PANGUNA SA MGA LIBRO SANG MGA PROPETA

PANGUNA SA MGA LIBRO SANG MGA PROPETA

Una sa tanan, importante nga mahangpan kon ano ang buot naton silingon sang mga propeta kag pagpanagna, kay ining mga pulong ginagamit nga may nagakalainlain nga mga kahulogan. Sa madamo nga mga Kristiano, ang mga propeta ginakabig nga daw mga manugpakot nga, sa wala pa matawo si Kristo, nagbalita na sang iya pagkari sa pagluwas sang kalibutan. Sang magsugod sila sa pagbasa sang mga kasulatan sang mga propeta, wala na sila makahibalo kon ano ang dapat hunahonaon: ang ila panghunahona nahanungod sa mga propeta nagaupang sa ila sa pagtukib sang kahulogan sang mga dinalan, kon indi gani, nagauntat na lang sila sa pagtukib.

Ang mga propeta sa Israel

Ang mga tawo nagatinguha sa gihapon sa paglikaw sa kapalaran sang palaabuton nga labaw sa ila panghunahona. Ang mga manugpakot, mga manugpamangkot sa mga kalag kag mga mangin-alamon nga nagausisa sang mga bituon tuhoy sa palaabuton nga mga hitabo nagtagna sa kagamhanan sining kalibutan kon ano ang ila palaabuton. Sa pihak nga bahin, ang mga manugpakot nag-alagad sa kadam-an sang mga tawo sa amo man sini nga palangakoan, kasubong sang mga espiritista kag mga manunolat sang horoskop sa aton panahon. Sa Daan nga Kasugtanan, aton masapwan ang mga panaksi sa sining pagkinahanglan sa mga pagpakot: si Saul nagpakunokuno nga isa ka ordinario nga mangungoma kag nagkadto sa baryo sang Endor agod magpamangkot sa isa ka manugpakot (1 Sam 28). Sang makaligad ang isa ka siglo kag tunga, apat ka gatos ka “mga propeta” nagtagna sang kadalag-an sa mga hari sang Israel kag Juda, didto sa pagtilipon sa Samaria (1 Hari 22).

Ang “mga anak sang mga propeta” sadtong panahon nanday Samuel kag David nangin-kaangay sa pila ka mga bagay sa sadtong mga propeta nga nagkabuhi sa pagpanagna. Sa malulo nga pagpanudlo sang Dios bilang aton Amay, ginatahod niya ang kinahanglanon nga mga bahin sa pagtuytoy sang mga tawo sa labi nga pagkahamtong: kon kaisa ginabaton sang Dios ang pagpakighambal sa aton sa dumaan kag di-maathag nga mga paagi. Apang ang mga Propeta sang Israel nagabiya gilayon sa sining mga grupo sang alabuton, sa masunson, bunayag kag matinamparon nga mga tawo nga nagapalig-on sang pagtuo sang katawohan paagi sa ila mahayluhon nga mga pagpakita, apang sa masunson, mga manugtunto sila nga nagahimo sang ila mga panagna bilang ila palangabuhian (Am 7:12). Sa pagsaysay sang nahauna nga pagkit-anay nanday Saul kag Samuel, ang mga manunolat nagagamit sang kahigayunan sa pagsugid sa aton nga sang una gin-gamit ang pulong nga “manugpakot” apang karon ang pulong nga ginagamit amo ang “propeta” (1 Sam 9:9). Sa Hebreo ang pulong “propeta” nagatumod sing dungan sa tawo nga “gintawag” kag sa tawo nga “nagabalita.” Ang Griego nga Biblia nagatipig sang ikaduha nga kahulogan: ang “propeta” amo ang tawo nga “nagahambal sa ngalan sang” Dios.

Sa Nasidlangan nga mga pungsod, sa mga pagtilipon sa atubangan sang harianon nga kagamhanan, ang mga “manugpakot” ginahugpong bilang tuhay nga grupo upod sa iban pa nga mga opisyales sang hari. Sa Israel, ang mga propeta amo ang matinuohon nga mga tawo, nga gintawag sang Dios, kag nagahambal sa ngalan sang Dios nga may bug-os nga kahilwayan.

Ang katawohan sang mga propeta

Ang sabat sang mga propeta sa panawag sa ila, una sa tanan, isa ka buhat sang pagtuo sa walay kakapoy nga katutom sang Dios. Ginapahayag nila ang ila pagtuo sa pagpatigayon sang mga pagpakig-uli sang tagipusoon kag pagsabat sang tanan nga mga tawo sa panawag sang Dios. Amo gani ang pila ka mga dinalan sang Biblia daw nagapamangkot kon ngaa ang espiritu sang mga propeta wala ginpaambit sa bug-os nga katawohan sang Dios. Sa libro sang mga Numero, aton na mabasahan ang sabat ni Moises sang mapakig-ambit ang Espiritu sa mga tawo nga wala makapalapit sa pagbaton sini sa iya (Num 11:24). Si Propeta Joel nagbalita nga sa katapusan sang panahon, ang espiritu sang pagpanagna igahatag sa tagsatagsa (Jl 3:1).

Gani sa Biblia may panahon sang mga propeta nga halos nagasanto sa panahon sang mga hari kutob sa paghari ni David tubtob sa ikaduha nga siglo sa tapos ang pagbalik sa Pagkatapok. Dayon ang Espiritu daw naghalin kag “ang langit nagtakop,” apang ang katawohan nagapadayon sa paghulat sa panahon sang Mesiyas, nga igatukod liwat ang pagpakighambal sa Dios.

Ang pagpanagna wala sing kaangtanan sa pila ka sahi sang panagupnop ukon sa nahamtangan sa katilingban. Si Isaias isa ka halangdon nga tawo, isa sang mga tawo nga pagatawgon sang Bag-o nga Kasugtanan bilang ang mga agurang kag mga anak nga lalaki sang mga pangulo sang mga tribo ukon mga grupo kutob sa panahon sang pagpanglugayaw. Sa tapos ang Pagkatapok, sanday Jeremias, Ezequiel kag Zacarias amo ang mga pari sa templo sang Jerusalem. Si Amos ayhan isa ka manunolat nga nagadumala sang kahayupan sang hari. Sanday Hoseas kag Jonas nagikan sa naaminhan nga ginharian sa diin sila nagpang-alagad. Si Jonas nga anak nga lalaki ni Amittai nangin bantog bangod sa sugilanon sa diin sia nangin baganihan. Sa pihak nga bahin, si Sofonias ayhan nagikan sa naaminhan sang Jerusalem upod sa mga tawo nga nagpalalagyo sa pagsakop sang mga Asireo sa ginharian sang Samaria. Si Mikeas nagikan sa kaumhan, apang katapo sia sang pamilya nga may tinun-an ayhan malapit sa “mga mangin-alamon” sang Juda.

Ang mga propeta indi kinaandan nga mga tawotawo nga daw mga hampanganan sa kamot sang Dios. Sa baylo, mga tawo sila nga gin-gamhan sang Espiritu, mga lalaki nga ginpahamtong sang pinasahi nga espirituhanon nga inagihan kag gintawag sa pagpakighambal sa ila katawohan sa ngalan ni Yahweh. Sa ila pagpangwali, nagatipig sila sang kamanggaran kag mga kakulangan sang ila panahon, sang ila palibot kag sang ila kaugalingon nga maragtas nga nagahimo sa tagsa sa ila nga pinasahi nga tawo.

Isa ka panagnaon nga panan-aw sa maragtas

Ang mga propeta nagapakig-upod sa Israel sa bug-os sini nga maragtas bangod kay ang Israel may isa ka dalan nga pagaagyan. Suno sa pagtuo sang Israel, ang maragtas wala mabihag sa walay katapusan nga pagliwatliwat sang mga hitabo suno sa panan-aw sang mga pagano. Ang katawohan sang Dios nakahibalo nga ang tawo nagikan sa Dios kag nagbalik sa Dios. Matuod man, ang maragtas sang katawohan indi diretso: ginasabwagan ini sang mga kaluyahan, mga kapaslawan kag mga pagtilaw apang subong man sang mga kusog, mga kalipay kag mga kapawa. Apang isa lang ka butang ang pat-od sa matinuohon nga katawohan, ang dalan yara sa atubangan sa gihapon, nga bukas sa gugma kag kaluoy sang Dios, isa ka dalan nga ginapatadlong sang gahum sang iya kaluwasan kag, sa katapusan, nagailig padulong sa walay katapusan nga paghiusa sa Dios. Sa sini nga kapawa dapat naton basahon kag basahon liwat ang tanan nga mga dinalan gikan sa mga propeta nga paagi sa ila “ang Espiritu Santo naghambal.” Ang mga pagpamatok kag mga paandam, ang mga pulong sang paglaum kag pagtukod liwat, ang tanan nga nagapabutyag sang paghigugma sang Dios Amay nga nagaaman, nagatadlong kag nagahimo sang iya katawohan, sa pagpatigayon sa ila sa pagbaton sang kabug-osan sang kapawa kag kaluwasan dira sa iya Anak (basaha ang Heb 1:1-2).

Gani dili kita makibot nga ang maayo nga bahin sang maragtas sang Israel ginsulat sa mga pagtilipon sang mga propeta. Indi lamang sila nagkabalaka sa paghatag sang sinaysay nahanungod sa nagligad nga mga hitabo, apang nagkabalaka gid sila sa paghatag sang kahulogan sini agod nga matukiban liwat ang paagi sang Dios sa pagbuhat kag ang mga kadalag-an kag mga kapaslawan sang iya Kasugtanan

Isaias Introduksyon

Matuod nga malip-ot gid ang panahon sang himaya kag kahamungayaan sang Israel. Ang ginharian ni David, ang ginharian sang Dios sa katawohan sang Israel, nangin diutay lang nga pungsod. Wala ini sing kinatuhay sa iban pa nga diutay nga mga pungsod nga nagatinguha nga mabuhi sa tunga sang gamhanan nga mga kaingod. Ang mga Israelinhon nagpati sa ila mision samtang yara sa ila ang matahum nga kapalaran. Apang sang naghayag nga indi na nila mapadayon ang ila pinasahi nga kahimtangan, nangin-walay pulos sa mga Israelinhon ang ila mismo nga kahimtangan kag nagsugod sila sa pagpangabuhi kaangay sang iban.

Ang Israel nakahibalo nga si Yahweh nga ila Dios amo ang “Dios sang mga dios,” kay sila may mga libro kag ini ang ginatudlo sang mga tigulang sa ila mga anak. Ang mga Israelinhon nagataklad sa Jerusalem sa pagdulot sang mga halad kag sa pagtuman sang mga binatasan sa pagtuloohan sang ila mga agurang. Apang kaangay sang igabasol ni Isaias sa ila, ini tanan tawohanon lang nga mga kasugoan, isa ka pagtuloohan nga natun-an kag wala magikan sa tagipusoon. Madamo nga mga tumoluo ang nagatambong sa mga prusision, gamhanan ang mga pari, apang wala sing matuodtuod nga kabuhi sa likod sining palaguaon, kag ang isa ka hari nga wala nagapati sa Dios sarang makalaglag sang tanan (2 Hari 21).

Sa pagkamatuod, ang pagtuo wala sing gahum luas lang kon nasandig ini sa “inagihan” nahanungod sa Dios. Kag kon wala pa kita sing amo nga inagihan, kon ang kabug-osan sang mga tumoluo wala pa makaangkon sini, kon sila gintudloan lang sang inagihan sa pagtuloohan sang ila mga agurang, ang tanan mapatay sing amat-amat. Sa sini nga tion, si Isaias amo ang tawo nga nagkabuhi sining inagihan kag nagpakigkita sa Dios nga buhi. Ining pamatan-on nga nagikan sa halangdon nga pamilya “nakakita kay Yahweh” (kapitulo 6) kag wala na sia mag-untat sa paghambal sa ngalan sang Dios nga yadto sa Israel bisan wala sia makilala sang Israel.

Ano bala ang aton masapwan sa masunod nga mga binalaybay?

– Mga lanog sang panahon sang kalisod.

Ang diutay nga pungsod sang Juda natung-an sang duha ka daku nga mga pungsod nga asur (Asiria) kag Ehipto, kag ang mga politiko naligban kon sin-o sa duha ang tugotan nila sa pagsakop sa ila. Si Isaias nagsabat, “Pangitaa anay ang ginharian sang Dios, kag paluntara ang katarungan sa tunga ninyo. Kag labi nga pabakuron kamo sang Dios sangsa mga gamhanan.”

– Isa ka mapinadayunon nga paghimud-os sa pagpukaw sang pagtuo sang mga tawo nga wala sing kaladtoan.

Nagdamo ang mga seremonia sa pagtuloohan, apang tama ka diutay ang pagkamasaligan, ang paghigugma sa Dios, kag ang kabalaka sang tawo sa pagtuman sa kabubot-on sang Dios. Si Isaias magasiling liwat, “Magtuo sa iya, yara sia sa inyo, kag kon indi kamo magmalig-on sa pagsalig sa iya, laglagon niya kamo.”

– Ang mga saad sang Dios sa mga kaliwat ni David.

Apang bisan nga ang mga pangulo maayo kaangay kay Hezekias ukon malain kaangay kay Ahaz, indi sila takus nga mga tawo agod saligan sang tama kadaku nga mga saad. Apang sa pinakamadulom nga mga tinion, si Isaias magasiling sa gihapon nga ang Ginuo nagpili sang Jerusalem kag kay David nga iya hari. Gikan sa kaliwat ni David mabun-ag si Kristo nga hari sang paghidaet.

Pila ka mga Kahanabuan sa Panahon ni Isaias

Sugod sang tuig 740, ang naaminhan nga pungsod sang Asur nagbangon kag nagsugod sa pagpanakop sang iban nga mga pungsod. Ang bug-os nga katawohan sa Natung-an nga Sidlangan hinadlukan kag nagtinguha sa pagbato, sa pagpasalig sang Ehipto, isa man ka gamhanan nga pungsod, nga sila pagabuligan. Sa sini nga pagpakig-away, malaglag ang naaminhan nga pungsod sang Israel; ang Samaria nga sentro nga siudad sini pagasakupon kag ang mga pumoluyo sini igatapok sang tuig 720.

