R E P U B L I K A S R P S K A V L A D A

PRIJEDLOG

STRATEGIJA ZAPOLjAVANjA REPUBLIKE SRPSKE 20112015. GODINE

2

Banja Luka, januar 2011. godine

Lista skraenica

ABD Anketa o budetu domainstva

ADS Agencija za dravnu slubu AMS Anketa mjerenja ivotnog standarda ARS Anketa o radnoj snazi ARZBiH Agencija za rad i zapoljavanje BiH GDP /BDP Bruto domai proizvod

GVA/BDV Bruto dodata vrijednost BiH Bosna i Hercegovina

EAFRD Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj EFF Evropski fond za ribarstvo

ESZ Evropska strategija zapoljavanja ETF Evropski fondacija za obuku EU Evropska unija EU10 Belgija, Danska, Grka, Velika Britanija, Francuska, Njemaka,

Holandija, Irska, Italija, Luksemburg EU15 EU10 + Austrija, Finska, Portugal, panija, vedska

3

EU27 Sve drave lanice

EURES Evropske slube za zapoljavanje EUROSTAT Statistiki ured Evropske unije FBiH Federacija Bosne i Hercegovine GTZ Njemaka organizacija za tehniku saradnju ITC Informatika i komunikaciona tehnologija ILO/MOR Meunarodna organizacija rada IT Informatika tehnologija ITUC Meunarodna konfederacija sindikata JSZ Javna sluba za zapoljavanje LjP PSP

Ljudski potencijali Proces stabilizacije i pridruivanja

MCP Ministarstvo civilnih poslova

MLjP Menadment ljudskih potencijala MSP Mala i srednja preduzea NHRD/NIHR Nacionalni izvjetaj o humanom razvoju NVO Nevladina organizacija PAPTR Programi aktivne politike na tritu rada

RL Raseljena lica RLjP Razvoj ljudskih potencijala RS Republika Srpska

WB/SB Svjetska banka SEE Jugoistona Evropa

SEED Projekat razvoja preduzea Jugoistone Evrope VET/SOU Struno obrazovanje i usavravanje TSU Trajno struno usavravanje UN CEDAW Konvencija Ujedinjenih nacija o eliminaciji svih vidova diskriminacije

prema enama

UNDP Razvojni program Ujedinjenih nacija UNHCR Visoki sekretarijat za izbjeglice Ujedinjenih nacija

4

USAID Agencija Sjedinjenih Amerikih Drava za meunarodni razvoj

1. Uvod

Ustavni osnov za donoenje Strategije zapoljavanja Republike Srpske sadran je u Amnadmanu XXXII taka 12. na lan 68. Ustava kojim je propisano da Republika, pored ostalog, ureuje i obezbjeuje radne odnose i zapoljavanje. Odredbom lana 2. Zakona o posredovanju u zapoljavanju i pravima za vrijeme nezaposlenosti predvieno je da Narodna Skuptina Republike Srpske na prijedlog Vlade Republike Srpske donosi Strategiju zapoljavanja u Republici Srpskoj. Osnov za formulisanje stratekih ciljeva zapoljavanja je analiza trita rada kojom je utvreno generalno stanje i glavne karakteristike, te njihov uticaj na stanje u pogledu zaposlenosti. Glavni faktori koji opredjeljuju razvoj trita rada jesu razvoj populacije i ekonomski indikatori. Takoe, ova Strategija je zasnovana na analizma i stratekim ciljevima ostalih razvojnih i sektorskih strategija Republike Srpske, a prije svega na ciljevima Strategije razvoja MSP za period 2006-2010, Nacrta Strategije razvoja MSP i preduzetnitva za period 2011-2013. godina, sektorske Strategije razvoja industrije RS za period 2009-2013, Strategije razvoja poljoprivrede od 2015. godine i Stategije ruralnog razvoja RS. Ostale oblasti na koje se fokusira Strategija su ponuda i potranja radne snage i produktivnost. Poljoprivredni sektor je potencijalna oblast za zapoljavanje velikog dijela stanovnitva. Druge oblasti na koje se Strategija fokusira pri formulisanju ciljeva bie: mobilnost radne snage, regionalni dispariteti, siva ekonomija i migracije. Usko povezano sa razvojem trita rada je cjeloivotno uenje kojim se obezbjeuje pristup radu zasnovan na ivotnom ciklusu i stoga predstavlja prirodan dio strategije zapoljavanja. Strategija zapoljavanja Republike Srpske je prvenstveno usmjerena na radno aktivno stanovnitvo koje je trenutno van trita rada i nalazi se na evidenciji aktivne ponude radne snage, a unutar toga je fokusirana i na nezaposlenost omladine, ena, starije radne snage, dugotrajno nezaposlenih, Roma, lica s invaliditetom i drugih ugroenih i marginalizovanih grupa. Na kraju, s ciljem da se omogui provoenje strategije zapoljavanja, glavnu ulogu e odigrati institucionalni i organizacioni okvir, a nita manje je vana i budua uloga Javne ustanove Zavoda za zapoljavanje Republike Srpske, mogunosti za korienje aktivnih mjera, te uloga socijalnih partnera. Isto tako, strategija zapoljavanja mora biti u uskoj vezi sa ostalim sektorskim strategijama bitnim za razvoj trita rada u Republici Srpskoj.

5

Osnovna vizija je da se realizuje strateki pristup razvoju ljudskih potencijala, to e omoguiti graanima Republike Srpske da maksimiziraju svoj potencijal putem sticanja vjetina i znanja radi postizanja boljeg kvaliteta ivota za sve.

1.1 Evropska strategija zapoljavanja

Od svog usvajanja 1997. godine, Evropska strategija zapoljavanja (ESZ) odigrala je centralnu ulogu u koordinaciji politika EU s ciljem kreiranja poboljanog rada za sve. Njen znaaj Evropsko vijee naglaava u mnogim prilikama i ona je postala neophodno sredstvo za odgovor na osnovna pitanja graana Evropske unije: to vie radnih mjesta i boljih poslova. U smjernicama za politike zapoljavanja Evropske unije opisano je da, s obzirom na to da odraavaju Lisabonsku strategiju, politike zapoljavanja EU e na uravnoteen nain podsticati: Punu zaposlenost: Postizanje pune zaposlenosti i smanjenje nezaposlenosti i neaktivnosti putem poveanja potranje i ponude rada, od presudnog je znaaja za odriv ekonomski rast i jaanje drutvene kohezije; Poboljanje kvaliteta rada i poveanje produktivnosti na radnom mjestu: Nastojanja da se poveaju stope zaposlenosti idu pod ruku sa poboljanjem privlanosti poslova, kvaliteta rada i rastom produktivnosti rada, te smanjenjem udjela loeg rada. Sinergije izmeu kvaliteta na radnom mjestu, produktivnosti i zaposlenosti trebaju se u potpunosti iskoristiti; Jaanje drutvene i teritorijalne kohezije: Odluno djelovanje potrebno je da bi se ojaala drutvena kohezija, sprijeila iskljuenost iz trita rada i ostvarila integracija zapoljavanjem ljudi koji su u nepovoljnom poloaju, te umanjili regionalni dispariteti u pogledu zaposlenosti, nezaposlenosti i produktivnosti radne snage, naroito u regionima koji zaostaju u razvoju. Prilikom preduzimanja radnji, na ostvarivanju prethodnog cilja jo je vanije da se obezbijedi dobro upravljanje politikama zapoljavanja. Drave lanice trebaju uspostaviti iroko partnerstvo za promjenu, tako to e ukljuiti parlamentarna tijela i interesne strane, a naroito socijalne partnere, ukljuujui one na regionalnom i lokalnom nivou. Osam smjernica preporuila je Evropska unija u pogledu zapoljavanja:

Smjernica br. 1: Provoenje politika zapoljavanja kojima je cilj ostvarivanje pune zaposlenosti, poboljanje kvaliteta rada i poveanje produktivnosti na radnom mjestu, te jaanje drutvene i teritorijalne kohezije;

Smjernica br. 2: Promovisanje cjeloivotnog pristupa radu; Smjernica br. 3: Obezbjeivanje inkluzivnog trita rada, poveanje privlanosti rada,

poveanje isplativosti zapoljavanja za traioce posla, ukljuujui ugroene i neaktivne grupe;

Smjernica br. 4: Bolji odgovor na potrebe trita rada; Smjernica br. 5: Promovisanje fleksibilnosti zajedno sa bezbjednou radnih mjesta, te

smanjenje segmentacije trita rada, imajui u vidu ulogu socijalnih partnera; Smjernica br. 6: Obezbjeivanja cijene rada i mehanizama za utvrivanje plata koji

dovode do veeg zapoljavanja; Smjernica br. 7: Poveanje i poboljanje investicija u ljudski kapital i Smjernica br. 8: Prilagoavanje sistema obrazovanja i osposobljavanja u skladu s novim

strunim zahtjevima.

6

1.2 Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju EU

Proces stabilizacije i pridruivanja (PSP) je okvir u kojem e Republika Srpske kao sastavni dio Bosne i Hercegovine izvriti neophodne reforme i usklaivanje te se konano pridruiti Evropskoj uniji. Sporazumom o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) se promovie saradnja u sljedeim oblastima:

Promovisanje slobodnog kretanja roba; Stvaranje efikasnih institucija; Razvoj trine ekonomije; Smanjenje kriminala i korupcije; Promovisanje reforme visokog obrazovanja; Razvijanje demokratije, ljudskih prava i nezavisnih medija; Poboljanje transportne infrastrukture regiona.

U pogledu zapoljavanja i trita rada, uspostavljanje slobodnih trgovinskih zona i zajedniki ustupci za slobodno kretanje kapitala, roba, usluga i radnika aspekti su koji e uticati na trite rada Republike Srpske i Bosne i Hercegovine u budunosti:

Uspostavljanje industrijske saradnje ima za cilj promovisanje, modernizaciju i strukturne promjene industrije i sektor, te jaanje privatnog sektora i podravanje razvoj MSP;

Prestrukturisanje i modernizacija oblika transporta, unapreivanje slobodnog kretanja putnika i roba, poboljavanje pristupa transportnom tritu i kapacitetima transporta, kao i energetskog sektora;

Sigurnost socijalnih i linih prava za radnike, koji rade na teritoriji drava lanica, i da sistemi socijalne sigurnosti za radnike sa dravljanstvom Republike Srpske i Bosne i Hercegovine budu usklaeni i da prenos bude omoguen;

Izrada sporazuma obavezuje Bosnu i Hercegovinu i Republiku Srpsku da razviju efikasne i odrive statistike sisteme koji su u stanju omoguiti uporedive, pouzdane, objektivne i tane podatke potrebne za planiranje i praenje procesa tranzicije i reformi u Bosni i Hercegovini. Statistiki sistem mora pratiti Ujedinjene nacije i Evropski kodeks statistike prakse;

Visok prioritet daje se izradi politike zapoljavanja i prilagoavanju sistema socijalne zatite novim ekonomskim i drutvenim zahtjevima kako bi se ojaale ekonomske reforme i ukljuenost;

Podizanje nivoa opteg obrazovanja kao i strunog obrazovanja i obuke, kao i politike prema mladima i radu omladine, ukljuujui i neformalno obrazovanje. Prioritet za sisteme visokog obrazovanja je postizanje ciljeva Bolonjske deklaracije u okviru meuvladinog Bolonjskog procesa;

Pored toga mora se podsticati ulaganje i priprema cjelokupnog drutva za digitalno doba, te jaanje civilnog naunog istraivanja i tehnolokog razvoja;

Realizacija reforme javne uprave s ciljem unapreenja razvoja efikasne i odgovorne javne uprave.

1.3. Sporazum o evropskom partnerstvu

Sporazum o partnerstvu izmeu Bosne i Hercegovine i evropskih drava lanica izraen je u sklopu PSP i ima za cilj pripremu Bosne i Hercegovine za veu integraciju sa Evropskom unijom. Sporazum revidiran 2007. godine i usvojeni su novi prioriteti koji odgovaraju specifinim potrebama BiH u fazi njene pripreme za ulazak u EU. Od Bosne i Hercegovine se oekuje da izradi plan koji e sadravati vremensku dinamiku i specifine mjere, a ija je namjera da se pristupi rjeavanju prioriteta evropskog partnerstva. Kljuni prioriteti Sporazuma o partnerstvu koji se odnose na politike zapoljavanja su sljedei:

Ojaati administrativne kapacitete u pripremi za provoenje obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) i Prelaznog sporazuma (PS);

Postii znatan napredak u stvaranju ekonomskog prostora u Bosni i Hercegovini koji podrava slobodno kretanje roba, kapitala, usluga i lica;

Smanjiti strukturne rigidnosti koje naruavaju funkcionisanje trita rada, posebno oporezivanje rada, nivoe socijalnih transfera i mehanizme formiranja plata, kako bi se poveala ukljuenost i stopa zaposlenosti;

7

Preduzeti mjere radi postizanja funkcionalnih i odrivih institucionalnih struktura, te bolje potivanje ljudskih prava i temeljnih sloboda.

