ตอนการเรยนรท 2การวเคราะหสภาพแวดลอมของสถานศกษา

วตถประสงค

1. อธบายแนวคดของการวเคราะหสภาพแวดลอมได 2. วเคราะหสภาพแวดลอมของสถานศกษาโดยใช SWOT ได

ใบความรเรอง

การวเคราะหสภาพแวดลอมของสถานศกษา

1. แนวคดของการวเคราะหสภาพแวดลอม ขนตอนการวางแผนกลยทธเรมตนทการวเคราะหสภาพ

แวดลอม เพอจะไดทราบถงปจจยทเกยวของทงภายนอกและภายใน ซงจะเปนขอมลสำาคญทจะนำาไปใชกำาหนดทศทางและกลยทธตอไป รปแบบของการวเคราะหสภาพแวดลอมทนยมใชโดยทวไป คอรปแบบของมหาวทยาลยฮาวารด ทเรยกวา SWOT Analysis ซงประกอบดวยการวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน 2 ดาน ไดแก จดแขง (Strengths) และจดออน (Weaknesses) และสภาพแวดลอมภายนอก 2 ดาน ไดแก โอกาส (Opportunities) และอปสรรค (Threats) การวางแผนกลยทธของสถานศกษากเชนเดยวกบการวางแผนกลยทธขององคการทวไป คอจะตองมการวเคราะหสภาพแวดลอมทงภายนอกและภายใน ทงนเพอใหการกำาหนดทศทางมความถกตอง และมกลยทธทสอดคลองเหมาะสมกบสภาพแวดลอม

1

ผทไดรบการยกยองวาเปนนกกลยทธทางดานสงครามทยงใหญในประวตศาสตร และมคำาคมในการทำาสงครามทรจกกนทวไป คอวลทกลาววา รเขา รเรา รบรอยครง ชนะรอยครง เจาของวลนคอ ซนว “ ”(อางถงใน ปกรณ ปรยากร, 2543) แนวคดทนำามากลาวและเปนทรจกกนมากนมทมาจากคำากลาว ทวา

“...ในการตอสนบรอยครง หากเรารจกตนเอง และรจกศตรของเรา

จะไมมวนพายแพ หากรแตเพยงตวเรา โดยไมรจกศตรของเรา โอกาสทจะชนะหรอแพมเทากนและถาไมรจกตนเอง และไมรจกศตร ยอมตกอยในกบดกของภยนตราย” ดงนน การรบทจะใหไดรบชยชนะจะรเขา และรเรา ” จากแนวคดของซนวเมอนำามาเทยบกบการวเคราะหสภาพ

แวดลอมโดยใช SWOT จะเหนไดวามความใกลเคยงกน การรเขา กคอการรจกสภาพแวดลอมภายนอกองคการ ในการทำาสงครามตองรจกศตร สวนการทำาธรกจตองรจกคแขง ซงเปนภยคกคามหรออปสรรค การรจกเรา กคอการรสภาพแวดลอมภายใน คอรจดออนและจดแขงของตวเอง สถานศกษาในปจจบนไดนำาแนวคดของการบรหารจดการทางธรกจมาใช เพราะ จำาเปนตองปรบตวใหทนตอการเปลยนแปลงในทกดาน นอกจากนนยงมระดบของการแขงขนเพมมากขน ในอดตหนวยงานภาครฐ รวมถงสถานศกษาทเปนของรฐจะไมคำานงเกยวกบคแขง เพราะเหนวาเปนงานดานบรการทดำาเนนงานโดยใชงบประมาณจากรฐบาล ไมคำานงถงตนทนและผลกำาไร ซงตางจากปจจบนทจะตองใหความสำาคญตอสภาพแวดลอมทงภายนอกและภายใน

2. การวเคราะหสภาพแวดลอมโดยใช SWOT

2

การวเคราะหสภาพแวดลอมโดยใชเทคนค SWOT Analysis เป นกา รพ จ า รณา ส ภา พแ ว ด ล อ มท ง จ า กภ า ยนอ ก (external environment) แ ล ะ ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม ภ า ย ใ น (internal environment) โดยวเคราะหสภาพทเปนอยในปจจบนของหนวยงานและพจารณาแนวโนมตางๆในสงแวดลอมระดบ มหภาค เพอคาดการณเปลยนแปลงทจะเกดขนใน 3-5 ป ขางหนา

2.1 ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม ภ า ย น อ ก (external environment) ประกอบดวย 1) โอกาส(Opportunities) หมายถง ปจจยภายนอกทมผลตอการเปลยนแปลงใน

ทางบวกตอหนวยงาน ถามการคาดการณไดอยางถกตองแมนยำา และมการกำาหนดใหมอยในผลการวเคราะห จะนำาไปสความสำาเรจตามเปาหมาย และวตถประสงคทกำาหนด สำาหรบสถานศกษา โอกาส หมายถง องคประกอบหรอปจจยหลกของสภาพ แวดลอมภายนอกสถานศกษาทเอออำานวยหรอชวยสนบสนนทำาใหภารกจประสบผลสำาเรจมากขน เชน สภาพชมชนทมวฒนธรรม ประเพณอนดงาม ชมชนมการพฒนาอยางตอเนอง ประชากรภายในชมชนมรายไดสง เหนความสำาคญการจดการศกษา มระบบเทคโนโลยททนสมย เศรษฐกจทวไปด นกการเมองทองถนและระดบชาตใหความรวมมอสนบสนนโดยตลอด ฯลฯ

2) อปสรรคหรอขอจ ำากด (Threats) หมายถง ปจจยภายนอกทมผลการเปลยนแปลงในทางลบตอหนวยงาน ถามการคาดการณไดอยางถกตอง สามารถกำาหนดกลยทธเพอการปรบเปลยน เพอลดผลกระทบในทางลบใหนองลง สำาหรบสถานศกษา คอองคประกอบหรอปจจยหลกของสภาพแวดลอมภายนอกสถานศกษาทเปนอปสรรคภยคกคามหรอขอจำากดทสงผลใหการดำาเนนงานไมประสบผลสำาเรจ เชน ปญหายาเสพตด ปญหาชวต ความเปนอยทยากไร อยหางไกลความเจรญ ดานการคมนาคม การสอสาร ภยธรรมชาต ฯลฯ

3

ในการวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอก (External environment) ซงเปนเปนสภาพแวดลอมในระดบกวางทอยนอกเหนอการควบคมของสถานศกษา แตพอจะคาดการณแนวโนมของการเปลยนแปลงเพอนำามาวเคราะหประกอบการตดสนใจไดวาปจจยใดทเปนโอกาสทสามารถนำามาใชประโยชนได หรอมปจจยใดทเปนอปสรรคทควรหลบหลก สภาพแวดลอมภายนอกแยกไดเปน 2 ลกษณะ คอ

2.1) สภาพแวดลอมภายนอกทวไป (General environment) เปนสภาพแวดลอมในระดบกวางทมผลกระทบโดยออมตอการดำาเนนงานของโรงเรยน ซงประกอบดวยปจจยหลก 4 ดาน ในการวเคราะหเรยกโดยยอวา “STEP” ไดแก

1) ปจจยดานสงคมวฒนธรรม (Socio-cultural factors : S) เชน โครงสรางของประชากร การเคลอนยาย อาชพ การศกษา คานยม ความเชอ วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ เจตคต พฤตกรรมทมผลกระทบทงในทางลบและทางบวกตอสถานศกษา

2) ปจจยดานเทคโนโลย (Technological factors : T) เชน การคดคนสงใหมๆ เครองยนตเครองจกร คอมพวเตอร เทคโนโลยสารสนเทศ นวตกรรมและเทคโนโลยทเกยวของกบการเรยนร ซงมผลกระทบตอการดำาเนนภารกจของสถานศกษาทงในทางลบและทางบวก

3) ปจจยดานเศรษฐกจ (Economics factors: E) เชน โครงสรางรายได รายไดประชาชาต ภาวะเงนเฟอ ภาวะการวางงาน รายไดของประชากร ทมผลกระทบทงเชงบวกและเชงลบตอการดำาเนนงานของสถานศกษา

4) ปจจยดานการเมองและกฎหมาย (Political and legal factors : P) เชน กฎหมายทเกยวของ นโยบายของรฐบาล นโยบายของกระทรวง นโยบายของหนวยงานตนสงกด พระราชบญญต พระราชกฤษฎกา ประกาศกระทรวง กฎกระทรวง มตคณะรฐมนตร ซงมผลกระทบทงทางบวกและทางลบตอการปฏบตภารกจของสถานศกษา

4

2.2 ) สภาพแวดลอมเชงปฏบตการ (Operating environment) เปนสภาพแวดลอมภายนอกทมผลกระทบโดยตรงตอการดำาเนนงานของสถานศกษา นอกจากการพจารณาทางดานสงคมวฒนธรรม เทคโนโลย เศรษฐกจ และการเมองแลว ยงจะตองพจารณาองคประกอบสำาคญอน ไดแก

(1) สภาพปญหาทเกยวกบภารกจโดยตรงของสถานศกษา

(2) ลกษณะของกลมสงคมผรบผลประโยชนและผรบบรการ ไดแก

ผปกครอง นกเรยน ชมชน(3) ภาระงานทตองการเรงดวน(4) ความพรอมของสถานการณในการจดการศกษา

ในปจจบน(5) ความรวมมอของกลมบคคล ผมอทธพลตอ

การตดสนใจดำาเนนงานของโรงเรยน รวมทงเจตคตของประชาชน ในการวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอกจะพจารณาถงโอกาส(Opportunities) และ ภยคกคามหรออปสรรค(Threats) ยงจะตองคำานงถงคแขงดวยวาเปนอยางไร

2.2 สภาพแวดลอมภายใน(internal environment) ประกอบดวย

1) จดแขง(Strengths) หมายถง ปจจยตางๆทอยภายในหนวยงานทจะทำาใหองคการสามารถบรรลวตถประสงคและปณธาน สำาหรบสถานศกษา จดแขง หมายถง ปจจยหรอองคประกอบหลกของสภาพแวดลอมภายในสถานศกษาทเปนขอดหรอขอเดน หรอจดแขงทสงผลใหการดำาเนนการของสถานศกษาไดรบผลผลตในดานทด เชน มระบบโครงสรางการบรหารงานทดมคณภาพ ผลสมฤทธทางการ

5

เรยนโดยเฉลยอยในเกณฑสง (ผปกครองพงพอใจ) มคร อาจารย–สอนครบทกรายวชา ครทกคนมความร ความสามารถตงใจปฏบตหนาทเตมศกยภาพ มงบประมาณอยางเพยงพอตอการเรยนการสอน มระบบการบรหารโครงการทดมคณภาพ ผบรหารมความสามารถในการบรหารสง ฯลฯ

2) จดอ อน(Weakness) หมายถ ง ป จจยต างๆท อย ภายในหนวยงานทจะจำากดความสามารถของหนวยงานในอนทจะบรรลวตถประสงคและปณธาน สำาหรบสถานศกษา จดออน หมายถง ปจจยหรอองคประกอบหลกของสภาพแวดลอมภายในสถานศกษาทเปนจดออนกสงผลใหการดำาเนนงานของโรงเรยนไดรบผลผลต ทไมคมคา หรอผลเสยหาย เชน การปฏบตงานโดยไมมการวางแผน นกเรยนมผลสมฤทธทางการเรยนตำามาก ครมคาบสอนมากเกนไป ใชงบประมาณไมคมคาทในแตละปไดรบงบประมาณ เพยงนอยนด ขาดแคลน สอ วสด อปกรณ การเรยนการสอนททนสมย มระบบการบรหารจดการทขาดประสทธภาพ ฯลฯ

ในการวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน เปนปจจยทมอทธพลโดยตรงตอการ

ดำาเนนงานของสถานศกษา การวเคราะหจะตองพยายามเลอกปจจยทสำาคญมาพจารณา เพอหาวาโรงเรยนมจดเดนหรอจดแขงอะไรบางทควรเสรมสรางและนำามาใชประโยชน และมจดดอยหรอจดออนอะไรบางทควรปรบปรงแกไขและกำาจดออกไป ซงประกอบดวยปจจยหลก 6 ดาน ในการวเคราะหเรยกโดยยอวา “2S4M” ไดแก

(1) โครงสรางและนโยบายของสถานศกษา (Structure and policy : S) ไดแก โครงสรางซงเกยวของกบการจดรปแบบการบรหารงาน การแบงกลมงาน การจดสายการบงคบบญชา การกำากบควบคมตามสายงาน

6

เครอขายการสอสารภายในสถานศกษา และนโยบายทรบมาจากหนวยเหนอและ/หรอนโยบายทสถานศกษากำาหนดเอง ซงสงผลตอการดำาเนนงาน

(2) การใหบรการและคณลกษณะของผเรยน (Service and Products : S) ไดแก ความทวถงและครอบคลมพนทการใหบรการ การสรางความสามารถในการบรการทางวชาการแกผเรยน การจดใหมแหลงเรยนร การจดกจกรรมสงเสรมคณลกษณะดานตางๆของผเรยน การใหความรวมมอกบชมชน การผลตนกเรยนทมความสามารถทางวชาการ การเสรมสรางคณลกษณะใหผเรยนเปนคนด คนเกง และมความสข มคณธรรมจรยธรรม (3) บคลากร (Man : M1) ไดแก ความพอเพยงของอตรากำาลง ความรความสามารถทสอดคลองกบตำาแหนงหนาท การกำาหนดตำาแหนง การบรรจ แตงตง การโอนยาย ความกาวหนา ในตำาแหนงหนาท การใหคาตอบแทน การจดสวสดการ ระบบบำาเหนจบำานาญ จดสำาคญของการวเคราะหในดานนคอ การมเพยงพอ และมคณวฒตรงตามภารกจการสอน

(4) การเงน (Money : M2) ไดแก ฐานะทางการเงนของสถานศกษา งบประมาณหรอรายได รายรบรายจาย ความคลองตวในการเบกจาย ความสามารถในการระดมทนจากภายนอก การหารายไดของสถานศกษา การไดรบความรวมมอชวยเหลอจากแหลงตางๆ การใชเงนใหเกดประโยชนสงสด

( 5) วสดอปกรณ (Material : M3) ไดแก ความเพยงพอของสอ วสด ครภณฑ

อาคารสถานท ความสามารถในการใชงานใหเกดประโยชนสงสด การจดหา การจดซอจดจาง การใชงาน การดแลรกษา การซอมบำารง การจดจำาหนาย

(6) การบรหารจดการ (Management : M4) ไดแกความสามารถในการ

7

วางแผน การปฏบตตามแผน การกำากบตดตามประเมนผล การบรหารจดการเพอใหเกดสวนรวม การสรางทมงาน การมภาวะผนำาของผบรหาร การสรางความสมพนธอนดกบชมชน การเผยแพรประชาสมพนธสถานศกษา

เมอสถานศกษาทราบวา จดแขง จดออน หรออปสรรค ปจจยใดสงผลกระทบทงใน

ดานใหเกดความสำาเรจ (+) และผลเสยหาย (-) มากหรอนอยตามสถานการณทเกดขนแลวและการทำาใหเกดคาของผลกระทบเหลานนจะทำาใหรวา โดยภาพรวมแลวสถานศกษามสถานภาพเปนอยางไร ในรป 4 รปแบบ คอ

รปแบบท 1 ถาสถานศกษาใดสภาพแวดลอมภายในมความเขมแขง (+) และมสภาพแวดลอมภายนอกเอออำานวย (+)

การวเคราะหชใหเหนวาสถานศกษานนมความพรอม มศกยภาพภายในการจด กจกรรมการเรยนการสอนสง กลยทธในการทำางานกจะตองมแนววธในดานการเพมขยายหรอสรางสถานศกษาใหมความเปนเลศในดานตาง ๆ ไดงาย

รปแบบท 2 ถาสถานศกษาใดมสภาพแวดลอมภายในมความเขมแขง (+) และมสภาพแวดลอมภายนอกเปนอปสรรค (-)

การวเคราะห ชใหเหนวาสถานศกษานนมปจจยการดำาเนนงานภายในทมความพรอมเขมแขงแตปจจยภายนอกไมเอออ ำานวย ไมสามารถสนบสนนไดในขณะนน กลยทธในการปฏบตงานกจะตองมแนววธในดานการปรบปรงพฒนารกษาสถานภาพ และภายนอกพรอมจะใหมโอกาสเมอไรกรบดำาเนนการตอไปสรปแบบท 1

รปแบบท 3 ถาสถานศกษาใดมสภาพแวดลอมภายในเปนจดออน (-) และมสภาพแวดลอมภายนอกเปนโอกาส (+)

การวเคราะห ชใหเหนวาสถานศกษามปจจยในการปฏบตงานทออนแอไมพรอม แตปจจยภายนอกทพรอมจะชวยเหลอและใหการ

8

สนบสนน กลยทธในการทำางานกจะตองมแนววธในการแกไข ปรบปรง พฒนาภายในทเปนจดดอยตาง ๆ ใหเขมแขงขนเพอนำาไปสรปแบบท 1

รปแบบท 4 ถาสถานศกษาใดมสภาพแวดลอมภายในเปนจดออน (-) และมสภาพแวดลอมภายนอกเปนอปสรรค (-)

O (Opportunities)จดแขง (+) มโอกาส (+) จ ดอ อน (-) ม โอกาส

(+)เสรมสราง, เพม, ขยาย พฒนา, ปรบปรง, แกไข

S (Strengths) W (Weaknesses)

จดแขง (+) มอปสรรค (-) จดออน มอปสรรค (-)พฒนา, ปรบปรง รบเรง, ทบทวน, ปรบปรงเพอรอโอกาสภายนอกมความพรอม

T (Threats)

แผนภาพ 5 แสดงสถานภาพของสถานศกษาจากการวเคราะหสภาพแวดลอมขององคการ

ใบงาน

ช อ .............................................................ส ถ า นศกษา.........................................................1. การวเคราะหสภาพแวดลอมคออะไร และมความส ำาคญตอการวางแผนกลยทธของสถานศกษาอยางไร...............................................................................................................................................................................................................................................................

