1 MGA DECRETO I S D S J · ANG MGA DEKRETO SANG IKATLO NGA SINODO DIOSESANO ... halimbawa mga panimalay, mga eskwelahan, ... bahin sang Parish Pastoral Council ukon sang

1

IKATLO NGA SYNODO DIOCESANO SANG JAROMGA DECRETO

2


3


ANG MGA DEKRETOSANG IKATLO

NGA SINODO DIOSESANOSANG JARO

4


5


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGPAGSIMBA UKON LITURHIYA

Artikulo 1.Pangduso nga Dekreto nga nagahatagsing Direksyon.

Ang pagpanibag-o nga liturhiko, una kaglabaw sa tanan, isa ka pagpanibag-o sangkabuhi sa pangamuyo. Isa ini ka bagaynga lubos gid nga naangot sa kinaiya sangsimbahan bilang isa ka “komunidad nganagapangamuyo.”

6


PAGSIMBA

Ang pagpabalik sang sentido sangpangamuyo sa liturhiya nagakahulogansang “bug-os, aktibo kag hungod sa buotnga partisipasyon” - isa ka partisipasyonnga nagalakip sa bug-os nga simbahan kagsang bug-os nga kabuhi.

Paagi sini, ang aton kabuhi“ginapahamtang sa kabuhi kagpangamuyo ni Kristo” sa bagay nga “angbug-os nga kabuhi nahimo nga isa ka aktosang pagsimba.”

Amo lamang kag “magapamunga ini sakabuhi sang tumoluo: bag-o nga kabuhisa espiritu, ang pagpakigbahin sa misyonsang simbahan, kag pagserbisyo para saiya sini paghiusa,” kag sa sini nga paagimahimo ini nga mabaskog ngainstrumento sang Espiritu nga amo angmagapatigayon agod matuman anghandom nga mangin isa ka komunidadsang mga disipulo, tungod sang iya pagka-simbahan sang mga kubos, nganagatuytoy sa aton Arkidiosesis sapagpanglakaton, “Padulong sa Bug-os ngaPaghiliusa.”

PAATHAGIni nga Dekreto ginatawag nga Pangduso nga Dekretonga nagahatag sing direksyon, ukon sa ingles,“orientational thrust.” Ang tagsa ka Area ofConcern nga gindiskusyonan sa sinodo kag may iyanga grupo sang mga dekreto, may iya man ngaOrientational Thrust. Amo ini ang nagahatag singdireksyon, ukon ang nagagiya sa mga ginapatumansang mga dekreto padulong sa isa ka pat-od ngapadulongan.

7


PAGSIMBA

Sa sining Orientational Thrust sang mga Dekretobahin sa Pagsimba ukon sa Liturhiya, maathagnga ginapahayag nga ang Liturhiya indi lamangnahanungod sa mga eksternal nga hilikuton sangsimbahan kag sang tumoluo parte sa pagsimbakag sa pagpangamuyo. Sa baylo, ang liturhiyaamo man mismo ang pangamuyo sangsimbahan. Sa masunson, madamo kita sang mgaaktibidades kag mga selebrasyon sa diin ara angmga ritwal kag mga pangamuyo, pero kulang angkahulogan kag sa masunson wala man ganinaangot gid sa pangkabug-osan nga pagginawikag pamatasan.

Ang handom sang sinodo amo ang magpatigayonnga ang Liturhiya naton dapat naangot sa kabuhikag pangamuyo sa bagay nga ang resulta sangaton mga selebrasyon amo ang pagtubo sapagkasantos nga ginapakita dira sa paghiliusabilang komunidad, ilabi na gid ang pag-serbisyokag pagkabalaka para sa mga kubos kag mganagakinahanglan.

Gani, nagalakip ini sa indidbidwal nga tumoluonga dapat mag-angkon sang nagakaigo ngaespiritu kag disposisyon sang tagipusoon kagpanghunahona sa iya paghiwat kag pagbatonsang mga sakramento, ukon pagpasakop saeukaristiya kag paghiwat sang mga debosyon.

Nagakahulogan man ini nga ang mga kaparianmangin manunudlo kag pangulo sapangamuyo, paagi sa i la pagka-id-id sapagdihon sang ila mga sakop sa husto ngaespiritu sang liturhiya, kag paagi sapagselebrar sa mga sakramento sa bagay ngaang mga nagapakigbahin sa selebrasyonmakahangop sang matuod nga kahulogansang ila ginahikot.

8


Nagalakip man ini sa lainlain nga mga grupo sadiosesis kag sa parokya, halimbawa mgapanimalay, mga eskwelahan, mga lainlain ngamga organisasyones kag mga hublag nga ini siladapat mangin eskwelahan sang pangamuyo sadiin nagatubo ang pagtuo kag ma-eksperyensyahan ang presensya sang Dios.

Labaw sa tanan, nagakahulogan ini nga ang bug-os nga komunidad magtan-aw sa iya kabuhi saliturhiya kag pangamuyo sa talaksan sang ilapagpakigbahin sa tunay nga aksyon sosyal kagserbisyo sa ila pareho nga tumoluo.

Ini tanan wala sing iban nga padulongan kundiang magporma sang isa ka komunidad nganagapangamuyo, kag ang maathag nga larawansini amo ang Basic Ecclesial Community, isa kakomunidad nga nagatinguha nga ang iya matag-adlaw kag ordinaryo nga kabuhi kag ang iyakabuhi bilang isa ka kristiano nga tumoluo, isalang kag indi duha ka kabuhi nga wala singkaangtanan sa isa kag isa.

Artikulo 2.Agod matigayon nga masentro sa isalamang kag mapahiusa ang tanan, angsadto anay nga “Komisyon sa Liturhiyakag Palanublion Kultural (Commission onLiturgy and Cultural Heritage), sugodkaron pagatawgon na nga Arkidiosesanonga Komisyon sa Liturhiya (ArchdiocesanCommission on Liturgy [ACOL]).

PAATHAGDapat mahibaloan nga antes ginhiwat ang Sinodo,ang aton Arkidiosesis may ara na nga Komisyon

PAGSIMBA

9


sa Liturhiya kag Palanublion Kultural. Ini ngakomisyon indi lamang gintugyanan sa pagtuonkag sa pagpadalagan sang kabuhi liturhiko sa atonarkidiosesis, kundi sang iban pa gid nga mgabagay nga may kaangtanan sa kabuhi-pangsimba, pareho sang mga dumaan nga mgasimbahan kag mga antigo nga mga imahen kagmga gamit pangsimba nga ari na nga daan halinpa sang una.

Agod nga matingob na lang ini tanan sa idalomsang isa lamang ka komisyon, ginpakamaayo ngakambiohan ang ngalan sadto nga komisyon kagang bag-o nga ngalan sang sini nga komisyon amoang Arkidiosesano nga Komisyon sa Liturhiyaukon ACOL.

Artikulo 3.Ang arkidiosesis magapadala sangkwalipikado nga mga pari kag laiko sapagtuon sang liturhiya agod magbulig sakomisyon bilang mga eksperto sa syensyasang liturhiya kag bulohaton pastoral.

PAATHAGAng liturhiya isa ka syensya nga naangot samaragtas sang simbahan kag sa teolohiya ngaamo ang syensya nahanungod sa Dios. Lakip mandiri ang mga rito ukon mga simbolismo ngaginagamit sa aton mga hilikuton pangsimba.Ginakulang ang aton arkidiosesis sang mgaeksperto sa sini nga patag kag ang mganagatrabaho subong sa Komisyon kulang gid katama. Sa bagay nga, agod mapasiguro nga mayara kita pirme nga mga eksperto, kinahanglanpadayon nga may mga kaparian nga magatuonnahanungod sa liturhiya. Isa ka importante nga

PAGSIMBA

10


bagay nga ginasambit sang dekreto amo angpaglakip sa mga laiko kag ang posibilidad nga silaman makatuon sang Liturhiya kag makaserbisyosa simbahan sa patag sang liturhiya.

Artikulo 4.Tungod kay nagapadayon ang trabaho sapaglubad sa pulong nga Hiligaynon sangmga teksto liturhiko kag mga materyal ngapangdebosyon, paga-ibutang sa sini ngatrabaho ang mga pari kag mga laiko ngabatid sa latin ukon iban nga linggwahe kagHiligaynon

PAATHAGIsa sang mga pagkambio nga dala sang Ikaduhanga Konsilyo Batikano amo ang pagtugot nga angmga sakramento kag iban pa nga mga bulohatonliturhiko sarang na mahiwat sa linggwahe ngamahangpan sang mga sumilimba. Gani, ang atonmga pangamuyo sa Misa kag iban pa gid nga mgasakramento ginlubad sa pulong nga Hiligaynonhalin sa orihinal nga latin. Madamo pa gid ngamga teksto liturhiko ang kinahanglan ngamalubad sa Hiligaynon kag kinahanglanon angmga eksperto sa sini nga bagay. Kag amo ini angginapaabot sang sini nga dekreto.

Artikulo 5.Ang mga parokya magatukod sang ilakaugalingon nga Komisyon sa Liturhiyanga pagatapuan sang mga tawo nga handamagtuon sa syensya sang liturhiya. Tubtobsa sarang mahimo, ang mga nagatrabahosa sini nga Komisyon indi na paghatagansang iban nga bulohaton nga sarang

PAGSIMBA

11


maka-upang sang ila pagtuman sang ilakatungdanan sa parokya.

PAATHAGIni nga dekreto nagamando nga ang kadaparokya dapat may iya nga Komisyon saLiturhiya. Ayhan may mga parokya nga sasubong may Komisyon sang Liturhiya bilangbahin sang Parish Pastoral Council ukon sangParish Apostolic Council. Ang ginapanugyan sangdekreto amo nga ini nga Komisyon dapat nganagatrabaho na gid man kag kon sarang mahimoang mga nagatrabaho diri indi na paghatagansang iban pa nga bulohaton, kon sayuron, ilaidedikar ang ila tiempo kag ikasarang para sasining importante nga bagay sa kabuhi sangparokya.

Artikulo 6.Ang ACOL magahatag sa mga kapariansang regular nga pagpanudlo nahanungodsa liturhiya kag magpabalhag sang mgabalasahon nahanungod sa liturhiya. Ininga mga balasahon dapat itanyag man samga laiko ilabi na gid sa ila ngagintugyanan sini nga bulohaton saparokya.

PAATHAG

Madamo sing mga butang nahanungod saliturhiya nga tubtob karon wala pa gid mahibalo-i sing tul-id, bisan pa sang mga kaparian. Subongman, may mga bag-o nga mga bagay nganaangot sa mga selebrasyon liturhika nganagatuhaw samtang nagalakat ang panahon.

PAGSIMBA

12


Kinahanglan ang padayon nga pagtuon kag angpagpahibalo sini sa mga kaparian kag pati mansa mga laiko agod nga ang mga ginahikot sapagsimba mangin may kahulogan kag manginmapuslanon sa kabuhi sang mga tumoluo.

Gani kinahanglan nga may ara gid nga mgapagtuon sa bahin sang mga kaparian kag mgalaiko nahanungod sini nga mga bagay. Angpagpa-imprenta sang mga balasahon ukon mgalibro sa liturhiya makabulig gid para sa sini ngakatuyoan. Kag amo ini ang ginapanugyan sini ngadekreto. Ang Komisyon sa Liturhiya sangArkidiosesis amo ang dapat magpatigayon sini.

Artikulo 7.Ang Arkidiosesano nga Komisyon saLiturhiya (ACOL) magatrabaho upod saiban pa nga mga Komisyon sa pagtugyansing nagakaigo nga gahom sa mgatumoluo nga laiko dira sa Magamay ngamga Komunidad Pangsimbahan (BEC)paagi sa paghatag sa ila sang pormasyonsa patag sang liturhiya kag iban pa ngasahi sang komun nga pangamuyo kagpagsimba.

PAATHAG

Sa linggwahe sang Simbahan sa karon ngapaniempo, ang moda amo ang ginatawag nga “layempowerment” ukon ang pagtugyan sa mgatumoluo nga laiko sang mga bulohaton kag mgakatungdanan kag kinamatarong nga ila gid bilangbinunyagan. Ang mga laiko pareho man ngakatapo sang Lawas ni Kristo, ang Simbahan, saamo man nga paagi nga ang kaparian kag

PAGSIMBA

13


naordenahan nga mga ministro mga katapo mansang amo nga Lawas. Ang mga kaparian may ilanga kinamatarong kag katungdanan bilang mgapari kag ang mga laiko may ila man ngakinamatarong kag katungdanan. Gani, angtagsatagsa suno sa iya estado dapat maghibalokon ano ini nga mga kinamatarong kagkatungdanan kag dapat mangin handa sapaggamit kag sa pagtuman sini.

