Strategija TK

S a eg a azvo a Tuz anskog kan ona 2008 2013

STRATEGIJA RAZVOJA TUZLANSKOG KANTONA 2008 2013

SARAJEVO/TUZLA, JULI/SRPANJ 2009.

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013

EKONOMSKI INSTITUT SARAJEVO

ZA ISTRAIVAA Prof. dr. Anto Domazet, redovni profesor Direktor Ekonomskog instituta Sarajevo

ISTRAIVAKI TIM Prof. dr. Anto Domazet, rukovodilac Projekta Prof. dr. Jasmina Osmankovi Prof. dr. Milo Trifkovi Prof. dr. Kasim Tati Prof. dr. Kadrija Hodi Prof. dr. Mustafa Burgi Prof. dr. Mirza Kuljugi Prof. dr. Vesna Babi-Hodovi Prof. dr. Devad ehi Prof. dr. Esma Habul Doc. dr. Emir Kurtovi Doc. dr. Zijada Rahimi Doc. dr. Hasan Mahmutovi Doc. dr. Aleksandra Nikoli Mr. Velid Efendi Mr. Maida Fetahagi Mr. Senada Keserovi Mr. Almir Petek Nedret Kikanovi, dipl. oec Ensar ehi, dipl. oec. Tihomir Veselinovi, dipl. oec.

UREDNICI/REDAKTORI Prof. dr. Anto Domazet Prof. dr. Jasmina Osmankovi

PRELOM/LEKTURA/PRIPREMA Anesa Vili, dipl. oec.

1


SADRAJPOPIS TABELA i SLIKA SKARENICE I DIO: UVOD 1.1. Izvrni s adraj 1.2. Okvir za kreiranje s trategije 1.3. Uesnici procesa 1.4. Metodologija i proces II DIO: SOCIO-EKONOMSKA ANALIZA ST ANJA 2.1. Pregled socio-ekonomske analize 2.2. PEST I SW OT analiza i m atrica 2.3. Konkurentske i komparativne prednosti i strateke orijentacije 2.4. Socijalni i ekonomski uslovi za razvojnu strategiju 2.4.1. Pravni i institucionalni okvir 2.4.2. Javni sektor 2.4.3. Fiskalni kapacitet 2.5. Recesija i njene refleksije po TK 2.5.1.Recesija nije znaajnije usporila razvoj TK u 2008. godine 2.5.2.Recesija je globalni fenomen sa lokalnim posljedicama 2.5.3.Recesija, ekonomski trendovi i prom jene 2.5.4.Recesija i perspektive razvoja TK III DIO: VIZIJA IV DIO: STRATEKI DIO 4.1. Strateki ciljevi razvoja TK 4.2. Matrica stratekih ciljeva razvoja TK i specifinih/prioritetnih ciljeva i mjera po prioritetnim sektorima 4.3. Slijedivost procesa kreiranja i implementacije strategije 4.4. Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere po sektorima 4.4.1.Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere iz oblasti demografije i trita rada 4.4.2.Sektorski ciljevi iz oblasti ekonomske strukture i razvoja 4.4.3.Sektorski ciljevi za podruje prostornog razvoja i infrastrukture 4.4.4.Sektorski ciljevi za podruje Obrazovanje, istraivanje i razvoj 4.4.5.Sektorski ciljevi za podruje socijalnog razvoja 4.5. Model i scenariji razvoja 4.5.1.Osnovni model razvoja V DIO: RAZVOJNI PROGRAMI, PROJEKTI I GENERALNI PLAN IMPLEMENTACIJE 5.1. Matrica odgovornosti u realizaciji strategije TK 5.2. Demografija i trite rada 5.3. Ekonomska struktura i razvoj 5.3.1. Poljoprivreda, ruralni razvoj i prehrambena industrija 5.3.2. Industrija i graevinarstvo 5.3.3. Energetika 5.3.4. Trgovina, turizam, saobraaj, financijski i drugi servisi 5.3.5. Razvoj malih i srednjih poduzea 5.4. Prostorni razvoj 5.5. Obrazovanje, istraivanje i razvoj 5.6. Socijalni razvoj VI DIO: SISTEM PRAENJA, MONITORING I EVALACIJA 6.1. Matrica odgovornosti u realizaciji strategije TK IZVORI ANEKSI 5 6 7 9 17 22 23 25 27 37 39 41 41 42 48 52 52 55 56 58 63 65 71 77 79 81 81 81 83 83 83 107 107 113 115 116 119 122 124 126 128 133 135 137 139 143 144 152 155

2

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 POPIS SLIKA Slika A . Slika B . Slika C . Slika D . Slika E . Slika F . Slika 1 . Slika 2 . Slika 3 . Slika 4 . Slika 5 . Slika 6 . Slika 7 . Slika 8 . Slika 9 . Slika 10. Slika 11. Slika 12. Slika 13. Slika 14. Slika 15. Slika 16. Slika 17. Slika 18. Slika 19. Okvir za strategiju razvoja TK 2008-2013. Okvir za strateke ciljeve TK 2008-2013. Sektorski aspekt razvoja TK Osnovni elementi klasterskog organiziranja energetike TK Strateki kontekst za razvoj poljoprivrede na TK Turistiki klaster na TK Okvir za izradu Strategije razvoja TK Organizaciona struktura na projektu Strategija razvoja TK 2008-2013. GDP pc 2007. GDP pc opina prema nivou TK 2007 (TK = 100) Struktura izvora financiranja investicija na TK SW OT analiza sinteza situacijske analize za TK Konkurentske prednosti na TK Struktura potronje na TK 2008. Struktura potronje opina TK 2008. Projekcija rasta prihoda TK 2008-2013. Procjena gubitka GDP na TK kao rezultat recesije Gubitak radnih mjesta na TK kao rezultat procjenjenih utjecaja recesije Ishodi recesije na TK ovisni o oporavku u okruenju i uspjehu u reformama Vizija i strateki ciljevi razvoja TK 2008-2013. Matrica doprinosa pojedinih sektora ostavrenju stratekih ciljeva razvoja na TK Prikaz povratne sprege u podruju ciljeva zaposlenosti na TK Prikaz sljedivosti procesa kreiranja Strategije razvoja TK Matrica odgovornosti i veza TK sa nivoom F BiH i opina na TK Mrea operativne koordinacije u provedbi i monitoringu provoenja S trategije POPIS TABELA Tabela A. Tabela 1. Tabela 2. Tabela 3. Tabela 4. Tabela 5. Tabela 6. Tabela 7. Tabela 8. Tabela 9. Tabela 10. Tabela 11. Tabela 12. Tabela 13. Tabela 14. Tabela 15. Tabela 16. Tabela 17. Tabela 18. Tabela 19. Tabela 20. Tabela 21. Tabela 22. Tabela 23. Tabela 24. Tabela 25: Tabela 26. Parametri razvoja TK na osnovi 4 razvijena scenarija Komparativni pregled GDP F BiH po kantonima 2007. Struktura GDP TK po opinama 1990 - 2007 GDP pc 1990- 2007 (u KM) GDP FBiH i TK po proizvodnom pristupu 2007. GDP FBiH i TK po proizvodnom pristupu 2007. (Uk. djelatnosti = 100) Ostvarene investicije u nova stalna sredstva (princip istih djelatnosti) 1996-2006 Ostvarene investicije po djelatnostima investitora (organizacioni pristup) Kupovine stranih investitora Registrovani poslovni subjekti TK prema djelatnosti Broj subjekata i radnika za koja se uplauju doprinosi za Fond PIO (2008) Rezultati provedbe privatizacije u TK, 1999-2007 Status potpisanih ugovora privatiziranih poduzea na TK Pregled neto isplaenih plaa i potroake korpe 2000-2007 (u KM) Prosjene plae po podrujima SKD - usporedba TK sa FbiH Struktura socijalne zatite i socijalnih davanja u 2007. Ostvareni prihodi i rashodi u 2006 i 2007. i ZZO TK Poslovni subjekti po strukturi vlasnitva i djelatnosti u 2007. godini na TK Broj javnih poduzea u nadlenosti opina i kantona Vrijednost dravnog kapitala VS za privatizaciju Broj subjekata i broj radnika za koja se uplauju doprinosi za Fond PIO (2008) Osnovni indikatori javnog sektora po djelatnostima na TK Pregled ukupnih javnih sredstava po strukturi TK 2006-2010. Javne investicije po namjeni i statusu projekata - hilj. K M Struktura javnih investicija i izvori financiranja 2008-2010 Struktura potronje TK, optina i KBF-a u 2007. i 2008. Procjena/projekcija budetskih prihoda TK za period 2008-2013. (KM) 15 27 28 29 30 30 31 32 32 33 33 34 34 35 36 43 44 44 45 45 46 46 47 47 47 48 49 3 9 13 14 14 15 15 17 22 28 29 31 38 40 48 49 50 60 60 62 72 78 79 80 116 145

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Tabela 27. Tabela 28. Tabela 28a Tabela 29. Tabela 30. Tabela 31. Tabela 32. Tabela 33. Tabela 34. Tabela 35. Tabela 36. Tabela 37. Tabela 38. Tabela 39. Tabela 40. Tabela 41. Tabela 42. Tabela 43. Tabela 44. Tabela 45. Tabela 46. Tabela 47. Tabela 48. Tabela 49. Tabela 50. Tabela 51. Tabela 52. Tabela 53. Tabela 54. Tabela 55. Tabela 56. Tabela 57. Tabela 58. Tabela 59. Tabela 60. Tabela 61. Tabela 62. Tabela 63. Tabela 64. Tabela 65. Tabela 66. Projekcija ukupnih rashoda i izdataka TK do 2013. Projekcija budeta optina Tuzlanskog kantona do 2013. godine Kapacitet kratkoronog i dugoronog zaduivanja opina i TK (hilj. K M) Indikatori ekonomskog razvoja na TK u 2008. Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za demografiju i trite rada Sektorski ciljevi, prioriteti i mjere za ekonomsku strukturu i razvoj Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi i mjere za ruralni razvoj, poljoprivredu i sl. Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za industriju Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za Graevinarstvo Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za energetiku Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere Turizam Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere Trgovina Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere iz oblasti financijskih servisa Sektorski ciljevi, modeli i mjere Saobraaj Sektorski ciljevi, modeli i mjere Mala i srednja pred uzea Sektorski i prioritetni ciljevi i mjere razvoj malih i srednih p reduzea Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za prostorni razvoj i infrastrukturu Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere za obrazovanje, istraivanje i razvoj Sektorski ciljevi, prioritetni ciljevi i mjere za zdravstvo i zdravstvenu zatitu Sektorski ciljevi, prioriteni ciljevi i mjere za socijalnu zatitu Sektorski ciljevi, prioriteni ciljevi i mjere za boraku zatitu Sektorski ciljevi, prioriteni ciljevi i mjere za sport i kulturu Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za demografiju i trite rada Akcioni plan funkcionalnih projekata Strategije za ekonomsku strukturu I razvoj Akcioni plan za ekonomsku strukturu i razvoj po sektorima Akcioni plan projekti i invetsicioni programi za poljoprivredu i proizvodnju hrane Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za Industrijju Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za graevinarstvo Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za energetiku Akcioni plan Sektorski projekti, dinamika realizacije T URIZAM Akcioni plan Sektorski projekti, dinamika realizacije TRGOVINA Akcioni plan Sektorski projekti, dinamika realizacije SAOBRAAJ Akcioni plan Sektorski projekti, dinamika realizacije - FINANSIJSKI SERVISI Akcioni plan projekti i investsicioni programi za S ME Akcioni plan prostornog razvoja i infrastrukture Akcioni plan sektorski projekti, dinamika realizacije za obrazovanje i is traivanje Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za zdravstvenu zatitu Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za socijalnu zatitu Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za boraku zatitu Akcioni plan, sektorski projekti, dinamika realizacije, za sport i kulturu Elementi praenja ostvarenja stratekih ciljeva, njihove evaluacije i kontrole 50 51 52 54 84 86 87 88 90 91 92 93 94 95 96 97 99 101 102 104 105 106 117 119 121 122 124 125 126 128 130 131 132 133 135 137 139 140 141 142 147

4

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 SKRAENICE

AP BCI BiH CBC CG CE CEFTA DEI EC EES EFSA EIS EPBiH ESR EU EUR F BiH FM GDP GDP pc GCI ICT IMF IPA KM MDG MED MIT NDP NEAP NVO

Agencija za privatizaciju Indeks poslovne kompetitivnosti Bosna i Hercegovina Prekogranina kooperacija Crna Gora Centralna E vropa Zona slobodne trgovine CE Direkcija za ekonomske integracije BiH Evropska komisija Elektroenergetski sektor Ekonomski fakultet Sarajevo Ekonomski institut Sarajevo Elektroprivreda BiH Ekonomska struktura i razvoj Evropska unija Euro Federacije Bosne i Hercegovina Forum mladih Ukupan domai proizvod Ukupan domai proizvod po stanovniku Globalni indeks kompetitivnosti Informacione komunikacione tehnologije Meunarodni monetarni fond Instrumenti predpristupne pomoi EU Konvertibilna marka LDF Okvir za lokalni razvoj Milenijums ki razvojni ciljevi Mediteranski transnac. program Centar za menadment i informacione tehnologije EFSA Nacionalni razvojni plan Nacionalni okolinski akcioni plan Nevladine o rganizacije