Prioriteti navedeni u Sporazumu odabrani su na osnovu onoga to se oekuje da je realno postii tokom narednih nekoliko godina. Sporazum o partnerstvu sadri kratkorone prioritete, za koje se oekuje da e biti postignuti u roku od jedne do dvije godine, i srednjorone prioritete, za koje se oekuje da e biti postignuti u roku od tri do etiri godine. Ovi prioriteti se odnose kako na zakonodavstvo tako i na njegovo provoenje.

1.4 Razvojni program za period 20072012.

Razvojnim programom Republike Srpske (20072010) i Izmjenama i dopunama Razvojnog programa Republike Srpske 2010-2012. definisani su drutveni i ekonomski razvojni ciljevi i prioriteti, te ovaj program sa izmjenama predstavlja razvojni plan za estogodinji period. Na osnovu ovakvog Razvojnog programa, Vlada Republike Srpske je kreirala planove za investiciono ulaganje na godinjem osnovu, s ciljem da postigne efikasno upravljanje politikom ulaganja i razvoja. Ovim programom utvruje se vizija razvoja Republike Srpske optimalan ekonomski i socijalni razvoj Republike Srpske. Ova vizija obuhvata:

Stvaranje optih uslova koji stimuliu razvoj, Organizacija javnog sektora i donosioca odluka za povoljan razvoj, Jaanje bazinih vladinih investicija, Mjere za olakavanje i stimulaciju ostalih investicija.

Osnovni makroekonomski ciljevi Razvojnog programa Republike Srpske su: Odravanje makroekonomske stabilnosti, Usmjerenijim socijalnim davanjima do bolje zatite socijalnih kategorija, Ubrzanje implementacije ve odobrenih investicionih projekta.

Planom javnih investicija dat je prioritet oblastima poput infrastrukture, zdravstva, obrazovanja, ekonomskog razvoja, penzijskog sistema, poboljanja rada javne uprave i stambene politike. Plan sadri ekonomski i socijalni program sa tri komponente:

1. Infrastrukturni projekti, 2. Projekti reforme zdravstvenog sistema i projekti reforme penzijskog sistema, 3. Razvoj zaposlenosti i ljudskih resursa.

Jedan dodatni program je program ekonomskog razvoja koji sadri: Projekte iz oblasti komparativnih prednosti RS,

Projekte razvoja preduzetnitva: - Podrka izvozno orijentisanoj proizvodnji, - Projekti podrke MSP, - Projekti start-up kredita,

Projekte korporativnog restrukturiranja, Projekte podrke lokalnim inicijativama, Projekte stanogradnje.

8

1.5 Ekonomska politika 2011. godina

Ekonomska politika za 2011. godinu zasnovana je na stratekim ciljevima iz Razvojnog plana Republike Srpske za 20072010. godinu i Izmjenama i dopunama Razvojnog plana Republike Srpske za 2010-2012. godina. Osnovni ciljevi ekonomske politike Republike Srpske za 2011. godinu su:

zatita i ouvanje radnih mjesta, podrka privredi i pozitivan privredni rast, ouvanje socijalne stabilnosti, zadravanje nivoa javnih investicija, promovisanje i realizacija projekata kroz javno-privatno partnerstvo, zatita stanovnitva i imovine Republike Srpske od elementarnih nepogoda, zadravanje fiskalne stabilnosti i podrka finansijskom sektoru.

Prema analizama i projekcijama, a imajui u vidu i sve to je Vlada Republike Srpske do sada uradila, realizacija naprijed navedenih mjera i aktivnosti bi u 2011. godini, imala za rezultat:

rast bruto drutvenog proizvoda po nominalnoj stopi od 4,8% i realnoj stopi od 2,5%, uz inflaciju od 2,3%;

zadravanje uea investicija u BDP-u i u 2011. god na nivou iznad 20%.

Znaajne inicijative za postizanje prvog dijela stratekih ciljeva su poveana podrka tekuem procesu privatizacije, poboljanje poslovne klime u Republici Srpskoj, kao i stimulisanje razvoja malih i srednjih preduzea (MSP) i preduzetnitva. Ova politika obuhvata specifine sektorske politike kao to su:

Investicije u poljoprivredu, proizvodnju hrane i ruralni razvoj, Investicije u energetiku i proizvodnju energije, Investicije u infrastrukturu, s posebnom panjom u sistem vodoodbrane, Investicije u nauku i tehnologiju, Industrijalizacija i strana ulaganja, Obrazovanje i informatiko drutvo, Ekologija i zatita ivotne sredine, Reforma penzijsko-invalidskog osiguranja, Reforma zdravstvenog sistema, Fiskalna prilagoavanja s ciljem smanjenja potrebnih kreditnih sredstava za podmirenje rastuih

javnih potreba, i Reforma javnog sektora u cilju poveanja efikasnosti i efektivnosti rada, smanjujui na taj nain

cijenu kotanja javne administracije.

Vie informacija o prioritetima ekonomske politike u pojedinim sektorima moe se nai u poglavlju 3. Prilagodljivost potrebe trita rada. Postizanje drugog dijela ciljeva usko je povezano sa inicijativama u okviru politika sektora ljudskih potencijala poput onih iz oblasti zapoljavanja i trita rada, obrazovanja, porodice i omladine, kao i socijalne zatite. Osnovni cilj u okviru trita rada jeste suzbijanje nezaposlenosti. To podrazumijeva provoenje Strategije zapoljavanja i Akcionih planova, te je potrebnu uspostavljanja sistema prikupljanja i praenja kvalitativnih i kvantitativnih indikatora, kao i puno uee i koordinacija svih kljunih interesnih strana. Pored toga, inicijative se fokusiraju na suzbijanje sive ekonomije, poveanje produktivnosti i kvaliteta rada i usklaenosti izmeu ponude i potranje poslova. Isto tako, podstie

9

se zapoljavanje dugotrajno nezaposlenih lica, revidira se regulatorni okvir i poboljavaju institucionalni kapaciteti. Inicijative u oblasti obrazovanja imaju za cilj modernizaciju i transformaciju sistema obrazovanja putem poboljanja osposobljenosti resursa i kvaliteta obrazovanja. Stanje u pogledu omladine popravie se uspostavom poboljanih kapaciteta za obuku i pokretanjem specifinih ciljnih programa za obrazovanje i obuku.

1.6 Opte stanje u Republici Srpskoj

Demografsko stanje u Republici Srpskoj karakterie pad ukupnog broja populacije nakon 2002. godine, naroito u grupi mlae populacije u kojoj je kod onih ispod 15 godina starosne dobi zabiljeen pad od 9,2 odsto od 2006. do 2009. godine. U ovom periodu je prisutan trend poveanja negativne stope prirodnog prirataja stanovnitva. Populacija biljei pad u svim starosnim grupama osim u starosnoj grupi od 50 do 64 godine. Posljedica ove pojave je sve starija radna snaga uz sve manji broj mladih koji se pridruuju radnoj snazi u godinama koje slijede. U pravilu slika sve manjeg broja mladih u dobnoj grupi 015 godina zajednika je karakteristika i kod veine evropskih zemalja koje, uprkos privredi koja biljei stalan rast, naglaavaju potrebu za uvoenjem mjera u pravcu omoguavanja dueg zadravanja starije radne snage na tritu rada. Trite rada u Republici Srpskoj jo uvijek prolazi kroz velike promjene, te privatizaciju i prestrukturisanje. Njegova opta karakteristika je niska produktivnost i u velikom obimu prisutna siva ekonomija. Trite je doivjelo dramatinu ekonomsko-strukturnu promjenu u toku posljednje dvije decenije, ali je tokom proteklog petogodinjeg perioda doivjelo relativno stabilan rast BDP-a, uz prosjenu godinju stopu rasta od 7%, to je dovelo skromnog rasta u formalnom zapoljavanju. Drutvo takoe karakterie velika neaktivnost, budui da se oko 52% radno sposobnog stanovnitva smatra neaktivnim1. Ovo ukazuje na niske stope zaposlenosti naroito kod ena i mlade populacije. Nezaposlenost je visoka, preko 23%, a naroito kod mlade generacije, u ijim redovima je oko 47% nezaposlenih. Stopa dugotrajno nezaposlenih je takoe mnogo vea nego u EU i iznosi 36,0%2. Znaajnu karakteristiku stanja na tritu rada u Republici Srpskoj predstavljaju podaci o duini ekanja na zaposlenje. Neto vie od jedne etvrtine nezaposlenih lica (28%) na zaposlenje eka manje od jedne godine, gdje su najzastupljeniji KV radnici, zatim SSS, NK, te lica sa VSS, odnosno 40.977 lica se na evidenciji nalazi manje od jedne godine. Od jedne do tri godine na zaposlenje eka 26,3% ili 38.299 lica. Manje od jedne petine lica na evidenciji, 17,1% ili 24.826 lica, na zaposlenje eka od tri do pet godina, od pet do sedam godina na zaposlenje eka 16.779 lica ili 11,5%, a 6.770 lica eka na zaposlenje od 7-9 godina, a 17.745 lica ili 12,2% eka na zaposlenje vie od devet godina. Inae, prema standardima MOR-a sva lica koja ekaju na zaposlenje due od jedne godine smatraju se teko zapoljivim. Shodno tome, ovi podaci upuuju na zakljuak da se najvei broj lica na evidenciji ili skoro 72% nalazi u rizinoj grupi, jer im duina ekanja na zaposlenje predstavlja oteavajui faktor za zapoljavanje. Doda li se tome i podatak da je skoro 11.500 lica na evidenciji nezaposlenih u starosnoj dobi izmeu 55-65 godina a izmei 45 i 54 godine starosti je neto preko 35.000 lica dolazi se do injenice da za oko 36.500 lica i godine starosti predstavljaju oteavajui faktor u zapoljavanju, naroito za lica niih stepena obrazovanja. Drugi veliki problem u Republici Srpskoj jeste neusklaenost izmeu obrazovnog sistema i potreba trita rada. U obrazovanju/obuci odraslih nedostaje veina obiljeja i struktura koje obezbjeuju relevantnu, kvalitetnu i efikasnu obuku odraslih koja zadovoljava potrebe trita rada. Postojea 1 .3, , 2010. 2 .

10

obuka odraslih nije u stanju podrati potrebnu dokvalifikaciju za radnike ili viak radne snage, zbog generalno loeg kvaliteta, efikasnosti i relevantnosti obuke. Obzirom da je usvojen Zakon o obrazovanju odraslih, da postoji Zavod za obrazovanje odraslih, ovaj problem treba rjeavati u punoj i koordiniranoj aktivnosti ovog Zavoda i drugih aktera trita rada (Privredna komora, socijalni partneri, Ministarstvo prosvjete, Zavod za zapoljavanje Republike Srpske, itd.) na obezbjeivanju kvalitetne ponude radne snage koja treba sa odgovara razvojnim ciljevimna pojedinih grana i djelatnosti, odnosno poslodavaca u njima.

2. Prilagodljivost potrebe trita rada

2.1 Opti ekonomski izgled

U tabeli 2.1.1 prikazan je pregled sadanjeg ekonomskog stanja koji karakterie Republiku Srpsku, to e dodatno biti opisano u narednim poglavljima. Tabela 2.1.1 Kljuni ekonomski pokazatelji za 20052010. god. Republika Srpska

2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010.

Nominalni BDP (miliona KM), tekue cijene 5.763 6.544 7.351 8.489 8.223 8.455

Nominalni rast BDP-a (%) 12,7 13,5 12,3 15,5 -3,1 2,7%

Stopa inflacije (CPI) n/a 6,4 1,1 7,2 -0,4 2,5%

Realni rast BDP-a (%) 7,1 6,0 6,7 6,2 -3,0 0,5%

BDP per capita (KM) 3.984 4.533 5.106 5.906 5.730 5.904

Stopa rasta industrijske proizvodnje (%) 19,8 19,1 1,4 16,8 19,0 n/a

Trgovinski bilans (% BDP-a) -31,6 -18,7 -22,8 -26,2 -23,0 54,6%

Prosjena neto plata (u KM) 465 521 585 755 788 781

Prosjena bruto plata (u KM) 707 793 875 1.132 1.204 1.195

Stopa zaposlenosti (ARS) n/a 30,9 25,2 37,3 37,2 n/a

Stopa nezaposlenosti (slubena) 38,7 35,8 34,3 33,9 35,9 38,26%

Stopa nezaposlenosti (ARS) n/a 28,5 25,3 20,5 21,4 23,6%

Izvori: Ekonomska politika Republike Srpske za 2011, Zavod za zapoljavanje, vlastiti prorauni.