Sang tuig 736, ang Israel nga yara sa naaminhan kag ang kaingod nga Aram nagtinguha sa pagpilit sang ginharian sang Juda sa pagdampig sa ila batok sa Asur. Dayon si Ahaz nga hari sang Jerusalem nagpangayo sing bulig sa mga soldado nga Asirio, walay sapayan sa mga paandam ni Isaias. Ginlaglag sang mga Asirio ang Israel kag ang Aram, kag ila man gin-ati ang kadutaan sang Juda.

Sang mga tinuig 701-691, si Senakerib nga hari sang Asiria nag-abot sa pagsakop sang Juda. Sa paghatag ni Isaias sing kapagsik, si Haring Hezekias nagbato, kag natabo sadto ang bantog nga makatalanhaga nga paghilway sang Jerusalem.

Ang Libro ni Isaias

Ang libro ni Isaias kag sang iya mga sumolunod (basaha ang madason nga parapo) amo ang pinakaimportante sa mga libro sang mga propeta. Ini ang pagadumdumon sa gihapon kag pagagamiton ni Jesus kag sang iya mga apostoles.

Ang mga pulong ni Isaias masapwan sa mga kapitulo 1-39 sang libro nga nagadala sang iya ngalan. Ang ikaduha nga bahin sang libro nga amo ang mga kapitulo 40-66, nagatipon sang mga pulong sang iban pa nga mga propeta nga nagsulat sang magligad ang isa ka siglo kag tunga.

Isaias komentaryo

• 1.1 Ang nahauna nga bersikulo nagasugod sang mga panagna sang nahauna nga dose ka mga kapitulo. Masapwan diri ang mga mensahe nga ginapahayag sa nagkalainlain nga mga kahigayunan sa sulod sang malawig nga panahon. Apang ini tanan wala ginhusay suno sa panahon sang pagpahayag sini.

Ginaatipan ko ang akon mga anak apang ginbatoan nila ako. Sa masunson, nagahunahona kita nga ang Dios nagapangayo sang bisan ano nga para sa iya, apang indi amo sini. Si Yahweh amo ang Amay, isa ka amay nga ginpakawalay pulos. Ang iya paghigugma napilasan, indi bangod sa bisan ano nga sala sang iya mga anak kundi bangod kay nagapangabuhi sila sing di-masaligan kag wala sila sing hinalung-ong: wala mahangpan sang akon katawohan.

Walay pulos nga mga anak! Kinahanglan mabatian sang mga tawo ang mapintas nga mga pulong sang propeta. Kay ang gahum sang ila mga kaluyagon, mga kailigbon kag mga pagpaganyat, ang nangin kabangdanan nga naanad na sila sa pagbaton sang tanan, luas lang sang kamatuoran kag sang mision sa kabuhi sang tawo sa pagpakatawo, pagbuhat kag paghunahona bilang anak sang Dios.

Halin sa ulo tubtob sa tiil. Si Isaias nagasaway sang kabug-osan nga kahimtangan sang pungsod samtang wala sia nagabasol sang bisan ano nga katilingbanon nga grupo sing labi sa iban. Sila tanan may salabton sa pagluntad sang pagpamigos kag kaimulon, apang nagapangita sila sing mga kabangdanan agod indi sila magpangabuhi sa kamatuoran.

Pagasilutan ko bala ikaw sing makapila? Ang kaimulon, malain nga mga kasugoan kag pagkalutos, kon aton hatagan sing pagtamod sa ila lang kaugalingon, indi mga silot sang Dios; may kabangdanan kita sa sini tanan. Apang kon ang mga tawo nga nagaantus mga anak sang Dios, ang Dios nagapakig-upod sa ila tanan. Apang wala niya sila ginapaiway, kay ang pag-antus makatudlo sa ila. Gani daw matuod gid nga ang Dios amo ang nagasilot ukon nagapaantus sa ila.

May madamo nga mga pulong diri nga ginapahayag liwat sa madason nga mga pamihak:

Ang Dalaga nga Sion nagakahulogan sang siudad sang Sion ukon Jerusalem. Ang Sion amo ang bahin sang Jerusalem nga ginpatindugan ni David sang iya puloy-an.

Ang Balaan sang Israel. Sa kapitulo 6, ang Dios magapakilala sang iya kaugalingon bilang ang labing Balaan, buot silingon, ang Dios nga may di-matungkad nga kamatuoran kag may kapawa nga mangin-kabangdanan sang kamatayon sang bisan ano nga tinuga nga may dagta sang sala. Si Isaias amo ang mangin propeta sang Balaan nga Dios.

Yahweh Sabaot ukon Yahweh nga Makagagahum: Isa ini ka dumaan nga bansag kay Yahweh. Nagatumod ini sing dungan sa Dios nga nagahatag sang kadalag-an sa mga hangaway sang Israel kag sa Dios nga nagagahum sa mga hangaway sang langit, sa mga anghel, mga bituon kag mga kusog sang bug-os nga kalibutan.

• 11. Ano bala ang labot ko, bisan ano kadamo sang inyo mga halad? Nangin pamatasan sang mga propeta ang panghimalaut sa kitaon nga pagsimba nga wala nagapahayag sang matuod nga paghalad sang kaugalingon sa Dios. Ang kasugoan sang Dios nagapangayo sang mga dulot kag mga piesta nga ginapamangkot diri. Apang ang Dios nagasiling nga iya ini ginakaugtan, kay kon ginahimo ini nga wala sing nagakaigo nga panimuot ini tanan mangin kabutigan (basaha ang Sal 40:7 kag 50:16, lakip ang Mt 5:23).

Atubanga ang reklamo sang mga ilo. Ang pagpangawat ginahimalaut sang mga sugo ni Moises (Ex 20:14). Ang mga propeta nagahambal batok sa katilingbanon nga sistema nga nagahalit sa mga kubos.

May mga tawo nga naluyag sang dalagku nga mga seremonia, ang iban naluyag sang ila mga debosion kag mga pangamuyo, kag ang iban pa naluyag sa paghimo sang maalwan nga mga buhat sang kaluoy. Sa paghimo sini, mahimo nga ginatabunan lang naton ang aton di-matarong nga mga hinimoan adlaw-adlaw.

Dali ka, mag-athaganay kita. Nagatuhaw sing hinali ang nawong sang Dios nga maluloy-on kag manlulowas. Ang Dios indi luyag magsilot, kundi luyag makakita sang mapakighambalan kag mapalangga. Ang mga propeta nagasiling sing liwatliwat: “Dali ka, magbalik ka sa akon.”

• 21. Ang Jerusalem amo ang siudad nga pinili sang Dios. Subong sang pagpili sang nobyo sa iya nobya, ang Dios nagpili sini nga katawohan. Apang karon kaangay sila sang babaye nga nagabaligya sang iya dungog, kay nagluib sila kay Yahweh sa ila mga krimen kag pagdaugdaog sa mga kubos. Wala sila nagmatutom kay Yahweh. Ang mga tawo nga nalipat sa Dios kag nagahandum sang ila kaugalingon lang nga kaayuhan, nga wala nagakabalaka sa ila kautoran amo ang maluibon nga mga asawa.

Nahanungod ini sa katarungan. Ang katarungan amo ang isa sang mga pulong nga ginagamit sing masunson sang mga propeta. Sa Biblia, ang “matarong nga tawo” amo ang nagapangabuhi suno sa kamatuoran, buot silingon, ang nagapadayon nga matutom sa Kasugtanan sa Dios. Ini ang ginapangayo sing malig-on sang mga propeta: nga ang katarungan mangin madalum nga pagkamatarong, kag indi lamang kitaon nga pagtuman sa mga kasugoan. Sa ulihi, dira kay Jesus, aton madangat upod kay Jesus ang “katarungan” sang Espiritu Santo, buot silingon, ang pagkabalaan sang Dios nga yara sa kaalibutoran sang tagipusoon sang tawo.

Sa isa ka kalibutan sa diin tama kadamo ang ginasiling nahanungod sa katarungan, nakahibalo kita nga may daku nga kinatuhay ang pagkahibalo kon ano ang matarong kag ang paghimo sini.

Ang Sion pagatubson sang katarungan. Isa ini ka tema nga aton masapwan liwat sa iban pa nga mga bahin sang libro ni Isaias. Ang Israel ginpang-ati kag gin-laglag, kag karon nagapangamuyo sia para sa iya kaluwasan. Apang indi sia handa sa pagpamati sa Dios. Ini ang ginasiling sang Dios: “Ang akon pagluwas nagakahulogan sang pagsilot sa inyo mga ginahimo.” Sa pagkamatuod, ang kaluwasan ukon ang kahilwayan nga ginahatag sang Dios sa aton wala nagakahulogan sang pagsulod sa isa ka kalibutan nga wala sing mga palaligban, sa isa ka bag-o nga paraiso sa duta, kundi ang pagsugod sa pagpangabuhi sing matarong suno sa ginapaabot sang Dios.

Kag pagatawgon ka Siudad sang Katarungan. Ang kalipayan ginasaad sa tanan nga mga “matarong,” buot silingon, mga tawo nga ginhilway sa mga sala. Kag indi ini matigayon sing bug-os sa sini nga kalibutan. Matuod man, sa aton kalibutan may mga hitabo nga nagalarawan kag nagapaabot sang bug-os nga kaluwasan. Sa isa ka paagi, ang Paghari sang Katarungan nagaabot na kon ginasugdan ang pat-od nga mga tikang sa paghimud-os para sa pagsakdag sang bug-os nga katawohan, kon nabatyagan sang bug-os nga katawohan nga ginhilway sila. Subong man sini ang natabo sa balaan nga maragtas, sa mga kahigayunan sadto nga panahon (basaha ang Is 37, ukon bisan ang Exodo; basaha man ang Mc 9:11). Apang ayhan labi nga masunson nga ang mga panahon sang kasubo amo man ang nagapasugod sang Ginharian sang Dios, paagi sa mga katublagan kag mga rebolusyon. Kag ini tanan nagaaman sang Ginharian indi lang bangod sang kaayuhan nga ginadala sini kundi bangod kay nagalaglag ini sang dumaan nga mga kapasaran nga ginapuy-an sang katilingbanon nga mga sala (Lc 21:28 kag Bugna).

• 29. Ginatumod diri ang pagano nga mga pagsimba nga ginahiwat sa mga talamnan kag mga kagulangan. Didto ang mga lalaki nagahulid sa mga babaye nga makihilawason nga ginpakabalaan sa mga dios nga Baal.

• 2.1 Daw isa ini ka di-matuod nga palanan-awon apang nagamatuod ini kag magamatuod.

Ang magamay nga bakulod nga sentro sang siudad ni David kag ginatindugan sang Templo ni Solomon, sa sini nga palanan-awon, nangin sentro sang bug-os nga kalibutan. Ang tanan nga mga pungsod nagakinadto diri. Ngaa bala nagakinadto sila diri? Kay nakahibalo sila nga kinahanglan nila ang Pulong sang Dios. Kag sa tapos maubos ang tanan nga ihibalo sa siensya, ekonomiya kag politika, natalupangdan nila nga nagakinahanglan pa sila sang isa ka Pagtulon-an, kon sayuron, isa ka Bugna sang Dios. Sang una, ang pulong “Torah” nagakahulogan pagtulon-an nga ginhatag sang Dios subong sang pagbadbad naton diri. Sang ulihi nga panahon, ang “Torah” magakahulogan “Kasugoan.”

Labaw sa tanan, ang Kasugoan sang Dios isa ka pagtulon-an nahanungod sa kahulogan sang kabuhi sang tawo kag mision sang bug-os nga katawohan. Kag ang sabat sa sining mga pamangkutanon makita sa katapusan kay Kristo nga Anak sang Dios, nga nangin tawo, ang huwaran para sa iya kautoran. Dumdoma kon paano nagtaklad man si Jesus sa mataas nga bukid kag nagbalhin sang dagway sa atubangan sang iya mga apostoles. Didto ginhatag sa ila ang Kasugoan kag ang Pagtulon-an: “Pamatii ninyo sia.”

Mataklad kita pakadto sa balay sang Dios ni Jacob. Ang Ginharian sang Dios pagatukoron sa palibot sang katawohan sang Jacob-Israel kag sang ila mga hari nga mga kaliwat ni David. Sa sulod sang malawig nga panahon, isa ka Sentro ang ginatipigan sang Dios sa kalibutan, ang kitaon nga sentro sang di-kitaon nga ginharian: nahauna ang Israel, kag dayon ang Simbahan. Karon, ang Simbahan nagapakilala sang kaugalingon bilang isa ka tanda sa putokputokan sang bukid, kag nagaagda nga pamalandungan sang katawohan nga nagatuo kag sang mga wala nagatuo.

Matuod nga ang Simbahan may madamo nga tawohanon nga mga kinaiya (sa malain nga kahulogan sang pulong) kag masunson nga indi makita sa mga hublag sa pagbag-o sini nga panahon. Apang ayhan wala kita nagatalupangod sang madalum nga kamanggaran nga ginapatubo sang Simbahan sa tampad nga mga tumoluo. Sa kalibutan, sila ang nagatipig sang kalayo nga ginpadabdab ni Kristo, kag sila ang nagahimo sa ila palibot sang pag-alalangot sang labing tawohanon nga mga paghiangtanay kag labing matuodtuod nga kabuhi. Kag ini, sa katapusan nga pag-usisa, amo ang nagaaman para sa pag-abot sang isa ka bag-o nga kalibutan. Si Isaias lamang ang nakahimo para sa pag-uswag sang kalibutan sa maayo nga pagginawi sing labi sangsa tanan nga mga hari sang Asiria upod ang ila mga hangaway, ang ila mga kadalag-an kag mga kasugoan. Sa amo man nga bagay, ang tampad nga mga buhat sang pinakakubos sang mga tumoluo sarang magmangin labing mabungahon sa pagdala sang kauswagan sa kalibutan sangsa madamo nga magahod nga mga paghinun-anon. Ini nga lebadura sang matuod nga sibilisasion amo ang ibutang sa pila ka adlaw “sa mataas nga bukid” ukon “sa tulongtungan sang suga” agod maiwagan ang kalibutan (basaha ang Mt 5:14).