9

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.............................................2. อธบายหลกการของเทคนค SWOT เพอนำามาใชวเคราะหสภาพแวดลอมของสถานสถานศกษา..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3. อธบายขนตอนของการวเคราะหสถานศกษา พรอมยกตวอยาง.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10

.....................................................................................

.................................................

ตอนการเรยนรท 3การกำาหนดทศทางของสถานศกษา

วตถประสงคเพอใหผเรยนสามารถกำาหนดวสยทศน พนธกจ และเปาประสงคของสถานศกษาได

ใบความรเรอง

การกำาหนดทศทางของสถานศกษา

1. ทศทางของสถานศกษา ทศทางของสถานศกษาคอเปาหมายทตองการ หรอ

ผลลพธสดทายของการจดการศกษา ซงไดแก วสยทศน พนธกจ เปาประสงคหรอจดมงหมาย วตถประสงคและเปาหมาย ทแสดงภาพรวมทงหมดของสถานศกษาแตละแหง นอกจากคำาเหลานแลวยงรวมไปถง ปรชญา ปณธาน ตลอดจนคำาขวญตางๆ เพราะสงเหลานบงบอกถงสงทสถานศกษาตองการใหเกดขนในอนาคต

1.1 วสยทศนของสถานศกษา วสยทศน (Vision) หมายถง การมองภาพอนาคต

ของสถานศกษาทไดมาจากผมสวนไดเสยชวยกนกำาหนดขน เปนพนฐาน

11

ในการคดและตดสนใจรวมกนวาอยากใหสถานศกษาเปนอยางไรในอนาคต (What to be ?) เปนสงทบงบอกลกษณะทสำาคญ ดงน

๐ ความคดรวมกนวาตองการใหสถานศกษาเปนอยางไร๐ เปนพนฐานเพอการตดสนใจกำาหนดกลยทธ๐ เปนการสะทอนคานยมของพนกงาน๐ การขยายภาพของสถานศกษาตอไปขางหนา๐ เปนความพยายามทจะบอกใหทราบวา ในอนาคตสถาน

ศกษาจะเปนเชนไร

ประโยชนของวสยทศน ไดแก๐ บอกจดเนนทสำาคญ๐ ทำาใหทกระดบในองคการมองเหนภาพใหญหรอภาพรวม

ขององคการ๐ ใชภาษางายๆทสามารถเขาใจและใหความรสกรวมกน

ลกษณะของวสยทศนทด๐ บอกทศทางอยางชดเจน๐ กระตนใหทกคนในองคการดำาเนนการไปในทศทางทถก

ตอง๐ ชวยประสานการดำาเนนงานของหนวยงานและทรพยากร

มนษยตวอยางวสยทศนของหนวยงานตางๆ

วสยทศนของคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มงม นพฒนาคณภาพงานเพอส วสยทศน เป นคณะ“

แพทยศาสตรชนนำาของประเทศ และมคณภาพในระดบสากล”

วสยทศนของสงคมไทยในอนาคต

12

๐ เปนสงคมทมสมรรถภาพ เสรภาพ ยตธรรม และเคารพในสทธมนษยชน

๐ เปนสงคมทคนมความสข ครอบครวอบอน ชมชนเขมแขง คนมความร รจกตวเองและรเทาทนโลก

๐ เปนสงคมทสนต ไมมความขดแยงรนแรง ประเทศชาตมความมนคง

๐ เปนสงคมทพฒนาไปอยางสมดลระหวางเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม

ตวอยางวสยทศนขององคการทางธรกจวสยทศนของบรษทปนซเมนตไทย เปนผนำาผลตภณฑปน“

ซเมนตในภาคพนเอเซยตะวนออกเฉยงใต”วสยทศนของโรงแรมดสตธาน เปนโรงแรมทดทสดแหง“

หนงของโลก และจะเปนโรงแรมประเภทธรกจชนนำาในกรงเทพ”วสยทศนของธนาคารกรงเทพ จะเปนธนาคารชนนำาใน“

ภมภาคเอเซย เปนธนาคารทมก ำาไรดทสด มนวตกรรมมากทสด เปนธนาคารทมบรการเยยมทสด เปนสถาบนทบรหารดทสด”

วสยทศนของสำานกงาน ก.พ. “สำานกงาน ก.พ. จะทำาหนาทสงเสรมและเรงเราใหระบบราชการเปลยนแปลงไปสความมประสทธภาพ คณภาพ เกยรตภมและความโปรงใส ในระดบทสามารถแขงขนในเวทโลกได เพอประโยชนสขของประชาชนอยางแทจรง”

ว ส ย ท ศ น ข อ ง ม ห า ว ท ย า ล ย ร า ช ภ ฏ ส ว น ส น น ท า “ มหาวทยาลยคณภาพชนนำาเพอปวงชน”

จากตวอยางจะเหนไดวา การกำาหนดวสยทศนของหนวยงานแตละแหงนนจะเนนเปาหมายสำาคญทตองการไดรบ โดยเลอกใชถอยคำาทแสดงถงจดเดนทชวยใหจดจำาไดงาย ใชภาษาทกระชบ ไดความหมาย และตรงประเดนทตองการ

13

แนวทางการพจารณาความเหมาะสมของวสยทศน

การพจารณาความเหมาะสมของวสยทศน ชชย ศรชำาน. (2543, 113 -114) ไดเสนอแนะวธการไวดงน

1) สามารถตอบคำาถามวา หนวยงานของเราอยากเหน อยากไดอะไร ปรารถนาจะ

เปนอะไรในอนาคต2) จะทำาใหหนวยงานของเราเปนทรบรได กลาวขวญถง

ทาทาย จำาไดงาย ไมเพอฝน จากชมชน ผรบบรการ และผปฏบตงานไดอยางไร

3) ผใชบรการ ประชาชน จะเพมพนคณภาพชวตจากการดำาเนนงานของเราตาม

ภารกจไดอยางไรขอความวสยทศนของสถานศกษาทจะกำาหนดขนควรคำานง

ถงภารกจ หนาท ความเชอมน และทศทางของโรงเรยนอยางชดเจน มความทาทาย เปนไปได ทะเยอทะยาน มพลงและมงมน โดยทวไปวสยทศนจะกำาหนดไว 3-5 ป เพอจะไดมการทบทวนและปรบปรงใหตรงกบสถานการณอยเสมอ ทสำาคญวสยทศนของสถานศกษาแหงใดเมอกำาหนดขนแลวทกคนมสวนไดสวนเสยตองรบรและพรอมความรวมมอปฏบตภารกจ เพอนำาไปสผลสำาเรจตามวสยทศน

1.2 พนธกจของสถานศกษา พนธกจ (Mission) คอ ขอความทมงตอบคำาถามทวาทำาไมจงตองมหนวยงาน

นและหนวยงานนควรจะทำาอะไรบาง หลกโดยทวไปเปนการบอกใหทราบถงผลผลตหรอบรการทตอบสนองความตองการของตลาด ส ำาหรบพนธกจของสถานศกษา เปนการบอกใหทราบวาสถานศกษามหนาทหรอ

14

ตองทำาอะไรบาง และรวมถงแนวทางทสถานศกษาจะดำาเนนการใหประสบผลสำาเรจตามวสยทศนทกำาหนดไว ดงนนการกำาหนดขอความเขยนเปนพนธกจ จะตองแสดงใหเหนถงจดมงหมายหลกวาตองการจะท ำาอะไร(What to do ?) และทำาแลวตองสำาเรจภายใน 3-5 ป ตามทกำาหนดไวในวสยทศน

คำาทมความหมายใกลเคยงกนและใชแทนกนไดคอ ปณธาน ซงเปนการแสดงถงวตถประสงคและหนาทของหนวยงานเปนศนยรวมททำาใหทกคนในหนวยงานมความเขาใจตรงกน ตลอดจนเปนจดเนนเพอรวมพลงอนนำาไปสการบรรลวตถประสงคของหนวยงาน เปนขอความทมพนฐานมาจากความเชอและคณคาขนมลฐานของสมาชกของหนวยงาน

ประโยคพนธกจ (Mission Statement) ควรประกอบดวยคำากรยา เพอบอกวาจะทำาอะไร และคำาคณศพทเพอขยายภารกจ เชน จดการเรยนการสอนทมคณภาพ ดวยหลกสตรทตรงตามความตองการของชมชน ทำาวจยในเรองทเปนประโยชนแกสงคมไทย เปนตน.

ประโยคพนธกจทประกอบดวยดชนช วดคณภาพน ำาไปสการรวบรวมขอมลแสดงสถานภาพปจจบนของระดบคณภาพของแตละภารกจ นำาไปสการวเคราะหลกษณะของปญหาและสาเหตไดอยางแมนยำา

ตวอยางพนธกจของศาลยตธรรมทแสดงใหเหนถงความสมพนธก บ ว ส ย ท ศ น ศ า ล ย ต ธ ร ร ม ไ ด ใ ห ห ล ก ก า ร ไ ว ว า พ น ธ ก จ ห ร อภารกจ(Mission) คอกจขององคกร ซงเปนพนธะตามกฎหมายทจะตองพยายามดำาเนนการใหบรรลเปาหมาย เปนตวบงชวากจกรรมใดองค กรควรกระท ำาและไมควรกระท ำา รวมท งก จกรรมใดท ควรเปลยนแปลงการกระทำาดวย เชน ใชวธจางเหมา การถายโอน ซงจะทำาใหเกดการประหยด รวดเรว และการบรการทมประสทธภาพมากยงขน โดยองคกรจะตองดำาเนนการเพอใหไดผลผลตทมทงปรมาณและคณภาพ

15

พนธกจของศาลยตธรรม วนจฉยชขาดขอพพาทแหงคดดวย“ความเทยงธรรม ใชดลยพนจในการพจารณาพพากษาคดความอยางเปนอสระ ไกลเกลยประนอมขอพพาทใหสอดคลองตามเจตนารมณของคกรณ บรการประชาชนดวยความสะดวก รวดเรว โปรงใส และตรวจสอบได กำาหนดมาตรฐานความเปนธรรมและจรยธรรมใหสงคม พฒนาโครงสรางและการบรหารจดการองคกรอยางมประสทธภาพ เปนระบบและตอเนอง เสรมสรางวฒนธรรมองคการแหงการเรยนร พฒนากฎหมายและบคลากรในกระบวนการยตธรรม รวมทงเปนผนำาในการพฒนางานศาลในภมภาคอนโดจน”

จากพนธกจขางตน ไดถกกำาหนดใหดำาเนนการสอดคลองกบวสยทศนของศาลยตธรรมดงน

“ในป พ.ศ. 2555 ศาลยตธรรมจะเปนองคกรอจฉรยะ (Intelligence Organization) มการบรหารงานยต ธรรมอยางเปนระบบและมประสทธภาพเปนเลศในการอำานวยความยตธรรมดวยความซอสตย เทยงธรรม เสมอภาค ถกตอง สะดวก รวดเรว ทนสมย และมมาตรฐานสากล เปนผนำาและเปนแบบอยางในกระบวนการยตธรรม วชาการกฎหมาย การบรการทางกฎหมาย จรยธรรม คณธรรม อยางกวางขวาง ทงในและตางประเทศ”

ทมา : (หนงสอพมพมตชนรายวน, 2 พค. 2546 หนา 18)การทบทวนพนธกจ มหลกพจารณา ดงน(ชชย ศรชำาน. 2543 : 113)1) สามารถอธบายความรบผดชอบหลก หรอปญหาหลก2) ครอบคลมพอสำาหรบสมาชกในองคกรทจะรวมดำาเนน

การตามขอ 13) ตอบคำาถามวาเรากำาลงทำาอะไร เพอใคร4) ชดเจนพอทจะใชทำางบประมาณทกคำาสำาคญ5) ถาบคคลภายนอกทมสวนไดสวนเสยอาน เขจะเขาใจภาพ

ลกษณขององคกรได

16

6) ทบทวนประโยคใหสละสลวย ในการกำาหนดพนธกจของสถานศกษาสวนสาระทสำาคญยง

ของขอความพนธกจของสถานศกษาตองมองใหออกวาผรบผลประโยชนโดยตรงจากการดำาเนนงานของโรงเรยน คอ นกเรยน

1.3 เ ป า ป ร ะ ส ง ค ข อ ง ส ถ า น ศ ก ษ า (Corporate Objective) หมายถงความคาดหวงสำาคญทสถานศกษาตองการใหเกดขนโดยสอดรบกบพนธกจและวสยทศน ซงเนนการตอบคำาถามวา ทำาเพอใครและไดรบประโยชนอยางไร (For Whom) จากการดำาเนนงานของสถานศกษา คำาทมความหมายใกลเคยงกนคอ จดมงหมาย วตถประสงคทวไป ซงเปนการบอกถงเปาหมายทเปนภาพรวมของความสำาเรจปลายทาง

17

ใบงาน

ช อ .................................................................ส ถ า นศกษา....................................................1. อธบายความหมายของวสยทศน พนธกจ เปาประสงค และบอกถงความสมพนธซงกนและกน .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. กำาหนดวสยทศน พนธกจ และเปาประสงคของสถานศกษามา 1 แหง...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

18

3. เปรยบเทยบวสยทศน และพนธกจททานกำาหนดขน กบ ของสถานศกษาทมอยแลววามความแตกตาง เหมาะสม และสามารถนำาไปสการปฏบตไดมากนอยเพยงใด...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ตอนการเรยนรท 4การกำาหนดกลยทธของสถานศกษา

วตถประสงค

เพอใหผเรยนสามารถกำาหนดกลยทธของสถานศกษาได

ใบความรเรอง

19

การกำาหนดกลยทธของสถานศกษา

1. ระดบของกลยทธ

การกำาหนดกลยทธ เปนขนตอนทสถานศกษาเลอกวธการทจะใชปฏบตในแตละ พนธกจทมความเปนไปได ทจะกอใหเกดผลสำาเรจหรอบรรลเปาประสงคภายใตกระบวนการจดการศกษาของโรงเรยนทงดานทเปนจดแขง จดออน และสภาพแวดลอมภายนอกทงทเปนโอกาสและอปสรรค โดยมกรอบชวงเวลาทกำาหนดเพอตอบสนอง วสยทศน พนธกจ และเปาประสงค

สถานศกษาจะตองเลอกกลยทธ เพอใชในการแกไขปญหาหรอพฒนาจดออนหรอพฒนาจดแขงของสภาพแวดลอมภายในโรงเรยนโดยใชโอกาสทเกดขนจากสภาพแวดลอมภายนอกหรอการหลกเลยงสภาพแวดลอมทเปนอปสรรค โดยการเลอกวธการทมความเปนไปไดในการปฏบต คมคา คมทน และตองสอดรบกบวสยทศน พนธกจ และเปาประสงค

การสรางกลยทธของสถานศกษาจะตองเลอกหรอคนหาวธการทมความเหมาะสมภายใตเงอนไขของเวลา ทรพยากรทมอยใหเกดผลสำาเรจตามเปาประสงคมากทสด ดงนนกลยทธของสถานศกษาจงมความครอบคลมผลการดำาเนนการ (Performance) ในระดบทแตกตางกน ดงน

1. กลย ทธร ะด บองค การ (Corporate strategies) เป นกลยทธทครอบคลม ผลการ

ดำาเนนงานระดบผลกระทบ (Impacts) ซงสะทอนวธการดำาเนนการใน วงกวาง ทไมบอกรายละเอยดของการปฏบตในการจดการศกษาของสถานศกษา ผลการดำาเนนงานระดบผลกระทบจะยดกลมผลประโยชนหลกทกระทบโดยตรง 4 กลม คอ นกเรยน คร โรงเรยน ผ

20

ปกครอง และชมชน ฉะนน กลยทธระดบองคการจะตองนำาไปใชจดทำาเปนแผนงาน(Programs) ของสถานศกษาตอไป

2. ก ล ย ท ธ ร ะ ด บ แ ผ น ง า น (Business strategies) เ ป นกลยทธทครอบคลมผลการ

ดำาเนนงานระดบผลลพธ (Outcomes) ทมภาพของวธการดำาเนนการในวงแคบทมรายละเอยดเลกนอย ยงไมมความชดเจนในการปฏบต กลยทธระดบแผนงาน สถานศกษาจะตองนำาไปจดทำาเปนโครงการ (Project)ภายใตแผนงานใดแผนงานหนง

3. กลยทธระด บโครงการ (Functional strategies) เป นกลยทธครอบคลม ผลการ

ดำาเนนงานระดบผลผลต (Output) ทมรายละเอยดการปฏบต ท ชดเจนทสามารถนำาไปใชเปนกจกรรมภายใตโครงการใดโครงการหนง

การจดทำางบประมาณแบบมงเนนผลงาน เนนการใหความสำาคญตอผลผลต ผลลพธหรอจดมงหมายปลายทางทเกดจากการด ำา เน นงานตามแผนกลย ทธท ก ำาหนดไว ด งน น การก ำาหนดวตถประสงคเชงจดมงหมายจงเปนการระบผลลพธของกลยทธระดบแผนงาน