Ang ginapanugyan sini nga dekreto amo nga saLiturhiya, ilabi na gid sa mga pangamuyo kagmga bulohaton pangsimba, ang mga laiko mayila nga bahin kag bulohaton nga ila dapat himuon.Ini nga mga bulohaton ginatigana kag dapathimuon sang mga laiko.

Ang dekreto nagapanugyan man nga amo manini ang pagahimuon sang iban nga mgaKomisyon. Sa sini nga paagi, ang mga tumoluonga laiko ginapahamtang sa ila nagakaigo ngalugar sa kabuhi sang Simbahan.

Artikulo 8.Ang pagtudlo nahanungod sa mga ritwalkag simbolo sang liturhiya dapat hatagansang iya nagakaigo nga lugar kagimportansya sa nagapadayon nga programanga ginahatag sang parokya bilangbulohaton sang duha ka ministeryo saparokya: ang ministeryo sang Edukasyonkag ang ministeryo sang Pagsimba.

PAATHAG

Sa mga parokya, may lainlain nga mgaministeryo sang pagpangalagad nga amo ang

PAGSIMBA

14


ginatugyanan sang mga bulohaton parte sa ilanatungdan nga mga patag sang ministeryo.Halimbawa, ang ministeryo sang Edukasyon amoang ginatugyanan sa pagtudlo sa mga tumoluosang mga butang nahanungod sa pagtuo, parehosang katekesis, preparasyon para sa pagbatonsang mga sakramento kag iban pa; angministeryo sang Pagsimba ukon Liturhiya amoang ginatugyanan sang mga butang nahanungodsa bulohaton pangsimba.

Ini nga dekreto nagapanugyan nga ining duhaka ministeryo sa parokya amo ang dapatmaglakip sa ila programa sang nagakaigo ngaedukasyon kag importansya sa liturhiya Sa sininga paagi, ang ihibalo nahanungod sa liturhiya,sa iya mga ritwal kag mga simbolo, mapatigayonnga maangkon sang mga tumoluo sa bagay ngamangin bahin na ini sang ila buhi kag aktibo ngapartisipasyon sa mga bulohaton sa parokya.

Artikulo 9.Ang mga laiko nga ministro sang liturhiyadapat mag-agi sa isa ka maid-id ngaproseso sang pagpili sa ila suno saginapatuman sang Komisyon sa Liturhiya.Dapat sila magbaton sang nagakadapatnga paghanas kag hatagan sang padayonnga pormasyon nga magapadalom sangila pagtuo kag magapabakod pa gid sangila pamat-od sa pagpangalagad.

PAATHAG

Sa kabuhi liturhiko sang parokya, ang mgatumoluo nga laiko may ila nga bahin nga ila dapat

PAGSIMBA

15


buhaton, mga bulohaton pareho sa Lector ukonManugbasa, Kantor ukon Manugkanta, mgaministro extraordinaryo sang Pagpakalawat, kagiban pa. Antes sila matugyanan sini, dapat usisaonsing maayo kon bala may ikasarang sila kag hustonga disposisyon kag pagkatarong sang kabuhi nganagakabagay para sa sini nga mga ministeryo.May mga talaksan sang panimuot, ihibalo kagikasarang nga ginahatag ang Komisyon saLiturhiya nga ginagamit sa pagpili. Kagpagkatapos, ang mga napilian dapat hatagan sangnagakaigo nga paghanas kag pormasyon indilamang sa pag-aman sa ila para sa sini ngaministeryo, kundi nga dapat pa gid ini ngapormasyon magpadayon samtangnagapangalagad na sila.

Artikulo 10.Agod nga ang mga ritwal maglutaw pa gidsing maathag subong mga “timaan nganagatudlo”, ang paghikot sang isa kapartikular nga ritwal dapat magsibo singhusto sa iya sini katekesis, kag ang mgapasulondan nahanungod sa pagbaton sinidapat mangin pareho nga ipatuman samga parokya sa bilog nga Arkidiosesis.

PAATHAG

Sa mga bulohaton liturhiko, ilabi na gid sa mgasakramento, ang paghiwat sini ginaupdan sanglainlain nga mga ritwal. Sa masami, sa sini ngamga ritwal, ginagamit ang mga butang ukon mgabagay nga mangin timaan sang ginapatigayonsang sina nga sakramento. Halimbawa, ang tubignga ginagamit sa bunyag nagapatimaan sang

PAGSIMBA

16


pagtinlo ukon paghugas; ang lana sakompirmasyon nagapatimaan sang pagpabakodukon pagpabaskog; ang tinapay sa Eukaristiya,nagapatimaan sang pagkaon; ang absolusyon saKompesyon nagapatimaan sang pagpatawad; angpaghangdu-anay sang kalasalon sa ila pagsiling,“Ginabaton ko….” nagapatimaan sang ila pagtugyankag pagbaton sa isa kag isa; ang pagtungtong sangkamot sa ulo sang ginaordenahan nagapatimaansang pagpaalinton sang gahom; ang lana sangmasakit sa Sakramento sang Paghaplas sangMasakiton nagapatimaan sang pag-ayo.

Ini nga dekreto nagapanugyan nga dapat tamakaathag ang paghiwat sini nga mga bulohaton sabagay nga sa paggamit sang mga timaan,nagahatag na sing katekesis ukon pagtudlo samga tumoluo nga nagabaton sang sakramentoukon nagatambong sa selebrasyon. Dapat ngaalalangay kag pareho ang paghiwat sang mgasakramento sa tanan nga mga parokya kag angpagsulondan nahanungod sini halin sa Komisyonsa Liturhiya dapat mahibaloan sang tanan.

Artikulo 11.Sa idalom sang pagdumala sang Komisyonsa Liturhiya, dapat ibalay kag ipahibalo angmga pagsulondan nga nagasibo sa atonkultura sa bagay nga sa pagselebrar sangmga sakramento kag sa mga pagsulondannahanungod sini, maathag nga magatuhawang Handom sang Arkidiosesis nga manginisa ka Simbahan sang mga Kubos.

PAATHAGSa masunson, sa paghiwat sang mga sakramentoindi alalangay kag wala nagapalareho ang mga

PAGSIMBA

17


selebrasyon kag nagadepende sa estado kagkahimtangan sang mga nagabaton sini. Ang mgaara sa mataas nga estado tungod kay may gahom,ukon ngalan ukon kwarta ginahatagan singpinasahi nga pagtrato, indi lamang sa adlaw ukonsa lugar sang selebrasyon, kundi pati man sakalidad sang selebrasyon, samtang ang mgaordinaryo kag pigado nga mga tumoluo dapatmagkontento kag maghulat kon san-o ang luyagkag konbenyente sa pari.

Isa ini ka kultura nga indi angay sa Simbahan ngaluyag mangin Simbahan sang mga Kubos. Ini ngadekreto nagapanugyan nga dapat may husto kagnagakaigo nga pagsulondan nahanungod sini agodnga ang alalangay nga dignidad sang tanan ngatumoluo maathag nga makita sa selebrasyon sangmga bulohaton liturhiko.

Artikulo 12.Kon sarang ini mahimo, hiwaton singregular sa mga parokya ang mga misapara sa mga pamatan-on kag mgakabataan upod sa ila mga ginikanan.Hingyuon ang bulig sang mga eskwelahankag mga institusyon, kag tugotan ang mgakabataan kag mga pamatan-on sapagpadalagan sini nga mga hilikuton.

PAATHAG

Sa masunson, ang mga selebrasyon liturhiko indima-apresyar sing husto ilabi na gid sang mgakabataan kag mga pamatan-on, tungod kay indinila makita sing maathag ang koneksyon sini saila kabuhi. Pero ang liturhiya nagahatag man singlugar kag kahigayonan, kag nagatugot kag

PAGSIMBA

18


nagapanugyan gid gani, sa pagselebrar sini sapaagi nga mahangpan kag may kahulogan sasining sektor sang mga tumoluo.

Agod matigayon ini, dapat hatagan sing nagakaigonga tiempo kag oportunidad ang mga pamatan-on kag kabataan sa parokya sa pagselebrar sangMisa sa paagi nga para gid sa ila.

Artikulo 13.Agod maamligan ang kinamatarong sangtumoluo nga laiko nga makasimba saadlaw nga Domingo, ang pari, bilangpastor, dapat magtinguha suno sa iyamasarangan sa pagsabat sa espirituhanonnga kinahanglan sang mga tawo ngagintugyan sa iya pagtatap, lakip na kon inikinahanglan gid, ang paghiwat sangPanimbahon sa malayo nga mga barangaysang iya parokya.

PAATHAG

Ang Domingo amo ang adlaw sang Ginuo. Sa sininga adlaw, ang mga tumoluo nagasimba bilangpagpakabalaan sa sini nga adlaw. Sa sini ngakabangdanan, dapat kilalahon ang kinamatarongsang mga tumoluo nga mahatagan sila singkahigayonan sa pagsimba sa sini nga adlaw.

May mga barangay sa parokya nga tama gidkalayo sa simbahan sa bagay nga ang mgapumoluyo ginabudlayan sa pagtuman sang ilakatungdanan sa pagsimba kon Domingo. Tungodsini, ginapanugyan nga tubtob sa sarangmahimo, ang mga pastor dapat magpatigayonnga, kon indi gid man makamisa, may ara

PAGSIMBA

19


gihapon nga selebrasyon liturhika, pareho sangPanimbahon sa adlaw nga Domingo, sa diin angmga tumoluo makapamalandong sang Pulongsang Dios kag masagod sang Langitnon ngaPagkaon sang Eukaristiya.

Artikulo 14.Ang mga homiliya sang kaparian dapatnasandig sa bibliya kag sa liturhiya kagmay kaangtanan sa ginaselebrar sa sinanga adlaw. Dapat naangot man ini sasitwasyon sang pangabuhi sa parokya.Ginapanugyan man ang mga homiliyanga nagatudlo sang katekesis kag nahimosa may sistema nga paagi tungod kay amolamang ini ang paagi agod nga ang mgatumoluo makabaton sang pagtudlo sapagtuo sa kalabanan sang mga parokya.

PAATHAG

Ang homiliya isa ka importante nga bahinsang Misa. Paagi sini, ang mga nagasimbam a k a h a n g o p s i n g m a a y o i n d i l a m a n gsang kahulogan sang selebrasyon, kundisang mga ginabasa halin sa Bibliya. Gani,ang dekreto nagapanugyan nga ang mgapari dapat maghanda sing maayo sang ilamga homiliya. Ang homiliya isa man kalabing epekt ibo nga paagi sa pagtudlos i n g k a t e k e s i s u k o n s a n g m g a b u t a n gnahanungod sa pagtuo. Kon g inaplanosing husto kag kon may sistema, labi ngam a h a t a g a n s i n g k a h i g a y o n a n a n gt u m o l u o s a p a g t u o n n a h a n u n g o d s ap a g t u l o n - a n n i K r i s t o k a g s a n gSimbahan.

PAGSIMBA

20


Artikulo 15.“Agod mapaseguro nga ang kabuhi kagpaghiusa sang Pangsimbahan ngaKatilingban maamligan kag mapabakodsing lubos” kag “agod masakdag angbalatyagon sang pagka-isa ka komunidadpangsimbahan nga ginasagod kagginapahayag sa pinasahi nga paagi dira sapagtipon sang bug-os nga parokya”, angselebrasyon sang Eukaristiya sa adlaw ngaDomingo dapat hiwaton, tubtob samasarangan, sa simbahan sang parokya,sa mga kapilya sa barangay kag sa ibanman nga tradisyonal nga lugar-simbahan,sa idalom sang pagdumala sang ilaparokya.

PAATHAG

Ang selebrasyon sang Eukaristiya sa adlaw ngaDomingo indi lamang pagtuman sang sugo sapagpakabalaan sa sining adlaw sang Ginuo, kundidapat man magpahayag sang pag-isa sangkatilingban sang mga tumoluo sa parokya. Paagisa pagtipon sang bug-os nga komunidad saEukaristiya, nagabakod pa gid ang ila panan-awsang ila kaugalingon bilang isa ka nagahiusa ngakatilingban.

Tungod sini, ginapanugyan nga ang mga Misa saDomingo hiwaton sa simbahan sang parokyaukon sa kapilya sang mga barangay. Walaginapakamaayo ang pagselebrar sang Misa saDomingo sa pribado nga lugar kag para lamangsa isa ka pinasahi nga grupo. Ang Misa saDomingo dapat para sa tanan. Kon kinahanglangid ang pagselebrar sang Misa sa isa ka pinasahinga lugar, ini dapat himuon sa idalom sang

PAGSIMBA

21


pagdumala kag pahanugot sang paroko sangparokya, kag bisan pa sa sini, dapat ibuksan inipara sa tanan.