Politiko okruenje Ekonomsko okruenje Socijalno okruenje Tehnoloko okruenje Protected designation of origin Partnerska grupa za planiranje na najviem nivou PGI Protected geographycal indic ation PRSP Strategija redukcije sirom atva RCC Vijee za regionalnu s aradnju RG Radna g rupa RS Republika Srpska SA Situaciona analiza SCF vicarski nauni fond SEA Socio-ekonomska analiza SEE Jugoistona Evropa SEES Prostor Jugoistone Evrope SG Sektorska grupa SMEs Mala i srednja preduzea SRS Srednjorona razvojna s trategija Strategija Strategija razvoja TK u periodu 20082013. SW OT analiza Analiza snaga, slabosti, prilika i prije tnji Termoelektrana TE TK Tuzlanski kanton TSG Traditional speciality garanteed UN Ujedinjeni narodi UNDP Program za razvoj UN USAID Agencija za razvoj SAD WB Svjetska banka WEF Svjetski ekonomski forum

NVO NEAP NVO PEST analiza P E S T PDO PG

Nevladine organizacije Nacionalni okolinski akcioni plan Nevladine organizacije

5


6


I DIO UVOD

7


8


IZVRNI SAETAK I Priprema Strategije razvoja Tuzlanskog kantona (TK) odvijala se u periodu od 14 mjeseci. Zapoela je u maju 2008. godine kada je ekonomija BiH bila u rastuoj fazi, mada su se nad globalnom ekonomijom nadvijali tmurni oblaci. Okonava se u julu 2009. godine kada je i ekonomija BiH u recesionoj fazi i kada su potroaki i poslovni pesimizam zamijenili optimizam s poetka izrade Strategije. Osnovno pitanje s kojim se kreatori strategije razvoja TK 2008-2013. godine susreu u zavrnoj fazi njene izrade je kako srednjorone ciljeve razvoja i mjere za njihovo provoenje, definirane u 2008. godini, uskladiti sa aktualnom recesijom, a da se itav dosadanji proces izrade strategije ne devalvira. To pitanje je usko povezano sa ekonomijom sredstava, rada i vremena na pripremi strategije, jer bi postupak izrade strategije uz okolnosti vanjskog okruenja koje diktira recesija zahtijevao praktino ponovno odvijanje aktivnosti koje slijede nakon analize postojee situacije, ukljuujui SWOT analizu, definiranje strateke vizije i ciljeva, formuliranje mjera, projekata i naina monitoringa ostvarenja strategije. U cilju prevazilaenja ovog problema primijenjen je pristup u kome su zadrana osnovna strateka opredjeljenja utemeljena na rezultatima istraivakih aktivnosti na strategiji tijekom 2008. godine, dok su strateki ciljevi i implementacija korigirani parametrima realne socijalno-ekonomske situacije koju obiljeava recesija. Tako su u finalnom tekstu strategije zadrani ciljevi ekonomskog rasta od 6,7% godinje do 2013. godine, ciljevi zapoljavanja od 5% godinje, podrani rastom investicija od 5% godinje i rastom poduzetnikih aktivnosti, izraenih brojem malih i srednjih poduzea na TK, od 2% godinje. Istovremeno, procijenjeni su utjecaji recesije na TK u 2009. i 2010. godini sa oporavkom u 2011. godini na ostvarenje stratekih ciljeva razvoja TK. Poreenjem ciljeva Strategije i procjene realnog kretanja pod utjecajem recesije izraunati su drutveni gubici koje stvara recesija na TK . Za period 2009-2013. godina oni se procjenjuju u gubitku GDP od 2.346 mil. KM i gubitku od 19.628 radnih mjesta. Recesija moe znaiti izgubljene godine u razvoju na TK. Meutim, ako se u vrijeme recesije poduzmu organizirane mjere na pokretanju i provoenju vanih reformi u socijalnom sektoru i ekonomiji, iskoristi vrijeme za potrebna restrukturiranja privrede i pripremu studijske dokumentacije i financijskih aranmana za intenziviranje javnih investicija, te kroz dodatnu edukaciju osigura podizanje radnih vjetina uposlenih i onih koji na tritu rada ekaju uposlenje, recesija moe biti vrijeme pripreme za novi razvojni ciklus na TK. Koncept ove strategije upravo polazi od toga da recesija ne smije biti izgubljeno vrijeme u kome se, uz pad ekonomskih aktivnosti, fokus stavlja na redukcije u svim oblastima ivota i puko preivljavanje. Taj fokus treba proiriti na nove razvojne perspektive i ovo vrijeme iskoristiti za dobre pripreme razvojnih projekata koji e u vrijeme oporavka omoguiti da zamah u investicijama i zapoljavanju krene odmah, bez novih vremenskih gubitaka. II Strategija razvoja Tuzlanskog kantona za period 2008 2013. godina predstavlja skup ciljeva, mjera, projekata i programa za unapreenje ekonomskog i socijalnog razvoja u sferi nadlenosti i odgovornosti vlasti TK, za iju se realizaciju angairaju ogranieni javni resursi u novcu, prirodnim i naslijeenim resursima, ljudskim resursima, organizaciji i institucijama. Ovakva definicija strategije potrebna je radi jasnijeg razlikovanja njenog sadraja, ciljeva i dometa. Bez toga, strategija se esto pogreno tretira kao dokument u kome treba da se nau sve mogue aktivnosti i problemi koji nisu rjeeni na Kantonu, bez obzira na raspoloivost resursa. Zato se ovakvom definicijom strategije omoguava potrebno selekcioniranje prioriteta u skladu sa raspoloivim resursima. U tom se smis lu strategija razvoja moe smatrati najsloenijim dokumentom za voenje efikasnih javnih politika u javnom interesu.

9


Posebni aspekti ovakvog odreenja strategije su: 1. Strategija razvoja odreuje najire ciljeve, prioritete, mjere i programe, koje e Vlada1 provoditi upotrebom javnih resursa i partnerstvom sa privatnim sektorom. 2. Strategija razvoja TK u pojedinim oblastima odreuje direktne ciljeve, obaveze i odgovornosti za alokaciju resursa od strane Vlade (obrazovanje, socijalni sektor, zdravstvo, naunoistraivake aktivnosti, prostorni razvoj, privatizacija), dok u drugim oblastima sugerira ciljeve i odreuje naine kako e oni biti podrani javnim resursima (zapoljavanje, ekonomski rast, razvoj industrije, poljoprivrede, turizma, malih i srednjih poduzea, izvoza i drugo) 3. Strategija razvoja obuhvata ciljeve, mjere i programe u kojima Vlada ima direktnu odgovornost sprovoenja sa svim administrativnim nadlenostima ostvarivanja strategije administracija, zdravstvo, obrazovanje (1), podruja u kojima vlada stvara uvjete i osigurava inicijalnu podrku za razvoj - industrijske zone, razvoj SMEs, partnerstvo javnog i privatnog sektora, razvoj poljoprivrede i slino (2) i podruja promotivnog djelovanja na podruju razvoja u smislu javne podrke odreenim drutvenim i privatnim projektima, za koje nema javne resurse za podrku (3) i podruja koordinacije u kojima se zahtjeva usklaeno djelovanje aktera razvoja (4). 4. Zato strategija razvoja predstavlja znatno iri razvojni akt od onoga to je podruje odgovornosti Vlade. Time se otvaraju perspektive i nagovjetavaju politike i mjere kojima e se vlada voditi u upravljanju razvojem, a to su dragocjene informacije za ostale aktere razvoja: lokalne zajednice opine i gradove, poslovne kompanije, investitore, banke, kole i univerzitete, farmere, naune institucije, sindikate, nevladine institucije i druge aktere. Zbog ogranienosti javnih resursa u budetima Vlada mora tragati za njihovim dodatnim resursima, prije svega u sferi angairanja privatnog kapitala putem privatizacije (1), koncesija (2) i razvijanja javnog i privatnog partnerstva (3), zatim putem javnog zaduivanja u zemlji i inozemstvu putem koncesionih kredita ili emitiranjem obveznica na tritima kapitala (4), osiguranja sredstava iz fondova EU (IPA i FP7 programi) (5), osiguranje sredstava putem grantova i tehnike pomoi vlada i razvojnih agencija koje djeluju u BiH (USAID, GTZ, UNDP, EC i mnoge druge multilateralne ili nacionalne agencije) (6).

5.

Koncept razvoja na navedenim osnovama prikazan je na slici A. Datim prikazom uoava se da su jasno diferencirane nadlenosti i odgovornosti u kreiranju i provoenju strategije te resursi za njeno provoenje. Kljuna pozicija Vlade TK ogleda se u ostvarenju njene uloge kao administrativne vlasti, a zatim kao promotora razvoja u raznim formama koordinacije i poticanja razvoja. Ekonomski institut Sarajevo (EIS) je u cijelosti respektirao polazne take, upute i usmjerenja za izradu Strategije razvoja TK za period 2008. 2013. (u daljem tekstu Strategija), koja je utvrdila Vlada TK u tenderskoj dokumentaciji. Prostorni obuhvat za koji se radi strategija ukljuuje teritorij opina: Banovii, Doboj-Istok, Gradaac, Graanica, Kladanj, Kalesija, eli, Lukavac, Srebrenik, Teoak, Sapna, ivinice i Tuzla, odnosno prostor TK (TK). Vremenski obuhvat je odreen odlukom Vlada TK i odnosi se na period od est godina i to: 2008.-2013. Postupak izrade Strategije odreen je eljom da se TK u stratekom perio du profilira kao moderna, konkurentna, evropski orijentirana regija, regija sa snanim poduzetnitvom,1

Pod terminom Vlada podrazumjevaju se vlasti koje djeluju u okviru ustavnih i zakonskih nadlenosti kantona. To obuhvata i zakonodavnu i izvrnu vlast i sve institucije koje vre javna ovlatenja, odnosno obnaaju javnu vlast na kantonu. 10


partnerstvom javnog privatnog civilnog sektora, sa efikasnom administracijom, orijentirana na koheziju i zapoljavanje, teritorijalnu suradnju, podizanje absorpcione moi za prihvat fondova, programa i projekata EU, regija orijentirana na podizanje kvaliteta ivota i rada, otvorena prema novim pristupima lokalnom i regionalnom razvoju. EIS, Vlada TK i drugi uesnici u procesu izrade tragali su za strategijom koja e osigurati posebnost, jedinstvenost, specifinost, motiviranost, entuzijazam, inspiraciju, uzbuenje i izazov, koja e osigurati komplementarnost istovremenog postizanja ekonomske, ekoloke i socijalne odrivosti, konkurentnosti, kohezije, konvergencije i kvaliteta ivota.Slika A. Biznis i asocijacije Investicione inicijative, zapoljavanje, izvoz, R&D Okvir za strategiju razvoja TK 2008-2013. Regionalne razvojne agencije NERDA, prekogranina suradnja Vlade u BiH VM BiH, Vlada F BiH, (Razvojna banka F BiH, vanjski dug) Meunarodne institucije (UNDP, E U, WB, EBRD, USAID, GTZ )

Lokalne zajednice Urbani i ruralni razvoj

Civilni sektor NGO, Forum mladih i javnost

STRATEGIJA TUZLANSKOG KANTONA Strategije razvoja kantona i grana gospodarstva Regulatorna i promotivna aktivnost kantona Razvoj institucija za upravljanje razvojem Javni resursi za podrku razvoju

Akademska zajednica UT, US, EIS, EFSA, SSF, EFT

Razvoj uvjeta faktora Investicije (javne, privatne, PPP, FDI) Ureenje zemljita i komunikacija Vodosnadbijevanje Prostor i o kolina Kadrovi, edukacija i p rekvalificiranje Graenje image Razvijanje uvjeta za spec. grane Prostor i odrivost

Razvoj uvjeta trita Promocija FDI Povezivanje van granica TK Export promotion Promocija turizma Integriranje turistike ponude na regiji

Kontekst za rivalstvo firmi Privlaenje novih firmi i investitora Promocija SME Promocija zadruga i farmerske proizv. Promocija sitnog poduzetnitva Graenje industrijskih zone i centara R&D i inkubatora

Pratee i industrije za podrku Elektro energetski klaster Prehrambeni klaster Turistiki klaster Klaster hemije Suradnja Univerziteta i privrede Meunarod na suradnja i m ree

Kod pripreme Strategije potovani su sljedei principi izrade Strategije: partnerstvo u pripremi i implementaciji, orijentacija na cilj, odnosno na projekte, na konkurentnost, kontinuitet stratekog planiranja, monitoring i evaluaciju, respektiranje evropske doktrine i politike regionalnog razvoja i stratekog okvirnog planiranja lokalno i regionalno razvoja, orijentacije na nove pristupe. Pored navedenih, uvaeni su i princip partnerstva, zajednikog vlasnitva, odrivosti, integracije, kvaliteta, inovacije, jasne strukture, paradoksa dualiteta, hijerarhije stratekih planova, fokusiranosti na rezultat, bottom up princip, princip od pojedinanog ka opem, princip od lokalnog ka regionalnom, princip banchmarkinga, princip stakeholders, princip ukljuivanja javnosti, participacije, transparentnosti.