• 6. Ini nga dinalan ginapatuhoy indi sa Jerusalem (sentro nga siudad sang kadutaan sang Juda) kundi sa naaminhan nga ginharian (ang Samaria amo ang sentro nga siudad) nga nagadala sang ngalan sang ila katigulangan nga si Jacob-Israel.

Sadto nga panahon, ang naaminhan nga ginharian nagagom sang pila ka tinuig sang kahamungayaan. Apang nagdamo ang mga diosdios. Ang mga tawo nga nagmalanggaranon sadto wala sing iban nga nahibal-an nga himuon sa ila bulawan kundi ang paghimo sang mga estatua kag mga dekorasyon nga ila ginapatuhoy sa bisan ano nga diosdios nga ila ginalauman sang ila kapat-uran kag pagpangapin. Ginpanan-aw ni Isaias ang katalagman nga magaabot sa sadtong mga tawo nga wala nagasapak.

Sa paghambal ni Isaias nahanungod sa kalaglagan bangod sang inaway kag sa kakugmat sang mga nalutos, ginakabig niya ini nga katalagman bilang isa ka pagpangatubang sang kalibutanon nga katawohan sa ila Dios nga nagakari sa paghukom sa ila.

Ang ila duta napun-an sang mga diosdios… Ang diosdios sa aton kabuhi kaangay sang kanser sa lawas; isa ini ka butang nga ginahatagan naton sing tama nga bili kag ginaubos sini ang aton matuod nga kabuhi. Subong sini ang ginahimo sang siensya, kauswagan, mga kasulhayan, balay, duta, salakyan, kuarta ukon manggad kon sa sini ginapatuhoy naton ang aton bug-os nga kusog kag paglaum sa baylo nga ini tanan mangin paagi lang sa pagtuman sang mga buko sang Dios.

Talupangda ang ginasiling sing liwatliwat sa 3:11-17: Paubson ang bugal sang tawo. Ang bugal sang mga gamhanan, sang mga maalam, ang bugal sang mga asi-asi kag may makitid nga hunahona, kag sang nagapakunokuno nga mga mapainobuson. Ang bugal sang relihiyoso nga tawo nga nagapati nga nakilala na niya ang Dios bangod kay nakahibalo sia sa paghambal nahanungod sa iya. Ang bugal sang mamalatyon nga tinuga nga nagapadulong sa iya katapusan nga adlaw nga wala gani nakapakigkita sa Dios nga buhi. Ang pagkabugalon labaw pa sa kabuangan, isa ka pagtampalas sa Dios nga Balaan kag nagakinahanglan ini sang kabayaran sa sala. Kon ang gugma nangin labi nga balaan, nagapangayo ini sing labi pa gid kag nagapangimon ini sing labi pa. Ang pagkabugalon sang tawo, ang pagkamatinaastaason sang isa ka katilingbanon nga grupo, ang kapat-uran sang isa ka mauswagon nga katilingban – ini tanan paubson.

• 3.9 Ang mga propeta nagapangabuhi sang ila pagtuo sa tunga sang mga hitabo sang ila panahon; wala nila ginakalimtan ang matuod nga kahimtangan sang ila panahon agod lang makahambal nahanungod sa “kaimulon.” Sa panan-aw ni Isaias, ang mga tawo nangin imol bangod kay mapiguson ang iban nga mga tawo. Ang sala yara sa mga kasugoan kag sa mga tawo nga nalimot na sa Dios sa bagay nga inagaw na nila ang gahum. Si Isaias nagahambal batok sa mga sala sang mga pangulo agod nga maluwas ang bug-os nga katawohan sa paghukom sang Dios.

• 16. Si Isaias nagahambal batok sa madayaw nga mga babaye sang Jerusalem:

– Kaangay sila sang mga diosdios sa pagsuksok nila sang ila mga singsing, mga kulintas kag malahalon nga mga bayo: ginhimo sila sa pagganyat sa mga lalaki.

– May salabton sila sa pagluntad sang di-matarong nga kahimtangan: Ano bala nga pagpatuyang ang wala ginabayaran sang mga imol? Pila bala ka mga lalaki nga may putli nga mga kamot ang makatanyag sa ila sing mga regalo?

Karon labi pa kita nga nakakilala sang pagpatuyang kag nakahibalo kita nga tama kadaku nga bili sang kuarta ang ginauyangan, halimbawa, sa mga pahumot, sa mga ido, sa ginadumilian nga mga drogas kag sa bastos nga mga palaguaon kag mga balasahon sa tunga sang ginagutom nga kalibutan.

Ang panaysayon nagatapos sa 4:1. Sa tapos mapatay ang tagsa nila ka bana, ang mga balo, bisan sa ano nga paagi, magapangita sang lalaki nga makahatag sa ila sang bisan man lang pagpangapin suno sa kasugoan.

Sa Amos 4:1, aton mabasahan ang subong man sini nga mga pagsaway sa mga babaye nga ginatawag sang propeta nga “matambok nga mga baka.”

• 4.2 Sa magamo nga maragtas sang mga pungsod, ang Dios nagatugot nga mahimo ang isa ka magamay kag kubos nga katawohan. Nagatuhaw kag nagapanggamot sa sini nga katawohan ang isa ka pinili nga grupo nga ginatawag “Nabilin.” Subong nga ang piramida malapad sa idalum kag amat-amat nga nagamagamay paibabaw, sa amo man nga bagay ining nabilin amat-amat nga nagamagamay tubtob mangin isa na lang ini ka tawo – ang Manlulowas. Ginatawag sia diri nga bunga sang duta. Ginatawag man sia nga salingsing, kay sia ang mangin salingsing sang bag-o nga katawohan.

Talupangda diri, subong sa 1:27, ang paglarawan sang Ginharian sang Dios nga nagasugod sa isa ka paghukom kag pagpaputli sa bug-os nga katawohan. Kon nagatinguha kita sa paglaglag sang mga kusog sang pagpamigos kag sang aton pagpakigbahin sa sini, nagabulig kita sa sining pagpaputli. Apang indi kita makasarang sini nga hilikuton paagi sa aton kusog lang: si Kristo amo ang nagahukom sa kalibutan (Jn 12:31) kag sia man ang nagahatag sang kapatawaran sang mga sala sini (Jn 20:22).

Subong man, subong sa 2:2, ang Ginharian sang Dios isa ka duog sa diin ang Dios nangin-yara sa iya katawohan; basaha ang Panganod kag ang haligi nga kalayo sa Exodo 13:21.

Sa putokputokan sang Bukid Sion nga larawan sang Simbahan, ang Dios mangin isa ka palasilungan sa kainit sang adlaw.

– Magahatag sia sang pahuway sa mga nalapyo: “Kari kamo sa akon kag papahuwayon ko kamo” (Mt 11:28).

– Magahatag sia sang iya kusog sa mga lamharon sang tagsa ka kaliwatan nga may madamo nga mga dalamguhanon kag madali masunog sang adlaw, buot silingon, ang kalainan, kagarukan kag pagsumpong nagapaluya sa ila kag nagapalain sang ila buot.

– Si Kristo mangin-ila pagpangapin batok sa makapaluya nga kainit kag sa nagapang-anod nga bagyo.

– Ang bag-o nga mga moda sa kalibutan sarang makahalit sa mga tawo nga wala nagahalong kag sa mga nagaisahon apang indi ini makahalit sa mga nagapangabuhi sa katilingban sang Simbahan.

Bisan daw ano kadaku ang Simbahan, magaangkon ini sa gihapon sang mga kinaiya sang isa ka “nabilin.” Gintawag ni Jesus ang iya mga sumolunod nga “magamay nga panong” (Lc 12:32). Sa aton panahon, ang nagadiutay nga isip sang mabinuhaton kag maisog nga mga tawo nga nagapakigbuylog amo ang magagmay nga nabilin kag amo man ang paglaum para sa palaabuton.

• 5.1 Ang ambahanon sang “paghigugma” sang Dios nga, sa katapusan, nagahana sa paglaglag sang mga tawo nga nagatamay sa iya. Si Isaias nakahibalo gid sini, kay nakapakigkita na sia sa Dios nga may gugma nga mapinalanggaon kag makahaladlok.

Ang lengguahe sang pagtuloohan madali nga ginabayluhan sang mga propeta sang lengguahe sang mainit nga paghigugma. Abyan, Kahagugma, Bana: ang Ginuo indi kaangay sang Dios nga ginalarawan sang mga Judio.

Ang ulobasan amo ang katawohan nga ginaatipan ni Yahweh sa sulod sang mga siglo sang ila maragtas. Diri nagpangabudlay ang madamo nga mga propeta, sa pagbunyag sini sang ila balhas, kon indi gani, sang ila dugo. Ayhan dili kita magpangita sang pat-od nga kahulogan sa tagsa ka maid-id nga pagsaysay sang palaanggiran: ang tore, ang pulogaan sang ubas. Sa isa ka kaanggid nga dinalan, sa Mikeas 6:1-5, ang Dios nagapahanumdom sa aton sang tanan niya nga ginhimo para sa iya katawohan.

Sa tapos makita ang tama nga pagkabalaka ni Yahweh, si Isaias nagahambal batok sa di-matarong nga kahimtangan kag pagpamigos nga nagahari sa inadlaw-adlaw nga pangabuhi sa Jerusalem. Sa sini, nakita niya didto ang pamatuod nga napaslawan ang kasugoan, ang mga milagro kag ang mga bugay ni Yahweh. Ang ila maragtas nagapakita nga ang ginharian ni David isa na ka kapaslawan kag ang Juda pagalaglagon.

Subong man sini ang larawan sang ulobasan nga makita sa Isaias 27:2 kag sa Jeremias 2:21. Si Jesus magadumdom sini sa Juan 15.

• 8. Ang Biblia nagapakita nga ang Dios wala nagatugot nga ang bug-os nga kadutaan sakupon sang pila lang ka mga tawo samtang madamo gid nga mga tawo ang wala sing duta sa diin sila makapangabuhi (basaha ang Lev 25:8). Wala sing husto nga kabangdanan nga ang isa ka katilingban magtipon sang tanan nga kamanggaran sa mga kamot sang mga tag-iya sa bagay nga ang kalabanan sang mga mamumogon indi makahimulos sang kamanggaran sang ila pungsod. Ang mga pulong ni Isaias nagahimalaut man sang mga tawo nga nagaagaw sang tanan nga matuod nga gahum sang isa ka katilingban kag nagapugong sa iban nga mga tawo sa pagtuman sang ila tawohanon nga mga katungdanan sa pungsod kag sa mga pagtilipon sang mga mamumogon.

Ang anum ka pagkakailo nagatumod sa amo man nga mga tawo: sa mga manggaranon kag mga halangdon nga indi luyag magtuman sang ila mga katungdanan sa ila katawohan kag nagausik sang kuarta.

Kay nagapamatok sila sa tanan nga katarungan, ang ila paghukom nangin magaruk:

– ginakadlawan nila ang ginasiling sang mga propeta;

– wala sila nagatuman sang mga kasugoan ni Yahweh;

– ang malain ginatawag nila nga maayo kag ginahaylo nila ang iban nga mga tawo sa pagbaton sang di-matarong nga kahimtangan ukon sa paghipos na lang.

Kon ginapilit sa isa ka katilingban ang sayop nga mga kabilinggan, nagapadulong ini sa kalainan. Ini ang katilingbanon nga iskandalo ukon salandaran nga ginatumod ni Jesus sa Mateo 18:7.

Si Isaias nagatagna sang pagkatapok samtang wala sia magduhadoha. Ang katawohan nangin maalam kuntani kon ginhangup nila ang kabubot-on sang Dios kag ang iya pagdumala sa mga hitabo. Apang gin-gamit nila ang ila kaalam para lang sa ila kaayuhan ukon para sa pagdaog sa walay pulos nga mga pagpaindisanay ukon mga hampang sang mga manggaranon.

Ining mga “hamili” nga wala nagakabalaka sang kaayuhan sang ila katawohan mangin kabangdanan sang kalaglagan sang tanan.

Indi bala naton makita subong sa aton katilingban kon daw ano kadamo nga mga tawo nga may mataas nga tinun-an ang nagatinguha anay sa pag-angkon sang mahamungayaon nga pangabuhi samtang ginapabay-an nila ang ila katawohan nga malumos sa kaimulon?

• 6.1 Sadto nga adlaw, sa tuig 740, si Isaias yadto sa Templo ukon sa labing maayo nga pagsiling, ginpanan-aw niya ang iya kaugalingon sa Templo, dira sa espiritu. Sa labing nasulod nga hulot sa diin ginatipigan ang Kaban sang Kasugtanan, wala sing iban nga yadto didto kundi ang presensia sang Dios: si Yahweh nga nagalingkod bilang hari; ang bug-os nga hulot napuno sang punta sang iya kunop, buot silingon, ang pagkabalaan kag gahum sang Dios daw nagaawas sa balaan nga duog kag sa siudad sang Jerusalem.

Sa sining malip-ot nga tinion, si Isaias nagapakigkita sa Dios sa mahirup kag matuod nga paagi; kag ining pagpakigkita mangin isa ka tanda sa bug-os niya nga kabuhi. Indi ini sarang mapahayag kag indi man sia makalarawan kay Yahweh nga nagpakighambal sa iya sa espirituhanon nga paagi. Ang iya palanan-awon, ang mga larawan nga iya nakita kag ang mga pulong nga iya nabatian daw mga igpat nga nagatuhaw sa sining makatalanhaga kag di-masaysay nga pagkit-anay.

