RAZVOJ INFORMACIJSKIH SISTEMA

Razvoj Informacijskih Sistema RAZVOJ INFORMACIJSKIH SISTEMA 1. ta su informacijski sistemi? - podatci - informacije - znanje 2. Informacijski sistemi kompjuterski bazirani i njihova infrastuktura: - hardware - software - DB - Network - Procedure - Humani resursi 3. Planiranje razvoja IS - sistemski razvoj(planiranje: strateki plan, operacioni plan) 4. Tradicionalno modeliranje IS life-cykle(SDLC) - Istraivanje - Analiza - Dizain - Programiranje(Implementacija) - Testiranje - Operacija(pogon, aktivacija) - Odravanje - Modeliranje podataka i procesa; - Logiki i fiziki dizajin sistema; 5. Alternativne metode razvoja IS - prototyoing, RAD(Rapid application development), JAD(Joint application design) - Softverski ininjering - Objektno orjentirane metode(OO analiza i dizajin) - End user pristup - Outsourcing () 6. SISP(Strategic Information Systems).

7. ERP orjentirani pristup

8. Business process reengineering(BPR)

9. Sistemska Integracija

Literatura:

Introduction to Information Technology. Second edition. Autori: Turban, Rainer, Potter Izdava: John Wiles & Sons, INC.

Emina Junuz

1

Razvoj Informacijskih Sistema

1. ta su informacijski sistemi? - podaci - informacije - znanje INFORMACIJSKI SISTEM(IS) je skup komponenti koje sakupljaju, pohranjuju, analiziraju, obrauju i distribuiraju podatke ili informaciju krajnjim korisnicima ili drugim sistemima za specifinu namjenu. Kao i drugi sistemi slijedi standardni ciklus: INPUT (podaci, instrukcije) PROCES OUTPUT (informacije)

Analizirajmo naziv INFORMACIJSKI SISTEMI: SISTEM je skup meusobno povezanih elemenata koji djeluju ka ostvarenju zajednikog cilja. Elementi sistema mogu biti grupisani u posebne cjeline, koje se nazivaju podsistemi. Podsistemi takoe moraju uskladiti svoje funkcije sa ciljem sistema. Osnovni elementi sistema su upravo: input (elementi koji se unose u sistem), procesi (elementi neophodni za transformaciju inputa u output) i output (rezultati obrade), zajedno sa kontrolnim mehanizmom koji ima interakciju sa svim prethodno navedenim elementima sistema, preko kontrolnog signala. Sistem djeluje u jednom okruenju. Okruenje ine neki drugi sistemi entiteti ili bilo koji empirijski fenomeni. Sistem moe uticati na dijelove okruenja, ali ne moe upravljati njime. Sistem je odvojen od njegovog okruenja sa odgovarajuom granicom, tj. djeluje u zatvorenom svijetu. INFORMACIJA: u izuavanju informacijskih sistema je vrlo vano primjetiti razliku izmeu podataka, informacija i znanja. PODATAK je sirovina ili opisni element miljenja, dogaaja, aktivnosti ili transakcije koje su prihvaene, pohranjene i klasificirane, ali ne organizovane da bi imale specifino znaenje. INFORMACIJA je kolekcija injenica (podataka) organiziranih na neki nain tako da imaju znaenje za receptora. ZNANJE se sastoji od informacija koje su organizirane i procesirane tako da su razumljive, predstavljaju iskustva ili akumulirano znanje. Informacije su procesirane tako da predstavljaju i reflektiraju iskustva i obezbjeuju primaocu organizirano znanje, koje ima visoku vrijednost. Razlikujemo javno znanje(objavljeno u nekom mediju i dostupno javnosti) i privatno znanje(koje posjeduje jedan ekspert, a nije dostupno javnosti, jer ni jedan medij ga nije objavio). Do privatnog znanja dolazimo putem intervjua sa ekspertom.

Emina Junuz

2


2. Informacijski sistemi raunarski bazirani i njihova infrastuktura: - hardware - software - DB - Network - Procedure - Ljudski resursi RAUNARSKI BAZIRAN IS (COMPUTER BASED INFORMATION SYSTEM, CBIS) je IS koji koristi raunar i telekomunikacijsku tehnologiju da bi izvrio planirane zadatke, tako da moemo rei da informacijske tehnologije predstavljaju tehnoloku stranu IS-a. Bolje reeno, kada se kombinira informacijska tehnologija sa informacijskim sistemima dobivamo na efektivnosti. Osnovne komponente IS su sljedee: Hardware: skup ureaja koji primaju podatke i informacije, procesiraju ih i plasiraju. Software: skup raunarskih programa koji osposobljavaju hardware za procesiranje podataka. podataka): kolekcija podataka koji su Database(Baze povezani(relacioniraju se) i skup programa za pristup ovim podacima i njihovu manipulaciju(DBMS). Network(Mrea): komunikacijski sistem koji omoguuje komunikaciju i raspodjelu resursa izmeu vie raunara. Procedures(Procedure): strategije, metode i pravila za koritenje informacijskog sistema. Ljudi koji rade na poslovima obrade podataka su najvaniji element informacijskih sistema; ukljuuje ljude koji rade sa IS ili upotrebljavaju njegove proizvode(output). Predhodno navedene komponente i njihova povezanost u CBIS vide se na sljedeoj slici:

Emina Junuz

3

Razvoj Informacijskih Sistema Svi CBIS imaju sline ciljeve: dati rjeenja poslovnim problemima. Uspjenoj aplikaciji CBIS-a neophodno je da razumije poslovanje i okruenje u kojem se odvija, kao i probleme na kojima e se primjeniti. CBIS takoe mora reflektirati socijalni kontekst u kojem e djelovati, tj. vrijednosti i ubjeenja, kao i doputene i mogue stvari u kulturi naroda ili grupe koju ukljuuje. Na primjer: Za razvoj jednog CBIS za rezervaciju karata za jednu aviokompaniju, potrebno je razumjeti kako se taj proces u stvari odvija: red letenja, rute, tipove aviona, strukturu cijene karte, broj i tip sjedita u svakom od aviona, itd. Ima vie vrsta klasifikacije IS. Jedna od njih je nivel u organizaciji u kojem se upotrebljava dati IS. Koji su to nivoi u okviru jedne organizacije?

Strategic Systems Staff Support Managerial Systems Operation Systems

Top Managers Knowledge Workers, Professionals Middle Managers Line Managers, Operators Clerical Staff

Office Automation and Communication Systems Information Infrastructure and TPS

Na primjer u niskim nivoima organizacije nalaze se sistemi za procesiranje transakcija (transaction processing systems, TPS). Kako i njihove ime govori manipuliraju osnovnim transakcijama firme. Ove sisteme imamo u svim funkcionalnim podrujima kompanije i oni samo ne procesiraju transakcije ve i prikupljaju podatke o ovim transakcijama. Na srednjem nivou firme nalazimo managment information systems(MISs) koje upotrebljavaju menadment za analizu podataka koji dobiva od TPS-a i drugih izvora za kreiranje izvjetaja i drugih tipova informacija koji mogu biti upotrebljeni za podrka u odluivanju menaderima u njihovom radu. Poseban CBIS je sistem za podrku u odluivanju(Decision Support System(DSS)) i izvrni IS(executive information system) koji se koriste na visokom nivou organizacije. Informacijski sistemi pruaju podrku ljudima u organizaciji na razliitim nivoima. Razliiti raunarski sistemi poinju se integrirati kako bi se poveala funkcionalnost.

Da bi organizacija bila kompetentna u svom okruenju potreban joj je informacijski sistem koji e joj pruiti sljedee mogunosti:

Emina Junuz

4

Razvoj Informacijskih Sistema brzo i precizno procesiranje transakcija: svi bussines eventi se odvijaju putem transakcija(prodaja, plaanje, bankovne transakcije, registracija). Sve transakcije proizvode podatke, koji moraju biti brzo i precizno pohranjeni, aurirani, itd. mogunost pohranjivanja velike koliine podataka i brz pristup njima. mogunost brzih komunikacija(maina-maina, osoba-osoba): zaposlenima je neophodna gotovo trenutna komunikacija i mogunost simultaneog prenosa podataka, glasa, slika i videa. smanjuje viak informacija: IS mora menadmentu pruiti u svakom momentu sve podatke koji mu mogu biti potrebni. odreuje granice IS-a i specijalizira se na odreene sektore. Za svaki sektor e odrediti granicu tako da su mu dostupne samo njemu neophodne informacije. olakava mogunost djelovanja i donoenja odluka unutar funkcionalnih podruja, bussines procesa reininjeringa i u komunikacijama. prua alat da bi organizacija bila kompetentna u svom okruenju.