11


Vlade TK i EIS, kao prvi korak u realizaciji Projekta su: identificirali sve uesnike procesa izrade Strategije, odnosno predstavnike svih interesa na podruju Kantona i lokalnih zajednica; utvrdili uloge svih partnera, a prema preporukama metodologije Evropske unije, identificirali prioritetne sektore intervencija, uspostavili Radnu/ Partnersku grupu za planiranje na visokom nivou, te sektorske i radne grupe za rad po utvrenim prioritetnim sektorima intervencija, razvili nacrt plana aktivnosti prikazujui sve faze procesa, identificirali informacije i izvore informacija. U radnim i sektorskim grupama uestvovalo je oko dvijestotine lanova, predstavnika svih opina, javnog, privatnog i civilnog sektora. U okviru Foruma mladih participiralo je trideset predstavnika svih opina, udruenja, kantona. III Socio-ekonomska analiza podrazumijeva prikupljanje, sortiranje i analizu raspoloivih podataka, dokumenata, pravnih propisa i sl. Ona, uzimajui u obzir najrelevantnije elemente, pokriva sljedea poglavlja, definirana projektnim zadatkom: historija, geografija i prirodni resursi, demografija i trite rada, ekonomska struktura i razvoj, prostorni razvoj, obrazovanje, istraivanje i razvoj, zdravstvo i socijalno osiguranje, borako-invalidska zatita, kultura i sport, institucije i pravni okvir. Analiza stanja je dala procjenu strukturalnih, politikih, ekonomskih i socijalnih uslova. Strateka analiza je daje odgovore na specifina pitanja, u skladu sa kojima osnovne karakteristike izabranog podruja mogu biti ukljuene u evidenciju. Pored ovih pitanja EIS je posebno obradio ljudski kapital, infrastrukturu i SME sektora kao generatore ekonomskog razvoja. Pri analizi stanja uraena je SWOT analiza (analiza prednosti, nedostataka, mogunosti i prijetnji) i PEST analiza (politiki, ekonomski, socijalni i tehnoloki faktori) kako bi se analizirali i okruenje i konkurentnost, ali i druge metode i tehnike analize potencijala. IV SWOT analiza je uraena po bitnim podrujima u skladu sa projektnim zadatkom. (ekonomska struktura i razvoj: energetike, industrija, turizam, trgovina i druge financijske djelatnosti, poljoprivreda i prehrambena industrija i SME; zatim demografija i trite rada, humani i socijalni kapital, obrazovanje i istraivanje, prostor i infrastruktura za razvoj). Uraene su posebne ekspertize za podruje TK i to: pravni i institucionalni okvir, konkurentnosti, fiskalni kapacitet, javni sektor, socio-ekonomska analiza). Rezultati analize PEST i SW OT su sintetizirati na osnovi relevantnih modela. U izradi Stratekog dokumenta naglasak je na: definiranju stratekih ciljeva koji izviru iz analize i vizije razvoja, a predstavljaju prvu razradu vizije razvoja; definiranju prioritetnih ciljeva koji su specifini, realistini i mjerljivi, uzimajui u obzir raspoloive resurse i vremenski okvir; definiranju mjera koje predstavljaju srednjoroni put ka ostvarivanju specifinih/ prioritetnih ciljeva u okviru odreenog vremenskog perioda. Mjere su instrumenti za koritenje resursa kako bi se ostvario specifini cilj. One su most izmeu stratekog i operativnog dijela Strategije, definiranju projekata, sa naznakama o tome ko bi mogli biti potencijalni nosioci implementacije projekta, vrijednost projekta, potencijalni izvori financiranja, vremenski okvir, glavne aktivnosti i oekivani rezultati. Ovako razloeni projektni/operativni dio strategije e ujedno predstavljati i generalni plan implementacije. V Rad na viziji, stratekim i prioritetnim ciljevima temelji se na evropskoj doktrini regionalnog ekonomskog razvoja, evropskoj politici regionalnog razvoja jugoistone evrope, odnosno Zapadnog balkana, osnovnim nalazima situacione analize za podruje TK, kao i na iskustvima drugih komparabilnih regija. S obzirom da u Bosni i hercegovini jo uvijek ne postoji konsenzus na politikoj, naunoj, strunoj razini o regijama, TK se tretira kao administrativna regija, ali se u profiliranju njene vizije, ciljeva, projekata, programa, politike i analize koriste teorije, politike, metode, tehnike, analize regionalnog razvoja. Kao to je poznato, dokumenti iz Lisabona, 2000. apostrofiraju konkurentnost, dinaminost, znanje kao komponente vizije, dokumenti iz Getebruga, 2001. akcentiraju zatitu okolia i odrivi model razvoja, a drugi relevantni dokumenti naglaavaju koheziju. S obzirom na jaz u12


investicijama, respektirani su ciljevi koje podrava EU u periodu do 2013., posebno oni koje podrava IPA 2007-2013. Oko 80% sredstava za razvoj regija fokusirano je na cilj konvergencije, to jest na rast, poboljavanje uslova i faktora razvoja, investicije u faktore proizvodnje, razvoj inovacija, drutvo zasnovano na znanju, sposobnost prilagoavanja ekonomskim i socijalnim promjenama, okoli i administrativnu efikasnost, energetsku efikasnost, obnovljive izvore energije, intermoduralni, javni i gradski saobraaj. Konkurentnost i zapoljavanje kao cilj apsorbuju preko desetine fondova za regionalni razvoj, a podrazumijevaju: poveanu konkurentnost i zaposlenost, poveavanje atraktivnosti regije, anticipiranje ekonomskih i socijalnih promjena posebno onih vezanih za proces globalizacije i regionalizacije, promociju ljudskih resursa, inovacije, okoli, znanje, poduzetnitvo, infrastrukturu, fleksibilno i incluzivno trite. Kao trei strateki cilj identificirana je teritorijalna suradnja, odnos no osnaivanje prekogranine, meunacionalne i meuregionalne suradnje. Metodologiju primijenjenu u izradi strategije bitno odreuje primjena novih pristupa regionalnom i lokalnom razvoju, potovanje principa participacije svih koji imaju interes na podruju TK, ciljno i projektno odreen postupak, ekspertnost i meunarodna nauna provjera, upotrebe suvremenih ICT u svim fazama rada, upotreba Moodla u izradi Projekta, postupnost, interaktivnost, koncentracija na bitno, koncentracija na neistraeno, a maksimalna upotreba rezultata ranijih istraivanja, rad na terenu (field reserach), traenje optimalnog balansa u desk i field reserach, respektiranje vertikalnih i horizontalnih veza. VI Strategija razvoja TK 2008-2013 predstavlja simbiozu potreba za viom kvalitetom ivota i razvojem. Tuzlanski kanton do 2013.: 5 10 5 5: pet izvora razvoja deset stupova razvoja - pet pravaca konvergencije sa okruenjem pet ciljeva razvoja, prikazanih na slici B.Slika B. Okvir za strateke ciljeve TK 2008-2013.Pet izvora razvoja 1. Ljudi i znanja upravljanje razvojem 2. Prirodni resursi 3. Naslijeena materijalna kultura 4. Izgraena ekonomska struktura 5. Geostrateka pozicija i integriranost u BiH, region, EU i svjetsko okruenje

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Deset stupova razvoja Konkurentna ekonomija Kvalitetno obrazovanje i odgoj Napredni univerziteti, nauka i R&D Vrijedan socijalni kapital (zdravstvo, socijalna zatita, kultura, sport, ) Prostor i napredna infrastruktura Internacionaliziranja, integracija i prepoznatljivost TK u regionalnim okvirima Okolinska odrivost Poduzetnitvo u svim sferama djelatnosti Unapreenje kvaliteta urbanog i ruralnog razvoja Nove razvojne paradigme (upravljaki kapacitet, apsorpcijski kapacitet prema EU, financiranje razvoja, javno-privatno partnerstvo)

1. 2. 3. 4. 5.

Pet pravaca konvergencije sa okruenje m Razvoj ljudskih potencijala Energija i okolinska odrivost Hrana Voda Turizam

1. 2. 3. 4. 5.

Pet stratekih ciljeva Ubrzanje ekonomskog rasta Razvoj ljudskih resursa i unapreenje kvaliteta ivota Prepoznatljivost TK u BiH, regionalnom i evropskom okruenju Uravnoteenost i odrivost razvoja na TK Postizanje drutvenog konsenzusa i podizanje kapaciteta razvoja TK

13


Razvoj TK u ekonomskoj sferi je utemeljen na sinergijskom djelovanju tradicionalnih industrija, diverzfikaciji postojeih baznih industrija, razvoju novih industrija, revitalizaciji poljoprivredne proizvodnje i snanoj ekspanziji sektora usluga sa naglaskom na trgovinu, turizam, financijski sektor, usluge prometa i komunikacija, informatike i raznovrsne poslovne usluge (slika C).Slika C. Sektorski aspekt razvoja TK

Razvoj energetike na TK podrazumijeva ne samo razvoj rudnika uglja i termoenergetskih kapaciteta, nego i postizanje sinergetskih efekata u unapreenju energetske efikasnosti, razvoju proizvodnje, usluga i graevinskih aktivnosti za potrebe energetskog sektora, te suradnje sa naunim i konzalting institucijama na naelima klasterskog organiziranja. Takoer, razvoj energetike podrazumijeva i unapreenje okolinske odrivosti, kako razvoj ne bi iao na teret gubitaka prirodnog kapitala (saniranje devastiranog prostora rudokopa, saniranje jezera Modrac i drugo).Slika D. Osnovni elementi klasterskog organiziranja energetike TK

14


Razvoj poljoprivrede stavlja se u kontekst lokalnih razvojnih ciljeva i politika EU koje podravaju ruralni razvoj, okolinski razvoj i proizvodnju hrane. Primarna poljoprivredna proizvodnja, prehrambena industrija i ruralni razvoj su znaajni za TK za stvaranje odrivog ambijenta, iskoritenje prirodnih resursa za ubrzanje razvoja, podizanje zaposlenosti, osiguranje kvalitetnijeg ruralnog razvoja i podizanje kvaliteta ivota u ruralnim podrujima, te sinergiju sa razvojem turizma na TK (slika E).Slika E. Strateki kontekst za razvoj poljoprivrede na TK

Nita ne prodaje lokalne vrijednosti tako uspjeno kao turizam. Razvoj turizma, utemeljen na kulturoloko- istorijskom naslijeu, nudi brojne razvojne efekte. On privlai nove investicije, stvara nova radna mjesta, privlai kupovnu mo iz drugih podruja na TK, a istovremeno stvara sinergijske efekte sa svime onim to stvara turistiki proizvod na kantonalnom ili lokalnom nivou (slika F).Slika F. Turistiki klaster na TK

15


VII Model predloen u Strategiji razvoja TK 2008.-2013. je samo okvir u svojoj strukturi i kao takav je uvodna verzija brojnih CGE (Computable General Equilibrium) modela koji su bili koriteni za ekonomske analize u drugim dravama i regionima. Vrijedno je istai da je pojednostavljena struktura izabrana iz tri razloga. Prvo, ona pojednostavljuje osjetljive analize (npr. nije toliko teko povezati osnovnu promjenu u modelu). Drugo, dozvoljava jasno razumijevanje o tome zato se pos matrani rezultati dogaaju, smanjujui komponentu crne kutije u mnogim stimulativnim studijama. Konano, osjetljivost potpomae rjeenju optimizacije problema. Analizirana su etiri scenarija, i to: porasta investicija i broja SME - utjecaj na zaposlenost i GDP porasta investicija za 10% godinje - utjecaj na zaposlenost i GDP porasta broja SME za 5% godinje - utjecaj na zaposlenost i GDP porasta obima investicija za 10% i utjecaj porasta broja SME za 5% godinje - utjecaj na zaposlenost i GDP Rezultat analize Scenarija I koji se temelji na ekstrapolaciji postojeih trendova investiranja i rasta broja malih i srednjih poduzea su: stopa zaposlenosti od 18,0%, GDP 2.627.348.000 KM i GDP pc 5.084 KM na nivou Kantona u 2013. Scenarija II, koji se temelji na nezavisnoj varijabli 10% godinje porasta obima investicija i zavisnim varijablama: zaposlenost i GDP, bi mogao osigurati stopu zaposlenosti od 24,6%, GDP-a od 5.072.107.000 KM i GDP pc u iznosu 9.814 km na nivou Kantona u 2013. Scenarija III se temelji na prosjenoj godinjoj 5% stopi rasta broja malih i srednjih poduzea, kao nezavisnoj varijabli, kao rezultat bi imao stopu zaposlenosti na nivou Kantona na kraju 2013. od 20,8%, vrijednost GDP-a od 3.204.559.000 KM i porast GDP pc na 6.200 KM. Na sinergetskim efektu istovremenog porasta investicija po prosjenoj godinjoj stopi od 10% i 5% porasta broja malih i srednjih poduzea se temelji Scenarij IV i osigurava stopu zaposlenosti od 27,5%, GDP pc preko 11.000KM. Rezime rezultata navedenih scenarija daju u narednoj tabeli.Tabela A. Parametri razvoja TK na osnovi 4 razvijena scenarija - mil. K M Veliine za 2013. godinu Elementi 2007. Scenarij 1. Scenarij 2. Scenarij 3. Scenarij 4. Broj stanovnika 496.830 516.832 516.832 516.832 516.832 Broj zaposlenih 80.222 93.033 127.302 107.505 142.118 Stopa zaposlenosti (%) 16,1 18,0 24,6 20,8 27,5 Broj malih i srednjih firmi 20.592 23.190 27.595 27.595 Investicije 248,3 279,6 439,9 439,9 GDP ukupno 2.076,4 2.627,4 5.072,1 3.204,6 5.896,6 GDP pc u KM 4.179 5.084 9.814 6.200 11.409 Legenda: S1 ekstrapolacija trenda iz prolosti; S2 - porast investicija od 10% godinje i refleksije na rast zaposlenosti i GDP, S3 porast poduzetnike aktivnosti rast broja malih i srednjih poduzea od 5% godinje, S4 kumulativni efekat porasta investicija i broja SME - utjecaj na zaposlenost i GDP;GDP pc u KM

u n i d o g . 3 1 0 2 a z e n i c i l e V . 7 0 0 2

S c enarij 4.