ระดบกลยทธ แผน

กลยทธ แผนแผนแผน

โครง โครงกลยทธระดบ

แผนงาน

21

แผนภาพ 6 ระดบกลยทธของสถานศกษา

สถานศกษาตองจดทำาแผนกลยทธเพอกำาหนดทศทางและกรอบของการดำาเนนงาน

โดยแสดงวสยทศน พนธกจ เปาประสงค หรอจดมงหมายรวม กลยทธ แผนงาน งาน โครงการ และงบประมาณของแตละปไวลวงหนา นอกจากนน ในแตละปจะตองจดทำาแผนปฏบตการใหสอดคลองกบแผนกลยทธโดยมรายละเอยดทชดเจน สามารถนำาไปปฏบตได ในการกำาหนดกลยทธนบวามความสำาคญยง เพราะถาหากสถานศกษามกลยทธทด กำาหนดไดถกตอง สอดคลองกบบรบท ยอมเปนหลกประกนไดระดบหนงวาจะสามารถนำาองคกรไปในทศทางทถกตอง

สำาหรบหนวยงานทวไป สามารถแบงระดบของกลยทธออกไดดงน 1. กลยทธระดบองคการ เปนการกำาหนดกลยทธทแสดงให

เหนทศทางการดำาเนนงานขององคกร ถอเปนนโยบายขององคการทผบรหารจะนำาไปเปนกรอบในการกำาหนดกลยทธระดบแผนงานซงตองดำาเนนการแปลงกลยทธหลกขององคการไปกำาหนดเปนแผนงาน กลยทธระดบองคการจะบอกไดวาจะมแผนงานอะไรบางทตองดำาเนนการ

2. กลยทธระดบแผนงาน เปนการกำาหนดกลยทธทคำานงถงภารกจหลกและความสอดคลองกบกลยทธหลก ตองกำาหนดใหตอบสนองการดำาเนนงานขององคการ เนนการวเคราะหดานปจจยการเพม ขยาย ปรบปรงการดำาเนนงาน

กลยทธ กจกรกจกรกจกร

22

กลยทธระดบแผนงานเปนการแปลงกลยทธระดบองคการใหเปนงานหรอโครงการ ซงจะตองสอดคลองกบพนธกจ และเปนการวเคราะหปจจยเพอกำาหนดกลยทธ กลยทธระดบแผนงานจะบอกไดวามโครงการอะไรบาง

ตวอยาง กลยทธระดบแผนงาน- เพมประสทธผลและประสทธภาพการใหบรการการศกษา

แกผเรยน- ปรบปรงระบบการวางแผน การตดตามผล การปฏบตตามแผน และการประเมนผลการปฏบตงานและโครงการ- สงเสรมการประสานงาน/โครงการภายใตแผนงานเดยวกน- สรางขวญและกำาลงใจของบคลากรในการดำาเนน

งาน/โครงการ- สนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการดำาเนน

งาน/โครงการ- ศกษาทศนคตและพฤตกรรมของผรบบรการการศกษา

3. กลยทธระดบปฏบตกจกรรมตามโครงการ เปนการกำาหนดรายละเอยดการ

ดำาเนนงานในแตละโครงการวามกจกรรมใดบางทตองดำาเนนการ เพอใหโครงการบรรลวตถประสงค

กลยทธทงสามระดบมความสมพนธกน โดยเรมจากภาพรวมขององคกร และลงส

ระดบยอยซงเปนหนวยปฏบต

2. การพจารณาความเหมาะสมของกลยทธ ในการพจารณาความเหมาะสมของวสยทศน ปกรณ ปรยากร

(2 5 4 3 ) ไดเสนอไวดงน

23

ขนตอนท 1 การวเคราะหสถานะของกจการ ซงวเคราะหจากสงตอไปน

1. พจารณาผลประกอบการจากผลตอบแทนการลงทน สวนแบงการตลาด แนวโนมในการทำากำาไร ผลตอบแทนตอหน ฯลฯ

2. พจารณากลยทธในปจจบนจากภารกจ(mission) วตถประสงค (objectives) กลยทธตางๆทใช รวมทงแนวทางหรอมาตรการตางๆ

ขนตอนท 2 การพจารณาและประเมนบทบาทของนกบรหารในระดบกลยทธ โดยมงไปทการวเคราะหเจาะลก บทบาทของคณะกรรมการบรหาร กบ บรรดานกบรหารระดบสงเปนสำาคญ

ขนตอนท 3 การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายนอก เปนการประเมนทงสภาพแวดลอมทวไปและสภาพแวดลอมของการแขงขน เพอแสวงหาขอสรปทชใหเหนโอกาสตางๆ(opportunities) และขอจำากด หรออปสรรค(threats) รวมทงปจจยสำาคญทมผลตอความสำาเรจ(key success factors) ในการปรบตวของกจการ

ขนตอนท 4 การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายในกจการ เปนการประเมนปจจยตางๆภายในองคการเพอวเคราะหจดแขง(strengths) และจดออน (weaknesses) รวมทงขอบงชสมรรถนะอนโดดเดนของกจการ

ขนตอนท 5 การวเคราะหปจจยหรอประเดนเชงกลยทธ เปนการประมวลจดแขง จดออน โอกาส ขอจำากด เขาดวยกน อนจะนำาไปส

1)การระบปญหา(problems) และชองวาง(gaps) ทจำาเปนตองระมดระวง

2)ทบทวนและปรบภารกจกบวตถประสงคของกจการ ถาจำาเปนขนตอนท 6 การคดคน วเคราะห และเลอกทางเลอกในเชงกลยทธ

24

1)การกำาหนดทางเลอกทจะใชเปนกลยทธเพอบรรลวตถประสงคของกจการ

2)การวเคราะหความเปนไปไดของทางเลอกแตละทาง การเปรยบเทยบทางเลอก

3)การตดสนใจเลอกกลยทธขนตอนท 7 การนำากลยทธไปปฏบต เปนการดำาเนนการในสวนท

เกยวกบการนำากลยทธตางๆทไดผานการตดสนใจแลวไปดำาเนนการใหเปนไปตามแนวปฏบตทกำาหนด

ขนตอนท 8 การควบคมและประเมนผล เปนการจดวางระบบการควบคมและระบบสนบสนนตางๆเพอแสวงหาขอมลและขอสรปในการวดผลงานกบมาตรฐาน การปรบแกไข และการประเมนผลตามเกณฑมาตรฐานทตองการ

จะเหนไดวาทกขนตอนมความเชอมโยงเปนเหตเปนผลตอกน ซงตองดำาเนนการตามลำาดบขนดงกลาว ในการนำามาประยกตใชในสถานศกษาจะตองคำานงถงบรบทและจดมงหมายของการศกษาเปนหลก โดยทวไปสถานศกษาเนนดานการใหบรการเปนหลก แตภาคธรกจเนนทผลกำาไร กลมเปาหมายแตกตางกน อยางไรกตาม องคการทกประเภทตางมงเนนทความสำาเรจตามเปาหมายขององคการเชนเดยวกน

3. คำาทใชในการกำาหนดทศทางกลยทธ การกำาหนดกลยทธของสถานศกษาตองเลอกใชคำาทบงบอก

ทศทาง แนวทาง หรอวธการเพอนำาไปสการปฏบต ทงนตองใหสอดคลองกบการวเคราะหสภาพแวดลอมทงภายนอกและภายในซงไดมาจากการทำาสวอท (SWOT) ดงตวอยาง(กรมสามญศกษา, 2545)

คำากลยทธทใชสำาหรบสถานภาพของสถานศกษาทมจดแขงและโอกาสเอออำานวยใหสรางความเจรญเตบโตยงๆขน เชน

25

ขยาย... เพมประสทธภาพ... พฒนาคณภาพ... กระจายโอกาส... สรางเครอขาย... เสรมสรางประสทธภาพ... สรางความเปนเลศ...

คำากลยทธทใชสำาหรบสถานภาพของสถานศกษาทมจดออน แตโอกาสเอออำานวย จงตองกำาหนดกลยทธทจะนำาเอาโอกาสทมมาแกไขจดออน เชน

ปรบปรงกลไก... ฟ นฟ... เพมขดความสามารถ... พฒนาความเขมแขง... ปฏรป... ขบเคลอน... สรางกลไก... กระตนใหเกด... สรางแรงจงใจ...

คำากลยทธทใชสำาหรบสถานภาพของสถานศกษาทมจดแขง แตโอกาสภายนอกไมเอออำานวย จงตองกำาหนดกลยทธทมงรกษาสถานภาพเอาไว เชน

ระดมทรพยากร... สรางความเทาเทยม... พฒนา... สรางคณภาพ... ยกระดบ...

คำากลยทธทใชสำาหรบสถานภาพของสถานศกษาทมจดออน และมปญหาจากภายนอกหรอภยคกคาม จงตองกำาหนดกลยทธเพอใหอยรอด เชน

ยบ... เลก... หลอมรวม... ปรบลด... ปรบโครงสราง... เพมมาตรการ... พลกฟ น.

4. การกำาหนดกลยทธในองคการของรฐบาล องคการของรฐบาลและสถานศกษา โดยเฉพาะสถานศกษา

ทเปนของรฐ จดเปนองคการทไมหวงผลกำาไร แตเปนการใหบรการ ซงแตกตางจากองคการทางธรกจของเอกชนทมงหวงผลกำาไร การกำาหนดกลยทธโดยใชวธการวเคราะหทเรยกวา SWOT Model ซงเปนตวแบบการวเคราะหทเสนอโดย คณะบรหารธรกจของมหาวทยาลยฮาวารด(Harvard Business School ) สามารถนำามาประยกตใชกบ

26

องคกรของรฐและสถานศกษาไดเปนอยางด โดยทผบรหารจะตองมความสามารถในการพลกแพลงใหสอดคลองกบสถานการณ

ตวแบบการวางแผนกลยทธในองคกรรฐบาลตามแนวคดของ ไบรสน(Bryson อางถงใน ปกรณ ปรยากร, 2543, 92-93) โดยไดกำาหนดกระบวนการวางแผนกลยทธไว 10 ขนตอน ดงตอไปน

1. กำาหนดขอตกลงหรอแนวคดเบองตนในการวางแผนกลยทธ องคกรของรฐจะตองคำานงถงนโยบายและทศทางการพฒนาประเทศของรฐบาล โดยพจารณาจากสงตอไปน

1)คำาแถลงนโยบายของรฐบาล2)แผนพฒนาประเทศ3)กฎหมายตางๆทเปนความรบผดชอบในการปฏบตของผใช

อำานาจรฐ4)มตคณะรฐมนตร

2. พจารณาอำานาจหนาทขององคกร องคกรภาครฐทกประเภทไมวาจะเปนสวนราชการหรอรฐวสาหกจยอมไดรบอาณตในการปฏบตงานจากรฐบาลในรปของอำานาจหนาททจะตองปฏบต กรอบการดำาเนนงานตองเปนไปตามแนวทางทรฐบาลกำาหนดไว

3. กำาหนดภารกจและคานยมตางๆขององคกร เปนการใชบทบาทของนกบรหารในการเปลยนนโยบายและอำานาจหนาททไดรบมอบหมายไปสภารกจขององคกร ทงนโดยคำานงถงลกษณะเฉพาะดาน และคานยมในการบรหารทมาจากความคดรวมกนของขาราชการหรอพนกงาน ทงนดวยการรวมวเคราะหผลไดผลเสยจากผทเกยวของหรอมสวนไดเสย(stakeholders)

4. การประเมนสภาพแวดลอมภายนอกและภายใน เปนการวเคราะหเชนเดยวกบในภาคธรกจ คอ

1) สภาพแวดลอมภายนอก มงประเมนโอกาส(opportunities) และขอจำากดตางๆ(threats) จาก

ก. สภาพแวดลอมทวไป

27

ข. ลกคา ผรบบรการ ผเสยภาษค. ภาวะการแขงขนและการรวมมอ หรอพนธมตรตางๆ

2) การประเมนสภาพแวดลอมภายใน เปนการประเมนจดแขง(strengths) และจดออน(weaknesses) ของกจการ จาก

ก. ทรพยากรตางๆข. กลยทธทใชในปจจบน ทงในภาพรวมและระดบหนวยงานค. ผลลการดำาเนนงานและประวตกจการ

5. ระบประเดนทจะนำาไปสการวางกลยทธ เปนการประมวลจดแขง จดออน โอกาส และขอจำากดตางๆเขาดวยกน เพอพจารณาปญหา ชองวาง และประเดนทควรจะกำาหนดกลยทธทงในเชงรบและเชงรก

6. การกำาหนดกลยทธ เปนการจดทำาขอเสนอในรปของทางเลอกตางๆทควรจะดำาเนนการทงในสวนของงานประจำาและงานในโครงการ การศกษาและวเคราะหความเปนไปได การจดสรรทรพยากร การจดทำาเอกสารแผน

7. การทบทวนและอนมตกลยทธและแผน เปนการขออนมตกลยทธและแผนจากผบรหารเพอนำาแผนไปสการดำาเนนงาน

8. การกำาหนดวสยทศนขององคการ เปนกระบวนการในสวนสดทายทเกยวกบวสยทศนขององคกรทจะนำาไปสการระบรายละเอยดของหนวยแผนงาน แผนคน แผนเงน ทครอบคลมระยะเวลาสน ปานกลาง และระยะยาว และความสมพนธระหวางแผน แผนงาน โครงการ และงานประจำา รวมทงการทำาความเขาใจรวมกนของบคลากรหลกในองคการ

9. การนำาแผนไปสการดำาเนนงาน เปนขนตอนของการปฏบตตามแผน

10. การประเมนผล เปนขนตอนสดทายทมความสำาคญ เพราะการประเมนผลจะทำาใหทราบถงความสำาเรจหรอความลมเหลวของแผน ซงจะนำาไปสการปรบกลยทธและปรบแผนตอไป

28

สถานศกษาของรฐบาลตองคำานงถงหลกการทง 10 ขอน เพราะในระบบราชการตองยดนโยบายของหนวยเหนอและสนองตอบโดยนำามาสการปฏบต สำาหรบสถานศกษาทวๆไป กลยทธทกำาหนดขนนน มเกณฑการพจารณาโดยนำามาจากเกณฑขององคกรทางธรกจ ซง พกตรผจง วฒนสนธ และ พส เดชะรนทร (2542 : 179-180) ไดเสนอไวมดงน

1. เหมาะสมและสอดคลองกบสภาพของสถานศกษา หมายถง

สอดคลองกบสภาพแวดลอมของสถานศกษา คอ จดเดนและจดดอยของสถานศกษา นอกจากนนยงตองสอดคลองกบสภาพแวดลอมภายนอก คอโอกาสและอปสรรคในการดำาเนนงาน

2. ไดเปรยบในการแขงขน หมายถงกลยทธทกำาหนดขนมาควรพจารณา

ในเชงของการแขงขนกบสถานศกษาทถอวาเปนกลมหรอคเปรยบเทยบ หรอคแขง โดยเฉพาะสถานศกษาของเอกชนควรตองพจารณาประเดนนเปนพเศษเพอใหสามารถอยรอดไดตอไป ในสถานศกษาทสงกดรฐบาลตอไปตองพจารณาในเชงธรกจเพมขน เพราะรฐบาลมนโยบายใหสถานศกษาสามารถเลยงตนเองได จำาเปนทสถานศกษาจะตองพจารณาถงความพงพอใจของลกคาหรอกลมเปาหมาย สถานศกษาแหงใดทมความตองการเขาศกษาตอมากยอมไดเปรยบดานงบประมาณตามมา สรปคอตองทำาใหสถานศกษาเปนทตองการของผเรยนนนเอง

3. ทำาใหสถานศกษามประสทธภาพสงขนกวาเดม กลยทธทดตองทำาให

สถานศกษาดำาเนนงานไดบรรลเปาหมายทกำาหนดไวโดยใชตนทนตำาทสด ใชทรพยากรนอยทสด

การพจารณากลยทธของสถานศกษานอกจากเกณฑหรอแนวทางการท

29

กลาวมาแลว จะตองคำานงถงความสอดคลองกบทศทางหรอแนวนโยบายของหนวยเหนอ ซงไดแก นโยบายของรฐบาล นโยบายของกระทรวง และนโยบายของหนวยงานตนสงกด เพราะการจดสรรงบประมาณของรฐบาลจะเนนทงานซงสามารถสนองตอบนโยบายของหนวยเหนอไดดดวย ดงนน สถานศกษาจะตองวเคราะหนโยบายของรฐ และหนวยงานทเกยวของ เพอนำามาประกอบการกำาหนดนโยบายของสถานศกษาตอไป มคำากลาวถงความสำาคญของนโยบายของหนวยเหนอวา นโยบายอยเหนอเหตผล คอหนวยปฏบตตองนำามาดำาเนน“ ”การโดยไมตองถามหาเหตผลหรอมาวพากษแตอยางใด

5. ลกษณะของกลยทธทดกลยทธทดและมความเหมาะสมมความสำาคญตออนาคตของ

องคการ หลกเกณฑกวางๆทพอจะใชเปนหลกในการประเมนถงความเหมาะสมแหงกลยทธ โดยสามารถพจารณาไดจากหลกเกณฑ 10 ประการ ดงตอไปน

1. เปาหมายทกำาหนดขนในกลยทธอยในระดบทจะบรรลถงไดหรอไม เพยงใด

2. นโยบายตลอดจนวถทางในทางปฏบตซงกำาหนดไวในกลยทธนน ครอบคลมในทกเปาหมายทวางไวหรอไม และเปนไปในทศทางทสอดคลองและสนบสนนซงกนและกนหรอไม เพยงใด

3. กลยทธทพฒนาขนนน ไดใชประโยชนอยางเตมทหรอไมกบโอกาสทางธรกจทมอย

4. กลยทธทพฒนาขนนนเหมาะสมเพยงใดเมอคำานงถงความเสยงภยทอาจมขนได ระดบความเสยงภยนนอยในระดบทยอมรบไดหรอไม และคมกบโอกาสแหงการทำากำาไรเพยงใด