Si Isaias nagahambal nahanungod sa Dios nga Balaan, buot silingon, bug-os nga tuhay, ukon labi gid nga pinasahi sa bisan ano nga tinuga. Sa tinion gid sang presensia, indi naton sia malab-ot. Ang Dios nga Balaan isa ka paagi sang pagsiling nga ang Dios di-matungkad nga kamatuoran. Si Isaias nagapadayon sa pagkapyot sang presensia ni Yahweh kag dungan sini ginadaog sia sang kahadlok nga di-makangilidlis. Sa presensia sang Labing Balaan, matalupangdan naton ang aton kaugalingon bilang mga makasasala, indi bangod sa isa ka sala, kundi bangod sa aton kinaugali mismo. Aton mabatyagan nga wala kita sing ikasarang sa pagtugyan sang aton kaugalingon sa mga kamot sang Dios nga nagalikop sa aton sang iya presensia.

Makalulooy man ako! Amo na ini ang akon katapusan! Kay ang Dios nagsiling: “Wala sing tawo nga nakakita sa akon nga mabuhi pa” (Ex 33:20). Apang ang Dios nagapalapit: ang Serafim nagapalapit kay Isaias, nga nagadala sing mga baga bilang kitaon nga timaan sang pagpaputli sang kaalibutoran paagi sa balaan nga kalayo. Ginpatawad si Isaias sa sadto gid nga tion sang magsabat sia paagi sa pahayag sang pagtuo kag sang magbaton sia sing bug-os sang iya mision. Sugod sadto, si Isaias makahibalo kag magasiling nga kinahanglan magpili: magpati kay Yahweh kay kon indi gani, pagalaglagon bangod sang pagtandog sa Dios nga Balaan.

Mga Serafim, ukon mga nagadabadaba. Sugod sang ila mga inadlaw sa desierto, ang mga Israelinhon nagtipig sang pagpati sa maayo kag malain nga mga espiritu. Suno sa ila, ang iban sining mga espiritu nagpakita sa dagway sang nagadabadaba nga mga man-og; basaha ang Num 21:4-9 kag 2 Hari 18:4 nahanungod sini. Ini nga mga dinalan nakabulig sa aton sa paghangup kon ngaa si Yahweh nagapakita nga napalibutan sang makatilingala nga mga Serafim nga may tawohanon nga mga nawong. Bilang mga tinuga nga labaw sangsa mga tawo, ini nga mga tinuga nagakabuhi malapit sa Dios, apang kinahanglan magtabon sila sang ila kaugalingon sa kasilaw sang iya himaya.

Ang Himaya sang Dios amo ang silak nga nagagikan sa iya, nga yara sa Templo sang Jerusalem, nga subong sentro sang kalibutan kag nagapasilak sang iya gahum halin sa isa ka punta sang kalibutan pakadto sa pihak. Gani ang Dios nagapabilin sa likum sang iya di-matungkad nga kamatuoran, apang ang iya kusog yara sa tanan nga mga duog kag sa tagsa ka tion.

Ginabaton ni Isaias ang iya mision:

– Sia ang mangin manughambal ni Yahweh.

– Ang katawohan magapakatig-a sa baylo nga magpati.

– Mangin kabangdanan ini sang kalaglagan sang Juda. Ang mabilin amo ang gamot lang nga pagatuboan sang bag-o nga katawohan.

Pabay-i nga sila mangin bungol. Ini nga mga bersikulo ginagamit indi lang nahanungod sa mision ni Isaias kundi kay Jesus mismo (Mt 13:14; Jn 12:40) kag madason sa iya, sa mga apostoles (Bin 28:26). Ila pagagamiton ini nga mga pulong sa pagpahayag sang bunga sang ila mision: sa paghangkat sang pulong sang Dios sa ila, madamo nga mga tawo kag katilingbanon nga mga grupo ang magtakop sang ila kaugalingon kag magsikway sang mensahe nga makaluwas sa ila. Ang pulong sang Dios para sa aton kadalag-an ukon sa aton kalaglagan, suno sa aton pagbaton sini (Lc 2:34).

Ang tanan diri ginapahayag sa lengguahe nga Hebreo gani mabudlay ang paghangup sang diutay nga kinatuhay sang kahulogan:

– Ang “pamanguon ang mga hunahona sang katawohan” ukon “ikaw ang mangin kahigayunan sang pagmango sang ila mga hunahona” ginasiling sa amo man nga paagi sa lengguahe nga Hebreo.

– Ang “agod indi sila makahangup ukon makapakig-uli” ukon “sa sini nga paagi indi sila makahangup ukon makapakig-uli” ginapahayag sa amo man nga paagi sa lengguahe nga Hebreo.

Gani ang iban nga mga tawo nagabadbad sini nga mga bersikulo sa mga pulong nga daw si Yahweh nagasugo kay Isaias sa “pagpamango sang mga hunahona sang katawohan” kag “agod nga” ang katawohan indi makapakig-uli, mga kahulogan nga malayo gid sa buot silingon sang dinalan.

Si Juan magadumdom man sini nga mga bersikulo sa iya pagtinguha sa pagpaathag sang kapaslawan sang pagpangwali ni Jesus (Jn 12:40).

• 7.1 Ang dinalan 7:1-9 nagasaysay sa malip-ot nga paagi sang kahimtangan nga nagluntad sang tuig 736, sang magsalakay ang katawohan sang Aram kag Israel (ang naaminhan nga ginharian nga ang sentro yara sa Samaria) sang ginharian sang Juda kag Jerusalem (ang nabagatnan nga ginharian). Bangod sang pila ka mga ngalan, ini nga dinalan mahimo nga mabudlay hangpon: sanday Rezin nga hari sang Aram kag Peka, nga anak ni Remalia, nga hari sang Israel (nga ginatawag man Efraim: 7:9) amo ang mga kaaway.

Si Haring Ahaz nagahunahona sang tanan luas lang sa bulig sang Dios nga nagsaad sang iya kaugalingon sa mga manunobli ni David samtang nagasalig sila sa iya kag nagasakdag sang katarungan.

Ang dinalan 7:1-2 nagasaysay sa malip-ot nga paagi sang makatalagam nga kahimtangan sadto nga panahon. Ang Asiria amo ang pinakamakusog nga pungsod, kag luyag ini magsakop sang bug-os nga Nalitung-an nga Sidlangan. Lakip diri ang duha ka mga ginharian sang Israel sa naaminhan kag sang Aram nga nagabuko man sa paghimbon batok sa Asiria. Kag luyag sila magpilit kay Haring Ahaz sa pagpakig-isa sa ila. Apang si Ahaz wala magsugot kag nagtawag pa sang mga Asirio sa pagbulig sa iya.

Si Isaias nagapamatok sa hari: kon magpasilabot ang mga taga-Asiria, malaglag ang Juda subong sang Israel kag Aram bisan nga si Ahaz mangin kaapin sang mga Asirio. Ang Kasugtanan kag ang pagpangapin ni Yahweh ang dapat lauman sang hari sa wala pa magpakig-angot sa mga dumoluong nga wala sing labot sa katarungan.

• 10. Ang panagna nahanungod sa ulay nga magabun-ag isa sang pinakaimportante nga mga panagna sa Biblia, bisan nagabilin ini sang pila ka mga pamangkutanon nga wala masabat.

Bilang pamatuod sa iya mga paandam nga ginpahayag na sa 7:4-9, isa ka makatalanhaga nga tanda ang ginahatag ni Isaias sa hari: Magpangayo ka kay Yahweh (b. 11). Wala pagtago-a ni Ahaz ang iya pamat-od nga indi magliso (b. 12). Gani ang propeta naakig gid: wala sing pulos ining mga kaliwat ni David nga ginapangapinan sang Dios sa gihapon! Ang isa ka kaliwat ni David amo ang magadala sang kaluwasan sa katawohan sang Dios. Si Yahweh handa na sa pagpadala sa iya. Ang iya iloy (nga ginatawag diri ang Ulay: basaha ang nagasunod) magahatag sa iya sang ngalan nga nagakaigo (b. 14). Apang sa wala pa ining hari magdala sang paghidaet, padakuon sia sa kaimulon (subong sang nasiling sa b. 15). Sa wala pa ini matabo, ang walay pulos nga pamolitika ni Ahaz kag sang mga kasubong niya pat-od nga magadala sing bug-os nga kalaglagan sa pungsod.

Karon aton paathagan ang pila ka mga pangduhadoha:

1. Ang Immanuel nagakahulogan ang-Dios-kaupod-naton. Ini nga bata indi lang magahatag sa aton sang mga bugay sang Dios ukon makatalanhaga nga pagpahilway sang Dios, apang paagi sa iya, ang Dios mangin kaupod sang bug-os nga katawohan kag ang mga saad nga nabatian sing makapila pamatud-an: Ako mangin-ila Dios kag sila mangin-akon katawohan (Hos 2:25; Eze 37:27; Bug 21:3).

2. Ngaa bala ginasambit ang Ulay? Ang pulong nga ginagamit sa libro ni Isaias, sa pagkamatuod, wala nagakahulogan ang Ulay kundi ang dalaga, kag sang gin-gamit ini, nagtumod lang ini sa dalaga nga reyna. Si Isaias nagatumod diri sa palaabuton nga iloy sang Hari nga Mesiyas kag nakahibalo kita nga sia amo ang Mahal nga Birhen Maria. Apang bisan sa wala pa ining dalayawon nga pagbun-ag sang anak sang Ulay, madamo nga Judio nga mga tumoluo ang naghunahona nga ang pagagikanan sang Mesiyas mangin pinasahi. Kon ang Dios masami nga nagasabdong sang mga tumoluo, kay wala sila nagahigugma sa iya lamang, paano bala ang iloy sang Mesiyas mangin isa ka babaye nga may madamo nga mga hinigugma?

Luas sini, suno sa mga pulong sa ila lengguahe, masami sila nagasiling ang Ulay sang Israel ukon ang Ulay nga anak nga babaye sang Sion sa pagtumod sa katawohan kag sa balaan nga siudad (Is 37:22). Gani suno sa ila, ang bersikulo: ang Ulay magabun-ag may ini nga pahayag: ang katilingban sang mga tumoluo magabun-ag sang Mesiyas. Si Maria kinahanglan magmangin ulay, kag nagalarawan man sia sang tanan nga mga tumoluo nga may ulay nga tagipusoon nga nagalaum sa Manlulowas (basaha ang Lc 1:31). Dapat kita magtalupangod nga, bisan sa wala pa mag-abot si Jesus, ang orihinal nga pulong nga dalaga ginbayluhan na sang Griego nga pagbadbad sang Biblia sang pulong nga Ulay.

3. Ayhan makibot kita nga ginpahayag ni Isaias ini nga pagpahilway sa katawohan sang Dios bilang sabat sang Dios kay Ahaz, ukon bilang isa ka hitabo nga mahanabo sa sulod sang pila ka mga tinuig. Apang si Isaias nagahambal bilang isa ka propeta nga nagatingob sa isa ka palanan-awon sang mga hitabo sang isa lang ka sahi, bisan pa nagakahanabo ini sa nagakalainlain nga mga panahon. Sa isa ka paagi, ining masubo nga mga tinuig nagabalita sang palaabuton nga mga katublagan, malain nga madangatan kag pagpakasala nga nalakip sa kabug-osan sang malain nga madangatan nga magauna sa pag-abot sang ginharian sang Dios.

Si Isaias nagahatag sing tanda kay Haring Ahaz, sa iya mga manunobli (ang mga kaliwat ni David, 7:13) kag sa tanan nga nagakabuhi sa isa ka kalibutan nga ginhalitan sang mga sala, kag ini nga tanda nagatuhoy kay Kristo. Subong nga sa nadula nga Paraiso sa duta makita ang larawan sang isa ka babaye ukon sang lalaki nga anak sang isa ka babaye nga amo ang magadugmok sa ulo sang man-og, may larawan man nga ginapakita diri: ang Ulay kag ang iya anak nga lalaki, ang-Dios-kaupod-naton. Si Immanuel nagaantus para sa mga sala sang iya kautoran, gani mapatigayon niya ang aton pagpakig-uli sa Dios.

Maathag nga ang mga tawo sadtong panahon ni Isaias wala makahangup sini tanan. Sa pagligad lang sang panahon dayon mahangpan ang madamo nga mga kahulogan sini nga ‘tanda.’ Suno sa paggamit ni Isaias, ang pulong nga tanda sarang man mabadbad bilang dalayawon nga hitabo.

• 8.1 Ang mga propeta nagapanudlo paagi sa ila mga pulong kag sa ila man mga buhat. Diri, ang makatilingala nga ngalan nga ginahatag ni Isaias sa iya anak nangin isa ka paandam sa tanan nga mga tawo. Ini nga ngalan, lakip sa Immanuel nangin isa ka pares sa sini nga kapitulo kag ini nga duha nagatimbanganay sa pagtumod sa pagpanakop sang Asiria sa diin si Ahaz ang kabangdanan kag sa kahilwayan nga magaabot sa ulihi.

Ang mga tubi sang Siloe (8:6) amo lang ang kulohaan sang tubi para sa Jerusalem; yara ini sa isa ka mataas nga duog. Ini ang larawan sang tinago nga pagpangapin sang Ginuo nga yara sa luyo sang iya katawohan kag sia ang dapat saligan sang tanan. Apang ang hari sang Asiria nga ginpangayoan sing bulig ni Ahaz mangin kaangay sang isa ka suba nga may mabaskog nga sulog nga magaanod sa tanan. Pagalaglagon niya ang mga kaaway sang Juda apang pagabayaan man niya nga malaglag ang Juda. Sa sini, yari man ang panagna nahanungod sa kapalaran sang mga pungsod karon nga nagapati nga malubad nila ang ila pungsodnon nga mga palaligban paagi sa pagpadaladala sa labing gamhanan nga mga pungsod.

