա գոր ծած ցե ղաս պա -նու թյու նը։ Այս մա սին Էզ դի խա նա թեր թին հայտ նեցՖրան սի այում Եզ դի նե րի ա սո ցի ա ցի այի ղե կա վար Թա -

մազ Դա սը նին։ Ցե ղաս պա նու թյան ճա նաչ ման օգ տին քվե ար կել են

Սե նա տո ւմ ներ կա բո լոր 309 ան դամ նե րը: Բա նաձ ևովֆրան սի ա ցի սե նա տոր նե րը կոչ են ա նո ւմ կա ռա վա րու -թյա նը պաշ տո նա պես ճա նա չել եզ դի նե րի նկատ մա մբԴաիշ-ի գոր ծած ոճ րա գոր ծու թյու նը և ՄԱԿ-ի Անվ տան -գու թյան խո րհր դի մի ջոցով այն ու ղար կել Մի ջազ գայինքրե ա կան դա տա րա ն։

ՖրԱնՍիԱյի ՍԵնԱտը ճԱնԱչԵց ԵԶԴինԵրի ցԵղԱՍՊԱնուԹյունը

Նոր տարվան ընդառաջ «Երկիր Մեդիա»հեռուստա ընկերության «Բարև երկիր» հաղորդմանհյուրերն էին ազգային փոքրամասնությաններկայացուցիչներն՝ ի դեմս եզդիական համայնքի,որը ներկայացնում էին «Էզդիխանա» թերթի խմբագիրԽդր Հաջոյանը և վաստակաշատ ազգային երգիչՀամիկ Թամոյանը։ Խ. Հաջոյանի կողմիցներկայացվեց եզդիների ազգային Նոր տարին, որըկոչվում է Չարշամա սարե սալե, այսինքն տարեսկզբիՉորեքշաբթի, և որը նշվում է ամեն տարի ապրիլի 13-ից հետո առաջին չորեքշաբթի օրը։ Այդ օրը եզդիներըտոնում են աշխարհի արարման օրը, այսինքն Աստվածայդ օրը ավարտեց աշխարհի արարումը։ Տոնիգլխավոր խորհուրդը հավկիթն է, այն ներկվում է չորսգույնով՝ սպիտակ, կարմիր, դեղին և կանաչ։ Հավկիթըհանդիսանում է երկիր մոլորակի խորհրդանիշը և ըստ

եզդիների Շարֆադին կրոնի այս երկիրը ի սկզբանեեղել է ջրով պատված, իսկ հավկիթը, երբ մենք եփումենք այն ամրանում է, այսինքն հողը վեր խոյացավ ջրիցստեղծվեց ամուր հատված, առաջին անգամ արևը լույսհաղորդեց երկրին, ծաղկեց առաջին կարմիր կակաչը,բնությունը զարդարվեց կանաչով։ Այս է պատճառը, որեզդիների կրոնում խոսվում է այս երկրագնդի վրածագած առաջին չորս գույների մասին, որոնցով էլներկվում են հավկիթները։

Չնայած Ամանորը մեր ազգային նոր տարին չէ,սակայն մենք եզդիներս աշխարհից ետ չենք մնում ևնույնպես նշում ենք այն։

Սույն հաղորդման շրջանակներում ներկայացվեցինմշակութային համարներ՝ ի դեմս եզդի երգիչ ՀամիկԹամոյանի, ով կատարեց եզդիների ազգային կրոնի,ինքնության ու մշակույթի մասին պատմող իր երգը։

ԱմԱնորին ընԴԱռԱջ. ԵրԿիր մԵԴիԱյի ԵԹԵրում

Գյու ղա պե տա րա նը փակ էր, ու մի քսան րո պե մի -այն փոր ձո ւմ է ի նք մա րդ գտ նել, ով ցույց կտար դպ րո -ցի տե ղը: Տնե րից մե կից դո ւրս ե կած մի ջին տա րի քիկի նը բա րևեց, ա պա ա սաց, որ սխալ ճա նա պար հովենք ե կել: Հե տո մտավ դի մա ցի տու նը, ո րը պա րզ վեցիրե նն էր, ու կան չեց որ դո ւն: Վեր ջի նս նե րս հրա վի րե ց՝ա սե լով, որ ցր տի պատ ճա ռով գյու ղո ւմ դաս չկա: Մի ա -հա րկ տան հյու րա սե նյակ մտ նե լո վ՝ մի պահ ա նա կն -կալի ե կա նք. թվաց, թե տա նը ծնո ւնդ են նշո ւմ, ուան հար մար պա հի ենք ե կել: Բայց պա րզ վեց, որ մեզ նիցան կախ տո նի հյու ր ենք դար ձել. ա մեն դեկ տեմ բե րի 13-ից հե տո ուր բաթ օ րը եզ դի նե րը նշո ւմ են ի րե նց Սուրբտո նե րից մե կը՝ Այ դա Էզ դի դը:

30-ա մյա տան տեր Ա լի կը պատ մո ւմ է, որ տո նիցառա ջ՝ ե րեք շաբ թի, չո րեք շաբ թի, հի նգ շաբ թի, ծոմ ենպա հո ւմ, իսկ ուր բաթ նշո ւմ տո նը, նույն օ րը գնո ւմ գե -րեզ ման ներ: Ա սո ւմ է, որ կան մար դիկ, ով քեր տո նը չեննշո ւմ. կամ ա ղան դա վոր են (օ րի նա կ՝ Ե հո վայի վկա),կամ սո ցի ա լա կան վի ճա կը թույլ չի տա լիս: Այ դա Էզ դի -դի սե ղա նը ոչն չով չի տար բեր վո ւմ սո վո րա կան տո նա -կան սե ղան նե րից: Քա նի որ տե ղի եզ դի նե րիհիմ նա կան զբաղ մո ւնքն էլ ա նաս նա պա հու թյո ւնն է, սե -ղա նի հիմ նա կան կե րա կու րը խաշ լա ման է:

Թ լիկ ցի 74-ա մյա Սու րիկ պա պն էլ հի շո ւմ է, որ նախ -կի նո ւմ սե ղա նին օ ղու փո խա րեն գի նի է ին դնո ւմ ու նաևայն, ինչ որ «Ա ստ ված ղս մաթ էր ա նո ւմ»: « Հի մա էլմրգով-օ ղի ով ենք դնո ւմ»,- ժպ տո ւմ է պա պը: Ա սո ւմ է,որ ա վան դույթ նե րը շատ են փոխ վել: Տո նի նա խո րդ օրըերի տա սա րդ նե րը որ պես կա նոն հոլ-հո լ է ին խա ղո ւմ: Ուձյան կամ սա ռույ ցի առ կայու թյու նը պար տա դիր չէր,հիմ նա կա նո ւմ հո ղի վրա է ին խա ղո ւմ, բայց է լի մա կան -նե րով ու տա փօ ղա կով: «Ե թե դար պա սը գրա վո ւմ է ին,ա սո ւմ է ի ն՝ հոլ-հո լա Սըլ թան Է զիդ, ինչ քան շատխփեին, այն քան Է զի դի օրհ նան քը շա տա նո ւմ էր,-պատ մում է Սու րիկ պա պն ու ա վե լաց նո ւմ,- հի մա ո՞վ էտե նց բան ա նո ւմ, գյու ղո ւմ մա րդ էլ չկա»:

Ցույց է տա լիս ա մո ւս նա ցած ու ե րե խա տեր դար ձածիր աղ ջիկ նե րին, թե նայեք, տես քից կի մա նա ՞ք՝ հայի՞աղ ջիկ է, թե՞ եզ դու: «Ազ գային տա րա զն է փոխ վել,- միփո քր դառ նա ցած ա սո ւմ է տան մե ծը,- այն, ինչ նախ -կի նո ւմ ար վո ւմ էր ազ գային ա վան դույթ նե րով, հի մաար վո ւմ է Եվ րո պայի մո դե լով»:

Հի շո ւմ է, որ ի րե նց ժա մա նակ տղա մար դիկ էլ է ին

տա րազ կրո ւմ, բայց այն ա վե լի բնո րոշ էր կա նա նց.«Կի նար մա տի տա րա զը շատ հա մե ստ և մի ա ժա մա նակգե ղե ցիկ էր: Շր ջազ գե ստ, ո րը կի սատ էր, այ սի նքնզույգ-զույգ, կրո ւն կը չպե տք է եր ևար, վեր ևը՝ ժա կետ,որը մե նք ան վա նո ւմ ենք կո ւր տըկ, գլու խը՝ մի շտ կա -պած և վրան ոս կյա կամ մե տա ղյա ման րադ րամ նե րովպատ րա ստ ված զա րդ, ո րը մե նք ան վա նո ւմ ենք բար -ջե նիկ: Հար սի քո ղը փու շի էր (մե տա քսյա փայ լո ւնգլխա շոր- հեղ.), այժմ դա րձ րել են ե սիմ ինչ: Այն ժա մա -նակ փու շին գնո ւմ Թիֆ լի սից է ի նք բե րո ւմ»: Սու րիկ պա -պի ա սե լո վ՝ սե րն դա փո խու թյան հետ փոխ վել է նաևմա րդ կա նց հա գու կա պը. « Հե նց մե ծե րը մեջ տե ղիցելան, տա րա զն էլ հետ նե րը փոխ վեց: Հի մա մեր գյու -ղում հաշ ման դամ կին կա, 78 տա րե կան է, բայց օ րի րդէ, հար սա նիք կլի նի, մեկ այլ ա րա րո ղու թյո ւն կլի նի,միշտ տա րա զով է գնո ւմ: Գյու ղի բո լոր բնա կիչ նե րը երբայս տեղ է ին, ե թե ջա հել նե րը չէ, ա պա կա նայք գո նեհագ նո ւմ է ին տա րազ: Տա րա զը որ վե րա ցավ, այժմ չեսհաս կա նո ւմ՝ եզ դին որն է, հայը որն է: Մա րդ պի տի իրազ գային տա րա զով հաս կաց վի, քա նի որ տա րա զը դաքո մշա կույթն է, քո պատ մու թյու նը»:

Սու րիկ Խա լա թյա նը Թլի կո ւմ է ծն վել, մե ծա ցել: Աշ -խա տել է իբրև մե խա նի զա տոր, վա րո րդ, ին ժե ներ-մե -խա նիկ, բրի գա դիր, ան կա խու թյու նից հե տո՝հաշ վե տար-գան ձա պահ, ա պա գյու ղա պե տա րա նիքար տու ղար, ին չից հե տո ան ցել է թո շա կի: Ու նե ցել է 11ե րե խա է, ո րոն ցից 2 որ դի նե րը մա հա ցել են: « Մեծտղաս բա նա կո ւմ տան կի ստ էր, տան կա կայա նը հր դեհ -վել էր, 8 հո գու կյան քը փր կել էր, ին քը՝ զոհ վել: 20 տա -րե կան էր, 1991-ի մայի սին պի տի զո րա ցր վեր, մի քա նիա միս էր մնա ցել: Մի տղաս էլ մի տա րե կան էր, Թա լի -նի հի վան դա նո ցո ւմ բժի շկ նե րը կա թի լայի նի տակ սպա -նե ցին: Մնա ցած նե րը, փա ռք Աստ ծու, ողջ-ա ռո ղջ են»,-պատ մո ւմ է նա: Հի մա 7 տղա ու 2 աղ ջիկ ու նի, նրան -ցից 4 որ դի նե րն ու ա վագ դո ւստ րը Ռու սաս տան են տե -ղա փոխ վել, ի րեն էլ են կան չել, բայց չի ու զո ւմ գնալ. «13տա րի է՝ ե րե խա նե րիս մայ րը մա հա ցել է, ես իր գե րեզ -մա նը, 20 տա րե կան տղայիս գե րեզ մա նը ու՞մ թող նեմգնամ: Թող ջա հել նե րը գնան, ի րե նց հա մար ա պա գագտ նեն, բայց ես չէ»:

74-ա մյա պա պն ա պա գա չի տես նո ւմ Թլի կո ւմ, քա -նի որ ներ կան շատ տխո ւր է: Ա սո ւմ է, որ այ սօր 18 տն -տե սու թյո ւն ու նե ցող Թլի կը մի նչև Խո րհր դային