5. เปาหมายและวถทางในทางปฏบตเพอบรรลเปาหมายนน เหมาะสมเพยงใดกบสภาพแวดลอมเมอคำานงถงจงหวะและสถานการณในขณะนน

30

6. เปาหมายและวถทางในทางปฏบตซงปรากฏในกลยทธนน มความเหมาะสมเพยงใดกบกำาลงและความสามารถ

7. เปาหมายและวถทางในทางปฏบตซงปรากฏในกลยทธนน มความสอดคลองกบจดเดนขององคการธรกจเพยงใด

8. เปาหมายและวถทางในทางปฏบตซงปรากฏในกลยทธนน มความสอดคลองกบทศนคต คานยม และความเชอของผนำาองคการ ตลอดจนผรบผดชอบในทางปฏบตเพยงใด ทศนคตและคานยมเหลานมความถกตองเพยงใดกบสถานการณในปจจบนและอนาคต

9. ผทรบผดชอบตอการนำากลยทธไปปฏบตนน มความเขาใจถองแทเพยงใดในเปาหมายและวถทางในทางปฏบตทปรากฏอยในกลยทธ

10. องคการธรกจมความสามารถในการจดการและการบรหารเพยงใดทจะนำาทจะนำากลยทธไปใชในทางปฏบตอยางมประสทธภาพ

6. ทางเลอกกลยทธ

ทางเลอกกลยทธ เปนกระบวนการเปรยบเทยบจดแขง จดออน โอกาสและภาวะคกคาม จากการทำา SWOT Analysis เพอกอใหเกดอนกรมของกลยทธทางเลอก วตถประสงคของการกำาหนดทางเลอก กลยทธคอ โอกาสและภาวะคกคาม ทไดจากการวเคราะหสภาพแวดลอมภายในหนวยงาน โดยนำาผลการวเคราะหสภาพภายนอกมาใชใหเกดประโยชนสงสด

กลยทธทคดขนมาในเบองตนอาจมเปนจำานวนมาก แตในทางปฏบตจำาเปนตองมการสรปรวมหรอเลอกเฉพาะกลยทธทสำาคญและมความจำาเปนเรงดวนมาดำาเนนการกอน สำาหรบแนวทางในการเลอกกลยทธนนไดมผเสนอแนะไวดงน

31

ปกรณ ปรยากร (2543 : 155-156) ไดใหแนวทางในการพจารณาตดสนใจเลอกกลยทธโดยคำานงถงบรรทดฐานและเงอนไข 7 ประการ ดงน

1)บรรทดฐานหลก1.1 กลยทธทดตองตอบสนองตอสภาพแวดลอมภายนอก1.2 กลยทธทดตองคำานงถงการรกษาสถานภาพ และความ

ไดเปรยบในการแขงขน1.3 กลยทธแตละดานทกำาหนดตองมความสอดคลองตอง

กน1.4 กลยทธทดจะตองคำานงถงความยดหยน1.5 กลยทธทดตองสอดคลองกบภารกจและวตถประสงค1.6 กลยทธทดตองมความเปนไปไดในการดำาเนนการ

2) เงอนไขทตองพจารณา1.1 ความเพยงพอของทรพยากรโดยเฉพาะทางการเงน1.2 ทศนคตในเชงบวกทมตอการเผชญความเสยง1.3 สมรรถนะขององคกรโดยรวม1.4 ความสมพนธขององคกรของรฐกบหนวยงานททำา

หนาทในการจดหาวตถดบ และการตดตอลกคา1.5 ความวองไวในการตอบโต หรอโตกลบกบสถานการณ

ทนอกเหนอความคาดหมายลก

บรรทดฐานในการตดสนใจเลอกกลยทธหลก การเลอกกลยทธหลก(Grand strategy) นบวามความ

สำาคญยงตอการดำาเนนงาน เพราะกลยทธหลกเปนกรอบหรอแนวทางระดบกวางทจะนำาไปสการกำาหนดกลยทธในระดบรองลงไป การกำาหนดกลยทธหลกมบรรทดฐานประกอบการพจารณาดงน (กรมสามญศกษา, 2545, 86)

1. กลยทธตองตอบสนองตอสงแวดลอมภายนอก

32

2. กลยทธทดตองคำานงถงการรกษาสถานภาพและโอกาสในการพฒนา

3. กลยทธแตละดานตองมความสอดคลองกน4. กลยทธทดตองคำานงถงความยดหยน5. กลยทธตองสอดคลองกบพนธกจและเปาประสงค6. กลยทธทดตองมความเปนไปไดในการดำาเนนงาน

ใบงาน

ชอ..............................................................สถาบนการศกษา..............................................1. กลยทธแบงออกไดเปนกระดบ อะไรบาง อธบายยอๆ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

33

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

................................................................................2. กลยทธทดและเหมาะสมสำาหรบสถานศกษาควรมลกษณะอยางไรบาง ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. ยกตวอยางคำาทควรใช และนำามากำาหนดเปนกลยทธสำาหรบสถานศกษาของทาน 5 ขอ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

34

ตอนท 5การแปลงกลยทธไปสการปฏบต

วตถประสงค

เพอใหผเรยนสามารถจดทำาแผนปฏบตการ และกำาหนดวธการกำากบ ตดตาม และประเมนผลกลยทธได

ใบความรเรอง

การแปลงกลยทธไปสการปฏบต

1. แนวทางในการนำากลยทธไปสการปฏบตการนำากลยทธไปสการปฏบต (Strategy Implementation)

มความสำาคญเทาๆกบการกำาหนดกลยทธ (Strategy Formulation) เพราะถามการกำาหนดกลยทธด แตการนำาไปปฏบตไมดยอมเกดความลมเหลว เชนเดยวกบการวางแผนทวไปทจะตองนำาไปปฏบตจงจะเกดผลสำาเรจตามมา หากแผนทวางแลวถกเกบไวเฉยๆกกลายเปน แผนนง หรอ “ ” Planning ในความหมายทวา มแผนแตไมนำาไปปฏบต จากผลการสำารวจของ Fortune Magazine เมอป 1999 (อางองจาก วฒนา วงศเกยรตรตน และคณะ, 2546) พบวา กลยทธทจดทำาขนมา สามารถนำาไปปฏบตงานอยางมประสทธภาพไดไมเกน 10 % เทานน และประมาณ 70 % ของความลมเหลวเกดจากการปฏบตงานทไมด

35

ความสมพนธระหวางการกำาหนดกลยทธ กบการนำากลยทธไปปฏบต โบโนมา (Bonoma, 1985 : 12) ไดแสดงใหเหนดงภาพ

การกำาหนดกลยทธ

ด ไมด

ด สำาเรจ เสยง

การนำากลยทธไป Success Rouletteปฏบต

มปญหา ลมเหลว ไมด TroubleFailure

แผนภาพ 7 ความสมพนธระหวางการกำาหนดกลยทธและการนำากลยทธไปสการปฏบตทมา : (ดดแปลงมาจาก Thomas V. Bonoma, 1985)

จากภาพสามารถอธบายไดดงน

36

ชอง 1 สำาเรจ (Success) เกดขนไดเมอองคการกำาหนดกลยทธทด และมการนำาไปปฏบตทด หมายถงทกสงทกำาหนดเงอนไขของความสำาเรจไวในแผน สามารถดำาเนนการไดทงหมด ดงนน โอกาสทจะประสบความสำาเรจจงมมากทสด

ชอง 2 เสยง หรอ รเลทท (Roulette) เปนสถานการณทเปนไปไดทงสองทาง คอ (1) กลยทธกำาหนดไวไมแยบยลพอ แตฝายบรหารสามารถดำาเนนการไดด งานสำาเรจได หรอ(2) กลยทธทกำาหนดไวไมแยบยลพอหรอไมด แมฝายบรหารจะดำาเนนการดกไมสามารถทำาให สำาเรจได

ชอง 3 มปญหา (Trouble) มการวางกลยทธไวด แตขาดการคดคำานงถงวธการปฏบตทด งานจงไมเปนไปตามแผนทกำาหนดไว เพราะกลยทธไมไดนำาไปปฏบต

ชอง 4 ลมเหลว (Failure) กลยทธทวางไวไมด และการนำาไปปฏบตกไมด ผลลพธคอลมเหลว

2. กระบวนการแปลงแผนกลยทธสการปฏบต การแปลงกลยทธไปสการปฏบตเปนการนำาผลการวเคราะห

สภาพแวดลอม การประเมนสถานภาพของสถานศกษา การจดวางทศทาง การกำาหนดกลยทธ การคาดการณงบประมาณ การจดทำาแผนปฏบตการ การปฏบต และการกำากบควบคม

- สภาพแวดลอมภายนอก - สภาพแวดลอมภายใน -โอกาส - ขอจำากด

การวเคราะหสภาพแวดลอม

37

-จดแขง -จดออน

- วสยทศน, พนธกจ, เปาประสงค

- กลยทธระดบองคการ- กลยทธระดบแผนงาน- กลยทธระดบโครงการ- การยกรางและตรวจสอบ ทบทวนแผนกลยทธ- การเผยแพร ประชาสมพนธ แผนกลยทธ

แผนภาพ 8 การแปลงแผนกลยทธสการปฏบตทมา: กรมสามญศกษา. (2545, 9)

3. การกำาหนดผลผลต ผลลพธ และตวชวด การนำากลยทธไปสการปฏบตจะตองกำาหนดสงทคาดหวงหรอ

เปาหมายใหสอดคลองกบกลยทธ มความชดเจน สามารถวดและประเมน

การจดวาง

การกำาหนด

การควบคม

การปฏบตงาน

การประเมนสถานภาพ

การจดทำากรอบงประมาณการรายจายลวงหนาระยะ

ปาน

การจดทำาแผนปฏบต

การปฏบต

การตดตามผลการ

ปฏบตงานการ

ประเมนผลกระบวน

38

ผลการปฏบตได สงสำาคญทตองระบไดแก ผลผลต ผลลพธ และตวบงชหรอตวชวด

ผลผลต (Outputs) หมายถง สงของหรอการบรการทเปนรปธรรมและรบรไดซงเปนผลทเกดจากการปฏบตตามกลยทธ ตอบคำาถามวา อะไรคอสงทไดจากการดำาเนนการผลตหรอการใหบรการทเปนรป“ธรรมวดได เปรยบเทยบได รบรได ผลผลตของการศกษาไดแก การ”จดบรการทางการศกษาใหแกนกเรยนประเภทตางๆ การมนกเรยนสำาเรจการศกษาจากโรงเรยน นอกจากนผลผลตยงรวมถงสงทไดจากกจกรรมทสถานศกษาดำาเนนการมผลเกดขนโดยตรงหลงเสรจสนกจกรรม เชน บคลากรทผานการอบรม หนงสอเรยนทไดมาจากการจดซอ สอทไดจากาการผลต เปนตน ผลผลตยอยๆภายในทไดในระหวางการดำาเนนงานจะเปนแรงขบเคลอนใหเกดผลผลตหลกตามมา

ผลลพธ (Outcomes) หมายถง ผลประโยชน หรอผลสำาเรจปลายทเกดจากการดำาเนนการตามกลยทธทกำาหนด เปนผลทไดตามมาจากผลผลตซงเกดขนจากการดำาเนนงาน เชน ผลผลตของการศกษาคอผสำาเรจการศกษา หลงจากสำาเรจการศกษาแลวนกศกษาสามารถพฒนาตนเองได มงานทำา มรายไดตามมาถอวาเปนผลลพธ ในการดำาเนนงานของสวนราชการจะทำาใหประชาชนไดรบประโยชนตามมา เชน มการคมนาคมทสะดวกเมอการสรางถนนเสรจ ถนนคอผลผลต การคมนาคมทสะดวกคอผลลพธ มนำาทำานาหลงจากทรฐบาลสรางเขอน เขอนคอผลผลตจากโครงการสรางเขอน การทประชาชนมนำาใชในการทำานาเปนผลลพธ ผลลพธจะตอบคำาถามวา ทำาไมจงมการผลตหรอการ“ใหบรการของโครงการนน ๆ และจะนำาเอาผลผลต (Outputs)ไปใชประโยชนอยางไร”

ตวชวด(Indicator) ตวชวดหรอตวบงช เปนสงบงบอกความสำาเรจของงานทปฏบต ตวแทนของสงทเปนนามธรรมทแสดงผลเปนคาประเมน พจนานกรมออกฝอรด(Oxford) ใหความหมายของคำาวาตวชวด(Indicator) ไววา คอสงทชใหเหนหรอชนำาความสนใจไปทสง

39

หนงส ง ใด(that which points out or directs attention to something) สวนพจนานกรมเวบสเตอร (Webster) กใหนยามความหมายไวคลายๆกนวา ดชนชวดไววา คอบางสงทชใหเหนหรอชถงค ว า ม จ ร ง ม า ก ห ร อ น อ ย (something which points out or point to which more or less exactness) พจนานกรมภาษาไทยทถอดจากภาษาองกฤษกใหความหมายแตกตางไปบาง เชน ให นยามวาเปนตวชวดสมรรถนะ เปนตน(กมล สประเสรฐ, 2543, 4) การกำาหนดตวชวดมความสำาคญตอการกำาหนดพนธกจ วสยทศน แผนกลยทธ ทศทาง นโยบาย กลยทธ มาตรการ แผนปฏบตการ และการกำาหนดหนาทขอองผปฏบต

ตวช วดผลงาน(Performance Indicator) เป นส งบงบอกความสำาเรจของงาน

ตวชวดผลสำาเรจหลก(Key Performance Indicator (KPI)) เป นสงบงบอกทเป นตวแทนความส ำาเรจของผลงานทครอบคลมผลผลตและผลลพธ แตไมรวมดชนชวดทเปนกระบวนการและผลกระทบซงเปนสงทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมทสามารถวดได

ต ว ช ว ด ผ ล ส ำา เ ร จ ท า ง ก า ร ศ ก ษ า (Education Success Indicator) หมายถงสงบงบอกทเปนตวเลขทใชระบหรอวดแงมมตางๆ ทเกยวของกบผลการดำาเนนงานทางการศกษาทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมทสามารถวดได เปรยบเทยบไดภายใตระบบทเปนอนหนงอนเดยวกน

ตวช วดคณภาพ(Quality Indicator) หมายถงหวขอหรอรายการเฉพาะทสำาคญๆ ทเปนตวแทนอยางเพยงพอตอการแสดงออก หรอบงบอก หรอวดซงความพงพอใจหรอความคาดหวงของลกคา ทกำาหนดเลอกขนมาดวยความเตมใจของผผลตผลงานใหเปนเคร องมอแสดงความมงมนตงใจอยางเปนรปธรรมทจะทำาใหลกคาไดรบความพงพอใจในผลงานทผลตขนนน เพอเปดโอกาสใหสามารถเกบรวบรวม

40

ขอมลและขอเทจจรงได เพอกอใหเกดความพงพอใจของลกคา และเพอประโยชนในการปรบปรงตอไป (วรพจน ลอประสทธสกล 2543 : 9 )

ตวชวด(indicator) ตางจากตวแปร(variable) ตวแปรบอกถงคณลกษณะของบางสงทมคาไมแนนอน แตตวชวดอาจรวมเอาตวแปรตวใดตวหนงเขามาเพอใหเหนลกษณะกวางๆของสงนน

ประเภทของตวชวดการจำาแนกประเภทของดชนชวดทางการศกษา จำาแนกได 3

ประเภท ดงน(กมล สดประเสรฐ, 2543) 1. ดชนหรอตวชวดตวแทน เปนแบบสามญทสดของตวชวดท

ใชในการวจย การบรหาร และการวางแผน ใชการเลอกตวแปรเดยวมาสะทอนแงมมหนงของระบบการศกษา ตวแปรทางทางการศกษาทนยมใชมาก เชน อตราการเขาเรยน เปนตน

2. ดชนหรอตวชวดยอย เปนตวชวดตางๆ ทนำามาจดรปแบบของชดทมสวนยอยๆ และแตละสวนกเปนสวนประกอบทชดเจนของระบบการศกษา มบญชตวแปรทซบซอนละมจำานวนมาก

3. ดชนหรอตวชวดผสม คอตวชวดทรวมเอาตวแปรทางการศกษาจำานวนหนงเขาดวยกนดวยวธใดวธหนง ตวแปรรวมตวสดทายจะถกแปรออกมาเหมอนเปน ชนดของรายเฉลย ของตวแปรทงหมดท” ”เขามารวมกน

ขอพจารณาในการกำาหนดดชนชวดทางการศกษา1. ความตรงประเดน2. ภาพรวม โครงสราง และการกระจายของตวชวด ไดแก

ผลลพธ ผลผลต และความหลากหลายของกจกรรม3. กำาหนดตวชวดใหนอยทสด4. กำาหนดกลมเปาหมายทไดรบประโยชน

41

5. ใชขอมลทมอยแลวตามแหลงปกตใหมาก6. คนทวไปสามารถเขาใจความหมายได7. เปนรปธรรมและมอยจรงในระบบการศกษา หรอใน

สงคมวฒนธรรม

คณสมบตทดของดชนชวด1. ความสมเหตสมผล

2. ความมอยของขอมล3. ความเชอถอได 4. ความเคลอนไหวได

การกำาหนดคาของตวชวดการกำาหนดคาของดชนช วดโดยก ำาหนดเปนค าตวเลข

สามารถกำาหนดไดเปน 6 ลกษณะ ดงน1. รอยละ(Percentage) คอจำานวนของเลขกลมหนงซง

นำามาเปรยบเทยบกบเลขอกกลมหนง โดยปรบเลขกลมหลงใหมคาเทากบ 100 เชน จำานวนรอยละของประชากรในวยเรยนทอยในระบบการศกษา