Artikulo 16.Ang mga misa sa matag-adlaw ngaginaselebrar sa gwa sang nasambit ngamga tradisyonal nga lugar pangsimba,ginatugot lamang kon ginatuman angmaid-id nga mga pagsulondan, nganagatamod sa mga masunod: angpagkasagrado kag ang pagkatakus sanglugar para sa selebrasyon, ang kalayuonhalin sa simbahan, kag ang kadamuonsang nagasimba.

PAATHAG

Bisan ang matag-adlaw nga Misa dapathiwaton sa simbahan ukon sa kapilya. Sapangkabug-osan, wala ginatugot angpagmisa sa sining mga inadlaw sa iban ngamga lugar. Ang Misa isa ka sagrado ngahilikuton, ginaselebrar man ini sa adlaw ngaDomingo ukon sa iban nga mga inadlaw.Gani, hiwaton lamang ini sa nagakaigo ngalugar-simbahan kag tungod sa husto ngarason.

Kon kaisa, may nagapangayo nga magmisasa iban nga lugar bangod sang lainlain ngamga rason. Ano man ini nga mga rason,dapat sundon ang mga kondisyon agodmahatagan ini sing pahanugot. Pila sini ngamga kondisyon nagatan-aw sa lugar kon diinhiwaton ang Misa. May mga lugar nga sa ilalamang kaugalingon, ukon bangod sang mga

PAGSIMBA

22


nagakatabo sa sina nga lugar, indi angay ngamisahan. May mga lugar man nga bangodmalapit sa simbahan, indi dapat misahan. Kaglabaw sa tanan, kon diotay man lang angmagasimba, indi angay nga maghiwat sangisa ka misa, kapin pa kon may misa man sasimbahan.

Artikulo 17.Ang Komisyon dapat magsabat sangpagka-kinahanglanon nga kaayuhonang kalidad sang mga ambahanon ngaHiligaynon kag pagpatigayon sapagbalay sang musika sagrada saHiligaynon agod nga magdamo pa gidang mga kanta nga sarang mapili parasa lainlain nga mga panahon kagselebrasyon. Ini tanan dapat ibutang saisa lamang ka komun nga libro sangmga ambahanon.

PAATHAG

Ang kanta isa sang mga mapuslanon ngapaagi sa paghatag sing duag kag kahulogansa selebrasyon liturhika. Sa karon, limitadoka tama ang koleksyon sang mgaambahanon sa Hiligaynon. Kinahanglan ngapatungdan ini sang pagtamod sangKomisyon sa Liturhiya sa bagay nga indilamang ginatan-aw ang kalidad sang mgakalantahon kundi nga magdamo pa gid angmga komposisyon sang mga kanta saHiligaynon nga sarang maggamit sa mgaselebrasyon liturhika nga angay sa panahonkag sa selebrasyon. Maayo gid kon ini ngamga ambahanon mapaimprenta kag

PAGSIMBA

23


mabutang sa isa lamang ka libro sang mgakanta.Artikulo 18.

Ang Arkidiosesano nga Komisyon saLiturhiya (ACOL) dapat magpanguna sapagbag-o kag pagkambio sang mgatalamdan sang mga nobena nga ginagamitsubong ilabi na gid ang nahanungod sakaundan kag sa paagi sa paggamit siniagod nga magsantu ini sa karon ngapagsulondan sang liturhiya.

PAATHAG

Halin pa gid sang una, madamo na nga mgatumoluo ang nagagamit sang mga nobena kagiban pa gid nga mga talamdan para sa iladebosyon. Ini nga mga nobena kag mgatalamdan, ginhimo sa sinadto man nga mgapaagi nga ayhan wala na nagakabagay para sasini nga panahon, ilabi na gid kon angpagahambalan amo ang ila kaundan kag angmga pamaagi sa paghimo sining mga nobenakag debosyon, May mga pagbag-o ngaginpakamaayo nahanungod sini, sa bagay ngaang Komisyon sa Liturhiya amo ang dapatmagpanguna agod nga makambiohan kagmabag-o ini nga mga nobena kag talamdan sabagay nga magsantu ini sa sining bag-o nga mgapagsulondan sang Liturhiya.

Artikulo 19.Ang Arkidiosesano nga Komisyon saLiturhiya (ACOL) dapat maghimo singmga pagsulondan para sa pagtukod kagsa pagpakilala sang mga “shrines” sa atonArkidiosesis.

PAGSIMBA

24


PAATHAG

May mga lugar kag mga simbahan nga halin sanguna nangin sentro na sang debosyon para sa isaka santo, sa Mahal nga Birhen Maria ukon samisteryo sa kabuhi sang aton Ginuong Jesukristo.Ini nga mga lugar kag mga simbahanginadugokan sang madamo nga mga tumoluonga ang iban sa ila naghalin pa sa malayo ngamga lugar. Madamo nga mga espirituhanon ngamga bugay ang natigayon bangod sa siningpinasahi nga debosyon nga ginahimo sa siningpinasahi nga lugar ukon simbahan. Ini nga lugarukon simbahan ginatawag nga shrine. AngKomisyon sa Liturhiya amo ang dapat maghimosing mga patakaran nahanungod sa pagtukodsining mga shrines kag sa pagpakilala sini sa mganatungdan nga mga tumoluo. Ang Komisyonman amo ang maghimo sing mga reglamento konpaano ini matigayon kag kon ano ang mgapribilehiyo nga sarang mahatag sa sini nga mgalugar kag sa mga tumoluo nga nagakadto sa sininga mga shrines.

Artikulo 20.Ang Arkidiosesano nga Komisyon saLiturhiya (ACOL) amo lamang ang dapatmaghatag sang nagakaigo nga instruksyonnahanungod sa mga aksyon ngaginagamit sa liturhiya kag iban pa gid ngamga bagay nahanungod sini.

PAATHAG

Ang mga selebrasyon liturhika nagagamit sanglainlain nga mga timaan kag mga aksyon agodmapaalinton ang matuod nga kahulogan sang

PAGSIMBA

25


ginahiwat. May mga lainlain nga mga aksyonang ministro nga selebrante kag ini nga aksyonnagapakita sang luyag silingon sang ginahikot sasina gid nga tion. Halimbawa, ang pagpangamuyosa Dios ginapakita samtang nga ginadupa angkamot sa pagpahayag nga ang selebrante kag angmga nagatambong nagapatungod sang ilakaugalingon sa Dios. Sa masunson, lainlain ngamga aksyon ang ginagamit sang mga parisamtang sila nagaselebrar. Tungod sini, ang mgatumoluo nga nagatambong sa selebrasyonmasami nga nagasala kon ano gid ang luyagsilingon sang aksyon sang pari. Agod ngamalikawan ini nga sitwasyon, ang Dekretonagapanugyan nga ang Komisyon sa Liturhiyaamo ang dapat magpamat-od kon ano gid ngasahi sang aksyon ang gamiton agod nga ang mgatumoluo maathagan sang luyag silingon sang ilaginahimo.

Artikulo 21.Suno sa kahulogan sang mga panahon saliturhiya, ang Arkidiosesano nga Komisyonsa Liturhiya (ACOL) dapat maghatag singmga pagsulondan kag pagpanudlo agodnga mabuligan ang mga parokya sapaghimo sing mga patakarannahanungod sa kinaandan nga mgaginahimo sa sulod sang ginatawag nga“sirado nga panahon.”

PAATHAG

Ang liturhiya ginabahin-bahin suno sa lainlainnga mga panahon, pareho sang panahon sangAdbiento, Pagkatawo, Kwaresma, Pagkabanhawkag Ordinaryo nga Panahon. May mga panahon

PAGSIMBA

26


sa diin wala ginapakamaayo ang paghiwat sangselebrasyon liturhika tungod kay wala nagasantusa espiritu sang sina nga panahon. Ginatawag ininga “sirado nga panahon” tungod kayginadumilian ang pagselebrar sang iban nga mgaselebrasyon sa sini nga panahon. Halimbawa, sapanahon sang Kwaresma, sa diin gina-obserbarang espiritu sang penitensya, walaginapakamaayo ang paghiwat sang dalagku kagmaduagon nga mga piesta, ukon ang paghiwatsang mga selebrasyon nga masadya, halimbawaang paghiwat sang isa ka bongga nga kasal. Agodnga maathagan sing maayo ang mga natungdan,halin sa pari tubtob sa mga tumoluo, angKomisyon sa Liturhiya amo ang dapatmagpanguna sa pagtudlo kag sa paghatag sanghusto nga pagsulondan nahanungod sa mgaselebrasyon nga sarang mahiwat sa sulod siningmga panahon, kag nahanungod sa mgaginadumilian nga selebrasyon.

PAGSIMBA

27


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGKATEKESIS


A n g S i m b a h a n n a g a p a d a y o n s a n gM i s y o n n i J e s u s n g a a n g i y ap a g t u l o n - a n n a g l a m b o t s a a t o np a a g i s a m g a a p o s t o l e s . A n gm i n i s t e r y o s a n g K a t e k e s i snagabul ig sa S imbahan sa s ini ngam i s y o n .

KATEKESIS

28


Ang katuyoan sang Katekesis amo angpagpatigayon nga ang tumoluo matandogkag maghiusa kay Kristo dira kag paagi saiya Simbahan. Ang tagipusuon sangKatekesis indi doktrina, indi panindoganmoral, indi man gani isa ka akto sangpagsimba, kundi isa ka Persona, angPersona ni Jesus nga taga-Nazaret, ngakaron yara sa selebrasyon sang Pulong kagsang Eukaristiya.

Ang Katekesis, bilang isa ka elemento ngabahin sang kabug-osan sangebanghelisasyon, naangot sing suod sapagsimba kag sa apostolado sosyal. Angpagkabuhi sini nga mga bahin tama gidka importante para matigayon angpagkahamtong sang espirituhanon ngakabuhi sang isa ka tumoluo. Sa sini ngakonteksto, ang Katekesis nagapangunasang mga bulohaton sa pastoral kag dayon,naga-upod diri.

Ang isa ka mapag-on kag mabinungahonnga programa sa Katekesis sa parokya kagsa diosesis dapat mangin bahin sang bug-os nga plano pastoral.

PAATHAG

Kon mabatian gani naton ang tinaga nga“Katekesis” ang una nga larawan nga nagasulodsa aton paino-ino amo ang pagpanudlo salamharon nga mga kabataan sang mgapangamuyo kag tig-una nga mga pagtulon-ansang aton Simbahan. Ini nga pagpanudloginahimo sa mga eskwelahan para sa mganagatuon sa eskwelahan elementarya, kag ang

KATEKESIS

29


pagpanudlo sang katekesis sa kabataan ilabi nagid kon panahon sang bakasyon, bilang bahinsang debosyon sang Flores de Mayo. Ini naangotsa pag-aman sa kabataan para sa ila nahaunanga pagkompesar kag pagbaton sa Santos ngaPagkalawat.

Dayon, madumdoman man naton ang“Katekista”, ang nagatudlo sang katekesis saeskwelahan ukon sa simbahan kon bulan sangMayo.

Pero, amo gid bala ini ang kahulogan sangKatekesis? Ano gid bala ang panan-aw sangSimbahan sa Katekesis kag ano gid bala angnagakadapat nga himuon sa sini nga patag sangkabuhi naton bilang mga tumoluo?

Sa Sinodo, didto nadiskubre sing maathag ngaang Simbahan nagatuman sang iya misyon paagisa Katekesis, kon sa aton pa, ang pagpahayag kayKristo sa tanan nga mga tawo agod nga paagikay Kristo maghiliusa kita sa Dios kag sa isa kagisa. Sa sini nga panan-aw, ang sentro sangkatekesis amo si Kristo mismo, kag konginapahayag si Kristo, ginatudlo man ang iyapagtulon-an, ginapakita man ang ehemplo sangiya pagkabuhi, kag gani mahangpan dayon konngaa dapat kita magsimba sa Iya. Sia amo angmagadala sa aton sa paghigugma sa Amay kagsa Espiritu Santo kag nagapakig-ambit kita sakabuhi sang Santisima Trinidad.

Tungod sini, ang aton handom amo angmagtukod sang programa para sa Katekesis sadiin ang kaundan sang ginatudlo amo si Kristo,sa paagi nga may sistema, nagalakip sa tanan ngapatag sang kabuhi nga kristiano, kag nasantu saaton kultura kag pagbinatasan; isa ka katekesis

KATEKESIS

30


nga indi lamang para sa lamharon nga mgakabataan kundi pati man sa mga hamtong. Gani,kinahanglanon man ang katekesis para sakomunidad kag para sa pamilya. Kinahanglanman ang mga katekista nga nahanas sing maayoindi lamang sa kinaalam sa pagtudlo, kundi labisa tanan naaman man sing husto sa mga butangnga espirituhanon, sa pamaagi sa pagtudlo, saihibalo sa Bibliya kag sa kaangtanan sangSimbahan sa iban nga mga pagtuluohan.