Մի ու թյան փլու զու մը 116-ն ու ներ, 500-ից ա վե լի բնա կիչ,գյու ղո ւմ 78 հատ մար դա տար սե փա կան մե քե նա կար,ու հար սա նիք գնա լիս ավ տո բու սի կա րիք չէր լի նո ւմ.«Գար նա նը տղեր քը գնո ւմ է ին խո պան, աշ նա նը գա լիսէ ին, 4 սե փա կան մե քե նայից պա կաս չէ ին բե րո ւմ»:Ավե լի պատ կե րա վոր դա րձ նե լու հա մար շեշ տո ւմ է, որերբ հար սա նի քի ավ տո շա րա սյան ա ռա ջին մե քե նանհաս նո ւմ էր հար ևան Գե տափ գյո ւղ (ի րա րից հե ռու են3-4 կմ), վեր ջի նը Թլի կից դո ւրս ե կած չէր լի նո ւմ:

Մա րդ կա նց հե ռա նա լու գլ խա վոր պատ ճա ռը գյու ղիմե ծե րից մե կը հա մա րո ւմ է ո ռոգ ման ու խմե լու ջու րը, որչու նեն 1993-ից այս կո ղմ: Նախ կի նո ւմ հա մայն քը ո ռոգ -ման ջո ւր էր ստա նո ւմ, և դրա նով ջր վո ւմ է ին 72 հեկ -տար հո ղա հան դակ նե րը՝ « դու րա նը», ինչ պես նաևընդ հա նո ւր 30 հա տնա մե րձ հո ղա մա սե րը. «Եր կու գյու -ղի ա նա սո ւն նե րի կե րը այս 72 հեկ տա րից էր գա լիս,ամեն ինչ ցա նո ւմ է ի նք, ա նաս նա կե րի հա մար ճա կն դեղէլ է ի նք ցա նո ւմ: Այն պի սի ե գիպ տա ցո րե նի բե րք էր տա -լիս, որ մե ջը չէ ի նք եր ևո ւմ: Ես իմ ա նա սու նի կե րը իմտնա մեր ձից է ի վե րց նո ւմ, յոն ջա է ի ցա նո ւմ, լավ տա րին40-50 տո ւկ տա լիս է»: Ա սո ւմ եմ՝ փաս տո րեն 1993-իցայս կո ղմ հո ղե րը ջրի ե րես չեն տե սել: « Չէ, տե սել են,Աստ ված պա պը մեկ-մեկ ո ղոր մած է»,- կող քից ժպի տովմի ջամ տո ւմ է զրույ ցին ներ կա Ա լի կը:

Բայց վեր ջին 2-3 տա րի նե րին Թլի կո ւմ ե րա շտ է:Սու րիկ պա պը կա րո ղա ցել է 2,5 հա գա րի ցա նել, սա -կայն մի այն 98 տո ւկ է ստա ցել այն դեպ քո ւմ, երբ կեսհեկ տա րից է 100 տո ւկ դո ւրս գա լիս: Գյու ղո ւմ 2 կոմ բայնկա, այն էլ, ա սո ւմ են, մաշ ված են, պա հես տա մա սե րն էլթան կա ցել են: Ա լի կը հի շո ւմ է, որ ի րե նց խոր հո ւրդ ենտվել գյու ղա ցի նե րով մի ա վոր վել ու կոո պե րա ցի ա ներկազ մել, բայց մեկ է՝ ջո ւր չկա: Հա րց նո ւմ եմ, թե այդդեպ քո ւմ ին չու է Ար մա վի րի Ա րա քս գյու ղից 9 ըն տա նիքե կել այս տեղ, Սու րիկ պա պը վրա է բե րո ւմ. «Ա րո տա -վայ րի հա մար են ե կել, բա մեր սի րո ւն աչ քե րի հա մա ՞րեն ե կել»: « Լավ է, որ գո նե գյու ղի մեջ մար դիկ ա վե լա -ցել են»,- իր հեր թին նշո ւմ է Ա լի կը:

Սու րիկ պա պի ըն տա նի քին բան կը վա րկ չի տվե լ՝պատ ճա ռա բա նե լով վճա րու նա կու թյու նը: Բայց Ա լի կնա սո ւմ է, որ Թլի կի 18 տն տե սու թյու նից եր ևի մի 15-ըվար կա ռու է. « Վա րկն ի՞նչ է, որ չու նե նան»,- ծի ծա ղո ւմ էնա ու ա վե լաց նո ւմ, որ դա վե րց նո ւմ են ա նաս նա կերգնե լու հա մար:

Խ մե լու ջո ւրն էլ թլիկ ցի նե րն առ նո ւմ են: Բայց կարժա մա նակ, երբ օգ տա գոր ծո ւմ է ին Ա խու րյա նի ջու րը:«Մին չև 1997-ը ջրի սով էր, Ա մե րի կայի «Փր կե նք ե րե -խա նե րին» կազ մա կեր պու թյու նը ե կավ, նա սոս ի ջաց րե -ցի նք, ձո րից ջու րը բե րո ւմ ենք, բայց խմե լու են թա կա չէ:Ե րե խա նե րը փոր լո ւծ ըն կան, մար մին նե րը դո ւրս տվեց,հի մա մե նակ ա նա սու նի ու լվաց քի հա մար ենք օգ տա -գոր ծո ւմ»,- հի շո ւմ է Սու րիկ Խա լա թյա նը, ապա դառ նա -ցած ա վե լաց նո ւմ, թե մի տեղ, որ մա րդ կո ւշտ փո րովջո ւր չխ մի, ի՞նչ ապ րե լու տեղ է:

« Սո վե տը որ փլո ւզ վավ, ա մեն խեր-բա րա քյաթ հե տըտա րավ,- ա սո ւմ է 74-ա մյա գյու ղա ցին,- մար դիկ լի ուբոլ ապ րո ւմ է ին: Ար դեն ճա նա պար հի այն կո ղմն է ինֆո ւն դա մե նտ փո րո ւմ, այն քան, որ գյու ղը լե նա նո ւմ էր,մե ծա նո ւմ էր, ու մի ան գա մից ֆի լտ րա ցի ա ե ղավ, հի մադա ռել է Ա նի ի ա վե րակ նե րից բե թար»:

Սա ա սե լո ւց հե տո Սու րիկ պա պը ցույց է տա լիս իրտան լք ված շր ջա կայ քը. « Չո րս կո ղմս մե կը չկա, գո նեբա րի լույս տա նք, բա րի լույսն էլ ենք մո ռա ցել»:

Հղում՝ hetq.am

ԹլիԿ Գյուղն իր ԽնԴիրնԵրոՎԱ խու րյա նի ձախ ա փով ձգ վող սահ մա նային փշա լա րե րից մի քա նի տաս նյակ մե տր հե ռու

գտն վող Թ լիկ գյու ղո ւմ հա տու կե նտ տնե րից ել նող ծո ւխն էր մի այն հու շո ւմ, որ այս տեղ բնա -կիչ ներ կան: նույ նի սկ օ տար մար դու ներ կայու թյու նը չս տի պեց գյու ղի շնե րին դո ւրս գալ ի րե -նց տաք ան կյո ւն նե րից ձմ ռան այդ ցո ւրտ օ րը:

Եզդուհիները ազգային տարազով

1 Dinîya dana û sêwirand, Dipîva û diqedirand, H’îjde h’ezar mixliqê bi giyan di nav xweda debirand.

2 P’adþayê minî dermek’ane, Li ba e’zîzê min wî e’yane, Ewî hinerkir e’rd û e’zmane.

3 Eva bû cana ij mije, P’adþayê min lê qedirand þev û r’oje, Di navda danî böhöþt û doje.

4Di navda danî r’oj û hîve, Ij xafilan were û bipîve, Ewî nizanibû Þems û Ferxê Mîra ev dinîa bi böhistadipîva.

5P’adþayê min li h’ökömê xwyî bi r’ewaye, Li ba e’zîzê minî dihaye,E’zîzê min k’oka vê dinîayê kirîye baye.

6 P’adþayê minî bi xewimbû, Ij dör’a xweyk’erembû, Ewî e’firand döþembû.

7 P’adþayê min bêrîye, Neçara vê dinîayê bi destê wîye, Ew r’oj kirine sisêye.

8P’adþayê min cebare,Li ba e’zîzê min ferware, Ew çar çarþem û r’oj kirine çare.

9Çarþem r’oja fadile, Melek Ferxedîn e’firandîye ij eþq û dile, Bar tê neve însanî xafile.

10P’adþayê minî mêzince, Ev dinîya seh’et û sênce,Ewî r’oj kirine pence.

11 P’adþayê minî cebare,Li ba e’zîzê minî ferware,Þemî r’ojek bû ij Mûsayê minî binî e’mir kire hinare.

12 Ewî herh’eft r’oj çêkirin bi jimare,De werin, em p’adþayî bidin medih’a,Çar îna û sê deha,P’adþayê min lêk barastin, kirine mehe.