-

-

-

Stalni razvoj informacijskih tehnologija utjee i na brze promjene u informacijskim sistemima. Samim tim utjee i na nain obavljanja poslova u organizacijama. DSS(Sistemi za podrku u odluivanju) pomau menadmentu firme u donoenju odluka. Drugi popularni oblika integriranih sistema je enterprise resources planning (ERP). ERP planira i upravlja svim organizacijskim resursima i njihovim koritenjem ukljuujui i kontakte s poslovnim partnerima.

Emina Junuz

5

Razvoj Informacijskih Sistema 3. Planiranje razvoja IS sistemski razvoj(planiranje: strateki plan, operacioni plan)

(Gdje poinje planiranje IS-a? Kakva je relacije izmeu IS stratekog plana i organizacijskog stratekog plana?) PLANIRANJE RAZVOJA IS skup aktivnosti neophodnih za konstrukciju jednog informacijskog sistema. Planiranje IS je njegova kljuna taka i poinje sa stratekim planom organizacije. Strateki plan organizacije sainjava njena sveukupna aktivnost, ciljevi ovih aktivnosti i opti koraci potrebni za ostvarenje ciljeva. Esencijalni ulaz u organizacijski strateki plan je trenutna procjena organizacije u kojoj trenutna predstava firme se poredi sa prethodnim stratekim planom. Strateki plan organizacije i postojea IT arhitektura su ulaz za razvoj plana IS-a. IT arhitektura odreuje na koji bi se nain organizacijski informacijski resursi trebali upotrijebiti za ispunjenje ciljeva. To obuhvata aspekte tehnikih i menaderskih informacijskih resursa. Tehniki resursi ukljuuju: hardware, operativne sisteme, networking, podatke i sistem podataka menadmenta, kao i aplikativni software. Menaderski aspekt odreuje kako IS ispunjava upravljake (menaderske) ciljeve, kako e funkcionirati obuhvaeni menadment i kako e odluivati IS. Strateki plan organizacije i postojanje IT arhitekture dovoljan su uslov da se krene sa izradom stratekog plana IS-a. IT arhitektura odreuje nain ostvarenja ciljeva.

MISIJAORGANIZACIJE

PROCJENA POSLA AKTUELNA ARHITEKTURA IT

STRATEKI PLANORGANIZACIJE

STRATEKI PLAN IS NOVA ARHITEKTURA ITOPERACIONI PLAN IS

RAZVOJ PROJEKTA IS

Emina Junuz

6

Razvoj Informacijskih Sistema STRATEKI PLAN je skup ciljeva, koji opisuju IT arhitekturu i glavne inicijative IS-a neophodne za postizanje ciljeva organizacije. Strateki plan informacijskoga sistema mora sadravati sljedea 3 cilja: - Mora biti usklaen sa organizacijskim stratekim planom. - Mora osposobiti korisnike, aplikacije i baze podataka za umreavanje i integraciju. - Mora biti efikasan u smislu da projekat bude zavren na vrijeme i da obavlja sve traene funkcije i da ih obavlja ispravno. Dodatni zadatak je da potvrdno odgovori na sljedea pitanja: Efikasnost: Da li IS pomae organizaciji pri ostvarenju njenih ciljeva koristei minimalno njene resurse? Efektivnost: Da li IS pomae menaderskom i izvrnom sektoru u planiranju? Konkurentnost: Da li IS omoguava poreenje sa kompetencijom (konkurentnim organizacijama)? Informacijskom sistemu su neophodni ulazni podaci (inputs) iz svih podruja organizacije. Ovi input-i e nam pomoi pri definiranju adekvatnih uloga informacijskog sistema u ostvarenju organizacijskih ciljeva. OPERACIONI PLAN Strateki plan IS-a moe potraivati novu IT arhitekturu ili mu moe biti dovoljna postojea. U drugom sluaju, strateki plan vodi do operativnoga plana IS-a, koji je jasan skup projekata koji e izvriti odjel IS i funkcionalni upravljaki odjel kao podrka stratekom planu IS. Tipini operacioni plan IS sastoji se od sljedeih elemenata: - Misija(cilj): cilj funkcioniranja IS-a. - Okruenje IS-a: Sve potrebne informacije o funkciji odjela i organizacije u cjelini. - Funkcionalni ciljevi IS-a: Funkcija IS-a mora bit najbolje pribliena aktuelnim ciljevima. - Funkcionalna ogranienja IS-a: Tehnoloka, osobna i finansiska ogranienja funkcije IS-a. - Dugorone potrebe sistema: Suma sistemskih potreba za kompaniju i selektiranih projekata IS-a za rjeavanje organizacijskih ciljeva. - Kratkoroni plan: Inventar sadanjih projekata i detalji plan projekata za razvoj ili nastavak tokom aktuelne godine.

Emina Junuz

7


4. Tradicionalno modeliranje IS life-cykle(SDLC) a. Istraivanje b. Analiza c. Dizain d. Programiranje(Implementacija) e. Testiranje f. Operacija(pogon, aktivacija) g. Odravanje h. Modeliranje podataka i procesa;

Softverski ininjering Softverski ininjering predstavlja uspostavu i upotrebu ininjerski baziranih principa i metoda za izradu dobrog i ekonominog software-a koji funkcionie(Baner, 1972.). Elementi Softverskog Ininjeringa su: principi, metode, procedure, tehnike, alati, heuristike i strategije. Model ivotnog ciklusa software-a je sve to se deava od momenta kad se osjeti potreba za jednim Informacijskim sistemom, pa dok se ne prestane koristiti. Potekoe u SI nastaju zbog logikog karaktera softwarea, tj. ima malo slinosti izmeu implementacije jednog software-a i to radi taj softwar-e. Da bi smo okarakterizirali jedan software-ski sistem potrebno ga je identificirati i ograniiti, a to znai odgovoriti na pitanja: 1. Gdje poinje i zavrava sistem? 2. Koji su relevantni elementi istog? U strukturalnim metodama relevantni elementi su procesi i tok podataka izmeu procesa, a klase i njihovo ponaanje u objektno orijentiranim metodama. 3. Kako se povezuju relacioniraju ovi elementi meusobno? U strukturalnim metodama je tok podataka, a u OO metodama je statike relacije(asocijacije) i dinamike relacije(poruke). 4. Kako se ponaaju ovi elementi u kontekstu sistema? Ponaanje u strukturalnim metodama je odreeno definicijom procesa, a u OO metodama operacijama klasa. Kompjuterska pomo SI su CASE alati koji automatiziraju mnoge zadae u SDLC-u. Alati koji se koriste u prvim fazama SDLC-a (specifikacija, analiza, dizajn) se nazivaju upper CASE tools, a oni koji se koriste u kasnijim fazama (programiranje, testiranje, operacija i odravanje) nazivaju se lower CASE tools. CASE alati su veza izmeu upper CASE i lower CASE alata i zovu se integrated CASE(ICASE) alati. CASE alati imaju svoje prednosti i nedostatke za one koji razvijaju sistem. Prednosti: - CASE tools mogu ubrzati razvojni proces i proizvesti fleksibilan sistem koji se prilagoava promjenama bussines uslova. - Sistem napravljen uz pomo CASE alata najee ima dobru dokumentaciju. Nedostaci: - CASE alati migu proizvesti sistem koji moe biti jako skup za izradu i odravanje.

Emina Junuz

8

Razvoj Informacijskih Sistema - CASE alati trae opirne i precizne definicije potreba korisnika. CASE alati se teko prilagoavaju i moe biti teko upotrebljavati ih sa postojeim sistemom

Openita struktura procesa razvoja IS:

DEFINICIJA

RAZVOJ

ODRAVANJE

Zadae poslije predaje projekta

-

-

Definicija tipa IS odnosno aplikacije koju treba da razvijemo. Razvoj IS-a u skladu sa njegovom definicijom. Razvoj i definicija se preklapaju, tako da je mogue biti u fazi razvoja i jo uvijek doraivati definiciju problema. Odravanje ispravlja greke i uvodi poboljanja da bi IS i dalje bio aktuelan uprkos promjenama u okruenju. Odravanje takoe se moe gledati kao definicija i razvoj poslije predaje projekta korisniku. 60% posla je na odravanju IS i openito u software inenjeringu. U sluaju novih potreba ne pravi se novi produkt iz poetka, kao to je to sluaj u industriji, ve se odrava postojei proizvod, tako da imamo nove verzije istog.

