PANGUNA SA MGA LIBRO SANG MGA PROPETAUna sa tanan, importante nga mahangpan kon ano ang buot naton silingon sang mga

propeta kag pagpanagna, kay ining mga pulong ginagamit nga may nagakalainlain nga mga kahulogan. Sa madamo nga mga Kristiano, ang mga propeta ginakabig nga daw mga manugpakot nga, sa wala pa matawo si Kristo, nagbalita na sang iya pagkari sa pagluwas sang kalibutan. Sang magsugod sila sa pagbasa sang mga kasulatan sang mga propeta, wala na sila makahibalo kon ano ang dapat hunahonaon: ang ila panghunahona nahanungod sa mga propeta nagaupang sa ila sa pagtukib sang kahulogan sang mga dinalan, kon indi gani, nagauntat na lang sila sa pagtukib.

Ang mga propeta sa Israel

Ang mga tawo nagatinguha sa gihapon sa paglikaw sa kapalaran sang palaabuton nga labaw sa ila panghunahona. Ang mga manugpakot, mga manugpamangkot sa mga kalag kag mga mangin-alamon nga nagausisa sang mga bituon tuhoy sa palaabuton nga mga hitabo nagtagna sa kagamhanan sining kalibutan kon ano ang ila palaabuton. Sa pihak nga bahin, ang mga manugpakot nag-alagad sa kadam-an sang mga tawo sa amo man sini nga palangakoan, kasubong sang mga espiritista kag mga manunolat sang horoskop sa aton panahon. Sa Daan nga Kasugtanan, aton masapwan ang mga panaksi sa sining pagkinahanglan sa mga pagpakot: si Saul nagpakunokuno nga isa ka ordinario nga mangungoma kag nagkadto sa baryo sang Endor agod magpamangkot sa isa ka manugpakot (1 Sam 28). Sang makaligad ang isa ka siglo kag tunga, apat ka gatos ka “mga propeta” nagtagna sang kadalag-an sa mga hari sang Israel kag Juda, didto sa pagtilipon sa Samaria (1 Hari 22).

Ang “mga anak sang mga propeta” sadtong panahon nanday Samuel kag David nangin-kaangay sa pila ka mga bagay sa sadtong mga propeta nga nagkabuhi sa pagpanagna. Sa malulo nga pagpanudlo sang Dios bilang aton Amay, ginatahod niya ang kinahanglanon nga mga bahin sa pagtuytoy sang mga tawo sa labi nga pagkahamtong: kon kaisa ginabaton sang Dios ang pagpakighambal sa aton sa dumaan kag di-maathag nga mga paagi. Apang ang mga Propeta sang Israel nagabiya gilayon sa sining mga grupo sang alabuton, sa masunson, bunayag kag matinamparon nga mga tawo nga nagapalig-on sang pagtuo sang katawohan paagi sa ila mahayluhon nga mga pagpakita, apang sa masunson, mga manugtunto sila nga nagahimo sang ila mga panagna bilang ila palangabuhian (Am 7:12). Sa pagsaysay sang nahauna nga pagkit-anay nanday Saul kag Samuel, ang mga manunolat nagagamit sang kahigayunan sa pagsugid sa aton nga sang una gin-gamit ang pulong nga “manugpakot” apang karon ang pulong nga ginagamit amo ang “propeta” (1 Sam 9:9). Sa Hebreo ang pulong “propeta” nagatumod sing dungan sa tawo nga “gintawag” kag sa tawo nga “nagabalita.” Ang Griego nga Biblia nagatipig sang ikaduha nga kahulogan: ang “propeta” amo ang tawo nga “nagahambal sa ngalan sang” Dios.

Sa Nasidlangan nga mga pungsod, sa mga pagtilipon sa atubangan sang harianon nga kagamhanan, ang mga “manugpakot” ginahugpong bilang tuhay nga grupo upod sa iban pa nga mga opisyales sang hari. Sa Israel, ang mga propeta amo ang matinuohon nga mga tawo, nga gintawag sang Dios, kag nagahambal sa ngalan sang Dios nga may bug-os nga kahilwayan.

Ang katawohan sang mga propeta

Ang sabat sang mga propeta sa panawag sa ila, una sa tanan, isa ka buhat sang pagtuo sa walay kakapoy nga katutom sang Dios. Ginapahayag nila ang ila pagtuo sa pagpatigayon sang mga pagpakig-uli sang tagipusoon kag pagsabat sang tanan nga mga tawo sa panawag sang Dios. Amo gani ang pila ka mga dinalan sang Biblia daw nagapamangkot kon ngaa ang espiritu sang mga propeta wala ginpaambit sa bug-os nga katawohan sang Dios. Sa libro sang mga Numero, aton na mabasahan ang sabat ni Moises sang mapakig-ambit ang Espiritu sa mga tawo nga wala makapalapit sa pagbaton sini sa iya (Num 11:24). Si Propeta Joel nagbalita nga sa katapusan sang panahon, ang espiritu sang pagpanagna igahatag sa tagsatagsa (Jl 3:1).

Gani sa Biblia may panahon sang mga propeta nga halos nagasanto sa panahon sang mga hari kutob sa paghari ni David tubtob sa ikaduha nga siglo sa tapos ang pagbalik sa Pagkatapok. Dayon ang Espiritu daw naghalin kag “ang langit nagtakop,” apang ang katawohan nagapadayon sa paghulat sa panahon sang Mesiyas, nga igatukod liwat ang pagpakighambal sa Dios.

Ang pagpanagna wala sing kaangtanan sa pila ka sahi sang panagupnop ukon sa nahamtangan sa katilingban. Si Isaias isa ka halangdon nga tawo, isa sang mga tawo nga pagatawgon sang Bag-o nga Kasugtanan bilang ang mga agurang kag mga anak nga lalaki sang mga pangulo sang mga tribo ukon mga grupo kutob sa panahon sang pagpanglugayaw. Sa tapos ang Pagkatapok, sanday Jeremias, Ezequiel kag Zacarias amo ang mga pari sa templo sang Jerusalem. Si Amos ayhan isa ka manunolat nga nagadumala sang kahayupan sang hari. Sanday Hoseas kag Jonas nagikan sa naaminhan nga ginharian sa diin sila nagpang-alagad. Si Jonas nga anak nga lalaki ni Amittai nangin bantog bangod sa sugilanon sa diin sia nangin baganihan. Sa pihak nga bahin, si Sofonias ayhan nagikan sa naaminhan sang Jerusalem upod sa mga tawo nga nagpalalagyo sa pagsakop sang mga Asireo sa ginharian sang Samaria. Si Mikeas nagikan sa kaumhan, apang katapo sia sang pamilya nga may tinun-an ayhan malapit sa “mga mangin-alamon” sang Juda.

Ang mga propeta indi kinaandan nga mga tawotawo nga daw mga hampanganan sa kamot sang Dios. Sa baylo, mga tawo sila nga gin-gamhan sang Espiritu, mga lalaki nga ginpahamtong sang pinasahi nga espirituhanon nga inagihan kag gintawag sa pagpakighambal sa ila katawohan sa ngalan ni Yahweh. Sa ila pagpangwali, nagatipig sila sang kamanggaran kag mga kakulangan sang ila panahon, sang ila palibot kag sang ila kaugalingon nga maragtas nga nagahimo sa tagsa sa ila nga pinasahi nga tawo.

Isa ka panagnaon nga panan-aw sa maragtas

Ang mga propeta nagapakig-upod sa Israel sa bug-os sini nga maragtas bangod kay ang Israel may isa ka dalan nga pagaagyan. Suno sa pagtuo sang Israel, ang maragtas wala mabihag sa walay katapusan nga pagliwatliwat sang mga hitabo suno sa panan-aw sang mga pagano. Ang katawohan sang Dios nakahibalo nga ang tawo nagikan sa Dios kag nagbalik sa Dios. Matuod man, ang maragtas sang katawohan indi diretso: ginasabwagan ini sang mga kaluyahan, mga kapaslawan kag mga pagtilaw apang subong man sang mga kusog, mga kalipay kag mga kapawa. Apang isa lang ka butang ang pat-od sa matinuohon nga katawohan, ang dalan yara sa atubangan sa gihapon, nga bukas sa gugma kag kaluoy sang Dios, isa ka dalan nga ginapatadlong sang gahum sang iya kaluwasan kag, sa katapusan, nagailig padulong sa walay katapusan nga paghiusa sa Dios. Sa sini nga kapawa dapat naton basahon kag basahon liwat ang tanan nga mga dinalan gikan sa mga propeta nga paagi sa ila “ang Espiritu Santo naghambal.” Ang mga pagpamatok kag mga paandam, ang mga pulong sang paglaum kag pagtukod liwat, ang tanan nga nagapabutyag sang paghigugma sang Dios Amay nga nagaaman, nagatadlong kag nagahimo sang iya katawohan, sa pagpatigayon sa ila

sa pagbaton sang kabug-osan sang kapawa kag kaluwasan dira sa iya Anak (basaha ang Heb 1:1-2).

Gani dili kita makibot nga ang maayo nga bahin sang maragtas sang Israel ginsulat sa mga pagtilipon sang mga propeta. Indi lamang sila nagkabalaka sa paghatag sang sinaysay nahanungod sa nagligad nga mga hitabo, apang nagkabalaka gid sila sa paghatag sang kahulogan sini agod nga matukiban liwat ang paagi sang Dios sa pagbuhat kag ang mga kadalag-an kag mga kapaslawan sang iya Kasugtanan

Isaias Introduksyon

Matuod nga malip-ot gid ang panahon sang himaya kag kahamungayaan sang Israel. Ang ginharian ni David, ang ginharian sang Dios sa katawohan sang Israel, nangin diutay lang nga pungsod. Wala ini sing kinatuhay sa iban pa nga diutay nga mga pungsod nga nagatinguha nga mabuhi sa tunga sang gamhanan nga mga kaingod. Ang mga Israelinhon nagpati sa ila mision samtang yara sa ila ang matahum nga kapalaran. Apang sang naghayag nga indi na nila mapadayon ang ila pinasahi nga kahimtangan, nangin-walay pulos sa mga Israelinhon ang ila mismo nga kahimtangan kag nagsugod sila sa pagpangabuhi kaangay sang iban.

Ang Israel nakahibalo nga si Yahweh nga ila Dios amo ang “Dios sang mga dios,” kay sila may mga libro kag ini ang ginatudlo sang mga tigulang sa ila mga anak. Ang mga Israelinhon nagataklad sa Jerusalem sa pagdulot sang mga halad kag sa pagtuman sang mga binatasan sa pagtuloohan sang ila mga agurang. Apang kaangay sang igabasol ni Isaias sa ila, ini tanan tawohanon lang nga mga kasugoan, isa ka pagtuloohan nga natun-an kag wala magikan sa tagipusoon. Madamo nga mga tumoluo ang nagatambong sa mga prusision, gamhanan ang mga pari, apang wala sing matuodtuod nga kabuhi sa likod sining palaguaon, kag ang isa ka hari nga wala nagapati sa Dios sarang makalaglag sang tanan (2 Hari 21).

Sa pagkamatuod, ang pagtuo wala sing gahum luas lang kon nasandig ini sa “inagihan” nahanungod sa Dios. Kag kon wala pa kita sing amo nga inagihan, kon ang kabug-osan sang mga tumoluo wala pa makaangkon sini, kon sila gintudloan lang sang inagihan sa pagtuloohan sang ila mga agurang, ang tanan mapatay sing amat-amat. Sa sini nga tion, si Isaias amo ang tawo nga nagkabuhi sining inagihan kag nagpakigkita sa Dios nga buhi. Ining pamatan-on nga nagikan sa halangdon nga pamilya “nakakita kay Yahweh” (kapitulo 6) kag wala na sia mag-untat sa paghambal sa ngalan sang Dios nga yadto sa Israel bisan wala sia makilala sang Israel.

Ano bala ang aton masapwan sa masunod nga mga binalaybay? – Mga lanog sang panahon sang kalisod. Ang diutay nga pungsod sang Juda natung-an sang duha ka daku nga mga pungsod nga

asur (Asiria) kag Ehipto, kag ang mga politiko naligban kon sin-o sa duha ang tugotan nila sa pagsakop sa ila. Si Isaias nagsabat, “Pangitaa anay ang ginharian sang Dios, kag paluntara ang katarungan sa tunga ninyo. Kag labi nga pabakuron kamo sang Dios sangsa mga gamhanan.”

– Isa ka mapinadayunon nga paghimud-os sa pagpukaw sang pagtuo sang mga tawo nga wala sing kaladtoan.

Nagdamo ang mga seremonia sa pagtuloohan, apang tama ka diutay ang pagkamasaligan, ang paghigugma sa Dios, kag ang kabalaka sang tawo sa pagtuman sa kabubot-on sang Dios. Si Isaias magasiling liwat, “Magtuo sa iya, yara sia sa inyo, kag kon indi kamo magmalig-on

sa pagsalig sa iya, laglagon niya kamo.” – Ang mga saad sang Dios sa mga kaliwat ni David. Apang bisan nga ang mga pangulo maayo kaangay kay Hezekias ukon malain kaangay

kay Ahaz, indi sila takus nga mga tawo agod saligan sang tama kadaku nga mga saad. Apang sa pinakamadulom nga mga tinion, si Isaias magasiling sa gihapon nga ang Ginuo nagpili sang Jerusalem kag kay David nga iya hari. Gikan sa kaliwat ni David mabun-ag si Kristo nga hari sang paghidaet.

Pila ka mga Kahanabuan sa Panahon ni Isaias

Sugod sang tuig 740, ang naaminhan nga pungsod sang Asur nagbangon kag nagsugod sa pagpanakop sang iban nga mga pungsod. Ang bug-os nga katawohan sa Natung-an nga Sidlangan hinadlukan kag nagtinguha sa pagbato, sa pagpasalig sang Ehipto, isa man ka gamhanan nga pungsod, nga sila pagabuligan. Sa sini nga pagpakig-away, malaglag ang naaminhan nga pungsod sang Israel; ang Samaria nga sentro nga siudad sini pagasakupon kag ang mga pumoluyo sini igatapok sang tuig 720.

Sang tuig 736, ang Israel nga yara sa naaminhan kag ang kaingod nga Aram nagtinguha sa pagpilit sang ginharian sang Juda sa pagdampig sa ila batok sa Asur. Dayon si Ahaz nga hari sang Jerusalem nagpangayo sing bulig sa mga soldado nga Asirio, walay sapayan sa mga paandam ni Isaias. Ginlaglag sang mga Asirio ang Israel kag ang Aram, kag ila man gin-ati ang kadutaan sang Juda.

Sang mga tinuig 701-691, si Senakerib nga hari sang Asiria nag-abot sa pagsakop sang Juda. Sa paghatag ni Isaias sing kapagsik, si Haring Hezekias nagbato, kag natabo sadto ang bantog nga makatalanhaga nga paghilway sang Jerusalem.

Ang Libro ni Isaias

Ang libro ni Isaias kag sang iya mga sumolunod (basaha ang madason nga parapo) amo ang pinakaimportante sa mga libro sang mga propeta. Ini ang pagadumdumon sa gihapon kag pagagamiton ni Jesus kag sang iya mga apostoles.

Ang mga pulong ni Isaias masapwan sa mga kapitulo 1-39 sang libro nga nagadala sang iya ngalan. Ang ikaduha nga bahin sang libro nga amo ang mga kapitulo 40-66, nagatipon sang mga pulong sang iban pa nga mga propeta nga nagsulat sang magligad ang isa ka siglo kag tunga.

Isaias komentaryo

• 1.1 Ang nahauna nga bersikulo nagasugod sang mga panagna sang nahauna nga dose ka mga kapitulo. Masapwan diri ang mga mensahe nga ginapahayag sa nagkalainlain nga mga kahigayunan sa sulod sang malawig nga panahon. Apang ini tanan wala ginhusay suno sa panahon sang pagpahayag sini.

Ginaatipan ko ang akon mga anak apang ginbatoan nila ako. Sa masunson, nagahunahona kita nga ang Dios nagapangayo sang bisan ano nga para sa iya, apang indi amo sini. Si Yahweh amo ang Amay, isa ka amay nga ginpakawalay pulos. Ang iya paghigugma napilasan, indi bangod sa bisan ano nga sala sang iya mga anak kundi bangod kay nagapangabuhi sila sing di-masaligan kag wala sila sing hinalung-ong: wala mahangpan sang akon katawohan.

Walay pulos nga mga anak! Kinahanglan mabatian sang mga tawo ang mapintas nga mga pulong sang propeta. Kay ang gahum sang ila mga kaluyagon, mga kailigbon kag mga pagpaganyat, ang nangin kabangdanan nga naanad na sila sa pagbaton sang tanan, luas lang sang kamatuoran kag sang mision sa kabuhi sang tawo sa pagpakatawo, pagbuhat kag paghunahona bilang anak sang Dios.

Halin sa ulo tubtob sa tiil. Si Isaias nagasaway sang kabug-osan nga kahimtangan sang pungsod samtang wala sia nagabasol sang bisan ano nga katilingbanon nga grupo sing labi sa iban. Sila tanan may salabton sa pagluntad sang pagpamigos kag kaimulon, apang nagapangita sila sing mga kabangdanan agod indi sila mag-pangabuhi sa kamatuoran.

Pagasilutan ko bala ikaw sing makapila? Ang kaimulon, malain nga mga kasugoan kag pagkalutos, kon aton hatagan sing pagtamod sa ila lang kaugalingon, indi mga silot sang Dios; may kabangdanan kita sa sini tanan. Apang kon ang mga tawo nga nagaantus mga anak sang Dios, ang Dios nagapakig-upod sa ila tanan. Apang wala niya sila ginapaiway, kay ang pag-antus makatudlo sa ila. Gani daw matuod gid nga ang Dios amo ang nagasilot ukon nagapaantus sa ila.

May madamo nga mga pulong diri nga ginapahayag liwat sa madason nga mga pamihak:

Ang Dalaga nga Sion nagakahulogan sang siudad sang Sion ukon Jerusalem. Ang Sion amo ang bahin sang Jerusalem nga ginpatindugan ni David sang iya puloy-an.

Ang Balaan sang Israel. Sa kapitulo 6, ang Dios magapakilala sang iya kaugalingon bilang ang labing Balaan, buot silingon, ang Dios nga may di-matungkad nga kamatuoran kag may kapawa nga mangin-kabangdanan sang kamatayon sang bisan ano nga tinuga nga may dagta sang sala. Si Isaias amo ang mangin propeta sang Balaan nga Dios.

Yahweh Sabaot ukon Yahweh nga Makagagahum: Isa ini ka dumaan nga bansag kay Yahweh. Nagatumod ini sing dungan sa Dios nga nagahatag sang kadalag-an sa mga hangaway sang Israel kag sa Dios nga nagagahum sa mga hangaway sang langit, sa mga anghel, mga bituon kag mga kusog sang bug-os nga kalibutan.

• 11. Ano bala ang labot ko, bisan ano kadamo sang inyo mga halad? Nangin pamatasan sang mga propeta ang panghimalaut sa kitaon nga pagsimba nga wala nagapahayag sang matuod nga paghalad sang kaugalingon sa Dios. Ang kasugoan sang Dios nagapangayo sang mga dulot kag mga piesta nga ginapamangkot diri. Apang ang Dios nagasiling nga iya ini ginakaugtan, kay kon ginahimo ini nga wala sing nagakaigo nga panimuot ini tanan mangin kabutigan (basaha ang Sal 40:7 kag 50:16, lakip ang Mt 5:23).

Atubanga ang reklamo sang mga ilo. Ang pagpangawat ginahimalaut sang mga sugo ni Moises (Ex 20:14). Ang mga propeta nagahambal batok sa katilingbanon nga sistema nga nagahalit sa mga kubos.

May mga tawo nga naluyag sang dalagku nga mga seremonia, ang iban naluyag sang ila mga debosion kag mga pangamuyo, kag ang iban pa naluyag sa paghimo sang maalwan nga mga buhat sang kaluoy. Sa paghimo sini, mahimo nga ginatabunan lang naton ang aton di-matarong nga mga hinimoan adlaw-adlaw.

Dali ka, mag-athaganay kita. Nagatuhaw sing hinali ang nawong sang Dios nga maluloy-on kag manlulowas. Ang Dios indi luyag magsilot, kundi luyag makakita sang mapakighambalan kag mapalangga. Ang mga propeta nagasiling sing liwatliwat: “Dali ka, magbalik ka sa akon.”

