P A N E V R O P S K I U N I V E R Z I T E T A P E I R O N

EVROPSKA UNIJA

ZNAČAJ SPORAZUMA CEFTA ( Sporazum o slobodnoj trgovini u centralnoj Evropi ) U PRIBLIŽAVANJU EVROPSKOJ UNIJI

Student: TINA MILIĆ Mentor: prof.dr. BRANO MILJUŠ

58-09/VOP

Banja Luka, novembar 2012.godine

SADRŽAJ

UVOD………………………………………………………………..….1

1. SPORAZUM CEFTA UOPŠTE……………………………..…...1

2. NASTANAK SPORAZUMA………………………………….....2

3. CILJEVI CEFTA SPORAZUMA………………………………...3

4. PREDNOSTI CEFTA SPORAZUMA………………...................5

5. CEFTA I BIH………………………………………………….…..6

UVOD

U sferi globalizacije svetske privrede, sve se više nameće potreba za uključivanje u svetske privredne

tokove svih zemalja koje su tržišno orijentisane. Posebno je prisutna potreba za intenzivnom

razmenom robe, usluga, rada i kapitala. Za sve zemlje jugo-istočne evrope, pa tako i za Srbiju, glavni

izazov predstavlja priključivanje Evropskoj uniji. Izazovi su prvenstveno u usklađivanju carinskih i

drugih politika, institucija, kao i prilagođavanja ekonomija ovih, pretežno zemalja u tranziciji na

princip liberalnog tržišnog poslovanja. 1Liberalizacija tržišta donosi mnoge olakšice za trgovinu, kao što su ukidanje uvoznih i izvoznih

carina, slobodan protok robe i kapitala, ukidanje monopola i veća konkurencija donosi niže cene i

podizanje kvaliteta proizvoda i usluga za krajnje kupce. Sa druge strane, javljaju se i neki negativni

efekti, poput gubljenja mehanizama zaštite domaće proizvodnje, poput subvencija, kvota i visokih

carina. Takođe ulazak stranih, konkurentnijih preduzeća dovodi do propadanja domaće proizvodnje,

otpuštanja radnika i snižavanja njihovog standarda. Međutim, jedinstveno je mišljenje da

liberalizacija ipak donosi više koristi nego štete, jer dovodi do efikasnije alokacije i korišćenja

resursa1, zbog prilagođavanja pravilima svetskog tržišta, kao i lakšem pristupu modernoj tehnologiji.

1. SPORAZUM CEFTA UOPŠTE

2CEFTA, ili Central European Free Trading Agreement, predstavlja sporazum zemalja srednje

Evrope o slobodnoj trgovini. Njegova osnovna uloga jeste priprema zemalja potpisnica za pristupanje

Evropskoj uniji. Sporazum je nastao 1992. godine, potpisivanjem 21.12.1992 u Krakovu, Poljska.

Zemlje potpisnice su bile takozvane zemlje Višegradske grupe, Poljska, Mađarska i 34Čehoslovačka,

koja se kasnije podelila na Češku i Slovačku.

Višegradska grupa predstavlja grupu zemalja srednje evrope i osnovana je sa ciljem da se olakšaju i

1 http://www.ieee.hr/_download/repository/Sabolic_Liber_i_dereg_-_telekom.pdf2 http://www.dei.gov.ba/dokumenti/?id=45533 Čehoslovačka (češki: Československo, slovački: Česko-Slovensko), je bivša država u centralnoj Evropi koja je egzistirala od 1918. do 1992. 1. januara 1993. je miroljubivo podjeljena na Češku Republiku i Slovačku, čin koji je više poznat kao Baršunast razvod, po analogiji sa Baršunastom revolucijom.4 http://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Cehoslova%C4%8Dka

ubrzaju evropske integracije zemalja potpisnica. Ova grupa zemalja čini, posle Slovenije, grupu

najrazvijenijih post komunističkih zemalja, koje još uvek zaostaju za zapadnim zemljama. Njihova

karakteristika je relativno dobro razvijeni principi slobodnog tržišta i stabilan ekonomski rast. Zbog

toga je potpisan CEFTA sporazum, kao dalji korak i mobilizacija napora za integracije u zapadno

evropske institucije. Sporazum je stupio na snagu 1994 godine, a kasnije je dopunjavan 11.09.1995 u

Brnu i 04.07.2003 u Bledu. Ovom sporazumu su se kasnije prudružile Slovenija (1996), Rumunija

(1997), Bugarska (1999),

Hrvatska (2003) i Makedonija (2006).