S c enarij 3.

S c enarij 2.

S c enarij 1.

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

16


Kljuno je pitanje efikasnosti koritenja resursa, efikasnosti investiranja, upravljakih kapaciteta, dinamike investicija i poduzetnike aktivnosti na podruju TK. Naravno, potrebno je imati u vidu procjene da e recesija odloiti realizaciju ovih scenarija za period nakon 2010. kada se oekuje njeno prevladavanje. Javna rasprava i aktualna ekonomska situacija determinirana recesijom uzrokovala je relativiziranje predloenih scenarija. Drugim rijeima 2009. i 2010. bi mogle biti izgubljene godine za realiziranje scenarija ukoliko se neiskoriste za jaanje odgovornosti, podizanje izvrsnosti, konsenzusa, kompetitivnosti, racionalnosti. Odgovor drugih zemalja i regionalnih integracija bi se mogao rezimirati u nekoliko rijei: koordinirani ekonomski program determiniran pravovremenou, prolaznou, fokusiranou na cilj, nedogmatskim pristupom odnosu drava slobodno djelovanje trinih zakonitosti i pragmatizmom. Ovaj dokument to respektira u mjeri u kojoj je to bilo mogue, jer je rije o momentima koji su se pojavili nakon prezentacije materijala na sektorskim i radnim grupama, kao i na meunarodnoj konferenciji. 1.1. OKVIR ZA KREIRANJE STRATEGIJE Okvir ili povezanost strategije TK sa stratekim dokumentima na viim nivoima moe se prezentirati u kontekstu pet razina (vidjeti sliku 1). Prvu razinu ini okruenje Federacije Bosne i Hercegovine sa utjecajima koji potiu iz makroekonomskog, regulatornog, politikog i kulturolokog okruenja iz nadlenosti ili sa specifinostima na razini F BiH. Drugu razinu ine regionalne integracije, od kojih u prvom redu treba istraiti uticaj CEFTA, kao novi oblik zone slobodne trgovine sa refleksijama na liberalizirano kretanje roba, usluga, kapitala i harmonizaciju regulative iz domena ekonomskog upravljanja, razvoja institucija i preuzimanja regulative EU. Treu razinu ine odnosi i integracija BiH u EU sa uticajima na tokove roba, usluga, investicija i preuzimanja regulative EU u okviru faza u pristupu BiH Evropskoj Uniji. I, napokon, etvrtu razinu ine globalne integracije u kojima BiH sudjeluje kao suverena zemlja, lanica UN. U tom je kontekstu najznaajnije ukljuivanje BiH u Sv jetsku trgovinsku organizaciju, pored postojeeg lanstva u UN, Svjetskoj banci, Meunarodnom monetarnom fondu i drugim globalnim integracijama. Ovdje se akcentiraju neke od strategija, dokumenata, programa, projekata i fondova koje imaju ili mogu imati poseban znaaj za profiliranje strategije razvoja TK u periodu do 2013.Slika 1. Okvir za izradu Strategije razvoja TK

Bitne komponente okvira Federacije BiH odnose se na ustavne nadlenosti F BiH i kanto na, zakonski, odnosno regulatorno-institucionalni okvir, politike i instrumente razvojnih i ekonomskih politika, te politike prostornog i okolinskog razvoja, razvoja drutvenih javnih djelatnosti (zdravstvo, obrazovanje, socijalni sektor, penzijski sistem i drugo), kao i sistem sektorskih, regionalnih, industrijskih, trgovinskih i drugih politika.17


Bitne komponente dravnog okvira su: Strategija integracije BiH, Viegodinji indikativni plan IPA-e, Strategija provoenja decentraliziranog sistema provoenja u BiH, Dravni akcioni plan za zatitu ivotne sredine (NEAP), dravna razvojna strategije i strategija socijalne ukljuenosti za period do 2013., odnosno dravni razvojni plan za period do 2013. Strategija integracije BiH je dokument na kome e se zasnivati cijeli proces pridruivanja EU. U tom kontekstu se iitava o Izvjetaj o ispunjavanju Lisabonske strategije. Regionalna ekonomska politika EU dobiva poseban znaaj jer otvara brojne razvojne mogunosti za bosanskohercegovake regije/kantone preko direktnog i/ili indirektnog uea u radu Komiteta evropskih regija, Vijea evropskih opina i regija, Skuptine evropskih regija, Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti, Asocijacije evropskih prekograninih regija. Kao okvir za razvoj regija u periodu do 2013. EU je definirala koheziju, konkurentnost i otvaranje novih radnih mjesta i inter i intraregionalnu suradnju kao bitne elemente politike regionalnog razvoja do 2013. Viegodinji indikativni plan IPA predstavlja kljuni dokument za pruanje pomoi EC BiH. IPA je novi predpristupni instrument za finansiranje reformi u dravama kandidatima za lanstvo u EU koji supstituira programe Phare, ISPA, SAPARD i CARDS. Cilj ovog instrumenta je da olaka i objedini finansijsku pomo dravama kandidatima, kao i potencijalnim kandidatima za ulazak u Evropsku uniju. IPA program ima pet komponenti. Prva se odnosi na izgradnju institucija i stabilnost, a druga na regionalnu saradnju. Ostale tri (regionalni i ruralni razvoj, te razvoj ljudskih resursa) namijenjene su zemljama kandidatima kao to su Hrvatska i Makedonija. Na raspolaganju e biti poljoprivredni, regionalni i socijalni fondovi. Pomo tranziciji i jaanju institucija (CARDS nacionalni) se sastoji od podrke izgradnji administrativnih i sudskih kapaciteta i ispunjavanju politikih i ekonomskih kriterija za lanstvo. Regionalna i prekogranina saradnja (CARDS regionalni, Interreg III) ukljuuje: odriv ekonomski i socijalni razvoj, okoli, javno zdravstvo, prevencija i borba protiv organizovanog kriminala, efikasne i sigurne granice i promocija lokalnih aktivnosti izmeu graana. Financijski okvir planiran za Bosnu i Hercegovinu po godinama je: 2007. 62,1 milion eura, 2008. 74,8 miliona eura, 2009. 89,1 milion eura, 2010. 106,0 miliona eura i 2011. 108,1 milion eura Definirane su programska oblast prekogranine saradnje su: BiH CG; BiH Srbija, BiH Hrvatska, definirani su ciljevi, prioriteti, mjere i korisnici. U okviru ove komponente IPA su i Jadranski program, zatim Prostor jugoistone Evrope (SEES) i Mediteranski transnacionalni program (MED). Na dravnom nivou u zavrnoj fazi je izrada Razvojne strategije BiH za period 2008-2013. po metodologiji EU za izradu nacionalnog razvojnog plana za sedmogodinji period, kao i izrada Strategije socijalne ukljuenosti. Postupak se realizirao kroz nekoliko faza, i to: nultu fazu, koja ukljuuje donoenje odluke Vijea Ministara, imenovanje nosioca izrade i detaljnu razradu metodologije; prvu fazu, koja ukljuuje situacionu analizu; drugu fazu, koja sadri identifikaciju strateke vizije i 4-7 stratekih razvojnih pravaca/prioriteta; treu fazu, koja ukljuuje elaboraciju 4-7 stratekih prioriteta i programiranje razradu operativnih programa i politika za ispunjavanje stratekih prioriteta razvoja, te etvrtu fazu, koja ukljuuje finalizaranje strategije u okviru koga e se osigurati kompatibilnost razvojnih ciljeva/programa/projekata, to jest integriranje sektorskih prioriteta, usvajanje strategije, izrada plana implementacije, te monitoring i evaluacija. Uz podrku UNDP pripremljeni su Milenijumski razvojni ciljevi za Bosnu i Hercegovinu u periodu do 2015., kao i Izvjetaji o humanom razvoju koji se svake godine fokusiraju na neki drugi aspekt humanog razvoja. Za Bosnu i Hercegovinu su utvreni sljedei milenijumski ciljevi do 2015., i to: sprjeavanje pojave ekstremnog siromatva i gladi, kao i reduciranje generalnog siromatva na prosjek zemalja EU, unaprijediti kvalitetu obrazovanja, poveati pristup ena ekonomskim resursima, donoenju politikih odluka, smanjenje kunog nasilja nad enama i ostalog nasilja zasnovanog na polnim razlikama, smanjenje smrtnosti djece, poboljanje zdravlja majki, suzbijanje infekcije HIV/AIDS,, ubrzati izradu i usvajanje preostalih provedbenih propisa vezanih za zatitu okolia, potaknuti aktivnosti i izvriti zakonske obaveze vezane za izradu integralnih strategija zatite okolia, usvojiti legislativu o usaglaenoj zatiti okolia u BiH, uspostaviti tijela za implementaciju NEAP-a, razvijanje i jaanje globalnog partnerstva za razvoj (meunarodna podrka ekonomskom razvoju integrirana sa podrkom socijalnom sektoru i18


obrazovanju, direktna podrka provoenju socijalne politike, podrka lokalnim zajednicama, graanskim inicijativama i nevladinim organizacijama, jaanje odgovornosti prema graanima, jednakost polova u javnom i privatnom ivotu). NEAP je strateki dokument za planiranje odrivog razvoja, a ukljuuje prioritetne projekte u oblasti ivotne sredine. Zajednikim multidisciplinarnim pristupom utvreno je osam prioritetnih oblasti NEAP-a, i to: vodni resursi/otpadne vode, odrivi razvoj ruralnih podruja, upravljanje okoliem, zatita bioloke i pejzane raznolikosti, otpad/ upravljanje otpadom, privreda/odrivi razvoj privrede, javno zdravlje i deminiranje. Definirana su prioritetna podruja, mjere i aktivnosti koje su preduvjet za ostvarivanje prioriteta NEAP-a i u skladu s njima, u otvorenom procesu kandidiranja dobiveno je preko 450 prijedloga konkretnih projekata. Procesi u energetskom sektoru u BiH, pa time i na TK, u sutini e biti determinirani energetskim politikama Evropske unije (EU). To znai da e BiH morati prilagoditi svoj energetski sektor principima pos lovanja koje definira EU i na taj nain se pripremiti za integraciju u evropsko trita energenata. U cilju pojanjenja ovog okvira vanjskog okruenja u nastavku su ukratko elaborirani politike EU i direktive i propisi koji ih operacionaliziraju. Zatim su opisani procesi u energetskim sektorima regiona Jugoistone Evrope (JIE), BiH i FBiH. Suoena sa buduom poveanom energetskom zavisnou (posebno od Rusije u prirodnom gasu i nafti) EU definie osnove energetske politike, koja se bazira na deregulaciji i liberalizaciji, uvoenju konkurencije i diversifikacije izvora energenata, transparentnosti u donoenju investicionih odluka (prema Aarhus konvenciji), smanjenju negativnog uticaja na okolinu i klimu i energetskoj efikasnosti i racionalnoj upotrebi energenata. Energetska Povelja (Energy Charter) i pratei Protokol je prvi meunarodni sporazum koji EU nudi ovim zemljama (BiH je potpisnik Povelj). Cilj je da se potpisnici obaveu na trine principe poslovanja sektora mrenih energenata (slobodna trgovina i investicije). Za zemlje potencijalne kandidate za lanstvo u EU, kao to je BiH, usklaivanje njihovih energetskih regulativa i politika sa praksom EU predstavlja jedna od predpristupnih uslova iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju. Za BiH Evropsko Partnerstvo kao i Vi e go di nji I ndi kativni Razvojni Plan definiu ciljeve procesa prilagoavanja i programe podrke od strane EU. Za mrene energente (elektrinu energiju i prirodni gas) posebno su vane direktive i paketi liberalizacije EU, koje za BiH predstavljaju meunarodnu obavezu nadreenu domaem zakonodavstvu. Za elektroenergetski sektor (EES) posebno je vana Direktiva 2003/54/EC od 26.06.2003. godine o zajednikim pravilima za unutranje trite elektrine energije. Ova Direktiva utvruje pravila o organizaciji i funkcioniranju EES, pristup tritu, kriterije i postupke koji se primjenjuju za objavu nadmetanja i davanja odobrenja za izgradnju EES objekata kao i upravljanje sistemima. Ona takoer definira i potivanje obaveze javne usluge. Region JIE je energetski siromano podruje, sa malim i nepovezanim energetskim sistemima. Zbog tehnoloke zastarjelosti i loeg menadmenta podruju su potrebne znaajne strane investicije kako bi EES poveali pouzdanost i ekonominost, smanjili negativni uticaj na okolinu i osigurali potrebne investicije za izgradnju novih objekata i razvoj infrastrukture, koji omoguava potreban ekonomski razvoj. Ratifikacijom Sporazuma o Energetskoj zajednici (stupio na snagu 01. 07. 2006.) BiH se obavezala na usvajanje i primjenu pravne regulative EU za podruja: elektrine energije i prirodnog gasa, zatite okoline, obnovljivih izvora energije i trine konkurencije. Osnovna ideja sporazuma su uspostavljanje liberalizovanog regionalnog trita elektrine energije i gasa sa ciljem optimizacije rada energetskih sistema sa regionalnog aspekta i stvaranje preduslova za privatne investicije u regionalno optimalne projekte proizvodnje i transporta mrenih energenata. U BiH je usvajanjem seta sistemskih zakona u periodu 2000.-2003. zapoet proces deregulacije/liberalizacije elektroenergetskog sektora (uspostavljene regulatorne i upravljake institucionalne strukture) i sektora gasa kao i proces restruktuiranja vertikalno integrisanih monopolistikih dravnih elektroprivrednih kompanija i preduzea u sektoru rudarstva. Akcionim planovima za prestruktuiranje i privatizaciju elektro-energetskog sektora u BiH i akcionim planom za prestruktuiranje i modernizaciju rudnika uglja u FBiH definisani su modeli i dinamika realizacije19