• 21. Ang Jerusalem amo ang siudad nga pinili sang Dios. Subong sang pagpili sang nobyo sa iya nobya, ang Dios nagpili sini nga katawohan. Apang karon kaangay sila sang babaye nga nagabaligya sang iya dungog, kay nagluib sila kay Yahweh sa ila mga krimen kag pagdaugdaog sa mga kubos. Wala sila nagmatutom kay Yahweh. Ang mga tawo nga nalipat sa Dios kag nagahandum sang ila kaugalingon lang nga kaayuhan, nga wala nagakabalaka sa ila kautoran amo ang maluibon nga mga

asawa.Nahanungod ini sa katarungan. Ang katarungan amo ang isa sang mga pulong nga

ginagamit sing masunson sang mga propeta. Sa Biblia, ang “matarong nga tawo” amo ang nagapangabuhi suno sa kamatuoran, buot silingon, ang nagapadayon nga matutom sa Kasugtanan sa Dios. Ini ang ginapangayo sing malig-on sang mga propeta: nga ang katarungan mangin madalum nga pagkamatarong, kag indi lamang kitaon nga pagtuman sa mga kasugoan. Sa ulihi, dira kay Jesus, aton madangat upod kay Jesus ang “katarungan” sang Espiritu Santo, buot silingon, ang pagkabalaan sang Dios nga yara sa kaalibutoran sang tagipusoon sang tawo.

Sa isa ka kalibutan sa diin tama kadamo ang ginasiling nahanungod sa katarungan, nakahibalo kita nga may daku nga kinatuhay ang pagkahibalo kon ano ang matarong kag ang paghimo sini.

Ang Sion pagatubson sang katarungan. Isa ini ka tema nga aton masapwan liwat sa iban pa nga mga bahin sang libro ni Isaias. Ang Israel ginpang-ati kag gin-laglag, kag karon nagapangamuyo sia para sa iya kaluwasan. Apang indi sia handa sa pagpamati sa Dios. Ini ang ginasiling sang Dios: “Ang akon pagluwas nagakahulogan sang pagsilot sa inyo mga ginahimo.” Sa pagkamatuod, ang kaluwasan ukon ang ka-hilwayan nga ginahatag sang Dios sa aton wala nagakahulogan sang pagsulod sa isa ka kalibutan nga wala sing mga palaligban, sa isa ka bag-o nga paraiso sa duta, kundi ang pagsugod sa pagpangabuhi sing matarong suno sa ginapaabot sang Dios.

Kag pagatawgon ka Siudad sang Katarungan. Ang kalipayan ginasaad sa tanan nga mga “matarong,” buot silingon, mga tawo nga ginhilway sa mga sala. Kag indi ini matigayon sing bug-os sa sini nga kalibutan. Matuod man, sa aton kalibutan may mga hitabo nga nagalarawan kag nagapaabot sang bug-os nga kaluwasan. Sa isa ka paagi, ang Paghari sang Katarungan nagaabot na kon ginasugdan ang pat-od nga mga tikang sa paghimud-os para sa pagsakdag sang bug-os nga katawohan, kon nabatyagan sang bug-os nga katawohan nga ginhilway sila. Subong man sini ang natabo sa balaan nga maragtas, sa mga kahigayunan sadto nga panahon (basaha ang Is 37, ukon bisan ang Exodo; basaha man ang Mc 9:11). Apang ayhan labi nga masunson nga ang mga panahon sang kasubo amo man ang nagapasugod sang Ginharian sang Dios, paagi sa mga katublagan kag mga rebolusyon. Kag ini tanan nagaaman sang Ginharian indi lang bangod sang kaayuhan nga ginadala sini kundi bangod kay nagalaglag ini sang dumaan nga mga kapasaran nga ginapuy-an sang katilingbanon nga mga sala (Lc 21:28 kag Bugna).

• 29. Ginatumod diri ang pagano nga mga pagsimba nga ginahiwat sa mga talamnan kag mga kagulangan. Didto ang mga lalaki nagahulid sa mga babaye nga makihilawason nga ginpakabalaan sa mga dios nga Baal.

• 2.1 Daw isa ini ka di-matuod nga palanan-awon apang nagamatuod ini kag magamatuod.

Ang magamay nga bakulod nga sentro sang siudad ni David kag ginatindugan sang Templo ni Solomon, sa sini nga palanan-awon, nangin sentro sang bug-os nga kalibutan. Ang tanan nga mga pungsod nagakinadto diri. Ngaa bala nagakinadto sila diri? Kay nakahibalo sila nga kinahanglan nila ang Pulong sang Dios. Kag sa tapos maubos ang tanan nga ihibalo sa siensya, ekonomiya kag politika, natalupangdan nila nga nagakinahanglan pa sila sang isa ka Pagtulon-an, kon sayuron, isa ka Bugna sang Dios. Sang una, ang pulong “Torah” nagakahulogan pagtulon-an nga ginhatag sang Dios subong sang pagbadbad naton diri. Sang ulihi nga panahon, ang “Torah” magakahulogan “Kasugoan.”

Labaw sa tanan, ang Kasugoan sang Dios isa ka pagtulon-an nahanungod sa kahulogan sang kabuhi sang tawo kag mision sang bug-os nga katawohan. Kag ang sabat sa sining mga pamangkutanon makita sa katapusan kay Kristo nga Anak sang Dios, nga nangin tawo, ang huwaran para sa iya kautoran. Dumdoma kon paano

nagtaklad man si Jesus sa mataas nga bukid kag nagbalhin sang dagway sa atubangan sang iya mga apostoles. Didto ginhatag sa ila ang Kasugoan kag ang Pagtulon-an: “Pamatii ninyo sia.”

Mataklad kita pakadto sa balay sang Dios ni Jacob. Ang Ginharian sang Dios pagatukoron sa palibot sang katawohan sang Jacob-Israel kag sang ila mga hari nga mga kaliwat ni David. Sa sulod sang malawig nga panahon, isa ka Sentro ang ginatipigan sang Dios sa kalibutan, ang kitaon nga sentro sang di-kitaon nga ginharian: nahauna ang Israel, kag dayon ang Simbahan. Karon, ang Simbahan nagapakilala sang kaugalingon bilang isa ka tanda sa putokputokan sang bukid, kag nagaagda nga pamalandungan sang katawohan nga nagatuo kag sang mga wala nagatuo.

Matuod nga ang Simbahan may madamo nga tawohanon nga mga kinaiya (sa malain nga kahulogan sang pulong) kag masunson nga indi makita sa mga hublag sa pagbag-o sini nga panahon. Apang ayhan wala kita nagatalupangod sang madalum nga kamanggaran nga ginapatubo sang Simbahan sa tampad nga mga tumoluo. Sa kalibutan, sila ang nagatipig sang kalayo nga ginpadabdab ni Kristo, kag sila ang nagahimo sa ila palibot sang pag-alalangot sang labing tawohanon nga mga paghiangtanay kag labing matuodtuod nga kabuhi. Kag ini, sa katapusan nga pag-usisa, amo ang nagaaman para sa pag-abot sang isa ka bag-o nga kalibutan. Si Isaias lamang ang nakahimo para sa pag-uswag sang kalibutan sa maayo nga pagginawi sing labi sangsa tanan nga mga hari sang Asiria upod ang ila mga hangaway, ang ila mga kadalag-an kag mga kasugoan. Sa amo man nga bagay, ang tampad nga mga buhat sang pinakakubos sang mga tumoluo sarang magmangin labing mabungahon sa pagdala sang kauswagan sa kalibutan sangsa madamo nga magahod nga mga paghinun-anon. Ini nga lebadura sang matuod nga sibilisasion amo ang ibutang sa pila ka adlaw “sa mataas nga bukid” ukon “sa tulongtungan sang suga” agod maiwagan ang kalibutan (basaha ang Mt 5:14).

• 6. Ini nga dinalan ginapatuhoy indi sa Jerusalem (sentro nga siudad sang kadutaan sang Juda) kundi sa naaminhan nga ginharian (ang Samaria amo ang sentro nga siudad) nga nagadala sang ngalan sang ila katigulangan nga si Jacob-Israel.

Sadto nga panahon, ang naaminhan nga ginharian nagagom sang pila ka tinuig sang kahamungayaan. Apang nagdamo ang mga diosdios. Ang mga tawo nga nagmalanggaranon sadto wala sing iban nga nahibal-an nga himuon sa ila bulawan kundi ang paghimo sang mga estatua kag mga dekorasyon nga ila ginapatuhoy sa bisan ano nga diosdios nga ila ginalauman sang ila kapat-uran kag pagpangapin. Gin-panan-aw ni Isaias ang katalagman nga magaabot sa sadtong mga tawo nga wala nagasapak.

Sa paghambal ni Isaias nahanungod sa kalaglagan bangod sang inaway kag sa kakugmat sang mga nalutos, ginakabig niya ini nga katalagman bilang isa ka pagpangatubang sang kalibutanon nga katawohan sa ila Dios nga nagakari sa pag-hukom sa ila.

Ang ila duta napun-an sang mga diosdios… Ang diosdios sa aton kabuhi kaangay sang kanser sa lawas; isa ini ka butang nga ginahatagan naton sing tama nga bili kag ginaubos sini ang aton matuod nga kabuhi. Subong sini ang ginahimo sang siensya, kauswagan, mga kasulhayan, balay, duta, salakyan, kuarta ukon manggad kon sa sini ginapatuhoy naton ang aton bug-os nga kusog kag paglaum sa baylo nga ini tanan mangin paagi lang sa pagtuman sang mga buko sang Dios.

Talupangda ang ginasiling sing liwatliwat sa 3:11-17: Paubson ang bugal sang tawo. Ang bugal sang mga gamhanan, sang mga maalam, ang bugal sang mga asi-asi kag may makitid nga hunahona, kag sang nagapakunokuno nga mga mapainobuson. Ang bugal sang relihiyoso nga tawo nga nagapati nga nakilala na

niya ang Dios bangod kay nakahibalo sia sa paghambal nahanungod sa iya. Ang bugal sang mamalatyon nga tinuga nga nagapadulong sa iya katapusan nga adlaw nga wala gani nakapakigkita sa Dios nga buhi. Ang pagkabugalon labaw pa sa ka-buangan, isa ka pagtampalas sa Dios nga Balaan kag nagakinahanglan ini sang kabayaran sa sala. Kon ang gugma nangin labi nga balaan, nagapangayo ini sing labi pa gid kag nagapangimon ini sing labi pa. Ang pagkabugalon sang tawo, ang pagkamatinaastaason sang isa ka katilingbanon nga grupo, ang kapat-uran sang isa ka mauswagon nga katilingban – ini tanan paubson.

• 3.9 Ang mga propeta nagapangabuhi sang ila pagtuo sa tunga sang mga hitabo sang ila panahon; wala nila ginakalimtan ang matuod nga kahimtangan sang ila panahon agod lang makahambal nahanungod sa “kaimulon.” Sa panan-aw ni Isaias, ang mga tawo nangin imol bangod kay mapiguson ang iban nga mga tawo. Ang sala yara sa mga kasugoan kag sa mga tawo nga nalimot na sa Dios sa bagay nga inagaw na nila ang gahum. Si Isaias nagahambal batok sa mga sala sang mga pangulo agod nga maluwas ang bug-os nga katawohan sa paghukom sang Dios.

• 16. Si Isaias nagahambal batok sa madayaw nga mga babaye sang Jerusalem:– Kaangay sila sang mga diosdios sa pagsuksok nila sang ila mga singsing, mga

kulintas kag malahalon nga mga bayo: ginhimo sila sa pagganyat sa mga lalaki.– May salabton sila sa pagluntad sang di-matarong nga kahimtangan: Ano bala nga

pagpatuyang ang wala ginabayaran sang mga imol? Pila bala ka mga lalaki nga may putli nga mga kamot ang makatanyag sa ila sing mga regalo?

Karon labi pa kita nga nakakilala sang pagpatuyang kag nakahibalo kita nga tama kadaku nga bili sang kuarta ang ginauyangan, halimbawa, sa mga pahumot, sa mga ido, sa ginadumilian nga mga drogas kag sa bastos nga mga palaguaon kag mga balasahon sa tunga sang ginagutom nga kalibutan.

Ang panaysayon nagatapos sa 4:1. Sa tapos mapatay ang tagsa nila ka bana, ang mga balo, bisan sa ano nga paagi, magapangita sang lalaki nga makahatag sa ila sang bisan man lang pagpangapin suno sa kasugoan.

Sa Amos 4:1, aton mabasahan ang subong man sini nga mga pagsaway sa mga babaye nga ginatawag sang propeta nga “matambok nga mga baka.”

• 4.2 Sa magamo nga maragtas sang mga pungsod, ang Dios nagatugot nga mahimo ang isa ka magamay kag kubos nga katawohan. Nagatuhaw kag nagapanggamot sa sini nga katawohan ang isa ka pinili nga grupo nga ginatawag “Nabilin.” Subong nga ang piramida malapad sa idalum kag amat-amat nga nagama-gamay paibabaw, sa amo man nga bagay ining nabilin amat-amat nga nagamagamay tubtob mangin isa na lang ini ka tawo – ang Manlulowas. Ginatawag sia diri nga bunga sang duta. Ginatawag man sia nga salingsing, kay sia ang mangin salingsing sang bag-o nga katawohan.

Talupangda diri, subong sa 1:27, ang paglarawan sang Ginharian sang Dios nga nagasugod sa isa ka paghukom kag pagpaputli sa bug-os nga katawohan. Kon nagatinguha kita sa paglaglag sang mga kusog sang pagpamigos kag sang aton pagpakigbahin sa sini, nagabulig kita sa sining pagpaputli. Apang indi kita makasa-rang sini nga hilikuton paagi sa aton kusog lang: si Kristo amo ang nagahukom sa kalibutan (Jn 12:31) kag sia man ang nagahatag sang kapatawaran sang mga sala sini (Jn 20:22).

Subong man, subong sa 2:2, ang Ginharian sang Dios isa ka duog sa diin ang Dios nangin-yara sa iya katawohan; basaha ang Panganod kag ang haligi nga kalayo sa Exodo 13:21.

Sa putokputokan sang Bukid Sion nga larawan sang Simbahan, ang Dios mangin isa ka palasilungan sa kainit sang adlaw.

– Magahatag sia sang pahuway sa mga nalapyo: “Kari kamo sa akon kag papahuwayon ko kamo” (Mt 11:28).

– Magahatag sia sang iya kusog sa mga lamharon sang tagsa ka kaliwatan nga may madamo nga mga dalamguhanon kag madali masunog sang adlaw, buot silingon, ang kalainan, kagarukan kag pagsumpong nagapaluya sa ila kag nagapalain sang ila buot.

– Si Kristo mangin-ila pagpangapin batok sa makapaluya nga kainit kag sa nagapang-anod nga bagyo.

– Ang bag-o nga mga moda sa kalibutan sarang makahalit sa mga tawo nga wala nagahalong kag sa mga nagaisahon apang indi ini makahalit sa mga nagapangabuhi sa katilingban sang Simbahan.

Bisan daw ano kadaku ang Simbahan, magaangkon ini sa gihapon sang mga kinaiya sang isa ka “nabilin.” Gintawag ni Jesus ang iya mga sumolunod nga “magamay nga panong” (Lc 12:32). Sa aton panahon, ang nagadiutay nga isip sang mabinuhaton kag maisog nga mga tawo nga nagapakigbuylog amo ang magagmay nga nabilin kag amo man ang paglaum para sa palaabuton.

• 5.1 Ang ambahanon sang “paghigugma” sang Dios nga, sa katapusan, nagahana sa paglaglag sang mga tawo nga nagatamay sa iya. Si Isaias nakahibalo gid sini, kay nakapakigkita na sia sa Dios nga may gugma nga mapinalanggaon kag makahaladlok.

Ang lengguahe sang pagtuloohan madali nga ginabayluhan sang mga propeta sang lengguahe sang mainit nga paghigugma. Abyan, Kahagugma, Bana: ang Ginuo indi kaangay sang Dios nga ginalarawan sang mga Judio.

Ang ulobasan amo ang katawohan nga ginaatipan ni Yahweh sa sulod sang mga siglo sang ila maragtas. Diri nagpangabudlay ang madamo nga mga propeta, sa pagbunyag sini sang ila balhas, kon indi gani, sang ila dugo. Ayhan dili kita magpangita sang pat-od nga kahulogan sa tagsa ka maid-id nga pagsaysay sang palaanggiran: ang tore, ang pulogaan sang ubas. Sa isa ka kaanggid nga dinalan, sa Mikeas 6:1-5, ang Dios nagapahanumdom sa aton sang tanan niya nga ginhimo para sa iya katawohan.

Sa tapos makita ang tama nga pagkabalaka ni Yahweh, si Isaias nagahambal batok sa di-matarong nga kahimtangan kag pagpamigos nga nagahari sa inadlaw-adlaw nga pangabuhi sa Jerusalem. Sa sini, nakita niya didto ang pamatuod nga napaslawan ang kasugoan, ang mga milagro kag ang mga bugay ni Yahweh. Ang ila maragtas nagapakita nga ang ginharian ni David isa na ka kapaslawan kag ang Juda pagalaglagon.

Subong man sini ang larawan sang ulobasan nga makita sa Isaias 27:2 kag sa Jeremias 2:21. Si Jesus magadumdom sini sa Juan 15.

• 8. Ang Biblia nagapakita nga ang Dios wala nagatugot nga ang bug-os nga kadutaan sakupon sang pila lang ka mga tawo samtang madamo gid nga mga tawo ang wala sing duta sa diin sila makapangabuhi (basaha ang Lev 25:8). Wala sing husto nga kabangdanan nga ang isa ka katilingban magtipon sang tanan nga kamanggaran sa mga kamot sang mga tag-iya sa bagay nga ang kalabanan sang mga mamumogon indi makahimulos sang kamanggaran sang ila pungsod. Ang mga pulong ni Isaias nagahimalaut man sang mga tawo nga nagaagaw sang tanan nga matuod nga gahum sang isa ka katilingban kag nagapugong sa iban nga mga tawo sa pagtuman sang ila tawohanon nga mga katungdanan sa pungsod kag sa mga pagtilipon sang mga mamumogon.

Ang anum ka pagkakailo nagatumod sa amo man nga mga tawo: sa mga manggaranon kag mga halangdon nga indi luyag magtuman sang ila mga katungdanan sa ila katawohan kag nagausik sang kuarta.

Kay nagapamatok sila sa tanan nga katarungan, ang ila paghukom nangin magaruk:

– ginakadlawan nila ang ginasiling sang mga propeta;– wala sila nagatuman sang mga kasugoan ni Yahweh;

– ang malain ginatawag nila nga maayo kag ginahaylo nila ang iban nga mga tawo sa pagbaton sang di-matarong nga kahimtangan ukon sa paghipos na lang.

Kon ginapilit sa isa ka katilingban ang sayop nga mga kabilinggan, nagapadulong ini sa kalainan. Ini ang katilingbanon nga iskandalo ukon salandaran nga ginatumod ni Jesus sa Mateo 18:7.

Si Isaias nagatagna sang pagkatapok samtang wala sia magduhadoha. Ang katawohan nangin maalam kuntani kon ginhangup nila ang kabubot-on sang Dios kag ang iya pagdumala sa mga hitabo. Apang gin-gamit nila ang ila kaalam para lang sa ila kaayuhan ukon para sa pagdaog sa walay pulos nga mga pagpaindisanay ukon mga hampang sang mga manggaranon.

Ining mga “hamili” nga wala nagakabalaka sang kaayuhan sang ila katawohan mangin kabangdanan sang kalaglagan sang tanan.

Indi bala naton makita subong sa aton katilingban kon daw ano kadamo nga mga tawo nga may mataas nga tinun-an ang nagatinguha anay sa pag-angkon sang mahamungayaon nga pangabuhi samtang ginapabay-an nila ang ila katawohan nga malumos sa kaimulon?

• 6.1 Sadto nga adlaw, sa tuig 740, si Isaias yadto sa Templo ukon sa labing maayo nga pagsiling, ginpanan-aw niya ang iya kaugalingon sa Templo, dira sa espiritu. Sa labing nasulod nga hulot sa diin ginatipigan ang Kaban sang Kasugtanan, wala sing iban nga yadto didto kundi ang presensia sang Dios: si Yahweh nga nagalingkod bilang hari; ang bug-os nga hulot napuno sang punta sang iya kunop, buot silingon, ang pagkabalaan kag gahum sang Dios daw nagaawas sa balaan nga duog kag sa siudad sang Jerusalem.