• 11. Sadtong uyatan niya ako… Diri si Isaias nagatumod sa isa sang importante nga mga pagpakigkita sa Dios, sang ginhimo sia sang Dios nga iya propeta kag yara sia sa idalom sang gahum sang Espiritu sang Dios.

Dili ka maghambal sang pagpamatok! Ang nahauna nga butang nga ginhimo sang Dios amo ang paghilway kay Isaias sa makitid nga hunahona sang kalabanan nga mga tawo nga sa panahon sang kapi-otan nagapadaladala sa ila kahadlok sa baylo sang pagpangita sang bag-o nga mga paagi. Sugod sadto, indi na sia mapunggan bisan sang malain nga nadangatan sang iya katawohan; sa baylo pagahulaton niya ang bag-o nga tawo nga ginaaman sang Dios.

Mga tanda kami sa Israel. Natapos na ni Isaias ang iya mga hilimuon kag pagpangwali. Wala sia ginpamatian sang mga tawo. Wala na sia sing may mahimo subong kundi maghulat sing malinong kon ano ang matabo. Ang iya duha ka mga anak nga iya ginhatagan sang mga ngalan nga may madalum nga kahulogan, sanday Maabtik-sa-pagpang-ati-Malapit-na-ang-pagpang-ati (8:3) kag Magabalik-ang-Nabilin (7:3) amo ang pahanumdom sa tanan sang iya mga panagna. Ang nahauna sining mga ngalan nagatumod sa nagahilapit nga palaabuton; ang ikaduha, sa katapusan sang katublagan (basaha ang 10:20).

Si Yahweh lamang sang mga Hangaway ang Balaan, ang inyo dapat kahadlukan gid. Isa ka pribilihiyo sa Jerusalem nga sa ila makaupod ang Dios. Sa baylo nga mahadlok sa mga katalagman nga nagaabot sa mga tawo, ang mga Judio dapat magdangup sa Dios kag magtuman sa iya.

Sa tunga nila, ang Dios kaangay sang bato nga nagalabaw sing diutay sa duta apang nangin kabangdanan sang pagkadusmo sang mga tawo nga wala makakita sini. Si Jesus magapakilala bilang bato nga salandaran (Mt 21:44).

Si Yahweh nagatago sang iya nawong sa katawohan ni Jacob. Ang mga taga-Jerusalem may tawohanon nga mga kabangdanan sa di-pagtuman sa sugo ni Yahweh nga ginpahayag ni Isaias. Kag sa sini gid nga tion, ang Dios wala nagahimo sing milagro sa pagpapati sa ila. Masami ang Dios wala nagapadamo sing mga milagro; sa baylo, “nagapanago sia” sa pagpaputli sang aton pagtuo sa iya pulong. Ang mga Judio nagapahayag kay Yahweh bilang “ila” Dios, nga Dios sang ila pungsod. Apang ginakabig man niya nga iya ang mga tawo nga nagatuman sa iya pulong kag nagapati sa iya.

• 19. Isa na lang ang nabilin nga sarang mahimo sang Israel nga wala magpamati sa pulong sang Dios nga buhi: ang pagpamangkot sa mga minatay paagi sa mga manugpakot kag mga espiritista: ginakadlawan sila ni Isaias (8:19-20).

• 9.1 Ini nga binalaybay ayhan nahuman sadtong 732, sang paglaglag sang hari sang Asiria sa Israel, ang utod apang kaaway man nga pungsod. Suno sa binatasan sang mga Asirio, ginbihag nila ang madamo nga mga pumoluyo kag gindala sa pihak nga bahin sang ila emperio. Nagpuyo sila sa kadutaan sang Zabulon kag Neftali (basaha ang nagligad nga parapo) nga, sang makaligad ang mga siglo, mangin Galilea. Kay ginpanglapta sila sa luyo sang mga pagano, nagagua sila halin sa Balaan nga Maragtas sa pagsulod sa kadudolman.

Ang kahilwayan nga ginsaad sa ila ginapakita bilang isa ka nagalutos nga kadalag-an ni Yahweh nga nagapasugod sang paghari sang paghidaet, nga may kaangtanan kay Immanuel, ang bag-o nga nabun-ag nga lapsag.

Ang katawohan nga nagalakat sa kadudolman… Nakita sang Ebanghelyo (Mt 4:16) sa sini nga katawohan ang madamo nga mga tawo nga ginatudloan ni Jesus:

– Katawohan nga ginagamhan sang tanan nga mga sahi sang pagpamigos.

– Katawohan nga nagapangita sang kapawa apang nawad-an sang paglaum.

Isa ka lapsag ang ginbun-ag sa aton, amo ang magagahum sa duta kag magalaglag sang pagkamatinaastaason sang mga pungsod.

Ang Prinsipe sang Paghidaet nagasunog sang mga galamiton sa inaway.

Dalayawon nga Manuglaygay, buot silingon, kaupod sia sa langitnon nga Konsilio sa diin ang Dios nagapamatbat.

Amay sang isa ka bag-o nga kaliwat, subong kay Abraham; isa ka Baganihan subong kay David nga hari nga hangaway.

Ining bag-o nga panagna sang bug-os nga kahilwayan kag sang isa ka Manlulowas wala nagapat-od kon san-o gid ini matuman. Nasambit na naton sa 7:10-15 nga ang katumanan sang mga saad sang Dios ayhan labi nga madugayan sa pag-abot sangsa aton ginalauman.

WALA KITA NAWAD-AN SANG PAGLAUM

Sa Biblia, may madamo nga mga saad sang una nga may kaangtanan sa sining saad sang Dios nga nagapakita nga daw sa mahanabo gilayon:

– Ginsaad kay Abraham ang isa ka anak nga lalaki kag si Isaac natawo; apang ang matuod nga manunobli amo si Kristo. Ginsaad kay Abraham ang isa ka kadutaan para sa iya mga anak nga, sa pagkamatuod, magasakop sa kadutaan sang Canaan; apang ang matuod nga duta amo ang ginharian sang Dios.

– Ginsaad kay David ang isa ka manunobli kag isa ka walay katapusan nga ginharian; apang indi si Solomon ang walay katapusan nga hari, kundi si Kristo.

Nahanungod sa sini nga tulon-an, kinahanglan basahon naton ang kapitulo 11 sang sulat sa mga Hebreo: nagapakita ini nga ang mga tawo sa tanan nga panahon nagapadayon sa pagpangita sang walay katapusan nga siudad.

Sa pagkamatuod, ang Biblia nagatudlo sa aton sa paglaum. Nagapakita ini sa aton sang pagdinasondason sang mga katuyoan nga dapat naton handumon kag malab-ot. Kag sa paghimo sini, magatubo kita tubtob nga wala na kita sing iban pa nga ginahatagan sang pagtamod kundi ang palanublion nga ginsaad sang Dios sa aton sa pihak nga kinabuhi. Apang sa bisan ano nga malipayon nga hitabo, halimbawa, sa pagbun-ag sang isa ka anak, makita man sang mga tumoluo ang isa ka tanda sang ginharian sang Paghidaet nga ginahatag sang Dios sa aton.

• 7. Ang binalaybay nga nagasugod diri kag nagatapos sa 10:4 ginsulat sing labi nga nauna pa sa bag-o lang naton nabasahan. Ginpatuhoy ini sa katawohan sang Israel nga bisan napaluya na sang ila mga pagkalutos, nagapadayon man gihapon nga wala nagakabalaka kag wala nagasapak sa Dios.

Ang ila kakulangan sa katilingbanon nga katarungan amo ang ginahimalaut sang propeta sa ngalan sang Dios.

Sa 10:2, ang balo nga mga babaye, ang mga ilo kag ang mga imol amo ang mga sahi sang mga tawo nga ginapaatubang sang Biblia sa aton sa gihapon. Kag sa iban nga mga dinalan, ginasambit man ang mga dumoluong.

• 10.5 Ini nga binalaybay ginapatuhoy sa mga Asirio sang isa sila ka katalagman, ayhan sang tuig 701 (basaha ang paathag sa kapitulo 31).

• 20. Nasambit na sa 8:3 ang anak nga lalaki ni Isaias nga makatilingala nga gintawag niya: “Maabtik-sa-pagpang-ati-Malapit-na-ang-pagpang-ati.”

Ginapaathagan diri ang ngalan sang iya isa pa ka anak nga lalaki nga nasambit sa 7:3: “Magabalik-ang-Nabilin.” Sa pila ka mga kahigayunan aton makita sa Biblia ang Pulong nga Nabilin nga nagatumod sa Nabilin sang Israel, buot silingon, sa magagmay nga grupo nga mabilin sa tapos masilutan sang Dios ang Israel tungod sa ila kaluiban (basaha ang Am 5:15).

Sugod sang magpakighambal ang Dios kay Elias nahanungod sa “pito ka libo ka mga Israelinhon” (1 Hari 19:18), ang mga propeta masami nagapahanumdom nga ang mga pagpakasala sang Israel indi makaupang sang mga buko sang Dios. May magkalabilin sa kalaglagan sang Israel, kag “magabalik sila.” Ini nga mga pulong may duha ka pilo nga kahulogan:

– magabalik sila halin sa mga pungsod sa diin sila gintapok.

– magabalik sila sing kinabubot-on sa ila Dios: magapakig-uli sila kay Yahweh sa ila mga tagipusoon.

• 11.1 Ang mga tawo nga nakabasa sang Bag-o nga Kasugtanan nakahibalo nga ang mga Judio sang panahon ni Jesus nagpaabot sang isa ka Mesiyas. Apang sa masami indi ini ang ila ginlauman. Kutob kay Abraham tubtob kay David, ang mga Israelinhon nagalaum sang isa ka duta nga ginsaad sang Dios kag ginsakop nila ini. Sang makataliwan si David, naghunahona sila nga wala na sing hari nga labi pa nga maayo sa iya. Kag sa madason nga duha kag tunga ka mga siglo, nagalaum lang sila nga ang ila mga hari karon kag sa palaabuton mangin kaangay ni David. Ang ginsaad sang Dios kay David nahanungod sa iya mga kaliwat (2 Sam 7:14) wala mahangpan bilang pagbalita sang magaabot nga Mesiyas.

Si Isaias amo ang nahauna nga nagbalita nahanungod sa Mesiyas, kon sayuron, isa ka hari kaangay ni David apang labi pa nga maayo sa iya. Ginalarawan sia diri bilang isa ka salingsing gikan sa nabilin nga puno sang kahoy sa tapos ini matapas. Gani nagasiling sia nga ang mga hari karon, nga mga makasasala kag wala sing daku nga pagtuo, magakaladula. Labi pa sa isa ka kaliwat ni David, si Immanuel mangin isa ka bag-o nga David (ginatawag sia anak ni Jesse kaangay ni David).

Ang Espiritu ni Yahweh magapuyo sa iya subong sang iya pagpuyo sa mga propeta, kag labi pa sangsa ila. Ang mga propeta gin-gamhan sang isa ka makatalanhaga nga gahum nga ginatawag “Espiritu sang Dios,” ugaling indi sa tanan nga tion. Apang sa iya, ang Espiritu magapuyo sa gihapon.

– Espiritu sang kaalam kag kinaalam, subong sang naangkon ni Solomon.

– Espiritu sang katarungan kag kusog, subong sang naangkon ni David.

– Espiritu sang ihibalo kag pagtahod kay Yahweh, subong sang naangkon ni Moises kag sang mga Patriarka.

Pagahukman niya sing matarong ang mga imol amo ang nahauna nga hilimuon sang mga hari sadto kag sa gihapon. Ang Hari nga Mesiyas mangin tiglawas sang Dios, manug-atipan sang mga imol, kag para sa sini nga hilimuon kinahanglan mabaton niya ang Espiritu ukon Ginhawa sang Dios. Dili naton pagkabigon ang dutan-on nga kahilwayan bilang kasumpong sang espirituhanon nga kahilwayan, sa bagay nga daw pabay-an na lang sang mga tumoluo ang iban nga mga tawo sa pagpatindog sang labing matarong nga kalibutan. Ang bulohaton sang Dios sa pagluwas sa mga tawo indi gid mabulag sa pagpanudlo sa katawohan: nagapatuman ini sang pagpugong sa mga manugpigos kag pagdumala nga may kahadlok kay Yahweh.

Apang sayop ang paghunahona nga sa pag-abot ni Kristo wala na ining paghandum sa katarungan. Ang paghigugma kag pagpatawad nga ginabalita ni Jesus nagapatigayon sang kaluwasan sang bug-os nga katawohan paagi sa kamatuoran, katarungan kag paghiambitanay sang kalan-on. Kon aton kalimtan ining mga kinahanglanon, ang “espirituhanon” kag walay hinalung-ong nga paghigugma mangin dalamguhanon lang.

Ang pagbag-o sang katawohan sang Dios ipakita sa kalibutan: ang leon magakaon sang hilamon. Sa mga pulong karon makasiling kita: salamat sa teknolohiya kag sa labing daku nga pagbinuligay sang katawohan, ang nagailinaway nga mga kusog sang kalibutan ipahamtang sa pag-alagad sa bug-os nga katawohan.

Sugod kay Isaias, ang mga propeta makakita sang Mesiyas, ukon sa magaabot nga hari nga hinaplasan sang Dios bilang tawo sang Espiritu. Basaha ang ikaduha nga bahin sang Isaias 42:1. Amo ini ang igasiling sang Ebanghelyo ni Lucas nahanungod kay Jesus: “Ang Espiritu sang Dios yari sa akon” (Lc 4:18). Sa Simbahan, kon ang Espiritu sang Dios ginahatag sa mga tumoluo paagi sa sakramento sang kumpirma, ang Simbahan nagadumdom sang Espiritu sang kaalam, kinaalam, kusog, kag iban pa.