Tokom proteklih godina Republika Srpska je doivjela relativno stabilan rast BDP-a, uz prosjenu stopu godinjeg rasta od 7% (vidi i tabelu 2.1.1). Iz prethodnog je evidentno je da je stopa inflacije smanjena na konkurentni nivo, to je posljedica stabilne valutne politike Bosne i Hercegovine u odnosu na evro. Ove promjene omoguile su stvaranje stabilnijeg makroekonomskog okruenja. Republika Srpska je doivjela znaajno vee stope rasta BDP-a od prosjeka EU (1,8% prosjean godinji rast) i stopu rasta koja je u velikoj mjeri slina ostalim odabranim novim dravama lanicama i dravama kandidatima (koje su iskusile tranziciju u pravcu trine ekonomije i znaajne ekonomske reforme tokom protekle decenije). Industrijska proizvodnja je ostvarila prosjenu stopu rasta od 12,5% u proteklim godinama.

11

Trgovinski deficit Republike Srpske ilustruje probleme tranzicije iz planske privrede u trinu privredu u kojoj nijedan izbor potroaa nije odreen planski (vidi tabelu 2.1.2).

Tabela 2.1.2 Izvoz, uvoz i trgovinski bilans roba i usluga izraeni u stopi BDP-a za period od 2004. do 2009. godine, Republika Srpska

2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009.

IZVOZ 16,5% 19,6% 23,5% 22,7% 22,6% 20,3%

UVOZ 52,8% 51,2% 42,2% 45,5% 48,8% 43,4%

TRGOVINSKI BILANS -36,4% -31,6% -18,7% -22,8% -26,2% -23,0%

Izvor: Investiciono-razvojna banka Republike Srpske, vlastiti prorauni. Izvoz dobara i usluga poveao se sa cca 17% BDP-a na 20% tokom proteklih pet godina, dok se pokazalo da je uvoz opao na nivo od 43% BDP-a tokom 2009. godine. Osnovna karakteristika je da uvoz jo uvijek predstavlja mnogo vei udio BDP-a nego to je sluaj sa izvozom, to ukazuje na to da se trgovinski bilans nalazi u znaajnom godinjem deficitu. Oigledno, skoro se sve nove trine privrede suoavaju sa trgovinskim deficitom koji je samo jednostavni indikator strukturnih problema tranzicije. Meutim, u poreenju sa drugim balkanskim zemljama, ukljuujui i dvije nove drave lanice Evropske unije, Rumuniju i Bugarsku, trgovinski deficit od 20% BDP-a ne ini se alarmantnim.

Radi eliminisanja trgovinskih deficita zatitna strategija predstavlja slab odgovor, s obzirom na to da se njome doprinosi stvaranju dodatnog prekida u procesu tranzicije. Umjesto toga, strategija se treba usresrediti na to da se obezbijedi ekonomski rast u sektorima izvoza putem konkurentnijih proizvoda, bolje komunikacione i tehnoloke infrastrukture, a nita manje i na opte poveanje u nivou vjetina i osposobljenosti. Glavni razlog bi oigledno bili popratni efekti na proizvodnju za domae trite kao podrka za izvozne djelatnosti. Strateki pogled na trite rada ulazi u ovaj aspekt s najmanje dvije strane:

1. Rast izvoza mogao bi se pospjeiti kroz bolje naine prodaje proizvoda iz domae proizvodnje u inostranstvu putem intenzivnih kampanja i trinih strategija. Naravno, preovladavaju razliite kampanje i trine strategije, ali e za to biti neophodna u veoj mjeri strateka orijentacija ka osposobljavanju unutar zanimanj koje e dovesti do bolje prodaje u inostranstvu. Budui da je cilj veeg broja strategija otvaranje stranih trita za robu i usluge proizvedene u matinoj dravi, pojavie se potranja za kvalifikovanijom radnom snagom sa specifinim sposobnostima usmjerenim ka izvozu; npr. poznavanje stranih jezika (sva zanimanja), pravnici sa poznavanjem ogranienja u pogledu meunarodne trgovine, ekonomisti sa strunim znanjima iz oblasti spoljne trgovine, itd.

2. Uslovi trgovinske razmjene su usko povezani sa produktivnou. Niska produktivnost nije toliko skupa koliko je stvar relativno visokih jedininih trokova, ali se zbog njene pojave ekonomija dodatno izlae tetnom djelovanju ekonomskih poremeaja i potresa izazvanih ponudom. Ekonomska ugroenost je vie naglaena ukoliko proizvodnja ulazi na trite na kojem vlada puna konkurencija, budui da su efikasniji proizvoai u mogunosti da uu na trite sa prednou.

Shodno tome, budui da je za izvoz nuno da se potrebna konkurencija sa globalnim proizvoaima usresredi na pravce obezbjeivanja ekonomskog rasta u izvoznim sektorima putem

12

konkurentnijih proizvoda, bolje komunikacione i tehnoloke infrastrukture, ali i nita manje opte poveanje u nivoima osposobljenosti, dodatno mu je potrebno i poveanje produktivnosti. U tabeli 2.1.3 prikazano je da su prosjene neto plate Republike Srpske mnogo nie od evropskog prosjeka, ali da su donekle sline platama u Srbiji. Od drava lanica jedino je Bugarska ta koja ima nie plate nego Republika Srpska. Mjeseni prosjek neto plata Hrvatske i Slovenije dva puta je vei od prosjeka u Republici Srpskoj.

Tabela 2.1.3 Mjeseni prosjek neto plata za period 20042009. godine u Republici Srpskoj i odabranim dravama u okruenju

Neto plate u evrima 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009

Republika Srpska 217 238 267 300 387 404

Federacija BiH 279 298 323 356 398 406 Srbija 179 204 275 337 337 302 Hrvatska 544 593 627 664 664 708

Slovenija 693 735 773 834 900 930

Izvor: EUROSTAT, Direkcija za ekonomsko planiranje DEP, 2009; Svjetska banka, 2009, i vlastiti prorauni. Nii nivo plata Republike Srpske trebao bi omoguiti izvozno orijentisanim sektorima konkurentnu prednost ukoliko ostali aspekti ostanu na istom nivou, a shodno tome moe se oekivati unaprijeenje ekonomskog rasta. U tabeli 2.1.4 prikazani su potencijali za Republiku Srpsku, kao i problemi s kojima se suoava, budui da su u tabeli date pribline mjere produktivnosti za odabrane evropske drave u 2005. godini u odnosu na prosjek u EU. Tabela 2.1.4 Produktivnost: Indeksi produktivnosti u irokim optim ekonomskim sektorima odabranih evropskih zemalja za 2005. godinu (Indeks EU25=100)

Sektor3

A-B C-D-E F G-H-I J-K L-P TOTAL

RS 248 11 26 26 37 20 22

FBiH 158 16 22 30 54 28 26

EU25 100 100 100 100 100 100 100

Slovenija 34 49 51 59 49 73 54

3 A: , , : , : , : , : , , : , : ; , : , : , , : , : , , : ; , : , : , : , : .

13

Maarska 106 29 25 30 41 33 32

Estonija 43 23 28 43 45 21 31 eka Republika 66 29 25 39 22 28 31

Poljska 18 30 51 45 34 33 31 Turska - - - - - - 29

Slovaka 105 31 33 24 22 19 26

Latvija 19 20 27 38 40 21 25

Izvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske; EUROSTAT i vlastiti prorauni. Napomena: prethodno navedeni proraun zasnovan je na veoma priblinim mjerama i znaajnim razlikama u META podacima. Nema sumnje da e se Republika Srpska suoiti sa istim optereenjem kao i ostale zemlje u tranziciji poput Rumunije, Turske, Slovake, Maarske i baltikih zemalja koje prolaze kroz velike reforme u sektoru obrazovanja i trita rada. Iste te zemlje su dugo prolazile kroz reformu finansijskog sektora, to je jo uvijek problem u Republici Srpskoj. Studija produktivnosti po sektorima daje odreene signale u pogledu najhitnije potrebe za novim, boljim i produktivnijim sposobnostima i vjetinama. Donekle je iznenaujue da je produktivnost poljoprivrednog sektora u Republici Srpskoj via od prosjeka u Evropskoj uniji, to predstavlja obiljeje koje se smatra neobjanjenim4. Tabela 2.1.5 sadri indekse bruto dodatne vrijednosti (BDV), zaposlenosti, produktivnosti i plata po sektorima u 2005. i 2006 godini, zasnovane na pokazateljima iz 2004. godine5. Iz tabele je evidentno da poveanju plata prethodi rast BDP-a i zaposlenosti, ali plate ne trebaju porasti vie od stope rasta produktivnosti kako bi se izbjegli previe nagli porasti trokova rada, budui da e vii trokovi rada poremetiti konkurentnost trita rada Republike Srpske i nanijeti tetu Uslovima trgovinske razmjene. Ako je tako, proizvodnja je prisiljena da traga za drugim sredstvima za odravanje svoje konkurentnosti, a na kraju i da povea promet i profit. Naroito u ekonomijama u tranziciji pokazuje se to da su one prilino ugroene zbog naglih porasta plata, budui da se kao posljedica toga produava trajanje optereenja nastalih u tranziciji.

Tabela 2.1.5 Saeti tabelarni pregled: Indeksi BDV, zaposlenost, produktivnost i plate u privrednim sektorima (NACE 3.1) 2005. i 2006. (Indeks 2004=100)

BDV/GVA ZAPOSLENOST PRODUKTIVNOST PLATE

4 , . 30% . . 5 - , . , . , . , .

14

Sektor 2005. 2006. 2005. 2006. 2005. 2006. 2005. 2006.

A 127,0 136,7 95,9 91,6 132,5 149,2 107,3 119,9

B 155,9 201,.5 86,2 85,9 180,9 234,7 117,5 125,6

C 120,2 190,4 92,5 100,7 129,9 189,2 116,8 171,0

D 127,6 140,6 96,3 87,3 132,6 161,1 113,6 125,5

E 113,6 128,5 103,0 97,6 110,3 131,7 111,6 123,3

F 105,2 101,0 102,2 102,2 102,9 98,8 113,5 122,6

G 118,1 123,4 108,6 116,8 108,7 105,7 112,2 122,0

H 99,5 145,3 95,9 106,9 103,7 136,0 110,7 133,7

I 104,9 111,0 101,8 104,8 103,0 105,9 105,5 114,8

J 125,2 131,4 102,4 107,2 122,2 122,6 128,3 137,4

K 108,2 117,2 146,2 161,8 74,0 72,4 108,8 120,2

L 100,3 119,9 93,9 97,5 106,9 123,0 105,0 114,7

M 120,6 132,0 104,4 106,8 115,5 123,6 107,2 117,4

N 122,8 141,7 106,3 109,8 115,5 129,1 105,1 117,0

O 124,6 171,2 115,3 137,3 108,1 124,6 106,0 118,4

TOTAL 114,9 128,2 102,7 105,0 111,9 122,0 109,9 123,2

Izvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske i vlastiti prorauni.

Napomena: prethodni proraun zasnovan je na veoma priblinim mjerama.

PLATE ZAPOSLENOST

2008/2004 2009/2004 2008/2004 2009/2004

A 166.1 162.6 101,2 100,6

B 191.5 182.0 103,6 104,3

C 241.2 253.7 140,5 134,5

D 162.3 173.5 98,7 93,2

E 150.5 168.5 99,3 100,8

15

F 157.2 161.6 122,3 127,0

G 166.4 179.9 131,8 132,4

H 175.1 186.6 107,1 102,2

I 133.5 139.4 103,9 106,1

J 153.9 159.1 149,4 200,7

K 143.6 141.3 167,0 163,4

L 151.8 160.5 106,0 114,6

M 213.3 231.0 113,6 117,9

N 245.4 229.4 109,0 112,1

O 150.8 166.8 72,0 61,8

Ukupno 178.5 186.3 109,7 109,5

U tabeli 2.1.5 prikazano je da je sveukupna privreda zabiljeila porast produktivnosti za 22% u periodu izmeu 2004. i 2006. godine. Razlog za to proizlazi iz breg rasta BDV-a u poreenju s rastom zaposlenosti. Meutim, u meuvremenu su plate rasle ak i brim tempom (za 23%). Trgovina (sektor G) zabiljeila je rast produktivnosti od 5,7% od 2004. godine, dok su plate u sektoru trgovine porasle za 22%, to je bilo samo dodatno optereenje tranzicije budui da je relativna konkurentnost sektora znaajno opala zbog trokova rada uprkos poveanju produktivnosti. Situacija je karakteristina i za sektore graevinarstva (F); transporta (I); finasija (J); i nekretnina (K).