prestruktuiranja ovih sektora. Prema planu proces prestruktuiranja se treba zavriti u 2008. Meutim, uglavnom uslijed nedefinisanih izvora finansiranja procesa prestruktuiranja dolo je do kanjenja u implementaciji navedenih akcionih planova a najavljuje se i njihova izmjena. BiH je jedina evropska zemlja koja nema usvojenu energetsku strategiju. U FBiH je u toku javna rasprava dokumenta Strateki plan i program razvoja energetskog sektora. Stoga niti ne udi da ne postoje adekvatne politike u sektoru. Openito politiki uticaj na sektor, u oba entiteta je u posljednje vrijeme pojaan. Najvei dio nadlenosti za energetski sektor je na entitetskom nivou (kantoni su nadleni za izdavanje koncesija rudnicima). Zapoeti reformski procesi i prestruktuiranje rudnika i EPBiH imaju dramatine posljedice po ovu industriju na TK (primjer uspjenog prilagoavanja TE Tuzla, a neuspjenog RU Kreka). Budunost sektora e biti odreena u narednih 5 godina, kada se oekuje poetak realizacije procesa prestruktuiranja sektora kao znaajnih investicija. Institucije TK moraju imati aktivan odnos prema ovim procesima; TK mora postati akter/partner u realizaciji zacrtanih planova i stoga mora definisati svoju strategiju razvoja energetike, na kojoj e zasnivati politike i aktivnosti. U Parlamentu FBiH usvojen je Zakon o finansijskoj konsolidaciji rudnika uglja u FBiH prema obraunatim a neuplaenim javnim prihodima u periodu od 2009. do 2015. godine. Ukupno potrebna sredstva za finansijsku konsolidaciju iznose 895 miliona KM od ega budet FBiH treba da obezbijedi oko 323 miliona KM. Preostali iznos za konsolidaciju treba da obezbijede rudnici i EPBiH. Akcionim planom prestruktuiranja sektora predvieno je organizaciono spajanje pojedinih rudnika (rudnika Kreka ve u prvoj fazi) i EPBiH. Konana organizaciona ema novog sloenog preduzea jo nije definisana. Neki od prijedloga su definisani Akcionim planovima usvojenim na Parlamentu FBiH i Elaboratom Koncept budue organizacije JP EPBiH d.d. Sarajevo. Potrebno da se i instutucije TK ukljue u proces donoenja odluka o fazama organizovanja nove kompanije. Novi investicioni ciklus u sektoru energetike se oekuje u narednom periodu. U toku je izrada odgovarajue projektne dokumentacije za investicije u EPBiH. Jedna od potencijalnih investicija je i izgradnja novog termoenergetskog bloka u TE Tuzla snage oko 400 MW . Istrauje se i mogunost izgradnje TE na lokaciji u optini Banovii. Uvrtavanje ovih investicija kao prioritetnih u plan razvoja energetike FBiH bi znaajno ubrzalo proces modernizacije elektroenergetskog sektora na TK. Ekonomska paradigma 21. vijeka je poznata kao ekonomija znanja ili ekonomija inovacija. Okosnica ove globalne paradigme je sistem obrazovanja i istraivanja, posjedovanje posebnih vjetina i primjena inovacija. Vaan faktor razvoja u ovoj paradigmi predstavljaju dinamina i izvozno orijentisana mala i srednja preduzea (MSP). Ekonomija znanja daje ansu i malim zemljama da budu konkurentne i razvijene (primjeri: Skandinavske zemlje: vedska, ali i Finska, Danska i Norveka; posebno je ilustrativan primjer Irske, koja je strategijom razvoja, baziranoj na ulaganja u ljudske resurse ljudski kapital, od izrazito nerazvijene zemlje, za 20 godina dostigla nivo razvoja iznad prosjeka EU). Prilagoavanje visokog obrazovanja EU zahtjevima nove ekonomije ostvaruje se kroz tzv. Bolonjski proces. Nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju BiH postaje dio ekonomskog prostora EU, odnosno sve vie e njena ekonomija biti pod uticajem konkurencije iz EU zemalja. To zahtijeva da se BiH pripremi i za integraciju u jedinstveni obrazovni i istraivaki prostor EU. BiH kroz predpristupne fondove (za sada IPA instrument pomoi BiH, posebno komponenta Razvoj ljudskih resursa), a kasnije i kroz strukturne EU fondove, moe da dobije neophodnu tehniku i finansijsku pomo za realizaciju modernog koncepta ekonomskog razvoja, baziranog na ulaganju u ljudski kapital. Stoga se za TK (ali i BiH) usvajanje ovakvog koncepta namee kao imperativ ukoliko se eli realizovati odrivi razvoja baziran na poveanju izvoza, ali ne u oblastima u kojima ve postoji konkurencija zemalja sa jeftinom radnom snagom (npr. Kina i Indija) nego u oblastima koje zahtijevaju specijalizovane vie faze prerade, koritenje vjetina i znanja, a posebno u sektoru usluga. Nadlenost za obrazovanje i istraivanje (pa i finasiranje ovih sektora) u BiH je podijeljeno izmeu vie nivoa vlasti. U Federaciji BiH nadlenost za ove sektore je uglavnom na nivou kantona. Ovo znaajno oteava planiranje i provoenje potrebnih reformi koje proizilaze iz obaveza BiH u procesu pribliavanja EU (posebno Bolonjske deklaracije i Lisabonske strategije). Pored toga dominantni20


koncept razvoja u BiH nije baziran na razvoju ljudskog kapitala. Tako poetne aktivnosti na izradi Nacionalnog Razvojnog Plana BiH, to predstavlja preduvjet za koritenje IPA i poslije strukturnih EU fondova, ne ukazuju da bi BiH ulaganje u ljudske resurse mogla izabrati kao jedan od stratekih prioriteta. Za razliku od BiH Slovenija je od 5 izabranih prioriteta 3 fokusirala na faktore nov u ekonomije znanja: poveanje konkurentnosti privrede, ulaganje u istraivanje i razvoj, razvoj sektora MSP-a. Naprotiv preovladavajua razvojna paradigma u BiH je bazirana na kapitalna ulaganja u infrastrukturu. Ovo se moe ilustrovati Nacrtom Plana javnih ulaganja FBiH kojim se za poticaj nauno-istraivakim radu i razvoju poduzetnitva planira izdvojiti po 2%, u poreenju sa kapitalnim ulaganjima u infrastrukturu u iznosu od 70% i ulaganjem u poticaj povratku od 10% ukupnih ulaganja. Dodatna sredstva se mogu obezbijediti iz meunarodnih, posebno EU, fondova i naroito angaovanjem privatnog kapitala. Od momenta kada je EU prepoznala poljoprivredu kao sektor koji najvie zagauje okoli u Evropi (Drugi izvjetaj o stanju okolina u EU, EAE Kopenhagen, 1996), okoli je postao neophodan, temeljni faktor razvoja poljoprivrede. U tom smislu pribliavanje EU za BiH znai naglasak na odrivoj poljoprivredi, te kvalitetu kao instrumentu odrivosti. Kvaliteta klju razvoja savremene poljoprivrede, otvorila je potpuno nove oblasti kao to su uvoenje mjera sigurnosti hrane putem kreiranja jasnih pravila proizvodnje i prerade, zatite zdravlja ivotinja i biljaka, kontrole nivoa rezidua pesticida i aditiva u stonoj hrani i hrani za ljude. etiri znaka kvaliteta: PDO (protected designation of origin), PGI (protected geographycal indication), TSG (traditional speciality garanteed) i znak organske poljoprivrede, ilustruju taj veliki pomak u proizvodnji hrane, ija se osnovna funkcija (ishrana stanovnitva) podrazumijeva, ali se trai vie u smislu zadovoljenja kulturolokih, filozofskih, ekolokih te drugih potreba savremenog ovjeka. EU sheme: okoli poljoprivreda umarstvo ruralni razvoj; studiranje primjene instrumenata ovakve EU politike u naim uvjetima (SPS shema plaanja, modulacije i sl); naine inkorporacije vlastitih prednosti, kao to su bogat biodiverzitet, jo uvijek ouvan agro-biodiverzitet, ouvan ruralni pejsa, jo uvijek iva i ouvana tradicionalna kuhinja i proizvodnja, u razvoj sektora; odrediti se prema ruralnom turizmu EU legislativa iz oblasti poljoprivrede naslanja se na 18 direktiva iz oblasti okoline, javnog zdravstva te zdravlja ivotinja i biljaka, te je ovo put ka razvoju sektora. U globalnom okruenju na sceni je globalna recesija koja e po predvianjima trajati do kraja 2010. godine. Za BiH ona e znaiti zastoj u tempu ekonomskog i socijalnog razvoja sa padom ekonomskog rasta od 2 do 4% u 2009. i 2010. godini. Zato e ona imati direktne refleksije i na strategiju razvoja TK. Odgovori na globalnu financijsku krizu su razliiti, ali su oni u vodeim svjetskim ekonomijama oznaile masovni intervencionizam, dravnu pomo i posrnulim bankama i privredi, te rastuu ulogu vlada u regulaciji ekonomije. Odgovor EU na krizu je koordinirani ekonomski program rjeavanja determiniran sa 3T (timely pravovremeno, temporarly - privremeno, targeted - ciljano). Lekcija za kreatore razvojne politike na svim nivoima u Bosni i Hercegovini je: nedogmatski pristup slobodnom djelovanju trinih zakona, pragmatizam i koordinirana ekonomska politika. Bez obzira na negativne efekte krize, osnov na razvojna opredjeljenja na TK ne treba dovoditi u pitanje, ali e svakako biti potrebno prilagoditi dinamiku realizacije odreenih ciljeva, mjera i programa razvoju globalne recesije, odnosno fokusirati ih na period iza 2010. godine.