Agod matuman ini nga handom, ang Komisyonsa Katekesis kag sa Edukasyon Katolikamagabalay sang mga programa para sa bilog ngaarkidiosesis kag sa tanan nga mga parokya.

Artikulo 23Ang Komisyon sa Katekesis dapatmagbantay nga ang Programa saKatekesis sa mga parokya nagasunod singmaid-id sa mga pagsulondan sa katekesisnga ginatudlo sang awtoridad sangsimbahan. Ang Programa sa Katekesisdapat may sistema kag indi nga himo-himo lamang, dapat nagatrato sa mgabutang nga tama ka importante, dapat nganalakipan sang doktrina, maayo ngapamatasan, mga pangsimba kag pang-pangamuyo nga aspeto sang pagtuo, dapatnga ipresentar ini suno sa kultura paagi sapaggamit sang tumandok nga pulong, kaglokal nga kostumbre kag mga simbolo.

PAATHAG

Ang Komperensya sang mga Obispo sa Pilipinasukon ang Catholic Bishops’ Conference of the

KATEKESIS

31


Philippines (CBCP) may ara nga Komisyon ngaginatawag Episcopal Commission on Catechesisand Catholic Education (ECCCE). Ini ngaKomisyon amo ang nagabalay sang Programasa pagtudlo sa Katekesis diri sa aton pungsod sunoman sa mga pagsulondan nga naghalin sanatungdan nga mataas nga awtoridad sangSimbahan nga amo ang nagatuon sang mgabagay nga dapat itudlo sa katekesis sa mgarehiyon kag kapungsoran suno sa ila kultura kagkostumbre. Ang programa sa pagtudlo singkatekesis sa mga parokya dapat nagasunod sapagsulondan nga naghalin sa sini nga komisyonsang mga Obispo kag ang Komisyon sa Katekesissa aton diosesis amo ang ginatugyanan sapagbantay nga amo ini ang ginapatigayon.

Sa masami, tungod sang kakulang sang sini ngaprograma, ang ginatudlo sa mga parokya amolamang ang kon ano nga madumdoman suno sakinahanglanon sa sina nga tion kag suno man saikasarang sang mga katekista.

Ini nga dekreto sang sinodo nagapanugyan ngaang Programa sa Katekesis sa parokya indi langpalagpat kag himo-himo kundi nga dapat maysistema, kag ang kabug-osan sang ginatudlo amoang nahanungod sa pagtuo kag ini nagalakip sadoktrina nga dapat tuohan, pamatasan kagpagginawi nga kristiano, kag husto nga paghangopsa mga bulohaton sa simbahan, labi na gid saliturhiya kag pangamuyo.

Artikulo 24.Ang Komisyon sa Katekesis magahandasang Manwal para sa Katekistas nga, upodsa iban pa gid, magalakip sa mgamasunod:

KATEKESIS

32


a. Ang kinaiya kag katungdanansang katekesis

b. Ang lainlain nga mga sahi sangkatekesis

c. Ang estruktura sang organisasyonsang Komisyon

d. Ang mga talaksan sang pagtipon kagpagpili sa mga katekistas

e. Ang pagpakig-angot sa iban nga mgaahensya, pareho sang pag-implementar sang Mando sangDepEd nahanungod sa Pagtudlo sangRelihiyon sa mga eskwelahanpublika kag iban pa, suno sa mandosang Konstitusyon sang Pilipinas.

PAATHAG

Madamo pa nga mga butang ang dapatmahibaloan nahanungod sa Katekesis kag sapagtudlo sini. Ano ang kaundan sang katekesiskag paano ini dapat itudlo? Ano ang mgaikasarang kag mga abilidad nga dapat ara samga nagatudlo sang katekesis? Paano angpagpadalagan kag pagdumala sang Komisyonsa Katekesis sa diosesis? Ano ang kaangtanansang pagtudlo sang katekesis sa mga eskwelahanpublika kag ano ang mga pagsulondan ngaginatugot sang natungdan nga ahensya sanggobyerno bahin sa sini nga butang?

Ang sabat sa sini tanan nga mga pamangkot, kagiban pa gid nga mga butang nahanungod sakatekesis ginatugyan sa Komisyon saKatekesis nga amo ang dapat maghanda sangisa ka libreto ukon manwal para sa mgakatekistas agod nga magagiya sa ila sa ilabulohaton.

KATEKESIS

33


Artikulo 25.Ang Komisyon sa Katekesis amo angmagapasiguro kag magadumala sangpangkabilogan nga pormasyon sang mgakatekista nga, upod sa iban pa gid,magalakip sa mga masunod:

a. Ang kabuhi nga espirituhanonkag ang bokasyon sang isa kaKatekista

b. Ang mga kaundan sangpagtuluohan ukon ang tig-unanga mga bagay nahanungod saKatekesis

c. Ang mga pamaagi sa pagtudlosang katekesisd. Ang mga panghinun-anon saekumenismo upod sa iban ngamga relihiyon

PAATHAG

Ang pagka-katekista indi pangabuhian kundi isaka bokasyon. Tungod sini, kinahanglan nga angmga katekista magkilala sini kag magpangabuhisuno sa espiritu sang ila bokasyon. Dapat mannila mahibaloan ang lainlain nga mga paagi sapagtudlo sa katekesis suno sa kahimtangan kagikasarang sang ila ginatudloan. Ang mga butangnahanungod sa relasyon sang simbahan ngakatoliko sa iban nga mga relihiyon dapat manmalakip sa pormasyon sang katekista. Ini tanankag iban pa gid, ara ginatugyan sa Komisyon saKatekesis.

Artikulo 26.Ang Komisyon sa Katekesis, sa pagbuligsang JAPS, Council of the Laity kagKomisyon sang Kabuhi-Pangpamilya,magabalay kag magatanyag sang mga

KATEKESIS

34


programa nga magasabat sang mgakinahanglanon sang mga panimalay, sanglainlain nga mga grupo sang mga tawosuno sa ila pang-edaron, kag iban pa gidnga mga pinasahi nga grupo, mgapamatan-on nga wala nagabutho, angmga lider nga laiko sa mga parokya, angmga BEC animators, ang mga lider sangLOMAS;a. magpatigayon sang isa ka serie sang

k o m p e r e n s y a / p a g h i n u n - a n o nkateketikal, mga seminars, ukonrekoleksyon para sa mga estudyante sahigh school kag sa kolehiyo, bilangpaagi sa pagbulig ukon pagtambal sakakulang sang mga katekista, sa buligsang Ministry sang katekista sangparokya;

b. maglakip sa liturhiya bilang bahin sangregular nga klase sa katesismo sa mgaeskwelahan nga katoliko kag publika.Ini nagakahulogan nga ang katekistakag ang mga nagatudlo sang relihiyondapat mahanas paagi sa isa ka maysistema nga edukasyon kagpormasyon sa syensya sang liturhiya.

PAATHAG

Ang katekesis indi lamang para sa mga estudyantesa mga eskwelahan elementarya. Kinahanglanman ini sang mga hamtong, sang mga grupo ngamay lainlain sing panuigon, mga pamilya, mgalideres sa parokya, mga nagatrabaho para sapagtukod sang BEC sa mga parokya, mga pinunosang LOMAS kag iban pa. Pero dapat ini himuonsa bulig man sang iban nga mga Komisyon ngaang ila puntariya amo ining lainlain nga mgagrupo.

KATEKESIS

35


Ang Komisyon sa Katekesis amo ang maykatungdanan sa pagpatigayon sini nga mgatinutuyo. Ginatugyan man sa Komisyon ang pag-aman sang mga seminar, mga rekoleksyon ukoniban pa nga mga paagi agod nga ang kakulangsang mga katekista nga amo kuntani angmagahatag sini sa mga natungdan nga mgagrupo matugonan.

Ang dekreto nagapanugyan man nga itudlo angliturhiya bilang bahin sang katekesis. Kag tungodsini, ang katekista dapat man mag-angkon sangnagakaigo nga ihibalo sa sini nga syensya agodnga mangin kompleto ang iya ginatudlo.

Artikulo 27.Ang Komisyon sa Katekesis magahimosing mga talamdan ukon mga giyapara sa:a. mga instruksyon sa pag-aman para sa

pagbaton sang mga sakramento, upodsa Komisyon sa Liturhiya;

b. katekesis antes kag pagkatapos sangMisa;

c. mga debosyon kay Maria nganagahatag sing pagtamod sa papel niMaria sa aton kristohanon nga kabuhi;d. mga lainlain nga mga hitabu sakabuhi sang tawo.

PAATHAG

Ang katekesis indi lamang para sa pagtudlo sangmga palangadi-on kag mga doktrina ngaginatuohan. Labaw sa tanan, ang katekesis dapatmag-aman sa tanan nga mga tumoluo sanglainlain nga panuigon sa mga importante ngahitabo sa ila kabuhi kag sang kaangtanan sini saila pagtuo. Isa sining importante nga mga hitabo

KATEKESIS

36


amo ang pagbaton sang mga sakramento. Mgahitabo sa kabuhi pareho sang pagkabun-ag,pagbunyag, pagkasal, paglubong, mga pagsukatsang kasal, mga birthdays – ini tanan mga tini-onnga sarang mahatagan sing nagakaigo ngakahulogan bilang bahin sang plano sang Dios parasa tawo. Gani, kinahanglanon gid ang isa ka sistemasang pagtudlo nahanungod sang epekto sang isa kasakramento sa kabuhi sang tumluo kag angnagakadapat nga pag-aman sa pagbaton sini ngasakramento. Kon may ara nga talamdan kag giyasa pagpatigayon sini, daku ang mabulig sini sa parikag sa katekista.

Subong man, may mga lugar sa diin ang pagtudlosang katekesis limitado lamang sa mga eskwelahankag sa tiempo sang bakasyon. Tungod sini, diotaylamang nga bahin sang mga tumoluo angmahatagan sing kahigayonan sa pagtuonnahanungod sa ila pagtuo. Ginapanugyan nga angtiempo antes sang Misa kag sa tapos sang Misasarang man maggamit agod nga ang mgasumilimba makabaton man sing nagakaigo ngakatekesis.

Isa pa gid ka bahin sang kabuhi nga kristohanonnga dapat hatagan sing pagtamod sang katekesisamo ang papel ni Maria sa aton kabuhi.Kinahanglan ang husto nga paghangop sa debosyonsa Iloy sang Dios. Daku ang mabulig sang mgatalamdan nga dapat ihanda sang Komisyon saKatekesis para diri, upod ang Komisyon saLiturhiya.

Artikulo 28.Sa parokya, ang Katekesis sa adlaw ngaDomingo dapat hatagan sang pinasahi ngaimportansya kag dapat nga makita ini sapangkabilogan nga skedyul sang parokya.

KATEKESIS

37


PAATHAG

Ayhan bag-o ini sa pamatin-an sang kadamuan.Ang Katekesis sa adlaw nga Domingo isa sang mgasabat sang Sinodo sa panghangkat nga angkatekesis indi lamang para sa mga kabataan kundipara sa tanan nga panuigon kag kahimtangansang tumoluo. Amo ini ang luyag silingon sangletra b, sang Dekreto 27 nga ginsambit sa ibabaw.Sa simple nga paathag, ang skedyul sang mgabulohaton sa parokya sa adlaw nga Domingodapat maglakip sang katekesis. Sa masami, angmga tumoluo nagakadto sa simbahan sa pagsimbasa adlaw nga Domingo. Ang kadamuan sa ilahalin pa sa malayo nga mga barangay, kag amolamang ini ang ila kahigayonan nga makakadtosa simbahan sa bilog nga semana. Gani, dapathimuslan ini nga kahigayonan agod nga mahatagman sa sini nga mga tumoluo ang nagakaigo ngapagtudlo nahanungod sa pagtuluohan. Angpagbalay sang skedyul para diri dapatpatigayunon sang Catechetical ministry sangparokya suno sa tiempo kag kinahanglanon sangmga tumoluo.

Artikulo 29.Ang Parish Catechetical Ministry (PCM)dapat tukuron ukon kon natukod na, dapatpabakuron sa kada parokya kag dapatpadalaganon sang isa ka Coordinator nganahanas sing maayo kag nagadedikar sangiya bug-os nga tiempo sa sini nga bulohaton.

