ŽIVOTNI CIKLUS

Doc. dr Snežana MarkovićDoc. dr Snežana MarkovićDoc. dr Snežana MarkovićDoc. dr Snežana MarkovićIInstitut za biologiju i ekologijunstitut za biologiju i ekologijuPPrirodnorirodno--matematički fakultetmatematički fakultet

UUniverzitet u Kragujevcuniverzitet u Kragujevcu

ŽIVOTNI CIKLUS

� Rast i razvoj dostižu svoj maksimum, a onda počinje starenje� Rođenje� Detinjstvo – priprema za zrelo doba� Pubertet – formiranje funkcionalnog pola� Reprodukcija – partnerski odnos, ostavljanje potomaka� Početak starenja – zdravlje i životni vek; uticaj ishrane, radnog angažovanja� Starost � Smrt

� DETINJSTVO� Potpuna bespomoćnost novorođenčeta →

neverovatne promene uma i tela → fizički i umno zrela i nezavisna jedinka koja ulazi u pubertet, adolescenciju

� Ljudska trudno ća traje oko 21 mesec� Novorođenče ne može da kontroliše telesnu

temperaturu, ima neusaglašene pokrete, slab vid, nerazvijen CNS

� Rast i razvoj – regulisano hormonima, regularnom ishranom, negom zdravlja

� Ubrzan rast prve godine i u pubertetu; kasnije rast � Ubrzan rast prve godine i u pubertetu; kasnije rast zavisi od rasta dugih kostiju

� Detinjstvo je period učenja – govor, hodanje, igra, odnos sa drugima, odnos prema sebi, razmišljanje

� Na rođenju bebin mozak sadrži milijarde neurona povezanih sinapsama; do druge godine svaki neuron može da ostvari do 15 000 sinapsi; neke sinapse se učvršćuju, a druge se gube

� Period puberteta i adolescencije ka odraslom dobu

� ROĐENJE I RANO DETINJSTVO� Učenje – hodanje, govor, igra, odnos sa drugima, samostalno mišljenje� Rođenje

� Stresno za bebu – visok nivo adrenalina� Beba iz sigurne, vodene sredine izlazi na vazduh, jako svetlo, mora da udahne vazduh� Stresno za majku i oca, kao i sve neposredno upućene u događaj

� Novorođena beba� Nerazvijen mozak i telesni sistemi� Kosti lobanje nisu srasle – fontanele; skelet je najvećim delom od hrskavice� Nekontrolisani pokreti� Slab vid, nefunkcionalno sočivo, nerazvijen pigment dužice� Sve funkcije se brzo razvijaju� Refleksi hvatanja, sisanja, traženja (okret glave)� Refleksi hvatanja, sisanja, traženja (okret glave)

� Dojenje i ishrana� U prvim mesecima bebi su potrebne velike količine proteina i masti za rast i razvoj� Najbolji i najadekvatniji balans hranljivih materija, kao i antite la se nalaze u

majčinom mleku� Od 6. meseca beba počinje da unosi i čvrstu hranu� Dojenje najmanje godinu dana do dve godine – emotivna i psihička sigurnost, prenos

antitela mlekom� Rast

� Bebe u prvoj godini porastu skoro polovinu dužine na rođenju� Odnos veličine glave prema ostalom delu tela se smanjuje, a odnos udova prema

ostalim delovima tela raste� Osifikacija

� Rani razvoj� Tokom prve godine težina mozga se utrostruči (do 1 kg) i razvija se mijelinizacija

nerava� Uspostavljanje novih i definisanih nervnih puteva – sticanje novih veština� Sa 3 meseca beba drži pravo glavu, sa 6 meseci sedi bez oslonca, sa 7-8 meseci

hvata igračke, sa 10 meseci može da stoji, sa 12 meseci hoda i izgovara osnovne reči

� Formiranje li čnosti� Oko prve godine deca ispoljavaju svoj temperament – kasnije su to odlike ličnosti� Bitan odnos bebe sa glavnim negovateljem; odnos sa braćom i sestrama� Ljubav i poverenje doprinosi sigurnosti i samopoštovanju� Uticaj hormona majke (stresa, testosterona) na fetus i kasnije na temperament

detetadeteta� Igra i istraživanje

� Deca stalno u pokretu� Igra – ispitivanje sveta koji ih okružuje� Svest o postojanosti objekata; svest o sopstvenoj individualnosti� Razvoj govora; povezivanje reči i predmeta; simbolika predmeta