Emina Junuz

9

Razvoj Informacijskih Sistema SDLC je tradicionalna sistemska metoda za razvoj informacijskih sistema, kao i samog software-a openito. SDLC je strukturalni okvir koji se sastoji od sekvencijalnih procesa koji se koriste u razvoju IS-a. Ideja SDLC je uraditi sve dobro od poetka, u najgorem sluaju emo se vratiti samo na prethodni korak, verificirati i valorizirati tokom itavog ciklusa i utvrivati ciljeve. Sistemski razvoj projekta daje eljene rezultate proporcionalne uloenom trudu. Tim koji uestvuje u izgradnji IS-a tipino ukljuuje budue korisnike, sistemske analitiare, programere i tehnike specijaliste. Korisnici su zaposleni u razliitim sektorima i nivoima organizacije, koji e biti u direktnoj inerakciji sa sistemom, nauit e ga upotrebljavati i bit e indirektni korisnici izlaznih informacija IS-a. Sistemski analitiari su profesionalci IS-a specijalizovani za analizu i dizain IS-a. Programeri su profesionalci IS-a koji modificiraju postojee programe ili piu nove da bi se zadovoljili nova potraivanja korisnika. Tehniki specijalisti su eksperti ovog tipa tehnologije, kao to su baze podataka ili telekomunikacije. SDLC vodopada(waterfall) slijedi sljedee korake:

SPECIFUKACIJASISTEMA

ANALIZASISTEMA

DIZAINSISTEMA

PROGRAMIRANJE (CODIFIKACIJA) TESTIRANJE IMPLANTACIJA OPERACIJA ODRAVANJESPECIFIKACIJA (ISTRAIVANJE) SISTEMA: Moramo istraivati u cilju razumjevanja funkcija i ciljeva organizacije, njenih problema i okruenja u kojem se nalazi, da bi ga mogli ispravno pristupiti razvoju njenog IS-a. Istraivanja ukljuuju promatranja unutar organizacije i intervju sa buduim korisnicima IS-a iz svih sektora organizacije. Intervju je tehnika sakupljanja informacija putem dijaloga na planiranom i formalnom sastanku izmeu jedne ili vie osoba koje su izvor informacija i jedne ili vie osoba koje su

Emina Junuz

10

Razvoj Informacijskih Sistema primaoci (receptori) istih. Ove informacije su transformirane i sistematizirane tako da budu korisni elementi za razvoj informacijskih sistema u fazi analize. Planiran: Stavke koje e se slijediti i vodii intervjua moraju biti pripremljeni. Formalan: Sastanci su dogovoreni i realizirani prema pravilima okruenja. Moraju se uzimati u obzir pravila okruenja. Izvor informacija: Su korisnici za koje e se sluiti IS-om. Receptori informacija: Sistemski ininjeri i analitiari zadueni za realizaciju projekta. Klasifikacija intervjua se vri na sljedei nain: - Strukturirani intervjui se sastoje od pitanja unaprijed formulirani i zapisanih, a prethodno definisanih. Odgovori struktuiranih intervjua mogu biti sljedea dva tipa: - otvoreni odgovori: intervjuisani odgovara slobodno na pitanja. - zatvoreni odgovori: intervjuisani bira izmeu ponuenih odgovora. - Na nestrukturiranom intervju analitiari nemaju pripremljena pitanja ve koriste dosadanja iskustva da bi od korisnika dobili informacije o postojeim problemima u sistemu. Kako pitanja, tako i odgovori su otvorenog tipa. - Na mjeovitom intervju pitanja su podijeljena u dvije grupe: u grupu pitanja prvog tipa i grupu pitanja drugog tipa. Ovaj tip intervjua bi mogao rijeiti probleme prethodna dva. U svakom sluaju potrebno je prilagoditi se potrebama prikupljanja informacija.

Prednosti i nedostaci ovih tipova intervjua: Struktuirani Fleksibilnost u postavljanju pitanja NEDOSTATAK Fleksibilnost u sektorima informacija koje se NEDOSTATAK istrauju Subjektivni uticaj intervjuista PREDNOST Pripremanje receptora PREDNOST Objektivno ocjenjivanje pitanja i odgovora PREDNOST Komoditet intervjuisanih ZAVISI OD RECEPTORA Trajanje PREDNOST Efikasnost intervjua(informacija/vrijema) PREDNOST Administracija i ocjenjivanje(zakljuci) PREDNOST Ujednaenost meu intervjuisanim PREDNOST Cijena priprema NEDOSTATAK NestruktuiraniPREDNOST PREDNOST

ZAVISI OD RECEPTORANEDOSTATAK NEDOSTATAK ZAVISI OD RECEPTORA NEDOSTATAK ZAVISI OD RECEPTORA NEDOSTATAK ZAVISI OD RECEPTORA PREDNOST

Rezultati intervjua su odluujui za razvoj projekta, jer na ovim informacijama e se zasnivati razvoj informacijskog sistema. Posmatranjima prikupljamo informacije koje nismo dobili od korisnika i u sluaju potrebe nadopunjujemo novim intervjuima. Informacijski sistemi e biti dio nekog drugog ireg sistema, u koji e se integrirati i ispunjavati njegove ciljeve. Ovi sistemi moraju se izuavati da bi IS uestvovao u postizanju globalnih ciljeva sistema. ANALIZA SISTEMA podrazumjeva definiciju problema, identifikaciju razloga koji su doveli do problema, specifikaciju rjeenja i identificiraju potrebnih informacija koje e dati zadovoljavajua rjeenja. Razumijevanje bussines problema ukljuuje razumijevanje i drugih procesa ukljuenih u njemu, tako da se analiza moe komplicirati i pojaviti se zavisnosti razliitog tipa i potrebe povratka na prethodni nivo. Zato analitiari raspolau razliitim CASE alatima koji su im na raspolaganju i od pomoi.

Emina Junuz

11

Razvoj Informacijskih Sistema Znai, radi se o odreivanju funkcija koje mora da obavlja informacijski sistem, uslovima koji se moraju ispuniti prilikom obavljanja funkcija i uslovi koji se moraju ispunjavati nakon obavljene funkcije. Organizacija ima tri mogua rjeenja svojih problema: 1. Ne uraditi nita i nastaviti koristiti dosadanji sistem, bez promjena. 2. Modificirati i poboljati postojei sistem. 3. Razviti novi sistem. Zadatak faze analize sistema je sakupljati informacije o postojeem sistemu da bi ustanovili koje od ova tri rjeenja prihvatiti i utvrditi zahtjeve za poboljanje ili zahtjeve novog sistema. Finalni produkt ove faze je skup sistemskih zahtjeva. Najtei problem ove faze je identificirati specifine informacijske zahtjeve koje mora zadovoljiti sistem. Informacije koje se zahtijevaju moraju se specificirati: koje informacije, u kojoj mjeri, za koga i u kojem formatu. Sistemski analitiari upotrebljavaju vie razliitih tehnika da bi otkrili zahtjeve novih sistema. Ove tehnike ukljuuju strukturirane i nestrukturirane intervjue sa korisnicima i zapaanja. Faza sistemske analize daje sljedee informacije: 1. Prednosti i nedostaci postojeeg sistema 2. Funkcije koje mora imati novi sistem da bi rijeio postojee probleme. 3. Informacije koje zahtijevaju korisnici od novog sistema. Kada posjedujemo ove informacije moemo poeti sa fazom dizajna. DIZAJN SISTEMA Sistemski analitiari definiraju ta sistem mora da radi, a sistemski dizajneri kako e se sistem uklopiti u tu zadau. Potrebno je pronai strukturu IS-a koja e zadovoljiti potrebe i koja se moe konstruirati sa postojeim resursima. Faza sistemskog dizaina je tehniki dizajn koji specificira sljedee: 1. Izlaze sistema (outputs system), ulaze(inputs) i korisniki interface. 2. Hardware, Software, Database, telecomunikaciju, ljudske resurse i procedure. 3. Kako su ove komponente integrirane. Ovi rezultati su skup sistemskih specifikacija. Dizajn sistema obuhvata dva najvanija aspekta novog sistema: 1. Logiki dizajn sistema objanjava ta e sistem raditi sa apstraktnom specifikacijom. 2. Fiziki dizajn sistema objanjava kako e sistem izvesti te funkcije sa fizikom specifikacijom. Specifikacija Logikog dizajna ukljuuje dizajn outputa, inputa, procesuiranja, baza podataka, telekomunikacija, kontrola, sigurnosti i poslova IS-a. Specifikacija Fizikog dizajna ukljuuje dizajn hardware-a, software-a, baza podataka, telekomunikacija i procedura. Kada su oba ova aspekta specifikacije sistema prihvaena od svih uesnika, oni se ne mijenjaju. Tako da, jednom kada smo se sloili sa specifikacijom sistema ona se vie ne treba mjenjati. Najee e korisnici traiti da se doda jo funkcija sistemu (called scope creep ili opseg mijenjanja), jer kada korisnik bolje razumije kako e sistem raditi i informacije koje e procesuirati primjeti e dodatne funkcije koje eli da sistem radi. Business okruenje se mijenja i korisnici ele sistem s novim funkcionalnostima. Poto je scope creep dosta skup moramo kontrolisati zahtjeve klijenata da projekat ne bi postao nekontroliran (runaway projekts).