21


1.2. UESNICI PROCESA Na realizaciji projekta uspostavljena je vrsta i situaciji prilaogoena organizaciona struktura, koja se daje na slici 2.Slika 2. Organizaciona struktura na projektu Strategija razvoja TK 2008-2013. Radno - partnerska grupe za planiranje na visokom nivou (Vlada, ministarstva i institucije Vlade TK, ostali uesnici)

RADNA GRUPA Ekonomska struktura i razvoj SG Energija SG Industrija SG Razvoj malih i srednjih poduzea SG Turizam, trgovina, saobraaj i servisi SG Poljoprivreda i proizvodnja hrane

VOA PROJEKTA Prioritetni sektori intervencija 1. Ekonomska struktura i razvoj 2. Humani i socijalni kapital 3. Demografija i trite rada 4. Prostorni razvoj i infrastrukt. 5. Obrazovanje, istraivanje i razvoj

RG Prostorni razvoj i infrastruktura razvoja RG Humani i socijalni razvoj Demografija i trite rada RG Obrazovanje, istraivanje i razvoj

Historija i kulturno naslijee

Socio ekonomska analiza

Pravni okvir

EKSPERTIZE Geografija Javni i prirodni sektor faktori

Konkurentnost

Modeliranje razvoja

Javne financije

U partnersku, radne, sektorske grupe, forum, rad na sluajevima najbolje prakse ukljueni su predstavnici javnog sektora (zakonodavne i izvrne vlasti na kantonalnim i lokalnom nivou, javna poduzea), privatnog sektora (mala i srednja poduzea, asocijacije privrednika Privredna komora TK, Obrtnika komora TK, Udruenje poslodavaca, inkubator, poslovne zona, drugo), civilnog sektora (mladi, nevladine organizacije), univerziteta. S obzirom na veliki broj uesnika EIS je primjeno Moodle i formirao posebnu stranicu Projekta kako bi se osigurala transparentnost, efikasnost, kvaliteta, kako bi se olakao pristup i osigurala lakoa komunikacija. Za potrebe Projekta otvorena je posebna web stranica na kojoj se mogu vidjeti svi resursi (uesnici, linkovi, inicijalni materijali, zapisnici, ankete, finalni izvjetaji, pozivi, diskusije, evaluacije, komentari, pitanja, odgovori, metodologije, instrukcije, vani dokumenti, korisne stranice, statistike, baze podataka, drugo). Na ovaj nain je olakana i dinamizirana komunikacija izmeu uesnika u realizaciji Projekta, odnosno osigurana puna participacija i transparentnost unutar veoma brojnog tima. 1.3. METODOLOGIJA I PROCES U uvodnom dijelu prezentiraju se izvrni sadraj, povezanost strategije sa drugim horizontalnim i vertikalnim stratekim dokumentima, uesnici u procesu izrade strategije, metodologija i sam proces izrade. Ekonomski institut Sarajevo (u daljem tekstu EIS) je u cijelosti respektirao polazne take, upute i usmjerenja za izradu Strategije razvoja Tuzlanskog kantona u periodu 2008-2013. (u daljem tekstu Strategija), koja je utvrdila Vlada Tuzlanskog kantona (u daljem tekstu TK) u tender dokumentaciji.

22


Prostorni obuhvat ukljuuje teritorij opina: Banovii, Doboj-Istok, Gradaac, Graanica, Kladanj, Kalesija, eli, Lukavac, Srebrenik, Teoak, Sapna, ivinice i Tuzla. Vremenski obuhvat je odreen odlukom Vlada TK i odnosi se na period od pet godina, i to: 2008-2013. Cijeli postupak izrade Strategije odreen je eljom da se TK u stratekom periodu profilira kao moderna, konkurentna, evropski orijentirana regija, regija sa snanim poduzetnitvom, partnerstvom javnog privatnog civilnog sektora, sa efikasnom administracijom, orijentirana na koheziju i zapoljavanje, teritorijalnu saradnju, podizanje absorbcione moi, kvaliteta ivota i rada, otvorena prema novim pristupima lokalnom i regionalnom razvoju. EIS, Vlada TK i drugi uesnici u procesu izrade tragali su za strategijom koja e osigurati posebnost, jedinstvenost, specifinost, motiviranost, entuzijazam, inspiraciju, uzbuenje i izazov. Kod pripreme Strategije potovani su sljedei principi izrade Strategije: Partnerstvo u pripremi i implementaciji. Ovo je dokument konsenzusa na osnovu kojeg Vlada Tuzlanskog kantona, poslovna zajednica, nevladine organizacije i graani preuzimaju odreene obaveze za budunost. Strategija razvoja je pripremljena i implementirati e se uz uee svih kljunih osoba i institucija koji imaju uticaj na razvoj uz potovanje javnosti. U proces pripreme je bilo involvirano nekoliko stotina predstavnika javnog, privatnog i civilnog sektora, univerziteta, akademske zajednice, mladih, nevladinih organizacija i drugih. Ovo e biti dokument konsenzusa i razumnih zahtjeva adresiranih od strane zajednice na upravne strukture. Kombinacija dugorone vizije i specifinih ciljeva razvoja sa razvojnim programima i prioritetima. Strategija razvoja, u cilju dostizanja VIZIJE TK iz usvojenih planskih dokume nata, identifikuje razvojne mogunosti u planskom periodu od narednih pet godina, te definira specifine mjere, programe i projekte. To je plan koji ukljuuje mjere koje e imati dugorone uticaje i posljedice, ali i listu projekata i njihovu razradu za period od pet godina. Fokus je na elementima vanim za konkurentnost kantona. Strategija je sintetiziran dokument fokusiran na glavne i obeavajue pravce razvoja TK i sadri ideje i principe koji osiguravaju orijentaciju ka poslovnoj zajednici, potencijalnim investitorima i graanima. Obaveza permanentnog rada na Strategiji i osiguravanja kontinuiteta stratekog planiranja. Tuzlanski kanton ima usvojene dugorone planske dokumente i to: Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2000. 2015., Prostorni plan Tuzlanskog kantona 2005. 2025., kao osnovni razvojni dokument koji korespondira sa definiranim stratekim pravcima razvoja za period do 2015. Potovanje evropske metodologije kako bi se osigurala pretpostavke za podizanje absorbcio ne moi, bolju koordinaciju meunarodne pomoi, projekata, programa i fondova. Otvorenosti prema novim pristupima razvoja koje odreuju ekonomska, ekoloka, tehnoloka i socijalna odrivost, humani, kompetitivni i okvirni razvoj. Pored navedenih, uvaeni su i princip partnerstva, zajednikog vlasnitva, odrivosti, integracije, kvaliteta, inovacije, jasne strukture, paradoksa dualiteta, hijerarhije stratekih planova, fokusiranosti na rezultat, bottom up princip, princip od pojedinanog ka opem, princip od lokalnog ka regionalnom, princip banchmarkinga, princip stakeholders, princip ukljuivanja javnosti, participacije, transparentnosti. Vlada TK i EIS, kao prvi korak u realizaciji Projekta su identificirali sve uesnike procesa izrade Strategije, odnosno predstavnike svih interesa na podruju Kantona i lokalnih zajednica; utvrdili uloge svih partnera, a prema preporukama metodologije Evropske unije, identificirali prioritetne sektore intervencija, uspostavili Radnu/ Partnersku grupu za planiranje na visokom nivou, te sektorske i radne grupe za rad po utvrenim prioritetnim sektorima intervencija, razvili nacrt plana aktivnosti prikazujui23


sve faze procesa, identificirali informacije i izvore informacija. U radnim i sektorskim grupama uestvovalo je 150 lanova, predstavnika svih opina, javnog, privatnog i civilnog sektora. Proces izrade strategije se realizirao kroz slijedee faze: 1. Organizovanje uesnika procesa to je osiguralo potovanje principa partnerstva, vlasnitva, integracije i fokusiranost na rezultat. U okviru ove faze stavljen je poseban naglasak na ukljuivanje javnosti

2. Socio-ekonomska analiza (PEST i SW OT analiza) 3. Izrada strategije (vizija, strateki ciljevi, prioritetni ciljevi, mjere, projekti, generalni plan implementacije) 4. Monitoring i evaluacija S obzirom da su predmet ovog Projekta prve tri stavke (analiza stanja, analiza potencijala i strateki dokument), jer Implementacija Strategije i Pregled Strategije su obaveza zajednice, izvoa se fokusirao na organizaciju, ukljuivanje javnosti, SEA (PEST, SW OT) i izradu same strategije. Tekst Strategije je dizajniran u est poglavlja. U uvodnom dijelu prezentiraju se izvrni sadraj, povezanost strategije sa drugim horizontalnim i vertikalnim stratekim dokumentima, uesnici u procesu izrade strategije, metodologija i sam proces izrade. U poglavlju socio ekonomska analiza izloeni su socijalni i ekonomski uslovi, socio-ekonomska analiza, pregled stanja po prioritetni m sektorima i to: ekonomska struktura i razvoj, demografija i trite rada, obrazovanje i istraivanje, socijalni razvoj i prostor i infrastruktura razvoja. U okviru ekonomske strukturi posebno su elaborirani energetika, industrija i graevinarstvo, trgovina, turizam, financijski i drugi servisi, poljoprivreda i proizvodnja hrane, ruralni razvoj, mala i srednja poduzea, institucionalni i pravni okvir, javni sektor, fiskalni kapacitet i konkurentnost. Vizija, strateki ciljevi i misija razvoja TK je prezentirana u treem dijelu. U etvrtom dijelu izloen je strateki dio, odnosno strateki ciljevi, specifini/prioritetni ciljevi i mjere, razvojni programi i projekti. Model i scenariji su prezentirani u ovom dijelu. Razvojni programi, projekti i generalni plan implementacije su sadraj petog dijela. U estom dijelu prezentirani su elementi sistema praenja, monitoringa i evaluacije. Pored toga, materijal sadri sadraj, popis tabela, grafova, mapa, izvore i priloge. Tekst je prezentiran na 179 stranica. Sadri 66 tabela i 19 slika. Strategija se referira na 36 izvora i osam internet stranica. U izradi Strategije koriteni su sljedei alati: desk research, klasine i on-line radionice sa kljunim akterima, Internet forum, uzrono-posljedina analiza problema i sredstava za dostizanje cilja, analitika matrica radnih procesa i matrice za pripremu stratekih razvojnih dokumenata, posebno nove paradigme, baze podataka, ankete, telefonski i osobni intervjui s kljunim akterima, logframe sistem projektnog voenja pripreme razvojne strategije, konferencija, the best case, forum mladih, online diskusije, istraivanje ljudskog kapitala, istraivanje opinion leadera, istraivanje oekivanja mladih, istraivanje oekivanja po osnovu prekogranine regionalne suradnje. Koristi od projekta se mogu iskazati kao koristi za naruioca, koristi za lokalne zajednice, kljune sektore, potencijalne investitore, koristi za prekograninu regionalnu suradnju, povlaenje sredstava IPA i drugih fondova. Posebno se istie doprinos razvijanju metodologije okvirnog planiranja razvoja harmonizirane sa novim pristupima razvoja, novim metodologijama i principima.

24


II DIO SOCIOEKONOMSKA ANALIZA STANJAU okviru ovog poglavlja izloeni su pregled socio ekonomske analize, PEST i SWOT analiza, SWOT matrica, konkurentske i komparativne prednosti i strateke orijentacije i socijalni i ekonomski uslovi za razvojnu strategiju. Pregled stanja po prioritetnim sektorima, i to: ekonomska struktura i razvoj, demografija i trite rada, obrazovanje i istraivanje, socijalni razvoj i prostor i infrastruktura razvoja, detaljnije su elaborirani u Nacrtu i dokumentima radnih i sektorskih grupa. U okviru ekonomske strukturi posebno su elaborirani energetika, industrija i graevinarstvo, trgovina, turizam, financijski i drugi servisi, poljoprivreda i proizvodnja hrane, ruralni razvoj, mala i srednja poduzea.

25


26


2. 1. SOCIO EKONOMSKA ANALIZA Do 1992., ekonomsku sliku TK su dominatno formirali kapaciteti: industrije, energetike i rudarstva, koncentrisani, uglavnom, na podruje Tuzlanskog basena (opine Tuzla, Banovii, ivinice i Lukavac). Nepovoljno ekonomsko finansijsko stanje, posljedice devastiranja u ratu i zastarjelosti tehnologije (naroito u hemijskoj industriji) i ratom uslovljene migracije stanovnitva, nedostatak kapitala, nisko korienje kapaciteta i znatan gubitak trita za industriju, uinile su bazno-sirovinsku proizvodnju Kantona nekonkurentnim i znaajno su umanjili ekonomsku snagu Kantona. U odnosu na predratno stanje, nasuprot neto poveanom broju stanovnika (za 0,7%) dolo je (stanje 2007.) do smanjenja ukupnog broja zaposlenih (81,7% registrirano zaposlenih 1991.), i do pogoravanja strukture zaposlenih i odnosa broja zaposlenih prema ukupnoj populaciji. Sa 15,5% broj zaposlenih u neprivrednim djelatnostima se popeo na 23,0%, dok je uee broja zaposlenih u ukupnoj populaciji smanjeno sa 19,9% na 16,1%. U 2007. zaposlenost je najvie koncentrisana u preraivakoj industriji (23,7%), trgovini (14,6%) i rudarstvu (10,2%), te u obrazovanju i zdravstvo (15,2%). Formiranju ukupnog GDP TK najvie pridonose sektori sekundarnih djelatnosti (preraivaka industrija, graevinarstvo i saobraaj, koji zajedno daju oko 40% GDP) i trgovina i poljoprivreda. U strukturi zaposlenosti i GDP-a raste uee primarnog i tercijarnog, a smanjuje se uee sekundarnog sektora, dok u izvozu i direktnim stranim investicijama potpuno dominira sekundarni sektor. TK i dalje ini okosnicu rudarsko-industrijskih kapaciteta FBiH. Kanton ostvaruje vie od etvrtine industrijske proizvodnje Federacije, zapoljava etvrtinu zaposlenih industrijskih radnika Federacije (u rudarstvu je zaposleno vie od polovine rudarskih radnika BiH) i ima petinu registriranih industrijskih firmi Federacije. U isto vrijeme, Kanton karakterie nizak stepen koritenja poljoprivrednih povrina, kao i niski prosjeni efekti u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji. Tuzlanski kanton je sa 496.830 stanovnika, prema procjeni za 2007., ostvario ukupni GDP od 2,07 milijardi KM, to 4.179 KM per capita. Ostvareni ukupni GDP je 21% vei od onoga u 1991., ali dostie tek 74,0% federalnog prosjeka GDP pc.Tabela 1. Komparativni pregled GDP F BiH po kantonima 2007. Ukupni GDP Ukupni GDP % u GDP (000 KM) FBiH Tuzlanski 496.830 2.076.431 15,79 Unsko-sanski 278.878 972.506 7,40 Posavski kanton 41.187 163.618 1,24 Zeniko-dobojski 401.796 1.886.160 14,35 Bosanko-podrinjski 33.662 157.704 1,17 Srednje-bosanski 256.339 998.790 7,60 Zapadno-hercegovaki 82.095 381.117 2,90 Sarajevski kanton 419.030 4.756.820 36,19 Kanton 10 82.069 323.209 2,46 Federacija BiH 2.328.359 13.141.972 100,0 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku Kantoni Stanovnitvo

27

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Slika 3. GDP pc 2007.