PAATHAG

Ini nga Artikulo indi na kinahanglan ipaathag pa.Ang Parish Catechetical Ministry amo ang

KATEKESIS

38


ginatugyanan sang mga bulohaton nga maykaangtanan sa katekesis sa kada parokya.

Artikulo 30.Ang Komisyon sa Katekesis dapatmagpatigayon nga maangkon sang mgakatekista ang mga kinahanglanon ngamateryales nga nahanungod sa katekesis.Ang Parish Catechetical Ministry dapat manmagpaniguro nga ang masunod nga mgamateryales ara sa ila tagsa ka parokya:a. Bibliyab. Katesismo para sa Filipino nga Katolikoc. Katesismo sang Simbahan nga Katoliko

(CCC) kon mahimo nalubad saHIligaynon

d. Compendium of Catholic SocialDoctrines, kon mahimo nalubad saHiligaynon

e. Mga Lesson Plans nga natuhoy saMaragtas sang Kaluwasan, nga ginhandasang ACCCE.

f. Iban pa nga materyales, pang-audio visual,mga posters sa katekesis, CDs, kag iban pa.

PAATHAG

Ang nasambit nga mga libro kag iban ngamateryales daku gid ang mabulig agod ngamahapos para sa mga katekistas ang pagtumansang ila mga bulohaton.

Artikulo 31.Isa ka sistema sang pagsuporta ang pagahimuonkag pila ka mga benepisyo ang patigayunon sadiosesis kag sa parokya, suno man sa ila

KATEKESIS

39


kahimtangan pinansyal, kag suno sakinahanglanon sang katekista, sa kalawigon sangiya serbisyo kag sa iya kwalipikasyon.

PAATHAG

Bisan maathag nga ginasiling nga ang pagka-katekista isa ka bokasyon kag indi palangabuhian,ginakilala man sang Sinodo nga ang katekista maymga kinahanglanon man agod mabuhi. Tungodsini, dapat tun-an kag patigayunon nga may aranga suporta kag benepisyo nga pagabatunon angkatekista suno sa pinansyal nga kahimtangan sangdiosesis kag sang parokya, kag suno man saikasarang kag kalawigon sa serbisyo.

Artikulo 32.Isa ka Hubon sang mga Direktor ngaginatapuan sang mga tawo nga eksperto sakatekesis kag sa pastoral, kag sang Direktorsang Komisyon sa mga Eskwelahan ngaKatoliko ang pagatukuron agod magbulig saKomisyon sa Katekesis.

PAATHAG

Ang Komisyon sa Katekesis amo ang nagahimo singmga programa kag mga pagsulondan nahanungodsa pagtudlo sang katekesis sa diosesis. Agod ngaining mga programa kag mga sulondan nagasabatsa kinahanglanon sang mga tumoluo, kinahanglanhimuon ini sang mga tawo nga may ihibalo sa patagsang katekesis kag pastoral. Ang rason kon ngaanalakip diri ang Direktor sang Komisyon sa mgaEskwelahan nga Katoliko amo nga ang mgaeskwelahan nga katoliko amo ang lugar sa diin

KATEKESIS

40


madamo sang mga kabataan nga katolikonagabaton sang nahauna nga ihibalonahanungod sa pagtuluohan, kag wala labot sini,ang sistema sang pagtudlo sa mga eskwelahanmakabulig gid sa pagbalay sang mga pamaagi sapagtudlo sang katekesis.

Artikulo 33.Isa ka kongreso pastoral kag pang-katesismo ang pagahiwaton kada tatlo katuig agod usisaon kon paano gina-implementar ang mga dekreto sang sinodonahanungod sa katekesis kag kon balapadayon ini nga may kapuslanan para samga bulohaton pastoral.

Paathag:

Ini nga dekreto nagatuyo nga masiguro ngapadayon ang pagtuon sang mga butang kagbulohaton parte sa katekesis agod nga nagasunodini sa lakat sang panahon kag sa kinahanglanonsang mga tumoluo. Ang tatlo ka tuig ngaginatalana sang dekreto tuman na agod ngamakita gid kon bala nasunod ang tinutuyo sangsinodo kag kon bala may mga kambio nga dapathatagan sang nagakaigo nga pagsabat.

KATEKESIS

41


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGAPOSTOLADO SANG AKSYON SOSYAL


Ang Komisyon para sa mga KabalakaSosyal amo ang ginatugyanan sapagpanguna sa mga bulohaton ngamagapatigayon sang “isa ka bag-o ngalangit kag bag-o nga duta” (2 Pet. 3:13) sadiin nagaluntad ang hustisya, sa diin angtanan nga mga handom sa paghidait nga

AKSYON SOSYAL

42


nagagikan sa tagipusuon sang tawomakakita sang katumanan kagkahimpitan. Ang iya tig-una nga pamaagisa pagpatigayon sini amo ang kabug-osannga pagtubo sang tawo agod ngamaangkon kag maagom ang kapupun-ansang kabuhi. Ang talamdan sang iya mgabulohatan ara sa Compendium of theSocial Doctrine of the Church. Ang iyanagapanguna nga manughikot amo angmga kalalakin-an kag kababayin-an ngakatapo sang natukod nga Parish SocialAction Ministry (PSAM) nga ara sa idalomsang pagtuytoy sang Jaro Social ActionCenter (JASAC).

PAATHAG

Sa sining Orientational Thrust sang mga Dekretobahin sang Apostolado sang Aksyon Sosyal,maathag nga ginapahayag nga angpangkabilogan nga tinutuyo sang Aksyon Sosyalsang Simbahan amo ang “kapupun-an sangkabuhi,” nga suno kay Jesukristo amo angtinutuyo sang iya pagkari: “Nagkari ako agod ngamay kabuhi sila, ang kabuhi sa iya kapupun-an”(Juan 10:10). Suno kay Papa Juan Pablo II, ininga tinutuyo matigayon paagi sa bag-o ngaebanghelisasyon nga dapat maglakip sangginatawag nga “integral human development” –ukon ang pagtubo sang tagsa ka tawo kag sangkabug-osan sang persona sang isa ka tawo, ilabina gid ang mga labing kubos kag mga sinikwaysang komunidad.

Ini nga pagtubo sang kabug-osan nga pagkatawonagalakip sa lainlain nga mga patag sang iyakabuhi, sosyal ukon pangkatilingban,

AKSYON SOSYAL

43


pangpolitika, pang-relihiyon, pangkultura, kag patina ang pagtipig sang iya palibot ukon ekolohiya.Amo man ini ang mangin paagi agod ngamatigayon ang matuod-tuod nga paghidait.

Kag amo ini ang luyag silingon sang “bag-o ngalangit kag bag-o nga duta sa diin nagaluntad anghustisya suno sa ginsaad sang Dios” (2 Pet. 3:13).

Ang Arkidiosesis sang Jaro may Komisyon para samga Kabalaka Sosyal nga amo ang ginatugyanansang sini nga bulohaton. Madamo kag lainlain ngamga sitwasyon sa sulod sang arkidiosesis nganagaupang kag nagabalabag agod nga matigayonang ginahandom nga “kabuhi sa iya kapupun-an”– lakip na diri ang kaimulon, ang pag-abuso sangpalibot, ang sistema sang politika nga nagatan-awsa ikaayo sang partido kag indi sang pungsod, angpagpangisda nga ilegal kag madamo pa gid ngakasubong sini. Indi ini tanan matatapan sangKomisyon pero ginatinguhaan nga hatagan singpagtamod ang labing importante nga mga bagay.Sa subong, ang Komisyon para sa mga KabalakaSosyal nga ginapangunahan sang Jaro SocialAction Center may pila ka mga talatapan sapagsabat sa lainlain nga mga kinahanglanon parehosang Hustisya kag Paghidait, Ekolohiya, Pagbuhinsa Kaimulon kag mga Serbisyo Sosyal.

Sa bahin sang mga parokya, natukod na ukon dapattukuron ang Parish Social Action Ministry (PSAM) agodnga amo ini ang magapatigayon sang mga programasang Komisyon sa ila natungdan nga mga lugar.

Artikulo 35.Pagatukuron sa kada parokya ang isa kanagatrabaho nga Parish Social Action

AKSYON SOSYAL

44


Ministry (PSAM) nga nagasakdag sangpagpasulabi sa mga imol.

PAATHAG

Ang Parish Social Action Ministry ukon PSAMamo ang isa ka ministeryo sa parokya nga angkatuyoan amo ang magpatigayon sang mgaprograma para sa kabug-osan nga pagtin-adsang lawasnon kag pangkatilingban ngakabuhi sang tumoluo. Tungod kay ang kabuhisang tawo nagalakip sa lainlain kag madamonga mga dimensyon, amo man ini kalapadsang patag nga paga-obrahan sini ngaministeryo. Ayhan indi gid man matutokanang tanan-tanan nga mga dimensyon, kaggani, suno sa ikasarang kag mga ahensya sangparokya, pila lamang siguro ang mahimomatigayon. Ang dapat tagaan sing pagpasulabiamo ang mga isyu nga kinahanglanon sa sinanga parokya agod nga matugonan kagmasabat sa konkreto nga paagi ang mgaproblema nga ginaatubang sang tawo. Ang indilamang pagkalimutan amo nga dapat hatagangid sing pagpasulabi ang mga imol.

Artikulo 36.Ang Komisyon para sa KabalakaSosyal magabalay sang mga talamdansang sulondan sang pagpanudlonahanungod sa mga kabalaka sosyal,ih ibalo , mga pamatasan kag mgaabilidad nga naangot diri agod ngaamo ini ang mangin bas ihan sangpaghanas sang tanan nga mga kataposang Parish Social Action Ministry(PSAM).

AKSYON SOSYAL

45


PAATHAG

Isa sang mga Komisyon sa estruktura sangadministrasyon sa diosesis amo ang Komisyonpara sa Kabalaka Sosyal ukon Commission onSocial Concerns. Amo ini ang Komisyon nganagabalay sang mga programa kagnagapatigayon sang mga proyekto nga makabuligpara sa pangkabug-osan nga pagtin-ad sangtawo, ang total human development. Ang iyakabulig sa pag-implementar sini nga mgaprograma sa mga parokya amo ang Parish SocialAction Ministry. Gani, agod may pag-isa kag maykoordinasyon sa tunga sang mga PSAM sa tanannga parokya, kinahanglan nga nahanas ini silasing maayo suno sa mga sulondan kag pamaagisa pagtudlo nga pagabalayon sang Komisyonpara sa Kabalaka Sosyal.

Artikulo 37.Ang PSAM magahatag sang pormasyon/pagpanudlo nahanungod sa Patulon-anSosyal nga Katoliko bilang kinaandan niyanga bulohaton.

Paathag:

Antes mapatigayon ang mga programa kagproyekto sa parokya nga may kaangtanan sa mgakabalaka sosyal, dapat anay nga ang mgatumoluo sa parokya, kag ilabi na gid ang mganagadedikar sang ila kaugalingon para sa sini ngaministeryo, may ihibalo kag nadihon sing hustonahanungod sa mga ginatudlo sang Simbahan.Tungod sini, kinahanglan ang kompleto kag hustonga paghangop sa Pagtulun-an sang Simbahannahanungod sa mga isyu sosyal nga naga-apekto

AKSYON SOSYAL

46


sa kabuhi sang mga sakop. Wala sing liwan ngabasihan sang sini nga pagdihon kag pagpanudlokon indi ang doktrina sosyal sang Simbahan ngaKatoliko nga yara natingob sa isa ka libro ngabag-o pa lang ginpabalhag kag ginpaggwa: angCompendium of the Social Doctrine of the CatholicChurch. Patigayunon sang PSAM nga angpagtuon sini sa bahin sang mga parokyanomangin isa nila ka kinaandan nga bulohaton.

Artikulo 38.Ang Komisyon para sa Kabalaka Sosyalmagahimo sang epektibo nga mgapamaagi sa paghatag sing gahom/ikasarang sa mga tawo, pareho sangParticipatory Rural Appraisal (PRA), ukoniban pa nga mga pamaagi angpagahimuon sa tanan nga bahin sang mgaparokya, kag pasulabihon gid ang mgatama gid ka imol.