Emina Junuz

12

Razvoj Informacijskih Sistema PROGRAMIRANJE (KODIFIKACIJA) Programeri e upotrebljavati specifikaciju dizajna za izradu potrebnog software-a koji e dati odgovarajuu funkcionalnost sistemu u skladu sa postavljenim ciljevima i rijeiti poslovne probleme. Ova faza ukljuuje izradu koda kompjuterskih programa i kreiranje struktura podataka.

TESTIRANJE Temeljito i kontinuirano testiranje se radi poslije faze programiranja. Testiranjem se utvruje da li napisani kod postie planirane i eljene rezultate u stvarnim uvjetima. Testiranje iziskuje dosta vremena i napora da bi se dolo do ispravnosti. Bilo kako, test se dizajnira tako da otkrije greke (bugs) u kompjuterskom kodu. Imamo dva tipa greaka: sintaktike i logike greke. Sintaktike greke (npr. pogreno postavljen zarez) ne dozvoljavaju da se program izvri (run). Logike greke dozvoljavaju da se program izvri, ali daje pogrene rezultate (outputs). Logike greke tee je pronai, jer razlozi nisu vidljivi. Programer mora slijediti logiki tok programa da bi pronaao razlog pogrenih rezultata. Kako software postaje kompleksniji, tako se poveava broj greaka i postaje nemogue pronai ih sviju. Zbog ove situacije javlja se pojam good-enough software, software-e koji pronalazi zaostale greke u kodu. Oni moraju pronai show-stopper bugs, greke koje prouzrokuju pad sistema ili katastrofalne posljedice po podatke. Verifikacija garantuje ispravnost software-a, a validacija da software ispunjava postavljene zadae i uslove. Verifikacija i validacija se rade nakon svake faze.

IMPLANTACIJA je proces prelaska sa starog na novi sistem. Organizacije koriste etiri osnovna tipa prelaska: paralelni, direktni, pilot i u fazama. U procesu paralelnog prelaska stari i novi sistem funkcioniraju istovremeno(paralelno) jedan odreeni period. Sistemi obavljaju sline procese sa slinim podacima i njihovi izlazi se uporeuju. Ovaj tip prelaza se najvie koristi, jer je najmanje rizian. U direktnom procesu prelaska stari sistem se odbacuje i novi sistem se pokree. Ovaj sistem prelaska se najmanje koristi zbog visoke rizinosti, jer novi sistem moe da ne obavlja planirane zadae. Malo sistema koristi ovaj tip prelaska zbog visoke rizinosti. Pilot proces prelaska uvodi novi sistem u jednom dijelu organizacije i ocjenjuje se njegov rad. Nakon to se utvrdi da sistem radi kako treba uvodi se i u ostalim djelovima organizacije. Procesom prelaska na novi sistem u fazama(fazni) uvode se dijelovi sistema po fazama. Svaki dio (modul) je ocijenjen i kada radi ispravno, sljedei modul sistema je uveden, sve dok cjelokupan sistem ne postane operativan.

OPERACIJA I ODRAVANJE: Prije prelaska na novi sistem ovaj mora biti operativan jedno odreeno vrijeme, sve dok se ne postignu zadati ciljevi . U operativnoj fazi sistem se stalno kontrolira i ocjenjuje se njegov kapacitet i odreuje se da li se moe poeti korektno koristiti. Sistemi zahtijeva stalno odravanje. Prilikom odravanja nastoje se eliminisati pogreke, napraviti poboljanja ili prilagoditi se promjenama koje se dogode u stvarnom okruenju. Prvi tip je debugging programa i nastavlja se do kraja ivota sistema. Drugi tip je updating sistema da bi se prilagodio promjenama u bussines okruenju. Ova dva tipa odravanja ne uvode nove funkcije, ve su neophodne da bi sistem nastavio ostvarivati ciljeve. Trei tip odravanja je dodavanje novih funkcionalnost (new funcionality) sistemu i on dodaje nove funkcije sistemu ne ometajui postojee.

Emina Junuz

13

Razvoj Informacijskih Sistema Sposobnost managera da koriste informacijski sistem u velikoj mjeri ovisi o fizikoj i logikoj strukturi istog. U logikoj strukturi za bilo koji oblik poslovanja je neophodno razmotriti karakteristike podataka, te kako e se pristupati podacima. LOGIKI I FIZIKI DIZAJIN SISTEMA; Logiki i fiziki prikaz Fiziki prikaz - radi sa stvarnim, fizikim lokacijama pohranjenih podataka u memorijskim ureajima s direktnim pristupom (DASD). Logiki prikaz predstavlja podatke u formatu znaajnom za korisnike i programe koji procesuiraju podatke.

Emina Junuz

14

Razvoj Informacijskih Sistema 4. Alternativne metode razvoja IS a. prototyoing, RAD (Rapid application development), application design) b. Softverski ininjering c. Objektno orijentirane metode(OO analiza i dizajin) d. End user pristup e. Outsourcing ()

JAD(Joint

ALTERNATIVNE METODE RAZVOJA IS Prototyoing je alternativa razvoja IS gdje prvo ostvarimo generalnu ideju o zahtjevima njegovih buduih korisnika. Prototyping je prethodna verzija neega to emo raditi poslije i ne planira razvoj sistema kao jedne cjeline, ali nam dozvoljava probati dijelove sistema koji su najinteresantniji za korisnike ili je model koji simulira kompletan sistem. Prototipi se konstruiraju za korisnike da ih oni probaju i daju im viziju kako e oni moi koristiti sistem i nagovjetaj o poboljanju. Tim koji izgrauje prototipe pregleda ih zajedno sa buduim korisnicima i koriste njihove sugestije za refiniranje prototipa. Ovaj proces se obavlja sve dok korisnici ne ocjene zadovoljavajuim jedan odreeni prototip ili se ne zakljui da sistem ne moe da ispuni zahtjeve korisnika. Ako je sistem mogu onda korisnici probaju prototip koji razvija kompletan sistem. Struktura procesa:

SPECIFIKACIJAZAHTJEVA

BRZI DIZAIN KONSTRUKCIJA/REFINACIJAPROTOTIOPADODAVANJE ZAHTJEVASISTEMU

EVALUACIJA/REFINACIJAZAHTJEVA

MOMENAT U KOJEM PRIHVATAMO PROTOTIP

RAZVOJ SPECIFINOGPROIZVODA

Kruni prototyping bi bio prethodni dijagram bez crveno uokvirenog dijela. To je inkrementalni proces. Specificirani prototip predstavlja kompletan dijagram.

Prednosti prototyping-a su sljedei: - Ubrzava razvojni proces.