Sa sining malip-ot nga tinion, si Isaias nagapakigkita sa Dios sa mahirup kag matuod nga paagi; kag ining pagpakigkita mangin isa ka tanda sa bug-os niya nga kabuhi. Indi ini sarang mapahayag kag indi man sia makalarawan kay Yahweh nga nagpakighambal sa iya sa espirituhanon nga paagi. Ang iya palanan-awon, ang mga larawan nga iya nakita kag ang mga pulong nga iya nabatian daw mga igpat nga nagatuhaw sa sining makatalanhaga kag di-masaysay nga pagkit-anay.

Si Isaias nagahambal nahanungod sa Dios nga Balaan, buot silingon, bug-os nga tuhay, ukon labi gid nga pinasahi sa bisan ano nga tinuga. Sa tinion gid sang presensia, indi naton sia malab-ot. Ang Dios nga Balaan isa ka paagi sang pagsiling nga ang Dios di-matungkad nga kamatuoran. Si Isaias nagapadayon sa pagkapyot sang presensia ni Yahweh kag dungan sini ginadaog sia sang kahadlok nga di-makangilidlis. Sa presensia sang Labing Balaan, matalupangdan naton ang aton kaugalingon bilang mga makasasala, indi bangod sa isa ka sala, kundi bangod sa aton kinaugali mismo. Aton mabatyagan nga wala kita sing ikasarang sa pagtugyan sang aton kaugalingon sa mga kamot sang Dios nga nagalikop sa aton sang iya presensia.

Makalulooy man ako! Amo na ini ang akon katapusan! Kay ang Dios nagsiling: “Wala sing tawo nga nakakita sa akon nga mabuhi pa” (Ex 33:20). Apang ang Dios nagapalapit: ang Serafim nagapalapit kay Isaias, nga nagadala sing mga baga bilang kitaon nga timaan sang pagpaputli sang kaalibutoran paagi sa balaan nga kalayo. Ginpatawad si Isaias sa sadto gid nga tion sang magsabat sia paagi sa pahayag sang pagtuo kag sang magbaton sia sing bug-os sang iya mision. Sugod sadto, si Isaias makahibalo kag magasiling nga kinahanglan magpili: magpati kay Yahweh kay kon indi gani, pagalaglagon bangod sang pagtandog sa Dios nga Balaan.

Mga Serafim, ukon mga nagadabadaba. Sugod sang ila mga inadlaw sa desierto, ang mga Israelinhon nagtipig sang pagpati sa maayo kag malain nga mga espiritu. Suno sa ila, ang iban sining mga espiritu nagpakita sa dagway sang nagadabadaba nga mga man-og; basaha ang Num 21:4-9 kag 2 Hari 18:4 nahanungod sini. Ini nga mga dinalan nakabulig sa aton sa paghangup kon ngaa si Yahweh nagapakita nga napalibutan sang makatilingala nga mga Serafim nga may tawohanon nga mga

nawong. Bilang mga tinuga nga labaw sangsa mga tawo, ini nga mga tinuga nagakabuhi malapit sa Dios, apang kinahanglan magtabon sila sang ila kaugalingon sa kasilaw sang iya himaya.

Ang Himaya sang Dios amo ang silak nga nagagikan sa iya, nga yara sa Templo sang Jerusalem, nga subong sentro sang kalibutan kag nagapasilak sang iya gahum halin sa isa ka punta sang kalibutan pakadto sa pihak. Gani ang Dios nagapabilin sa likum sang iya di-matungkad nga kamatuoran, apang ang iya kusog yara sa tanan nga mga duog kag sa tagsa ka tion.

Ginabaton ni Isaias ang iya mision:– Sia ang mangin manughambal ni Yahweh.– Ang katawohan magapakatig-a sa baylo nga magpati.– Mangin kabangdanan ini sang kalaglagan sang Juda. Ang mabilin amo ang gamot

lang nga pagatuboan sang bag-o nga katawohan.Pabay-i nga sila mangin bungol. Ini nga mga bersikulo ginagamit indi lang

nahanungod sa mision ni Isaias kundi kay Jesus mismo (Mt 13:14; Jn 12:40) kag madason sa iya, sa mga apostoles (Bin 28:26). Ila pagagamiton ini nga mga pulong sa pagpahayag sang bunga sang ila mision: sa paghangkat sang pulong sang Dios sa ila, madamo nga mga tawo kag katilingbanon nga mga grupo ang magtakop sang ila kaugalingon kag magsikway sang mensahe nga makaluwas sa ila. Ang pulong sang Dios para sa aton kadalag-an ukon sa aton kalaglagan, suno sa aton pagbaton sini (Lc 2:34).

Ang tanan diri ginapahayag sa lengguahe nga Hebreo gani mabudlay ang paghangup sang diutay nga kinatuhay sang kahulogan:

– Ang “pamanguon ang mga hunahona sang katawohan” ukon “ikaw ang mangin kahigayunan sang pagmango sang ila mga hunahona” ginasiling sa amo man nga paagi sa lengguahe nga Hebreo.

– Ang “agod indi sila makahangup ukon makapakig-uli” ukon “sa sini nga paagi indi sila makahangup ukon makapakig-uli” ginapahayag sa amo man nga paagi sa lengguahe nga Hebreo.

Gani ang iban nga mga tawo nagabadbad sini nga mga bersikulo sa mga pulong nga daw si Yahweh nagasugo kay Isaias sa “pagpamango sang mga hunahona sang katawohan” kag “agod nga” ang katawohan indi makapakig-uli, mga kahulogan nga malayo gid sa buot silingon sang dinalan.

Si Juan magadumdom man sini nga mga bersikulo sa iya pagtinguha sa pagpaathag sang kapaslawan sang pagpangwali ni Jesus (Jn 12:40).

• 7.1 Ang dinalan 7:1-9 nagasaysay sa malip-ot nga paagi sang kahimtangan nga nagluntad sang tuig 736, sang magsalakay ang katawohan sang Aram kag Israel (ang naaminhan nga ginharian nga ang sentro yara sa Samaria) sang ginharian sang Juda kag Jerusalem (ang nabagatnan nga ginharian). Bangod sang pila ka mga ngalan, ini nga dinalan mahimo nga mabudlay hangpon: sanday Rezin nga hari sang Aram kag Peka, nga anak ni Remalia, nga hari sang Israel (nga ginatawag man Efraim: 7:9) amo ang mga kaaway.

Si Haring Ahaz nagahunahona sang tanan luas lang sa bulig sang Dios nga nagsaad sang iya kaugalingon sa mga manunobli ni David samtang nagasalig sila sa iya kag nagasakdag sang katarungan.

Ang dinalan 7:1-2 nagasaysay sa malip-ot nga paagi sang makatalagam nga kahimtangan sadto nga panahon. Ang Asiria amo ang pinakamakusog nga pungsod, kag luyag ini magsakop sang bug-os nga Nalitung-an nga Sidlangan. Lakip diri ang duha ka mga ginharian sang Israel sa naaminhan kag sang Aram nga nagabuko man sa paghimbon batok sa Asiria. Kag luyag sila magpilit kay Haring Ahaz sa pagpakig-isa sa ila. Apang si Ahaz wala magsugot kag nagtawag pa sang mga Asirio sa pagbulig sa iya.

Si Isaias nagapamatok sa hari: kon magpasilabot ang mga taga-Asiria, malaglag ang Juda subong sang Israel kag Aram bisan nga si Ahaz mangin kaapin sang mga

Asirio. Ang Kasugtanan kag ang pagpangapin ni Yahweh ang dapat lauman sang hari sa wala pa magpakig-angot sa mga dumoluong nga wala sing labot sa katarungan.

• 10. Ang panagna nahanungod sa ulay nga magabun-ag isa sang pinakaimportante nga mga panagna sa Biblia, bisan nagabilin ini sang pila ka mga pamangkutanon nga wala masabat.

Bilang pamatuod sa iya mga paandam nga ginpahayag na sa 7:4-9, isa ka makatalanhaga nga tanda ang ginahatag ni Isaias sa hari: Magpangayo ka kay Yahweh (b. 11). Wala pagtago-a ni Ahaz ang iya pamat-od nga indi magliso (b. 12). Gani ang propeta naakig gid: wala sing pulos ining mga kaliwat ni David nga ginapa-ngapinan sang Dios sa gihapon! Ang isa ka kaliwat ni David amo ang magadala sang kaluwasan sa katawohan sang Dios. Si Yahweh handa na sa pagpadala sa iya. Ang iya iloy (nga ginatawag diri ang Ulay: basaha ang nagasunod) magahatag sa iya sang ngalan nga nagakaigo (b. 14). Apang sa wala pa ining hari magdala sang paghidaet, padakuon sia sa kaimulon (subong sang nasiling sa b. 15). Sa wala pa ini matabo, ang walay pulos nga pamolitika ni Ahaz kag sang mga kasubong niya pat-od nga magadala sing bug-os nga kalaglagan sa pungsod.

Karon aton paathagan ang pila ka mga pangduhadoha:1. Ang Immanuel nagakahulogan ang-Dios-kaupod-naton. Ini nga bata indi lang

magahatag sa aton sang mga bugay sang Dios ukon makatalanhaga nga pagpahilway sang Dios, apang paagi sa iya, ang Dios mangin kaupod sang bug-os nga katawohan kag ang mga saad nga nabatian sing makapila pamatud-an: Ako mangin-ila Dios kag sila mangin-akon katawohan (Hos 2:25; Eze 37:27; Bug 21:3).

2. Ngaa bala ginasambit ang Ulay? Ang pulong nga ginagamit sa libro ni Isaias, sa pagkamatuod, wala nagakahulogan ang Ulay kundi ang dalaga, kag sang gin-gamit ini, nagtumod lang ini sa dalaga nga reyna. Si Isaias nagatumod diri sa palaabuton nga iloy sang Hari nga Mesiyas kag nakahibalo kita nga sia amo ang Mahal nga Birhen Maria. Apang bisan sa wala pa ining dalayawon nga pagbun-ag sang anak sang Ulay, madamo nga Judio nga mga tumoluo ang naghunahona nga ang pagagikanan sang Mesiyas mangin pinasahi. Kon ang Dios masami nga nagasabdong sang mga tumoluo, kay wala sila nagahigugma sa iya lamang, paano bala ang iloy sang Mesiyas mangin isa ka babaye nga may madamo nga mga hinigugma?

Luas sini, suno sa mga pulong sa ila lengguahe, masami sila nagasiling ang Ulay sang Israel ukon ang Ulay nga anak nga babaye sang Sion sa pagtumod sa katawohan kag sa balaan nga siudad (Is 37:22). Gani suno sa ila, ang bersikulo: ang Ulay magabun-ag may ini nga pahayag: ang katilingban sang mga tumoluo magabun-ag sang Mesiyas. Si Maria kinahanglan magmangin ulay, kag nagalarawan man sia sang tanan nga mga tumoluo nga may ulay nga tagipusoon nga nagalaum sa Manlulowas (basaha ang Lc 1:31). Dapat kita magtalupangod nga, bisan sa wala pa mag-abot si Jesus, ang orihinal nga pulong nga dalaga ginbayluhan na sang Griego nga pagbadbad sang Biblia sang pulong nga Ulay.

3. Ayhan makibot kita nga ginpahayag ni Isaias ini nga pagpahilway sa katawohan sang Dios bilang sabat sang Dios kay Ahaz, ukon bilang isa ka hitabo nga mahanabo sa sulod sang pila ka mga tinuig. Apang si Isaias nagahambal bilang isa ka propeta nga nagatingob sa isa ka palanan-awon sang mga hitabo sang isa lang ka sahi, bisan pa nagakahanabo ini sa nagakalainlain nga mga panahon. Sa isa ka paagi, ining masubo nga mga tinuig nagabalita sang palaabuton nga mga katublagan, malain nga madangatan kag pagpakasala nga nalakip sa kabug-osan sang malain nga madangatan nga magauna sa pag-abot sang ginharian sang Dios.

Si Isaias nagahatag sing tanda kay Haring Ahaz, sa iya mga manunobli (ang mga kaliwat ni David, 7:13) kag sa tanan nga nagakabuhi sa isa ka kalibutan nga ginhalitan sang mga sala, kag ini nga tanda nagatuhoy kay Kristo. Subong nga sa nadula nga Paraiso sa duta makita ang larawan sang isa ka babaye ukon sang lalaki nga anak sang isa ka babaye nga amo ang magadugmok sa ulo sang man-og, may larawan man nga ginapakita diri: ang Ulay kag ang iya anak nga lalaki, ang-Dios-

kaupod-naton. Si Immanuel nagaantus para sa mga sala sang iya kautoran, gani mapatigayon niya ang aton pagpakig-uli sa Dios.

Maathag nga ang mga tawo sadtong panahon ni Isaias wala makahangup sini tanan. Sa pagligad lang sang panahon dayon mahangpan ang madamo nga mga kahulogan sini nga ‘tanda.’ Suno sa paggamit ni Isaias, ang pulong nga tanda sarang man mabadbad bilang dalayawon nga hitabo.

• 8.1 Ang mga propeta nagapanudlo paagi sa ila mga pulong kag sa ila man mga buhat. Diri, ang makatilingala nga ngalan nga ginahatag ni Isaias sa iya anak nangin isa ka paandam sa tanan nga mga tawo. Ini nga ngalan, lakip sa Immanuel nangin isa ka pares sa sini nga kapitulo kag ini nga duha nagatimbanganay sa pagtumod sa pagpanakop sang Asiria sa diin si Ahaz ang kabangdanan kag sa kahilwayan nga ma-gaabot sa ulihi.

Ang mga tubi sang Siloe (8:6) amo lang ang kulohaan sang tubi para sa Jerusalem; yara ini sa isa ka mataas nga duog. Ini ang larawan sang tinago nga pagpangapin sang Ginuo nga yara sa luyo sang iya katawohan kag sia ang dapat saligan sang tanan. Apang ang hari sang Asiria nga ginpangayoan sing bulig ni Ahaz mangin kaangay sang isa ka suba nga may mabaskog nga sulog nga magaanod sa tanan. Pagalaglagon niya ang mga kaaway sang Juda apang pagabayaan man niya nga malaglag ang Juda. Sa sini, yari man ang panagna nahanungod sa kapalaran sang mga pungsod karon nga nagapati nga malubad nila ang ila pungsodnon nga mga palaligban paagi sa pagpadaladala sa labing gamhanan nga mga pungsod.

• 11. Sadtong uyatan niya ako… Diri si Isaias nagatumod sa isa sang importante nga mga pagpakigkita sa Dios, sang ginhimo sia sang Dios nga iya propeta kag yara sia sa idalom sang gahum sang Espiritu sang Dios.

Dili ka maghambal sang pagpamatok! Ang nahauna nga butang nga ginhimo sang Dios amo ang paghilway kay Isaias sa makitid nga hunahona sang kalabanan nga mga tawo nga sa panahon sang kapi-otan nagapadaladala sa ila kahadlok sa baylo sang pagpangita sang bag-o nga mga paagi. Sugod sadto, indi na sia mapunggan bisan sang malain nga nadangatan sang iya katawohan; sa baylo pagahulaton niya ang bag-o nga tawo nga ginaaman sang Dios.

Mga tanda kami sa Israel. Natapos na ni Isaias ang iya mga hilimuon kag pagpangwali. Wala sia ginpamatian sang mga tawo. Wala na sia sing may mahimo subong kundi maghulat sing malinong kon ano ang matabo. Ang iya duha ka mga anak nga iya ginhatagan sang mga ngalan nga may madalum nga kahulogan, sanday Maabtik-sa-pagpang-ati-Malapit-na-ang-pagpang-ati (8:3) kag Magabalik-ang-Nabilin (7:3) amo ang pahanumdom sa tanan sang iya mga panagna. Ang nahauna sining mga ngalan nagatumod sa nagahilapit nga palaabuton; ang ikaduha, sa katapusan sang katublagan (basaha ang 10:20).

Si Yahweh lamang sang mga Hangaway ang Balaan, ang inyo dapat kahadlukan gid. Isa ka pribilihiyo sa Jerusalem nga sa ila makaupod ang Dios. Sa baylo nga mahadlok sa mga katalagman nga nagaabot sa mga tawo, ang mga Judio dapat magdangup sa Dios kag magtuman sa iya.

Sa tunga nila, ang Dios kaangay sang bato nga nagalabaw sing diutay sa duta apang nangin kabangdanan sang pagkadusmo sang mga tawo nga wala makakita sini. Si Jesus magapakilala bilang bato nga salandaran (Mt 21:44).

Si Yahweh nagatago sang iya nawong sa katawohan ni Jacob. Ang mga taga-Jerusalem may tawohanon nga mga kabangdanan sa di-pagtuman sa sugo ni Yahweh nga ginpahayag ni Isaias. Kag sa sini gid nga tion, ang Dios wala nagahimo sing milagro sa pagpapati sa ila. Masami ang Dios wala nagapadamo sing mga milagro; sa baylo, “nagapanago sia” sa pagpaputli sang aton pagtuo sa iya pulong. Ang mga Judio nagapahayag kay Yahweh bilang “ila” Dios, nga Dios sang ila pungsod. Apang ginakabig man niya nga iya ang mga tawo nga nagatuman sa iya pulong kag

nagapati sa iya.

• 19. Isa na lang ang nabilin nga sarang mahimo sang Israel nga wala magpamati sa pulong sang Dios nga buhi: ang pagpamangkot sa mga minatay paagi sa mga manugpakot kag mga espiritista: ginakadlawan sila ni Isaias (8:19-20).

• 9.1 Ini nga binalaybay ayhan nahuman sadtong 732, sang paglaglag sang hari sang Asiria sa Israel, ang utod apang kaaway man nga pungsod. Suno sa binatasan sang mga Asirio, ginbihag nila ang madamo nga mga pumoluyo kag gindala sa pihak nga bahin sang ila emperio. Nagpuyo sila sa kadutaan sang Zabulon kag Neftali (basaha ang nagligad nga parapo) nga, sang makaligad ang mga siglo, mangin Galilea. Kay ginpanglapta sila sa luyo sang mga pagano, nagagua sila halin sa Balaan nga Maragtas sa pagsulod sa kadudolman.

Ang kahilwayan nga ginsaad sa ila ginapakita bilang isa ka nagalutos nga kadalag-an ni Yahweh nga nagapasugod sang paghari sang paghidaet, nga may kaangtanan kay Immanuel, ang bag-o nga nabun-ag nga lapsag.

Ang katawohan nga nagalakat sa kadudolman… Nakita sang Ebanghelyo (Mt 4:16) sa sini nga katawohan ang madamo nga mga tawo nga ginatudloan ni Jesus:

– Katawohan nga ginagamhan sang tanan nga mga sahi sang pagpamigos.– Katawohan nga nagapangita sang kapawa apang nawad-an sang paglaum.Isa ka lapsag ang ginbun-ag sa aton, amo ang magagahum sa duta kag magalaglag

sang pagkamatinaastaason sang mga pungsod.Ang Prinsipe sang Paghidaet nagasunog sang mga galamiton sa inaway.Dalayawon nga Manuglaygay, buot silingon, kaupod sia sa langitnon nga Konsilio sa

diin ang Dios nagapamatbat.Amay sang isa ka bag-o nga kaliwat, subong kay Abraham; isa ka Baganihan

subong kay David nga hari nga hangaway.Ining bag-o nga panagna sang bug-os nga kahilwayan kag sang isa ka Manlulowas

wala nagapat-od kon san-o gid ini matuman. Nasambit na naton sa 7:10-15 nga ang katumanan sang mga saad sang Dios ayhan labi nga madugayan sa pag-abot sangsa aton ginalauman.

WALA KITA NAWAD-AN SANG PAGLAUM

Sa Biblia, may madamo nga mga saad sang una nga may kaangtanan sa sining saad sang Dios nga nagapakita nga daw sa mahanabo gilayon:

– Ginsaad kay Abraham ang isa ka anak nga lalaki kag si Isaac natawo; apang ang matuod nga manunobli amo si Kristo. Ginsaad kay Abraham ang isa ka kadutaan para sa iya mga anak nga, sa pagkamatuod, magasakop sa kadutaan sang Canaan; apang ang matuod nga duta amo ang ginharian sang Dios.