PAATHAG

Isa sang mga bulohaton sang Komisyon para saKabalaka Sosyal amo ang pagpukaw sangpersonal nga responsabilidad sang kada tumoluonahanungod sa iya lugar kag tulomanon bilangkatapo sang simbahan. Amo ini ang ginatawagnga “empowerment”. May mga konkreto ngapaagi agod matigayon ini pareho abi sangParticipatory Rural Appraisal, sa diin ang mgasakop nagatipon kag naga-usisa sang ilasitwasyon kag nagapanugyan sang mga paagiagod masabat ang ila mga kinahanglanon. Mayiban pa gid nga mga paagi agod mahangpan sangmga tawo nga indi na lang sila maghulat sa ibankundi nga sila gid mismo amo ang dapat

AKSYON SOSYAL

47


magpanghikot sang mga butang nga dapat kagsarang nila himuon. Sa gihapon, dapat hatagangid sing pagpasulabi ang mga imol kag ang mgatawo nga indi gid makapatigayon sing maayo saila lamang kaugalingon nga kusog, tungod kaymadamo sing mga sablag nga nagaupang sa ila.

Artikulo 39.Ang Komisyon para sa Kabalaka Sosyal,upod ang iban man nga mga Komisyon,magahiwat sang regular nga paghinun-anon nahanungod sa mgapangkatilingban nga isyu nga naga-apektosa kadamuan nga publiko.

PAATHAG

Luwas sa Komisyon para sa Kabalaka Sosyal,may iban pa gid nga mga Komisyon nganagabug-os sang estruktura sangadministrasyon sa diosesis. Ini sila amo angnagapatigayon sang mga programa kagproyekto para sa ila natungdan nga mgabulohaton. May mga kaso sa diin ang mga isyusosyal naangot man sa mga programa kagproyekto nga iya sang iban nga Komisyon. Gani,kinahanglan ang pagbuligay kag ang husto ngakoordinasyon sa tunga sang Komisyon para saKabalaka Sosyal kag iban nga mga komisyonagod nga masabat sing mas kompleto angkonkreto nga mga kinahanglan sang tumoluo.Amo ini ang ginapanugyan sini nga dekreto.

Artikulo 40.Ang pagtukod sang Basic EcclesialCommunities (BEC) bilang nagapanguna

AKSYON SOSYAL

48


sa “pagpakig-away para sa paghidait” satanan nga mga bahin sang parokyapagapatigayunon sing labing maid-id.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagapati nga ang mga diotay ngamga komunidad pangsimbahan amo ang epektibonga paagi agod matigayon ang kabug-osan ngapagtin-ad ukon integral human development sangtawo. Tungod sini, dapat gid tinguhaon nga sakada parokya, matukod na sing husto ini nga mgakomunidad pangsimbahan nga ginatawag BasicEcclesial Communities ukon BEC.

Artikulo 41.Ang mga programa nga dapat ipatumansang PSAM paga-isunod sa ara na nga mgaprograma sang Jaro Archdiocesan SocialAction Center (JASAC), pareho sang:Hustisya kag Paghidait, Ang Pagbuhinsang Kaimulon, Alay Kapwa, angPaghatag sing Bulig sa Tiempo sangEmergency, Ekolohiya, ang Pagpamatoksa Korupsyon, apang ang pagpatuman sinipaga-isantu sa pinasahi nga sitwasyonsang kada parokya.

PAATHAG

Bilang tinugyanan sa pagsabat sang mgakinahanglanon sang Kabalaka Sosyal sa bug-osnga arkidiosesis sang Jaro, ang JASAC may aranga lainlain nga mga talatapan sa pag-atubangsa nanuhaytohay nga mga kinahanglanon sangmga tumoluo. Gani, may ara nga lamesa para sa

AKSYON SOSYAL

49


Hustisya kag Paghidait, Poverty Reduction ukonPagbuhin sang Kaimulon, Alay Kapwa kag iban pa.Sa pihak nga bahin, ang kada parokya may iya ngapinasahi nga mga kabalaka sosyal suno sasitwasyon sang sina nga parokya. Gani, angMinisteryo sang Aksyon Sosyal sa Parokya dapatmay iya nga mga talatapan nga pareho sang saJASAC, ugaling hatagan lang sing pagpasulabi angpagsabat sa mga problema nga nagaluntad sa sinanga parokya.

Artikulo 42.Ang Ministeryo sang Pagtipig sa Kalibutanpaga-itukod sing nagakaigo sang parokyanga nagahatag sing pinasahi nga atensyonsa husto nga pagdumala sa basura,pagtanom sang kahoy kag nagapadayon ngapagpanguma.

PAATHAG

Isa sang mga nagatuhaw nga problema ngaginaatubang sang kalibutan, ilabi na gid sa atonpungsod kag arkidiosesis amo ang ekolohiya. Sapangkabug-osan, ang katuyoan sang ministeryonga pagatukuron para sa sini nga problema amoang Ministeryo sang Pagtipig sa Kalibutan. Ang pag-amlig sa aton palibot paagi sa husto nga pagdumalasang aton mga basura kag ang pagtanum sang mgapuno sang kahoy sa diin wala na sing mgakakahoyan tungod sang pag-abuso sang tawo paagisa sistema sang pagkaingin, mangin bahin sang sininga ministeryo. Subong man, patigayunon man saparokya ang isa ka sistema sang pagpanguma saduta nga wala nagapiyerde sa duta kag sa mgatanum kundi nga nagahimo pa nga magmanginmabinungahon ini sing padayon.

AKSYON SOSYAL

50


Artikulo 43.Ang Chairperson sang Komisyon para samga Kabalaka Sosyal (Commission onSocial Concerns, CSC), nga amo angnagahatag sing direksyon kag nagahimosing mga pagsulondan para sa Ministeryosang Aksyon Sosyal sang Arkidiosesis, saamo man nga tion amo ang Direktor sangJASAC, bilang manugpatuman,manugdumala kag manugtan-aw ngakamot sang iya sini mga programa kagserbisyo.

PAATHAG

Ini nga dekreto isa ka dekreto nga naangot saAdministrasyon. Ang JASAC amo ang sentro sangaktibidad sang arkidiosesis para sa Aksyon Sosyal,samtang ang Komisyon para sa Kabalaka Sosyal,bahin sang Administrasyon sang arkidiosesis, ngakaupod sa iban nga mga Komisyon amo angnagabulig sa Arsobispo sa iya katungdanan bilangpangulo sang arkidiosesis. Agod nga wala singpagbinahin-bahin sa tunga sang duha katalatapan nga pareho sing katuyoan, ang sinodonagapanugyan nga ang Direktor sang JASACamo man ang magapangulo sang Komisyon parasa Kalabalaka Sosyal.

Artikulo 44.Isa ka sistema sang pagsuporta sa mgakaparian, kag sang pagsuhol sa mganagatrabaho sa simbahan angpagatukuron para sa bilog nga arkidiosesis,agod nga masabat ang nagakadapat sunosa hustisya sa konteksto sang pagka-imolsuno sa ebanghelyo, kag sa espiritu sang

AKSYON SOSYAL

51


PCP-II nga nagamando nga ang ministeryosang aksyon sosyal “pagpatigayunon sangsimbahan kag sang iya mga katapo sapagsakdag sang pagtubo sang tawo, hustisyasa sosyedad kag paghidait.”

PAATHAG

Ang Simbahan, pareho man sa iban nga mgakompaniya kag mga korporasyon, may iya man ngamga empleyado kag mga trabahador, bisan nga indigid man amo sini ang pagkabig sa ila. Pareho abi samga kaparian kag iban pa nga mga nagaalagad saparokya. Kon ginawali kag ginadampigan sangSimbahan ang hustisya ilabi na gid ang husto ngapaghatag sing suhol sa mga nagatrabaho, nagakaigoman nga bisan sa iya kaugalingon nga kabuhi, ininga hustisya dapat ipatuman man sang Simbahan.Tungod sini, suno sa sitwasyon sang arkidiosesis kagsang parokya, ang suporta sa mga kaparian kag saiban pa gid nga nagatrabaho sa simbahan, indi dapatpagpatumbayaan kundi sa baylo, dapat ipatumansing nagakaigo.

Artikulo 45.Pagahatagan sing pagpasulabi ang pagtukodsang isa ka serbisyo legal kag para-legal saparokya agod ang mga imol kag ang mgabiktima sang paglapas sang kinamatarongsang tawo may dalangpan sa ila mgakinahanglanon sa sini nga bagay.

PAATHAG

Isa pa gid sang mga programa nga ginapanugyansang sinodo nga pagatukuron sa parokya amo ang

AKSYON SOSYAL

52


pagbulig sa mga imol kag iban pa gid nga mgabiktima sang inhustisya nga indi makadampigsang ila kinamatarong tungod kay wala sila singmga abogado ukon inugbayad sa mga abogado.Ini nga programa nagahandom sa pagtanyagsang libre nga serbisyo sang abogado para sa mganagakinahanglan sang ila bulig.

Artikulo 46.Ang kada parokya magasugod sang isa kanagapadayon nga pagdihon kag pag-edukar indi lamang para sa responsablenga pagboto kundi para man saresponsable nga pagka-syudadano nganapasad sa dignidad kag kinamatarongsang tawo.

PAATHAG

Halin pa gid sang una, kada eleksyon halos tanannga mga parokya nagapakigbahin sa proseso sangbotohay agod matigayon ang isa ka matinlo,tampad kag matarong nga piniliay. Ang mgahilikuton nga ini ara sa idalom sang pagdumalasang Parish Pastoral Council for ResponsibleVoting ukon PPCRV. Ini nga mga hilikutonnagalakip sang pagtudlo sa mga botante konpaano sila magpili sang dapat nila botohon,paghanas sa mga katapo sang PPCRV sapagbantay sang botohay kag sa pagpili sang mgakandidato kag sa pagtipig sa mga balota agod ngaindi ini mahulog sa mga kamot sang may malainnga tuyo.

Ini nga dekreto nagapanugyan nga padayunonini nga bulohaton sa idalom sang PSAMs kagdapat nga indi lamang ini ipatuman sa tion nga

AKSYON SOSYAL

53


may eleksyon kundi nga bisan wala pa angeleksyon agod nga ang mga pumoluyo magkilalakag mag-angkon sining bulohaton bilang bahinsang ila kabuhi nga dapat nila tipigan agod indipag-abusohan sang iban.

Artikulo 47.Ang kada parokya magapatigayon sang pundoagod mabuligan ang mga imol sa pagbulig sa ilakaugalingon paagi sa mga proyekto ngamakahatag sa ila sing palangitan-an, makahanassa ila sa mga bulohaton nga bokasyonal,makabulig sa ila sa pagpangita sing trabaho, kagiban pa.

PAATHAG

Ini nga dekreto bahin sang talatapan sang PovertyReduction sa diin ginapanugyan nga ang kadaparokya dapat may pundo nga natipon, indilamang agod ihatag sa mga imol sa tion nga ilakinahanglanon, kundi nga agod mahanas angmga imol sa pagbulig sa ila kaugalingon nga indilang magsalig sa ginahatag sa ila. Lakip na diriang husto nga paggiya sa ila, ang paghanas sa ilaagod nga makakita man sila sang ila kaugalingonnga palangitan-an, paagi sa edukasyon kag paagisa pagbulig nga makakita sila sing trabaho.

Artikulo 48.Agod mabuligan ang mga imol sa ila mgakinahanglanon pang-ikaayong lawas, angmga PSAMs magapangita sang bulig sangmga manugbulong kag mga dentista ngamagahatag sing regular nga klinika kaglibre nga mga bulong.

AKSYON SOSYAL

54


PAATHAG

May mga katapo sang parokya nga bangod sangkaimulon halos gani makapakonsulta sa mgamanubulong ukon makabakal sang bulong parasa ila masakit. Tungod sini, napilitan angkadamoan sa ila sa pagdangop sa disparatis kagang masubo pa gid, sa paghulat na lang sangpagbuot sang Dios para sa ila masakit, nga samasunson sarang mapaayo sang syensya. Angparokya, paagi sa PSAM, sarangmakapahaganhagan sini nga problema paagi sapagpatigayon sang regular nga libre nga Medicalkag Dental Clinic para sa mga kubos ngaparokyano.

Artikulo 49.Sa pagtahod, pag-apin kag pagtuman sangkinamatarong sang tagsa ka bata saedukasyon, ang kada parokya magasugodsang isa ka programa sa pagbulig sa mgaimol apang takus nga mga estudyante ngaluyag magpadayon sang ila pagtuon sakolehiyo ukon sa eskwelahan bokasyonal.

PAATHAG

Isa ka nagatrabaho nga Scholarship Program angginapanugyan sang sini nga dekreto. Ang tagsaka bata kag lamharon may kinamatarong sa pag-angkon sang nagakaigo nga edukasyon. Samasunson madamo sa aton mga lamharon angindi maka-eskwela bangod sa kaimulon. Kon angparokya may programa para sa mga kabataannga luyag magtuon apang indi makasarangmaggasto sa ila pagtuon, ini nga kinamatarongmadampigan kag mabuligan sing nagakaigo ang

AKSYON SOSYAL

55


mga natungdan agod magtin-ad man ang ilapangabuhi.