Emina Junuz

15

Razvoj Informacijskih Sistema Daje korisnicima mogunost da shvate svoje informacijske potrebe i da provjere interakciju sa novim sistemom putem operativne verzije koju dobiju jako rano. Takoe utvruje ispravnost postavljenih zahtjeva od strane korisnika. Prototyoing takoe ima svojih nedostataka: - moe produiti fazu analize i dizajna i kao rezultat toga analitiari sistema ne uraditi adekvatnu dokumentaciju za programere. Ovo prouzrokuje potekoe u operativnoj fazi i u fazi odravanja sistema. - Takoe imamo rizik da korisnici ele prerano zadrati jedan prototip koji nije dovoljno ispravan. - Moe se desiti da jedan element bez dovoljno kvaliteta se ukljui u definitivnu verziju. Prototyping se upotrebljava u razvoju DSS-a (Decision support system) i izvrnim ISa, gdje interakcija sa korisnikom je od velikog znaaja. -

JAD(Joint application design) Joint application design (JAD) je timska metoda zasnovana na prikupljanju zahtjeva i kreiranju dizajna sistema. JAD se esto upotrebljava u fazama analize i dizajna sistema u SDLC. U tradicionalnim SDLC sistemski analitiar intervjuie ili posmatra potencijalne korisnike novog informacijskog sistema da bi shvatili koje su to korisnike potrebe. Analitiari od korisnika dobiju sline zahtjeve i takoe zahtjeve koji su proturjeni. Zato analitiari moraju uz pomo korisnika rijeiti ove proturjenosti. Ovaj proces iziskuje dosta vremena. Za razliku od SDLC analize zahtjeva, u JAD-u svi korisnici i analitiari se sastaju na zajednikim mitinzima i u tim prilikama unificiraju definicije zahtjeva sistema. Ovaj proces zahtjeva dosta vremena. Prednosti JAD-a: - Grupni proces ukljuuje vie korisnika u razvojni proces, to dovodi do utede vremena. - Ukljuenost korisnika takoe pomae da korisnici lake prihvate novi sistem i takoe moe prouzrokovati dobar kvalitet sistema. - Trening je krai i integracija sistema je bra. Nedostatci JAD-a: - Jako je teko sastati se sa svim korisnicima na intervju (velike organizacije imaju korisnike u svim krajevima svijeta). - Imamo rizik jer se mogu pojaviti problemi koje imaju svi grupni procesi(neki korisnici mogu dominirati sastankom ili pak biti nazoni, ali ne uestvovati, itd). Mogue rjeenje je imati upravljaa grupe i procesa.

Emina Junuz

16

Razvoj Informacijskih Sistema RAD(Rapid application development) Rapid application development(RAD) je razvojna metoda koja moe kombinirati JAD, prototyping i integrirati CASE alate za brzu produkciju kvalitetnih sistema. RAD se iterativno primie slinom prototipu, gdje zahtjevi, dizajn i sistem se sekvencijalno refiniraju. RAD i prototyping su iterativni i istiu se brzinom razvoja. Prototipyng koristi specifine jezike etvrte generacije i generatore, dok RAD paketi ukljuuju razliite alate sa slinim mogunostima. Sa RAD alatima se poboljava i proiruje poetna verzija putem vie iteracija dok se ne postigne odgovarajua operativna verzija za upotrebu. RAD proizvodi funkcionalne komponente finalnog sistema. U RAD-u korisnici intenziviraju svoju ukljuenost u razvojnom procesu sistema. U poetku, JAD sesije su se koristile za prikupljanje zahtjeva sistema. ICASE alati se koristi za brzu specifikaciju strukture zahtjeva i razvoj prototipa. Prototipi se razvijaju i refiniraju, a korisnici ih pregledaju na JAD sesijama. Tipini RAD paket se sastoji od: - Grafikog korisnikog okruenja: kreira mnoge aspekte aplikacije(drag-anddrop aplikacije). - Reusable componentes: biblioteke common, standardni objekti kao to su button i dialog boxes. - Generator koda: Poslije razvoja drag and drops komponenti u dizajnu paket automatski pie program za implementaciju izvjetaja, ulaznih screens, butons i dialog boxes. - Programskog jezika kao to su Visual Basic ili C++. Ovaj paket ima integrisano razvojno okruenje za kreiranje, testiranje i debugging (ispravljanje kompjuterskog koda). Prednosti RAD-a - Aktivno uee korisnika u razvojnom procesu to skrauje trening prije integracije sistema i olakava samu integraciju sistema. - Ubrzani razvojni proces. - Smanjuje trokove razvoja. - Kreira aplikacije lake za odravanje i modifikaciju. Nedostaci: - Ubrzani metod sistemske analize moe rezultirati funkcionalnim ogranienjima i fleksibilnosti na promjene. - Sistem moe biti nesposoban odgovoriti promjenama u bussines okruenju. - Ubrzani razvojni proces moe uzrokovati sistem niskog kvaliteta.

Emina Junuz

17

Razvoj Informacijskih Sistema Spiralni Model Spiralni model je razvijen od B.Boehma 1988.godine da bi se objedinile dobre osobine modela vodopada i modela prototipskog razvoja uz istovremeno pridruivanje elemenata koji istima nedostajeanalizu rizika. Model se predstavlja spiralom na kojoj su definisane etri grupe aktivnosti: 1. planiranje aktivnosti odreivanja ciljeva, alternativa i ogranienja. 2. analiza rizika - aktivnost analize alternativa i identifikovanja rizika. 3. ininjering - aktivnost razvoja novih nivoa proizvoda. 4. ocjenjivanje - aktivnost procjene rezultata ininjeringa.

Posmatranjem spirale svakom iteracijom se progresivno razvijaju kompletnije potpunije verzije softvera. Tokom prvog ciklusa kretanja spiralom, definiu se ciljevi alternative i ogranienja, a takoe identifikuje i analizira rizik. Ukoliko analiza rizika indicira neizvjesnosti u zahtjevima, tada se moe upotrijebiti prototipski razvoj da bi se zahtjevi detaljnije spoznali. U iste svrhe, mogu se koristiti simulacija ili druge vrste modela. Ininjering se obavlja u svakom ciklusu spirale i to pristupom razvoja softvera po modelu ivotnog ciklusa ili modelu prototipskog razvoja. Broj aktivnosti u ininjeringu raste, ukoliko se ciklusi udaljuju od centra spirale. Korisnik ocjenjuje ininjerski posao razvoja i daje sugestije za modifikaciju. Zasnovana na korisnikom inputu, javlja se sljedea faza planiranja i analize rizika. Svaki ciklus na spirali zahtjeva analizu rizika i donoenje odluke nastaviti ili ne nastaviti sa daljim razvojem. Ukoliko je rizik suvie velik, zavrava se svaki dalji rad. Svaki novozapoeti ciklus spirale donosi i kompletniji proizvod, ali i znaajnije i vie trokove. PLANIRANJE RAZVOJ ALTERNATIVA I ANALIZA RIZIKA

PRIKUPLJANJE ZAHTJEVA I PLANIRANJE PROJEKATAANALIZA RIZIKA INICIJALNIH ZAHTJEVA ANALIZA RIZIKA NA KORISNICKIM REAKCIJAMA

PLANIRANJE NA KORISNIKIMKOMENTARIMA

INCIJALNI PROTOTIP

PROCJENA KORISNIKA

NAREDNI NIVO

RAZVIJENI SISTEM

ININJERING RAZVOJ NAREDNOG NIVOA PROIZVODA Emina Junuz

18

Razvoj Informacijskih Sistema Rezimirajui, treba podvui da model ukljuuje vie iteracija kroz cikluse koji analiziraju rezultate predhodnih faza odreujui procjenu rizika za budue faze. U svakoj od faza razvijaju se alternative u skladu sa ciljevima i potrebama koje zajedno ine bazu za sljedei ciklus u spirali. Svaki ciklus zavrava ocjenom. Model podrazumjeva da se svaki dio proizvoda ili svaki nivo proizvoda na istovjetan nain provlai kroz ovu spiralu odnosno ocjenu. Osnovna premisa modela je da se odreeni redosljed koraka ponavlja u razvoju i odravanju softvera. Koraci se prvo izvravaju sa visokim stepenom apstrakcije. Svaka petlja spirale predstavlja ponovljene korake na niem stepenu apstrakcije. Prednost modela je njegova fleksibilnost za upravljanje softverskim inenjeringom. Procjena rizika se moe izvesti u svakom trenutku i nivou apstrakcije. Model prilagoava svaku kombinaciju razliitih pristupa u razvoju softvera. Ovo je trenutno najrealniji pristup u razvoju softvera za velike sisteme. Model omoguuje brzu reakciju na uoene rizike, a primjenom prototipskog razvoja prua mehanizam za njihovo smanjenje. Tako se primjenom ovog modela rizici mogu smanjiti prije nego to izazovu vee probleme i prije svega vee trokove. Model podrava sistematski pristup preuzet iz modela vodopada uz mogunost izvoenja iteracija. I pored velikog broja prednosti, model posjeduje i nedostatke. Nedostatak ovog modela je odsustvo veze prema postojeim standardima, odnosno ne postojanje standarda za ovaj nain razvoja sistema. Takoe,model zahvata vie uniformnosti i konzistentnosti u razvoju sistema. Velike probleme stvara situacija kada se na vrijeme ne otkriju rizici. Konano,model je relativno nov i nije bio iroko primjenjivan. Stoga, bie potrebno jo dosta vremena da sa vie sigurnosti i vjerovatnoe prie njegovoj ozbiljnoj primjeni.