Sporazum CEFTA definiše opšte obaveze koje se odnose na trgovinu svom robom. Opšte pravilo

Sporazuma je ukidanje kvanitativnih ograničenja, carina i drugih dadžbina na izvoz i uvoz robe u

trgovini među zemljama u Regionu, te onemogućava uvođenje novih (dodatnih) ograničenja.

Stupanjem na snagu Sporazuma, kvantitativna ograničenja, carinske i druge dadžbine fiskalne prirode

na izvoz i uvoz se neće povećavati, tj. primjenjivaće se nivo liberalizacije predviđen bilateralnim

sporazumima, s tim da se do kraja 2010. godine trebala dostići puna liberalizacija. Sporazumom su

određene: tehničke barijere u trgovini, kao i nove oblasti koje nisu bile tretirane bilateranlnim

sporazumom o slobodnoj trgovini (trgovina uslugama, investiciona ulaganja, javne nabavke, zaštita

prava intelektualne svojine i arbitraža u slučaju spora). Takođe, definisana su i operativna pravila o

porijeklu robe, saradnja cariske administracije, pravila konkurencije, kao i pravila o zaštiti.

2. NASTANAK SPORAZUMA

5Sporazum o izmjeni i pristupanju Centralnoevropskom sporazumu o slobodnoj trgovini -

CEFTA 2006 stupio je na snagu, za Bosnu i Hercegovinu, 22. novembra 2007. godine, nakon što

je Predsjedništvo Bosne i Hercegoivine, na 4. sjednici, održanoj 25. septembra 2007. godine,

donijelo Odluku o ratifikaciji istog. Bosna i Hercegovina je 19. decembra 2006. godine, sa još

osam zemalja (Republika Albanija, Bugarska, Republika Hrvatska, Republika Makedonija,

Republika Moldavija,Republika Crna Gora, Rumunija, Republika Srbija i UNMIK/Kosovou

5 http://www.ceftatradeportal.com/bosnia/index.php?

option=com_k2&view=item&layout=item&id=14&Itemid=18&lang=ba

skladu sa Rezolucijom 1244 Savjeta bezbejdnsoti Ujedinjenih nacija) postala članica CEFTA

2006, prvog jedinstvenog multilateralnog Sporazuma o slobodnoj trgovini u Jugoistočnoj Evropi.

Bugarska i Rumunija su od 01.januara 2007. godine postale članice Evropske Unije i samim tim

izašle iz CEFTA.

Novi CEFTA 2006 sporazum zamjenio je i unaprijedio mrežu od 32 bilateralna sporazuma o

slobodnoj trgovini. On predstavlja multilateralni sporazum o slobodnoj trgovini u regionalnom

smislu, ali i pripremu za dalje euroatlanske integracije cijelog regiona. Takođe, obezbjeđuje

pojednostavljenje i harmonizaciju uslova trgovine u regionu koji važi za sve potpisnice, a

potencijalnim stranim investitorima stvara respektabilno, relativno stabilno, predvidivo i

atraktivno poslovno okruženje. Ovaj sporazum trebao bi olakšati i ubrzati učlanjenje Bosne i

Hercegovine (Republike Srpske) u Evropsku uniju (EU) i 6Svjetsku trgovinsku organizaciju

(STO).

3. CILJEVI CEFTA SPORAZUMA

7Glavni ciljevi Sporazuma su:

zamjena i unapređenje postojećih bilateralnih sporazuma;

poboljšanje i stvaranje uslova za dalje podsticanje ulaganja;

širenje trgovine robama i uslugama, te unapređenje ulaganja kroz pravična, jasna,

stabilna i predvidiva pravila;

ukidanje barijera i poremećaja u trgovini, te olakšanje kretanja roba u tranzitu i

prekograničnog kretanja roba i usluga između potpisnica;

6 Svjetska trgovinska organizacija (kratica WTO od engl. World Trade Organization; franc. Organisation mondiale du commerce; Organización Mundial del Comercio) je međunarodna organizacija koja predstavlja institucionalni i pravni okvir multilateralnog trgovinskog sustava u područjima carina i trgovine robama, uslugama i intelektualnom vlasništvu. Osnovana je i službeno je otpočela s radom 1. siječnja 1995. godine.Sjedište Organizacije je u Ženevi (Švicarska), a ukupno broji 153 država članica. Generalni direktor organizacije je Pascal Lamy (od 2005.).