• 10. Ining binalaybay sa 11:10-16 ginsulat sang ulihi, sang panahon sang pagkatapok. Ginbutang ini diri sa pagpakamaayo sang panagna nahanungod sa “salingsing ni Jesse.”

Talupangda sa mga bersikulo 10 kag 12 ang tema sang “nagatuhaw nga tanda para sa mga pungsod” nga masapwan man sa lain nga dagway sa Lc 2:32.

Dayon yari ang isa ka ambahanon sang pagpasalamat. Nahanungod sa mga tuboran sang kaluwasan, basaha ang Isaias 55:1 kag ang sugilanon nahanungod sa Samariahanon nga babaye sa Juan 4:1.

• 13.1 Yara sa mga kapitulo 13 tubtob 33 ang pagdinasondason sang mga panagna batok sa kaingod nga katawohan. Ang Biblia nagatawag sa ila ang mga pungsod, kag mga pagano sila bangod kay wala sa ila sing may nakakilala sa isa lamang ka matuod nga Dios. Gani kon aton mabasahan “ang mga pungsod” sa Biblia, aton mabadbad ini bilang “ang mga pagano” “ang mga dumoluong” ukon “ang mga Hentil.”

Ang binalaybay sa 13:1-22 ginsulat sang ulihi sang panahon sang pagkatapok. Subong man sini ang 14:1-2 kag 14:22-23.

• 14.3 Ang binalaybay sa 14:3-21 ginpahayag ni Isaias sang pagkamatay sang isa ka hari sang Asiria. Ang propeta nagalarawan sang napatay nga hari bilang kaangay sa iya mga biktima sa tapos mapatay.

Importante man ang pagtalupangod kon paano ang sadtong mga emperio sang Asiria, Babilonia kag Ehipto nga nagharihari sa kalibutan kag nagpahadlok sang mga Judio lunsay nagkaladula nga wala sing may nabilin nga tanda.

• 29. Ang masunod nga mga binalaybay kalabanan nga nagasaulog sang mga pagkalutos sang nagkalainlain nga katawohan nga yara sa palibot sang Juda. Ang mision ni Isaias amo ang pagsaksi kag paghatag sang kabangdanan sa amat-amat nga pagkarumpag sang iya pungsod. Nalipay man sia sa pagtalupangod nga ang pagano nga mga emperio, nga nagamhan sang lunsay tawohanon nga mga pagpanghandum, nagapadulong sa ila kalaglagan. Si Isaias nagahukom suno sa kapawa sang Dios. Sa kalibutan nga yara sa iya palibot, nakita niya ang pagkamatinaastaason lang sang tawo kag ang walay nagasayop nga mga buko sang Dios.

Apang sa 18:7 kag 19:16-24, talupangda ang duha ka dinugang nga ginbutang diri sing labi nga ulihi. Isa sang mga Judio nga nagpuyo sa Etiopia kag Ehipto sa ikalima nga siglo ang nagsulat sining mga pulong nga nagapahayag sang iya pagpati nga sa pila ka adlaw ang pagano nga mga pungsod makonbertir sa pagpati sa matuod nga Dios.

• 20.1 Mahapos ang paghanduraw sa bunga sining buhat nga may madalum nga kahulogan. Ang Ehipto isa sang mga gamhanan sadto nga panahon. Kon ipaanggid sa Asiria, nga may makusog nga mga hangaway, ang Ehipto labi nga manggaranon kag may labi nga mauswagon nga sibilisasion. Ang mga Judio nagasalig sa Ehipto kag nagapangayo sang tabang: mga karwahe kag mga kabayo.

“Kailo ang mga nagasalig sa mga tawo!” (Jer 17:5).

• 22.1 Batok sa Patag sang Palanan-awon, kon sayuron, ang ginpakamalaut nga patag “Gehenna,” nga yara sa dulonan sang Jerusalem sa nabagatnan. Ang tanan nga mga tawo nagtaklad sa pagpabutyag sang ila kalipay. Kadalag-an sang mga hangaway ni Hezekias ukon bug-os nga pagyaub sa mga Asirio? Si Isaias nakahibalo nga ining magamay nga kadalag-an nagakahulogan sang pagkalutos kag kahuy-anan sa palaabuton. Kon nagpamati lang sila sa iya sa baylo sang pagsalig sa ila kusog kag diplomasya, kuntani naluwas sila ni Yahweh.

• 8. Ang mga Judio napilitan sa pag-upod sa isa ka bag-o nga pagdampiganay batok sa Asiria (mga tuig 705-701). Si Hezekias nagapabakod sang mga pamakod sang Jerusalem sa wala pa mag-abot ang mga hangaway ni Senakerib.

Nakita ni Isaias ang katublagan sang mga tawo nga indi luyag magpamati sa panawag ni Yahweh: nagapangabay sia sa ila sa pagpalayo sa walay pulos nga mga paghimakas kag sa paghalad sang ila kaugalingon sa pagpaluntad sang katarungan.

Indi ang Asiria ukon ang Ehipto ang manlulowas nga kinahanglan sang Israel. Ang Asiria kag ang Ehipto nga nagailinaway sa pag-agaway sang gahum, wala nagaaman sing sibilisasion para sa palaabuton. Sang panahon ni Isaias, wala sing may nakahibalo nga ang Asiria kag ang Ehipto malapit na nga magtaliwan ukon mawad-an sang ila gahum. Ang mga tawo wala makapakot nga ang madason nga mga siglo pagagamhan sang bag-o nga mga kultora nga napasad sa mga kabilinggan sang maayo nga pagginawi (ang Budhismo) ukon napasad sa bag-o nga pagkamatinugahon sang pagka-tawo (ang Griego nga kultora). Kag ang Israel magatuga man sang isa sining mga kultora paagi sa pagkamasaligan, sa kabalaka sa katarungan kag sa pagtuman sang pulong sang Dios: ini ang ginapangwali ni Isaias.

Si Isaias daw wala sing may nahibal-an nahanungod sa politika kag nagakalipat na sang kinahanglanon para sa kapat-uran sang iya pungsod nga tama kagamay agod mabuhi nga wala sing may nagatabang. Apang sa pagkamatuod, ginapakita niya ang pinakaimportante nga mga kinahanglanon sa politika kon maghambal sia nahanungod sa pagpasad sang pungsodnon nga kabuhi sa matarong kag maayo nga mga sadsaran. Ini ang paagi sa pag-aman para sa di-nahibal-an nga palaabuton, sa pagkahibalo nga ang Dios amo ang nagadumala sa mga hitabo sa maragtas.

Ang katawohan nagalingawlingaw agod malimtan ang ila malain nga nadangatan. ‘Magkilinaon kita kag mag-ininum, kay magakalamatay kita buas.’ Si Pablo nagadumdom sini nga mga pulong sa 1 Cor 15:32.

• 23.1 Ang mga binalaybay nga masapwan sa sini nga kapitulo indi iya ni Isaias, kay ginsulat ini sing labi nga ulihi.

• 24.1 Sang magbalita si Isaias sang pag-abot ni Immanuel kag sang bag-o nga “kadalag-an sang Midian,” nagalaum sia nga magaabot ini sa labing madali. Nakita niya nga ang mga hitabo nagapadulong sa isa ka katublagan sa diin ang Dios magahatag sing kadalag-an sa iya katawohan.

Apang pagkatapos sang pagkatapok kag pagbalik sang mga Judio sa Palestina kag wala sing may natabo, madamo nga mga Judio ang nadulaan sang paglaum, kay ang maragtas nagapadayon sa kinaandan nga lakat sini. Nadulaan sila sang pagsalig sa tawohanon nga gahum sa pagpatigayon sang matuodtuod nga pagbag-o kag naglaum sing bug-os sa pagpatunga sang Dios nga magapatay-og sang kalibutanon nga kahusayan.

Ini nga paglaum ginapahayag sa sining mga kapitulo 24-27 nga ginlakip sa libro ni Isaias sang makaligad ang malawig nga panahon sa tapos sia magtaliwan, sang magpauli ang mga Judio sa ila kadutaan. Mga salmo kag mga pangamuyo ang ginabal-ot sang mga binalaybay.

– 25:6-9: Ang sinalosalo sang mga naluwas pagkatapos sang Paghukom. Si Juan magagamit sini nga mga larawan sa Bugna 7:17 kag 21:4.

– 26:7-21: Salmo sang paglaum nga aton ginahatagan sing pagtamod.

– 27:2-5: Ambahanon nahanungod sa ulobasan bilang kinatuhay sa nagapaandam nga ambahanon sa 5:1-7.

• 26.7 Ini nga salmo sang paglaum ginsulat sang makaligad ang malawig nga panahon sa tapos magtaliwan si Isaias. Nagapakita ini sang pagkarelihiyoso sang mga Judio sang mga siglo sa tapos sila makapauli halin sa pagkatapok.

Sang pagkatapok sa mga Judio, nangin mga sakop sila sang mga dumoluong (b. 13-14); gin-aku nila ang ila kasaypanan kag nagsugod sila nga magmangin matutom sa ila pagtuo (b. 16). Naglaum sila nga mahilway (b. 17). Nagpati sila nga sa ila pagbalik, magapatindog sila sang isa ka labing maayo nga kalibutan, apang wala ini mahanabo (b. 18), kay ang mga pagano nagpabilin sa Duta nga Balaan kag nagpadayon sa pagpabudlay sang kabuhi sang mga tumoluo (b. 10-12). Gani ang mga tawo nagapangamuyo sa Dios para sa tion sang pagbalik sang tanan nga nagakaigo sa ila. Kag bangod kay matarong ang Dios, indi lang sia magahatag sa ila sang kahilwayan sang mga buhi, kundi magabanhaw man sang walay sala nga mga biktima nga nagsalig sa iya, agod nga makilala man nila ang paghidaet sang Dios (b. 19-21).

• 28.1 Masapwan sa sining mga kapitulo 28-35 ang pagtingob sang madamo nga mga binalaybay nga nagikan sa nagkalainlain gid nga mga ginhalinan.

28:1-14: Mga panagna batok sa Samaria: gintagna sang nagahilapit na ang kalaglagan sini nga siudad (tuig 721); basaha ang paathag sa 2:6-19. Talupangda sa mga bersikulo 9-13 nga si Isaias ginakadlawan sang mga pari kag di-matuod nga mga propeta. Nagasiling sila nga ang iya mga pulong kaangay lang sang mga paandam sa magamay nga mga bata. Si Isaias nagasiling sa ila: kay indi kamo luyag maghangup sa maathag nga mensahe ni Yahweh, magahambal sia sa inyo sing labi nga mabaskog paagi sa mga hitabo nga magatublag sa inyo (mabasahan man sa 29:14). Si Pablo magagamit man sang subong sini nga panaysayon sa 1 Cor 1:21.

Duha ka malip-ot nga mga panagna nga dumdumon sa Ebanghelyo: 28:16 kag 29:13.

May pila ka mga panagna nga gintagna sang katublagan sang 701:

– 28:14-15 kag 28:18-19: batok sa malain nga mga manuglaygay sang hari; nagapamatok sila sa kabubot-on sang Dios.

– 30:1-17: batok sa Ehipto.

– 29:1-12; 30:27-33 kag 33:7-16: batok sa Asiria kag sa hari sini nga si Senakerib. “Ariel” ukon “Leon sang Dios,” buot silingon, Jerusalem.

– 30:18-26 kag 32:15-20: nahanungod sa magaabot nga kahamungayaan.

May pila ka mga binalaybay halin sa panahon sang Pagkatapok ukon labi pa nga ulihi sadto:

– 34: ang Paghukom sang Dios sa Edom (basaha ang panguna sa kapitulo 24).

– 35: ang pagbalik halin sa Pagkatapok, kasubong sang Isaias 40-41.

– 33:17-22: halandumon nga panahon sang paghidaet.

• 16. Si Yahweh nagapasad sang mga sadsaran sang bag-o nga Jerusalem. Aton mabasahan sa pamusod nga bato: “Ang nagasandig diri indi mauyog.” Ang bag-o nga katawohan sang Dios mangin isa ka katawohan nga nagatuo gani wala sing bisan ano nga gahum nga magaharihari sa ila. Bisan sa wala pa matawo si Kristo, nahangpan na sang mga Judio nga ining “pamusod nga bato” nagatumod sa Mesiyas (basaha ang Sal 118:22). Si Jesus naggamit sini sa pagtumod sa iya kaugalingon (basaha ang Mt 21:42 kag Ef 2:21). Si Pablo nagadumdom man sining bag-o nga sadsaran sa 2 Timoteo 2:19.

• 29.13 Mga pagsabdong batok sa mga tawo nga may manabaw nga pagsimba kag wala nagapadalum sang ila pagtuo. Batok sa pagtuloohan nga ginapaalinton subong sang mga binatasan sang nagligad nga panahon ukon ginatudlo subong sang isa ka programa sang pagtulon-an. Gani ang Dios magatudlo sa ila paagi sa walay ginalauman nga mga hitabo nga magatublag sang ila makitid nga kaalam. Basaha ang Mt 15:8 kag 1 Cor 1:19.

• 30.1 Isa ka binalaybay nga nagahimalaut sang pagdampig sa Ehipto.

Talupangda sa mga bersikulo 8-15: si Isaias nagahipos sa tapos mapaslawan ang iya mision, subong sa 8:11. Ang tawo nga may pagtuo indi malingkang sang mga katalagman; nagasalig lamang sia sa pulong sang Dios.

• 18. Ang Dios nagahigugma kag nagatudlo sa aton. Ini nga binalaybay nagasugid sang tanan nga katingalahan nga matukiban kon magpakigkita kita sa Dios sa tunga sang mga luha.