KOMBINOVANI MODEL Naprijed opisani modeli su uglavnom prikazivani kao alternativni, a manje kao komplementarni modeli softverskog ininjeringa. Meutim, u mnogim situacijama modeli se mogu kombinovati tako se postignu prednosti od svih na samo jednom projektu. Spiralni model je i sam primjer dobre kombinacije dva modela,ali i drugi modeli mogu posluiti kao osnova na koju e se integrisati neki model. Kombinovanjem modela, rezultat postignut u cjelini moe biti povoljni nego to bi to bio prosti zbir rezultata postignutih pojednih modelima.

Emina Junuz

19

Razvoj Informacijskih Sistema f. Objektno orijentirane metode(OO analiza i dizajin)

Objekno orijentirani razvoj se bazira na drugaijem vienju kompjuterskih sistema od SDLC-a npr. U tradicionalnoj specifikaciji step by step(korak po korak) programeri moraju specificirati svaku proceduru u detalje, dok u objektno orijentisani sistemi se ne baziraju na izvravanju zadaa, ve se bazira na aspektima relanog svijeta koji moraju biti modelirani za izvrenje zadaa. Razvojni proces analize i dizaina OO sistema poinje sa studijom izvodljivosti i analizom postojeeg sistema. U ovom momentu se identificiraju neophodni objekti u novom sistemu, njihove osobine (podaci) i operacije(ponaanje). Analiza definie kako objekti komuniciraju meusobno. Analitiki proces moe upotrijebiti postojee objekte iz drugih aplikacija ili iz biblioteka objekata i tako utediti na vremenu u fazi implementacije. Najee e biti potrebno doraditi ove objekte da bi se prilagodili novom sistemu. Objekti su osnovni elementi OO. Prezentiraju jasne entitete iz realnog svijeta(klijent, bankovni raun, student, itd.). Posjeduju svoje atribute(ime klijenta, adresa, idt.), operacije(ponaanje) i sopstveni identitet nezavisan od vrijednosti atributa. Objekti su vlasnici svojih atributa i samo se moe njima prii putem operacija. Klase su apstrakcije koje opisuju vana svojstva jedne aplikacije. Objekti se grupiu u klase. Klasifikacija je najvaniji koncept OO. Apstraktna su dva tipa svojstava: - atributi: podaci koji karakteriziraju objekte klase. - operacije(metode): ponaanje objekata klase. To su akcije ili transformacije koje objekti realiziraju ili trpe. Tipovi metoda su: konstruktor, destruktor, konsultor i modifikator.

Odabir klasa zavisi od potreba sistema. CLASS

OBJECT

OSOBA ime:string Starost: int Spol:[M/] Promjeniti_adresu Promjeniti spol

ATRIBUTOS

(jednaOsoba) Almir 13 M

OPERACIJE

Poruke (manssage) je nain na koji moemo rei jednom objektu da realizira jednu operaciju. Polimorfizam je koncept koji definie sluaj kada jedna operacija se ponaa razliito za razliite klase. Nasljeivanje je relacija specijalizacije izmeu razliitih klasa. Podklase specijaliziraju podatke i ponaanja superklasa. Prednosti OO metoda: 1. Smanjuje kompleksnost. 2. Svi objekti su definirani, implementirani i testirani tako da se mogu ponovo upotrijebiti u drugim sistemima. 3. Sistemi razvijeni ovom metodom su fleksibilniji, tako da se mogu modificirati ili dodati novi tipovi objekata. 4. Analitiari rade na nivou realnog svijeta, kao i korisnici.

Emina Junuz

20

Razvoj Informacijskih Sistema 5. OO metode su idealne za razvoj Web aplikacija. 6. OO metode opisuju razliite elemente IS-a u korisnikim terminima, tako da korisnik moe lake da shvati ta e raditi novi sistem i kako e postizati ciljeve. UML (Unified Modeling Language) je case alat za specifikaciju, konstrukciju i dokumentaciju sistema OO metodom. Definiramo kontekst upotrebe i definirati sluajeve upotrebe (use case) vodei se zahtjevima koje emo dati sistemu. Diagram konteksta:

BANKA

Negacija

Kafa Amigos

KLIJENTELA

Jo jedan kredit?

CAFETERIJAWisky

PORESKAUPRAVA

Prijavljujem STUDENTSKA dugove

Ni dinara

DOBAVLJAI

Ograniiti kontekst upotrebe na osnovu upotrebe sistema: - po osobama u koliko je sistem interaktivni, - po mainama u koliko se radi o sistemu za kontrolu procesa ili - po drugim programima u koliko sistem koordinira i kontrolira aplikacije. Sluaj upotrebe(case use) je vodi koji definira kako e izgledati interakcija sa korisnikom. Elementi su: - Akteri je sve to komunicira sa sistemom i nalazi se van sistema. Jedan akter nije jedan korisnik. Jedan korisnik moe igrati vie ulogu i samim tim mu odgovara vie aktera. Akteri mogu biti: Primarni: iskoritavaju funkcionalnost sistema. Sekundarni: podloga sistema da bi primarni akteri mogli raditi. Inicijatori: nemaju direktnu interakciju sa sistemom, ali su inicijatori procesa koje obavljaju drugi tipovi aktera(onaj koji kupuje kartu u turistikoj agenciji). Sluajevi upotrebe (use case) objanjavaju na koji nain moe da se odvija interakcija izmeu aktera i sistema, kao i sistema i aktera. To je relativno kratak proces. U jednom use case moe uestvovati vie aktera. Use case e odgovoriti na sljedea pitanja: Koje su to primarne funkcije ili zadae koje treba realizirati akter? Koje informacije zahtjeva od sistema, proizvodi ili transformie akter? Mora li akter informisati sistem o promjenama koje se deavaju u okruenju? Koje informacije akter zahtjeva od sistema? Moramo li informirati aktera o nepredvienim promjenama?

Emina Junuz

21

Razvoj Informacijskih Sistema Use case: Diagram

Specifikacija sluajeva upotrebe:

Emina Junuz

22

Razvoj Informacijskih Sistema Relacije su uee aktera u cases use (asocijacija). Mogu postojati relacije izmeu aktera, a to je kada jedan akter ukljuuje drugog (administrativni radnici fakulteta obavljaju administrativne poslove i takoe vre upis studenata) generalizacija. Izmeu aktera i use case je interakcija ili asocijacija i oznaava uee jednog aktera u jednom use case. Izmeu aktera je generalizacija, gdje jedan akter je generalizacija drugog (npr. Administrator Administrativni radnik). Izmeu sluajeva upotrebe postoji veza extenzije i inkluzije. Extenzija: jedan sluaj se moe proiriti na drugi u jednoj konkretnoj taci prvog. Inkluzija: jedan sluaj ukljuuje drugi (podsluajevi).

Use case: Relacije

Ispuniti podatke o klijentu

Naruciti proizvod

Pripremiti pla anje

Realizovati narubu Prodava

Naruiti katalog

Odreuje kredit ef

Izrada Sluajeva upotrebe Sluajevi upotrebe: - Moraju biti detaljno provjereni sa korisnikom. - Moraju opisati interakciju izmeu aktera i IS-a. - Mogu se specificirati funkcionalni i drugi zahtjevi. - Prikazuju funkciju sistema kao cjeline i ne njegovih dijelova. - Izuzetci se mogu izraziti kao podsluajevi upotrebe(include). Sluajevi upotrebe takoe omoguuju kreiranje probnih sluajeva.

ablon specifikacije use case Sluaj upotrebe: Kupiti proizvod Akteri: Kupci (inicijatori), prodavai na kasi Svrha: naplata i izdavanje rauna.

Emina Junuz

23

Razvoj Informacijskih Sistema Saetak: Jedan klijent dolazi na kasu sa proizvodima koje eli kupiti. Prodava na ksi registrira proizvode i prima novac. Kada se zavri transakcija, klijent odlazi sa kupljenim produktima. Sekvencijalni dijagram: predstavlja niz vremenski ureenih poruka. Linija ivota: vremensko trajanje objekta. Centar kontrole: period u kojem jedan objekat izvrava jednu zadau.