2. อตราสวน(Ratio) คอขอมลท แสดงความสมพนธ เปรยบเทยบระหวางจำานวนของเลขกลมหนงกบจำานวนของเลขอกกลมหนง เปนคนละประเภทกน แตอยในเหตการณเดยวกนหรอเกยวของกน เชน อตราสวนระหวางนกเรยนตอคร เทากบ 25 : 1

3. สดสวน(Proportion) คอ ขอมลทแสดงความสมพนธระหวางจำานวนเลขกลมหนงกบจำานวนของเลขอกกลมหนง ซ งเปนประเภทเดยวกน เชน สดสวนระหวางนกเรยนชายกบนกเรยนหญง เทากบ 50 : 50

4. อตรา(Rate) หมายถง อตราสวนระหวางเลขจำานวนหนง กบเลขอกจำานวนหนงภายในระยะเวลาหนง กลาวคอ เปนการเอา

42

จำานวนเลขของเหตการณทเกดขนในระยะเวลาหนงเปนตวตง แลวหารดวยจำานวนประชากรทงหมดทเกยวของกบเหตการณนน แลวปรบฐานใหเทากบ 100 / 1,000 / 10,000 หรอ 100,000 เชน อตราของนกเรยนทตกซำาชนจากจำานวนนกเรยน 100 คน

5. จำานวน(Number) คอ ตวเลขทแสดงถงจำานวนของสงตางๆ เชน จำานวนนกเรยน จำานวนโครงการ

6. ค า เฉล ย (Average or Mean) ค อ ต ว เลขจำานวนหนงซงเฉลยจากกลมตวเลขจำานวนหนงทเปนประเภทเดยวกน เปนการรวมคาของจำานวนตวเลขของกลมตวอยางแลวหารดวยจำานวนตวอยางนนทงหมด เชน อายเฉลยของนกเรยน เทากบ 12.5 ป

ตวอยางของตวชวดสำาหรบระบบการศกษาแหงชาตก. การศกษาขนพนฐาน ตวชวดดานปจจยเบองตน เชน - อตราการเขาเรยนของนกเรยนกลมอาย จาก 5 ป ถง 18 ป

เทยบกลมประชากรนกเรยน (และอาจแจกแจงเปนรายปหรอชวงชน 1-3, 4-6 , 7-9 และ 10-12 หรอระดบการศกษาคอชวงป.1/อนบาล ถง ป.6 และ ม.1 ถง ม.6 และอาจจำาแนกเปนภาครฐและเอกชน)

- อตราครตอนกเรยน (อาจแจกแจงชวงชน 1-3 ,4-6 ,7-9 และ 10-12 หรอระดบการศกษา ป.1 ถง ป .6 และ ม.1 ถง ม.6 และอาจจ ำาแนกเปนครท มคณวฒตามทก ำาหนด หรอมใบอนญาตประกอบการสอน)

ตวชวดดานกระบวนการ เชน - อตราการเรยนตกซำาชนการออกกลางคน หรออตราการ

เหลอรอดในแตละระดบการศกษา ลวนเปนดชนตวชวดทเกยวของกบกระบวนการบรหารจดการ กระบวนการเรยนการสอน และการประเมน

43

- อตราการเรยนตอชนในชนทสงขนโดยเฉพาะระดบชวงชนทสำาคญ เชน นกเรยนทจบชนประถมศกษาปท 6 (ในปจจบน) เขาเรยนตอ ชนมธยมปทหนง หรอ นกเรยนจบชนมธยมศกษาปทสาม เขาเรยนในชนมธยมปทส อนนบเปนชวงหวเลยวหวตอทสำาคญของชวงชน ซงเกยวกบกระบวนการเรยนการสอนและการประเมนนกเรยนเปนอนมาก ตวชวดดานผลลพธ เชน

- อตราการเรยนจบชนสงสด (มธยมศกษาตอนปลาย) อาจจำาแนกเปนระดบชน หรอระดบชวงชน) ในปการศกษาตางๆ - ผลสมฤทธในการเรยนในทกษะดานตางๆ เชนทกษะการอานหนงสอ ทกษะการเขยนหนงสอ ทกษะการคดเลข และทกษะในก า ร แ ก ป ญ ห า เ ป น ต น ผ ล ส ม ฤ ท ธ ด ง ก ล า ว อ า จ ท ำา เ ป น ด ช น ผสม(Composite index)โดยจดทำาคะแนนรายวชาตางๆใหเปน คะแนนมาตรฐาน พรอมการพจารณานำาหนกของแตละตวชวดเพอการคดคำานวณตอไป

ตวอยางของตวชวดคณภาพการจดการเรยนการสอนนยนา ประเสรฐแสง (2542) ไดเสนอตวชวดดานการเรยนการ

สอนไวดงน ดชนชวดความเกง

๐ คะแนนผลการเรยนของนกเรยนทกวชา ( X, S.D.)๐ อตราสวนนกเรยนทเรยนจบตามกำาหนดเวลาตอนกเรยน

ทงหมด ( % )๐ อตราสวนนกเรยนทสอบเขาเรยนตอไดตอนกเรยน

ทงหมด ( % ) ดชนชวดความด

๐ จำานวนนกเรยนทไดรบรางวลดานจรยธรรม คณธรรม๐ อตราสวนนกเรยนทปลอดจากยาเสพตดใหโทษตอ

นกเรยนทงหมดของโรงเรยน (

44

% ตอป)ดชนชวดความสข

๐ อตราสวนนกเรยนทมสขภาพรางกายอยในเกณฑด ตอนกเรยนทงโรงเรยน ( % ตอ

ป)๐ อตราสวนนกเรยนทชอบงานดานศลปะ ตอนกเรยนทง

โรงเรยน ( % ตอป)๐ อตราสวนนกเรยนทชอบเลนกฬา ตอนกเรยนทงโรงเรยน

( % ตอป)๐ อตราสวนนกเรยนทชอบเลนดนตร ตอน กเรยนทง

โรงเรยน ( % ตอป)ดชนชวดความสำาเรจสำาเรจ ๐ อตราสวนนกเรยนทสามารถเขาทำางานได ตอนกเรยน

ทจบ ( % ตอป)

๐ อตราสวนนกเรยนทมความคดสรางสรรค รกการทำางานตอนกเรยนทจบ ( % ตอ ป)

๐ อตราสวนนกเรยนทค ดวเคราะหและแกปญหาได ตอนกเรยนทจบออกไป ( % ตอ ป)

4. การจดทำากรอบแผนกลยทธ

45

กรอบแผนกลยทธเปนเคร องมอในการกำาหนดขอบเขตของการดำาเนนงานการจดการศกษาของสถานศกษาทระบถงจดหมายของการกำาหนดกลยทธในการจดการศกษาอยางชดเจนวามงใหเกดผลตอตวผเรยน และผลสำาฤทธทางการศกษาอยางไร

กรอบแผนกลยทธประกอบดวยสาระสำาคญ 4 ประการ คอ1. กรอบแผนกลยทธระดบองคกรหรอแผนของโรงเรยน ซงม

เป าหมายของการด ำาเน นงานเพ อ สนองวสยท ศน พนธกจ และเปาประสงคของโรงเรยน

2. กรอบแผนกลยทธระดบแผนงานหรอโครงการ ทบงบอกผลลพธทางการดำาเนนงานของโรงเรยน

3. วตถประสงคเชงจดมงหมายเปนเปาหมายทตองการผลการดำาเนนการ (ผลผลตและผลลพธ)ทตองใหบรรลความสำาเรจหลงจากดำาเนนการตามโครงการ

4. ตวช วดความส ำาเรจ หมายถง ค าตวเลข (จำานวน) ของผลลพธทสอดคลองกบวตถประสงคเชงจดมงหมายซงเปนความสำาเรจของโครงการ

การวางแผนงบประมาณแบบมงเนนผลงานเปนการนำากลยทธทไดจากการวเคราะห SWOT ของโรงเรยนไปกำาหนดกรอบประมาณการรายจายลวงหนาระยะปานกลาง และมงใหเกดผลลพธตามกลยทธทกำาหนดไวหรอเปนการใหความสำาคญทผลลพธในระดบโครงการ ดงนนการกำาหนดกลยทธระดบองคการ กลยทธระดบแผนงาน วตถประสงคเชงจดมงหมาย และตวชวดความสำาเรจ มาจดทำากรอบกลยทธของสถานศกษา จะชวยใหการบรหารกลยทธมความชดเจน เพราะจะชวยเชอมโยงสาระ และมองเหนความสมพนธของแตละองคประกอบไดตลอดแนว

46

ตวอยางการจดทำากรอบแผนกลยทธ กลยทธระดบ

องคการกลยทธระด บแผนงาน

วตถประสงคเชงจดมง

หมาย

ตวชวด

หมายเหต 1. กลยทธระดบองคการ คอ สวนทจะกำาหนดเปนแผนงานของโรงเรยน

2. กลยทธระดบแผนงาน คอ สวนทจะกำาหนดเปนโครงการ 3. วตถประสงคเชงจดหมาย คอ ผลลพธ (Outcomes) ซงผลสำาเรจปลายทาง อนเกดจากการดำาเนนงานตามกลยทธระดบแผนงาน

ตวอยางกรอบกลยทธสถานศกษา

กลยทธระดบ กลยทธระดบ วตถประสงค ตวชวดความ

47

องคกร(แผนงาน)

แผนงาน(โครงการ)

เชงจดมงหมาย สำาเรจ

พ ฒ น า ค ร ใ ห เปนครมออาชพตามพระราชบญญต การศกษาพ.ศ. 2542

-พฒนาครใหสามารถจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ

-สงเสรมครให เ ป น ผ ม ค ณ ธ ร ร ม จรยธรรม เปนแบบอยางท ด ตอนกเรยนและชมชน ฯลฯ

- ค ร ส า ม า ร ถจ ด ก า ร เ ร ย นการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ

- ค ร ม ค ณ ธ ร ร ม จรยธรรม เปนแบบอยางทด

จำานวนครทผานการอบรมทจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ- จำานวนครทมค ณ ธ ร ร ม จรยธรรม และแบบอยางท ด เพมขน

เมอไดกรอบกลยทธสถานศกษาแลว โรงเรยนสามารถนำามาจดทำากลยทธระดบโครงการ (กจกรรม) ซงเปนกลยทธปฏบตการไดดงตวอยาง

กลยทธระดบองคกร

(แผนงาน)

กลยทธระดบแผนงาน

(โครงการ)

วตถประสงคเชงจดมงหมาย

ตวชวดความสำาเรจ

48

พ ฒ น า ค ร ใ ห สามารถจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ

-ประชมปฏบต การเขยนแผนการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ- อบรมการจดท ำา ส อ แ ล ะอ ป ก ร ณ ก า รสอน ฯลฯ

- ค ร ส า ม า ร ถจ ด ก า ร เ ร ย นการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญ- ครสามารถจดท ำา ส อ แ ล ะอ ป ก ร ณ ก า รสอน

- จ ำา นว นคร ท ผานการประชมมความร เขยนแผนการสอนได- จ ำานวนครท ผานการอบรมมความรจดทำาสอได

จากตวอยางกรอบแผนกลยทธทงสองระดบ พบวา กลยทธระดบแ ผ น ง า น ม ต ว ช ว ด ค ว า ม ส ำา เ ร จ ใ น ร ะ ด บ ผ ล ล พ ธ (Outcome Indicator) และกลยทธระดบโครงการ ทใชเปนตวกำาหนดกจกรรม มตวชวดความสำาเรจในระดบผลผลต (Output Indicator) ซงจะนำาไปคดคาใชจายเพอนำาไปจดทำากรอบประมาณ โดยเฉพาะการทำางบประมาณการรายจายลวงหนาระยะปานกลาง (MTEF) และแผนปฏบตการประจำาปของสถานศกษาทสำานกงบประมาณนำามาใช

4. การจดทำาแผนงานและโครงการ4.1 ระดบของกลยทธ หลงจากสถานศกษาไดจดทำากรอบแผล

กลยทธ ซงประกอบดวย กลยทธระดบองคการ กลยทธระดบแผนงาน วตถประสงคเชงจดมงหมาย และตวชวความสำาเรจแลว เราจะพบวากลยทธของสถานศกษาประกอบดวยกลยทธ 3 ระดบคอ กลยทธระดบองคการ กลยทธระดบแผนงาน และกลยทธระดบโครงการ ซงจะแปลงไปสโครงสรางแผน ตามแผนภมแสดงความสมพนธดงน

แผนภม 6 ระดบกลยทธกบโครงสรางของแผน

49

แผน

นำามากำาหนด กลยทธระดบองคการ แผนงาน

นำามากำาหนด กลยทธระดบแผนงาน โครงการ

นำามากำาหนด กลยทธระดบโครงการ

กจกรรม

สถานศกษาจะตองจดทำารายละเอยดโครงสรางแผนงานและโครงการ เพอประโยชนในการจดทำากรอบประมาณการรายจายลวงหนาระยะปานกลาง สำาหรบขนตอนการจดทำารายละเอยดโครงสรางแผนงานและโครงการดงตอไปน

จากแผนภมความสมพนธระหวางกลยทธสโครงสรางแผนนำาไปสตารางโครงสรางแผนงานและโครงการดงตวอยาง

ตวอยางโครงสรางแผนและโครงการแผนงาน

(กลยทธระดบองคการ)

โครงการ(กลยทธระดบแผน

งาน)

ผลผลต(ทงเชงปรมาณและ

คณภาพ)1. แผนงานสงเสรม 1.1 โ ค ร ง ก า ร ส ง 1.1 นกเรยน 1,000

ระดบ โครงสรา

50

ค ณ ภ า พ ท า ง ก า รศกษาโดยการมสวนร ว ม ข อ ง ผ ม ส ว นเก ยวข อ งทาง กา รศกษา

เสรมการจดวชาเลอกเ ส ร ท ส น อ ง ค ว า มตองการของผเรยน1.2 โครงการเสรมสรางการมสวนรวมข อ ง ผ ม ส ว นเก ยวข อ งทาง กา รศกษาในการบรหารจดการศกษา1.3 โ ค ร ง ก าร ..........................1.4 โ ค ร ง ก าร ..........................

คน ไดเลอกเรยนวชาเล อกเสรตามความตองการของตนเองได1.1 ผ ม ส ว น

เกยวของทางการศกษาของโรงเรยนเขารวมจดการศกษาของโรงเรยนอยางต อ เ น อ ง แ ล ะ ม ประสทธภาพ

2. แ ผ นง าน .......................................................................

2.1 โ ค ร ง ก าร ..........................2.2 โ ค ร ง ก า

ร.........................

2.3 โ ค ร ง ก าร.........................

ฯลฯ

2.1 .......................................2.2 .......................................2.3........................................

3. แ ผ น 3.1 โ ค ร ง ก า

3.1 .......................................

51

ง าน .......................................................................

ร ..........................3.2 โ ค ร ง ก าร .........................3.3 โ ค ร ง ก าร ......................... ฯลฯ

3.2 .......................................3.3........................................

โครงการ 1.1 มาจากกลยทธระดบแผนงาน คอ สงเสรมการจดวชาเลอกเสร (กลมสาระเพม

เตม)ทสนองความสนใจ ความถนด และความสามารถของผเรยนโดยใชงบ

ประมาณทไดรบการสนบสนนจากนกการเมองทองถน 1.2 มาจากกลยทธระดบแผนงาน คอ สนบสนนการ

จดการศกษาทมประสทธภาพ โดยเปดโอกาสใหผเกยวของกบสถานศกษาเขามาม

บทบาทในการบรหารจด การศกษา

การนำาแผนกลยทธไปสการปฏบตตองดำาเนนการใหสอดคลองกบแผนงานของสถานศกษา และกำาหนดโครงโครงการทจะดำาเนนการของแตละแผนงาน พรอมทงระบผลผลตทคาดหวงการระบแผนงานและโครงการจำาแนกตามกลยทธระดบองคการหรอกลยทธหลกของโรงเรยน ตองทำาใหครบทกกลยทธ

52

แผนงาน คอการจดกลมของงานในองคการใหเปนหมวดหมตามลกษณะของงาน เชน

แผนงานวชาการ แผนงานบคคล แผนงานงบประมาณ แผนงานบรหารทวไป เปนตน

ในความหมายทกวางของการวางแผนในระดบมหภาคหมายถงการแปลแผนพฒนาออกเปนขนตอนเพอใหเกดความสะดวกในการนำาแผนไปปฏบต เปนแผนทรางขนเพอใชในการทำางาน ตามปกตแผนงานจะตองจดลำาดบความสำาคญของกจกรรม และจะตองชลงไปดวยวาควรทำากจกรรมนน

แผนงาน โครงการ ผลผลต(ทงเชงปรมาณและ

คณภาพ)1. แ ผ นง าน .......................

1.1 โ ค ร ง ก าร ...................

1.2 โ ค ร ง ก าร ...................

1.1.1.....................................1.1.2.....................................1.2.1.....................................1.2.2.....................................

2. แผนงาน........................

2.1 โครงการ......................

2.2 โ ค ร ง ก าร ......................

2.1.1.....................................2.1.2.....................................2.2.1.....................................2.2.2.....................................