– Ginsaad kay David ang isa ka manunobli kag isa ka walay katapusan nga ginharian; apang indi si Solomon ang walay katapusan nga hari, kundi si Kristo.

Nahanungod sa sini nga tulon-an, kinahanglan basahon naton ang kapitulo 11 sang sulat sa mga Hebreo: nagapakita ini nga ang mga tawo sa tanan nga panahon nagapadayon sa pagpangita sang walay katapusan nga siudad.

Sa pagkamatuod, ang Biblia nagatudlo sa aton sa paglaum. Nagapakita ini sa aton sang pagdinasondason sang mga katuyoan nga dapat naton handumon kag malab-ot. Kag sa paghimo sini, magatubo kita tubtob nga wala na kita sing iban pa nga ginahatagan sang pagtamod kundi ang palanublion nga ginsaad sang Dios sa aton sa pihak nga kinabuhi. Apang sa bisan ano nga malipayon nga hitabo, halimbawa, sa pagbun-ag sang isa ka anak, makita man sang mga tumoluo ang isa ka tanda sang ginharian sang Paghidaet nga ginahatag sang Dios sa aton.

• 7. Ang binalaybay nga nagasugod diri kag nagatapos sa 10:4 ginsulat sing labi nga nauna pa sa bag-o lang naton nabasahan. Ginpatuhoy ini sa katawohan sang

Israel nga bisan napaluya na sang ila mga pagkalutos, nagapadayon man gihapon nga wala nagakabalaka kag wala nagasapak sa Dios.

Ang ila kakulangan sa katilingbanon nga katarungan amo ang ginahimalaut sang propeta sa ngalan sang Dios.

Sa 10:2, ang balo nga mga babaye, ang mga ilo kag ang mga imol amo ang mga sahi sang mga tawo nga ginapaatubang sang Biblia sa aton sa gihapon. Kag sa iban nga mga dinalan, ginasambit man ang mga dumoluong.

• 10.5 Ini nga binalaybay ginapatuhoy sa mga Asirio sang isa sila ka katalagman, ayhan sang tuig 701 (basaha ang paathag sa kapitulo 31).

• 20. Nasambit na sa 8:3 ang anak nga lalaki ni Isaias nga makatilingala nga gintawag niya: “Maabtik-sa-pagpang-ati-Malapit-na-ang-pagpang-ati.”

Ginapaathagan diri ang ngalan sang iya isa pa ka anak nga lalaki nga nasambit sa 7:3: “Magabalik-ang-Nabilin.” Sa pila ka mga kahigayunan aton makita sa Biblia ang Pulong nga Nabilin nga nagatumod sa Nabilin sang Israel, buot silingon, sa magagmay nga grupo nga mabilin sa tapos masilutan sang Dios ang Israel tungod sa ila kaluiban (basaha ang Am 5:15).

Sugod sang magpakighambal ang Dios kay Elias nahanungod sa “pito ka libo ka mga Israelinhon” (1 Hari 19:18), ang mga propeta masami nagapahanumdom nga ang mga pagpakasala sang Israel indi makaupang sang mga buko sang Dios. May magkalabilin sa kalaglagan sang Israel, kag “magabalik sila.” Ini nga mga pulong may duha ka pilo nga kahulogan:

– magabalik sila halin sa mga pungsod sa diin sila gintapok.– magabalik sila sing kinabubot-on sa ila Dios: magapakig-uli sila kay Yahweh sa ila

mga tagipusoon.

• 11.1 Ang mga tawo nga nakabasa sang Bag-o nga Kasugtanan nakahibalo nga ang mga Judio sang panahon ni Jesus nagpaabot sang isa ka Mesiyas. Apang sa masami indi ini ang ila ginlauman. Kutob kay Abraham tubtob kay David, ang mga Israelinhon nagalaum sang isa ka duta nga ginsaad sang Dios kag ginsakop nila ini. Sang makataliwan si David, naghunahona sila nga wala na sing hari nga labi pa nga maayo sa iya. Kag sa madason nga duha kag tunga ka mga siglo, nagalaum lang sila nga ang ila mga hari karon kag sa palaabuton mangin kaangay ni David. Ang ginsaad sang Dios kay David nahanungod sa iya mga kaliwat (2 Sam 7:14) wala mahangpan bilang pagbalita sang magaabot nga Mesiyas.

Si Isaias amo ang nahauna nga nagbalita nahanungod sa Mesiyas, kon sayuron, isa ka hari kaangay ni David apang labi pa nga maayo sa iya. Ginalarawan sia diri bilang isa ka salingsing gikan sa nabilin nga puno sang kahoy sa tapos ini matapas. Gani nagasiling sia nga ang mga hari karon, nga mga makasasala kag wala sing daku nga pagtuo, magakaladula. Labi pa sa isa ka kaliwat ni David, si Immanuel mangin isa ka bag-o nga David (ginatawag sia anak ni Jesse kaangay ni David).

Ang Espiritu ni Yahweh magapuyo sa iya subong sang iya pagpuyo sa mga propeta, kag labi pa sangsa ila. Ang mga propeta gin-gamhan sang isa ka makatalanhaga nga gahum nga ginatawag “Espiritu sang Dios,” ugaling indi sa tanan nga tion. Apang sa iya, ang Espiritu magapuyo sa gihapon.

– Espiritu sang kaalam kag kinaalam, subong sang naangkon ni Solomon.– Espiritu sang katarungan kag kusog, subong sang naangkon ni David.– Espiritu sang ihibalo kag pagtahod kay Yahweh, subong sang naangkon ni Moises

kag sang mga Patriarka.Pagahukman niya sing matarong ang mga imol amo ang nahauna nga hilimuon

sang mga hari sadto kag sa gihapon. Ang Hari nga Mesiyas mangin tiglawas sang Dios, manug-atipan sang mga imol, kag para sa sini nga hilimuon kinahanglan mabaton niya ang Espiritu ukon Ginhawa sang Dios. Dili naton pagkabigon ang dutan-on nga kahilwayan bilang kasumpong sang espirituhanon nga kahilwayan, sa

bagay nga daw pabay-an na lang sang mga tumoluo ang iban nga mga tawo sa pagpatindog sang labing matarong nga kalibutan. Ang bulohaton sang Dios sa pagluwas sa mga tawo indi gid mabulag sa pagpanudlo sa katawohan: nagapatuman ini sang pagpugong sa mga manugpigos kag pagdumala nga may kahadlok kay Yah-weh.

Apang sayop ang paghunahona nga sa pag-abot ni Kristo wala na ining paghandum sa katarungan. Ang paghigugma kag pagpatawad nga ginabalita ni Jesus nagapatigayon sang kaluwasan sang bug-os nga katawohan paagi sa kamatuoran, katarungan kag paghiambitanay sang kalan-on. Kon aton kalimtan ining mga kina-hanglanon, ang “espirituhanon” kag walay hinalung-ong nga paghigugma mangin dalamguhanon lang.

Ang pagbag-o sang katawohan sang Dios ipakita sa kalibutan: ang leon magakaon sang hilamon. Sa mga pulong karon makasiling kita: salamat sa teknolohiya kag sa labing daku nga pagbinuligay sang katawohan, ang nagailinaway nga mga kusog sang kalibutan ipahamtang sa pag-alagad sa bug-os nga katawohan.

Sugod kay Isaias, ang mga propeta makakita sang Mesiyas, ukon sa magaabot nga hari nga hinaplasan sang Dios bilang tawo sang Espiritu. Basaha ang ikaduha nga bahin sang Isaias 42:1. Amo ini ang igasiling sang Ebanghelyo ni Lucas nahanungod kay Jesus: “Ang Espiritu sang Dios yari sa akon” (Lc 4:18). Sa Simbahan, kon ang Espiritu sang Dios ginahatag sa mga tumoluo paagi sa sakramento sang kumpirma, ang Simbahan nagadumdom sang Espiritu sang kaalam, kinaalam, kusog, kag iban pa.

• 10. Ining binalaybay sa 11:10-16 ginsulat sang ulihi, sang panahon sang pagkatapok. Ginbutang ini diri sa pagpakamaayo sang panagna nahanungod sa “salingsing ni Jesse.”

Talupangda sa mga bersikulo 10 kag 12 ang tema sang “nagatuhaw nga tanda para sa mga pungsod” nga masapwan man sa lain nga dagway sa Lc 2:32.

Dayon yari ang isa ka ambahanon sang pagpasalamat. Nahanungod sa mga tuboran sang kaluwasan, basaha ang Isaias 55:1 kag ang sugilanon nahanungod sa Samariahanon nga babaye sa Juan 4:1.

• 13.1 Yara sa mga kapitulo 13 tubtob 33 ang pagdinasondason sang mga panagna batok sa kaingod nga katawohan. Ang Biblia nagatawag sa ila ang mga pungsod, kag mga pagano sila bangod kay wala sa ila sing may nakakilala sa isa lamang ka matuod nga Dios. Gani kon aton mabasahan “ang mga pungsod” sa Biblia, aton mabadbad ini bilang “ang mga pagano” “ang mga dumoluong” ukon “ang mga Hentil.”

Ang binalaybay sa 13:1-22 ginsulat sang ulihi sang panahon sang pagkatapok. Subong man sini ang 14:1-2 kag 14:22-23.

• 14.3 Ang binalaybay sa 14:3-21 ginpahayag ni Isaias sang pagkamatay sang isa ka hari sang Asiria. Ang propeta nagalarawan sang napatay nga hari bilang kaangay sa iya mga biktima sa tapos mapatay.

Importante man ang pagtalupangod kon paano ang sadtong mga emperio sang Asiria, Babilonia kag Ehipto nga nagharihari sa kalibutan kag nagpahadlok sang mga Judio lunsay nagkaladula nga wala sing may nabilin nga tanda.

• 29. Ang masunod nga mga binalaybay kalabanan nga nagasaulog sang mga pagkalutos sang nagkalainlain nga katawohan nga yara sa palibot sang Juda. Ang mision ni Isaias amo ang pagsaksi kag paghatag sang kabangdanan sa amat-amat nga pagkarumpag sang iya pungsod. Nalipay man sia sa pagtalupangod nga ang pa-gano nga mga emperio, nga nagamhan sang lunsay tawohanon nga mga

pagpanghandum, nagapadulong sa ila kalaglagan. Si Isaias nagahukom suno sa kapawa sang Dios. Sa kalibutan nga yara sa iya palibot, nakita niya ang pagka-matinaastaason lang sang tawo kag ang walay nagasayop nga mga buko sang Dios.

Apang sa 18:7 kag 19:16-24, talupangda ang duha ka dinugang nga ginbutang diri sing labi nga ulihi. Isa sang mga Judio nga nagpuyo sa Etiopia kag Ehipto sa ikalima nga siglo ang nagsulat sining mga pulong nga nagapahayag sang iya pagpati nga sa pila ka adlaw ang pagano nga mga pungsod makonbertir sa pagpati sa matuod nga Dios.

• 20.1 Mahapos ang paghanduraw sa bunga sining buhat nga may madalum nga kahulogan. Ang Ehipto isa sang mga gamhanan sadto nga panahon. Kon ipaanggid sa Asiria, nga may makusog nga mga hangaway, ang Ehipto labi nga manggaranon kag may labi nga mauswagon nga sibilisasion. Ang mga Judio nagasalig sa Ehipto kag nagapangayo sang tabang: mga karwahe kag mga kabayo.

“Kailo ang mga nagasalig sa mga tawo!” (Jer 17:5).

• 22.1 Batok sa Patag sang Palanan-awon, kon sayuron, ang ginpakamalaut nga patag “Gehenna,” nga yara sa dulonan sang Jerusalem sa nabagatnan. Ang tanan nga mga tawo nagtaklad sa pagpabutyag sang ila kalipay. Kadalag-an sang mga hangaway ni Hezekias ukon bug-os nga pagyaub sa mga Asirio? Si Isaias nakahibalo nga ining magamay nga kadalag-an nagakahulogan sang pagkalutos kag kahuy-anan sa palaabuton. Kon nagpamati lang sila sa iya sa baylo sang pagsalig sa ila kusog kag diplomasya, kuntani naluwas sila ni Yahweh.

• 8. Ang mga Judio napilitan sa pag-upod sa isa ka bag-o nga pagdampiganay batok sa Asiria (mga tuig 705-701). Si Hezekias nagapabakod sang mga pamakod sang Jerusalem sa wala pa mag-abot ang mga hangaway ni Senakerib.

Nakita ni Isaias ang katublagan sang mga tawo nga indi luyag magpamati sa panawag ni Yahweh: nagapangabay sia sa ila sa pagpalayo sa walay pulos nga mga paghimakas kag sa paghalad sang ila kaugalingon sa pagpaluntad sang katarungan.

Indi ang Asiria ukon ang Ehipto ang manlulowas nga kinahanglan sang Israel. Ang Asiria kag ang Ehipto nga nagailinaway sa pag-agaway sang gahum, wala nagaaman sing sibilisasion para sa palaabuton. Sang panahon ni Isaias, wala sing may nakahibalo nga ang Asiria kag ang Ehipto malapit na nga magtaliwan ukon mawad-an sang ila gahum. Ang mga tawo wala makapakot nga ang madason nga mga siglo pagagamhan sang bag-o nga mga kultora nga napasad sa mga kabilinggan sang maayo nga pagginawi (ang Budhismo) ukon napasad sa bag-o nga pagkamatinugahon sang pagka-tawo (ang Griego nga kultora). Kag ang Israel magatuga man sang isa sining mga kultora paagi sa pagkamasaligan, sa kabalaka sa katarungan kag sa pagtuman sang pulong sang Dios: ini ang ginapangwali ni Isaias.

Si Isaias daw wala sing may nahibal-an nahanungod sa politika kag nagakalipat na sang kinahanglanon para sa kapat-uran sang iya pungsod nga tama kagamay agod mabuhi nga wala sing may nagatabang. Apang sa pagkamatuod, ginapakita niya ang pinakaimportante nga mga kinahanglanon sa politika kon maghambal sia nahanungod sa pagpasad sang pungsodnon nga kabuhi sa matarong kag maayo nga mga sadsaran. Ini ang paagi sa pag-aman para sa di-nahibal-an nga palaabuton, sa pagkahibalo nga ang Dios amo ang nagadumala sa mga hitabo sa maragtas.

Ang katawohan nagalingawlingaw agod malimtan ang ila malain nga nadangatan. ‘Magkilinaon kita kag mag-ininum, kay magakalamatay kita buas.’ Si Pablo nagadumdom sini nga mga pulong sa 1 Cor 15:32.

• 23.1 Ang mga binalaybay nga masapwan sa sini nga kapitulo indi iya ni Isaias, kay ginsulat ini sing labi nga ulihi.

• 24.1 Sang magbalita si Isaias sang pag-abot ni Immanuel kag sang bag-o nga “kadalag-an sang Midian,” nagalaum sia nga magaabot ini sa labing madali. Nakita niya nga ang mga hitabo nagapadulong sa isa ka katublagan sa diin ang Dios magahatag sing kadalag-an sa iya katawohan.

Apang pagkatapos sang pagkatapok kag pagbalik sang mga Judio sa Palestina kag wala sing may natabo, madamo nga mga Judio ang nadulaan sang paglaum, kay ang maragtas nagapadayon sa kinaandan nga lakat sini. Nadulaan sila sang pagsalig sa tawohanon nga gahum sa pagpatigayon sang matuodtuod nga pagbag-o kag nag-laum sing bug-os sa pagpatunga sang Dios nga magapatay-og sang kalibutanon nga kahusayan.

Ini nga paglaum ginapahayag sa sining mga kapitulo 24-27 nga ginlakip sa libro ni Isaias sang makaligad ang malawig nga panahon sa tapos sia magtaliwan, sang magpauli ang mga Judio sa ila kadutaan. Mga salmo kag mga pangamuyo ang ginabal-ot sang mga binalaybay.

– 25:6-9: Ang sinalosalo sang mga naluwas pagkatapos sang Paghukom. Si Juan magagamit sini nga mga larawan sa Bugna 7:17 kag 21:4.

– 26:7-21: Salmo sang paglaum nga aton ginahatagan sing pagtamod.– 27:2-5: Ambahanon nahanungod sa ulobasan bilang kinatuhay sa nagapaandam

nga ambahanon sa 5:1-7.

• 26.7 Ini nga salmo sang paglaum ginsulat sang makaligad ang malawig nga panahon sa tapos magtaliwan si Isaias. Nagapakita ini sang pagkarelihiyoso sang mga Judio sang mga siglo sa tapos sila makapauli halin sa pagkatapok.

Sang pagkatapok sa mga Judio, nangin mga sakop sila sang mga dumoluong (b. 13-14); gin-aku nila ang ila kasaypanan kag nagsugod sila nga magmangin matutom sa ila pagtuo (b. 16). Naglaum sila nga mahilway (b. 17). Nagpati sila nga sa ila pagbalik, magapatindog sila sang isa ka labing maayo nga kalibutan, apang wala ini mahanabo (b. 18), kay ang mga pagano nagpabilin sa Duta nga Balaan kag nagpadayon sa pagpabudlay sang kabuhi sang mga tumoluo (b. 10-12). Gani ang mga tawo nagapangamuyo sa Dios para sa tion sang pagbalik sang tanan nga nagakaigo sa ila. Kag bangod kay matarong ang Dios, indi lang sia magahatag sa ila sang kahilwayan sang mga buhi, kundi magabanhaw man sang walay sala nga mga biktima nga nagsalig sa iya, agod nga makilala man nila ang paghidaet sang Dios (b. 19-21).

• 28.1 Masapwan sa sining mga kapitulo 28-35 ang pagtingob sang madamo nga mga binalaybay nga nagikan sa nagkalainlain gid nga mga ginhalinan.

28:1-14: Mga panagna batok sa Samaria: gintagna sang nagahilapit na ang kalaglagan sini nga siudad (tuig 721); basaha ang paathag sa 2:6-19. Talupangda sa mga bersikulo 9-13 nga si Isaias ginakadlawan sang mga pari kag di-matuod nga mga propeta. Nagasiling sila nga ang iya mga pulong kaangay lang sang mga pa-andam sa magamay nga mga bata. Si Isaias nagasiling sa ila: kay indi kamo luyag maghangup sa maathag nga mensahe ni Yahweh, magahambal sia sa inyo sing labi nga mabaskog paagi sa mga hitabo nga magatublag sa inyo (mabasahan man sa 29:14). Si Pablo magagamit man sang subong sini nga panaysayon sa 1 Cor 1:21.

Duha ka malip-ot nga mga panagna nga dumdumon sa Ebanghelyo: 28:16 kag 29:13.

May pila ka mga panagna nga gintagna sang katublagan sang 701:– 28:14-15 kag 28:18-19: batok sa malain nga mga manuglaygay sang hari;

nagapamatok sila sa kabubot-on sang Dios.– 30:1-17: batok sa Ehipto.

– 29:1-12; 30:27-33 kag 33:7-16: batok sa Asiria kag sa hari sini nga si Senakerib. “Ariel” ukon “Leon sang Dios,” buot silingon, Jerusalem.

– 30:18-26 kag 32:15-20: nahanungod sa magaabot nga kahamungayaan.May pila ka mga binalaybay halin sa panahon sang Pagkatapok ukon labi pa nga

ulihi sadto:– 34: ang Paghukom sang Dios sa Edom (basaha ang panguna sa kapitulo 24).– 35: ang pagbalik halin sa Pagkatapok, kasubong sang Isaias 40-41.– 33:17-22: halandumon nga panahon sang paghidaet.

• 16. Si Yahweh nagapasad sang mga sadsaran sang bag-o nga Jerusalem. Aton mabasahan sa pamusod nga bato: “Ang nagasandig diri indi mauyog.” Ang bag-o nga katawohan sang Dios mangin isa ka katawohan nga nagatuo gani wala sing bisan ano nga gahum nga magaharihari sa ila. Bisan sa wala pa matawo si Kristo, nahangpan na sang mga Judio nga ining “pamusod nga bato” nagatumod sa Mesiyas (basaha ang Sal 118:22). Si Jesus naggamit sini sa pagtumod sa iya kaugalingon (basaha ang Mt 21:42 kag Ef 2:21). Si Pablo nagadumdom man sining bag-o nga sadsaran sa 2 Timoteo 2:19.