Shodno tome moe se konstatovati: 1. Djelatnosti koje su zabiljeile rast bruto dodatne vrijednosti BDV: svi sektori su zabiljeili rast;

2. Djelatnosti koje su zabiljeile porast zaposlenosti (kao mogunosti zaposlenja): rudarstvo; graevinarstvo; trgovina; hoteli; transport; finansijski; nekretnine; obrazovanje; zdravstvo; ostalo;

3. Djelatnosti koje su zabiljeile rast produktivnosti: sve djelatnosti osim graevinarstva i nekretnina;

4. Djelatnosti u kojima je zabiljeen vei rast produktivnosti od rasta plata: poljoprivreda; ribarstvo; rudarstvo; preraivaka industrija; elektroprivreda; hoteli; javni sektor; kolstvo; zdravstvo; ostali.

Kljuna napomena je da su u odreenim djelatnostima plate rasle daleko bre od produktivnosti, to pokazuje tendenciju nanoenja tete privredi budui da se na taj nain umanjuje prinos od kapitalnih ulaganja, to s druge strane pokazuje tendenciju usporavanja rasta zaposlenosti. S ciljem da se stimulie rast zaposlenosti zajedno sa suzbijanjem visokog nivoa nezaposlenosti, kao i iznoenjem pravednog i opravdanog zahtjeva za poveanjem plata, rast produktivnosti postaje kljuni faktor. Tako se bez znaajno veeg rasta produktivnosti pojavljuje tendencija oteanog otvaranja novih radnih mjesta za nezaposlene na tritu.

16

Djelatnosti poljoprivrede; ribarstva; preraivake industrije; i elektroprivrede su zabiljeili povoljan ekonomski razvoj, a da pri tome nije nanesena teta relativnoj konkurentnosti ovih djelatnosti. Meutim, ove djelatnosti su takoe zabiljeile i pad zaposlenosti. Dio razloga za sliku poveane konkurentnosti zajedno sa padom zaposlenosit odnosi se na pitanja tranzicije u pogledu prestrukturisanja proizvodnje (vidi dio koji se odnosi na strukturne promjene u narednom dijelu dokumenta). Drugi mogu razlog bi se mogao odnositi na same procjene, budui da su procjene zasnovane na statistikim podacima dobijenim iskljuivo iz domena formalne zaposlenosti. Relativno visok obim sive ekonomije Republike Srpske mogao bi shodno tome dovesti do pojave burne reakcije na analizu koja e oigledno poremetiti zakljuke (vidi poglavlje o sivoj ekonomiji u narednom dijelu dokumenta). Kada se rezimiraju analize ekonomske uspjenosti Republike Srpske, uoava se da je potrebno izvriti poveanje produktivnosti u optem smislu. Produktivnost Republike Srpske je niska u evropskom kontekstu, to ukazuje na dugoroan proces tranzicije koji se dalje nastavlja. Oigledno, potrebna su ulaganja u fiziki kapital, ukljuujui investicije u infrastrukturu. Ulaganja u fiziki kapital su neophodna radi osavremenjivanja proizvodnje i privrede, kao i javne uprave. Meutim, investicije u infrastrukturu i fiziki kapital trebaju pratiti investicije u ljudske potencijale kako je opisano u kontekstu Uslova trgovinske razmjene i Trgovinskog bilansa. Odriv ekonomski razvoj Republike Srpske od izvozno orjentisanih sektora zahtjeva otriji i sveobuhvatniji pristup stranim tritima. U tom pogledu, ekonomska podrka izvoznim sektorima treba da se usredsredi na strategije usmjerene ka proirenju znanja o tome kako da se izvozi (zahtjevi za spoljnom trgovinom; studije ekonomskog ponaanja stranih klijenata; zakonska ogranienja; itd.; zajedno sa poznavanjem stranih jezika, osposobljenou za rad u sklopu logistike i distributivnih djelatnosti). Potranja trita za profesijama koje su specijalizovane za spoljnu trgovinu bila bi tada osnovana to bi potom stvorilo djelokrug za efekte prelijevanja na domau proizvodnju i na kraju dovelo do poveane potranje za radnom snagom u djelatnostima iji je cilj domae trite. Stimulisanje produktivnosti bez nanoenja tete konkurentnosti je kljuna taka u borbi za ostvarivanje odrivog ekonomskog razvoja s ciljem da se stimulie dalji rast formalne zaposlenosti. Samo se stimulacijom produktivnosti moe realizovati istinska borba za smanjenje nezaposlenosti. Ovo pitanje se ne pripisuje samo izvoznim sektorima; na kraju krajeva svi sektori se suoavaju s istim ogranienjem, posebno u borbi za olakavanje tereta tranzicije.

Neformalna ekonomija Mjerenje i praenje sive ekonomije je problematino budui da podrazumijeva razliite ekonomske i socijalne aspekte, ukljuujui razmjenu, regulisanje i provoenje. Aktivnosti u okviru sive ekonomije su esto privremene i karakteriu ih este promjene u propisima i stepenu provoenja. Veliki broj radnika je zaposlen u sivoj ekonomiji na tritu rada Republike Srpske. Oni nemaju ni zdravstveno ni penzijsko osiguranje niti uivaju bilo kakav vid zatite. U njihovom vlastitom interesu i u javnom interesu je to da budu legalno zaposleni i da uivaju sva prava dodijeljena drugim radnicima u formalnom sektoru. Ovo bi se moglo postii transformisanjem sive ekonomije u formalnu ekonomiju i stvaranje uslova za konstantno suavanje manevarskog prostora za poslovanje neformalne ekonomije u korist legalnih vidova poslovanja, s tim da se pri tome ne toleriu niti podstiu neformalne ekonomske aktivnosti. Neformalna ekonomija je u velikom obimu prisutna u Republici Srpskoj sudei prema procjenama, posebno u sklopu poljoprivrede, graevinarstva, trgovine i ugostiteljske djelatnosti (turizam). Naalost, pokazalo se nemoguim poreenje odreenih pokazatelja formalne zaposlenosti s rezultatima Ankete o radnoj snazi (ARS) zbog postojanja ozbiljne nekonzistentnosti. U pogledu sloenosti i heterogenosti neprijavljenog rada ne postoji jednostavno rjeenje za njegovo suzbijanje. Potreban je usklaen pristup politici koji se sastoji od mjera za

17

onemoguavanje ili spreavanje njegove pojave i provoenja, u to su ukljueni i socijalni partneri. Evropska unija je preporuila sljedee mjere za suzbijanje neprijavljenog rada6: poboljanjem privlanosti poslova, kvaliteta rada i rastom produktivnosti rada, i smanjenjem udjela loeg rada. Isto tako, treba imati u vidu i sljedee:

Smanjenje finansijske privlanosti neprijavljenog rada (ova privlanost proizilazi iz nedovoljno osmiljenog poreskog i sistema nakanada i popustljivost sistema socijalne zatite u pogledu obavljanja neprijavljenog rada);

Upravnu reformu i pojednostavljenje, s ciljem redukovanja trokova i usklaivanje poslovanja s propisima;

Jaanje mehanizama nadzora i sankcija, uz angaman inspekcije rada, poreskih slubi i socijalnih partnera;

Transnacionalna saradnja; Aktivnosti na podizanju svijesti.

MOR je podvukla znaaj razvoja ljudskih potencijala: Potrebno je da lanice utvrde politiku razvoja ljudskih potencijala, obrazovanja, obuke i

cjeloivotnog uenja kojom se pristupa rjeavanju izazova transformacije aktivnosti u neformalnoj ekonomiji u pristojan rad koji je u cijelosti integrisan u uobiajeni, ustaljeni ekonomski ivot; politike i programe treba izraditi s ciljem kreiranja pristojnih poslova i mogunosti za obrazovanje i obuku, kao i provjeravanje uenja i vjetina steenih kako bi se pomoglo radnicima i poslodavcima da se premjeste u formalnu ekonomiju.7

Zaposlenost u neformalnom sektoru moe pomoi radnicima da prevaziu finansijske potekoe u kratkoronom periodu, ali im uobiajeno teti u dugoronim periodu zbog nepostojanja radne i socijalne zatite. Neformalna ekonomija djeluje kao prepreka koja stoji na putu brem ekonomskom razvoju, poveava socijalni rizik i ugroava socijalnu sigurnost radnika i njihovih porodica. U najznaajnije posljedice neformalne ekonomije ubrajaju se: izgubljeni prihod u vidu nenaplaenih poreza i socijalnih doprinosa, uvean socijalni rizik zbog nemogunosti za neformalno zaposlene radnike da se penzioniu ili dobiju medicinski tretman; nelojalna konkurencija izmeu poslodavaca iz formalnog i neformalnog sektora i nemogunost neformalno zaposlenih radnika da koriste instrumente pravne zatite utvrene u Zakonu o radu i kolektivnim ugovorima.

2.2 Strukturne promjene trita rada

Republika Srpska kao entite koji ini sastavni dio Bosne i Hercegovine biljei dramatine ekonomske i strukturne promjene tokom protekle dvije decenije. Prijeratna privreda Bosne i Hercegovine proizvodila je otprilike 50% BDP-a u industrijskom sektoru, ali je industrijska struktura bila evidentno nepovoljna i karakterisali su je sljedei faktori:

Visok udio osnovne metalne i energetske industrije u ukupnoj industrijskoj proizvodnji; Visok udio energetski intenzivnih sektora u industriji; Visok udio prelaznih faza proizvodnje sa relativno niskom dodatnom vrijednou; Visoka koncentracija resursa unutar nekoliko velikih kompanija tipa konglomerata (od 10

najveih kompanija u bivoj Jugoslaviji, etiri su bile smjetene u BiH, i te etiri kompanije u to vrijeme su zapoljavale oko 50% svih industrijskih radnika);

Visoka zavisnost od uvoza; Visoka integracija proizvodnje metala, sirovinskog materijala i energije, te namjenske

industrije u privredi bive Jugoslavije. Tokom ratnog perioda, industrija Republike Srpske, kao i itave Bosne i Hercegovine je propala, velika veina industrijskih kapaciteta je ozbiljno oteena ili potpuno unitena. Sporost i 6 2003. . 7 , 195 , 2004. .

18

neefikasnost u poslijeratnom prestrukturiranju i privatizaciji evidentno je uticala na sadanju strukturu privrede u Republici Srpskoj. Proces privatizacije u Republici Srpskoj Prema Razvojnom programu Republike Srpske za period 20072012. godine, procesom privatizacije nisu postignuti eljeni rezultati u Republici Srpskoj. Primarni cilj procesa privatizacije bio je prestrukturiranje bivih preduzea u dravnoj svojini (PDS), ime bi postali konkurentni i omoguilo bi im se da stvore ekonomski rast i nova radna mjesta. Nakon 12 godina procesa privatizacije, privatizovano je 713 ili neto manje od 70% od ukupnog broja preduzea koja su prvobitno bila predviena za privatizaciju. Postoje razliita objanjenja za to: nizak nivo privlanosti preduzea u dravnoj svojini u Republici Srpskoj (ogleda se u njihovoj prezaduenosti, optereenosti vikovima radne snage, zastarjelim tehnologijama, nerjeenim imovinskim odnosima, gubitku trita, loem korporativnom upravljanju te nemogunosti obezbjeenja svjeeg kapitala), pasivnost Privatizacionih investicionih fondova (PIF-ova) kao jednog od vlasnika u preduzeima u koja su uloili prikupljene vauere graana, slab interes investitora za kupovinu dravnog kapitala, te nizak nivo ekonomske moi graana Republike Srpske i angaovanosti istih kao malih investitora, itd. S obzirom na prethodni koncept privatizacije koji je bio odreen Zakonom o privatizaciji dravnog kapitala u preduzeima (Slubeni glasnik Republike Srpske br. 24/98, 52/02, 38/03, 65/03 i 109/05) u Republici Srpskoj, Direkcija za privatizaciju je kao republika upravna organizacija bila iskljuivo prodavac dravnog kapitala, te prema vaeim zakonskim rjeenjima nije bila zaduena da vodi rauna o ouvanju vrijednosti dravnog kapitala u preduzeima, kao ni o replasmanu sredstava dobijenih iz privatizacije. Sredstva ostvarena privatizacijom dravnog kapitala Direkcija za privatizaciju je prenosila na raun Ministarstva finansija, raun posebnih namijena. U skladu sa Zakonom o privatizaciji dravnog kapitala u preduzeima (Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 51/06, 1/07, 53/07, 41/08 i 58/09) Investiciono-razvojna banka Republike Srpske a.d. Banja Luka je preuzela ulogu ovlaenog prodavca dravnog kapitala u preduzeima u Republici Srpskoj, od 20.06.2007. godine, formiranjem Akcijskog fonda Republike Srpske u koji je preneen dravni kapital veine neprivatizovanih preduzea. Od osnivanja Akcijskog fonda sredstva ostvarena privatizacijom preduzea iz njegovog portfelja ine prihode ovog fonda i ulau se u skladu sa Zakonom o Akcijskom fondu Republike Srpske (Slubeni glasnik Republike Srpske broj: 56/06 i 1/07).