Artikulo 50.Kaupod sa gobyerno lokal, ang kadaparokya magatukod sang isa ka Komitenga magadumala kag magapadalagansang programa sa pagbulig sa tion sangkalamidad.

PAATHAG

Sa masami, nagaabot ang kalamidad nga walamakapanginlaman ang tawo, ukon bisannakapanginlaman man, indi gid mapunggantungod kay tuga sang kinaugali. Sa sini nga mgahitabu, nagadangop ang mga nahalitan kag mganalisdan sa gobyerno kag sa simbahan. Kon maykooperasyon sa tunga sang gobyerno kag sangparokya, madali masabat ang mga panghangkatnga tuga sang sini nga hitabu, kag ang mganahalitan indi gid mag-antus sing tama. Ini ngadekreto nagapanugyan nga dapat may mgahubon sang mga parokyano nga, upod sa hubongikan sa gobyerno lokal, magpadalagan sang mgatikang agod mabuligan ang mga nahalitanbangod sang mga kalamidad nga indi mapaiway.

AKSYON SOSYAL

56


MGA DEKRETO SA BAHINSANG KAPARIAN

Artikulo 51Pangduso nga Dekreto nga nagahatagsing Direksyon.

Ang sentro sang kabuhi kag ministeryosang pagkapari amo ang paghigugma ngaiya sang isa ka pastor. Ang pinaka-importante nga elemento sang sini ngapaghigugma amo ang paghalad sangkaugalingon sa Simbahan. Angpaghigugma pastoral ginapatungod para

KAPARIAN

57


sa serbisyo sang paghiusa sa misyon niKristo, isa ka misyon nga ginhatag sapinasahi nga paagi sa mga kaparian,dedikado man sila ukon ginabudlayan,nga nagapadayon sa pag-alagad nga mayespiritu sang pag-ululutod bilang mga pari.Ining espiritu sang pag-ulutod bilang mgapari, indi lamang tungod kay sila mga mag-abyan, kundi tungod kay amo ini ang misyonni Kristo kag sang iya Simbahan, isa ka misyonnga ginapakig-ambitan sang tagsa ka pari.Agod nga mapatubo ini nga pag-ululutodbilang mga pari, ang mga masunod amo angmagatuytoy sa amon sa amonpagpanglakaton “Padulong sa Bug-os ngaPaghiliusa”: isa ka permanente ngapangkabug-osan nga pormasyon, ang amonpresensya, ang pangamuyo, ang pagbinuligay,kag ang pagkabunayag sa amon ministeryo.

PAATHAG

Diri sa Arkidiosesis sang Jaro, madamo-damo angmga kaparian kon ikomparar sa iban nga mgadiosesis sa Pilipinas. Ang Komisyon para saKaparian amo ang nagabulig sa Arsobispo sapagpatigayon agod nga masabat angkinahanglanon sang padayon nga pagtubo sangkaparian sa tanan nga aspekto sang pagkapari.

Ginakilala sang Komisyon ang tawohanon ngakaluya sang mga pari sa diin ang tagsatagsa mayiya kaugalingon nga kinahanglanon kag handom.Labot pa sini, daku man ang pagkinatuhay sangpanuigon sa tunga sang mga kaparian sa bagaynga lain man ang ila panan-aw sa ila bokasyonkag ministeryo, nga bunga man sang lainlain nilanga pormasyon kag ginhalinan.

KAPARIAN

58


Bilang mga Manugbantay sang panong, mgaManunudlo sang Pulong, kag mga Ministro sangmga Sakramento, ang kabuhi kag ministeryosang mga kaparian dapat napasad sa iya ni Kristo,nga ara sa iya ang paghigugma sang isa ka Pastor.Gani ini nga paghigugma dira nasandig sa pag-ilog kay Kristo sa iya paghalad sang iyakaugalingon kag pagserbisyo sa iya mga panong.

Ini nga pag-ilog sa kay Kristo dira matigayonpaagi sa pagkabuhi indi para sa kaugalingon kundipara sa iban. Ang mga kaparian dapat manginmga tawo sang pangamuyo, dapat mangin-arasa pareho nila nga mga pari sa diin silanagapakigbahin sang amo man nga misyon sangSimbahan, kag sa diin ila ginakilala nga dapat silamagbinuligay tungod kay ila man nahibaloanang ila salabton sa isa kag isa kag sa panong sangDios nga gintugyan sa ila pagtatap.

Ang masunod nga mga dekreto amo ang sabatsang mga kaparian sa panghangkat nga ilaikabuhi ang paghalad sang ila kaugalingon saespiritu sang paghigugma pastoral.

Artikulo 52.Ang mga kaparian dapat magtipig sang isaka hamtong kag maayo nga relasyon sadiin:

a. Ang Obispo, bilang Pangulo nga Pastor,nagapakigbagay sa iya mga kaparian ngadaw mga anak, utod kag abyan, kag maypinasahi nga pagpasulabi sa mga pari ngayara sa pobre kag malayo nga mgaparokya kag ara sa mabudlay ngasitwasyon. Sia nagabisita sing regular samga parokya. Sa pihak nga bahin, ang

KAPARIAN

59


mga kaparian nagapakigbagay sa iya singmay paghigugma kagpagkamatinumanon.

b. Ang mga kaparian nagapabakod,nagasuporta kag nagahatag sang maki-utod nga pagtadlong sa tagsatagsa subongmga mag-ululutod. Sa ila pagkilala sangpinasahi nga bugay nga ginhatag satagsatagsa, sila nagapakita sang pinasahinga pagkabalaka para sa mganagakinahanglan, nagapamati sang bahinsang mga biktima sang indi maayo ngasugilanon kag nagapaiway sa paghimo singpadasig nga paghukom batok sa ila. Saespiritu sang Kristiano nga Paghigugma, ilakabigon sila nga inosente tubtob ngamapamatud-an nga ini sila nakasayup.

c. Ang mga kaparian dapat magkabig sa isakag isa bilang kaupod kag kabulig ngamanugtrabaho sa diin ang mga magulangnagatudlo sa mga manghod kag ang mgamanghod nagapakita nga sila handa sapagbaton sang ginatudlo sa ila. Sa amoman nga tion, ang mga magulangnagapamati sa mga manghod kag angmga manghod nagatahod sang kinaalamkag ekesperyensya sang mga magulang.Ang mga Paroko kag ang ila mga kabulignga pari nagatrabaho bilang isa.

d. Ang mga kaparian nagaserbisyo bilangamay kag pangulo nga alagad nganagakilala, nagapaisog, nagabuhi kagnagasuporta sa nagakaigo nga paghatagsing gahom sa mga laiko nga tumoluoagod nga sila makapartisipar sing lubos kagsing aktibo sa misyon sang Simbahan.

KAPARIAN

60


PAATHAG

Ini nga dekreto nagatan-aw sa relasyon sa tungasang Obispo kag mga kaparian kag sa tunga sangmga kaparian kag sang Obispo. Nagatan-aw manini sa relasyon sa tunga sang mga kaparianmismo. Kag nagatan-aw ini sang relasyon satunga sang mga kaparian kag sang mga laiko ngatumoluo.

Ang Obispo amo ang Amay kag Pangulo ngaPastor sa bilog nga diosesis, para sa mga tumuluo,kon sayuron, para sa mga kaparian kag mgalaiko. Pero sa pinasahi nga paagi ang mgakaparian naangot sa ila Obispo bilang malapit ngamanugbulig sang Obispo sa iya mga bulohatonbilang Pastor. Tungod sini, importante gid ngaang relasyon sa tunga sang Obispo kag sang iyamga pari, isa ka relasyon nga nagalarawan sangpaghigugmaanay kag pagtinahuray, samtangnga wala ginakalimtan ang kahimtangan kag angkatungdanan nga natuon sa tagsatagsa sa ila. Angrelasyon sang amay, sang utod kag sang abyanamo ang masanag nga salaming sangkahimtangan sang Obispo para sa iya mgakaparian, samtang ang relasyon sang anak saamay amo ang maathag nga modelo sangpanulok sang kaparian para sa ila Obispo. Ini ngarelasyon ginapakita sing konkreto dira saestruktura mismo sang diosesis sa diin paagi salainlain nga mga opisina kag komisyon, angbulohaton sang pagka-pastor kag kon paanoginapatigayon ini, dapat magiyahan sang mgapagsulondan kag regulasyon nga nagapakitasining paghigugmaanay kag pagtinahuray.

Sa bahin naman sang mga kaparian, angpinakamataas nga modelo sang ila pag-angtanayamo ang iya sang mga mag-ulutod. Ang talikala

KAPARIAN

61


sang paghigugma nga iya sang mag-utod amoang nagahigot sa mga kaparian agod silamagmangin isa sa tanan nga bagay nga maykaangtanan sa ila pagkapari. Sa bagay nga angmga kaparian dapat magsuporta, magpabakod,kag kon kinahanglan, magtadlong sang mgakakulangan sang pareho nila nga pari. Indimalikawan nga sa masunson may mga kapariannga, sa paagi nga matarong man ukon indi,nangin biktima sang mga sugilanon nga indinagakabagay. Isa sang mga maathag nga paagisa pagsuporta nga sarang mapakita sang parehonila nga pari, amo ang paghangop kag angpagpaiway nga sila mismo amo ang ginagikanansang paglala sang sitwasyon tungod sangginatawag nga “rash judgment” ukon padasig ngapaghukom sa pareho nga pari. Dapat mahibaloannga may natalana nga opisina ukon komisyonpara diri, kag may mga pagsulondan nga dapatsundon agod nga matipigan ang kinamatarongsang mga natungdan.

Isa pa gid ka talalupangdon nga bagaynahanungod sa sitwasyon sang mga kaparian dirisa aton arkidiosesis amo ang pagkatuhay sangeksperyensya kag panuigon. Ini nga bagay maydaku nga epekto sa relasyon sang mga kaparian.Sa gihapon, ang espiritu sang pag-ululutod kagsang paghigugma amo ang dapat maggiya sangpagginawi sang tagsa ka grupo, sa diin ang mgamagulang nagakabalaka kag nagatuytoy sa ilamga manghod sa pagkapari, samtang ang mgalamharon nagatahod kag nagakilala sangkinaalam kag eksperyensya sang ila mgamagulang kag handa sa pagbaton sang mgaginatudlo sa ila.

Sa bahin naman sang relasyon sa tunga sang mgakaparian kag sang mga laiko, ang ginapanugyan

KAPARIAN

62


sang dekreto amo nga bilang mga kabulig ngapastor sang Obispo ang mga pari dapat magkabigsa ila kaugalingon nga mga pangulo sang panongnga gintugyan sa ila, kag ini nga pagpanguloginahikot sa espiritu sang pag-alagad. Dapatkilalahon sang mga kaparian nga ang mga laikomay ila nga kinaiya nga dulot gikan sa bunyagnga amo ang ginagikanan sang ila kinamatarongbilang kaangay nga katapo sang lawas ni Kristokag may kaugalingon nga katungdanan kagbulohaton suno sa iya bokasyon. Ang parinagapakita sang iya pagkilala kag pagbaton sininga reyalidad sa kabuhi sang Simbahan paagi sapagtugyan sa gahom sang laiko sining nga mgabulohaton agod nga sila makapartisipar sing luboskag sing aktibo bilang katapo sang komunidadsang tumoluo.

Artikulo 53Ang mga kaparian magakabuhi singbalaan, maki-angayon kag simple ngapangabuhi, kag magaserbisyo bilang modelosa ila panong. Ini nagakahulogan nga sila:

a. Nagakabuhi sing mapinangamuyuon,nagapangadi sang Breviario, nagabatonsang Sakramento sang Pagpahauli ukonPagkompesar, nagaselebrar sang Santosnga Eukaristiya, regular nganagapamalandong kag nagahatag sangmaalwan nga pagserbisyo sa komunidad,ilabi na gid sa mga kubos kag mganagakinahanglan.

b. Sa paglarawan sang kabuhi sangSimbahan sang kubos, sila nagakabuhi sapaagi nga simple, nagapaiway sang mgapagpadayaw kag, kon sarang mahimo,magpangabuhi sing inimol.