GDP pc po k antonim aFeder acija Bi H Kanton 10 Sar aj evski kanton Zapadno- herceg ovaki

kantoni

Sansko- bosanski Bos anko- podri nj ski Zeniko- doboj ski Pos avski kanton Unsko- sanski T uzlanski 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000

KM

Uee TK u formiranju ukupnog GDP FBiH je neujednaeno: 16,8% u 1991., 13,5% u 2002., 17,2% u 2006. i 15,8% u 2007. Najvei doprinos stvaranju ukupnog GDP TK daju opine: Tuzla (47,4% GDP TK), Lukavac (10,6%), Banovii (8,6%), ivinice (8,4%) i Graanica (7,0%), pri emu je karakteristino da one blago smanjuju svoja uee u periodu od 1990. do 2007.Tabela 2. Struktura GDP TK po opinama 1990 - 2007 Opine 1990 2002 2006 Banovii 10,6 7,5 7,9 eli 1,3 0,5 0,8 Doboj-Istok 1,2 0,5 1,3 Graanica 8,9 6,1 6,4 Gradaac 9,1 6,9 7,3 Kalesija 1,7 2,3 2,5 Kladanj 2,3 2,0 2,3 Lukavac 11,8 8,3 8,7 Sapna 0,2 1,2 1,3 Srebrenik 3,8 4,0 4,2 Teoak 0,9 0,3 0,4 Tuzla 49,4 52,1 49,9 ivinice 8,9 7,1 6,8 Ukupno TK 100,0 100,0 100,0 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku 2007 8,6 1,0 1,2 7,0 5,0 2,3 2,2 10,6 0,6 5,2 0,5 47,4 8,4 100,0

Posmatrano po opinama, najvei GDP pc ostvaruju opine Tuzlanskog basena: Tuzla (7.488 KM), Banovii (6.948 KM), Lukavac (4.303 KM) i ivinice (3.205 KM), pri emu samo Tuzla, Banovii i Lukavac prelaze kantonalni prosjek Tuzla za 79,2%, Banovii za 23,1% i Lukavac za 3,0%, dok federalni prosjek prelaze samo Tuzla (za 32,7%) i Banovii (za 23,1%).

28

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Tabela 3. GDP pc 1990- 2007 (u KM) Opine Banovii eli Doboj-Istok Graanica Gradaac Kalesija Kladanj Lukavac Sapna Srebrenik Teoak Tuzla ivinice Ukupno TK Federacija BiH 4.117 3.425 4.86 0 Ukupno BiH 3.935 3.040 Izv r: I zraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za s tatistiku 5.644 4.633 1990 6.778 1.972 1.750 3.088 3.701 857 2.577 3.565 2.566 1.566 2.074 6.407 2.765 3.683 2002 2.851 371 890 1.244 1.440 719 1.377 1.740 878 1.032 746 4.152 1.453 2.120 2006 5.327 977 2.488 2.323 3.006 1.390 2.854 3.253 1.833 1.958 1.066 7.241 2.479 3.970 2007 6.948 1.472 2.451 2.811 2.250 2.250 2.997 4.303 961 2.621 1.401 7.488 3205 4.179

Slika 4. GDP pc opina prem a nivou TK 2007 (TK = 100)

U ostvarenju ukupnog GDP, opine Kantona pokazuju visoke disproporcije izmeu grupacija najrazvijenih opina (opine Tuzlanskog basena) i najnerazvijenih - novoformiranih. U opinama Tuzlanskog basena (Tuzla, Banovii, ivinice i Lukavac) skoncentrisano je 63,0% ukupnog GDP Kantona, dok se na podruju etiri novoformirane opine ostvaruje samo 3,3% ukupnog GDP-a. Analiza uea djelatnosti u formiranju GDP, pokazuje da je TK rudarsko-industrijsko sredite FBiH: od ukupno stvorenog GDP FBiH u djelatnostima rudarstva i preraivake industrije jedna treina se stvara na podruju TK, pri emu Kanton koncetrie 27,1% ukupno zaposlenih ovih djelatnostima na nivou FBiH. Uee preraivake industrije (15,5%) i rudarstva (13,2%) je iznad uea ovih djelatnosti u GDP poslovnog sektora FBiH (14,0% i 2,6%), to je najveim dijelom posljedica ranijeg koncepta razvoja (tabela 4).

29

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Tabela 4. GDP FBiH i TK po proizvodnom pristupu 2007. Federacija BiH Djelatnost GDP mil. KM Broj zaposlen. GDP po zaposl. hilj. KM 77,8 11,5 18,4 17,8 43,0 16,6 21,9 11,8 36,8 65,1 86,2 GDP mil. KM 267,9 274,1 321,8 35,3 118,4 278,2 35,3 89,3 43,6 56,1 174,4 172,3 173,4 36,3 2.076,4 TK Broj zaposlen. 2.402 8.191 19.044 2.794 5.194 11.714 2.397 5.799 995 2.242 5.166 6.934 5.379 2.016 80.222 GDP po zaposl. hilj. KM 111,5 33,5 16,9 12,8 22,8 23,7 14,7 15,4 43,8 25,0 33,8 24,8 32,2 18,0 25,9

A. Poljoprivreda, lov i umarstvo 736,6 9.468 B. Ribarstvo 1,8 156 C. Rudarstvo 281,6 15.343 D. Preraivaka ind. 1.514 85.093 E. Snadbj. el.energ., gas i vod. 574,1 13.346 F. Graevinarstvo 433,3 26.167 G. Trgovina na veliko i malo 1.505,7 68.689 H. Ugostiteljstvo 184,2 15.656 I. Saobraaj, skladitenje i veze 1.918,3 28.434 J. Finansijsko poslovanje 585,0 8.981 K. Posl. nekretninama i usluge 1.256,6 14.581 L. Javna uprava i odb, obav. 1.224,1 46.623 26,3 socijano osiguranje M. Obrazovanje 660,8 34.751 19,0 N. Zdrastvena i socijalna zatita 595,8 27.272 21,8 0. Ostale javne, dru., soc. d. 260,0 19.116 13,6 UKUPNO DJEL ATNOST I 10.832,5 413.676 26,2 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku

Uz preraivaku industriju (koja generira 15,5% GDP i zapoljava 23,7% ukupno zaposlenih Kantona) i rudarstvo (13,2% GDP i 10,2% zaposelnosti), kljuna djelatnost u formiranju GDP i zaposlenosti u TK je i trgovina (13,4% GDP i 14,6% zaposlenosti TK), te poljoprivreda, lov i umarstvo (12,9% GDP, 3,0% zaposlenosti) (tabela 5).Tabela 5. GDP FBiH i TK po proizvodnom pristupu 2007. (Uk. djelatnosti = 100) Federacija BiH Djelatnost GDP mil. KM Broj zaposlen. GDP po zaposl. hilj. K M 297,1 44,1 70,1 68,0 164,3 63,2 83,7 44,9 136,8 248,7 329,1 GDP mil. KM 12,9 13,2 15,5 1,7 5,7 13,4 1,7 4,3 2,1 2,7 8,4 8,3 8,4 1,7 100,0 TK Broj zaposlen. 3,0 10,2 23,7 3,4 6,5 14,6 3,0 7,2 1,2 2,8 6,4 8,6 6,7 2,5 100,0 GDP po zaposl. hilj. K M 430,5 129,3 65,3 49,4 88,0 91,5 56,8 59,5 169,1 96,5 130,5 95,8 124,3 69,6 100,0

A. Poljoprivreda, lov i umar. 6,8 2,3 B. Ribarstvo 0,0 0,0 C. Rudarstvo 2,6 3,7 D. Preraivaka ind. 14,0 20,6 E. Snadbj. el.energ., gas i vod. 5,3 3,2 F. Graevinarstvo 4,0 6,3 G. Trgovina na veliko i malo 13,9 16,6 H. Ugostiteljstvo 1,7 3,8 I. Saobraaj, skladi. i veze 9,4 6,9 J. Finansijsko poslovanje 5,4 2,2 K. Posl. nekretninama i usluge 11,6 3,5 L. Javna uprava i odb, obav. 11,3 11,3 100,3 socijano osiguranje M. Obrazovanje 6,1 8,4 72,6 N. Zdrastvena i soc. zatita 5,5 6,6 83,4 0. Ostale javne, dru., soc. i 2,4 4,6 51,9 line djelat. Ukupno djelatnosti 100,0 100,0 100,0 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku 30


U ukupnom postratnom periodu (1996-2006) u TK su ostvareno investicije u nova stalna sredstva (po princip istih djelatnosti) u iznosu od 2,24 milijarde KM, to ini 13,3% ostvarenih investicija u Federaciji (tabela 6).Tabela 6. Ostvarene investicije u nova stalna sredstva (princip istih djelatnosti) 1996-2006 Kumulativ 2003 2004 1996-2002 Federacija BiH 12.588,4 1.828,8 1.850,5 TK 645,5 309,3 258,1 Uee TK u FBiH (u %) 5,1 16,9 14,0 % Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku 2005 2.212,9 323,1 14,6 2006 2.220,0 248,3 11,2 Ukupno 1996-2006 16.886,2 2.247,9 13,3 %

U konstrukciji financiranja investicija dominiraju vlastita uea u objektima, opremi i novcu sa 139.200 hilj. KM (53,3%), a slijede kreditna sredstva 78 (30,0%) i finansijski lizing (8,1%). Na sve ostale izvore otpada 8,5%. U odnosu na prve postratne godine (kumulativ 1996-2002) dolazi do smanjenjenja vlastitih sredstava u konstrukciji finasiranja (sa 66,8% na oko 53%). Donacijska sredstva u posljednje dvije godinu nisu zabiljeena. U periodu 1996-2002. donacijska sredstva su uestvovala sa 10,6%. Poveano je uee kreditnih sredstva u konstrukciji investicija (s 18,6% u periodu 19962002. na 30% u posljednjoj godini).Slika 5. Struktura izvora financiranja investicija na TK

Usporedbe sa investicionim ostvarenjem u FBiH pokazuju da je investiciona aktivnost Kantona u relativnom zaostajanju po oba pristupa raunanja:1. ostvarene investicije po djelatnostima (organizacioni princip) ine 12,3%, 2. ostvarene investicije u nova stalna sredstva (princip istih djelatnosti) ine 11,2% investicija u F

BiH. U ukupnom postratnom periodu, prosjena stopa rasta investicija TK (6,7%) je manja od prosjenog rasta investicija na nivou FBiH (7,4%). TK zaostaje za prosjekom FBiH i prema pokazatelju investicija per capita u itavom poratnom periodu.