Zakon je propisao sljedee metode privatizacije: 1. prodaja akcija na berzi, 2. prodaja putem tendera, 3. prihvatanje javne ponude za preuzimanje, 4. neposredni odabir kupca, 5. prodaja zaposlenim u preduzeu (ESOP) i 6. kombinacija prethodnih metoda,

ije je provoenje definisano podzakonskim aktima.

U protekle tri godine jedna od glavnih metoda privatizacije je prodaja akcija na berzi. Meutim broj privatizovanih preduzea iz godine u godinu je sve manji to je najveim dijelom posljedica slabije zainteresovanosti investitora za kupovinu kapitala, a to se ogleda i u znaajnom padu aktivnosti i prometa na tritu kapitala, te sve loije situacije u preostalim neprivatizovanim preduzeima. U prilog ovome govori i podatak od oko 120 neprivatizovanih preduzea u kojima je u toku postupak steaja ili likvidacije, te jo znaajan broj njih koje oekuje ista sudbina.

19

Najvei priliv sredstava iz privatizacije u Republici Srpskoj ostvaren je privatizacijom Telekoma Srpske, koji je prodan Telekomu Srbije za 650 miliona evra. Prihod od ove privatizacije kanalisan je u brojne razvojne projekte putem Investiciono-razvoje banke Republike Srpske i direktno putem ostalih agencija Vlade Republike Srpske. Oekuje se da e ostvarena sredstva iz privatizacije biti koriena kao glavno sredstvo za smanjenje nezaposlenosti i unapreenje samozapoljavanja i zapoljavanja (Razvojni program Republike Srpske za period 20072010. god.). Oekuje se da e prilivi iz privatizacije biti korieni i kao obrtna sredstva za unapreenje zapoljavanja i samozapoljavanja, i kao subvencijski zajmovi za unapreenje rasta i razvoja sektora malih i srednjih preduzea (MSP). Dio sredstava od privatizacije takoe e biti dodjeljivan za socijalnu zatitu vika radnika nastalog iz privatizovanih preduzea u dravnoj svojini, te uspostavljanje tranzicionih fondova od strane Penzijskog fonda Republike Srpske. to se tie efekata koji privatizacija ima na zapoljavanje, premda ne postoje podaci o zatvaranju i otvaranju radnih mjesta, procjena je da postoji znaajna tendencija zatvaranja radnih mjesta u svim privatizovanim preduzeima, koja je izazvana smanjenjem prekomjernog broja radnika ranijih preduzea i svoenjem istog na optimalan nivo, a u cilju poveanja konkurentnosti i restruktuiranja privatizovanih kompanija. Treba imati u vidu da politika zatite vika radnika moe imati negativne uticaje na proces privatizacije i privlanost privrede Republike Srpske uopte, kao i odranje pojedinih ugovora o privatizaciji na snazi, naroito u uslovima recesije. Naime, Direkcija za privatizaciju Republike Srpske je u svom radu pomno pratila ispunjavanje ugovornih obaveza investitora koji su privatizovali biva preduzea u dravnoj svojini. U sluajevima gdje ugovorne obaveze nisu bile ispunjene, angaovanjem Direkcije za privatizaciju Republike Srpske na njihovo se ispunjavanje esto moralo prinudno djelovati, pri emu je cilj bio da se zatite radnici i njihove porodice. Prestankom rada Direkcije za privatizaciju, IRBRS je preuzela poslove kontrole izvrenja ugovornih obaveza kupaca dravnog kapitala koji su zakljuenim ugovorima, pored obaveze plaanja prodajne cijene, preuzeli i druge obaveze (investiranje u preduzee, zapoljavanje odreenog broja zaposlenih, zadravanje pretene djelatnosti preduzea, potivanje pojedinanog kolektivnog ugovora i dr.). Pomenuta kontrola, za svako preduzee pojedinano, vri se po isteku svake od ugovorenih godina perioda poslovnog plana.

Potrebno je da se projekat privatizacije nastavi najbrom moguom dinamikom, a s ciljem to skorijeg okonanja istog. U narednom periodu aktivnosti Vlade orijentisane na ubrzavanje privatizacije preostalog dijela dravnog kapitala u kompanijama Republike Srpske, obuhvatie:

Izradu i auriranje programa privatizacije dravnog kapitala u preostalim neprivatizovanim stratekim, kompanijama;

Nuenje na prodaju dravnog kapitala u neprivatizovanim preduzeima dominantno putem berze;

Donoenje stratekih odluka koje se odnose na kompanije u kojima e dravni kapital ostati neprivatizovan;

Utvrivanje kompanija u kojima privatizacija nije mogua, uz prijedlog naina na koji se rjeava njihov status;

Uee u procesu prestrukturisanja neprivatizovanih kompanija (pokretanje procesa prestrukturisanja putem predstavnika dravnog kapitala u kompanijama, ukljuujui konsultantsku, ekspertnu i druge vidove pomoi kompanijama u procesu prestrukturisanja);

Provoenje zakona o reviziji privatizacije (kontrola i pregled procesa privatizacije izvrena do danas u sluajevima postojanja sumnje u nepravilnosti);

20

Upravljanja akcijama iz portfelja Akcijskog fonda Republike Srpske, Fonda za restituciju i Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Republike Srpske, te njihovo aktivno uee u tritu kapitala;

Adekvatne mjere socijalnog zbrinjavanja za radnike koji e izgubiti svoja radna mjesta u procesu privatizacije.

Proces tranzicije Prema studijama o istonoevropskoj ekonomskoj tranziciji ini se da se kljuni elementi reforme na mikroekonomskom nivou odnose na bolje formulisanje planova poslovanja, investiranje u razvoj ljudskih potencijala, te ulaganje u istraivanje i razvoj8. Upravni odbori u preduzeima u domaem vlasnitvu u zemljama u tranziciji pokazali su da im nedostaju znanja i vjetine kako bi zadrali vodeu poziciju na tritu, a esto je prisutno potpuno odsustvo bilo kakvog organizovanog pristupa i nastupa na stranim tritima. Privlaenje stranih ulaganja se smatra jednim od rjeenja, posmatrano kao privlaan nain, ali su u veini zemalja u tranziciji zabiljeeni primjeri kompanija u stranom vlasnitvu bez bilo kakve poslovne strategije osim one u smislu ubiranja koristi od jeftine, ali kvalifikovane radne snage. Ova posljednja pomenuta vrsta preduzea esto se zatvara im privreda postane intenzivnije integrisana u Evropsku uniju. Vea preduzea su suoena sa oteanim pristupom stranim tritima, nedostatkom kapitala, nedovoljno osposobljenim menadmentom i nedostatkom iskustva u kreiranju poslovnih politika i strategija razvoja ljudskih potencijala. U ovom segmentu pojavljuju se odreena specifina obiljeja:

Veinu velikih preduzea sa povoljnim trinim poloajem na domaem tritu uglavnom su preuzele strane kompanije. Izgledi da ova preduzea preive tranziciju kako bi se u potpunosti integrisala u trinu ekonomiju su i dalje veoma neizvjesni, posebno kod zemalja koje se nalaze u pretpristupnoj fazi;

Veina velikih preduzea u domaem vlasnitvu sa odreenim potencijalno povoljnim trinim pozicijama na domaem tritu plai se preuzimanja od strane inostranih kompanija, a koje bi se odvijalo uz protivljenje uprave drutva, bez obzira na to to postojea uprava nije u mogunost da obezbijedi odrivost;

Ova vea preduzea sa ogranienom odgovornou treba da stvore trinu poziciju koja im omoguava da proizvedu adekvatnu profitnu maru i da uloe napor u Plan poslovanja. Meutim, ini se da ona ekaju odluke o smanjenju veliine, prestrukturiranju, ili preuzimanju od strane velikih investitora. ini se da ove kompanije uveliko odbijaju da postanu ukljuene u proces kojim rukovodi javni sektor (strategije razvoja ljudskih potencijala, akcije zapoljavanja, planovi obrazovanja).

8 ,

,

.

,

. ,

, ,

twinning ,

.

,

.

, ,

( , , .)

.

.

21

Mala i srednja preduzea (MSP) su veoma svjesna svog trinog poloaja, ali se ak i u ovom segmentu pojavljuju razliiti pristupi planiranju. Sve vei broj naroito malih i srednjih preduzea je upoznat sa neophodnou ulaganja u poslovne planove i strategije razvoja ljudskih resursa, uglavnom nadahnuti sve veim brojem informacija prikupljenih od manje-vie slinih preduzea u inostranstvu. Ove srednje i male kompanije e biti spremne da naue vie i ulau u plodonosniji poloaj na tritu, premda je vidljivo da bojazan od preuzimanja mimo volje uprave ili nepostojanje znanja o poslovanju sa stranim tritima predstavlja glavnu prepreku. Pored ovih preduzea, kojima je oigledno potrebna jaka podrka socijalnih partnera kao i institucija u javnom sektoru, pojavljuje se zajedniko obiljeje u privredama u tranziciji:

Nekim malim i srednjim preduzeima (MSP) se manje-vie u cijelosti upravlja posredstvom stranih kapitalnih investitora. U sluaju da strani investitori vide potencijal u ulaganju u poslovne projekte na lokalnom (domaem) tritu, oni bi to mogli uraditi ukoliko strani investitori (i menaderi) prepoznaju u tome logiku; U sluaju da je strano preuzimanje uz protivljenje uprave odreeno niim nivoima plata u ovim zemljama (u poreenju sa svojom matinom zemljom ili drugim dravama lanicama Evropske unije), a u manjoj mjeri samim tritem, ove kompanije se ine manje sklonim da ulau u strategije razvoja ljudskih potencijala;

Nekim malim i srednjim preduzeima upravlja profitna ideologija po svoj prilici nastala zbog momentalnog uspjeha preko noi u kreiranju profitabilnog poslovanja na domaem tritu. Ove kompanije, koje su najee u vlasnitvu domaih preduzetnika, manje su upoznate s potencijalima o proirivanju na strana trita unutar Evropske unije i isto tako su manje upoznate sa nainom na koji se izrauju poslovni planovi kako bi se obezbijedile budue zarade;

Pored toga, druga mala i srednja preduzea jo uvijek rade na vie-manje neregularnom tritu.

Za veinu malih i srednjih preduzea, pojavljuju se neka od obiljeja pomenuta u segmentu koji govori o veim kompanijama; npr. bojazan da e doi do preuzimanja kompanije mimo volje njene uprave, nedostatak kapitala, ugroena trita i oskudne profitne mare. tavie, veoma mali broj MSP-a u okviru tranzicionih privreda posjeduje neophodna znanja ili kapacitete za izradu strategija u skladu sa razliitim propisima EU, ukljuujui i zatitu okoline i bezbjednost i zdravlje na radu (BZR). A, na kraju, izgleda da je stepen ulaganja u istraivanje i razvoj relativno mali meu ovim preduzeima (u relativnom odnosu prema MSP u zrelim dravama lanicama EU) s tendencijom da svoj poloaj na tritu izloe jo veoj ugroenosti u dugoronom periodu. U pogledu ovog posljednje pomenutog, pojavljuje se naizgled tendencija kretanja ka veem udjelu rekonstrukcije i razvoja u najskorije osnovanim preduzeima, premda to nije statistiki dokumentovano. U pogledu mikro-preduzea ini se da je prisutna vea raznolikost. Prethodno pomenuta obiljeja odnose se i na mikro-preduzea, ali nita manje i aspekti nepostojanja znanja o propisima u EU, nepostojanja znanja o tome kako se moe stii do stranih trita i nedostatak svijesti o potrebi za ulaganje u poslovne planove i strategije razvoja ljudskih potencijala. U pravilu, ovaj obrazac sklon je da pokae kako je postizanje interesa meu poslodavcima za investiranje u izradu poslovnih planova i strategija razvoja ljudskih potencijala oteano, ali ne i nemogue; problem je uglavnom ukorijenjen u ekonomskim mogunostima da se izvri efikasan uticaj, ali pokazuju se potrebnim i dodatni aspekti informisanja o tritima. Sve u svemu, zakljuak je da je vie informisanja potrebno kako bi se poslodavcima dala mogunost da shvate nunost da se obezbijedi ekonomska konsolidacija i odrivost.