Makita ninyo nga mahigko ang inyo mga diosdios. Ang mga tawo nakatalupangod na nga nagaalagad sila sa di-matuod nga mga diosdios. Ang pagsimba sa mga diosdios indi lang sa pagtipig sang mga estatua nga mga diosdios kundi sa pagsalig man sa mga tawo, sa pag-alagad sa mga kapasaran kag paghandum sa mga pagkabutang nga ginalarawan sining mga larawan. Sa pagbasa sa Ezequiel 23:8-17, makita naton:

– ang pagsimba sang mga Ehiptohanon sa mga diosdios: ang pagsalig sa isa ka pungsod nga may labing katilingbanon nga kahusayan nga nagahatag sang kalan-on sa tanan apang nagaagaw sang ila kahilwayan.

– ang pagsimba sang mga Asirio sa mga diosdios: ang pagsimba sa gahum kag labi nga pagpasulabi sa mga lalaki.

– ang pagsimba sang mga taga-Babilonia sa mga diosdios: ang paghandum sa kuarta kag matag-adlaw nga bulohaton ang ginahatagan nila sing pagtamod sa bug-os nila nga kabuhi. Ang mga tawo wala na sing tion sa pagkabuhi sing matuod kag wala na sila nagapamangkot sang madalum nga kahulogan sang ila mga kabuhi.

• 31.1 Ini nga dinalan nagapadayon sang binalaybay sa 30:1 kag nagapakita sang tatlo ka mga artista sa inaway sa politika. May duha ka “dalagku nga mga gamhanan” kag sa tunga nila yara ang magamay nga pungsod sang mga Judio nga nagatinguha nga mabuhi. Ang mga hari nagapangayo sing tabang sa Ehipto batok sa Asiria kag dayon, sa Asiria batok sa Ehipto.

Mabakod ang ginapanudlo ni Isaias: sa wala pa magpakigbuylog sa makatalagam nga mga hampang sa politika, ang hari kinahanglan magmatarong kag ang katawohan kinahanglan magmatutom sa mga sugo. Dayon ang tanan makasalig sa Dios nga ila Bato. Ang pulong sang Dios nagapadayon nga may madalum nga kahulogan subong:

– para sa ginadaugdaog nga katawohan sang “Ikatlo nga Kalibutan” ukon kubos nga mga pungsod sang kalibutan,

– para sa Simbahan kon ini nagaatubang sang katalagman.

• 32.1 Isa pa ka binalaybay nahanungod sa mga paglaum nga ginapatuhoy sa hari nga magaabot, ang Prinsipe sang Paghidaet (basaha ang Is 11).

Ang matarong nga hari magahatag sang iya espiritu sa mga pangulo kag mga manugdumala. Dayon ang katawohan makakilala kay Yahweh; mapakawalay pulos ang mga pagpakamalaut nga napahayag sa 6:10: ang mga nabulag kag namungol nga wala magpati mangin bukas sa Pulong sang Dios.

• 33.17 Ini nga binalaybay, nga gindugang sa libro ni Isaias sang ulihi, nagahatag sang pagtamod sa paglaum sa paghidaet kon ang pagpamigos mangin isa na lang ka handurawan.

Ang Sion, ang Jerusalem, amo ang tolda nga indi gid malingkang. Nagakalipay ini sang tinago nga pagpangapin ni Yahweh nga nasambit na sa larawan sang tuboran sang Shiloa sa 8:1. Isa ini ka malinong nga presensia apang labi nga gamhanan sangsa magahod nga presensia sang dalagku nga mga pungsod nga yara sa pangpang sang dalagku nga mga suba (ang Babilonia, ang Ehipto, kag ang Tiro sa baybayon), mga pungsod nga masami nagapabugal sang ila dalagku nga mga sakayan. Sa Sion, ang siudad nga wala sing gahum ukon manggad apang yara sa idalum sang Kasugoan sang Dios, ang mga tumoluo nagabatyag sing kapat-uran sa pag-atubang sa mga hitabo.

“Tan-awa ang Sion, ang siudad sang aton mga piesta… ang Jerusalem, ang matawhay nga puloy-an.” Subong sini ang pagtan-aw sang tumoluo sa Simbahan sa diin makita niya si Kristo. Kon magpabilin lang sia sa dulonan sang Simbahan kag wala maghalad sang iya kaugalingon sa iya, madali sia makasaway sa iya. Apang kon magsulod gid sia kag mag-ambit sang iya kabuhi sing madalum, matukiban niya nga ang Simbahan lamang ang makahatag sing kusog, paghidaet kag presensia sang Dios sa tanan nga mga tawo.

• 34.1 34:1. Ang paghukom ni Yahweh sa Edom. Basaha ang panguna sa kapitulo 24.

– 35:1. Ang pagbalik sang mga tinapok kag ang pagbalita sang panahon sang Mesiyas. Basaha ang paathag sa Isaias 40-41.

• 36.1 Ang madason nga duha ka mga kapitulo nagasaysay liwat sang mga kapitulo 18 kag 19 sang libro sang 2 Mga Hari, nga nagasaysay sang pagkibon sa Jerusalem sang mga hangaway ni Senakerib. Ang nahauna nga sugilanon ginapaathagan sa 2 Hari 18:17.

Yari karon ang paathag sa ikaduha nga hitabo:

Si Isaias nagapabakod sang pagbato bisan nga sa tawohanon nga panan-awan wala sing may makapangapin sa ila. Nagasaad sia sang pagpatunga sang Dios nga nahanabo sa dagway sang kalalat-an nga nagpamatay sa Asirio nga mga soldado. Isa ka gatos kag otsentay-singko ka libo ka mga soldado sa kampo sang mga Asirio ang ginpamatay sang anghel ni Yahweh.

Sa 22:8 ginhatagan naton sing pagtamod ang pagpamatok ni Isaias sa bisan ano nga pagsugtanay sa dalagku kag gamhanan nga mga pungsod – daw malain nga tinindugan sang isa ka magamay nga pungsod nga wala sing ikasarang sa pagbato. Nagasalig lamang sia diri sa gahum sang pagtuo – subong sang ginhimo ni Elias sang nagligad nga panahon – kag naluwas niya ang iya pungsod.

• 37.21 Importante ang paghatag sang pagtamod sa masunod nga mga tulon-an sa panagna ni Isaias:

– Ang Dios indi makabatas sang pagkamatinaastaason sang mga gamhanan nga, sa pagpakanubo sa mga kubos nga nagasalig sa Dios, nagatamay sa Dios mismo.

– Ang saad sang kahilwayan nagalakip sang saad sang pagpatindog liwat sang pungsod. Pagkatapos sang pagtilaw sa ila, ang mga nabilin nga buhi mangin kaangay sang bag-o nga tanum.

Kon aton usisaon sing maayo ang maragtas sang kalibutan, aton makita kon paano ginapangapinan sang Dios ang mga tawo nga wala sing ikasarang sa pagpangapin sang ila kaugalingon kag ang mga grupo sang mga tawo nga nagapadayon nga matutom sa ila mision. Labi sangsa bisan kay sin-o, ang Simbahan nagabatyag sining pagpangapin kon sia ginapagamay kag ginahingabot.

• 38.1 Ayhan natabo ini sa wala pa ang pagkibon sadtong tuig 701. Makita naton diri nga si Haring Hezekias nagamasakit kag nagakabalaka sing bug-os sa ikaayo sang iya lawas.

Si Isaias nagahatag sang iya tinion sa pag-ayo kay Hezekias sa ngalan sang Dios, kag nagadugang sang saad sa pag-atipan kag pagpangapin sang Balaan nga Siudad. Si Yahweh may labing masangkad nga panan-awan sangsa kay Hezekias nga matinuohon. Sa pagpaayo kay Hezekias, bisan nga hari sia, ang katuyoan sang Dios amo ang iya buko sa pagluwas sang tanan.

Ang “ambahanon ni Hezekias” isa ka salmo sang pagpasalamat subong sang iban pa nga yara sa libro sang mga Salmo. Nagapabutyag ini sang madalum nga mga balatyagon sang mga tumoluo sang Daan nga Kasugtanan: suno sa ila, ang kamatayon nagakahulogan sang pagkadula sang tanantanan, kag nagtinguha sila sa pagpakighambal sa Dios nga wala sia sing may mapuslan kon magtugot sia nga ang iya matutom nga katawohan madula sa walay katubtoban.

• 39.1 Ining katapusan nga hitabo nga ginasaysay sa libro ni Isaias nagikan sa 2 Hari 20. Nagahatag ini sing pagtamod sa malain nga batasan sang mga abyan ni Isaias.

Si Isaias nagapadayon sa pag-alagad sa Dios, nga malig-on sa iya pagtuo. Nahanungod kay Hezekias, walay sapayan nga nahamut-an sia sang Dios, nagapadayon sia nga makinaugalingon kag di-masaligan.

Daw kahadlok ang nagapangibabaw kay Hezekias sa baylo sang madalum nga pagtuo. Ini ayhan ang kabangdanan kon ngaa ang iya anak nga si Manases nangin pinakamalain sa tanan nga mga hari sang Juda: nakahibalo kita nga ang mga tawo nga nangin pinakamalain nga mga kaaway sang pagtuo masami nga nagagikan sa mga pamilya sa diin may labi nga pulopakita nga pagsimba sangsa madalum nga pagtuo kag paghalad sang kaugalingon sa kaayuhan sang isigkatawo.

LIBRO SANG KALUGPAYAN

Ang Takna sang Dios nga Manunobos

Ang madason nga mga kapitulo nagatumod sa mga hitabo nga nakabulig sa mga Judio nga tinapok sa Babilonia sa pagpauli sa ila pungsod. Ini nga mga hitabo ginasaysay sa katapusan sang Ikaduha nga Libro sang Mga Hari kag sang panugod sang Libro ni Esdras.

Ini nga libro maathag nga nagaatubang sang isa ka bag-o nga kahilwayan, isa ka pagsulit sang natabo sa panugod sang balaan nga maragtas, sang ginpagua sang Dios ang iya katawohan halin sa Ehipto. Apang sa sini nga tion, nagakaigo ang paggamit sang pulong nga PAGTUBOS kay ini, nga nagakahulogan pagluwas, nagasiling, labaw sa tanan, nga ginluwas ang tawo ukon katawohan nga nag-atubang sang katalagman.

Ang Dios nga manughilway nagkari sa pagpangita sang katawohan nga wala makakilala sa iya kag sa ila man kaugalingon. Ang mga pamilya nga iya ginpagua halin sa Ehipto indi pa gani katawohan. Ang Dios bag-o lang nila nakilala kag sila bag-o man sa iya. Apang ang Dios nga Manunobos amo ang nagatuytoy sang isa ka pungsod nga ginub-an kag nag-uyang sang iya manggad. Nagahambal sia sa makasasala nga katawohan nga, sa tapos sia makilala, naglalis sa iya sa bagay nga napahamtang sila sa katalagman.

Gani ang pulong nga Pagtubos nagapahayag sang nagaalawas nga paghigugma sang Dios nga nagaduko sa iya katawohan nga mabinatuon kag yara sa katalagman, tigulang kag masakiton, paagi sa ila pagpakasala. Ginapaayo niya sila, ginahatagan sila sing paglaum, kag ginatudloan sila sang kahulogan sang ila mga pag-antus. Sa pinakasentro sini nga libro nga ginhalad sa Dios nga Manunobos yara ang larawan ni KRISTO, ANG TAWO NGA MANUNOBOS.

Gani sang magpauli ang mga Judio sa duta nga natawohan nga may labing maathag nga pagtalupangod sang ila mga sala, nagsugod sila sa paglantaw sa bag-o nga mga paglaum nga gintanyag sa ila sang Dios nga mapinatawaron. Indi lang sila magapatindog liwat sang ila pungsod kundi magmangin mga alagad man sila sang KABUG-OSAN NGA PAGPAKIG-ULI sang mga tawo sa Dios kag sang KABUG-OSAN NGA PAG-ULIAY sang mga tawo.

Mga Hitabo sa Maragtas

Ang mga Judio gintapok sa Babilonia kag gin-iwagan sila sang tulon-an nanday Jeremias kag Ezequiel. Nakahibalo sila nga sila ang mangin nabilin nga paagi sa ila ang Dios magabayaw sang katawohan sang Israel. Apang wala sila sing iban nga mahimo kundi ang paglaum sa pag-abot sang takna sang Dios.

Subong sang matalupangdan sa bug-os nga Biblia, ang Dios nagapadala sing mga propeta kon may importante nga mga butang nga nagakahanabo. Ginapadala niya sila sa pagpaathag sang mga hitabo kag pagtudlo sang dalan. Para sa Israel nga tinapok, “ang importante nga hitabo” amo si Ciro nga hari sang Persia. Sang tuig 549 si Ciro nagribok batok sa mga mananakop nga mga Medo. Sang makaligad ang lima ka tuig, gintipon niya sa idalum sang iya gahum ang mga Medo kag mga taga-Persia, kag sang makaligad ang lima pa ka tuig ginsakop niya ang Lydia. Sa pag-inagaway sa pagpamuno, sia may isa ka katapusan nga katuyoan: ang pag-atubang sa Babilonia.

Amo ini ang tion sang magtuhaw, gikan sa mga Judio nga naghalin sa ila pungsod, ang isa ka dungganon nga propeta nga ang ngalan wala makilala. Sang magluntad ang daku nga katublagan sa politika, ang Dios nagbugna sa iya sang tion sang kahilwayan.

Luas sa sini, ang Dios nagbugna sang makatalanhaga nga kamatuoran: ginpatawad na subong ni Yahweh ang iya katawohan kag ginpanas ang ila nagligad nga mga utang, kag nagbalita sia nga magakari sia sa labing madali. Ini ang sadsaran sang malipayon nga mensahe nga ginbutang madason sang mga panagna ni Isaias sa mga kapitulo 40-55 nga ginatawag “ang Libro ni Isaias.”