• 29.13 Mga pagsabdong batok sa mga tawo nga may manabaw nga pagsimba kag wala nagapadalum sang ila pagtuo. Batok sa pagtuloohan nga ginapaalinton subong sang mga binatasan sang nagligad nga panahon ukon ginatudlo subong sang isa ka programa sang pagtulon-an. Gani ang Dios magatudlo sa ila paagi sa walay ginalauman nga mga hitabo nga magatublag sang ila makitid nga kaalam. Basaha ang Mt 15:8 kag 1 Cor 1:19.

• 30.1 Isa ka binalaybay nga nagahimalaut sang pagdampig sa Ehipto.

Talupangda sa mga bersikulo 8-15: si Isaias nagahipos sa tapos mapaslawan ang iya mision, subong sa 8:11. Ang tawo nga may pagtuo indi malingkang sang mga katalagman; nagasalig lamang sia sa pulong sang Dios.

• 18. Ang Dios nagahigugma kag nagatudlo sa aton. Ini nga binalaybay nagasugid sang tanan nga katingalahan nga matukiban kon magpakigkita kita sa Dios sa tunga sang mga luha.

Makita ninyo nga mahigko ang inyo mga diosdios. Ang mga tawo nakatalupangod na nga nagaalagad sila sa di-matuod nga mga diosdios. Ang pagsimba sa mga diosdios indi lang sa pagtipig sang mga estatua nga mga diosdios kundi sa pagsalig man sa mga tawo, sa pag-alagad sa mga kapasaran kag paghandum sa mga pagkabutang nga ginalarawan sining mga larawan. Sa pagbasa sa Ezequiel 23:8-17, makita naton:

– ang pagsimba sang mga Ehiptohanon sa mga diosdios: ang pagsalig sa isa ka pungsod nga may labing katilingbanon nga kahusayan nga nagahatag sang kalan-on sa tanan apang nagaagaw sang ila kahilwayan.

– ang pagsimba sang mga Asirio sa mga diosdios: ang pagsimba sa gahum kag labi nga pagpasulabi sa mga lalaki.

– ang pagsimba sang mga taga-Babilonia sa mga diosdios: ang paghandum sa kuarta kag matag-adlaw nga bulohaton ang ginahatagan nila sing pagtamod sa bug-os nila nga kabuhi. Ang mga tawo wala na sing tion sa pagkabuhi sing matuod kag wala na sila nagapamangkot sang madalum nga kahulogan sang ila mga kabuhi.

• 31.1 Ini nga dinalan nagapadayon sang binalaybay sa 30:1 kag nagapakita sang tatlo ka mga artista sa inaway sa politika. May duha ka “dalagku nga mga gamhanan” kag sa tunga nila yara ang magamay nga pungsod sang mga Judio nga nagatinguha nga mabuhi. Ang mga hari nagapangayo sing tabang sa Ehipto batok sa

Asiria kag dayon, sa Asiria batok sa Ehipto.Mabakod ang ginapanudlo ni Isaias: sa wala pa magpakigbuylog sa makatalagam

nga mga hampang sa politika, ang hari kinahanglan magmatarong kag ang katawohan kinahanglan magmatutom sa mga sugo. Dayon ang tanan makasalig sa Dios nga ila Bato. Ang pulong sang Dios nagapadayon nga may madalum nga kahulogan subong:

– para sa ginadaugdaog nga katawohan sang “Ikatlo nga Kalibutan” ukon kubos nga mga pungsod sang kalibutan,

– para sa Simbahan kon ini nagaatubang sang katalagman.

• 32.1 Isa pa ka binalaybay nahanungod sa mga paglaum nga ginapatuhoy sa hari nga magaabot, ang Prinsipe sang Paghidaet (basaha ang Is 11).

Ang matarong nga hari magahatag sang iya espiritu sa mga pangulo kag mga manugdumala. Dayon ang katawohan makakilala kay Yahweh; mapakawalay pulos ang mga pagpakamalaut nga napahayag sa 6:10: ang mga nabulag kag namungol nga wala magpati mangin bukas sa Pulong sang Dios.

• 33.17 Ini nga binalaybay, nga gindugang sa libro ni Isaias sang ulihi, nagahatag sang pagtamod sa paglaum sa paghidaet kon ang pagpamigos mangin isa na lang ka handurawan.

Ang Sion, ang Jerusalem, amo ang tolda nga indi gid malingkang. Nagakalipay ini sang tinago nga pagpangapin ni Yahweh nga nasambit na sa larawan sang tuboran sang Shiloa sa 8:1. Isa ini ka malinong nga presensia apang labi nga gamhanan sangsa magahod nga presensia sang dalagku nga mga pungsod nga yara sa pangpang sang dalagku nga mga suba (ang Babilonia, ang Ehipto, kag ang Tiro sa baybayon), mga pungsod nga masami nagapabugal sang ila dalagku nga mga sakayan. Sa Sion, ang siudad nga wala sing gahum ukon manggad apang yara sa idalum sang Kasugoan sang Dios, ang mga tumoluo nagabatyag sing kapat-uran sa pag-atubang sa mga hitabo.

“Tan-awa ang Sion, ang siudad sang aton mga piesta… ang Jerusalem, ang matawhay nga puloy-an.” Subong sini ang pagtan-aw sang tumoluo sa Simbahan sa diin makita niya si Kristo. Kon magpabilin lang sia sa dulonan sang Simbahan kag wala maghalad sang iya kaugalingon sa iya, madali sia makasaway sa iya. Apang kon magsulod gid sia kag mag-ambit sang iya kabuhi sing madalum, matukiban niya nga ang Simbahan lamang ang makahatag sing kusog, paghidaet kag presensia sang Dios sa tanan nga mga tawo.

• 34.1 34:1. Ang paghukom ni Yahweh sa Edom. Basaha ang panguna sa kapitulo 24.

– 35:1. Ang pagbalik sang mga tinapok kag ang pagbalita sang panahon sang Mesiyas. Basaha ang paathag sa Isaias 40-41.

• 36.1 Ang madason nga duha ka mga kapitulo nagasaysay liwat sang mga kapitulo 18 kag 19 sang libro sang 2 Mga Hari, nga nagasaysay sang pagkibon sa Jerusalem sang mga hangaway ni Senakerib. Ang nahauna nga sugilanon ginapaathagan sa 2 Hari 18:17.

Yari karon ang paathag sa ikaduha nga hitabo:Si Isaias nagapabakod sang pagbato bisan nga sa tawohanon nga panan-awan wala

sing may makapangapin sa ila. Nagasaad sia sang pagpatunga sang Dios nga nahanabo sa dagway sang kalalat-an nga nagpamatay sa Asirio nga mga soldado. Isa ka gatos kag otsentay-singko ka libo ka mga soldado sa kampo sang mga Asirio ang ginpamatay sang anghel ni Yahweh.

Sa 22:8 ginhatagan naton sing pagtamod ang pagpamatok ni Isaias sa bisan ano nga pagsugtanay sa dalagku kag gamhanan nga mga pungsod – daw malain nga tinindugan sang isa ka magamay nga pungsod nga wala sing ikasarang sa pagbato. Nagasalig lamang sia diri sa gahum sang pagtuo – subong sang ginhimo ni Elias sang nagligad nga panahon – kag naluwas niya ang iya pungsod.

• 37.21 Importante ang paghatag sang pagtamod sa masunod nga mga tulon-an sa panagna ni Isaias:

– Ang Dios indi makabatas sang pagkamatinaastaason sang mga gamhanan nga, sa pagpakanubo sa mga kubos nga nagasalig sa Dios, nagatamay sa Dios mismo.

– Ang saad sang kahilwayan nagalakip sang saad sang pagpatindog liwat sang pungsod. Pagkatapos sang pagtilaw sa ila, ang mga nabilin nga buhi mangin kaangay sang bag-o nga tanum.

Kon aton usisaon sing maayo ang maragtas sang kalibutan, aton makita kon paano ginapangapinan sang Dios ang mga tawo nga wala sing ikasarang sa pagpangapin sang ila kaugalingon kag ang mga grupo sang mga tawo nga nagapadayon nga matutom sa ila mision. Labi sangsa bisan kay sin-o, ang Simbahan nagabatyag sining pagpangapin kon sia ginapagamay kag ginahingabot.

• 38.1 Ayhan natabo ini sa wala pa ang pagkibon sadtong tuig 701. Makita naton diri nga si Haring Hezekias nagamasakit kag nagakabalaka sing bug-os sa ikaayo sang iya lawas.

Si Isaias nagahatag sang iya tinion sa pag-ayo kay Hezekias sa ngalan sang Dios, kag nagadugang sang saad sa pag-atipan kag pagpangapin sang Balaan nga Siudad. Si Yahweh may labing masangkad nga panan-awan sangsa kay Hezekias nga matinuohon. Sa pagpaayo kay Hezekias, bisan nga hari sia, ang katuyoan sang Dios amo ang iya buko sa pagluwas sang tanan.

Ang “ambahanon ni Hezekias” isa ka salmo sang pagpasalamat subong sang iban pa nga yara sa libro sang mga Salmo. Nagapabutyag ini sang madalum nga mga balatyagon sang mga tumoluo sang Daan nga Kasugtanan: suno sa ila, ang kamatayon nagakahulogan sang pagkadula sang tanantanan, kag nagtinguha sila sa pagpakighambal sa Dios nga wala sia sing may mapuslan kon magtugot sia nga ang iya matutom nga katawohan madula sa walay katubtoban.

• 39.1 Ining katapusan nga hitabo nga ginasaysay sa libro ni Isaias nagikan sa 2 Hari 20. Nagahatag ini sing pagtamod sa malain nga batasan sang mga abyan ni Isaias.

Si Isaias nagapadayon sa pag-alagad sa Dios, nga malig-on sa iya pagtuo. Nahanungod kay Hezekias, walay sapayan nga nahamut-an sia sang Dios, nagapadayon sia nga makinaugalingon kag di-masaligan.

Daw kahadlok ang nagapangibabaw kay Hezekias sa baylo sang madalum nga pagtuo. Ini ayhan ang kabangdanan kon ngaa ang iya anak nga si Manases nangin pinakamalain sa tanan nga mga hari sang Juda: nakahibalo kita nga ang mga tawo nga nangin pinakamalain nga mga kaaway sang pagtuo masami nga nagagikan sa mga pamilya sa diin may labi nga pulopakita nga pagsimba sangsa madalum nga pagtuo kag paghalad sang kaugalingon sa kaayuhan sang isigkatawo.

LIBRO SANG KALUGPAYANAng Takna sang Dios nga Manunobos

Ang madason nga mga kapitulo nagatumod sa mga hitabo nga nakabulig sa mga Judio nga tinapok sa Babilonia sa pagpauli sa ila pungsod. Ini nga mga hitabo ginasaysay sa katapusan sang Ikaduha nga Libro sang Mga Hari kag sang panugod sang Libro ni Esdras.

Ini nga libro maathag nga nagaatubang sang isa ka bag-o nga kahilwayan, isa ka pagsulit sang natabo sa panugod sang balaan nga maragtas, sang ginpagua sang Dios ang iya katawohan halin sa Ehipto. Apang sa sini nga tion, nagakaigo ang paggamit sang pulong nga PAGTUBOS kay ini, nga nagakahulogan pagluwas, nagasiling, labaw sa tanan, nga ginluwas ang tawo ukon katawohan nga nag-atubang sang katalagman.

Ang Dios nga manughilway nagkari sa pagpangita sang katawohan nga wala makakilala sa iya kag sa ila man kaugalingon. Ang mga pamilya nga iya ginpagua halin sa Ehipto indi pa gani katawohan. Ang Dios bag-o lang nila nakilala kag sila bag-o man sa iya. Apang ang Dios nga Manunobos amo ang nagatuytoy sang isa ka pungsod nga ginub-an kag nag-uyang sang iya manggad. Nagahambal sia sa makasasala nga katawohan nga, sa tapos sia makilala, naglalis sa iya sa bagay nga napahamtang sila sa katalagman.

Gani ang pulong nga Pagtubos nagapahayag sang nagaalawas nga paghigugma sang Dios nga nagaduko sa iya katawohan nga mabinatuon kag yara sa katalagman, tigulang kag masakiton, paagi sa ila pagpakasala. Ginapaayo niya sila, ginahatagan sila sing paglaum, kag ginatudloan sila sang kahulogan sang ila mga pag-antus. Sa pinakasentro sini nga libro nga ginhalad sa Dios nga Manunobos yara ang larawan ni KRISTO, ANG TAWO NGA MANUNOBOS.

Gani sang magpauli ang mga Judio sa duta nga natawohan nga may labing maathag nga pagtalupangod sang ila mga sala, nagsugod sila sa paglantaw sa bag-o nga mga paglaum nga gintanyag sa ila sang Dios nga mapinatawaron. Indi lang sila magapatindog liwat sang ila pungsod kundi magmangin mga alagad man sila sang KABUG-OSAN NGA PAGPAKIG-ULI sang mga tawo sa Dios kag sang KABUG-OSAN NGA PAG-ULIAY sang mga tawo.

Mga Hitabo sa Maragtas

Ang mga Judio gintapok sa Babilonia kag gin-iwagan sila sang tulon-an nanday Jeremias kag Ezequiel. Nakahibalo sila nga sila ang mangin nabilin nga paagi sa ila ang Dios magabayaw sang katawohan sang Israel. Apang wala sila sing iban nga mahimo kundi ang paglaum sa pag-abot sang takna sang Dios.

Subong sang matalupangdan sa bug-os nga Biblia, ang Dios nagapadala sing mga propeta kon may importante nga mga butang nga nagakahanabo. Ginapadala niya sila sa pagpaathag sang mga hitabo kag pagtudlo sang dalan. Para sa Israel nga tinapok, “ang importante nga hitabo” amo si Ciro nga hari sang Persia. Sang tuig 549 si Ciro nagribok batok sa mga mananakop nga mga Medo. Sang makaligad ang lima ka tuig, gintipon niya sa idalum sang iya gahum ang mga Medo kag mga taga-Persia, kag sang makaligad ang lima pa ka tuig ginsakop niya ang Lydia. Sa pag-inagaway sa pagpamuno, sia may isa ka katapusan nga katuyoan: ang pag-atubang sa Babilonia.

Amo ini ang tion sang magtuhaw, gikan sa mga Judio nga naghalin sa ila pungsod, ang isa ka dungganon nga propeta nga ang ngalan wala makilala. Sang magluntad ang daku nga katublagan sa politika, ang Dios nagbugna sa iya sang tion sang kahilwayan.

Luas sa sini, ang Dios nagbugna sang makatalanhaga nga kamatuoran: ginpatawad na subong ni Yahweh ang iya katawohan kag ginpanas ang ila nagligad nga mga utang, kag nagbalita sia nga magakari sia sa labing madali. Ini ang sadsaran sang malipayon nga mensahe nga ginbutang madason sang mga panagna ni Isaias sa mga kapitulo 40-55 nga

ginatawag “ang Libro ni Isaias.”

Ang Mensahe nga Nagapalugpay

Ini ang mensahe sang Maayo nga Balita, nga sa Griego nga lengguahe ginabadbad bilang Ebanghelyo. Sa iya kaupdanan, ang propeta nagabalita sining nahauna nga Ebanghelyo nga panguna nga larawan sang Ebanghelyo nga magaabot sa ulihi. Yari ang ginpalip-ot nga pagpahayag sang kaundan:

– Ginaagda niya sila sa pagtuo. Si Yahweh wala malutos sa pagkalutos sang iya katawohan. Sia lamang ang Ginuo sang uniberso kag ang manugdumala sang mga hitabo subong.

– Ginatawag niya sila sa paglaum. Kinahanglan mag-aman sila sa pagpauli sa Jerusalem kag sa pagpatindog sini liwat, kay didto ang bug-os nga katawohan magapakigkita sa Dios.

– Wala sia ginakapoy sa pagpakita sa ila sang paghigugma kag kalulo ni Yahweh, nga kaangay gid sang iya sang isa ka iloy.

Sa mga binalaybay sa sini nga libro, pinasahi ang nagatumod sa alagad ni Yahweh: 42:1; 49:1; 50:4; 52:13. Sa sini, ang propeta nagalarawan kon paano ginapakig-uli sang Dios ang kalibutan paagi sa katutom sang isa ka alagad nga, sa dungan, nagalarawan kay Kristo, sa katawohan sang Dios, kag sa di-maisip nga walay sala nga mga biktima sini nga kalibutan.

Isaias komentaryo

• 40.1 Ang propeta nagasugid sing bug-os nga paghalong nahanungod sa pagtawag sa iya. Bilang si Isaias, ginpakilala sia sa konsilio sa Langit, sa diin nagadesision ang Dios nga ginapalibutan sang iya mga anghel. Didto ginapahayag sa iya ang isa ka makatalanhaga nga butang.

Hambali ang Jerusalem, kag singgana nga nabayaran na ang iya mga sala. Ginpatawad na ni Yahweh ang iya katawohan. Kag bangod sini pagatukoron niya sila liwat sa Duta nga Ginsaad. Dili sila mahangawa sa kabantugan sang daw di-malutos nga Babilonia sa diin sila gintapok. Ang tanan nga unod tanan nga mamalatyon kasu-bong sa hilamon: nagakahulogan ini nga ang bantog nga siudad hinimoan sang tawo kag magataliwan ini kasubong sang mga pagpanghandum sang tawo (basaha ang San 1:10); apang ang mga saad ni Yahweh masami nga nagamatuod.

Ginsugo ang mga anghel sa pag-aman sang pagpauli sang mga tinapok. Pagatapanon ang mamala kag makatalagam nga dalan sang desierto para sa ila. Magabalik sila nga madinalag-on. Para sa tanan nga mamalatyon, buot silingon, sa tanan nga mga tawo sa kalibutan, ang mga katingalahan mapahayag gid gani ma-tukiban nila ang himaya sang isa lamang ka Dios kag makilala nila si Yahweh.

Ang mga pulong sang propeta wala ginagamhan sang tion kag duog kag nagapakighambal sa bag-o nga katilingban nga igabun-ag, agod magsugid sang Maayo nga Balita sa ila. Amo ini ang nahauna nga kahigayunan nga ining mga pulong masapwan sa Biblia.

Ang lingaw isa pa ka bag-o nga pulong sa Biblia. Wala ini nagakahulogan nga ginadala kita sang Dios sa pagyaub ukon sa mapailubon nga pagtan-aw sa mga nagakahanabo kundi ginapabaskog niya kita agod mapadayon naton ang aton mision. Gani sa madason nga mga kapitulo, pabaskugon sang propeta ang mga Judio sa pagpauli walay sapayan sang mga kabudlayan. Sa mga sulat ni Pablo, masapwan sing makapila ang mga pulong nga sulay kag pabaskog. Apang subong sang iban pa nga mga manunolat sang Biblia, sa pagpahanumdom sang mga saad sang Dios, si

Pablo nagaagda sa aton sa malig-on nga pagbato sa mga kusog sang kalainan.Amana sa desierto ang alagyan ni Yahweh. Nakita sang propeta si Yahweh nga

nagapanguna sa iya katawohan agod pagtuytoyan sila sa ila duta nga puloy-an sa walay katubtoban. Apang sang magbalik ang mga tinapok sa Palestina, natalupangdan nila nga wala nila makita ang Dios ukon ang paghidaet sa walay katubtoban: may kulang pa, nga matuman sang makaligad ang mga siglo. Sa pagkamatuod, sa natalana nga panahon, nagtuhaw si Juan Bautista nga nagawali sa desierto kag madason sa iya ang Dios nag-abot “agod makita sia sang tanan nga mga tawo,” subong sang ginasiling sa Ebanghelyo (Lc 3:4).

• 12. Sa naulihi nga mga kapitulo, aton mabasahan ang iban pa nga mga binalaybay nga kaangay sini, nga nagahatag sing pagtamod sa kadungganon ni Yahweh nga Manunoga. Dili kita matingala sa sining malig-on nga pagsiling. Ang propeta nagasulit sing subong nga mga panaysayon batok sa mga diosdios, indi lang agod mapapati kita kundi agod malipay kita sa pagsulit sang subong nga pagdayaw sa isa lamang ka Dios.