Admi ni strator ulazni h podataka

Baza Podataka

Generator i zvj etaja

Admi ni strati vni radni k

1. Identi fi kaci j a

2. Verifi kaci ja

3. Upi s 4. Pohrani ti podatke

LINIJA IVOTA

5. Identi fi kaci ja 6. Podatci i zvjetaja

CENTAR KONTROLESljedei zadatak je IDENTIFICIRATI OSNOVNE KLASE I RELACIJE MEU NJIMA, bazirajui se na konceptima iz specifikacije. KATEGORIJE KLASA KATEGORIJA Fiziki (opipljiv) objekat Specifikacija, dizajn ili opis stvari Mjesta Transakcije Uloge osoba Kontejneri drugih stvari Stvari unutar jednog kontejnera Dogaaji Procesi Apstraktni koncepti RELACIJE MEU KLASAMA A JE FIZIKI DIO OD B KRILO-AVION PRIMJER Avion Opis leta Aerodromi Rezervacija Pilot Avion Putnici Let, incident, ateriziranje Rezervacija jednog sjedita

Emina Junuz

24

Razvoj Informacijskih Sistema A JE LOGIKI DIO OD B A JE FIZIKI SADRANO U B A JE LOGIKI SADRANO U B g. End user pristup DIONICA LETA KOMPLETAN LET SJEDITE - AVION LET- PROGRAM LETA

U poetku IS-a(1950.-1970.) korisnici su radili na autonomnim raunarima i u potpunosti zavisili od informatike ekipe. S vremenom se dolo do take kada marketing koristi svoj IS direktno za rjeavanje bussines problema. Upotreba raunara pri rjeavanju bussines problema naziva se end-user computing. Korisnici takoe uestvuju u end-users development svojih sistema. Strunjaci IS-a upravljaju i kontroliu hardware, software, baze podataka, mreom i ostalim komponentama modernog computing okruenja. Oni takoe razvijaju i odravaju kompleksni software i korisnici e nastaviti da rade vie ad-hoc programming.

h.

Outsourcing ()

Informacijske tehnologije su integrisane kao resursi u skoro svim organizacijama, iako IT nije primarni posao tih organizacija. Razlog tomu je kompetencija, tako da organizacija mora biti najbolja na svom polju, bilo da se radi o proizvodnji, uslugama ili logistici. Informacijske tehnologije su kompleksne, obimne i stalno se mijenjaju to predstavlja potekou za organizaciju. Mnoge organizacije nisu spremne niti sposobne razviti sopstveni IS ili neke njegove dijelove i njihova najbolja strategija jeste outsourcing. Outsourcing u najirem smislu jeste kupovina proizvoda ili usluga od drugih kompanija, koje oni ne ele raditi ili nisu u mogunosti. (Npr. Najbolje autoindustrije kupuju dijelove od drugih kompanija. Mnoge firme imaju outsourcing kafeterije i menze.) Organizacije za proizvodnju IS-a uzimaju outsourcing hardware, telekomunikacijske usluge i sistemski software (kao to su OS-i). Takoe kupuju end-user softtware (Microsoft Office), jer nema razloga da prave alate za koje postoje kompanije specijalizovane na tom podruju i njihovi proizvodi su jeftiniji. Informacijske tehnoligije takoe se iznajmljuju i to ukljuuje odravanje kompjuterskog centra i mree. Firme koje daju outsourcing to rade jeftinije i kvalitetnije. Outsourcing moe donijeti beneficije kako javnim, tako i privatnim ustanovama.

Emina Junuz

25


DSS INFORMACIJSKI SISTEMI(UPRAVLJAKI IS) Menaderska primarna funkcija je donoenje odluka, i oni koji donose odluke moraju imati podatke, informacije i znanje. Kvalitet toga i nain koritenja determinira kvalitet odluka, dakle dobru organizaciju, zbog toga mnoge organizacije su informacijske korporacije. Web tehnologija i digitalizacija su poveale kreiranje, irenje, pohranjivanje i koritenje informacija. Koliina informacija poveava se tako brzo da organizacije ponekad imaju osjeaj da se utapaju u njima. Informacijski sistemi pomau modernim organizacijama da manipuliraju informacijskim preoptereenjem i pruaju im pomo u koritenju podataka, informacija i znanja u donoenju odluka. Donoenje odluka moe biti komplikovan proces, jer su donosioci odluka suoeni sa konstantnim poveanjem broja alternativa. Odluke esto moraju biti donesene prije vremena pritisaka, a neke odluke mogu biti meusobno ovisne. Ove injenice su dovele do potrebe raunarske podrke u odluivanju i Sistema za podrku u odluivanju (DSS). Proces donoenja odluka: Kada se donese odluka bilo da je donese organizacija ili ljudi, donosilac odluke obino prolazi kroz sistemski proces, sastavljen od 4 glavne faze: inteligencija, dizajn, izbor i implementacija. Konceptualna prezentacija ovog procesa je prikazan na sljedeoj slici sa svim zadacima svake od faza: PROVJERA REALNI SVIJET INTELIGENTNA FAZA CILJEVI ORGANIZACIJE TRAENJE PROCEDURA KOLEKCIJA PODATAKA IDENTIFIKACIJA PROBLEMA KLASIFIKACIJA PROBLEMA

VALIDACIJA MODELA USPJEH

FAZA DIZAJNA FORMIRANJE MODELA(PREDPOSTAVKE) SKUP KRITERIJA ZA IZBOR TRAENJE ALTERNATIVA PREDVIANJE I MJERA ISHODA

FAZA IZBORA VERIFIKACIJA ITESTIRANJE PREDLOENOG RJEENJA

RJEENJA MODELA DETALJNA ANALIZA SELEKCIAJ NAJBOLJIH ALTERNATIVA PLAN ZA IMPLEMENTACIJU DIZAJN KONTROLNOG SISTEMA

IMPLEMENTACIJARJEENJA

NEUSPIJEH

Emina Junuz

26


To je kontinuirani protok informacija od inteligencije do dizajna izbora, ali u bilo kojoj fazi mogu je povratak u predhodnu fazu. Faze predstavljaju pristup DSS-u. Korisnik sa problemom poinje sa fazom inteligencije, gde se istrauje stvarnost i definie problem. U fazi dizajna modelom je pojednostavljen pristup stvarnosti i koliinski se izraavaju odnosi izmeu svih relativnih varijabli. Model je tada validan i kriterij je da bi se procijenila potencijalna solucija. Procjenjivanje ukljuuje koritenje uslova da bi se usporedile alternative i pokuaj predvianja koliko dobro e ta solucija rijeiti orginalni problem. Ovaj korak moe proizvesti nekoliko prihvatljivih rjeenja tih problema. Faza izbora ukljuuje odabir najboljeg rjeenja. Rjeenje je tada testirano. Testiranje moe ukljuiti ekperimentiranje sa drugaijim okruenjem. Kada je izabrano rjeenje, radi se faza implementacije. Uspjena implementacija rezultira rjeenjem originalnog problema. DSS pokuava automatizirati neke od ovih zadataka u ovom procesu donoenja odluka I koriste se za simulaciju situacije iz realnog svijeta.

MODELIRANJE U DONOENJU ODLUKA Model je pojednostavljeno predstavljanje ili apstrakcija realnosti. Pojednostavljenje se koristi zato to je realnost jako kompleksna i da bi se izbjegle kompleksnosti koje nisu bitne za odreeni problem. Sa DSS modeliranjem, eksperimenti i analize su izvedene bolje nego u realnosti koju on predstavlja. Reprezentacija kroz modele moe biti predstavljena na razliitim nivoima apstrakcije. Modeli su klasificirani u 4 grupe, prema njihovom stepenu apstrakcije: slikovite, analogne, matematike i mentalne. SLIKOVITI MODEL je najmanje apstraktan model i predstavlja fiziku repliku sistema. Mogu se pojaviti kao modeli 3D, kao to su modeli aviona, auta, mosta, itd. Takoe, fotografije su tip slikovnog modela 2D. ANALOGNI MODEL ne lii na realni sistem, ali se ponaaju isto kao i realni sistemi. Sadre strukturu i vane veze. MATEMATIKI(KVANTITATIVNI) MODEL Slikovni i analogni model ne mogu biti odgovarajui za modeliranje kompleksnih veza i za provoenje eksperimenata sa njima. Apstraktniji model se pravi sa dodatkom matematike. Veina DSS analiza je predstavljena numeriki koristei matematike, statistike ili druge kvantitativne modele. MENTALNI MODEL opisuje kako osoba misli o situaciji. Model ukljuuje vjerovanja, odnose i poslove koji su odreeni individuom. Razvijanje mentalnog modela je uglavnom prvi korak u modeliranju. Ovi modeli su subjektivni i esto se mijenjaju, tako da ih je teko dokumentovati(sauvati).