53

ทไหนในเวลาใด ใครหรอหนวยงานใดเปนผรบผดชอบ ทงนตองนำาเอาทรพยากรทจะใชในการทำางานมาพจารณาประกอบดวย โครงการ หมายถงแผนงานยอยหรอการดำาเนนงานทเปนไปอยางตอเนองโดยมวตถประสงคในการดำาเนนงานอยางแจงชด มระยะเวลาเรมตนและสนสดทแนนอนเปนการวางแผนเพอนำาไปปฏบตอยางแทจรง รายละเอยดของโครงการนนมขอความชชดวามวตถประสงคและเปาหมายอยางไร จะใหใครปฏบต ปฏบตทไหน ใชเวลานานเทาใด ใชทรพยากรมากนอยเพยงใด กจกรรมและวธการในการทำางานมอะไรบาง และงานททำานนถาทำาสำาเรจลงแลวจะปรากฏออกมาในลกษณะใด และจะมการประเมนผลตดตามผลในรปใด การทำางานตามโครงการเปนการทำางานอยางรดกม มวตถประสงคและวธการทชดเจน เมอทำางานเสรจสนตามโครงการแลวจงเลกทำา งานในโครงการนนหลายสวนกเปนงานปกตและเปนงานประจำา นกวางแผนจะจดทำาเปนโครงการเฉพาะงานใหญ ๆ ซงจะทำาตอเนองจนเสรจโครงการเทานน สวนงานประจำาวนซงมระเบยบแบบแผนใหทำาเปนปกตอยแลว นกวางแผนจะไมเอามาทำาเปนโครงการ ดงจะเหนไดวาไมมใครเขยนโครงการการจายเงนเดอน หรอโครงการการลงเวลาราชการ อกประการหนง งานเลก ๆ ซงทำาไดงาย กไมจำาเปนตองทำาเปนโครงการ เชน ไมควรมโครงการการซอกระดาษ หรอโครงการจดเวรยามรกษาการในหนวยราชการ เปนตน

4.2 การจดทำาโครงการ การจดทำาโครงการมหลายรปแบบ โดยทวไปจะเปนการจดทำาในลกษณะ แบบดงเดม (Conventional Method) ซงเปนการยกรางขอความตดตอกนไปตลอดในประเดนตาง ๆ ตอไปน หลกการและเหตผล วตถประสงค วธดำาเนนการ งบประมาณ คนและวสด ฯลฯ ซงเปนแบบทหนวยงานตาง ๆ ใชในการจดทำาโครงการของตน

54

รปแบบการจดทำาโครงการแบบดงเดมของแตละหนวยงานกยงมความแตกตางกน

ทงนขนอยกบความตองการและวธปฏบตของหนวยงานนน ๆ หนวยงานใหญ ๆ ทมโครงการจำานวนมากและเปนโครงการขนาดใหญ มความซบซอน จะมรปแบบการจดทำาโครงการของตนเองโดยเฉพาะซงมองคประกอบและรายละเอยดอยางสมบรณ หนวยงานบางแหงทมขนาดเลกอาจกำาหนดเพยงเคาโครงของโครงการโดยสงเขป สำาหรบหนวยงานในระดบลางคอระดบจงหวด ซงมโครงการทไมซบซอน รปแบบของการดำาเนนการจดทำาโครงการจะมความเรยบงายมากขน แตไมวาจะเปนการจดทำาโครงการในรปแบบใดสงสำาคญทจะตองคำานงถงคอความชดเจน ความสมบรณ และความถกตอง

การจดทำาโครงการแบบดงเดม (Conventional Method)การวางหรอจดทำาโครงการแบบดงเดม (Conventional

Method)เปนการกำาหนดรายละเอยดในการปฏบตงานของโครงการ เพอใหการดำาเนนการปฏบตของโครงการสมฤทธผลตามเปาหมายของแผนงานทกำาหนดไวโดยประสทธภาพสงสด

รายละเอยดของโครงการโดยทวไปมองคประกอบดงน1.ชอโครงการชอโครงการ เปนการระบเพอใหทราบวาโครงการดงกลาว

นนจะมแนวทางในการปฏบตอยางไรและหวงผลตอบแทนในรปใด ฯลฯ ซงผดำาเนนงานจะตองกำาหนดไวอยางชดเจนและสอดคลองกบเนอหาสาระของโครงการนน

2.ความสำาคญและทมาของโครงการ

การกำาหนดทมาของโครงการนนจะเปนผลมาจากนโยบายของรฐ แผนพฒนาเศรษฐกจฯ แผนพฒนาการศกษาฯ ปญหาจากสงแวดลอมหรอจากกลมอทธพลตาง ๆ ฯลฯ สวนโครงการจะมสาระสำาคญมากนอยเพยงใด ผวางโครงการหรอผกำาหนดรายละเอยด

55

โครงการจะตองศกษาถงขอมลทเกยวขอกบโครงการดวย ซงโดยทวไปขอมลดงกลาวประกอบดวย

1. สถตทแสดงถงความตองการในดานบรหารงาน2. สถตเบองตน3. ขอมลทแสดงถงความสามารถในการดำาเนนงาน4. ขอมลทางดานเทคนค5. ขอมลเกยวกบผลไดเสยของโครงการ6. ขอมลพนฐานเพมเตม

ฯลฯทงนเพอประโยชนในดานการใชเปนองคประกอบตอการ

กำาหนดขนตอนของการปฏบตโครงการใหเปนไปอยางถกตองและมประสทธภาพสงสด

แผนภาพ 9 ขนตอนการกำาหนดโครงการ

3.การกำาหนดวตถประสงควตถประสงค คอสงหรอผลงานทตองการใหเกดขนจากการ

ปฏบตงานสำาหรบการดำาเนนการ ดงนนแตละโครงการจงตองมการกำาหนดวตถประสงคหรอสงทตองการไวเพอเปนแนวทางในการดำาเนนงาน

แผนพฒนาเศรษฐกจฯแผนพฒนาการศกษาฯนโยบายของรฐ

การกำาหนด

การกำาหนด

- สถตทแสดงถงความตองการ บรหารงาน- สถตเบองตน

56

ลกษณะของวตถประสงคทด จะประกอบไปดวย SMART กลาวคอ

1. S = Specific เฉพาะเจาะจง2. M = Measurable วดได3. A = Attainable ทำาใหสำาเรจได4. R = Reasonable มเหตมผล5. T = Time มขอบเขตเวลาการดำาเนนการการกำาหนดวตถประสงคของโครงการอาจจะมความยากงาย

แตกตางกนไปตามประเภทของโครงการ สำาหรบการกำาหนดวตถประสงคของแตละโครงการอาจจะมมากกวาหนงวตถประสงคกได แตอยางไรกตาม การกำาหนดวตถประสงคไมวาจะเปนระดบชาต ระดบกระทรวง ระดบกรม หรอระดบปฏบต ควรจะกำาหนดหลงจากทไดดำาเนนการวเคราะหปญหาเพอหาสาเหตและแนวทางการแกไขแลว เพอจะไดนำาเอาแนวทางแกไขมาเปนตวโครงการแลวกำาหนดวตถประสงคใหเขากบหลกเกณฑ SMART ได

แผนภาพ 10 ขนตอนการกำาหนดวตถประสงค

4.การกำาหนดเปาหมายของโครงการเปาหมาย เปนการแสดงถงความตองการทระบในเชง

ปรมาณ คณภาพ หรอลกษณะเฉพาะและมกจะกำากบดวยเวลา ดงนน การกำาหนดเปาหมายของโครงการจงหมายถง การแสดงใหเหน

ปญหา

วเคราะหหา

วเคราะหแนวทาง

กำาหนดโครงการ

กำาหนดวตถประสง

SMART

57

ถงความตองการทจะเกดขนจากการดำาเนนงานของโครงการในอนาคตในแตละเวลา

5.การกำาหนดกจกรรมกจกรรมเปนขนตอนหรอรายละเอยดของโครงการทจะเปน

ผลใหเกดการปฏบตและบรรลเปาหมายของโครงการทกำาหนดไวโดยประสทธภาพสงสด กจกรรมทดจะตองครอบคลมถงรายละเอยดทสำาคญและทจำาเปนแกการปฏบตงานดงน

1. หนาทเกยวของกบการดำาเนนงาน (function)2. ระยะเวลาของการปฏบต (time)3. ขอบเขตหรอพนทสำาหรบปฏบต (area)

ฯลฯ6.การกำาหนดระยะเวลาและขนตอนการดำาเนนโครงการการกำาหนดระยะเวลาของโครงการนน ควรจะกำาหนดใหเดน

ชดวาโครงการดงกลาวเปนโครงการทจะดำาเนนงานกป มระยะเวลาเรมตนและสนสดเมอใด

สวนการกำาหนดขนตอนการดำาเนนงานนน ควรกำาหนดโดยอาศยหลกเกณฑ 3 ประการดงน

1. สาระสำาคญของกจกรรม ซงจะเขยนเรยงเปนขอ ๆ2. แผนดำาเนนงาน เปนการระบกจกรรมการดำาเนนงานกบ

ชวงระยะเวลาทจะปฏบตกจกรรมนน3. กำาหนดตวผรบผดชอบ ระบถงตำาแหนง หรอชอของผรบ

ผดชอบทจะดำาเนนการตามโครงการ7.การกำาหนดทรพยากรทจะใชในโครงการทรพยากร หมายถง องคประกอบหรอปจจยทจะนำาไปใชใน

การปฏบตเพอใหบรรลเปาหมายทกำาหนดไวโดยประสทธภาพสงสด ทรพยากรทจะกลาวถงในทนจะประกอบไปดวย

1. คน

58

2. เครองจกรเครองมอ3. วสด หรออปกรณ ฯลฯซงการใชทรพยากรควรจะคำานงถงหลก 4 E ดงน1. E1 = Economy คอ หลกประหยด2. E2 = Efficiency คอ หลกประสทธภาพ ซงหมายถง

การแสวงหาผลประโยชนสงสดของการใชจาย กลาวคอจายใหนอยทสดแตใหไดผลมากทสด และสอดคลองกบความพอใจสงสดดวย

3. E3 = Effective คอ หลกประสทธผล ซงหมายถง การใชจายทรพยากรใหเปนไปอยางมประสทธภาพและใหการปฏบตงานบรรลเปาหมายทกำาหนด

4. E4 = Equity คอ หลกยตธรรม ซงหมายถง การจดสรรหรอการใชทรพยากรใหสอดคลองกบคณภาพและปรมาณทปฏบต เพอใหผลงานทจะไดรบเปนไปอยางตอเนอง คลองตวและมประสทธภาพสงสด

8.คาใชจายของโครงการคาใชจายหรองบประมาณของโครงการนบเปนสวนทสำาคญ

อยางหนงของโครงการซงจะเปนผลใหสามารถพจารณาถงผลตอบแทนทไดรบวาคมคากบทลงทนหรอไมเพยงใด สำาหรบในดานรายละเอยดจะไดกลาวในขนตอนทวาดวยการวเคราะหคาใชจายโครงการ

9.ความสมพนธกบโครงการอนการวางรายละเอยดของโครงการควรจะระบสาระในสวนท

สมพนธกบโครงการตาง ๆ ทเกยวของดวยเพอประโยชนในดานตาง ๆ ดงน

1.เพอตรวจสอบดวาโครงการดงกลาวซำาซอนกบโครงการอนทมอยหรอไม

เพยงใด

59

2.เพอทราบวาผลทไดรบจากโครงการทกำาลงดำาเนนการปฏบตอยจะนำาไปใช

ประกอบการดำาเนนงานของโครงการอน ๆ หรอไมเพยงไร

3.เพอทราบวาความสมพนธระหวางโครงการจะมผลใหแผนงานประสบผล

แคไหนเพยงไร ทงนเพอจะไดหาแนวทางในการประสานงานไดอยาง

ถกตอง10. ผลตอบแทนหรอทคาดวาจะไดรบจากการดำาเนน

โครงการการกำาหนดหรอวเคราะหผลตอบแทนของโครงการจะทำาให

ทราบถงประสทธภาพและความคมทนกบคาใชจายทเสยไปในการดำาเนนโครงการวาสงตำาหรอมากนอยแคไหน เพยงใด เพอจะไดนำาผลดงกลาวมาประกอบการตดสนใจเลอกโครงการทดทสดในการดำาเนนงาน สวนรายละเอยดในการวเคราะหถงผลตอบแทนดงกลาว จะกลาวไวในตอนทเกยวกบการวเคราะหผลตอบแทนของโครงการตอไป สวนผลทคาดวาจะไดรบ หมายถง ผลทเกดขนจากการทโครงการบรรลวตถประสงค หรอผลทเกดขนอน ๆ ซงสามารถแสดงไดทงผลประโยชนโดยตรง และผลกระทบจากโครงการ

การจดทำาโครงการแบบดงเดม มขอดและขอบกพรองคอขอด1. ลกษณะการเขยนทำาใหยากแกการตรวจสอบวาแตละองค

ประกอบมความเปนเหตเปนผลกนหรอไม2. ผพจารณาโครงการหรอผวเคราะหโครงการตองใชเวลา

นานในการพจารณารายละเอยดของโครงการ

60

4.3 การจดทำาโครงการแบบเหตผลสมพนธ (Logical Framework Method) ก า ร จ ด ท ำา โ ค ร ง ก า ร แ บ บ เ ห ต ผ ล ส ม พ น ธ (Logical Framework Method) หรอเรยกวา

การวางแผนโครงการโดยเนนวตถประสงคเปนหลก (Objectivity Oriented Project Planning)

การเขยนโครงการแบบนมกจะเรยกกนสนๆวา “Log frame” เปนการพฒนารปแบบการจดทำาโครงการทแตกตางจากแบบดงเดม โ ด ย บ ร ษ ท Practical Concepts Incorporated (PCI) ใ นสหรฐอเมรกาคดคนขนในป พ.ศ. 2515 และไดรบความนยมแพร หลายในสหรฐอเมรกา ยโรป (USAID) แลวแพรหลายมายงทวปเอเชยรวมทงประเทศไทยดวย เนองจากการเขยนแตละขนตอนเปนเหตผลซงกนและกน เพอแสดงความสมพนธอยางเปนระบบระหวางวตถประสงคของโครงการกบจดมงหมายของแผนงานความสมพนธระหวางกนของผลงานทตองการ ซงจะกอใหเกดผลลพธทแสดงการบรรลวตถประสงคของโครงการกบกระบวนการดำาเนนงานและทรพยากรโครงการ รวมทงเงอนไขทมความสำาเรจของโครงการ ฉะนนการเขยนโครงการแบบเหตผลสมพนธจงเหมาะสมกบการจดทำางบประมาณแบบ PBB

การเขยนหรอการจดทำาแผน แผนงาน และโครงการนนเปนงานละเอยด เวลาเขยน

แผนไมวาจะเขยนในขนตอนไหน นกวางแผนการศกษาจะตองใครครวญและวเคราะหอยางละเอยด นอกจากนนกตองกลบมาอานทบทวนและวเคราะหความคดของตนเองพรอมทงประเมนความเปนไปไดของแผน นกวางแผนจะตองทำางานซำาแลวซำาอก วเคราะหแลววเคราะหอก แกแลวแกอก กวาจะจดทำาแผนแลวเสรจนกวางแผนการศกษาตองใชความสามารถในการคดและการเขยนเปนอนมาก

การจดทำาแผนเปนงานละเอยด เปนงานทตองใชความสามารถในการวเคราะหเปน

61

อยางมาก กอนจะเขยนแผนตองวเคราะหสภาพและปญหาการศกษา เวลาเขยนแผนกตองวเคราะหแผนซงตนเขยนขนดวย เมอแจกแจงเปนแผนงานกตองวเคราะหแผนงานและแผนพฒนาประกอบกนในขณะทเขยนโครงการผเขยนจะตองวเคราะหแลววเคราะหอกจนเปนทพอใจ เมอจดทำาโครงการเสรจสนแลว นกวางแผนการศกษาจะตองเสนอแผน แผนงานและโครงการของตนตอผบรหารการศกษาและหนวยงานอน ผบรหารและหนวยงานอนจะนำาโครงการทเสนอไปนนมาวเคราะห5. การนำาแผนไปปฏบต

วงจรการวางแผนโดยทวไปประกอบดวย 3 ขนตอนหลก ไดแก การวางแผน(planning) การปฏบตตามแผน(implementation) และการตดตามและประเมนผล (evaluation and control)ในขนตอนของการปฏบตตามแผนตองตรวจสอบความเหมาะสมของกลยทธกบปจจยทเกยวของ ซงไดแก

1) โครงสรางขององคกร (structure)การตรวจสอบโครงสรางขององคกร พจารณาโครงสราง

ขององคกรปจจบนวามความเหมาะสมมากนอยเพยงใด การแบงสายงาน การกำาหนดหนาทมความชดเจนหรอซำาซอนหรอไม โครงสรางในปจจบนเหมาะสมกบกลยทธเพยงใด ระบบการประสานงานสงเสรมใหเกดความรวมมอตอกนเพยงใด โครงสรางสงเสรมการกระจายอำานาจหรอรวมอำานาจ

2)ระบบตางๆ (system) ในองคกร เชน ระบบขอมล ระบบการบรหาร เปนตน

ในระบบใหมควรใหมขอมลเกยวกบผลการดำาเนนงานทมากพอ 3)ความรความสามารถ (staff and skill) 4)บทบาทการบรหารงานของผบรหารระดบตางๆ (style) และ5)การมคานยมรวมของคนในองคการ (share value)

62

5.1 การเลอกแนวทางในการปฏบตการนำากลยทธไปสการปฏบต บรอดวน และ บจวซ (Brodwin

and Bourgeois, 1984 : 176-190 อางองใน ปกรณ ปรยากร. 2453 : 160-165) ไดแนะนำาแนวทางในการปฏบตไว 5 แนวทาง ดงน

1 การสงการ(The Commander Approach) เปนลกษณะของการสงการจากบนโดยสมบรณ เพราะเชอมนในการวเคราะหทางเศรษฐกจและกลยทธทกำาหนดไวดแลว การมสวนรวมของบคลากรในองคกรมนอย ขอเสยคอทำาใหบคลากรในองคกรขาดแรงจงใจ ขาดการมสวนรวม และขาดความคดรเรมใหมๆ

