VARAYTI NG WIKAVARAYTI NG WIKA

Assoc.Prof. Robert DL. Ampil, Ph.D

“Alinmang sistema ng linggwistikong pagpapahayag na ang gamit ay pinamamahalaan ng mga sitwasyunal na varyabol, gaya ng rehiyunal, okupasyunal, o salik na panlipunan.”("Any system of linguistic expression whose use is governed by situational variables, such as regional, occupational, or social class factors." (Crystal,D.(1999), The Penguin Dictionary of Language)

kapag ang terminong"variety" ay ginamit sa “istandard na Filipino” halimbawa, sinasabing nagiging varayti na ito sa ilang tiyak na varyabol na humuhubog sa profayl nito.

"Istandard na Filipino" ay isang varayti ng Filipino sa kadahilanang binigyang-anyo ito ng salik na panlipunan.

Samakatwid, isang katotohanan na kailangang magkaroon ng isang modelong magbibigay-anyo sa pagtuturo, na isang pangangailangan na malaman ng iba pang linggwistikong komunidad na gumagamit ng Filipino na tumutukoy sa “istandard Filipino” na isang varayti at hindi isang wika sa ganang sarili.

Bigyan natin ng halimbawa ang isang damit, na maaaring maluma. Sa metaporang ito, ay mayroon tayong eksaktong katuturan ng wika at varayti.

Ang wika ay ang damit. Ang magkakaibang anyo ng magkatulad na damit na isinusuot ng tao ay ang varayti.

Sa ibang salita, ang lahat ng varayti ay may magkatulad na damit, kulay, laki o sukat atbp. (ang katulad na beysik na katangian: karaniwan na ang leksis at gramatika) subalit nagkakasya ito sa anumang paraan, pagkakaroon nito ng ispesipikong anyo, kahit na ito ay magkatulad na damit. Sa katunayan, may rehiyunal, sosyal, midyum o varayti ng gawi atbp.

Ang varayti ay makikita sa morpolohiya (gaya ng pagdaragdag ng panlapi sa isang varayti ng salitang British: Ang isang bagong Ingles ay lumikha ng salita gaya ng "stingko", "cheeko"), sa sintaks (Sa Malaysian "to under" ay nangangahulugang “to let a person down”, ang istandard na pang-ukol ay nagiging isang pandiwa!) o sa intonasyon, bigkas….

Ito ay ang katulad na damit na may iba’t ibang anyo. Ito ay depende sa taong nagbibigay-hugis sa partikular nitong hugis!

Kapag napag-uusapan ang ukol sa dayalek, tinutukoy nito ang “varayti ng wika kung saan ang gamit ng gramatika at vokabularyo ay tumutukoy sa rehiyunal o kaligirang sosyal ng gumagamit”(Crystal, 1999, The Penguin Dictionary of Language).

Sa katunayan, ang dayalek ay isang varayti na naimpluwensyahan ng heograpiko o sosyal na konteksto. Halimbawa ang British English ay isang varayti ng Ingles, at ang cockney ay isa sa mga dayalekto nito – na tumutukoy sa wika ng mga Londoner.

Nakababasa tayo ng ilang pag-aaral na ang ilang ispiker ng Englishes ay nahihiyang tanggapin na ang kanilang wika ay isang wikang pidgin.

Subalit, ano nga ba ang wikang pidgin? Sa linggwistika, ito ay isang wikang may markadong kabawasan ng istrakturang gramatikal, leksikon, at istaylistikong lawak.

Ang katutubong wikang di-pag-aari ninuman, ito ay nagaganap kapag ang miyembro ng dalawang mutual na komunidad ng nagsasalitaay nagtangkang makipagkomunikeyt, magkaminsan tinatawag itong, “a trade language" (Crystal, 1999, The Penguin Dictionary of Language).

Pidgin- English ay tinatawag ding "The semi- English lingua franca" na ginagamit sa Tsina at sa malayong silangan, naglalaman ng mga prinsipal na maling bigkas ng mga salitang Ingles na may tiyak na katutubong gramatikong pag-aayos.

Ilang pidgin, gaya ng Tok Pisin ng New Guinea, ay di lamang stable pidgin, na may kompleks na gramatika, subalit maaaring gamitin bilang lingua franca at may opisyal na istado/ kalagayan.

Panghuli, kapag tinutukoy ang "creole" kailangan nating malaman na ito ay isang “pidgin language” na naging pangunahing wika ng isang komunidad ng nagsasalita” (Crystal, 1999, The Penguin Dictionary of Language). Sumibol ito sa pamamagitan ng kontak sa pagitan ng mga ispiker ng mga iba’t ibang wika (Mc Arthur 1996). Nangyari ito sa mga teritoryo gaya ng sa Amerika, Asya at Afrika.

Language variety space

Beysik Tesis: Maraming varayti ng mga wika, teksto , diskurso. Ang mga varayting ito ay kinundisyon ng mga

pangkat ng mga nagsasalita ayon sa rehiyon (dayalek), klase (sosyolek), at okupasyon/ hanapbuhay (rejister).

Ang mga posisyon sa variety space ay nagbibigay-katuturan sa language variety na may ispesipikong anyo, at ispesipikong kumbensyon ng kahulugan at gamit.

Ang pag-unawa sa teksto at diskurso, mula sa konbersasyon, mula sa liham tungo sa hayperteksto, ay nangangailangan ng modelo ng gampanin ng wika na may dekalidad ng katangian.