� Obredi i proslave� Proslava rođenja� Dobijanje imena i “članstvo” u društvenoj zajednici� Krštenje u hrišćanstvu

� KASNO DETINJSTVO� Detinjstvo između 5. i 11. godine – polazak u školu,

razvijanje moralnih načela, razumevanje emocija� Fizičke veštine i razvoj

� Dečaci i devojčice jednako rastu� Menja se izraz lica; zamena mlečnih zuba stalnim� Do 6. godine rast glave i mozga je 95% od max� Razvoj fizičkih sposobnosti� Razvoj logičkih veština; istrajavanje na zadatku� Analiza problema

� Škola i učenje� Učenje čitanja i pisanja� Učenje čitanja i pisanja� Učenje praktičnih veština

� Prijateljstva� Stvaranje prijateljstva → razvoj socijalnih veština i

inteligencije, razmatranje i rešavanje problema, samopouzdanje

� Sa 9. i 10. godina razvoj odanosti i posvećenosti� Razlike između polova - običaji

� ADOLESCENCIJA (adolesco – ja rastem)� Može da počne i od 8. godine, a da se završi sa 18-20. godina� Pubertet – početak polnog sazrevanja� Adolescencija – poslednji stadijum razvoja fizičke i emocionalne

zrelosti� Fizičke promene

� Pubertet kod ♀ počinje od 10-11. godine, a kod ♂ od 12-13. godine� Udovi se izdužuju u odnosu na telo� Visina se povećava za oko 25 cm kod ♀, a za 28 cm kod ♂� Lučenje estrogena i testosterona � Menarhija kod ♀ (prva ovulacija i prva menstrusacija), a kod ♂ je

to spermahija (početak stvaranja spermatozoida)� Rast grudi kod devojčica; maljavost� Rast grudi kod devojčica; maljavost� Glasne žice se kod ♂ sa 8 mm povećavaju na 16 mm za jednu

godinu → mutiranje� Raspoloženje i ponašanje

� Igru zamenjuje emotivno ispitivanje sebe i drugih� Emotivne promene snažne – kao i fizičke promene� Spoznaja sopstvene individualnosti, polnosti → želja da se iskaže ta

individualnost i da se odvoji od roditelja → sklonost ka rizicima� Mozak se reprogramira tokom ovog perioda – prefrontalni korteks

(kontroliše emotivni limbički korteks/amigdale) se “skuplja” –nemogućnost kontrole emocija i prepoznavanja emocija, kao i mimike lica

� Seks i odnosi� Jača seksualna svest i radoznalost� Ekstremno jak uticaj polnih

hormona → razvijena seksualnost → izražena i nekontrolisana emotivnost → suprimirana/nerazvijena “logi čka” prefrontalna kora

� Adolescenti se bore sa osećajem sopstvenog identiteta, eksplozivnom seksualnošću i brigom da li su normalni

� Dečaci su “mačo” (efekti � Dečaci su “mačo” (efekti testosterona), a devojčice su ženstvene, romantične (efekti estrogena)

� Izražena seksualnost, ali praktično nemogućnost održavanja veze (nekompatibilnost)

� Nova iskustva i odgovornost� Na pragu punoletstva, adolescenti

se uče da prihvataju odgovornosti odraslih – porodični život, škola, posao, duhovni život, lični odnosi

� ZRELO DOBA� Vrhunac ljudskog razvoja – fizički, ljudi su najsnažniji i najfunkcionalniji� Umno, personalno i društveno ljudi se razvijaju tokom celog života� Preuzimanje odgovornosti, novih dužnosti, zasnivanje nove porodice� NALAŽENJE PARTNERA� Ljudi imaju (životinjski) nagon za pronalaženje partnera → reprodukcija →

ostavljanje potomaka i prenos sopstvenih gena� Način upoznavanja

� Sudbinski - slučajan ili ugovoreni susret� Pravila privla čnosti

� Fizički izgled� Uski struk i široki kukovi – plodnost žene� Uski struk i široki kukovi – plodnost žene� Snaga, zrelost i bogastvo – muškarci koji mogu da izdržavaju decu� Feromoni i telesni mirisi