2.3 Regionalni/teritorijalni dispariteti

Da bi se realizovala ova strategija u potpunosti u podrujima Republike Srpske, odnosno na optinskom nivou, moraju biti na raspolaganju podaci vitalne statistike, ekonomski indikatori, indikatori realizacije obrazovanja i indikatori trita rada. Osim nekih podataka o registrovanim

22

nezaposlenim licima, a koje vodi Zavod za zapoljavanje i Republiki zavod za statistiku, veina podataka nije konzistentna, a u nekim sluajevima ni pouzdana (Metodoloke napomene iz ARS). U pogledu teritorijalnog uticaja nezaposlenosti, u najveoj mjeri pogoen je istoni dio Republike Srpske, naroito optine Bratunac, Vlasenica i Srebrenica; te juni dio Republike Srpske, naroito optine Trebinje, Gacko, Nevesinje i Bilea. to se tie ovih dijelova Republike Srpske, glavni razlog za visoku stopu nezaposlenosti jeste i unitenje radnih mjesta zbog ratnih dejstava tokom perioda 19921995. godine, poslijeratne tranzicije ekonomije i relativno nizak nivo poslovnih investicija u ove tri optine u Republici Srpskoj. Glavni razlog za visoku stopu nezaposlenosti u Hercegovini je slian pored ratnih posljedica, privreda se znaajno izmijenila, a preraivaki kapaciteti koji su funkcionisali prije 1992. godine ili su uniteni ili su nekonkurentni zbog zastarjelih tehnologija, gubitka poslovnih mrea i trita. Kao krajnji rezultat, ova dva regiona su najslabije razvijeni dijelovi Republike Srpske. U tabeli 2.3.1 prikazan je broj nezaposlenih unutar svakog od regiona Republike Srpske kako se vode podaci u Zavodu za zapoljavanje. U tabeli se dodatno ukazuje na to koliki je udio ena i kako izgleda posljednji zabiljeeni godinji rast nezaposlenosti za oba pola. Tabela 2.3.1 Registrovana nezaposlena lica u regionalnim biroima za zapoljavanje Republike Srpske u decembru 2010. godine; ukupno prijavljenih, udio ena i podaci iz decembra 2009. u poreenju sa onim iz decembra 2010. za oba pola

UKUPNO

MUKARCI I ENE

RAST ENE UKUPNO MUKARCI ENE

BANjA LUKA 41.690 47,7% -0,6% -0,1% -1,2%

BIJELjINA 30.109 48,3% 0,0% 0,1% -0,1% DOBOJ 25.959 44,3% -0,8% -2,8% 1,8%

PRIJEDOR 20.398 44,1% 1,3% 0,8% 2,0%

SARAJEVO 14.477 50,0% -0,3% -1,7% 1,0%

TREBINjE 12.987 50,4% 3,8% 1,9% 5,6% UKUPNO RS 145.620 47,2% 0,2% -0,4% 0,8%

31.12.2010.

Izvor: vlastiti prorauni zasnovani na podacima iz Zavoda za zapoljavanje. Tabela 2.3.1 ne ukazuje na znaajne regionalne disparitete vezano za pitanja zastupljenosti polova. U tabeli, meutim, nije stvorena slika regionalnih ekonomskih asimetrija, budui da je izgleda Banja Luka doivjela znatno vei pad u broju registrovanih nezaposlenih lica u poreenju sa prosjekom Republike Srpske, iako je region Doboja doivio povean broj nezaposlenih od marta 2005. do marta 2006. godine. Porast u Doboju je izgleda uglavnom pojava vezana za mukarce, budui da se broj nezaposlenih mukaraca poveao za 7,2% u poreenju sa poveanjem broja nezaposlenih ena za 1,7%.

23

U tabeli 2.3.2 dodaju se podaci o regionalnim razlikama meu registrovanim nezaposlenim licima u Republici Srpskoj po starosnim grupama. Oigledno, broj nezaposlenih u svakom starosnom razredu rasporeen je neravnomjerno i posebnu panju treba obratiti u pogledu niskog broja nezaposlenih u starosnim segmentima veoma mlade populacije i veoma stare populacije budui da ovi starosni razredi imaju veoma mali broj nezaposlenih. Ako se ove mjere predostronosti uzmu u obzir i ako posmatramo starosne grupe onih izmeu 18 i 65 godina starosti, uoava se izvjesna razliitost u pogledu nezaposlenosti po regionima, premda raznolike vrijednosti ustvari nikada ne prelaze nijednu od zabrinjavajuih graninih vrijednosti. Region Istonog Sarajeva ima tendenciju neznatno razliite starosne distribucije meu licima prijavljenim kao nezaposleni budui da se Istono Sarajevo pojavljuje kao region nadprosjenih vrijednosti u segmentima starije ivotne dobi i ispodprosjene vrijednosti u centralnim grupama intenzivnijih uesnika na tritu rada u segmentu od 27 do 45 godina starosti. Uz to se u Istonom Sarajevu biljei i iznenaujue nizak udio nezaposlenih unutar grupe veoma mladih i veoma starih uesnika na tritu rada. Doboj biljei relativno nizak broj nezaposlenih unutar starosnog segmenta od 24 do 27 godina. S druge strane, Doboj ima znatan udio nezaposlenih iznad 55 godina starosti. Ostatak regiona pokazuje tendenciju da sadri raznolike vrijednosti veoma bliske prosjeku.

Tabela 2.3.2 Razmjere raznolikosti prijavljenih nezaposlenih lica u regionalnim biroima za zapoljavanje Republike Srpske u martu 2008. godine: Distribucija prijavljenih nezaposleni lica prema starosnim grupama u odnosu na prosjek za Republiku Srpsku (Indeks RS=100)

Grupe starosti FILIJALE

ZAVOD Banja Luka Bijeljina Doboj Prijedor Sarajevo Trebinje

Od 15 - 18 godina 67 83 48 32 7 6 243

Od 18 - 20 godina 1.558 1.027 1.000 802 264 319 4.970

Od 20 - 24 godine 3.770 2.952 2.522 2.125 1.136 1.168 13.673

Od 24 -27 godina 3.371 2.799 1.905 1.678 1.248 1.191 12.192

Od 27 - 30 godina 3.407 2.556 1.821 1.657 1.323 1.143 11.907

Od 30 - 35 godina 5.229 4.088 3.318 2.566 1.831 1.751 18.783

Od 35 - 40 godina 5.347 3.880 3.227 2.709 1.598 1.583 18.344

Od 40 - 45 godina 5.282 3.667 3.157 2.844 1.726 1.762 18.438

Od 45 - 50 godina 5.443 3.827 3.290 2.826 1.991 1.716 19.093

Od 50 - 55 godina 4.762 2.995 2.791 2.210 1.851 1.459 16.068

Od 55 - 60 godina 2.852 1.785 2.189 849 1.245 739 9.659

Od 60 - 65 godina 601 450 691 100 257 149 2.248

24

Lica u 65-toj godini 1 1 2 UKUPNO 41.690 30.109 25.959 20.398 14.477 12.987 145.620

Izvor: Zavod za zapoljavanje RS Napomena: Tabela prikazuje priblian razmjer regionalnih dispariteta budui da bi ravnomjerna rasporeenost nezaposlenih po regionima generisala indikatorsku vrijednost 100 u svakom od polja u tabeli. Indikatorska vrijednost iznad 100 ukazuje da je broj nezaposlenih u okviru konkretnog starosnog razreda vei od oekivanog ako ukupna vrijednost za RS ukazuje na normu entiteta (i obrnuto). Osnovna sugestija ovog kratkog pregleda regionalnih dispariteta9 u Republici Srpskoj jeste da slika regionalnih varijacija u okviru trita rada iziskuje segmentiranu i selektivnu strategiju zapoljavanja. Strategija bi se morala posvetiti opisivanju regionalnih, pa ak i lokalnih ciljnih oblasti i ciljnih grupa s ciljem da se postigne eljeni efekat.

2.4 Stanje zaposlenosti u Republici Srpskoj

U posljednjih pet godina ukupni broj registrovanih zaposlenih lica u Republici Srpskoj porastao je sa 234.000 u 2002. godine na vie od 259.000 registrovanih zaposlenih lica u 2008. godini. Ukupan broj registrovanih zaposlenih lica porastao je za 10% u petogodinjem periodu. Prosjean godinji rast broja zaposlenih kretao se izmeu 1% i 4% godinje. Meutim, u 2010. godini biljei se pad zaposlenosti u Republici Srpskoj na 329.000 lica. Kako se vidi iz tabele 2.4.3 najvei rast u periodu od 2002. do 2007. godine moe se zapaziti u sektoru usluga, dok s druge strane zaposlenost u poljoprivredi i preraivakoj industriji opada. Ovakav razvoj dogaaja je neto to se moe zapaziti unutar Evropske unije. Tabela 2.4.1, koja je zasnovana na seriji podataka iz ARS, ukazuje na moguu pojavu u budunosti, gdje e preko 2/3 radno sposobnog stanovnitva biti zaposleno u sektorima usluga, dok e zaposlenost posebno u poljoprivrednom sektoru biti veoma niska. Stoga, ako Republika Srpska bude pratila isti obrazac kao i EU27, zaposlenost e dramatino opadati u poljoprivrednom sektoru, a posebno rasti u sektoru usluga.

Tabela 2.4.1 Zaposlenost podijeljena po sektorima u Republici Srpskoj 2007. 2008. 2009 2010

Svi Broj % Broj % Broj % Broj % Zaposlenost u poljoprivredi (% ukupne zaposlenosti)

106000

31,2

110000

31,3

112000

32,6

104000

31,5

Zaposlenost u industriji (% ukupne zaposlenosti) 96000

28,2 96000

27,5 92000

26,5 80000

24,3

Zaposlenost u uslugama (% ukupne 13800 40, 14400 41, 14100 40, 14500 44,

9 / , , .

25

zaposlenosti) 0 6 0 2 0 9 0 2

Ukupno 34000

0 100 35000

0 100 34500

0 100 32900

0 100

Izvor: ARS 2007, 2008, 2009 i 2010. RS Na osnovu onog to se zapaa iz tabele 2.4.2, postoje razlike izmeu zaposlenosti kod mukaraca i kod ena. Grupa koju ine mukarci je trenutno podjednako rasporeena izmeu glavnih sektora, dok je grupa koju ine ene manje zastupljena u industriji, a vie u uslugama. Ovim se potvruje tradicionalni obrazac postojanja tipino mukih i tipino enskih zanimanja; obrazac ijem rjeavanju bi trebalo pristupiti prilikom utvrivanja politike zapoljavanja za ene kako bi se smanjio ovakav raskorak u smislu zaposlenosti izmeu mukaraca i ena.

Tabela 2.4.2 Zaposlenost po glavnim sektorima i polovima

Mukarci 2006. 2007. 2008. 2009. 2010.

Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Zaposlenost u poljoprivredi (% ukupne zaposlenosti) 59000 31,6 66000 30,9 67000 30,5 59000 28,9 59000 29,9 Zaposlenost u industriji (% ukupne zaposlenosti) 60000 32,1 75000 35,1 73000 33,3 72000 34,9 61000 31 Zaposlenost u uslugama (% ukupne zaposlenosti) 68000 36,2 73000 34 79000 36,2 74000 36,2 77000 39,1 Ukupno 186000 100 214000 100 220000 100 205000 100 196000 100

ene

2006. 2007. 2008. 2009. 2010.

Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Zaposlenost u poljoprivredi (% ukupne zaposlenosti) 34000 30,4 40000 31,7 43000 32,5 53000 37,9 45000 33,8 Zaposlenost u industriji (% ukupne zaposlenosti) 20000 17,8 21000 16,5 23000 17,7 20000 14,3 19000 14,5 Zaposlenost u uslugama (% ukupne zaposlenosti) 58000 51,8 65000 51,8 65000 49,7 67000 47,8 69000 51,7 Ukupno 112000 100 126000 100 131000 100 140000 100 133000 100

Izvor: ARS 2006. 2007. 2008.2009 i 2010 godine, Republika Srpska

Na kraju, podaci koji sljede pokazuju da, uprkos tome to je u preraivakom sektoru zabiljeen stalan pad tokom perioda od 2002. do 2007. godine, to je jo uvijek jedan od najznaajnijih sektora kada se radi o zaposlenosti u Republici Srpskoj. Zajedno sa trgovinom, ova dva sektora zapoljavaju skoro 40% formalno zaposlenih u Republici Srpskoj.