Ang mga uri ng varayti ay makikilala sa pamamagitan ng mga salik na panlipunan na gumaganyak dito: diyalekto, sosyolek at rejister.

Diyalekto: rehiyunal na varayti Sociolect: varayti na naimpluwensyahan ng

kaligirang sosyal ng ispiker (profession, age, ethnic group, sex, education atbp.). Halimbawa: jargon (e.g. espesyal na bokabularyong ginagamit ng mga linggwista).

Rejister: varayting naimpluwensyahan ng isang tiyak na sitwasyon ng pagsasalita (salik na nakakaimpluwensya sa pagpili ng isang ispesipikong rejister ay ang mga: paksa, relasyon sa pagitan ng interlokyutor at midyum (pasulat at pasalitang wika).

Wika: Isang koleksyon ng mga diyalekto o varayti (na nagkakatulad ng anyo)

>> Sinumang nagsasalita ng diyalektong Tagalog ay nagsasalita ng wikang Tagalog

Diyalekto Isang varayti ng wika na kaiba sa ilang salita,

gramatika, at/o pagbigkas sa ibang anyo ng magkatulad na wika. Diyalekto ay mga katangian ng panlipunang pangkat. May mga heograpikal, sosyal, etniko, kasarian, at edad/gulang na diyalekto.

Wika vs. diyalekto Dalawang diyalekto na kasali sa magkatulad na

wika kung nagkakasalo sa isang komon na gramatika at bokabularyo at kung mutually intelligible.

Diyalekto vs. aksent (punto) ‘diyalekto’ kasali ang gramatikal at leksikal na

pagkakaiba, kung saan ang ‘aksent’ ay tumutukoy lamang sa pagbigkas > may nagsasalita ng Ingles na may aksent na Filipino.

Istandard na varayti Varayti ng isang wika na may pinakamataas na

estado o kalagayan sa isang komunidad o bansa at kung saan ito ay nakabatay sa pagsasalita at pagsulat ng mga edukadong ispiker ng wika. Ang istandard na varayti ng isang wika ay nailarawan at nakaistraktura sa diksyunaryo at gramatika.

Rehiyunal na varayti / Rehiyunal na varayti / diyalekto diyalekto

Tradisyunal na dialectology (Kalagitnaan ng ika-19 siglo – kalagitnaan ng ika-20 siglo)

Modernong dialectology (1970’s – kasalukuyan)

rural na lugar heograpikong varyasyon ponolohiya at bokabularyo talatanungan, interbyu (panayam)

urban na lugar sosyal na varyasyon ponolohiya, bokabularyo, gramatika talatanungan, interbyu (panayam), korpora, at istadistika

Varyasyon at Varayti ng WikaVaryasyon at Varayti ng Wika

Ang wikang ginagamit ng mga mag-aaral ay katulad din ba ng wikang ginagamit ng mga manggagawa, ng mga propesyunal, ng mga di-nakapag-aral?

Kung ang tao ay nagkakaiba batay sa kani-kanilang paniniwala, pamumuhay at oryentasyong kinalakhan gayundin ang wika.

May unikong katangian ito na ipinagkaiba nito sa iba.

Samantala, ang varyasyon ay ang mga linguistic systems na nakapaloob sa wika.

Varayti naman ang tawag sa isang set ng mga linguistic systems na may magkakaparehong distribusyon.

Ang wikang Filipino o alinmang wika sa bansa ay may iba’t ibang varyasyon ng wika.

Bagama’t iisa ang wikang sinasalita ng mga interlokyutor o gumagamit ng wika at socially distributed ito, may pagkakaiba pa rin ang paggamit ng tao sa isang speech community.

Samakatwid, ang varayti ay maaaring maliit o mas malaki kaysa sa wika o dayalekto.

VARYASYON

Bilang ng tao Lawak ng paggamit Pangyayaring kaugnay

Pag-aaral

Pakikipagkapwa

Personal

Pagpupulong

Pagkikita

Pakikipagkwentuhan

Isahan

Dalawahan

Maramihan

Ang varayti ay fleksibol o walang tiyak na limitasyon o distinction.

Ito ay maaaring maging bahagi ng isa pang wika.

Matutukoy ito ayon sa relasyon nito sa lipunan (sino at kailan ginagamit ang wika).

Uri ng Varyasyon ng Wika

Wika Dayalek Rejister

Mas malaki sa dayalekto

Mas maraming linguistics system

Tagalog

MindoroBatangas Cavite

Rizal

Depende sa Heograpiya

Pagbigkas

Antas sa Lipunan

Kasarian

Edad

Istilo

Batay sa gamit

Anak sa Ina (Publiko)

Anak sa Ina (Pribado)

Rehiyunal na dayalek

Sociolect

Sosyal na varayti Naka-fokus sa panlipunang pagkakaiba (social

differentiation) ng paggamit ng wika > magkakaibang panlipunang pangkat na may ibang paggamit ng wika.

Beysik na pagpapalagay: Varyasyon ng wika sa isang wikang pangkomunidad

(at maging ng sa pagsasalita ng isang indibidwal) ay hindi random kundi sistematiko. Ang mga salik na nakakaimpluwensya sa varyasyon ay ang mga: kalagayang sosyal at ekonomiko, etnisidad, kasarian at gulang. Ang pinakamaimpluwensya ay ang nauna.