31

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Tabela 7. Ostvarene investicije po djelatnostima investitora (organizacioni pristup) - hilj. K M Djelatnost investitora Federacija BiH 2005 2006 2007 2.441.445 2.241.659 2.487.842 40.044 33.039 35.426 1.400 505 506 67.171 44.607 50.609 555.695 487.451 541.517 194.695 130.857 144.236 104.599 101.816 113.870 512.316 532.651 592.126 49.712 31.734 35.426 344.872 294.110 326.429 90.317 124.248 136.645 154.029 135.388 149.297 2005 309.055 3.814 32.458 75.037 26.076 28.733 75.481 361 26.839 5.721 7.556 5.489 5.782 11.185 4.525 14.147 323.202 TK 2006 232.458 2.993 13.434 59.223 29.553 29.182 48.952 507 17.827 4.209 3.699 5.060 7.779 6.075 3.065 15.829 248.287 2007 295.406 5.275 24.549 78.506 32.067 30.686 55.784 1.241 27.580 5.896 4.344 6.516 9.619 9.309 4.034 14.859 310.301

PRAVNE OSOBE A. Poljoprivreda,lov i umar. B. Ribarstvo C. Rudarstvo D. Preraivaka industrija E. Snadbj.el.energ.,gas i vod. F. Graevinarstvo G. Trgovina na veliko i malo H. Ugostiteljstvo I. Saobraaj, skladi. I veze J. Finansijsko poslovanje K. Posl.nekretn.i posl usluge L. Javna uprava i odb, obav. 214.136 211.447 235.232 socijano osdiguranje M. Obrazovanje 21.648 18.098 20.244 N. Zdrastvena i soc. Zatita 46.671 44.263 48.079 0. Ostale javne, dru., soc. i 44.140 51.444 58.200 line djelat. Poljoprivredna gazdinstva 36.035 38.300 42.612 UK UP NO 2.477.480 2.279.959 2.530.454 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku

Pregled ostvarenih investicija po djelatnostima investitora pokazuje da su u posljednje tri godine najvie investirane djelatnosti: preraivaka industrija (preko 23%) i trgovina (oko 23%), a najmanje poljoprivreda (1,2%) i ugostiteljstvo (0,1%). Priliv direktnih stranih ulaganja (FDI) je skroman i uglavnom dolaze kroz privatizacijske kupovine domaih kompanija (primjer lukavake Cementare sa 35 miliona KM) i banaka. FDI dolaze vie u obliku investiranja u postojee kapacitete, a znatno manje kroz nove, greenfield FDI. Rije je o gradnji savremenih prodajnih kapaciteta u kojima se domaim kupcima uglavnom nude uvozni produkti (primjer slovenakog Mercatora u Tuzli sa 33 miliona KM). Dosadanji tok FDI je usmjeren u sektor proizvodnje (55%) i sektor bankarstva (16%). Najvie FDI u TK, procesom privatizacije, stiglo je iz Austrije, Slovenije i Hrvatske (tabela 8).Tabela 8 . Kupovine stranih investitora u hilj. KM Firma Fabrika cementa Lukavac Plastikal Kalesija ipas Sinaks Srebrenik Emel doo Revom Lukavac Prerada i promet mlijeka Tuzla Hotel Tuzla Naziv kupca Alas International (Austrija) Buscherfoff (Njem aka) Carat Tehnology (Slovenija) Gredelj (Hrvatska) Ljubljan. m ljekare (Slovenija) Ram Invest (Slovenija) Ponueni kapital 21.722,9 1.291,5 2.603,0 3.355,8 4.040,3 8.486,5 Cijena 35.000,0 1.291,5 1.000,0 2,0 4.040,3 1.750,0 42.982,8 Broj radnika Preuzeti Novi 292 83 100 116 93 138 822 108 40 0 0 53 60 261 Investicije 117.000 2.200 750 1.070 1.469 15.000 137.489

UKUPNO 42.570.0 Izvor: Izraun na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku

32


Prema Izvjetaju kantonalne agencije za privatizaciju, strani investitori su u Tuzlanskom kantonu kupili est poduzea (42.082.788 KM otkupljenog dravnog kapitala ili 98,8% od sume ponuenog dravnog kapitala, ugovorene investicije 122.489.219 KM, zadrano 723 radnika i otvoreno novih radnih 261 mjesta). U TK 2007. je bilo 6.987 registrovanih pravnih osoba i 9015 obrta. U posljednjih pet ostvaren je rast prvih po stopi od 7,3%, a drugih po stopi od 8,5% 2. Najvei broj pravnih osoba je registrovan u trgovini (32,4%) i preraivakoj industriji (12,9%), a obrta u trgovini (38,1%) i ugostiteljstvu (15,7%). (tabela 9).Tabela 9. Registrovani poslovni subjekti TK prema djelatnosti2005 Djelatnosti A. Poljoprivreda, lov i umarstvo B. Ribarstvo C. Rudar stvo D. Preraivaka ind. E. Snad. e. energ., gas i vod. F. Graevinarstvo G. Trgovina H. Ugostiteljstvo I. Saobraaj, skladi. I veze J. Finansijsko poslovanje K. Posl. nekretn. i usluge L. Javna upr.i odb, obav. soc.osig. M. Obrazovanje N. Zdrastvena i soc. zatita 0. Ostale javne, dru., soc. d. UKUPNO Pravne osobe 117 3 37 805 21 428 2.063 109 515 16 392 316 207 258 810 6.097 Obrti 169 3 794 314 3.001 1.251 851 4 702 96 116 492 7.793 2007 Pravne osobe 142 3 38 900 27 497 2.261 118 584 16 463 351 215 281 1.091 6.987 Obrti 259 3 1 928 401 3.431 1.412 949 4 819 108 123 576 9.015 Indeksi 2007/2005 Pravne osobe 121,4 100,0 102,7 111,8 128,6 116,1 109,6 108,3 113,4 100,0 118,1 111,0 103,8 108,9 134,7 114,6 Obrti 182,4 100,0 116,9 127,7 114,3 112,7 111,5 100,0 116,6 121,5 106,0 117,1 115,6 Ues. pravnih osoba u FBiH 17,3 % 11,1 % 22,8 % 18,5 % 18,1% 20,9% 19,5% 15,7% 25,4% 7,1% 14,2% 18,7% 20,7% 21,2% 14,2% 18,3%

Izvor: TK u brojkama

Od registrovanih poslovnih subjekata (ukupno 6.987 pravne osobe), doprinos za Fond PIO na Tuzlanskom kantonu uplauje 6.114 subjekata (87,5% ukupnog broja poslovnih subjekata).Tabela 10. Broj subjekata i radnika za koja se uplauju doprinosi za Fond PIO (2008)Dj e lat n os t 1. Poljoprivreda, lov i umarstvo 2. Ribarstvo 3. Vaenje ruda i kamena 4. Preraivaka industrija 5. Proiz.el.energ., plina i vode 6. Graevinarstvo 7. Trgovina na veliko i odravanje 8. Ugostiteljstvo 9.Saobraaj,skladite i komunikac. 10. Financijsko poslovanje 11. Nekret.iznajm.poslov. usluge 12. Javna uprava i obrana 13. Obrazovanje 14. Zdravstvo i soc. Zatita 15. Ostale djelatnosti UKUPNO Broj subjekata 119 3 33 921 43 469 2.474 121 592 159 483 114 169 111 303 6.114 % uea 1.95 0,05 0,54 15,06 0,70 7,67 40,46 1,98 9,68 2,60 7,90 1,86 2,76 1,82 4,96 100,00 Broj lica za koje se up.PIO 1.045 3 9.159 21.417 2.633 6.792 13.773 674 5.224 1.459 2.712 6.244 6.974 5.841 2.005 85.955 % uea 1,22 0.00 10,66 24,92 3,06 7,90 16,02 0,78 6,08 1,70 3,16 7,26 8,11 6,80 2,33 100,00

Izvor: PIO/MIO F BiH, Stanje uplata doprinosa 30.09.2008.2

Ukljuene su i institucije dravnog i federalnog znaaja, locirane na podruju TK. 33


TK ima najvei broj pokrenutih steajnih postupaka u Federaciji (treinu). Prema informacijama Uprave opinskog suda Tuzla, krajem 2007. bilo je u radu oko 80 steajeva i 250 likvidacija pravnih lica. Nad oko 70 pravnih lica otvoren je steajni postupak. Proces privatizacije na TK je neto ubrzaniji nego u FBiH. Federacija je do sredine 2007. privatizirala 41% nominalne vrijednosti dravnog kapitala, a TK blizu 50%. Neprivatizirani kapital ini 328.317.348 KM, od ega 90.131.295 KM ostaje u dravnom vlasnitvu3 . Efekata privatizacije na podruju TK su: ostvareni prihod od 1.290.578.812 KM, od ega je 5,4% u gotovini (69.959.146 KM) i 94,6% u certifikatima (1.290.578.812 KM) od ukupnog iznosa ugovorenih investicija 152.515.768 KM ili 84,3% u kontroliranim ugovorima realizovano je

od ugovorenog broja radnika kupci su danom uvoenja u posjed preuzeli 10.286 ili 94.8%. od ugovorenog broja novih radnika realizovano je zapoljavanje 1.355 radnika ili 83,6%.Tabela 11: Rezultati provedbe privatizacije u TK, 1999-2007 Metod Struktura Prihod Mala privatizacija Broj firmi Prihod Broj firmi Velika privatizacija Javna ponuda dionica SVEGA Prihod Broj firmi Broj firmi Prihod Certifikati Gotovina Ukupni prihod (KM) Certifikati Ke Ukupno Ukupno Certifikati Ke Ukupno Certifikati Ke Ukupno Ukupno 30.007.627 18.117.226 48.124.903 34 3.514.235 1.952.279 5.466.514 51 104.868.416 49.889.591 154.758.007 136 1.152.188.535 221 1.290.578.812 69.959.146 1.380.537.959

U Registru o privatizaciji preduzea TK prvobitno su evidentirana 236 preduzea, od kojih je kroz proces privatizacije prolo 221 preduzee, (93% ukupnog broja), a u potpunosti privatizirano 182 preduzea (77% ukupnog broja).

Izvor: Informacija Kantonalne agencije za privatizaciju 19992007., Tuzla, decembar 2007.

Tabela 12. Status potpisanih ugovora privatiziranih poduzea na TK Ukupno potpisani ugovori 87 100% Izvreni ugovori 67 77,01% Ugovori u toku 3 3,45% Sporni ugovori 6 6,89% Ugovori-otvoren sluaj 5 5,75% Ugovor kasni 4 4,59% Raskid ugovora u toku 2 2,29% Izvor: Informacija Kantonalne agencije za privatizaciju 1999-2007., Tuzla, decembar 2007.

Odnosi se na opinska uee u komunalnim preduzeima u visini od 51% i javnim preduzeima od opinske ili kantonalne vanosti 34

3


Stopa zaposlenosti je 16,1% ukupnog stanovnitva. Registrirana stopa nezaposlenosti je 53,1% za 2007. Iako pokazuje trend rasta4, prosjena neto plaa od 625 KM zaostaje za onom u Federaciji (94,4% iznosa neto plaa u FBiH). Godinji rast neto plaa Kantona (7,7%) je bri od onog u Federaciji (6,5%). Za potroaku korpu5 u Tuzlanskom kantonu (496 KM) treba odvojiti 79,5% prosjene neto plae (tabela 13). U posljednjih est godina (period 2000-2007) prosjene plate su rasle po stopi na godinjem nivou od 9,9%, a potroaka korpa po prosjenoj stopi od 2,4%.Tabela 13: Pregled neto isplaenih plaa i potroake korpe 2000-2007 (u KM) 2000 2003 Prosjene 392 478 plae Potroaka 435 449 korpa Izvor: Tuzlanski kanton u brojkama, razna godita. 2004 486 433 2005 505 437 2006 565 475 2007 625 497

Na jednog penzionera dolazi samo 1,1 zaposleno lice (Federacija 1,5), to po shemi naplaenih doprinosa po isplati tekuih linih primanja (metoda pay-as-you-go) obezbjeuje zajmenu penziju od 395 KM, koja ini 63,2 % prosjene neto plae i 80 % potroake korpe. Oko 40% penzionera prima penziju manju od 298 KM, to moe podmiriti svega 60% potroake korpe. U sektorskoj strukturi najvee prosjene plae u TK se isplauju u sektoru finanisijsko pos lovanje (1.090 KM ili 75,2% vie od prosjeka prosjenih plaa u TK) i energetici (962 KM), a slijede zdravstvena i socijalna zatita (851 KM), javna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (841 KM) i obrazovanje (701 KM). Najugroenija grupacija zaposlenih, ije su prosjene plae ne samo ispod kantonalnog prosjeka (625 KM) ve i ispod potroake korpe (497 KM) su je u sektorima: preraivaka industrija (440 KM), graevinarstvo (450 KM), trgovina (436 KM) i ugostiteljstvo (475 KM).

Index rasta 2007/2003=130,7, ili rast od 7,7% u godinjem prosjeku predhodnog etvorogodinjeg perioda Potroaka korpa ukljuuje samo jedan broj potronih dobara, primarno prehrambenih proizvoda. Procjenjuje se da prednji prosjeni iznosi predstavljaju samo oko 1/3 prosjenih mjesenih trokova etvrolane porodice.5

4

35

Strategija razvoja Tuzlanskog kantona 2008 2013 Tabela 14: Prosjene plae po podrujima SKD - usporedba TK sa FBiH Odstupanje TK od FBiH O P I S Indeks TK/FBiH A. Poljoprivreda, lov i umarstvo 575 609 94,4 B. Ribarstvo 416 C. Rudarstvo 656 614 106,8 D. Preraivaka ind. 440 493 89,2 E. Snadbj. el.energ., gas i vod. 962 981 98,1 F. Graevinarstvo 450 446 100,9 G. Trgovina na veliko i malo 436 463 94,4 H. Ugostiteljstvo 475 456 104,2 I. Saobraaj, skladitenje i veze 685 832 82,3 J. Finansijsko poslovanje 1.090 1.195 91,2 K. Posl.nekretninama i posl.usluge 642 656 97,9 L. Javna u

Documents

Strategija TK