26

Tabela u narednom dijelu teksta pokazuje strukturne trendove zaposlenosti. Iako ukupan broj nezaposlenih u Republici Srpskoj raste relativno ravnomjerno, struktura zaposlenosti se mijenja kako se privreda Republike Srpske pomjera prema privredi zasnovanoj na trgovinskim i uslunim djelatnostima (poput trgovine, ugostiteljstva, finansijske i djelatnosti zasnovane na prometu nekretnina).

Tabela 2.4.3 Promjene zaposlenosti u RS po sektorima 20022009. Promjene u zaposlenosti po sektorima

SEKTOR 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009.

Poljoprivreda -3% -8% -4% -4% 0% 10% -1% Ribarstvo 11% -2% -14% 0% 8% 12% 1%

Rudarstvo 1% -7% -7% 9% 22% 14% -4%

Prera. industrija -4% -7% -4% -9% -2% 16% -6%

Elektroprivreda 0% 0% 3% -5% -2% 4% 2%

Graevinarstvo -7% -4% 2% 0% 5% 14% 4%

Trgovina 8% 9% 9% 8% 8% 5% 0%

Hoteli 14% 3% -4% 11% 6% -6% -5%

Transport 2% -1% 2% 3% 6% -6% 2%

Finansije -10% -7% 2% 5% 17% 19% 34% Nekretnine 7% 5% 46% 11% 11% -7% -2%

Javni sektor 3% -3% -6% 4% 4% 4% 8%

Obrazovanje 3% 5% 4% 2% 3% 3% 4% Zdravstvo 1% 0% 6% 3% 1% -1% 3%

Ostalo 6% 11% 15% 19% 7% -51% -14%

1% 0% 3% 2% 4% 0% 0%

Izvor: Slubeni statistiki podaci o zaposlenosti, Zavod za statistiku RS, 2009.

Ove trendove je mogue objasniti pomou sljedeih dogaanja u RS:

27

Trgovinski sektor u Republici Srpskoj razvija se i koncentrie. Poslijeratni trgovinski sektor u Republici Srpskoj bio je rasut u velikom broju manjih trgovina. U proteklih pet godina, trgovina se koncentrie u rukama manjeg broja velikih trgovaca na veliko i trgovaca na malo, dok se broj malih trgovakih preduzea smanjuje. Ovaj trend e se vjerovatno nastaviti u narednom petogodinjem periodu, zbog jo vee koncentracije trgovine, kao i stranih i domaih ulaganja u trgovinski sektor (preuzimanja, spajanja, pripajanja i privatizacije).

Ugostiteljski sektor biljei znaajan razvoj u Republici Srpskoj kako u pogledu bruto dodate vrijednosti tako i broja zaposlenih u ugostiteljskim djelatnostima. Glavni uzrok ovog trenda je razvoj turizma u Republici Srpskoj, povean broj turista u Republici Srpskoj, kao i opti rast standarda i plata u Republici Srpskoj (vea potronja na ugostiteljstvo).

Finansijsko trite u Republici Srpskoj nastavilo je sa razvojem. Bankarski sektor je nastavio s rastom, a u periodu 20032008. godine, sektor osiguranja i lizinga, kao i trite berze u Republici Srpskoj zapoelo je s razvojem. Osnovan je odreen broj lizing i osiguravajuih drutava, uglavnom kao supsidijara banaka i finansijskih posrednika u stranom vlasnitvu. U 2003. i 2004. godini, dravno vlasnitvo u finansijskom sektoru umanjeno je i eliminisano, a neke od finansijskih institucija u vlasnitvu i pod upravom drave su smanjivane ili likvidirane, to je izazvalo privremeni pad broja zaposlenih u finansijskom sektoru. Tokom 2007. i 2008. godine kao posljedica trenda razvoja finansijskog trita ponovo se poveao broj zaposlenih u ovom sektoru.

Trite prometa nekretnina i srodnih poslovnih djelatnosti takoe je zabiljeilo znaajan rast broj zaposlenih u ovom sektoru udvostruio se tokom petogodinjeg perioda. Iako je ovaj broj ostao relativno mali u okvirima ukupne zaposlenosti (10.000 zaposlenih u sektoru nekretnina od 258.000 broja ukupno zaposlenih lica u Republici Srpskoj), ovaj sektor je imao najznaajniji rast zaposlenosti (izraeno u relativnim pokazateljima).

U okviru strategije zapoljavanja bitno je ustanoviti koji su to sektori koji imaju potencijal za otvaranje novih radnih mjesta, kako bi se ubudue mogla izbjei neusklaenost izmeu potranje i ponude radne snage. Zapoljavanje lica sa evidencije u granama i djelatnostima pokazuje da je ono najzastupljenije u preraivakoj industriji, zatim u trgovini na veliko i malo, a na treem mjestu je graevinarstvo, potom hoteli i restorani, te ostale komunalne, drutvene i line uslune aktivnosti. Ovaj redosljed je prisutan u tri posljednje godine. S druge strane, u ovom periodu evidentan je pad ukupne zaposlenosti u ovim granama. U 2009. godini Zavod za zapoljavanje je evidentirao injenicu da je u preraivakoj industriji, trgovini na veliko i malo i naroito u graevinarstvu bio prisutan veoma intenzivan proces gubitka posla, uporeeno sa brojem zaposlenih u ovim djelatnostima. No, isto tako uoeno je da je u ovim djelatnostima bilo najvee zapoljavanje sa evidencije. Ovi pokazatelji sugeriu stav da e i u narednim godinama, ukoliko se ne odrede strateke grane i djelatnosti razvoja Republike Srpske, zadrati sadanji nivo zapoljavanja u pojedinim djelatnostima, sa laganim porastom ukupnog broja zaposlenih u uslunim i vanprivrednim djelatnostima. Djelatnosti sa najveim rastom u periodu 20032008. godine10 bile su:

Rudarstvo (prosjena stopa rasta 19% godinje); Ugostiteljstvo hoteli i restorani (18%); Trgovina (11%); Preraivaka industrija (10%), i Struja, plin i vodosnabdijevanje (9%).

10 , (20032006).

28

S obzirom na udio u BDP-u, na poljoprivredu otpada prosjek od 17% BNP-a u Republici Srpskoj za period 20032006. godine, trgovinu 16% i poslovanje s nekretninama 10% BDP-a za 20032006. godinu. Za poljoprivredu i nekretnine udio u BDP-u je umanjen, dok je udio trgovine porastao za skoro 2% u periodu od dvije godine. Po pitanju rasta izvoza, najvei rast je zabiljeen u:

eksploataciji ruda metala, metalopreraivakoj industriji, preradi i proizvodnji koe i obue.

Rast u ovim djelatnostima bio je vrlo intenzivan. Glavni uzrok ovakvog znaajnog rasta u metalopreraivakoj industriji bio je rast proizvodnje i izvoza u tvornici Boksit iz Milia i rudniku Ljubija. Rast u proizvodnji i izvozu koe i obue moe se objasniti znaajnim rastom proizvodnje obue zasnovan na lohn poslovima od strane jednog jedinog proizvoaa. Meutim, ovi porasti u proizvodnji nisu bili popraeni otvaranjem novih radnih mjesta niti rastom stopa zaposlenosti. Analiza pokazuje da broj preduzea u RS raste za 8% godinje u prosjeku11. Dva sektora u pogledu broja novoosnovanih preduzea12 bili su:

sektor elektroprivrede i sektor rudarstva.

Najvei rast zaposlenosti (u relativnom pogledu) zabiljeen je u rudarstvu, prometu nekretnina i ugostiteljstvu. Rast zaposlenosti u rudarstvu moe se objasniti parcijalnom privatizacijom i znaajnim rastom aktivnosti u tom sektoru. Poslovi prometa nekretnina su isto tako zabiljeili znaajan rast u broju zaposlenih, to se moe pripisati znatnim stranim i domaim ulaganjima u poslove prometa nekretnina. U sklopu generalnog razvoja sektora turizma, ugostiteljstva (hoteli i restorani) konstantno se i dalje biljei rast poslovne aktivnosti. Na ova tri sektora otpada 13% ukupnog broja zaposlenih. U pogledu aktuelnog broja zaposlenih (lica), najznaajniji uticaj je ostvaren u trgovini, gdje je broj novih zaposlenih u 2007. godini (u poreenju s 2006. godinom) iznosio 3.652 lica. Na ovaj sektor otpada 36% ukupnog rasta u broju zaposlenih u 2007. Ovaj porast se moe objasniti znatnim investicijama u sektor trgovine tri velika investitora uloila su u nekoliko trgovakih centara i lanac supermarketa na cijeloj teritoriji Republike Srpske. Plate u ovom sektoru su znaajno porasle (16% u 2007. u poreenju sa 2006. godinom), ali je sveukupna produktivnosti sektora doivjela pad za 2,8%.

2.5 Potranja za radnom snagom na kratkoronoj i dugoronoj osnovi

Jedan od preduslova za rast privrede jeste da radna snaga sa neophodnim kvalifikacijama bude raspoloiva za potrebe preduzea. Ako se poslodavci susreu sa problemima pri pronalaenju kvalifikovane radne snage, to moe onemoguiti ili usporiti razvoj, to s druge strane moe usporiti ekonomski rast Republike Srpske. Stoga je neophodno da se kontinuirano prate potrebe za radnom snagom kako bi se omoguilo prilagoavanje stanja u pogledu ponude. Sljedea prognoza zasnovana je na saznanjima o ekonomskom rastu u svakom sektoru, prestrukturiranju unutar sektora i drugim faktorima koji bi mogli uticati na razvoj sektora u 11 , . 12 , . . , .

29

poreenju s potranjom za radnom snagom u toku proteklih pet godina, to se, naalost, moe realizovati samo u pogledu formalne zaposlenosti. Nedostatak radne snage na kratkoronoj osnovi najizraeniji je oblastima: rudarstva, finansijskog poslovanja, nekretnine, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti i druge drutvene i line usluge, dok je manje izraen u oblastima graevinarstva, trgovine, ugostiteljstva i obrazovanja. Nedostatak radne snage najmanje je izraen u oblasti: poljoprivrede i ribarstva, preraivake industrije, energetike, vodosnabdijevanja, kao i obaveznog socijalnog osiguranja. Na dugoronoj osnovi, nedostatak radne snage je najizraeniji u oblastima: finansijskog posredovanja, nekretnina, iznajmljivanja i poslovne aktivnosti, servisiranja motora i robe, ugostiteljstva i trgovina. Nedostatak je manje izraen u oblastima: preraivake industrije, graevinarstva, transporta i skladitenja, saobraaja i komunikacija, obrazovanja i zdravstvene i socijalna zatita, dok je u oblastima: poljoprivrede i ribarstva, rudarstva, javne uprave i odbrane, te obaveznog socijalnog osiguranja najmanje izraen.

2.6 Politike sektora u Republici Srpskoj

Vlada Republike Srpske je u sklopu svog dokumenta Ekonomska politika za 2011. godinu utvrdila strategije za razliite sektore. Ove strategije treba tumaiti kao jedan znaajan doprinos strategiji zapoljavanja, i na njih treba gledati kao na dokument kojim se podrava sveukupna strategija za Republiku Srpsku.

Poljoprivreda Tokom 2006. godine u Republici Srpskoj izraena je Strategija razvoja poljoprivrede do 2015. godine i Akcioni plan za realizaciju Strategije. Kao primarni ciljevi u Strategiji istaknuti su: poveanje konkurentnosti i efikasnosti poljoprivrednog sektora; obezbjeivanje da hrana zadovoljava potrebe potroaa u pogledu kvaliteta i bezbjednosti; obezbjeivanje podrke ivotnom standardu za ljude koji zavise od poljoprivrede, a nisu u stanju da svojim razvojem prate ekonomske reforme; podrka odrivom razvoju sela, zatita prirodne okoline od unitavajueg uticaja efekata poljoprivredne proizvodnje, pripreme za pridruivanje i pristupanje u CEFTA, STO i EU.

Stoga bi za strategiju zapoljavanja vaan cilj bio da se usredsredi na radno sposobno stanovnitvo u ruralnim oblastima i njihove potrebe za kvalifikacijama kako radi podrke optem razvoju poljoprivrednog sektora tako i podrke razvoju u drugim sektorima poput, trgovine i turizma, radi otvaranja novih radnih mjesta zbog apsorpcije vika radnika iz poljoprivrednog sektora i nezaposlenog i neaktivnog dijela radno sposobnog stanovnitva. Ova strategija bi se takoe trebala orijentisati na opte unapreenje kvalifikovanosti, ali i na mjere poput podrke samozapoljavanju.