Ang mga Judio sa Babilonia wala sing templo ukon pagsimba nga may kahusayan. Kag nakita nila didto ang pagsimba sang mga pagano. Ang daku nga siudad sang emperio nagapakita sang kalabawan sang ila mga dios kag sang ila bantog nga mga templo. Sadto nga panahon sang paglinapta sa dumoluong nga mga pungsod, na-tukiban sang mga Judio nga ang ila pagtuo sarang makalupig sang kalibutan: sila lang ang nakahibalo sang ginsugoran sang bug-os nga kalibutan kag kaladtoan sang maragtas.

Sa panugod sining siglo, ang mga tumoluo naghatag sing pinasahi nga pagtamod sa Dios nga manunoga sang uniberso, nga nagbuko sa mga kasugoan sang kalibutan kag katilingban. Wala sila maghunahona sing maayo sang mga hitabo sa maragtas agod ila makita sa sini ang pagbuhat sang Dios nga manlulowas. Gani labi nga kinahanglan ang paghatag sing pagtamod sa kamatuoran nga ang Dios nagapakilala sa mga tawo kon nagatinguha sila sa pagsakdag sang katarungan sa kalibutan kag pagluwas sang pinigos nga kautoran. Apang ang mga Judio nagsunod sang baliskad nga paagi. Nahauna, nabatyagan nila ang presensia sang Dios nga nagaluwas sa ila kag nagasugo nga magpangabuhi sila sa isa ka katilingban nga napasad sa katarungan. Dayon ila nahangpan nga si Yahweh nga ila Dios amo ang agalon sang bug-os nga kalibutan kag sang mga kasugoan sini, ang Dios sang bug-os nga katawohan. Sugod sadto, nabatyagan nila ang katungdanan nga dapat ihatag sa kalibutan ang kapawa nga magaluwas sini.

Ayhan may tulon-an nga makita naton diri nga kinahanglan pa naton, kay madamo gid nga mga tawo ang nangin interesado sing bug-os kay Kristo samtang wala nagakabalaka sa pagkilala kon sin-o gid sia. Walay pulos sa ila kon sin-o gid si Jesus suno sa maragtas nga ginapakita sang mga Ebanghelyo kag nalipay na sila nga ang iya larawan nagalabaw sa tanan nga mga tawo. Apang ang mga tawo nga natudloan sang siensya karon nakahibalo nga nagapakig-isa sila sa bug-os nga kalibutan; nakahibalo sila nga ang amo man nga hulag ukon amo man nga kasugoan amo ang nagapahulag sang mga bituon, sang pinakamagamay nga mga sangkap sang tanan nga mga butang, kag bisan sa pagpitik sang iya tagipusoon. Sa amo sini nga mga tawo indi tuman ang isa ka Kristo, ang “nahauna nga rebolusyonaryo,” bisan ang isa ka Kristo nga “dungganon nga mahinandumon,” ukon Kristo nga “pinakalabaw nga tawo.” Indi sila magtugyan sang ila kaugalingon kay Kristo kon wala nila sia nakita nga labi nga gamhanan sangsa kalibutan, kag kon indi nila sia masimba bilang Ma-nunoga nga nangin tawo.

• 41.1 Ang nahauna nga mga bersikulo sang binalaybay (b. 1-3) nagapakita kay Ciro nga mananakop nga nagamadinalag-on sa pagpanakop sang Nalitung-an nga Sidlangan. Sang una nga mga panahon, si Yahweh nagpadala sang pagano nga mga hari sa pagsilot sang iya katawohan. Karon, isa sa ila ang ginpili ni Yahweh sa

pagluwas sang iya katawohan. Isa ini ka tulon-an sang pagpaubos para sa mga tumoluo: ang Dios nagaluwas sa ila paagi sa isa ka tawo nga wala nagatuo nga iya ginhimo nga galamiton. Ang Dios wala sa gihapon nagapili sang mga balaan ukon mga tumoluo sa paghilway sang mga pungsod.

Ang mga bersikulo 6-7 nga nahanungod sa pagsimba sa mga diosdios wala sa lugar, subong sang 40:19-20.

• 8. Sa sulod sang mga siglo, ang mga Judio nagbalikid sa ila inagihan kag nagapasangkad sa gihapon sang ila pagdumdom sang mga katingalahan nga ginhimo sang Dios sang ila paghalin sa Ehipto. Karon, kinahanglan sila magtan-aw sa palaabuton. Sa sini nga tion, ginaaman ang isa ka bag-o nga paghalin sa Babilonia, kag pagaupdan ini sang labing daku nga mga katingalahan sangsa natabo sang nahauna nga Exodo.

Talupangda sing maayo. Ang Biblia nagapadayon sa pagpakita sang tama ka daku nga mga paglaum sa tunga sang kinaandan nga mga hitabo. Sa pagkamatuod, diutay nga mga grupo ang magabalik sa Palestina, kag wala sing iban nga milagro luas sa ila malig-on nga pagtuo.

Gani ini nga dinalan ginapatuhoy man sa aton nga mga tumoluo subong, nga may tuman nga kaisog agod mangin labi sangsa mapatumbayaon nga mga tagpalamati lang sa Simbahan. Kon nagahiusa kita sa magamay nga mga katilingban kag nagatinguha sa paghatag sang kabuhi sa isa ka Simbahan nga nawad-an sing kusog, ukon nagahalad kita sang aton kaugalingon sa pagtinguha sa pagbayaw sang aton katilingban, ang Dios mismo nagaagda sa aton sa pagsalig, pagbatas, pagpati kag paglaum nga mangin maayo ang bunga sa ulihi.

• 21. Ini nga dinalan nagasaulog sang duha ka kadalag-an ni Ciro. Sa aton pagbasa sini nga mga bersikulo, mahangpan naton nga nahibaloan na sang propeta ang mga kadalag-an sang manughilway sa wala pa ini matabo kag wala sing may nakapakot. Gani ang Dios nagbugna sang palaabuton nga mga hitabo sa iya mga propeta bilang pamatuod nga sia mismo ang matuod nga manlulowas sang iya katawohan. Ginbuot niya ang pag-abot ni Ciro halin sa malayo agod ibalik ang kahilwayan sa mga Judio.

• 42.1 Yari ang nahauna sang Mga Ambahanon sang Alagad ni Yahweh (basaha ang panguna sa sini nga libro). Ayhan ini nga ambahanon nagsaulog kay Ciro nga ginpili sang Dios sa pagluwas sang mga Judio. Nagtuhaw ini nga mananakop sang sa sulod sang duha na ka siglo ang katawohan sang Nalitung-an nga Sidlangan nagbatas sing mga pag-antus nga halos indi malarawan: walay untat nga mga inaway, pagpamigos, pagpamatay, pagpaantus, kag halos dalayon nga tiggolutom sa magagmay nga mga pungsod nga gindugmok sang Asiria kag Babilonia. Gintipon ni Ciro sila tanan sa isa ka emperio, kag nagsalig sila sa iya, kay gintahod niya ang mga ginapatihan kag mga binatasan sang tagsa ka pungsod.

Nakita sang propeta kay Ciro ang manugpanugod sang bag-o nga panahon sang pagbugna sang Dios sang iya kaugalingon sa bug-os nga katawohan, kag ginkabig niya si Ciro nga manubo lang sing diutay sa Mesiyas. Ang tanan nga ginasiling sang propeta nahanungod kay Ciro sarang mapatuhoy kay Kristo, ang matuod nga Mesiyas. Kag sa pag-abot sang panahon sang Ebanghelyo, makilala sang mga apostoles sa sini nga binalaybay ang panagnaon nga pagbalita nahanungod kay Jesus kag sa iya pagluwas (Mt 12:18).

Yari ang akon alagad. Labi sa bisan kay sin-o, si Jesus amo ang matuod nga alagad sang Dios nga iya Amay, kag sa sini kaangay sia sa iya iloy nga si Maria nga nagbalita nga sia amo ang babaye nga alagad sang Ginuo (Lc 1:38).

Ang akon pinili nga akon nahamut-an. Ini gid ang mga pulong nga aton mabatian sa Pagbunyag kay Jesus kag sa iya Pagbalhin sang Dagway (basaha ang Mt 3:17; Mc 1:11; Lc 3:22; Mt 17:5; Mc 9:7; Lc 9:35).

Ginabutang ko sa iya ang akon Espiritu. Basaha ang Is 11:2 kag 61:1; Jn 3:34.

Magadala sia sang katarungan sa mga pungsod, buot silingon, sang iya desision sa pagpatigayon sang katarungan sa kalibutan. Indi sia magsiyagit ukon magsinggit. Sa pagluwas sang kalibutan, si Kristo indi maggamit sang tawohanon nga mga paagi subong sang pagpalapnag sang balita karon, pagpanunto kag pagpangsakit; mangin mapainobuson sia nga manunodlo nga ginapalapitan sang mga tawo nga naga-pangita sing “pahuway” (basaha ang Mt 11:29).

Sa dinalan may pinasahi nga paggamit sang mga pulong nga madulaan sang paglaum kag magduhadoha. Ang alagad mahinangpanon sa mga tawo nga nadulaan sang paglaum kag nagaduhadoha, apang sia mismo wala nagaduhadoha kag wala man nadulaan sang paglaum: makusog sia kag nakahangup sang mga maluya.

Gintawag ko ikaw sa pagbukas sang mga mata sang mga bulag, sa paghilway sang mga binihag sa bilanggoan. Ang Alagad ni Yahweh magasugod paagi sa pagluwas sang Israel. Magahatag sia sing panan-awan, buot silingon, sang pagtuo, sa mga bulag nga wala nagatuo (basaha ang Is 35:5 kag 32:3). Paguaon niya ang mga binihag halin sa bilanggoan, buot silingon, halin sa Babilonia. Kag bangod kay ang nahauna nga kasugtanan sang Dios sa Israel didto sa Sinai gin-guba sang malalison nga katawohan, karon si Yahweh nagaaman sang isa ka bag-o nga kasugtanan para sa katawohan sang mga tumoluo: sa pagpatigayon sang pagpakig-uli sang akon ka-tawohan sa akon (labi nga maathag ang ginasiling sang dinalan: agod nga mangin isa ka kasugtanan sang katawohan).

Kapawa sa mga pungsod (basaha ang Lc 2:32). Dumdoma ang ginasiling sa panguna kag ang ginasiling nahanungod sa 40:12. Ang mga Judio nga ginapanglapta sa dumoluong nga katawohan nakatalupangod nga ang Dios sang bug-os nga katawohan indi magaluwas sa ila samtang wala pa mapatigayon ang pagpakig-uli sang tanan nga mga pungsod.

• 10. Ang mga tikang ni Ciro amo ang kadalag-an sang Dios. Si Yahweh nagalakat bilang isa ka hangaway nga Dios (basaha ang Huk 5:4) apang puno sang iloynon nga paghigugma.

Ang binalaybay nagadumdom sang mision nga gintugyan kay Isaias (6:10): “Paagi sa imo ang mga tagipusoon sining katawohan mangin matig-a kag ang ila mga mata mabulag.” Ginpatawad ni Yahweh ini nga katawohan kag luyag sia magpaayo sa ila nga indi makahibalo magtan-aw kag gintawag nga bulag sa 42:7. Sa tapos mahilway, mangin mga saksi sila sang Dios nga nagaluwas.

Kon kaisa, sa aton panan-aw ang mga propeta daw nagsayop sa pagbalita sing makapila nga ang pagkari sang Dios nagahilapit na gid, sang yara pa sila sa labing una nga panahon sang maragtas. Sa pagkamatuod, indi sila lain gid sa aton, kon magpati kita nga aton naangkon ang tanan lakip sa kadalag-an sang isa sang aton kasimanwa, bisan sa piniliay man ukon sa paindisanay. Wala kita nagabiya kay Kristo, ang aton isa lamang ka manlulowas kag paglaum, kon maghimud-os kita tungod sa labing tawohanon nga mga paglaum kag kon magkinagula kita na-hanungod sa mga manlulowas nga tawo. Nagalakat kita upod sa ila sa isa ka bahin sang dalanon, kag dayon nagabiya kita sa ila agod magpadayon sa paglakat, sa bisan diin kita ginatawag ni Kristo.

• 18. Ini nga dinalan sarang matawag man: “Ginahimuslan nga Katawohan.”

• 43.10 Ang pagkamasaligan sang madinalag-on nga Dios labi pa nga napamatud-an sangsa nauna nga mga binalaybay: Ako, ako gid… May nagsiling nga ining “Ako” indi nagakaigo mitlangon sang mga bibig sang tawo, apang nagakaigo gid ini sa Dios. Ang “Ako” amo ang bugna sang Dios kay Moises sa nagadabadaba nga kahuykahoy (Ex 3). Kag si Jesus magasiling man sing makapila “Ako” sa pagbugna kon sin-o gid sia (Jn 8:12).

Amo ini ang Dios nga nagapapagsik sa aton. Kon maglakat ka sa kalayo, indi ka masunog. Mahimo ang tanan, lakip na ang pagkabuhi suno sa Ebanghelyo sa duog nga nagapasulabi sang dutan-on nga mga butang.

Sa baylo mo, magahatag ako sang madamo nga mga tawo. Sa sining malarawanon nga mga pulong, napamatud-an liwat ang pinasahi nga paghigugma ni Yahweh sa iya mga anak. Sa bisan ano nga bili, handa sia nga magpakig-uli sa sining katawohan nga iya ginpili kag napahamtang sa katalagman paagi sa ila pagpakasala.

Sa ulihi, 43:16-21, mabatian naton ini liwat: ang bag-o nga Exodo halin sa Babilonia magalabaw sang natabo halin sa Ehipto: tuman na ang inyo pagbalikid sa nagligad nga panahon; karon tan-awa ninyo ang palaabuton.

• 22. Ang mga tawo wala sing kabalaslan suno sa kinaugali nga tawohanon. Luyag sila mag-alagad sa Dios sa bagay nga indi maibanan ang ila tion ukon kuarta. Madamo nga mga tawo ang nagahunahona nahanungod sa Dios sa pagreklamo lang sa iya. Apang ang paghigugma sang Dios mangin labi nga makusog sangsa ila kaku-langan sa pagpasalamat. Igabubo niya ang iya Espiritu sa bug-os nga katawohan.

Wala ka makadala sa akon sang karnero bilang sinunog nga halad. Ang mga Judio nga gintapok sa Babilonia wala sing templo ukon mga seremonia. Gani si Yahweh nagasiling sa ila: “Kon magkari ako sa pagluwas, ini indi bangod kay ginbakal ninyo ang akon mga bugay paagi sa inyo mga halad.” Ang Dios nagaluwas sa ila bisan wala sila sing may ginhalad sa iya, kag wala man sila magtawag sa iya.

Ako ang nagapanas sang inyo mga pagpakasala kag wala na ginadumdom ang inyo mga sala. Ginpapas-an ninyo ako sang inyo mga sala. Sa tapos sia magpakighambal paagi kanday Jeremias kag Ezequiel, ang Dios nagapadayon sa pagpabutyag sang iya paghigugma nga ginatamay sang iya katawohan. Walay sapayan sa ila mga kinatuhay, ang tanan nga mga propeta naggamit sang mga pulong sang mainit nga paghigugma. Sa sini nga paagi makapahayag sila sing maayo kon ano ang ginatawag nga sala: indi lang ini paglapas sa balaan nga mga kasugoan, kundi pagsikway sa paghigugma sang Dios.

• 44.9 Dapat basahon sing pain ang dinalan 9-20 nga ginbutang diri bisan nagikan ini sa iban. Isa ini ka pagtamay sa mga manughimo sang mga diosdios. Makakita kita sang iban pa nga kaanggid sini nga mga halimbawa sang mga pulong nga may baliskad nga kahulogan sa Biblia. Ini tanan may bili pa subong kon ang mga tawo nga nagapabugal sang mga natukiban sang siensya, nagapadayon sa pagpati sa kadiwatahan. Basaha ang paathag sa Is 30:22 kag Jer 2:13.

• 45.1 Isa ka bag-o nga mensahe ni Yahweh kay Ciro nga mananakop, kasubong sang yara sa 41:25.

Yari ang isa ka pinasahi nga tulon-an sa Biblia: ining pagano nga hari ginatawag hinaplasan sang Dios, subong sang mga anak ni David, kag subong man kay Kristo, “ang Hinaplasan sang Dios.” Isa ini ka tulon-an nga mabudlay patihan sang mga Judio nga naanad na sa paghunahona nga si Yahweh amo ang Dios para lang sa ila! Ang maragtas nagasugid sa aton nga si Ciro isa ka “amay” sa iya katawohan, kag ang Biblia magadumdom nga ang iya nahauna nga binuhatan sa tapos masakop ang Babilonia amo ang paghilway sang tanan nga tinapok nga nagapuyo didto (basaha ang Esd 1:1).

Aton diri makita ang binuhatan sang Dios nga ginatuman sa kalibutan sang mga tawo nga wala nakakilala sa iya. Si Kristo magaobra man paagi sa mga tawo nga wala nagapati sa iya. May mga pagbalhin sa politika kag sa kultora nga bisan na-gatuhaw kon kaisa nga nagapamatok sa Simbahan ugaling sa ulihi nagapapas sing madamo nga mga kadiwatahan kag di-matuod nga mga dios.

• 8. Yari ang matahum gid nga pahayag sang hinimoan sang Dios nga manlulowas. Subong sang nasiling sa pagtumod sa Isaias 11:1, dili naton pagkabigon ang kaluwasan nga nagagikan sa Dios bilang sumpong sa, ukon lain sa, sarang mahimo sang mga tawo. Sa baylo, ang pagbuhat sang Dios kag ang pagbuylog sang mga tawo gintingob sa sining pinasahi nga hilimuon nga magadala sa aton sa kaladtoan sang aton mga pagpangabudlay.

Ang katarungan amo ang bug-os nga pagkamatarong sang tawo. Sa malip-ot nga pagpaathag, ini ang kabuhi suno sa kamatuoran kag paghigugma. Ini nga katarungan kinahanglan magikan sa Dios. Sia lamang ang makatuga sang bag-o nga Tawo, nga sa pagkamatuod, matuman ini kay Kristo, ang Labing Matarong (Jn 16:10). Ginbun-ag sia sa tunga naton bilang nahauna nga salingsing sang binag-o nga katawohan. Si Kristo indi na lang magtuhaw sa kalibutan, nga nagakunsad sing mahimayaon halin sa langit, kundi mangin bulak sia sang aton duta, isa ka Judio nga ginbun-ag sa mga Judio, matuod nga tawo nga ginbun-ag sang ulay nga iloy. Indi si Kristo lamang ang magatuman sang hilimuon sa pagluwas sa aton, kay kinahanglan ini matigayon sa sulod sang bug-os nga maragtas. Ang Katarungan kag Kaluwasan mangin mga bunga sang bug-os nga katawohan nga ginhimo nga mabinungahon sang Diosnon nga kaluoy.

Ang kaluwasan diri nagakahulogan bug-os nga kahilwayan sang mga tawo.Ini nga dinalan ginabug-os sang Salmo 85 sa diin ginagamit ang isa pa ka larawan:

ginatapo ang duha ka mga kamot, ang isa nagauntay gikan sa langit kag ang isa nagabayaw gikan sa duta agod matuman ang walay katapusan nga kasugtanan sang Dios kag sang iya katawohan sa Paghigugma kag Katutom (basaha ang Jn 1:17).

• 9. Ang amo man nga mga tema ginapadayon sa nagakalainlain nga mga pulong.45:9-13: si Yahweh nga hilway nga Manunoga sang tanan amo man ang

nagadumala sang maragtas. Aton talupangdon sa Jeremias 18:1 nga ang paanggid sang manugkulon kag sang iya lunang ginapakamaayo nga may lain gid nga kahulogan.

• 14. Ginatan-aw sang propeta ang mga gamhanan sadto nga nalutos na subong ni Ciro. Ang nalupig nga mga Ehiptohanon kag mga Etiope nagapos sang mga kadena samtang nagabalik sa Palestina sa amo man nga dalanon sa diin nagkari sila nga bugalon. Samtang nagalabay sila sa Jerusalem, nakita nila ini nga mahimayaon kag puno sang mga bugay sang Dios. Naglulohod sila nga nagaatubang sa Jerusalem samtang nagapakitluoy sila kay Yahweh sa pagluwas man sa ila.

Ang paghilway sang Israel amo ang paagi sang Dios sa pagbugna sang iya kaugalingon sa kalibutan; makilala nila si Yahweh paagi sa pagbuhi niya sang napatay nga katawohan. Magakari sila sa pagsimba sa Ginuo sang Uniberso nga “tinago” sa katawohan nga di-kilala.