2 แนวทางการปรบเปลยน (The Organization Change or Change Approach) มลกษณะเปนการสงการจากระดบบน แตผบรหารจะใหความสนใจตอการปรบเปลยนโครงสรางองคกรโดยคำานงถงแงมมเชงพฤตกรรมประกอบ การพจารณากลยทธครอบคลมทงในดานเศรษฐกจ การเมอง การมสวนรวมของบคลากรในองคกร และเนนการมสวนรวมในขนการปฏบตสง วธการนเหมาะสำาหรบองคขนาดเลกทมการเปลยนแปลงไมมาก หรอเปลยนแปลงชาๆ

3 แนวทางการรวมมอ (The Collaborative Approach) ม ลกษณะรวมกนคด (brainstorming) รวมกนทำาระหวางผบรหารและระดบรองๆลงไป ผบรหารระดบสงจะทำาการในลกษณะผประสานงาน ขอดของวธนคอ การรบขอมลจากผบรหารระดบตนทมความใกลชดระดบปฏบต เปนการเปดโอกาสใหไดแสดงความคดอยางกวางขวาง ขอเสยคอ อาจมการตอรองผลประโยชนระหวางกลม และมกจะยตโดยการประนประนอม อาจนำาไปสปญหาทางการเมองในองคการไดตอไป

4 แนวทางวฒนธรรม (The Cultural Approach) มลกษณะเชนเดยวกบแนวทางการรวมมอโดยนอกจากจะรวมเอาผบรหารแลว ยงดงเอาบคลากรในระดบลางเขามาดวย ผบรหารทำาหนาทชแจงวสยทศน พนธกจใหทกคนไดรบรอยางชดเจน จากนนเปดโอกาสใหผรวมงาน

63

กำาหนดวธการของตนเองใหสอดคลองกบวตถประสงคตามภารกจหลงจากท กลยทธได ถกก ำาหนดแลว ผ บรหารท ำาหน าท เป นเหมอนผ ฝกสอน(coach) คอยชแนะสนบสนนใหผรวมงานรวมตดสนใจกำาหนดรายละเอยดขนการปฏบต วธการนทำาใหมการรวมมอทกระดบ เหมาะสำาหรบองคกรทมทรพยากรพรอม บคลากรในองคกรมความร แตขอจำากดคอตองใชเวลามาก องคกรทมความแขงแกรงดานวฒนธรรมอาจจะรบการเปลยนแปลงจากภายนอกยาก

5 แนวทางการเพ มพน(The Coescive Approach) เปนการรบความคดเหนตางๆ

จากระดบลาง(bottom-up) คอ ขอมลสงจากระดบลางขนมาทระดบบนตามลำาดบ ผบรหารระดบกลางทำาขอเสนอเชงกลยทธและผบรหารระดบสงใชขอมลทไดประกอบการประเมนทางเลอกในการก ำาหนดกลยทธตอไป ขอดของวธการนคอ ผบรหารระดบกลางเปนผมบทบาทมากในการกำาหนดและดำาเนนกลยทธ เปนแรงจงใจใหเกดความรวมมอชวยกนผลกดนใหงานสำาเรจ กลยทธทกำาหนดสอดคลองกบการปฏบตจรง แนวทางนเหมาะกบองคกรขนาดใหญทมความสลบซบซอน ตงอยในสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงเรวและทำานายลวงหนายาก

5.2 ทกษะการสรางความสำาเรจในการนำากลยทธไปปฏบต ในการนำากลยทธไปปฏบตใหประสบผลสำาเรจ ผบรหารจะตองใช

ทกษะทจำาเปนใหเหมาะสม โบโนมา (Bonoma, 1985, 112-121) ไดเสนอทกษะเฉพาะทจำาเปนไว 4 ประการ ไดแก

1 ทกษะการสรางปฏสมพนธ (Interacting skills) เปนการแสดงออกถงการกำาหนดพฤตกรรมของตนเองและผอนเพอใหการทำางานบรรลวตถประสงค ผบรหารทเขาใจความรสกของผอนและมทกษะในการตอรองทดยอมเปนผไดรบความสำาเรจในการปฏบต

2 ทกษะการจดสรร(Allocating skills) ผบรหารจะตองมความสามารถในการจดสรรทรพยากรใหเหมะสมตามลกษณะของงานและ

64

โครงการตางๆ งานใดควรแกการลงทนเพม หรองานใดควรชะลอ ผบรหารทมความสามารถควรพจารณาจดสรรทรพยากรทมอยอยางจำากดใหเกดประโยชนสงสดตอการบรหารงานขององคกร

3 ทกษะการกำากบดแล(Monitoring skills) เปนทกษะเกยวกบการใชขอมลขาวสารเพอปรบแกปญหาทเกดขนในระหวางดำาเนนการ การปฏบตงานตองมระบบการตดตามและควบคมงานทดเพอวเคราะหความกาวหนาในการดำาเนนงาน

4 ทกษะการจดองคกร(Organizing skills) ผบรหารตองสามารถจดโครงสรางองคกรและสรางเครอขายทงทเปนทางการและไมเปนทางการ ตองสามารถระดมบคคลทงจากภายในและภายนอกองคการ โดยสรางความผกพน การยอมรบนบถอ เพอใหเกดประโยชนตอการปฏบตงาน

5.3 ขอเสนอการนำากลยทธไปปฏบตโดยพจารณาปจจยหลก 7 ประการ

แนวคดเกยวกบการพจารณานำากลยทธไปสการปฏบตใหประสบผลสำาเรจทไดรบความนยมทางธรกจอยางแพรหลายอกแนวคดหนงคอ ตวแบบทเสนอโดย วอเตอรแมน ปเตอร และฟลลปส(Waterman, Peter and Philips) :ท ป ร ก ษ า ข อ ง บ ร ษ ท McKinsey & Company เปนกรอบการพจารณาทมช อเรยกวา กรอบความคดป จจ ย 7 ประการ หร อ The 7-S Framework (Waterman, 1982, 69-73)

แนวคดหลกของวธการนคอการพจารณาปจจยทจะมผลตอการสรางความสำาเรจจากปจจยทเกยวของ 7 ประการ ซงประกอบดวย 1) ก ล ย ท ธ (Strategy) 2) โ ค ร ง ส ร า ง (Structure) 3) ร ะ บ บ (System) 4) วถ ปฏบต (Style) 5) บคลากร (Staff) 6) ทกษะ (Skills) และ 7) คานยมรวม (Share values) ดงภาพ

65

แผนภาพ 10 ปจจยหลกทเกยวของกบการบรหาร

โครงสราง

ระบบ(System

กลยทธ

วธปฏบ

คานยม

ทกษะ(Ski

บคลากร

66

จากภาพจะเหนไดวา การนำากลยทธไปสการปฏบตจะตองพจารณาองคประกอบทเกยวของทงหมด เพราะแตละองคประกอบตางสงผลตอกนและกน โดยมคานยมรวมเปนศนยรวมขององคประกอบอนๆ ความสำาเรจของการดำาเนนงานไมสามารถเกดขนไดโดยลำาพง นอกจากนนแตละองคประกอบจะตองเหมาะสมครบถวนและสนบสนนซงกนและกน

6. การบรหารและการควบคมโครงการในการจดทำาแผนดำาเนนงานของโครงการมกจะมปญหาในการ

จดกจกรรม โดยเฉพาะอยางยงโครงการขนาดใหญจะมกจกรรมมากขนเปนสดสวนกน ผจดทำาโครงการจงนยมใชแผนภมมาชวยในการจดกจกรรมและเสนอแผนดำาเนนงานของโครงการ เพราะแผนภมจะชวยใหมองเหนภาพของการจดเตรยมโครงการไดชดเจนในแงของกจกรรม ลำาดบของกจกรรม และระยะเวลาเรมตนและสนสด นอกจากน ในระยะของการดำาเนนโครงการแผนภมยงอำานวยความสะดวกในดานการตรวจสอบความกาวหนาของการดำาเนนงาน และการประเมนผลโครงการ

แผนภมทใชในการจดทำาโครงการมหลายชนด คอ1. แผนภมองคกร (organizational chart) เปนแผนภมท

ใชแสดงโครงสรางองคกร แผนงานและสายการบงคบบญชาในหนวยงานทรบผดชอบโครงการ

2. แผนภมแทง (Gantt หรอ bar chart) ใชแสดงกจกรรมและระยะเวลาดำาเนนการตงแตเรมตนจนสนสดดวยปฏทนงาน

3. แผนภมสายงานหรอผงงาน (flow chart) เปนแผนภมแสดงกระบวนการดำาเนนงานตงแตเรมตนจนสนสดโครงการ นยมใชใน

67

การแสดงกระบวนการจดทำาแผน แผนภมนมสญลกษณเฉพาะเพอแทนความหมายของกระบวนการขนตอนตาง ๆ

4. แผนภมพหคณ หรอแผนภมกจกรรมอเนกประสงค (multiple activity chart) เปนแผนภมแสดงรายละเอยดของการแบงงาน ชนดของงานและผรวมงาน ขนตอนของงานและหนาทรบผดชอบ ไดมากกวาแผนภมองคกร

การบรหารโครงการโดยใชแผนภมแทง (Gantt/Bar Chart)

แผนภมแทงเปนวธการหนงทใชในการจดทำาโครงการในขนการแสดงแผนดำาเนนงานโดยมพฒนาการมาจากการทำาบญชรายการกจกรรม (checklist) แผนภมนมลกษณะเปนแทงสเหลยมผนผาวางในแนวนอนแสดงแผนการดำาเนนงานลวงหนาวา มกจกรรมอะไรบาง แตละงานจะเรมตนเมอไรและสนสดเมอไร ผคดคนคอ Henry L. Gantt ซงเปนชาวอเมรกน ดงนนจงนยมเรยกวา Gantt chart ตามชอผคนพบ

68

การจดทำาแผนภมแทง (Gantt/bar chart) มวธการดงน คอ1. จดทำารายการกจกรรมในโครงการทจะตองดำาเนนการ2. จดทำาตารางเวลาหรอปฏทนงานของกจกรรมซงอาจจะ

แยกยอยไดเปนวน สปดาหหรอเดอน3. เรยงลำาดบกจกรรมลงในชองซายมอ4. กำาหนดเวลาดำาเนนงานของแตละกจกรรม โดยลากเสน

หรอทำาเครองหมายแสดงระยะเวลาลงในตารางเวลาทจดทำาขนในแนวนอน ถากจกรรมใดใชระยะเวลานานเสนแสดงเวลากจะยาว ถาใชเวลาดำาเนนการนอยเสนแสดงเวลากจะสน ลกษณะของเสนแสดงเวลาทปรากฏจะเปนรปแทงสเหลยมผนผา

5. ในกรณทตองการแสดงความกาวหนาของกจกรรม ใหใชลกศรลงบนแทนแผนภมกจะทราบวาปจจบนไดดำาเนนการไปแลวมากนอยเทาใด

69

แผนภม 7 ตวอยางการจดทำาโครงการฝกอบรมโดยใชแผนภมแทง

กจกรรม254

92550 2551

ต พ ธ ม ก ม เ พ ม ก ส ก ต พ ธ ม ก ม เ พ ม ก ส

1. จดทำาโครงการ2. เสนอขออนมต3. หาความตองการฝกอบรม4. จดทำาหลกสตร5. กำาหนดกลมผเขาอบรม6. จดทำาเอกสารชดฝกอบรม7. ตดตอวทยากร / ผบรรยาย8. เตรยมการดานสถานททใช ฝกอบรม9.จดทำาสอประกอบการฝกอบรม

70

10. ตดตอผเขาฝกอบรมและ สงเอกสารใหลวงหนา11. เตรยมการดานคาใชจายใน การฝกอบรม12. ดำาเนนการฝกอบรม13.จดทำารายงานผลการ ฝกอบรม14. ตดตามประเมนผล7. การกำากบและการประเมนผล

7.1 บทบาทของการกำากบงานและการประเมนผลการกำากบงาน หมายถง การเกบรวบรวมขอมลการปฏบตงานตาม

แผนงาน/โครงการ ซงไดกำาหนดไว แลวใชขอมลเหลานเพอการแกไขปรบปรงวธการปฏบตเพอใหผลงานเปนไปตามแผนอยางมประสทธภาพไดมาก สวนการประเมนผลนนเปนการตรวจสอบความกาวหนาของโครงการหรอแผนงานตลอดจนการพจารณาผลสมฤทธของโครงการหรอแผนงานนน ๆ วามมากนอยเพยงใด การประเมนผลเปนกระบวนการชบงถงคณคาของแผนงาน/โครงการ กลาวคอ แผนงาน/โครงการทไดดำาเนนไปแลวไดผลตามวตถประสงคของโครงการและของแผนงานหรอไมเพยงใด การประเมนผลนนมขอบเขตของการประเมนทกวางขวางใชวธการทางวทยาศาสตรทซบซอนกวาการกำากบงาน การประเมนผลอาจจะประเมนทงแผนงาน/โครงการ หรอตอนใดตอนหนงกได เชน ประเมนกอนเรมแผนงาน/โครงการ ประเมนผลในตอนทแผนงาน/โครงการกำาลงดำาเนนอยซง

71

อาจกำาหนดเปนชวง ๆ เชน ทก 3 เดอน ทก 6 เดอน หรอทก 1 ป เปนตน หรอประเมนตอนสนสดแผนงานหรอโครงการ ตลอดจนการตดตามผลของแผนงาน/โครงการ หลงจากแผนงาน/โครงการนนสนสดไปแลว 3 หรอ 5 ป เปนตน ลกษณะความแตกตางระหวางการกำากบงานกบการประเมนผลทชดเจนอกประการหนงกคอ การกำากบงานเปนการเกบขอมลเกยวกบการปฏบตงานตลอดโครงการ เปนกระบวนการทดำาเนนการอยางตอเนองตลอดโครงการภายใตความรบผดชอบของผบรหารโครงการ สวนการประเมนผลเปนกระบวนการศกษาความกาวหนาของโครงการและผลสำาเรจของโครงการในจดตาง ๆ

1.2 ระบบการกำากบงาน การกำากบงานเปนกระบวนการทใหไดมาซงขอมลทจำาเปนในการประเมนความกาวหนาของโครงการในทศทางตามทกำาหนดไดในวตถประสงค และเปนเทคนคสำาคญในการเรงรดใหแผนงาน/โครงการดำาเนนการไดแลวเสรจทนเวลา การออกแบบระบบการกำากบงานประกอบดวยสวนประกอบสำาคญ 2 สวน คอ การพฒนาวธการเกบรวบรวมขอมล และระบบการรายงาน

ระบบการเกบรวบรวมขอมลในการกำากบงานสามารถทำาไดหลายวธ เชน โดยการตรวจสอบ การควบคม การนเทศ หรอการตรวจสอบการบรหารภายใน (operational audit) เปนตน

สวนการรายงานนน โดยทวไปจะเปนการรายงานการเงนและการงบประมาณโครงการรายงานผลการตรวจสอบภายใน รายงานผลการปฏบตตามโครงการ เปนตน สำาหรบความถหางของการรายงานมกนยมรายงานเปนรายเดอน ราย 3 เดอน ราย 6 เดอน และรายป ซงจดทำาเปนรายงานประจำาป

แผนภาพ 12 ระบบการกำากบงาน

- การเงนและการงบประมาณ- ผลการตรวจสอบ

- เทคนคการตรวจสอบ- เทคนคการควบคม- เทคนคการนเทศ

ระบบการรายงานระบบการเกบรวบรวม

ระบบการ

72

จดเนนทสำาคญในการกำากบงานเพอใหการดำาเนนโครงการบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพสงสดคอ การกำากบงานในดานปจจย ดานกจกรรม และดานผลการดำาเนนงานวาเปนอยางไร แตกตางจากทกำาหนดไวเพยงใด มปญหาอปสรรคใดบาง โดยทการกำากบงานดานปจจยเปนการตรวจสอบวาแผนงาน/โครงการนนไดรบปจจยหรอทรพยากรทงในดานปรมาณและคณภาพภายในเวลาทกำาหนดหรอไม แตการกำากบงานดานกจกรรมนนมงตรวจสอบวาไดปฏบตงานตามแผนทกำาหนดหรอไม สวนการกำากบงานดานผลการดำาเนนงานคอการตรวจสอบวาไดผลงานตรงตามแผนหรอไม สำาหรบการกำากบงานในดานปจจยทสำาคญในการดำาเนนโครงการนน ผบรหารโครงการจะตองจดใหมการตดตามตรวจสอบโครงการเกยวกบปจจย ซงไดแก กำาลงคนและบคลากรตาง ๆ เงน วสดอปกรณทจำาเปน ระบบการจดการ ตลอดจนนโยบายของหนวยงานซงเกยวของกบงานในโครงการนน ๆวาโครงการมปญหาเกยวกบเรองเหลานหรอไม โดยเทยบกบแผนทกำาหนดไว

สำาหรบการดำาเนนการจดระบบการกำากบงาน มขนตอนดำาเนนงานดงน

1)กำาหนดขอมลทตองการจดเกบ 2)ดำาเนนการจดกระทำาขอมลเหลานใหพรอมทจะใชในการกำากบ

งานโครงการตาง ๆ 3)จดระบบรายงานทเหมาะสม ตอบสนองความตองการและระดบ

ความรบผดชอบของการกำากบงานโครงการ รายงานทดตองเปนรายงานทสนกระทดรด ตรงประเดน ตลอดจนมการชแนะแนวทางในการตดสนใจเกยวกบการเรงรดการทำางานตามแผนงาน/โครงการ