Emina Junuz

27


Software-ska struktura DSS-a:

Drugi kompjuterski bazirani sistemi Model Menagment Znanje menagment-a

Data menagment

Korisniki interfaces

Manager(user) i Tasks Data menagment: pripadaju specijalne baze podataka i skup file-ova koji sadre relevantne podatke za donoenje odluka kojima upravlja DBMS. Podaci mogu biti dobiveni direkno iz korporacijskog data werehouse, iz regularnih baza podataka ili drugih izvora. - Korisniki interfaces slui za komunikaciju korisnika(menagmenta) sa sistemom. - Model menagment komponenta ukljuuje software sa finansijskim, statistikim managmentskim znanjem ili druge kvantitativne modele. Posjeduju analitiku sposobnost. - Menagment znanje pohranjuje i podrava znanje za rjeavanje specifinih problema. Ovaj podsistem pronalazimo u svakom DSS-u. Prije navedene komponente sainjavaju software-ski dio DSS-a. DSS se izvrava na standardnom hardware-u. -

SISP(Strategic Information Systems) SIS su sistemi za podrku u kompetitivnim strategijama organizacija. Jedan SIS se karakterizira po mogunosti znaajne promjene strategije poslovanja. Sistem pomae dostignuti postavljene ciljeve i/ili omoguiti poveanje produktivnosti. Orginalni SIS nisu se osvrtali na vanjske faktore koji su direktno uticali na konkurentnu industriju, npr. Dati novu uslugu potroaima i/ili zamjeniti drugu kompaniju. Zatim od 80.-tih se uzimaju u obzir vanjski faktori i kompetetivne firme da bi se poveala produktivnost timskom radom. Sada vanjski i unutarnji faktori se pribliavaju i ine SIS- strategic aliances- gdje dvije ili vie kompanija ine interorganizacijski sistem. Uloga IT u Statekim sistemima IT utie na strateke sisteme na vie naina: IT kreiraju aplikacije koje su prednost SS. IT je strateka podrka reininjeringu IT proporcionira tehnoloke inovacije

Emina Junuz

28

Razvoj Informacijskih Sistema IT proporcionira kompetitivnu inteligenciju kolektiva i analiziza inovacijske informacije, konkurentne firme i promjenjiva okruenja, to e pomoi organizaciji da prva uvede promjene i ostvari beneficije. ERP(enterprise resouce planing) orijentirani pristup U bussines svijetu sa client/server computing-om poinje novi izazov: kako kontrolisati poslovni proces sa jednom software arhitekturom u realnom vremenu. ERP(enterprise resouce planing) je proces upravljanja resursima i njihova upotreba u firmi na koordinirani nain. Najvaniji cilj ERP je integrirati sve sektore i funkcije kompanije u jedan informacijski sistem koji e zadovoljiti sve organizacijske potrebe. Dostupnost informacija svima poboljava produktivnost, kvalitet, profitabilnost i poveava zadovoljstvo korisnika. Takoe integrira sve module za prodaju, nabavku, inventure, proizvodnju, raune, financijske izvjetaje i daje jedinstveni interfaces za odluivanje ta dalje initi i takoe poveava zadovoljstvo potroaa. ERP rjeenja su u prolosti bila zasnovana na poslovnim transakcijama, ali ne daju raunarska rjeenja koja su potrebna za brz odgovor u realnom vremenu. Ovaj nedostatak je doraen u drugoj generaciji ERP-a. Druga generacija ERP ERP tradicionalno je dobar u administrativnim poslovima, kao to su platne liste, inventure i drugi slini procesi. Izvjetaji generirani ERP-om nam daju statistike planove koji e nam pomoi u odluivanju ta e to pomoi firmi, cijena i oblici finansiranja. Izvjetaji prve generacije ERP su nam davali trenutnu situaciju, dok nisu davali podrku za kontinuirano planiranje. Planiranje se mora nastaviti povezivati i refinirati da bi se na sve promjene i dogaaje moglo adekvatno odgovoriti. Prva generacija ERP-a nije podravala odluivanje u menadmentu, dok je cilj kompanije koriste samo supply chain managemen t(SCM) software. SCM software nam prua sistemsko planiranje za donoenje odluka. Pribliavanje ERP-a i SCM-a, gdje svaki od njih su od razliitih proizvoaa i njihova integracija daju bolju podrku u odluivanju i kapacitet poslovne inteligencije. Takvo pribliavanje je najbolji spoj razliitog software-a od razliitih proizvoaa. Business intelligence se odnosi na analizu naina DSS, EIS, data mining i inteligentnih sistema. Ponekad ERP-u se dodaju funkcionalnosti za potroae i ovakav paket predstavlja drugu generaciju ERP koji ima podrku relacije izmeu menadmenta i potroaa. Druga generacija ERP-a ukljuuje i znanje menadmenta takoe. SCI (supply chain inteligence) aplikacije omoguavaju strateko odluivanje marketingu putem analize podataka. Osnovne razlike izmeu SCI i SCM: - SCM je transakcionalni, radi taktike odluke, pomau pri smanjenju trokova poboljavajui efikasnost proizvodnje, dostupno trenutano stanje podataka, pomau u planiranju proizvodnje, reporting , dok je SCI analitiki, radi strateke odluke, dostupni istorijski podaci, otkriva mogunosti smanjenja trokova i poveanja prihoda, integrira proizvodnju i podatke.

Emina Junuz

29

Razvoj Informacijskih Sistema Business process reengineering(BPR) BRP je proces koji moe dovesti do stabilizacije i transformacije kompletne organizacije. Business procesi organizacije upotrebljavaju razliite ulaze (input) i kreiraju izlaze (output) valjane za potroae(npr. U banci aplikacija za kredite procesira podatke o klijentu i odobrava im ili odbija molbu za kredit). U jednoj organizaciji postoji mnogo business procesa za postizanje ciljeva. Na samom poetku zadatak IT tehnologija jeste automatizirati te procese, meutim poslije organizacije imaju potrebu reorganizacije i refinacije tih procesa. U BPR-u jedna organizacija detaljno preispituje i redizajnira svoje business procese da bi postigli znaajna poboljanja kvaliteta, cijene, brzine i usluga. BPR moe redizajnirati jedan dio ili sve procese, gdje je i njegova prednost, jer iskoritava postojei sistem i nije potrebno ponovo krenuti od poetka. Sljedea slika predstavlja BPR projekte.

PROMJENE U UKRUENJUPRITISCI

POBOLJATI TQM,TRADICIONALNA STRATEGIJA

BPRNE

BRZENEPREDVIENE PROMJENE?

DA

I UVEZANA ORGANIZACIJA

IT PODRKAReininjering ukljuuje vie procesa: - Redizajn procesa: informacijske tehnologije pomau u redizajnu procesa i znatno mogu promijeniti situaciju, kao to je smanjenje trokova procesa. - Forme masovne proizvodnje za masovnu potronju je inovacija industrijske revolucije u kojoj kompanije proizvode kvalitetne proizvode. Proizvodi se smjetaju u skladite za buduu masovnu potronju. Produkt masovne proizvodnje je niska cijena, a jeftine proizvode kupuju mnogi klijenti. Proizvoai moraju praviti proizvode po zahtjevima potroaa i predvidjeti budue zahtjeve, jer potroai nisu spremni dugo ekati. Ti proizvodi moraju imati pristupaniju cijenu i visok kvalitet. - Vremenski ciklus podrazumjeva vrijeme od poetka do kraja business procesa. Brzina je prednost kada uestvujemo u kompetenciji i samim time smanjenje vremenskog ciklusa jeste cilj business-a. (vrijeme je novac) .

Emina Junuz

30

Razvoj Informacijskih Sistema 10. Sistemska integracija

U samoj organizaciji moe postojati vie raunarski sistema. Na primjer, MIS mogu uzimati kao ulazne podatke izlazne informacije TPS-a, a EIS moe primati informacije od oba prethodno navedena sistema. Ponekad za rjeenja poslovnih problema raunarskim putem potrebno je inegrirati dva ili vie informacijskih sistema razliitih tipova. Na primjer, DSS se kombinira sa ekspertnim sistemima da bi mogao razviti program marketinke promocije. Upravo jedan od naina integracije sistema jeste ERP. ERP planira i upravlja svim resursima koji se koriste u organizaciji. Integracija IS-a obara barijere izmeu sektora i smanjuje dupliciranje rada u rjeavanju jednog te istog problema. INTEGRIRANI INFORMACIJSKI SISTEM:

ININJERING

PROIZVODNJA

DOBAVLJAI

INTEGRIRANI INFORMACIJSKI SISTEM

POTROAI

MRKETING

FINANSIJE/RAUNOVODSTVO

Emina Junuz

31

Documents

RAZVOJ INFORMACIJSKIH SISTEMA