� Zaljubljivanje � Ljubav (partnerska) – požuda, privlačnost, privrženost� Moždani centar zadovoljstva → oslobađa se neurotransmiter (sličan amfetaminu) → uzbuđenje, ubrzan rad srca, gubitak apetita, loš san

� Privlačnost traje od 18 meseci do 3 godine

� BRAK� Započinjanje partnerskog odnosa brakom – ljubav, vernost, prosperitet� Zaveti i bračni ugovori� Vrste braka – mono i poligamni brakovi� Ceremonija venčanja� Miraz i otkupnina� Zajednički dom� Razvod � PORODICA – garantuje sigurnost, prosperitet; emotivna i ekonomska podrška� Rađanje dece

� Optimalna plodnost žene je od 18-24. godine; do 30. godine plodnost opada za 30%, a do 40. godine za 60%30%, a do 40. godine za 60%

� Stope plodnosti i stope smrtnosti� Smisao rađanja

� Tipovi porodice� Porodični odnosi� Pitanja nasledstva

� SVAKODNEVNI ŽIVOT� Život kod kuće� Radni vek� Slobodno vreme

� STAROST� Od 30-tih godina – opada kapacitet pluća (za 1/3 u 60. g), promena strukture srčanog mišića i

smanjenje snage kontrakcija (za 20% do 60. g), imuni sistem gubi efikasnost (češća oboljenja, kanceri), opada gustina kostiju (osteoporoza), smanjenje fertilnosti kod žena i prestanak sa menopauzom; mentalne sposobnosti ne prate fizičke promene

� Fizičke promene� Oslabljen sluh (oštećenje unutrašnjeg uha bukom) i vid (sočivo je rigidnije i zamagljuje -

katarakta, a mrežnjača slabi) � Rast krvnog pritiska (zidovi krvnih sudova gube elastičnost i zadebljavaju)� Promene na plućima� Starenje kostiju izaziva veliki pritisak na zglobove; osteoporoza� Slabe funkcije imunog sistema� Nervne ćelije su funkcionalne i mogu da grade nove sinapse

� Naučni aspekti starenja� Naučni aspekti starenja� Reaktivne vrste kiseonika i azota i oštećenje makromolekula; sistem antioksidacione zaštite� Oštećenja na nivou DNK i greške u proliferaciji� Skraćivanje telomera tokom deobe ćelija; telomeraze� Greške u genetskom materijalu i nastanak kancera� Mati čne ćelije� Stres. Imuni sistem. Toksini. Glikozilacija. San. Neurotransmiteri. Hormoni. Zra čenje.

Neaktivnost. Telo se “troši”. Slučajne greške-bolesti.� Borba protiv starenja

� Vežbanje i zdrava ishrana� Zdravo razumevanje života i sveta oko nas; samonega – začeti zdravi� Maksimalni ljudski vek do 120 godina; ljudi sa ostrva Okinava u Japanu

� Zamena uloga i briga o drugima� Stari ljudi – mudri ili teret za društvo

� SMRT� Priprema za smrt

� Izbegavati razmišljanje i spoznaju smrti – neizbežna smrt –prenaglašeno odavanje počasti umrlom

� Razmišljanja i spoznaje smrti u raznim životnim dobima� Šta se dešava u trenutku umiranja?

� Uzroci smrti danas � Povrede, fatalna oštećenja nekog organa, starost → nepravilno

disanje (kratak dah smenjuje dug dah) → prestanak srčanih otkucaja → prestanak funkcionisanja pluća → tkiva nisu opskrbljena kiseonikom → prestanak rada srca (nakon 10 sekundi bez kiseonika električna aktivnost mozga se smanjuje, nakon 4 min bez kiseonika mozak je nepovratno oštećen) → nakon 4 min bez kiseonika mozak je nepovratno oštećen) → zenice oka se šire i ne reaguju → telo se hladi → mišići se koče u roku od 4-6 sati

� Osobe koje su doživele kliničku smrt – osećaj sreće i spokojstva, tunel sa svetlom na kraju

� Put duše (gde nestaje 21 gr) i život nakon smrti� Da li je život večan, a samo se menjaju načini izražavanja života?

� Verovanja o smrti� Različita verovanja u ne/postojanje života nakon smrti

� Žaljenje za pokojnikom� Faze ožalošćenosti nakon smrti bliske ososbe: bes i snažne

emocije → poricanje → krivica → depresija i tuga → prihvatanje