7 Zakon o potvrdjivanju sporazuma o izmjeni I pristupanju sporazumu o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi, CEFTA 2006.

osiguranje pravičnih uslova konkurencije i postepeno otvaranje tržišta javnih

nabavki;

osiguranje odgovarajuće zaštite prava intelektualnog vlasništva u skladu sa

međunarodnim standardima;

osiguranje efikasne procedure za provođenje i primjenu Sporazuma;

poboljšanje trgovinskih odnosa sa tržištima trećih zemalja.

4. PREDNOSTI CEFTA SPORAZUMA

8Najvažnije prednosti CEFTA sporazuma, u odnosu na ranije bilateralne sporazume, koje su od

posebnog interesa za privredu su:

Regionalna saradnja, a posebno ekonomska, kao važan preduslov za približavanje

zemalja zapadnog Balkana Evropskoj uniji; 

Dijagonalna kumulacija porijekla roba (za razliku od bilateralnih sporazuma, koji su

dozvoljavali samo bilateralnu kumulaciju); 

Liberalizacija trgovine uslugama; 

Izjednačavanje uslova za investiranje prema 9Svetskoj trgovinskoj organizaciji (STO) i

obezbjeđivanje jednakog tretmana domaćih i investitora iz Regiona; 

Otvaranje tržišta javnih nabavki i jednak tretman domaćih i dobavljača iz zemalja u

regionu; 

Obezbjeđenje zaštite prava intelektualne svojine u skladu sa međunarodnim standardima; 

Pojednostavljenje ugovornih odnosa i poboljšan mehanizam za riješavanje sporova do

kojih dolazi u toku primjene Sporazuma; 

Otklanjanje tehničkih barijera u trgovini; 

Transparentnost – obaveza objavljivanja svakog propisa koji utiče na pitanja obuhvaćena

Sporazumom, uspostava kontakt tačaka za dobijanje svih potrebnih informacija.

8 Zakon o potvrdjivanju sporazuma o izmjeni I pristupanju sporazumu o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi, CEFTA 2006.

9 Svjetska trgovinska organizacija (kratica WTO od engl. World Trade Organization; franc. Organisation mondiale du commerce; Organización Mundial del Comercio) je međunarodna organizacija koja predstavlja institucionalni i pravni okvir multilateralnog trgovinskog sustava u područjima carina i trgovine robama, uslugama i intelektualnom vlasništvu. Osnovana je i službeno je otpočela s radom 1. siječnja 1995. godine.Sjedište Organizacije je u Ženevi (Švicarska), a ukupno broji 153 država članica. Generalni direktor organizacije je Pascal Lamy (od 2005.).

5. CEFTA I BIH

U preambuli Sporazuma o stabilizaciji I pridruživanju Zajednica I Bosna I Hercegovina

sporazumjele su se, izmedju ostalog, da Zajednica podrži nastojanja Bosne I Hercegovine da

završi prelaz u funkcionalnu tržišnu privredu, da zajednički rade na promovisanju skladnih

ekonomskih odnosa, da postepeno razvijaju oblast slobodne trgovine, te da razvijaju regionalnu

saradnju u svim oblastima obuhvaćenih ovim sporazumom. 10Sporazum CEFTA, trenutno

ekonomski najznačajniji dokument za Bosnu I Hercegovinu I zemlje regiona, respektuje osnovna

načela medjunarodne trgovine. Ovaj sporazum je put razvoja I prilika za ubrzavanje procesa

pridruživanja Evropskoj uniji. Provodjenje sporazuma CEFTA se nameće kao obaveza. Bosna I

Hercegovina jos uvijek traga za punom primjenom dva temeljna načela: RAVNOPRAVNOSTI I

RECIPROCITETA. Na bosanskohercegovački normativni okvir značajan uticaj ima proces

globalizacije, gdje se kao glavni relevantni eksterni faktor javlja Evropska unija, koja

posredstvom Sporazuma o CEFTA, na prostor Jugoistočne Evrope postepeno prenosi vlastiti

model stvaranja većeg I kompetitivnijeg tržišta. Primjena ovog Sporazuma znači prihvatanje

ovog modela koji ce biti izražen kroz harmonizaciju propisa. Ovaj proces implicira prihvatanje

ponudjenih standarda I principa. Spremnost u prihvatanju komunitarnih standarda I principa, kao

I kvalitet njihove supstance, determiniše brzinu integracionih procesa. Kroz analizu situacije u

BiH, ukazano je na pasivan odnos države u pogledu korištenja instrumenata koje CEFTA nudi,