4) ผบรหารโครงการเปนผใชผลการกำากบงาน ประกอบกบความสามารถและประสบการณสวนตว เพอตดสนในสงการเกยวกบการดำาเนนงานโครงการใหมประสทธภาพยงขน

7.3 การประเมน

- เทคนคการตรวจสอบ- เทคนคการควบคม- เทคนคการนเทศ

73

การประเมน หมายถง กระบวนการทจะชบงถงคณคาหรอประสทธภาพของงาน อนจะเปนประโยชนตอการตดสนใจในปจจบนยอมรบวา การประเมนผลนำาไปสการปรบปรงในทกดาน ซงเปนแนวความคดทเขามาทดแทนความเขาใจผดทวา การประเมนผลเปนการจบผด แนวคดใหมดงกลาว ทำาใหการประเมนผลโครงการเปนทยอมรบมากขน โดยเฉพาะในการบรหารโครงการ ทงนเพราะการประเมนผลโครงการเปนระบบยอยระบบหนงของการวางแผนและการบรหารโครงการ การบรหารโครงการไมวาจะเปนโครงการทางดานเศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง หรอโครงการทางการศกษากตาม จะบงเกดผลอยางมประสทธภาพสงสดจำาเปนตองอาศยการประเมนผลโครงการทเปนระบบ กลาวคอ ผลจากการประเมนโครงการจะทำาใหผบรหารโครงการไดทราบจดเดนและจดดอยของโครงการ เพอจะไดดำาเนนการสงเสรมจดเดนและแกไขปญหาในจดดอยของโครงการไดอยางทนทวงท ในฐานะของผบรหารซงรบผดชอบโครงการ เมอไดดำาเนนโครงการไปแลวยอมตองการทราบวาโครงการนนไดบรรลเปาหมายหรอไม เพยงใด คมกบทนหรอแรงงานทลงทนไปหรอไม คำาตอบของคำาถามเหลานจะไดจากการประเมนผลโครงการ ผลการประเมนผลโครงการทถกตองและเชอถอไดจะตองเปนผลมาจากการประเมนโครงการทดำาเนนการอยางมจดหมายทชดเจน ดำาเนนการประเมนอยางเปนระบบ และมความเปนปรนย โดยสรป การประเมนผลโครงการมวตถประสงคสำาคญคอ เพอใชผลประเมนโครงการในการปรบปรงการบรหารโครงการใหมประสทธภาพสงสด และเพอนำาผลของการประเมนเสนอตอผบรหาร เพอชวยใหผบรหารตดสนใจเรองทเกยวของไดอยางถกตอง กลาวอกนยหนง การประเมนผลโครงการเปนการแสดงความรบผดชอบตอผลสำาเรจในการบรหารของผบรหารโครงการนนเอง

7.3.1 ประเภทของการประเมนผลโครงการ การประเมนผลโครงการ หมายถง กระบวนการทจะช

บงถงคณคาหรอประสทธภาพของโครงการ อนจะเปนประโยชนตอการ

74

ตดสนใจเกยวกบโครงการ หรอเรองราวทเกยวของกบโครงการ การประเมนผลโครงการแบงออกไดหลายประเภทแลวแตเกณฑในการแบง ไดแก

1) เกณฑของลำาดบเวลาของการบรหารโครงการ แบงการประเมนออกเปน 3

ระยะ คอ1.1)การประเมนกอนเรมโครงการ การประเมนในระยะนอยในขนการ

วางแผน โครงการ การประเมนกอนเรมโครงการอาจทำาไดในสองลกษณะคอ การศกษาสภาพความเปนไปไดในการทำาโครงการ กลาวคอ ตองการจะตอบคำาถามวา ควรรเรมทำาโครงการนหรอไม อกลกษณะหนง เปนการศกษาเรองการเตรยมความพรอมทจะเรมโครงการ

1.2)การประเมนผลโครงการขณะดำาเนนงาน การประเมนผลในขนนเปนการ

ประเมนความกาวหนาของโครงการ ในวงจรการบรหารโครงการ การประเมนผลขณะดำาเนนงานจะตองทำาควบคกบการดำาเนนโครงการ เพอศกษาวามปญหาหรออปสรรคในการดำาเนนงานในแตละชวงหรอไม และจะตองแกไขอยางไรโดยเฉพาะในการดำาเนนงานชวงตอไปของโครงการจดเปนการประเมนผลเพอการปรบปรงโครงการ (formative evaluation)

1.3)การประเมนผลโครงการหลงการดำาเนนงานเปนการประเมนผลโครงการ

เพอรวมสรป (summative evaluation) วา เมอไดดำาเนนโครงการจนสนสดแลวไดรบความสำาเรจตามวตถประสงคและเปาหมายทกำาหนดไวมากนอยเพยงใด ตลอดจนเปนการตดตามตรวจสอบผลกระทบหรอผลขางเคยง ทงในทางบวกและทางลบของโครงการ

2)เกณฑของลกษณะการตดสนใจเกยวกบโครงการ แบงการประเมนผล

โครงการออกเปน 2 ประเภท คอ

75

2.1)การประเมนความกาวหนาของโครงการหรอการประเมนผลโครงการเพอ

การปรบปรงโครงการ การประเมนประเภทนจะตองจดทำาขณะทโครงการดำาเนนอย ซงตรงกบการประเมนผลโครงการขณะดำาเนนงานนนเอง เปนการประเมนตามกจกรรมของโครงการทอาจกำาหนดไวในรปของแผนภม PERT หรอ CPM

2.2)การประเมนผลสมฤทธของโครงการเพอตรวจสอบวาโครงการประสบ

ผลสำาเรจตามวตถประสงคเปาหมายทวางไวหรอไม ผลการประเมนจะเปนประโยชนตอการตดสนใจวาควรจะยตโครงการ ดำาเนนโครงการตอไปโดยไมตองปรบขยาย ตองปรบขยายบางสวนกอนดำาเนนตอไป หรอควรไปรวมกบงานประจำาบางอยางคอแปรเปลยนสภาพจากโครงการเปนสวนหนงของงานประจำา การตดสนใจเกยวกบสถานภาพของโครงการดงกลาวจำาเปนตองอาศยขอมลซงเปนผลจากการประเมนโครงการแบบรวมสรป (summative evaluation)

3) เกณฑของสงทถกประเมน สามารถจำาแนกการประเมนผลโครงการออกเปน

4 ประเภท คอ3.1) การประเมนบรบทหรอสภาวะแวดลอม (context)

ของโครงการซงเปนการประเมนเกยวกบนโยบาย เปาหมาย แรงกดดนทางเศรษฐกจและสงคม ความตองการของบคคลและหนวยงานทเกยวของกบโครงการ ตลอดจนแรงกดดนทางการเมองทมตอโครงการนน ๆ

3.2)การประเมนปจจยหรอตวปอน (input evaluation) เทยบเคยงไดกบการ

ประเมนกอนเรมโครงการในขอ 1.1 นนเอง กลาวคอ เปนการประเมนเพอมงเนนวามปจจยพรอมมลทจะดำาเนนโครงการหรอไม

3.3)การประเมนกระบวนการ (process evaluation) กเชนเดยวกบการ

76

ประเมนผลโครงการขณะดำาเนนงาน หรอการประเมนผลโครงการในเชงความกาวหนาของโครงการหรอการประเมนผลเพอการปรบปรงโครงการ

3.4)การประเมนผลตผลหรอผลงาน (product evaluation) เปนการ

ประเมนผลโครงการหลงจากการดำาเนนงานสนสดแลว ซงประกอบดวยการประเมนผลลพธ (output evaluation) โดยพจารณาจากปรมาณและคณภาพของผลผลตเปรยบเทยบกบวตถประสงคของโครงการ

7.3.2 รปแบบการประเมนผลโครงการ

1)รปแบบการประเมนแบบทดลอง

การประเมนแบบทดลองเปนรปแบบดงเดมของการประเมนผลซงใชการสมกลมตวอยาง 2 กลม กลมหนงเปนกลมตวแปรทดลองทตองการทราบผล เชน การทดลองหลกสตรใหม หรอ โปรแกรมการเรยนแบบใหม สวนอกกลมหนงเปนกลมควบคมซงเรยนตามหลกสตรปจจบนหรอโปรแกรมการเรยนมาตรฐาน ตองการประเมนวา หลกสตรใหมหรอโปรแกรมการเรยนแบบใหมจะใหผลดกวาเดมหรอไม รปแบบการประเมนแบบทดลองทมกลมตวอยาง 2 กลม เปนดงน

ทดสอบกอน ทดสอบหลง

กลมทดลอง (สม) a B

กลมควบคม (สม) c D

ถาในการวเคราะหพบวา ความแตกตางระหวาง a และ b แตกตางกนมากกวา c และ d กแสดงวา โปรแกรมททดลองนประสบผลสำาเรจ การประเมนตามรปแบบทดลองเชนนมความยากลำาบากในการปฏบต แตถาสามารถทำาไดกเปนรปแบบการประเมนทใหผลการประเมนในเชงประเมนผลรวมสรปไดชดเจนวาโปรแกรมทดลองไดผลหรอไม การประเมนตามรปแบบเชนนผลประเมนมไดมบทบาทในการปรบปรงพฒนาการบรหาร

77

ตวโครงการนน เพราะวาเปนการประเมนผลโครงการหรอโปรแกรมหลงดำาเนนงานแลว

2) รปแบบการประเมนทไมใชการทดลอง

รปแบบทนยมคอการประเมนตามรปแบบ ซป (CIPP) ซงเปนรปแบบทพฒนาขนใหสอดคลองกบการวางแผนและการบรหารโครงการ ใหผลประเมนทมประโยชนในการวางแผนและการบรหารโครงการในทกขนตอน กลาวคอ การประเมนตามรปแบบซปเปนการประเมนเพอการตดสนใจโดยเฉพาะ สำาหรบประเภทของการประเมนและประเภทของการตดสนใจ แสดงรายละเอยดในแผนภมท 4 ตอไปน

แผนภาพ 13 ความสมพนธระหวางประเภทของการประเมนและประเภทของการตดสนใจ ในรปแบบการประเมนแบบ ซป

นภาพ 4 แสดงวา ในรปแบบซป แบงการประเมนออกไดเปน 4 ประเภท และเพอใหสอดคลองกบระยะการวางแผนและการบรหารโครงการ สามารถแบงออกไดเปน 3 ระยะ คอ

1.การประเมนกอนเรมโครงการ ซงในทนไดแก การประเมนสภาวะแวดลอมหรอบรบทกบการประเมนปจจยในการบรหารโครงการ

1.1 การประเมนสภาวะแวดลอมหรอบรบทของโครงการ (C) เปนการประเมนความตองการและความจำาเปนทงในดาน

ควรปรบปรงโครงการ ปรบ

ขยายโครงการหรอ

การประเมนผลผลตหรอผลงาน(product

นำาโครงการทวางแผนไวไป

ปฏบตพรอมกบการ

การประเมนกระบวนการ(process

เลอกแนวทางในการจด

การประเมนปจจย(input

กำาหนดทศทางและวตถประสงคของโครงการ

การประเมนสภาวะแวดลอม

หรอบรบท

ประเภทของการประเภทของการ

78

เศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง และการศกษาตลอดจนศกษาปญหาอปสรรคทงในและนอกระบบสงคมปจจบน อนจะนำาไปสการกำาหนดทศทางและวตถประสงคของโครงการ การประเมนเกยวกบคณคาของสงทคาดหวงหรอปรชญาทอยนอกระบบความเชอเดมอาจนำาไปสการคนพบสงใหม หรอปรชญาแนวทางใหมได

1.2 การประเมนปจจยหรอทรพยากร (I) เปนการตรวจสอบความพรอมของปจจยตาง ๆ ทงในดานกำาลงคน วสดอปกรณ งบประมาณตลอดจนระบบการบรหาร ระบบการจดการเพอวเคราะหทางเลอกทเหมาะสมทสดกบทรพยากรทมอยและเปนทางเลอกทมโอกาสทำาใหบรรลวตถประสงคของโครงการไดมากทสด

โดยสรป การประเมนใน ขอ 1.1 และ 1.2 นเปนการประเมนเพอการวางแผนโครงการนนเอง

2.การประเมนขณะดำาเนนโครงการ ซงในกรณนคอการประเมนกระบวนการ (P) นนเอง การประเมนกระบวนการเปนการประเมนการดำาเนนงานเมอนำาโครงการทวางแผนไวไปปฏบต ทงนเพอศกษาถงจดเดนจดดอย หรอปญหาและอปสรรคของการดำาเนนโครงการวาเปนอยางไรบาง อะไรเปนมลเหตททำาใหเกดหรอไมทำาใหเกดสงเหลาน กลาวคอ การประเมนกระบวนการดำาเนนโครงการนนคอการพยายามตอบคำาถามวาทำาไมจงเกดปญหาอปสรรคหรอไมเกดปญหาอปสรรคในการดำาเนนโครงการ และในกรณทมปญหาอปสรรคจะไดปรบปรงแกไขไดทนทวงท การประเมนในขนตอนนจะมบทบาทในการปรบปรงการดำาเนนโครงการโดยตรง

3.การประเมนหลงดำาเนนงาน (P) เปนการประเมนเพอตอบคำาถามวา โครงการประสบผลสำาเรจตามแผนทวางไวหรอไม ผลจากโครงการบรรลตามวตถประสงคของโครงการหรอไม ผลการดำาเนนการคมคาหรอไม การประเมนในลกษณะนเปนการประเมนผลทเกดขนโดยเทยบกบวตถประสงคหรอเปาหมายทกำาหนดไวโดยแบงการประเมนผลออกเปน 2 ขนตอนคอ ประเมนทนททสนสดโครงการ และการตดตามผลตอมาซงรวมถงการประเมนผลกระทบของโครงการทตองทงชวงระยะหนง เชน 1-2 ป

79

เปนตน การประเมนผลผลตประกอบดวย การประเมนผลลพธ (output evaluation) ซงในโครงการฝกอบรมจะเนนการพจารณาถงการนำาผลไปใชในการปฏบตงานโดยเทยบกบวตถประสงคของโครงการ และการประเมนผลกระทบ (impact evaluation) โดยพจารณาเทยบผลกบวตถประสงคขององคกรหรอระดบแผนงาน ตวอยางเชน ในการประเมนผลของโครงการฝกอบรมครเพอใหมความรความสามารถในการจดทำาแผนพฒนาโรงเรยน นกประเมนสามารถประเมนความรความสามารถในดานการจดทำาแผนพฒนาโรงเรยนของครไดทนททสนสดการฝกอบรม แตผลจากการทดสอบอาจยงไมเพยงพอทจะสรปวาโครงการอบรมไดผลหรอไมจนกวาจะมการตดตามผลวาครไดนำาความรความสามารถไปใชในการจดทำาแผนพฒนาโรงเรยนในปตอมาไดหรอไม ซงถอวาเปนการประเมนผลลพธ (output evaluation) ผลการประเมนจากการทดสอบหลงการฝกอบรมทนทผนวกกบขอมลจากการตดตามผลจะชวยใหนกประเมนไดขอสรปอยางชดเจนวาโครงการฝกอบรมครดงกลาวบรรลผลสมตามเปาหมายทวางไวหรอไม เพยงใด นอกจากน อาจจะตองมการประเมนผลกระทบของโครงการฝกอบรม (impact evaluation) กลาวคอ เปนการเทยบผลทเกดขนกบวตถประสงคขององคกร เชน ในเรองการฝกอบรมทำาใหบคลากรมขวญและกำาลงใจ ทมเทใหกบงานของโรงเรยนเพมขนจรงหรอไม

นอกจากการประเมนเชงสรปรวบยอดทงโครงการตามรปแบบซปแลว อาจจะทำาการประเมนเฉพาะเรองตามความตองการในการตดสนใจได เชน การประเมนเฉพาะดานปจจยซงอาจแยกยอยลงไปเปนการประเมนเฉพาะเรองการเงน บคลากร เปนตน หรออาจจะมการประเมนผลสำาเรจของการดำาเนนงานเปนระยะ ๆ ได แลวแตความตองการของผบรหารโครงการทจะใชผลเพอชวยในการตดสนใจในเรองใด ตอนใด

ปญหาในการประเมนตามรปแบบทสองกคอจะตองกำาหนดเกณฑการประเมนในแตละเรองใหมมาตรฐาน และเปนทยอมรบของทกฝาย

80

ใบงาน

ชอ……………………………………………สถานศกษา.........................................................1 อธบายกระบวนการแปลงแผนกลยทธไปสการปฏบตโยสรปยอๆ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................8 บอกความหมายของผลผลต ผลลพธ และตวบงช พรอมยกตวอยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

81

........................................................................................

.................................9 อธบายความสมพนธของแผนงาน โครงการ และกจกรรม สมพนธเกย

วของกนอยางไร.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................10 บอกสาเหตของความลมเหลวของการวางแผนอนเนองมาจากความ

บกพรองในขนตอนการปฏบตและขอเสนอแนะเพอแกไข..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................11.อธบายแนวทางในการกำากบและการควบคมใหงานเปนไปตามแผน สามารถทำาไดอยางไร................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

82

........................................................................................

........................................................................................

........................................................................................

........................................................................................

........................................................................................

..............................................................................12. รปแบบการประเมนโครงการแบบใดทเหมาะสมตอการนำามาใชในการประเมนโครงการของสถานศกษาของทาน อธบายและยกตวอยาง.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

รายการอางองสำานกงานเลขาธการครสภา.(2549). ชดวชาประกอบการเรยนการสอนโครงการพฒนาวชาชพผบรหารการศกษาและผบรหารสถานศกษา.

83