Subong man sini ang makit-an sa Simbahan kon ini ginatamay. Sa pila ka adlaw ang mga tawo nga nagayaguta sini makatukib sang Dios didto. Sa pila ka adlaw ang mga tawo makatalupangod nga ang Simbahan nagtipig sang kalayo sang Dios sa kalibutan kag sang kamatuoran sang mga tawo.

• 46.1 Ang propeta nagatagna sang kalaglagan sang Babilonia. Ginapanan-aw niya ang mga Kaldeo nga nagadala sang ila mga diosdios sa ila pagpalagyo. Sa pihak nga bahin, ang Israel indi kinahanglan magdala sang iya Dios. Si Yahweh amo ang nagadala sang iya katawohan (46:1-7). Ang Dios nagahatag sang kabuhi sa iya katawohan, samtang ang mga tawo nga wala nagatuo sa Dios nagausik sang ila kusog sa pagdala sang mga diosdios.

• 47.1 Ginahatagan naton sang pagtamod ang 47:1-15 bilang isa ka ambahanon sang kalisod para sa Babilonia nga mangin larawan sang malaut nga siudad. Bangod

sini, sa Bugna (kapitulo 17-18), si San Juan nagatawag sang Emperio sang mga Romano nga nagahingabot sa mga Kristiano, nga Babilonia.

Ang ulay nga anak nga babaye sang Babilonia amo ang Babel (ukon Babilonia) suno sa Hebreo nga paagi sang pagtawag sa sentro nga mga siudad. Ang Babilonia nagasiling: “Indi gid ako mabalo,” buot silingon, “Indi gid ako madulaan sang akon mga dios”; ukon “Indi gid ako madulaan sang akon bantog nga mga hari”; ukon “indi gid ako makatilaw sang pagkalutos.” Ang Babilonia nagpati nga mapat-od niya ang iya buasdamlag paagi sa iya mga madyikero nga bantog sa Nasidlangan nga mga pungsod. Nagpakunokuno sila sa pagkahibalo sang palaabuton paagi sa ila mga horoskop.

Ini nga dinalan sarang mabagay sa sibilisasion nga nagapasulabi sang dutan-on nga mga butang, sa mga pungsod nga nagalaum sa pagtuman sang tanan nila nga kinahanglanon paagi sa ila mga teknolohiya.

Ginpapas-an mo ang mga tigulang sing tama kabug-at nga singkaw. Ini ang talaksan nga ginagamit sang mga propeta sa gihapon sa paghukom sang bili sang isa ka sibilisasion. Wala sila nagatamod sang kusog sa pagpakig-away, sang kahimtangan sang ekonomiya. Apang nagapamangkot sila: Ano bala ang inyo gina-himo sa mga tawo kon indi na sila makaalagad ukon wala na sila sing pulos sa panan-awan sang iban nga tawo?

• 48.1 Sa 48:17-22 ang propeta nagabalikid sa nagligad nga panahon sang Israel. Nagapahanumdom ini sa aton tuhoy sa aton nabasahan nahanungod sa nadula nga Paraiso. Kon nagtuman lang sila, kuntani nagmatuod ang handum sang Dios sa pagbugay sing bugana sa ila, kag kuntani natuman man ang mga saad sang Dios kay Abraham.

Apang ang Dios magapatunga liwat bilang Manunobos sang iya katawohan.Sa 48:12-15, talupangda nga si Ciro ginadayaw liwat. Ang hinigugma ni Yahweh

magahimo sang iya luyag. Gintawag ko sia. Subong sang ginapaathag nahanungod sa 42:10, ang propeta sa gihapon nagatan-aw sing lapaw sa nagakahanabo subong. Ang mananakop nga si Ciro isa ka manlulowas, gani ang iya mision kag pagka-tawo daw ginasamo sa mision kag pagka-tawo sang isa lamang ka Manlulowas, si Kristo.

• 49.1 Ini nga ambahanon, subong sang 42:1-9, nagatumod sa isa ka alagad sang Dios, apang sa sini nga tion, ginatawag sia Israel (49:3). Wala ini nagatumod sa bug-os nga katawohan sang Israel, kay sa 49:5 ginahatagan sia sang mision sa pagtipon sining katawohan. Ayhan ining malarawanon nga ngalan nga Israel nagatumod sa pinakamatutom nga magamay nga grupo sang mga Judio nga tinapok. Sila ang mga katilingban didto sa Babilonia nga nagpadayon sa paglaum kay Yahweh nga Manlulowas. Sila ang matuod nga Israel nga magadala sang kapawa sang kaluwasan, sa ila katawohan anay kag dayon, sa bug-os nga kalibutan (49:6).

Apang subong sang aton nasambit na sa 42:1, ini nga ambahanon sarang mapatuhoy kay Jesus, ang pinasahi nga alagad sang Dios nga nagadala sang kaluwasan.

Si Pablo nagapatuhoy man sining mga bersikulo sa iya kaugalingon: Gal 1:15; Bin 13:47; 2 Cor 10:14; 12:8.

Gintawag ako ni Yahweh gikan pa sa taguangkan sang akon iloy, subong kay Jeremias (basaha ang Jer 1:1) kag subong man kanday Juan Bautista kag Pablo sa ulihi. Makita diri ang makatalanhaga nga buko sang Dios nga nagatawag sa isa ka tawo para sa isa ka pinasahi nga bulohaton kag ang pagsabat sini nga tawo nga nagabaton sang iya mision.

– Tawo sang Pulong: subong kay Jeremias nga may mga pulong nga naglaglag sing mga pungsod, ang iya mga pulong mangin madinalag-on nga espada. Sia ang katapusan nga “dalangpan,” ang pana nga pagagamiton ni Yahweh sa paglutos.

– Alagad ni Yahweh, nga naghalad sang bug-os nga kaugalingon sa iya mision. Nagbatyag sia sing kakapoy kag daw wala magmadinalag-on tubtob napabunga ni Yahweh ang iya binuhatan. Ini nga mga pagtilaw igalarawan sing maid-id sa duha pa ka lain nga mga ambahanon.

– Ginpili para sa isa ka mision para sa bug-os nga kalibutan, indi subong sang iban nga mga propeta nga, tubtob sadto, nagatipon sang mga tribo sang Israel lang. Talupangda ang tumalagsahon nga pagtuo sang propeta nga nagsulat sini nga mga dinalan. Samtang nagakabuhi sia sang panahon sang Pagkatapok, nagabalita sia sa iya katawohan sang pagkari sang tawo nga magadala sing kapawa sa tanan nga mga pungsod.

Dira kay Jesus ang mga manunolat sang Bag-o nga Kasugtanan magakilala sang Alagad ni Yahweh, si Jesus nga “wala ginbun-ag sa dutan-on nga kinaugali apang nagikan sa Dios” (Jn 1:13).

Sia ang pulong sang Dios, ang espada nga may duha ka sulab (basaha ang Heb 4:12 kag Bug 19:5).

Sia ang masinolundon nga alagad nga ginpaubos apang ginhimaya sang Dios (Flp 2:8).

Sia ang kapawa sang mga pungsod (Lc 2:32).

• 13. Ang iloynon nga paghigugma ni Yahweh sa iya katawohan.Ginaluwas niya sila sa pagkadula sang paglaum kag pagtamay. Ginapatindog niya

liwat ang Jerusalem kag ginatipon ang mga ginpanglapta. Ginaagda niya ang tanan nga mga pungsod sa pagkari sa pagkilala sang matuod nga siudad.

Ini nga mga saad nagsugod nga matuman sang ang mga Judio nga nagbalalik sa ila kadutaan nangin mga misionero sang Isa lamang ka Dios sa tanan nga mga pungsod sang kalibutan sang mga Griego kag mga Sirio. Sang ulihi, ining mga saad pagahatagan sing bag-o nga kahulogan para sa Simbahan nga gintukod ni Kristo bilang Bag-o nga Jerusalem. Kon kaisa, ining bag-o nga Jerusalem daw nagapalamuypoy kag nawad-an sang kabuhi, kag nagakadula pa ini sa pila ka mga bahin sang kalibutan. Apang ang Dios nagadala sa iya sing bag-o nga mga anak gikan sa iban nga mga kontinente. Ginaagda niya kita sa pagtamod sing lampuwas sa aton mga katilingban, sa mga tawo nga wala pa makabaton sang Ginharian sang Dios.

Ginaagihan sang Simbahan ining pagkamabungahon kon nagapangabuhi sia sa kaimulon kag nagasalig sa Dios nga nagahigugma sa iya subong sang paghigugma sang isa ka iloy sa iya anak. Sa sini, makaganyat ini kag makakonbertir sa mga hamtong sa baylo sang pagtamod sa kabataan. Ang Simbahan nagahulat sang mga tawo nga nagahalin sa malayo, buot silingon, sang bag-o nga mga bahin sang katilingban nga daw yara sa malayo: ang mga tekniko, mga sientipiko, mga sampaton sang kaambungan – sila ang wala nagapalapit, kay diutay nga paghangup lang ang ginapakita sa ila; ang mga mamumogon nga ayhan nakatalupangod nga ang Simbahan wala nagasapak sa ila matarong nga mga handum kag matuod nga pag-uswag. Bisan nga ang mga Kristiano masunson nga nangin maalwan sa pagbulig sa tagsa ka imol, pila lang sa ila ang nakahangup nga kinahanglan sakdagon ang kaayuhan sang grupo sang mga mamumogon.

• 50.4 Sin-o bala ang ginatumod diri sang propeta? Ang iya bala kaugalingon ukon iban nga tawo? Ayhan ang alagad isa ka larawan nga nagatumod sa magamay nga grupo sang tinapok nga mga tumoluo, subong sa 49:1-6. Apang ayhan ang propeta nagatumod man sa iya kaugalingon.

Ang nauna nga mga propeta nakaagi man sang subong sini nga pagsumpong. Si Moises kinahanglan magbatas sang nagapamatok nga katawohan. Si Jeremias ginhingabot kag ginbilanggo (basaha ang Jer 20:7 kag 37). Sandig sa sini nga mga halimbawa, aton makita ang larawan kag mision sang himpit nga alagad ni Yahweh.

Sia si Jesus, apang ang tagsa ka propeta makapatuhoy sini tanan nga mga pulong sa iya kaugalingon.

Hatagi sang pagtamod ang panugod sang binalaybay. Ang Alagad sarang makapaambit sang pulong kag makapapagsik sa ngalan sang Dios, kay sia mismo nagapamati kada aga kag sa tanan nga tion handa sa pagpamati. Sa paghatag sing dugang nga kusog sa mga ginakapoy, dapat kita matudloan sang Dios: ang matuod nga propeta isa ka tawo nga nagapangamuyo sa gihapon, nga bukas sa Espiritu sang Dios. “Wala sing may makahibalo sang mga tinago sang Dios luas sa iya Espiritu, kag aton nabaton ini nga Espiritu agod mahibal-an ang nagagikan sa Dios (1 Cor 2:11).

• 51.9 Ini nga binalaybay dungan nga panawag kay Yahweh kag sa Jerusalem agod magbugtaw sila. Si Yahweh ginalarawan bilang isa ka baganihan nga nagakatulog kag ang Jerusalem bilang isa ka babaye nga nahuy-an kag nadulaan sing paglaum.

Sila nga duha ginatawag sing dungan, kay ang pagpatindog liwat sang Jerusalem mangin hilimuon nila nga duha.

– Si Yahweh amo ang nagatalana sang nagakaigo nga tion, ang nagaaman sang mga kahimtangan sang maragtas agod ini mahanabo, kag ang nagabutang sing paglaum sa mga tagipusoon sang mga tawo.

– Ang mga anak sang Jerusalem kinahanglan maghandum anay sang ila kahilwayan kag dayon kinahanglan sila magpatindog liwat sang siudad.

Ang Dios daw wala sa isa ka kalibutan nga ginadumalahan sang mga tawo suno sa ila luyag. Ang Dios daw nagakatulog tubtob mag-abot ang iya takna. Wala ini nagakahulogan nga magasalig na lang kita sa kapalaran kag maghunahona nga malubad ang mga palaligban sa tion nga magtugot ang Dios. Ang bulohaton sang mga tumoluo amo ang pagpadayon sang pagtawag sa Dios agod sia magbugtaw; kag samtang mapisan kita sa pagtukod sang buasdamlag, nagapangabay kita sa Dios sa pagpatigayon sang kinahanglanon nga mga kahimtangan agod makapadayon kita sa pag-uswag.

Sin-o bala ang ginapapagsik sang Dios? Ang katawohan nga nalutos kag nagaantus sang kalainan nga nagakaigo sa ila. Indi mga balaan ang iya ginapakighambalan kundi mga makasasala, kag ginasugiran niya sila nga paagi sa pagpatawad sang ila nagligad nga mga sala, ginapabakod niya sila sa pagpatindog sang Balaan nga Siudad.

Mahapos ang pagsaway sa sining minatuod kag dumaan nga mga pulong nga ginagamit sang Biblia nahanungod kay Yahweh nga Makagagahum. Apang dili naton pagbayluhan ang larawan sang Manuglutos sa larawan sang malinong kag di-malingkang nga Dios nga nagasanto sing labi sa panghunahona nga nagatipig sang kinaandan nga mga ginapatihan. Ang mga hitabo nga ginabalita diri amo ang maga-ligwat sang lakat sang maragtas.

Talupangda ang mga pulong nga gintubos kag ginbaligya nga gin-gamit na sa 50:1. Ang tagsa ka tawo iya sang Dios, kag makaangkon sing kahilwayan paagi sa pagtuman sa iya. Kon magsikway kita sining pagsandig sa Dios, matupa kita sa iban, kay wala kita gintuga sa pagpaayaw sang kahilwayan nga nahamulag sa pagtuman kag paghalad sang kaugalingon. Si Kristo “nagabakal” sa aton, ukon nagaluwas sa aton sa tanan nga pagkaulipon, subong sang nasulat sa Isaias 53:10 (Rom 6:15).

• 52.7 Ang mga propeta nga nagatawag sa Jerusalem ginapakilala bilang mga mensahero nga ginapadala sang bag-o nga hari sa mga probinsia agod magbalita sa tanan sang iya pagsugod sa paghari. Sa amo man nga bagay, si Pablo magapakilala sang Kristiano nga mga apostoles bilang mga tawo nga magasugid sa kalibutan, sa ngalan sang Dios, nga subong si Kristo amo ang Ginuo (basaha ang Rom 1:1-5 kag 2 Cor 2:14).

• 13. Tan-awa, ang akon alagad nga pagabayawon. Ini ang ikap-at kag katapusan nga binalaybay nahanungod sa Alagad ni Yahweh. Ayhan ini ang pinakamataas nga

mga pulong sang Daan nga Kasugtanan nahanungod sa Pagtubos.Ining ambahanon nagapakamaayo kag nagapasangkad sang ginsulat sa 49:1-6 kag

50:4-9. Ang Dios nagaluwas sang kalibutan paagi sa isa ka manlulowas nga nagapas-an sang mga sala sang iban nga mga tawo.

Sa sulod sang linibolibo ka mga tinuig ang mga tawo naanad na sa paghalad sing mga sapat – kag kon kaisa, sing mga tawo – sa paghunahona nga masaylo nila ang ila mga sala sa mga hinalad, kag paagi sini madula ang ila mga sala. Apang ining mga halad ukon ining pagdula sang mga butang nga ginakabig nga nangin kabangdanan sa kaakig sang Dios wala gid nakatapna sa pagpadayon sang pagsinakitay. Apang aton makita diri ang sabat sang Dios sa aton mga sala: gina-luwas niya kita paagi sa pag-antus sang tawo nga wala sing sala, kag labi pa, paagi sa kinabubot-on nga paghalad sang isa ka tawo nga nagapas-an sang sala sang kalibutan.

Sa pagsulat sini, ang propeta naghunahona sang magamay nga grupo sang matutom nga mga Judio nga tinapok sa Babilonia: wala sila sing kinatuhay sa talamayon nga katawohan. Apang indi nagakaigo nga pakahuy-an sila sing subong sini bangod sa ila mga sala, sa baylo nagapas-an sila sang kalisdanan sang mapintas kag makasasala nga kalibutan nga ila ginapuy-an. Ini nga mga tumoluo ginsilutan bangod sang mga pagpakasala sang ila katawohan, ang Israel. Apang ang Dios magabalhin kag magahimo sa ila nga binhi sang balaan nga katawohan: makita nila ang ila mga kaliwat kag magakabuhi sila sing malawig. Ining katingalahan sang Dios magalabaw sa iban pa gid kag, sa pagkakita sini, ang mga hari magahilipos kag mag-malinong.

Apang ini nga ambahanon para man sa aton pagkatingala. Sa lima ka mga siglo sa wala pa matawo si Kristo, ang propeta nagsulat sini. Kag daw nagatumod sia sa kahuy-anan sang katawohan sang Dios nga sadto kag bisan subong amo ang alagad sang kaluwasan. Apang ang iya binalaybay naglarawan na nga daan sa Dios nga nangin tawo nga nagpaubos bisan tubtob sa kamatayon sa krus. Kon aton basahon ang Pag-antus ni Kristo sa Ebanghelyo, matalupangdan naton nga ang mga manunolat sang Ebanghelyo natingala sa kaanggid sang paghukom kag kamatayon ni Jesus sa gintagna sang propeta. Kag sa madamo nga mga kahigayunan, sa pagpa-kilala kay Jesus, ang mga apostoles magatumod sa sini nga dinalan. Basaha ang Bin 8:32; 1 Ped 2:24.

Sin-o bala ang makapati sa amon nabatian? Paano bala ang pagbaton sang mga tagpalamati nanday Pedro, Pablo kag Juan sa ila pagbalita nahanungod kay Jesus, ang ginlansang nga manlulowas? Basaha ang Jn 12:38; 1 Cor 1:22; Rom 10:16. Kag sa aton panahon, ayhan madamo nga mga Kristiano ang wala nakahangup kon ngaa madamo nga mga tawo nga wala sing sala ang napatay bilang mga biktima sang di-matarong nga kabangdanan, kag kon ngaa ang mga Kristiano ginhingabot sing labi.

Sa iya dagway wala sing katahum, ukon pagkahalangdon. May mga tawo nga nagsayop sa paghunahona nga malaw-ay si Kristo. Ang ginasugid lang sa aton amo nga ang manlulowas ginapakilala nga wala sing mga kinaiya nga makaengganyo sang mga tawo.

Ang iya kabuhi ginhimo mo nga halad para sa mga sala. Sa pila ka mga dinalan sang Biblia ginaagda kita sa pag-angkon sang subong sini nga pamatasan kon mag-antus kita bangod sa di-matarong nga kabangdanan (1 Ped 1:20; 4:13). Apang si Kristo lamang ang nakatuman sing himpit sining mision sa pagtubos kutob sa gin-sugoran tubtob sa katapusan sang iya kabuhi (Heb 10; Jn 2:29; Rom 5:6).

Ang akon alagad magahatag sang katarungan sa madamo: buot silingon, himuon niya sila nga matarong kag balaan. Madamo: sa Hebreo nga lengguahe ang “madamo” nagaka-hulogan ang madamo nga mga tawo. Si Jesus nagatumod sa sini nga dinalan sa paghiwat sang Katapusan nga Panihapon: “ang akon dugo nga igaula para sa madamo,” ukon para sa tanan (Mc 14:24). Didto si Jesus nagasiling sing maathag nga ang iya kamatayon amo ang hilway kag himpit nga paghalad nga ginatagna sa sini nga ambahanon.

• 54.1 Nagatapos diri ang mga ambahanon sa diin si Isaias nagpakighambal sa Jerusalem (49:14; 51:17).

Ang Jerusalem isa ka matahum gid nga talan-awon, ang katawohan sa palaabuton, ang katawohan sang Dios nga igabun-ag liwat gikan sa mga ginub-an kag magapatigayon sang ginharian sang paghidaet. Ang Jerusalem amo ang halandumon nga siudad nga aton ginahandum sing makaisa ukon makapila kag luyag ihatag sang Dios sa aton.

Ginbayaan ko ikaw sing makadali. Yari ang sugilanon nahanungod sa paghigugma sang Dios sa aton: ang bug-os nga paghigugma sang Dios, ang aton kaluiban kag mga sala. Ang Biblia nagalarawan sang kasaypanan sang mga tawo, kag dayon sang kaluiban sang katawohan nga ginahigugma sang Dios. Apang ang mga propeta nagabalita sang Bag-o nga Jerusalem nga asawa ni Yahweh, nga indi gid niya pagbayaan. Nakahibalo kita nga ang Simbahan amo ining bag-o nga Katawohan nga nagahiusa sa Dios sa walay katapusan nga kasugtanan.