Ang Mensahe nga Nagapalugpay

Ini ang mensahe sang Maayo nga Balita, nga sa Griego nga lengguahe ginabadbad bilang Ebanghelyo. Sa iya kaupdanan, ang propeta nagabalita sining nahauna nga Ebanghelyo nga panguna nga larawan sang Ebanghelyo nga magaabot sa ulihi. Yari ang ginpalip-ot nga pagpahayag sang kaundan:

– Ginaagda niya sila sa pagtuo. Si Yahweh wala malutos sa pagkalutos sang iya katawohan. Sia lamang ang Ginuo sang uniberso kag ang manugdumala sang mga hitabo subong.

– Ginatawag niya sila sa paglaum. Kinahanglan mag-aman sila sa pagpauli sa Jerusalem kag sa pagpatindog sini liwat, kay didto ang bug-os nga katawohan magapakigkita sa Dios.

– Wala sia ginakapoy sa pagpakita sa ila sang paghigugma kag kalulo ni Yahweh, nga kaangay gid sang iya sang isa ka iloy.

Sa mga binalaybay sa sini nga libro, pinasahi ang nagatumod sa alagad ni Yahweh: 42:1; 49:1; 50:4; 52:13. Sa sini, ang propeta nagalarawan kon paano ginapakig-uli sang Dios ang kalibutan paagi sa katutom sang isa ka alagad nga, sa dungan, nagalarawan kay Kristo, sa katawohan sang Dios, kag sa di-maisip nga walay sala nga mga biktima sini nga kalibutan.

Isaias komentaryo

• 40.1 Ang propeta nagasugid sing bug-os nga paghalong nahanungod sa pagtawag sa iya. Bilang si Isaias, ginpakilala sia sa konsilio sa Langit, sa diin nagadesision ang Dios nga ginapalibutan sang iya mga anghel. Didto ginapahayag sa iya ang isa ka makatalanhaga nga butang.

Hambali ang Jerusalem, kag singgana nga nabayaran na ang iya mga sala. Ginpatawad na ni Yahweh ang iya katawohan. Kag bangod sini pagatukoron niya sila liwat sa Duta nga Ginsaad. Dili sila mahangawa sa kabantugan sang daw di-malutos nga Babilonia sa diin sila gintapok. Ang tanan nga unod tanan nga mamalatyon kasubong sa hilamon: nagakahulogan ini nga ang bantog nga siudad hinimoan sang tawo kag magataliwan ini kasubong sang mga pagpanghandum sang tawo (basaha ang San 1:10); apang ang mga saad ni Yahweh masami nga nagamatuod.

Ginsugo ang mga anghel sa pag-aman sang pagpauli sang mga tinapok. Pagatapanon ang mamala kag makatalagam nga dalan sang desierto para sa ila. Magabalik sila nga madinalag-on. Para sa tanan nga mamalatyon, buot silingon, sa tanan nga mga tawo sa kalibutan, ang mga katingalahan mapahayag gid gani matukiban nila ang himaya sang isa lamang ka Dios kag makilala nila si Yahweh.

Ang mga pulong sang propeta wala ginagamhan sang tion kag duog kag nagapakighambal sa bag-o nga katilingban nga igabun-ag, agod magsugid sang Maayo nga Balita sa ila. Amo ini ang nahauna nga kahigayunan nga ining mga pulong masapwan sa Biblia.

Ang lingaw isa pa ka bag-o nga pulong sa Biblia. Wala ini nagakahulogan nga ginadala kita sang Dios sa pagyaub ukon sa mapailubon nga pagtan-aw sa mga nagakahanabo kundi ginapabaskog niya kita agod mapadayon naton ang aton mision. Gani sa madason nga mga kapitulo, pabaskugon sang propeta ang mga Judio sa pagpauli walay sapayan sang mga kabudlayan. Sa mga sulat ni Pablo, masapwan sing makapila ang mga pulong nga sulay kag pabaskog. Apang subong sang iban pa nga mga manunolat sang Biblia, sa pagpahanumdom sang mga saad sang Dios, si Pablo nagaagda sa aton sa malig-on nga pagbato sa mga kusog sang kalainan.

Amana sa desierto ang alagyan ni Yahweh. Nakita sang propeta si Yahweh nga nagapanguna sa iya katawohan agod pagtuytoyan sila sa ila duta nga puloy-an sa walay katubtoban. Apang sang magbalik ang mga tinapok sa Palestina, natalupangdan nila nga wala nila makita ang Dios ukon ang paghidaet sa walay katubtoban: may kulang pa, nga matuman sang makaligad ang mga siglo. Sa pagkamatuod, sa natalana nga panahon, nagtuhaw si Juan Bautista nga nagawali sa desierto kag madason sa iya ang Dios nag-abot “agod makita sia sang tanan nga mga tawo,” subong sang ginasiling sa Ebanghelyo (Lc 3:4).

• 12. Sa naulihi nga mga kapitulo, aton mabasahan ang iban pa nga mga binalaybay nga kaangay sini, nga nagahatag sing pagtamod sa kadungganon ni Yahweh nga Manunoga. Dili kita matingala sa sining malig-on nga pagsiling. Ang propeta nagasulit sing subong nga mga panaysayon batok sa mga diosdios, indi lang agod mapapati kita kundi agod malipay kita sa pagsulit sang subong nga pagdayaw sa isa lamang ka Dios.

Ang mga Judio sa Babilonia wala sing templo ukon pagsimba nga may kahusayan. Kag nakita nila didto ang pagsimba sang mga pagano. Ang daku nga siudad sang emperio nagapakita sang kalabawan sang ila mga dios kag sang ila bantog nga mga templo. Sadto nga panahon sang paglinapta sa dumoluong nga mga pungsod, natukiban sang mga Judio nga ang ila pagtuo sarang makalupig sang kalibutan: sila lang ang nakahibalo sang ginsugoran sang bug-os nga kalibutan kag kaladtoan sang maragtas.

Sa panugod sining siglo, ang mga tumoluo naghatag sing pinasahi nga pagtamod sa Dios nga manunoga sang uniberso, nga nagbuko sa mga kasugoan sang kalibutan kag katilingban. Wala sila maghunahona sing maayo sang mga hitabo sa maragtas agod ila makita sa sini ang pagbuhat sang Dios nga manlulowas. Gani labi nga kinahanglan ang paghatag sing pagtamod sa kamatuoran nga ang Dios nagapakilala sa mga tawo kon nagatinguha sila sa pagsakdag sang katarungan sa kalibutan kag pagluwas sang pinigos nga kautoran. Apang ang mga Judio nagsunod sang baliskad nga paagi. Nahauna, nabatyagan nila ang presensia sang Dios nga nagaluwas sa ila kag nagasugo nga magpangabuhi sila sa isa ka katilingban nga napasad sa katarungan. Dayon ila nahangpan nga si Yahweh nga ila Dios amo ang agalon sang bug-os nga kalibutan kag sang mga kasugoan sini, ang Dios sang bug-os nga katawohan. Sugod sadto, nabatyagan nila ang katungdanan nga dapat ihatag sa kalibutan ang kapawa nga magaluwas sini.

Ayhan may tulon-an nga makita naton diri nga kinahanglan pa naton, kay madamo gid nga mga tawo ang nangin interesado sing bug-os kay Kristo samtang wala nagakabalaka sa pagkilala kon sin-o gid sia. Walay pulos sa ila kon sin-o gid si Jesus suno sa maragtas nga ginapakita sang mga Ebanghelyo kag nalipay na sila nga ang iya larawan nagalabaw sa tanan nga mga tawo. Apang ang mga tawo nga natudloan sang siensya karon nakahibalo nga nagapakig-isa sila sa bug-os nga kalibutan; nakahibalo sila nga ang amo man nga hulag ukon amo man nga kasugoan amo ang nagapahulag sang mga bituon, sang pinakamagamay nga mga sangkap sang tanan nga mga butang, kag bisan sa pagpitik sang iya tagipusoon. Sa amo sini nga mga tawo indi tuman ang isa ka Kristo, ang “nahauna nga rebolusyonaryo,” bisan ang isa ka Kristo nga “dungganon nga mahinandumon,” ukon Kristo nga “pinakalabaw nga tawo.” Indi sila magtugyan sang ila kaugalingon kay Kristo kon wala nila sia nakita nga labi nga gamhanan sangsa kalibutan, kag kon indi nila sia masimba bilang Manunoga nga nangin tawo.

• 41.1 Ang nahauna nga mga bersikulo sang binalaybay (b. 1-3) nagapakita kay Ciro nga mananakop nga nagamadinalag-on sa pagpanakop sang Nalitung-an nga Sidlangan. Sang una nga mga panahon, si Yahweh nagpadala sang pagano nga mga hari sa pagsilot sang iya katawohan. Karon, isa sa ila ang ginpili ni Yahweh sa pagluwas sang iya katawohan. Isa ini ka tulon-an sang pagpaubos para sa mga tumoluo: ang Dios nagaluwas sa ila paagi sa isa ka tawo nga wala nagatuo nga iya ginhimo nga galamiton. Ang Dios wala sa gihapon nagapili sang mga balaan ukon mga tumoluo sa paghilway sang mga pungsod.

Ang mga bersikulo 6-7 nga nahanungod sa pagsimba sa mga diosdios wala sa lugar, subong sang 40:19-20.

• 8. Sa sulod sang mga siglo, ang mga Judio nagbalikid sa ila inagihan kag nagapasangkad sa gihapon sang ila pagdumdom sang mga katingalahan nga ginhimo sang Dios sang ila paghalin sa Ehipto. Karon, kinahanglan sila magtan-aw sa palaabuton. Sa sini nga tion, ginaaman ang isa ka bag-o nga paghalin sa Babilonia, kag pagaupdan ini sang labing daku nga mga katingalahan sangsa natabo sang nahauna nga Exodo.

Talupangda sing maayo. Ang Biblia nagapadayon sa pagpakita sang tama ka daku nga mga paglaum sa tunga sang kinaandan nga mga hitabo. Sa pagkamatuod, diutay nga mga grupo ang magabalik sa Palestina, kag wala sing iban nga milagro luas sa ila malig-on nga pagtuo.

Gani ini nga dinalan ginapatuhoy man sa aton nga mga tumoluo subong, nga may tuman nga kaisog agod mangin labi sangsa mapatumbayaon nga mga tagpalamati lang sa Simbahan. Kon nagahiusa kita sa magamay nga mga katilingban kag nagatinguha sa paghatag sang kabuhi sa isa ka Simbahan nga nawad-an sing kusog, ukon nagahalad kita sang aton kaugalingon sa pagtinguha sa pagbayaw sang aton katilingban, ang Dios mismo nagaagda sa aton sa pagsalig, pagbatas, pagpati kag paglaum nga mangin maayo ang bunga sa ulihi.

• 21. Ini nga dinalan nagasaulog sang duha ka kadalag-an ni Ciro. Sa aton pagbasa sini nga mga bersikulo, mahangpan naton nga nahibaloan na sang propeta ang mga kadalag-an sang manughilway sa wala pa ini matabo kag wala sing may nakapakot. Gani ang Dios nagbugna sang palaabuton nga mga hitabo sa iya mga propeta bilang pamatuod nga sia mismo ang matuod nga manlulowas sang iya katawohan. Ginbuot niya ang pag-abot ni Ciro halin sa malayo agod ibalik ang kahilwayan sa mga Judio.

• 42.1 Yari ang nahauna sang Mga Ambahanon sang Alagad ni Yahweh (basaha ang panguna sa sini nga libro). Ayhan ini nga ambahanon nagsaulog kay Ciro nga ginpili sang Dios sa pagluwas sang mga Judio. Nagtuhaw ini nga mananakop sang sa sulod sang duha na ka siglo ang katawohan sang Nalitung-an nga Sidlangan nagbatas sing mga pag-antus nga halos indi malarawan: walay untat nga mga inaway, pagpamigos, pagpamatay, pagpaantus, kag halos dalayon nga tiggolutom sa magagmay nga mga pungsod nga gindugmok sang Asiria kag Babilonia. Gintipon ni Ciro sila tanan sa isa ka emperio, kag nagsalig sila sa iya, kay gintahod niya ang mga ginapatihan kag mga binatasan sang tagsa ka pungsod.

Nakita sang propeta kay Ciro ang manugpanugod sang bag-o nga panahon sang pagbugna sang Dios sang iya kaugalingon sa bug-os nga katawohan, kag ginkabig niya si Ciro nga manubo lang sing diutay sa Mesiyas. Ang tanan nga ginasiling sang propeta nahanungod kay Ciro sarang mapatuhoy kay Kristo, ang matuod nga Mesiyas. Kag sa pag-abot sang panahon sang Ebanghelyo, makilala sang mga apostoles sa sini nga binalaybay ang panagnaon nga pagbalita nahanungod kay Jesus kag sa iya pagluwas (Mt 12:18).

Yari ang akon alagad. Labi sa bisan kay sin-o, si Jesus amo ang matuod nga alagad sang Dios nga iya Amay, kag sa sini kaangay sia sa iya iloy nga si Maria nga nagbalita nga sia amo ang babaye nga alagad sang Ginuo (Lc 1:38).

Ang akon pinili nga akon nahamut-an. Ini gid ang mga pulong nga aton mabatian sa Pagbunyag kay Jesus kag sa iya Pagbalhin sang Dagway (basaha ang Mt 3:17; Mc 1:11; Lc 3:22; Mt 17:5; Mc 9:7; Lc 9:35).

Ginabutang ko sa iya ang akon Espiritu. Basaha ang Is 11:2 kag 61:1; Jn 3:34.

Magadala sia sang katarungan sa mga pungsod, buot silingon, sang iya desision sa pagpatigayon sang katarungan sa kalibutan. Indi sia magsiyagit ukon magsinggit. Sa pagluwas sang kalibutan, si Kristo indi maggamit sang tawohanon nga mga paagi subong sang pagpalapnag sang balita karon, pagpanunto kag pagpangsakit; mangin mapainobuson sia nga manunodlo nga ginapalapitan sang mga tawo nga nagapangita sing “pahuway” (basaha ang Mt 11:29).

Sa dinalan may pinasahi nga p