Preraivaka industrija Ovaj sektor sadri 23 industrijske grane i zapoljava veliki broj radnika. U BDP reraivaka industrija u 2009. godini uestvuje sa 9,5%. Sektor preraivake industrije u septembru 2010.godine, zapoljavao je oko 49.725 zaposlenih, to prestavlja 20,1% od ukupnog broja zaposlenih u Republici Srpskoj. S obzirom, da je malo uee ovog sektora u BDP, a relativno velika zaposlenost za sektor se moe rei da ima nizak stepen iskorienosti kapaciteta, visoke trokove proizvodnje, zastarjelu tehnologiju, nisku konkurentnost izvoza. Nedostatak obrtnog kapitala uz stalne gubitke, predstavlja temeljne potekoe sa kojima se preduzea u industriji Republike Srpske uvijek iznova suoavaju. Nedovoljan i skup kapital koji koriste preduzea u Republici Srpskoj takoe imaju negativan uticaj na efekte poslovanja.

Rast industrijskog obima proizvodnje u Republici Srpskoj u proteklom periodu je rezultat rasta fizikog obima proizvodnje u preraivakoj industriji. Preraivaka industrija je u 2008. godini imala rast

30

fizikog obima proizvodnje od 19,4%, a u 2009. godini rast fizikog obima proizvodnje preraivake industrije je iznosio 35,1%. Naftni sektor Republike Srpske je bio osnovni pokreta rasta preraivake industrije u proteklom periodu. Rast fizikog obima proizvodnje preraivake industrije je nastavljen i u 2010. godini. Za prvih jedanaest mjeseci 2010. godine u odnosu na isti period prethodne godine, fiziki obim industrijske proizvodnje vei je za 4,1% dok je u preraivakoj industriji fiziki obim proizvodnje povean za 5,2%.

Radi podrke razvoju preraivake industriju u 2011. godini potrebno je stvoriti uslove za bolji poslovni ambijent kojim e se pored ostalog omoguiti realizacija sledeih aktivnosti:

donoenje stimulativnih mjera (sa prijedlogom davanja podsticajnih sredstava) preduzeima za jaanje nivoa transfera tehnologija, istraivanja, razvoja i inovativne djelatnosti u funkciji izvoza i supstituciji uvoza;

izrada studije o mogunostima i konkurentnosti proizvodnje radi supstitucije uvoza na osnovu analize uvoznih repromaterijala i komponenti, koja e animirati potencijalne ulagae, te posluiti istim kao osnova za izradu projekata baziranih na supstituciji uvoza;

implementacija Strategije za poveanje izvoza i Strategije za promociju i privlaenje stranih ulaganja u Republiku Srpsku i Sektorske strategije razvoja industrije za period 20092013. godine;

sprovoenje potrebnih zakonskih izmjena i dopuna kojima e se regulisati da preduzea i preduzetnici koji primaju u stalni radni odnos nove radnike budu djelimino subvencionisani za trokove poreza i doprinosa na platu za novozaposlena lica u periodu od prve tri godine u cilju poveanja zapoljavanja;

nastavak zapoetih reformi i stvaranje uslova za odriv razvoj; stvaranje povoljnog ambijenta koji snano stimulie proizvodne programe i preduzetnitvo i

osigurava vei priliv stranih investicija; podrka izvozu viih faza prerade zasnovanih na domaim sirovinama s ciljem oivljavanja

proizvodnje, investicija i zapoljavanja; poveanje kvaliteta finalnog proizvoda i razvoj institucija za praenje kontrole kvaliteta, u

cilju poveanja konkurentnosti finalnog proizvoda na tritu; unapreenje programa obrazovanja i strunog osposobljavanja.

Radi podrke ovim aktivnostima, bie od znaaja da se obezbijedi da radna snaga s odgovarajuim kvalifikacijama bude na raspolaganju preduzeima. Stoga bi se strategija zapoljavanja trebalo usredsrediti i na radnu snagu koja je ve zaposlena u preduzeima kako bi obezbijedilo da oni imaju potrebne kvalifikacije za rad sa novim tehnologijama i inovacijama. U procesu prestrukturisanja i privatizacije strategija bi se takoe trebala usredsrediti na adekvatne mjere socijalnog zbrinjavanja za radnike koji e izgubiti svoj posao. Drugi aspekt e biti da se usredsredi na nezaposleni i neaktivni dio stanovnitva da bi se obezbijedilo da njihov stepen obrazovanja odgovara buduim potrebama za radnom snagom kako bi se izbjegla mogunost da stanje neusklaenosti uspori ekonomski rast.

U cilju stvaranja odrive ekonomski efikasne industrije, koja e biti konkurentna na evropskom i svjetskom tritu poetkom 2009. godine usvojena je Sektorska strategija razvoja industrije Republike Srpske za period 20092013. godina koja obuhvata: Sektor metalske i elektro industrije, Sektor drvne industrije i Sektor industrije tekstila, koe i obue. Osnovna funkcija ove strategije je stvaranje stratekog okvira za pruanje doprinosa razvoju domae privrede, unapreenju industrije i poveanju zaposlenosti. Poetkom 2010.godine usvojen je Akcioni plan za provoenje Sektorske strategije razvoja industrije Republike Srpske.

U cilju poveanja konkurentske sposobnosti industrijske proizvodnje i poboljanja izvozne strukture i zaposlenosti, u proteklih pet godina iz budeta Republike Srpske izdvojena su sredstva u ukupnom iznosu od 35.370.000 KM. Budetom Republike Srpske za 2011.godinu planirano je 20.000.000 KM kao sredstva za poticaj izvoza u 2011. godini.

U cilju prevazilaenja problema i zadravanja broja radnika u industriji tekstila, koe i obue, Vlada Republike Srpske odobrila je subvencije u iznosu od 50 KM po radniku za svaki mjesec poev od 01.01.2009. godine, te su u 2009.godini dodjeljena sredstva subvencija. Za prvih osam mjeseci 2009. godine isplaena su sredstva u iznosu veem od 2.913.000 KM. U periodu

31

januar-oktobar 2010. godine za subvencije u industriji tekstila, koe i obue isplaena su sredstva u iznosu od 3.312.400 KM, za 83 privredna subjekta, korisnik asubvencija. Prosjean broj zaposlenih radnika u preduzeima koja su ostvarivala subvenciju u posmatranom periodu 2010. godine je 6.625 radnika.

Energetika

Strategijom razvoja elektroprivrede do 2020. godine i njenim planovima, kao i Strategijom razvoja energetike do 2030. godine, predviena su u narednim godinama ulaganja u vee energetske objekte. Izgradnja TE Stanari e doprinijeti brem ravoju dobojskog regiona i zapoljavanju, a imae znaajan uticaj i na ire podruje Republike Srpske i BiH. Izgradnjom novih energetskih objekata koje planira Elektroprivreda RS u Istonom dijelu Republike Srpske s ciljem poveanja proizvodnje za domae potroae i poveanje izvoza, omoguie nova zapoljavanja u oblasti energetike i pokretanje drugih grana industrije. U cilju veeg korienja obnovljivih izvora energije Vlada je dodijelila vei broj koncesija za izgradnju malih hidroelektrana koje se uglavnom nalaze u ruralnim podrujima s ciljem zapoljavanja i ostanka ljudi na tim podrujima. Takoe se provode dalje aktivnosti na obezbjeenju pretpostavki za korienje i drugih vidova obnovljivih izvora. Strategijom zapoljavanja trebalo bi predvidjeti kolovanje i edukaciju kadra za projektovanje i kadra kvalifikovanog za izgradnju energetskih objekata i primjenu novih tehnologija.

Graevinarstvo Oekuje se da e sektor graevinarstva imati poveanu potranju za radnom snagom kako na kratkoronoj tako i na dugoronoj osnovi. Da bi se nastavila dosadanja dinamika privredne aktivnosti preduzea iz sektora graevinarstva, Ekonomska politika za 2011. godinu pored ostalog utvruje sljedee prioritete:

nastaviti proces usaglaavanja standarda u oblasti graevinarstva i proizvodnje graevinskih materijala, radi prelaska na Evro-kodove, to je neophodan uslov za izlazak na evropsko trite;

obezbijediti povoljnije izvore finansiranja, radi uvoenja novih i savremenih tehnologija graenja, koje e poveati kapacitete, produktivnost graenja i konkurentnost na inostranom tritu;

ostvarati nove kapacitete u postojeoj proizvodnji ili preorijentisati vikove postojeih kapaciteta na nove tehnologije proizvodnje graevinskih materijala ili proizvodnje materijala koji se do sada nisu proizvodili u Republici Srpskoj (crijep, staklo, mnogobrojni materijali u oblasti graevinskog zanatstva i sl.).

Strategijom zapoljavanja bi kroz praenje trita rada trebalo obezbijediti da kvalifikovana radna snaga bude raspoloiva u sektoru graevinarstva. Obuka potencijalne radne snage treba se orijentisati na tehnologije i metode rada te propisati standarde i normative u okviru sektora izgradnje i graevinarstva.

Saobraaj

32

Strategija saobraaja i dalje predvia velike investicije u drumski saobraaj, eljeznice, vazduni saobraaj, vodeni saobraaj i potanski saobraaj. Saobraajnu strategiju bi trebalo podrati strategijom zapoljavanja koja bi putem praenja trita rada trebala obezbijediti da kvalifikovana radna snaga bude raspoloiva za gradnju u drumskom saobraaju, eljeznici, vazdunom saobraaju i potanskom saobraaju. Sistem praenja bi trebao obezbijediti da neophodna obuka za potencijalnu radnu snagu bude realizovana u skladu sa vremenskim rasporedom predvienim u razvojnim planovima.

Trgovina Radi podrke razvoju sektora trgovine strategija zapoljavanja se treba usredsrediti na unapreivanje nivoa kvalifikacija budue radne snage kako bi odgovorila potrebama u okviru sektora. Obuka bi se trebala usredsrediti na oblasti pruanja usluga klijentima, osnova marketinga i prodaje kao i na osnove stranih jezika i finansijski menadment na nivou mikro-preduzea. Drugi aspekt bi bila obuka u oblasti preduzetnitva s ciljem da se podri osnivanje novih privrednih subjekata u okviru sektora.

Turizam

Sektor turizma ima veliki potencijal za razvoj i stoga e biti vaan segment za Strategiju zapoljavanja. To je istovremeno sektor koji ima potencijal za apsorpciju mlae radne snage sa potrebnim poznavanjem stranih jezika i organizacije turistikih putovanja. Sektor turizma ima potencijalnu mogunost za samozapoljavanje, u okviru posebnih predvienih mjesta, i moe ponuditi alternativno zaposlenje u poljoprivredi u ruralnim podrujima. Radi korienja ovog potencijala postoji potreba za uspostavom kako obuke u oblasti preduzetnitva tako i strune obuke u oblasti pruanja usluga klijentima, osnova marketinga i prodaje kao i na osnove stranih jezika i finansijski menadment na nivou mikro-preduzea. Sama obuka se ne smatra dovoljnom pa bi je trebalo kombinovati sa savjetodavnim uslugama/poslovnim savjetovanjem nakon zapoinjanja, uspostave poslovnih klastera i podrke promovisanju.

2.7 Razvoj malih i srednjih preduzea i preduzetnitva

Mala i srednja preduzea (MSP) smatraju se okosnicom privrede Republike Srpske i znaajnim faktorom za podsticanje ekonomskog rasta, te osiguravanje i poveanje stvaranja radnih mjesta. Inicijative Republike Srpske koje se odnose na stvaranje uslova za preduzetnitvo (u skladu sa Evropskom poveljom za mala preduzea i EU aktom za MSP13) mogu se rezimirati na sljedee:

Pristup Povelji EU za mala preduzea i EU aktu za MSP, Stvoreni zakonski okviri za razvoj MSP i preduzetnitva, Stvoren institucionalni okvir za razvoj preduzetnitva:

o Resor za razvoj MSP i preduzetnitva u Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva,

o Republika agencija za razvoj malih i srednjih preduzea i o 18 lokalnih razvojnih agencija.

Usvojen dokument Strategija razvoja MSP-a u Republici Srpskoj za period 20062010. godina

Obezbjeena sredstva za podrku MSP kroz kreditne linije Investiciono-razvojne banke Republike Srpske

Pripremljen prijedlog nove Strategije razvoja MSP i preduzetnitva u Republici Srpskoj za period 2011-2013. godina

Cilj nove Strategije je da u posmatranom periodu Republika Srpska prednjai u stvaranju preduzetnikog ambijenta sa brzo rastui