Matuodtuod man nga may mga kurinot sa nawong sang Simbahan: may mga parokya nga may mapigaw nga mga programa kag pagsinalayo gani indi matuod nga buhi; may mga kapasaran sa diin mapaslawan ka sa pagpangita sang Espiritu ni Jesus; may mga pangulo sang Simbahan nga nagasunodsunod lang kag nagapagamit sa mga gamhanan… Makasiling kita nga ang Bag-o nga Jerusalem yara sa sini nga Simbahan ni Kristo, apang matuod man nga magapadayon kita sa pagpangita sini. Gani handa kita sa pagpamati kag sa pagpamalandong sa sining pagpahayag sang maluloy-on nga paghigugma sang Dios.

Magsinggit sa kalipay, kamo nga wala sing anak. Ang mga Judio narumpag bilang pungsod bangod sang ila kasaypanan kag wala na sila sing buasdamlag suno sa tawohanon nga panan-aw. Apang ini ang luyag sang Dios. Kay kon wala sila sing mga paagi agod mangin gamhanan, ang Dios magaduko sa pagtabang sa ila.

Pakaslan ka sang Naghimo sa imo. Ang katawohan sang Dios wala sing kapat-uran sa ila kaugalingon: indi sila isa ka simbahan nga ginabaton kag ginapakamaayo sang mga gobierno, wala sila sing pagtuloohan nga kinilala kag talahuron tungod sang iya mga hinimoan. Gani si Yahweh amo ang mangin-ila bana nga magahatag sa ila sing bag-o nga pagpamunga. Ang dalagku kag matugnaw nga mga simbahan paga-bayluhan sang labing mainit nga mga katilingban nga tilipunan sang bag-o nga mga anak nga nagapangita sa Dios.

Ang tanan mo nga mga anak pagatudloan ni Yahweh, kag dili ka magakahadlok. Ini ang Simbahan nga napasad sa Bato kag gintudloan sang iya madalum nga katutom kay Kristo nga Ginuo.

Sa pagpamalandong sa sining mga binalaybay aton mahangpan sing maayo kon paano ang Dios nagahimo sang kaulay nga magmabungahon. Wala nataboan lang nga si Jesus ginbun-ag sang ulay nga iloy; sa baylo, ang pagbun-ag sa iya natigayon bilang bunga sang paglaum sang “Jerusalem, ang nobya sang Dios”: basaha ang Is 7:14.

• 55.1 Ining naulihi nga kapitulo nagatapos sa isa ka panawag sa paglaum.55:1-3: Wala bala kamo natak-an sa kalipayan nga inyo ginahunahona nga

maangkon ninyo gilayon sa duog sang pagkatapok?Ang Dios amo ang nagahatag kag sia ang nagahatag sing una sa gihapon.

Nagalaum lang sia nga pagabuksan naton ang puertahan para sa iya. Si Jesus magatanyag sing pahuway sa aton (Mt 11:28); magahatag sia sang tinapay sang kabuhi sa aton (Jn 6) kag magahatag sia sang iya kaugalingon bilang “ang pinasahi” nga abyan (Bug 3:20).

55:4-5: Isa ka mision sa bug-os nga kalibutan ang nagahulat sa Israel sa tapos sila magpauli sa duta nga natawohan.

55:6-9: Tugoti ang inyo kaugalingon nga malutos sang gugma sang Ginuo nga

nagapahamtong sa inyo sing labi pa gid sangsa inyo mahunahona. Si Pablo magagamit sing kaanggid nga mga pulong sa iya sulat sa mga taga-Roma (5:1-11).

55:10-11: Ang pulong sang Dios diri nagapakita bilang gamhanan kag persona. Labi na gid ini sangsa mga pulong nga ginhambal sang mga propeta. Ini nga pulong nga nagagikan sa Amay kag nagabalik sa iya igapakita sa aton ni Apostol Juan sa nahauna nga kapitulo sang iya Ebanghelyo: sia si Kristo. Basaha man ang ginasiling sa 45:8.

• 56.1 Ang kasugoan sang mga Judio – nga nagapakita sang panghunahona sadto nga panahon – nagpagwa sang mga dumoluong sa pila ka mga kahigayunan, subong man sang mga eunoko, buot silingon, kinapon nga mga lalaki, sa ila pagtilipon sang pagsimba. Ang propeta nagapakita nga ini nga pagpain wala ginapatigayon sang Dios.

56:9-57: Yari ang mga binalaybay batok sa mga pangulo sang Juda kag sa pagsimba sa mga diosdios nga kasubong gid sa aton mabasahan sa libro ni Jeremias.

• 58.1 Nagapuasa kami kag ikaw wala. Ang mga taga-Juda nagapuasa agod mabatian sang Dios ang ila mga ginapangayo. Ayhan ini katilingbanon nga mga pangamuyo sa pagpangayo sang ulan. Ini nga mga tawo kasubong sang madamo nga mga tawo nga nagareklamo subong: “Wala sing Dios, kay may madamo gid nga kasakit.”

Matuod bala nga ginapangita nila ako, kasubong sang katawohan nga nagahimo sing maayo? Walay sapayan sa pag-angkon sang matinlo nga konsiensya, nagakabalaka sila bangod sa paghipos sang Dios. Ayhan nakasala sila nga wala nila mahibal-i. Ayhan ang Dios luyag makakita sang nahuy-an nga katawohan nga nagapangayo sing mga bugay. Gani nagahiligda sila sa sako kag abo. Kag kaangay sila sang madamo nga mga Kristiano nga nalipay na sa “pagka-Kristiano” bisan wala nila matalupangdan nga ang sahi sang hilimuon nga ginapangita sang Dios amo ang paghatag sang paghidaet kag katarungan sa bug-os niya nga katawohan.

Ayhan nahanungod lang bala ini sa pagduko sang ulo? Indi luyag sang Dios ang kamatayon sang makasasala, ukon ang pagpakanubo sang iya tinuga. Ang Dios nagahigugma sang mga tawo, apang nagahigugma sia sa ila tanan kag indi lang sang magamay nga mga tag-iya sang duta sa Juda nga nagakahadlok tungod sa ila mga pananum. Nagahigugma man sia sang mga mamumogon kag mga ulipon sining magagmay nga mga tag-iya sang duta. Maathag ang mga ginapatuman sang Dios: gub-a ninyo ang di-matarong nga mga kadena kag magpaambit sa iban nga mga tawo.

Paghubad sang mga higot sang singkaw. Aton matalupangdan diri ang daku nga pagtinguha nga ginapatuman sa tanan agod malikawan ang tanan nga mga sahi sang pagkaulipon: kutob sa magamay nga mga pribilihiyo nga ginatinguhaan nga maangkon sang kaupdanan nga mga mamumogon, tubtob sa mga kasugoan nga na-gapadayon sa pagsipak sang bug-os nga mga grupo. Lakip diri ang pagguba sang singkaw sang pagdaugdaog sang mga bana sa ila mga asawa kag sang pagsinuay sang mga magkaingod samtang wala sing may luyag maghimo sang nahauna nga tikang.

Paghubad sang mga higot sang singkaw. Indi tuman nga makonbertir kita sa Dios “sugod sa tagipusoon,” kay ang pagkonbertir natigayon paagi sa pagbalhin sang mga tawo kag mga kapasaran. Ini tanan nagapatigayon sang aton pagpakig-ambit sa di-matarong nga mga hinimoan kag mga sala sang katilingban nga aton ginapuy-an. Ang tama kadamo nga mga sala – kagarukan, pagbaligya sang dungog, pagpangsakit – may kaangtanan sa pagpanakop sang mga dumoluong kag sa pagsandig sang ekonomiya kag kultora sa iban nga pungsod.

Pagpaambit sa mga ginagutom. Agod magluntad ang paghiliusa sa diin ang tagsatagsa nagapangabudlay para sa kaayuhan sang tanan.

Ang imo kapawa magabutlak subong sang kaagahon. Nakita naton ang mga

pangulo sang mga pungsod nga nagatilipon, nagapakighinun-anon, kag nagatuon agod malubad ang importante nga mga palaligban sang bug-os nga katawohan. Apang wala sing kapawa nga nagaiwag. Nakahibalo kita nga ang pagpang-usisa sang isa ka sientipiko wala nagadala sa iya sing diretso sa dalagku nga mga pagtukib. Sa baylo, makita niya sing masunson ang kalubaran sa hinali sa diin wala niya ini ginalauman. Sa amo man nga bagay, sa mga palaligban sang mga tawo, kon kaisa wala sing may mahimo ang mga kalubaran nga ginhunahona sing maayo. Apang matukiban ang walay ginalauman nga mga paagi kon ang tagsa ka pungsod kag ang tagsa ka bahin sang katilingban nagapakig-ambit sing kinabubot-on kag wala na nagapamigos sa iban nga mga tawo.

• 59.15 Si Yahweh nagapakilala bilang isa ka hangaway subong sa 63:1. Nagapakita sia diri nga may mga hinganiban nga nagakaigo sa iya Paghari:

– Katarungan. Nagatumod ini diri sa gahum sang Dios nga nagakari sa pagdala sang katarungan sa duta.

– Kaluwasan. Ini ang bug-os nga paghilway sa tawo agod kita mangin balaan.– Kapisan. Ini ang maimon nga paghigugma sang Dios sa iya matutom nga

katawohan.Ang Libro sang Kaalam magagamit sining mga pulong sa 5:17 kag si Pablo

magagamit man sini sa Efeso 6:14.

• 60.1 Ang propeta nagatamod sa kubos nga Jerusalem nga nagabangon sing diutay sa mga ginub-an sini. Sa hinali, ang siudad nagabalhin sang dagway bangod sang kapawa sang palaabuton nga Jerusalem, nga puno sang kamanggaran sang Ginuo, ang siudad nga mangin kalaslon nga nobya sang Ginuo.

Didto matuman ang tanan nga mga halandumon sang bug-os nga katawohan nga ginpaputli kag gintipon sa kapawa sang Dios (basaha ang Bug 21). Didto ang tanan nga mga tawo magakalipay sa kapupon-an sang tanan nila nga ginalauman.

Ining mga saad nagatuhoy sa mga katuyoan sa diin ang Simbahan kinahanglan magtamod. Yara sa Simbahan ang tanan nga matuod nga kamanggaran sang bug-os nga katawohan: pagtuo, paghangup, katilingban. Ini tanan kinahanglan tipunon man diri.

“Bayawa ang imo ulo, O Jerusalem. Pamalandungi ang tama kadamo nga mga tawo nga nagapatindog kag nagapangita. Sa mga laboratoryo kag mga eskuelahan, sa mga desierto kag sa mga pabrika, sa masangkad nga katilingbanon nga tilipunan.

“Nakita mo bala ini tanan nga nagapangabudlay sa pag-obra? Kon amo, ang tanan nga nagatublag sa ila, sa mga arte, sa siensya kag pilosopiya – ini tanan para sa imo! Kari ka, untaya ang imo mga butkon kag buksi ang imo tagipusoon, kag batuna sing maayo ining pagdinaguso, ining pag-alawas sang tawohanon nga kabaskog subong sang imo Ginuo nga si Jesus. Batuna sing maayo ining dugos, kay kon wala ang pagbunyag sini, magakalaya ka nga wala sing pagpanghandum, nga daw sa bulak nga wala sing tubi. Kag halungi ini, kay kon wala ang imo adlaw, magalalapta ini sa laya nga mga sanga” (Teilhard de Chardin).

• 61.1 Ang propeta nagadumdom sang mision nga iya nabaton sa Dios, nga kasubong sang nabaton sang manunolat sang Libro sang Kalugpayan (Is 40). Maathag gid ang iya katungdanan: ang pagbalita sa nahauna nga mga Judio nga nakapauli sa Jerusalem nga ang Dios magabendision sang ila mga pagtinguha. Patin-dugon liwat ang mga narumpag; labing madamo nga mga tawo ang magapalauli halin sa mga pungsod sa diin sila gintapok; ang mga nagaduhadoha ukon nadulaan sang paglaum kinahanglan magbatas, kay sa labing madali ang Dios magakari sa pagduaw sa iya katawohan.

Sang maghambal si Jesus sa sinagoga sang Nazaret, ginbasa niya ini nga dinalan kag nagsiling sia: “Natuman ini subong” (Lc 4:16). Kag ang mga tawo nga nakabati

sa iya nagsiling: “Ang Dios nagduaw sa iya katawohan.”Apang nagapamangkot kita subong: Kon si Kristo nagdala diri sang kaluwasan sang

beinte ka mga siglo ang nagligad, ngaa bala madamo pa nga mga tawo ang nagahulat sa maayo nga balita sang ila kahilwayan?

Ini bangod kay ang Ebanghelyo isa ka binhi kag ang Pagkabanhaw indi magadala gilayon sang pagbalhin sang kalibutan. Kon ang mga Judio nagbatas sang kinse ka mga siglo sang pagpangita kag mga pagtilaw sa wala pa mag-abot ang ila Manlulowas, paano bala maagum sang iban nga katawohan ang bug-os nga Pag-hidaet sang Ginharian sang Dios kon indi anay sila mag-agi sa dalagku nga mga pagtilaw sa wala pa magbalik si Kristo? Nabugayan na kita sing bug-os, kay yari sia sa tunga naton kag ang iya Espiritu yari man sa aton.

Agod magpaayo, magpalipay, mag-amba sang masadya nga mga ambahanon: ang matuodtuod nga kahilwayan nagadala sang walay katapusan nga kalipayan kag nagatulod sa katawohan sa pagkabuhi kag paglaum.

• 62.1 Ang nasiling nahanungod sa topiko sa kapitulo 60 sarang magamit diri. Sa bag-o nga paagi, ini nga ambahanon nagasulit sang nasiling nahanungod sa palaabuton nga Jerusalem sa 4:2 kag sa mga kapitulo 40-55.

Ang Jerusalem, ang walay katapusan nga siudad sang mga anak sang Dios, ang kalaslon nga nobya sang Ginuo, nga puno sang iya kamanggaran kag ang kalipay sang iya Dios. Ngaa bala ang Dios nagapahanumdom sa aton sing masunson nahanungod sa mga katingalahan nga wala pa mahanabo?

– Agod magpadayon kita sa paglaum sa tunga sang mga pagtilaw kag sa tion sang kadudolman. Ini ang pagpapagsik ni Pablo sa aton sa Roma 8:16. Subong man, kon nangin maayo ang tanan para sa aton kag napun-an kita sang dutan-on nga mga paglaum, ang amo man nga kaalam dapat magbulig sa aton sa paglikaw sini tanan, sa pagkahibalo nga may labi nga maayo nga nagahulat sa aton.

– Sa pihak nga bahin, yari na ang langitnon nga Jerusalem. Ang mga nagpalapit sa Simbahan nakabaton na sang mga bugay nga ginsaad kay David kag bag-o lang naton nasambit. Naangkon na nila ini kay nabaton nila ang mga bugay sang Espiritu Santo (basaha ang Bin 13:34). Ini nga mga pamihak isa ka pangagda sa pagtukib sang tinago nga kamanggaran sa Simbahan kag sa pagtukib sa Dios nga nagaobra sa kalibutan paagi sa Simbahan.

• 63.1 Ang binalaybay nga nagasugod diri mabangis kag matahum. Ang kaingod nga katawohan sang Edom naghimulos sang kalaglagan sang Jerusalem paagi sa pag-upod sa mga naglaglag kag pagpakigbahin sa pagpang-ati. Gani tuman na ang pagsambit pa lang sini agod mapukaw ang handum sang mga Judio sa pagtimalos. Luyag sang mga propeta ang kalaglagan sang isa ka pungsod sa diin maathag ang sala kag wala sing mision sa mga buko sang Dios. Ini nga binalaybay nagalarawan sa Dios nga nagasaysay sang iya kadalag-an batok sa mga pagano.

Ang mga tumoluo nga nagabasa sini nga binalaybay sang nahauna nga mga panahon sang mga Kristiano naghangup sini sa iban nga malarawanon nga kahulogan: sa baganihan nga nagaluwas sa iya katawohan, nakita nila si Kristo nga nabasa sang iya dugo (basaha ang Bug 19:13). Ini ang matuod nga kadalag-an sang Dios kag ang iya paagi sa pagpaluntad liwat sang katarungan.

• 7. Ini nga dinalan 63:7-64 isa ka salmo nga nagapangayo sang kapatawaran kay Yahweh. Ginadumdom ang mga katingalahan sang nagligad nga panahon, kag ginapahayag ang di-mapahamtang nga pagpaabot sang bag-o nga mga bugay. Hatagi sang igtalupangod labi na ang 63:19-64:3 nga pagahangpon sa ulihi bilang pagpangabay sa pagkari ni Kristo.

• 65.1 Ang mga kapitulo 65-66 nagabalita sang paghukom sang Ginuo sa duta. Ma-

gatuga sia sing bag-o nga langit kag bag-o nga duta sa diin ang iya mga alagad makaagum sang kalipayan. Ang mga bersikulo 13-14 isa ka panguna sang mga pagkabulahan kag mga pagkakailo nga ginapahayag sa Lucas 6:20-26.

• 17. Wala sing may makahunahona nahanungod sa Bag-o nga Langit nga ginaaman sang Dios para sa aton (Mc 12:18). Apang magkalipay kita sa paglarawan sang propeta sa sining maathag nga mga halimbawa. Paagi sini, ginapakita niya sa aton ang dapat naton himuon agod ang aton kalibutan makapadayon sa pagpadulong sa sining katuyoan nga labaw sa tanan:

– isa ka kalibutan sa diin wala sing kabataan nga ginpagutoman.– isa ka kalibutan sa diin ang mga tawo wala nagapamintaha sa isigkatawo, isa ka

kalibutan nga wala sing mga inaway.

• 66.18 Nagabalita ini sang adlaw nga si Yahweh magalupig sang pagano nga mga pungsod nga naghiliusa batok sa iya, kag dayon iya sila luwason paagi sa pagtingub sa ila sa iya bag-o nga katawohan.

Maghalong sa paghangup sang mga pulong “pagatipunon ko.” Nakita na naton sa Isaias 6:9 kon paano naghambal ang mga Judio nahanungod sa Dios bangod kay nagapati sila nga ang Dios nagagahum sang tanantanan. Kon ang isa ka tawo nakahimo sang bisan ano nga butang, nagasiling sila nga ang Dios nagtulod sa iya sa paghimo sini, kag kon ang isa ka tawo nakahimo sing malain nga sa ulihi pagagamiton sang Dios para sa iya mga katuyoan, nagasiling sila nga ang Dios nagtulod sa iya sa paghimo sini. Diri, ang “pagatipunon ko” nagakahulogan, “magatilipon sila apang pagagamiton ko ini sa pagpatigayon sang kaluwasan sang akon katawohan.”

Ang mga pungsod nagahiusa batok sa Jerusalem subong sang panahon ni Senakerib (basaha ang Is 31:4-9), kag nalutos sila sa makatalanhaga nga paagi. Apang sa sini nga tion, ang mga nabilin nga buhi, ang mga saksi sang milagro, magapakilala sang matuod nga Dios bisan diin. Pagabatunon sila sa katawohan sang Dios kag magaambit sa mga pribilihiyo sang mga Judio (“gikan sa ila magapili ako sing mga pari kag mga Levita”). Ang binalaybay nagatapos sa palanan-awon nahanungod sa isa ka kalibutan nga ginhukman ni Yahweh.

– yara sa sulod sang siudad, ang mga naghalad sang ila kaugalingon sa pag-alagad sa iya kag nagkari sa pagsimba sa iya sa iya templo;

– yara sa gua, ang mga bangkay sang mga ginpamatay; magapabilin sila sa gihapon bilang tanda sang di-malutos nga katarungan sang Dios.

Daw ano ka makangilidlis gid nga palanan-awon! Apang wala sing pulos ang pagtinguha sa pagpalagyo paagi sa paghunahona nga basi mangin maayo ang mahanabo, kag ang Dios, kay sia labing maayo, indi makahimalaut sa aton sa walay katubtoban. Si Jesus nagatumod sa sini nga dinalan sa Marcos 9:48.