13 Her dozdeh meh bi navin, Þeþe zihane, þeþe bi xönavin, Her dozdeh meh bi h’izreta Melek Þîxisin bi navin.

14 Ij qewlê Ferxê zergûne, Here bi h’erfe, here bi nasîne,

H’îmê her dozed mehan r’oja dinya avabûye, ev r’ojk’anûne.

15 K’anûnê ij xwer’a xeverda:- Ezim seqa e’rda, Ezim li ser çiqas derda.

16 Seqa e’rda ezim, Saya xwe bi tevzim, Bi ferwara mîrê xwe bi lezim.

17 K’anûnê, te male nebit wêran, Tö dombikî seyan, berfan û bageran, Tê lê pêþîa zebûnyan bikî þer’an.

18Ey, k’anûna ij berî Sivata r’eþ û r’eþ benî, T’ö möxlöq têda nedebirî, T’ew nizane tö ne dostî, ne dijminî.

19. Sivat divê: “Sivatim, sivat bi navim, Meheke bi ser û ç’e’vim, Geh dibarim, geh- bi te’vim”.

20 Adar divê: “Ez adarim, K’ilîla çendî biharim, R’azgela zebûnîyê bi jarim”.

21 Nîsan divê: “Adarê xwehê, Min yarek divê ij bedîlê, Adar çi k’ilîle, çi k’ilîle, Ye bi sexîye, ye bi bexîle, Bexîlê bexîl bi nave”. Eger dombike seyan û babanê ê li goman ç’ik bike ave.

22 Nîsanê deng dikire, Bihara xwe dixemilîne bi k’esk û sipî, bi sor û zere, T’ö h’edê mehan t’öne ij min bide xevere.

23 Gölan divêje nîsanê: “Xwehê, tö meheke p’ir’bêjî, Tö bi zenge û bi qir’êjî, Çi ij wê ç’e’lê bikim- xwedan ze’f bidoþe, Doman lingê xwe lêxe, bir’êje”.

24 Gölan divêje: “Ez bi gölim, Ez a bi þalûl û bilbilim, Ez melh’ema birînê kölim”.

25 Ezim sexîya bi sexîyan, Biharim li çîyan, Li deþtan t’êr dikim birçîyan,

26 H’ezîran divêje: “Gölanê, xwehê, tö meheke bi ÿht’îbarî, Eger p’adþayî li serê te sist bike h’efsarî, Tê kevir û köç’ikan bibarî”.

27 Gölan divêje: “Xwehê, nesîvî ne bi destê mine, Î bi destê mîrê mezine,

Teyr jî bi e’mir û ferwara wî difir’e”.

28 H’ezîranê deng dihilîla, Ij mehan navê min havîne, Ez dibiriqim ser çendî bendê misk’îne.

29 Tîrmeh dive: “Tîrmeha germim, H’elîmeke nermim, Bi cewxûn û bi bênderim, Xêreke bê þer’im”.

30Îlon divê: “Tîrmehê, te gotineke xweþ digote, Te qömaþê xwe bi bihakî difrote, Te gelek bendê misk’în ij german disote”.

31 Îlon divê: “Ez cindîya mehanim, Ez bi miclis û r’eþr’ih’anim, Ez dayîm ij Þemsû Ferxê mîrar’a e’yanim”.

32 Çirî divê: “Em dö mehin, nav bi çirî, P’adþayî em xelat dikirî, Li ser me hene naz û ne’met û tirî”.

33 Çirî dö mehên k’amil, t’emam, Li ser me xoþ bûne çiqas te’m, Payîz mîre, her dozdeh jêr’a divin xölam.

34 Hat meha nav cebare, Li her dozdeh mehên salê digêre, Gelk bende û misk’în jê divînin xêre.

35 Ya me ÿzdîya sidq û h’eya, dörist ser p’iþkê îmane, Kanîya Sipî ij mer’a nîþane, Berî ne e’rd hebû, ne- e’zmane.

36 Ne be’r hebû, ne binyane,Xwedê î heqbû, xerqê Þîxadî, navê Tawisî Melek ijmer’a dîn û îmane.

QEWLÊ MEHA