čemu treba dodati: nesistemski pristup, neusvajanje vitalnih propisa I 11marginaliziranje načela

ravnopravnosti I reciprociteta, koja su dva najvažnija načela ovog Sporazuma. Evidentno je da

CEFTA otvara veliki prostor za harmonizaciju propisa u Bosni I Hercegovini. Ovaj Sporazum je

ujedno I test o spremnosti vlasti u BiH I ostalih potpinica u pogledu prihvatanja evropskih

standarda, principa uopšteno. Dosadašnji rezultat tromog akceptiranja navedenih evropskih

10 Izvještaj o napretku BiH u 2009. Godini, EK, Brisel, SEC (2009) 1338.

11 Marginaliziranje To je široko rasprostranjen i suptilan oblik medijske manipulacije: daje se povjerovati da se prosljeduju samo "mainstream" izvori informacija.Metode mogu biti primjerice nastup uvijek istih komentatora, koj su propagatori pojedinih mišljenja ili objavljivanje anketa sumnjivih namjera i dvojbenih podrijetla.

vrijednosti vidljiv je kroz veliki trgovinski deficit I kroz lošu praksu s kojom se ulazi u proces

pridruživanja, koji je sa CEFTA vec započeo, u ekonomskom smislu.

Sporazum je stvorio iste uslove trgovine u cijelom regionu. To, konkretno, znači da je poslovna

zajednica mogla u poznatim uslovima imati dugoročnije planove poslovnih aktivnosti bez da

režim trgovine varira od zemlje do zemlje, kao što je to bio slučaj sa bilateralnim ugovorima i to

njih 32;

Ovakvo povezivanje regiona daje šansu samom regionu da se konsoliduje iznutra, ali i da

ima znatno povoljniju poziciju prema drugima. Okrupnjeno tržište je daleko privlačnije

stranim ali i domaćim ulagačima od malih segmentiranih tržišta. Bez obzira na važnost

koju potpisnice Sporazuma same sebi daju, radi se o malim tržištima, a poznato je da

kapital traži potrebnu kritičnu masu potencijalnih potrošača;

Geografski položaj BiH u regionu je vrlo specifičan, te bi ostanak izvan ove zone

slobodne trgovine bilo svjesno dovođenje privrede u ''pat-poziciju'' iz koje teško da

postoji izlaz. Dakle, bosanskohercegovački izvoz bi bio otežan u odnosu na druge, a uvoz

se ne bi mogao značajnije smanjiti;

12Koncept tzv. dijagonalne kumulacije porijekla robe, je možda jedan od najvećih

prednosti ovog sporazuma. Najprije CEFTA kumulacija, a zatim i kumulacija sa EU (tzv.

SAP kumulacija) trebalo je da da šansu domaćoj privredi da uz niži stepen obrade i

prerade repromaterijala njeni proizvodi steknu BiH porijeklo i koriste ugovorenu

preferencijalnu carinsku stopu, koja je u najvećem broju slučajeva nula. Brojni proizvodi

u BiH imaju vrlo nizak stepen obrade, te su vrlo teško sticali porijeklo a samim tim bili i

manje konkurentni;

13Eksplicitno je zabranjena primjena izvoznih subvencija, sa kojima je privreda BiH bila

suočena u prošlosti;

Brojne odredbe koje su se u primjeni bilateralnih ugovora pokazale nedovoljne ili

neefikasne, poboljšane su u novom Sporazumu, a uvedeni su i neki novi mehanizmi, itd.

12 Izvještaj o napretku BiH u 2009. Godini, EK, Brisel, SEC (2009) 1338.

13 Izvještaj o napretku BiH u 2009. Godini, EK, Brisel, SEC (2009) 1338.

LITERATURA

1. Harmonizacija zakonodavstva Republike Srbije sa pravom Evropske unije; dr Duško Dimitrijević, dr Brano Miljuš; Beograd, 2010.

2. Izvještaj o napretku BiH u 2009. Godini, EK, Brisel, SEC (2009) 1338.

3. Zakon o potvrdjivanju sporazuma o izmjeni I pristupanju sporazumu o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi, CEFTA 2006.

4. http://www.ceftatradeportal.com/bosnia/index.php? option=com_k2&view=item&layout=item&id=14&Itemid=18&lang=ba

5. http://www.seio.gov.rs/dokumenta/sporazumi.197.html 6. http://www.mvteo.gov.ba/vijesti/posljednje_vijesti/?id=980 7. http://www.dei.gov.ba/dokumenti/?id=4553