KAPARIAN

63


c. Magginawi sing nagakaigo pareho sapaghambal, pagbiste kag pagbinatasan nganagakabagay, lakip ang maka-alayo singlawas kag husto nga pahuway kagpaglingaw-lingaw nga wala nagahalit sa ilapagkapari ukon naga-upang sang ilapagkayara para sa ila komunidad.

d. Dapat sila magkilala sing labi pa gid nga angila katungdanan pangsimbahan indi parasa ila kaugalingon nga kaayohan, kundi parasa pag-alagad.

e. Dapat nila batunon ang pagka-importantesang papel sang laiko bilang kapareho nilasa responsabilidad, gamiton ang ilaawtoridad agod nga mapabakod ang laikopaagi sa paghilisugot kag sa amaynon ngapaagi.

f. Dapat sila manginhanda sa pagpangalagadpara sa tanan kag likawan ang pagpasulabisa isa ka pinasahi nga grupo ukon pamilya.

g. Dapat nila tipigan ang isa ka propesyonalkag husto nga pagpakigbagay sa ilaginaalagaran agod malikawan ang abusokag malain nga pagginawi sa ilapagpangalagad.

h. Dapat sila maghatag sang nagakaigo ngasuhol kag benepisyo sa mga nagatrabaho saila kombento, opisina ukon ministeryo sunosa ginapatuman sang kasugoan kag samasarangan sang parokya.

i. Samtang nga wala nila ginapabay-an angila kabuhi bilang pari, dapat man silamagtamod sa kinahanglanon sang ila

KAPARIAN

64


pamilya nga ginhalinan, apang ila likawanang paghimo sa kombento bilang bahinsang puloy-an sang iya panimalay.

PAATHAG

Ang dekreto 53 nagahatag sing pagtamod sa tanan ngabahin sang pangabuhi sang isa ka pari, kag kon paanoini matigayon sa espiritu nga ginapaabot sang Sinodo,sa bagay nga ang pari amo ang modelo sang isa kakabuhi nga balaan, maki-angayon kag simple para saiya mga tawo.

Ang una nga ginasambit sang Dekreto amo angpagkabalaan sang kabuhi; pagkabalaan nga ginapakitadira sa pagkatutom sang pari sa pangamuyo, ilabi nagid sa matag-adlaw kag oras-oras nga pagpangadi sangginatawag Breviario, ang opisyal nga pangamuyoliturhiko sang Simbahan nga dapat pangadion sang isaka pari, kag subong man sang mga laiko kon ila iniginapakamaayo. Ang Sakramento sang Pagpahauli, kagang Eukaristiya ukon Santos nga Misa dapat mag-angkon sang tig-una nga lugar sa kabuhi sang isa kapari. Ginapanugyan man ang regular ngapagpamalandong kag ang maalwan nga pagserbisyosa komunidad, ilabi na gid sa mga imol kagnagakinahanglan.

Ang ikaduha amo ang simple nga estilo sang pangabuhi,indi maggarbo kag indi madayaw, kundi suno saespiritu sang Simbahan bilang kubos. Ini ngaginapanugyan sang sinodo dapat hangpon suno samaathag nga panan-aw sa tunga sang mga butangnga kinahanglanon kag mga butang nga indi gid mankinahanglanon.

Ang simple nga estilo sang pangabuhi sang isa kapari nagatan-aw man sa iya mga pamiste,

KAPARIAN

65


panghambal kag pagpanglingaw-lingaw. Dapat initanan angay sa iya estado bilang pari, kagi n d i m a g - u p a n g s a i y a s a h u s t o n g ap a g s e r b i s y o s a B a n w a s a n g D i o s n g agintugyan sa iya pagtatap. Ila man hangponnga ang pagkapari indi isa ka pangabuhiank u n d i i s a k a k a b u h i s a n g p a g s e r b i s y o .Samtang matuod gid man nga kinahanglanman sang isa ka pari ang mga pamaagi agodsia magkabuhi sing nagakaigo, pero matuodman nga kon ang pari nagaserbisyo singh u s t o , i n d i g i d s i a m a d u l a a n s a n g m g amedyos agod sia makakabuhi sing disente.

Subong man ang dekreto nagapanugyan ngaang pari dapat wala sing ginapasulabi sa iyapagpangalagad. Pareho ang pagtrato niya satanan agod nga malikawan ang peligro ngamakabig sia nga may pini l ian ukon paralamang sa isa ka grupo. Likawan man sangpari ang pagpakig-angot sa mga tumoluo sapaagi nga makahatag sing lain nga paghangopkag indi sia masulay sa pag-abuso sang iyaawtoridad batok sa tumoluo nga laiko.

Ang hustisya nagapanugyan man nga angm g a n a g a - o b r a s a k o m b e n t o k a g s asimbahan magbaton sang nagakaigo ngasuhol suno sa kasugoan kag sa masarangansang parokya. Labaw sa tanan ang dekretonagapaandam batok sa ginahimo sang ibannga himuon ang kombento bilang puloy-ansang iya b i log nga panimalay. Wala in inagadumil i sa pari nga bul igan ang iyapanimalay tungod kay diri man sia naghalin,pero nagapahanumdom lang ini nga ang iyaatensyon dapat ipatungod sa kaayohan sangb a n w a s a n g D i o s n g a g i n t u g y a n s a i l apagtatap.

KAPARIAN

66


Artikulo 54Ang mga kaparian pagahatagan sangnagakaigo nga pagtatap para sa ilapadayon nga pagtubo kag masmabinungahon nga pagpangalagadpaagi sa:

a. Permanente nga padayon nga pormasyonkag pagtulotimbang sini bilang kabahin nasang kabuhi sang pari sa tawohanon,espirituhanon, pang-kinaalam kagpastoral nga mga patag, kag ini magalakipsang mga hilikuton pareho sang mga“retreat”, mga seminar kag iban pa gid ngamga kahigayonan sang pagpanibag-o.

b. Ihibalo nahanungod sa pari para sa siningpermanente nga pormasyon.

c. Programa sang pagpahuway/pagtuonnga ginatawag Sabbatical, kag subongman, mga benepisyo para sa ikaayonglawas, kag plano parte sa pension kagpaglubong.

d. St. John Mary Vianney Center, nga amoang sentro sa diin ang mga kaparian sangarkidiosesis sang Jaro sarangmakapahuway, makapanibag-o,magpaayo, kag magtener kon magretiroukon magtigulang.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagatan-aw sang bug-os ngakaayohan sang mga kaparian sa tuyo ngamapadayon ang ila mabinungahon ngapagpangalagad sa pagkapari. Una sa tanan, dapatkilalahon nga ang pari nagakinahanglan man

KAPARIAN

67


sang pagtubo kag pag-uswag sa iya ihibalo kagikasarang sa pagpangalagad bilang pari. Angpagtuon sang isa ka pari wala nagauntat sa iyaordinasyon. Samtang nagalakat ang panahon,nagakambio man ang mga pamaagi sapagpalapnag sang pagtuluohan kagpagpangalagad. Gani dapat nga indi manmag-untat ang pagporma sang pari sa iyakaugalingon sa tanan nga patag sang iyapangabuhi bilang pari.

May mga programa nga dapat ipatigayonagod madangat ini nga katuyoan. Isa na diriang padayon nga paghatag s ing mgaseminar, sing mga retreat kag iban pa ngamga regular nga pagtilipon kag pagtuon. Araman dira ang ginatawag nga pahuway ngasabbatical sa diin ang pari ginahatagan singtinion nga makahalin sa iya kinaandan ngatrabaho agod magpaliwa-liwa, magtuonsang malip-ot nga mga kurso, ukon bisanmagpalayo lang sa iya matag-adlaw ngabulohaton. Dapat man handaan ang mgainadlaw nga palaabuton sa diin ang parinagat igulang, nagamasakit kagnagakamatay. Ini tanan nga mgakahimtangan dapat hatagan sing nagakaigonga programa sang paghanda kagpagpatigayon. May ara man nga ginatiganaang arkidiosesis nga sentro, nga ginatawagSt . John Mary Vianney Center sa di inmakatener ang mga pari nga tigulang kagretirado kag mga pari nga nagmasakit kagnagapaayo sang kaugalingon, ukon singbisan isa ukon pi la ka adlaw ngapagpahuway. Ini nga sentro sarang manmahiwatan sang mga seminar ukonpagtilipon sang mga kaparian sa bisan anonga katuyoan para sa ila ikaayo.

KAPARIAN

68


Artikulo 55.Ang mga kaparian magaangkon sang isaka espiritwalidad sang pagpangalagad ngaginapakita dira sa isa ka komitido kagdedikado nga ministeryo sa mga tawo, kagmatutom nga pagtuman sang ilabulohaton bilang pari, manunudlo kaghari, paagi sa:

a. Responsable nga pag-administrar sangmga sakramento, ilabi na gid sangPagpahauli kag Paghaplas sang Lana samga masakit, paghanda sang ila mgahomiliya, pagselebrar sing solemne sangEukaristiya kag iban pa gid nga mgaselebrasyon sa liturhiya, upod angpagpang-aman para sa mga sakramento.

b. Pagsakdag kag pagsuporta samabinungahon nga programa sangkatekesis kag pormasyon sa mga doktrinasa pagtuo kag matarong nga pamatasan,kag subong man sa kristiano nga mgaresponsabilidad.

c. Pagpukaw sang konsyensya sosyal sangmga tawo kag paghimo sing mgaprograma kag pagpangalagad nganagasabat sa mga kinahanglanon ilabi nagid sang mga kubos kag mga sinikway,lakip na ang pagsakdag sangmapinadayunon nga pagpanguma,hustisya sosyal kag pagtipig sang ikaayosang palibot.

d. Pagtukod sa mga parokya sang pareho ngamga estruktura kag ministeryo sangdiosesis kag ang pagpatigayon sang regularnga pagplano, pagpatuman, pagbantay

KAPARIAN

69


kag pagtulotimbang sang mga pastoralnga programa.

e. Pagpanguna sa pag-organisar kagpagpabakod sang mga BEC kagpaghatag sang kinahanglanon ngasuporta sa mga nagatrabaho kagnagapangulo sang BEC.

f. Paghatag sing nagakaigo nga pagsakdagsa iban pa gid nga mga ministeryo,pareho sa kabuhi sa pamilya,komunikasyon sosyal, mga pamatan-on,mga seminaryo, mga eskwelahan, mgaospital kag serbisyo sa pinasahi nga mgagrupo, kasubong sa mga mangunguma,mga tumandok, mga may diperensya,mga binilanggo, mga migrante, kag ibanpa.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagapanugyan kagnagapaathag sang katungdanan kagresponsabilidad sang kaparian, tuhoy sa ilaparokyano kag tuhoy sa ila tagsa ka bulohatonbilang kabulig sang Obispo sa pagpadalagansang diosesis kag sa pagtatap sa mga tumoluonga ginatugyan sa iya. Ang mga pag-administrar sang mga sakramento, ang mgapagselebrar sang iban pa nga mga bulohatonsa liturhiya kag iban pa nga mga katungdanannahanungod sa pagsimba, dapat amanan singnagakaigo agod magmanginmapuslanon parasa tumoluo. Ang mga programa sa parokya,dapat nagasantu man sa programa sangdiosesis, suno sa kahimtangan kag sitwasyonsang kada parokya.

KAPARIAN

70


Suno sa tatlo ka sahi sang pagpangalagadbilang pari , manunudlo kag hari , angkatungdanan sang tagsa ka pari sa bisan diinman sia napahamtang, dapat magdala satumoluo sa isa ka responsable nga pagkabuhibilang kristiano kag sumolunod ni Kristo.

Ginahatagan sang dekreto sing pagtamod kagpagpasulabi ang mga bulohaton sa pagsimba,ang kabuhi sa panimalay, ang hustisya sosyal,ang pagbulig sa mga kubos, kag sapangkabilogan, ang pagpatigayon sang bug-os nga pagtin-ad sang tawo bilang anak sangDios.

Artikulo 56.A n g m g a k a p a r i a n m a g h i b a l o n g amay salabton sila sa Dios, sa SantoPapa, sa Obispo, sa pareho nila ngapari kag sa tumoluo nga laiko, kagp a g a d a p a t a n s a n g n a g a k a i g o n g ap e n a l i d a d s a t i o n n g a m a g k u l a n gsila. Gani, dapat sila:

a . Magpadalagan sang mga Komisyon,m g a p a r o k y a k a g m g a m i n i s t e r y os u n o s a g i n a t u y o s a n g O b i s p o ,magpalapnag kag magpatuman singmay katutom sang mga pagsulondansang arkidiosesis indi suno sa i lak a u g a l i n g o n n g a l u y a g k a gpagpasulabi.

b. M a g s u p o r t a k a g m a g t a m b o n g s am g a p r o g r a m a s a n g a r k i d i o s e s i s ,l a k i p a n g m g a m i t i n g , m g aasembleya kag pagtilipon sang mgakaparian.

KAPARIAN

71


PAATHAG

Ang kaparian mga kabulig sang Obispo kag gani,ang ila bulohaton nasandig sa ginapakamaayosang Obispo nga paagi sa pagtatap sa iya panong.Ang pari indi makahimo sang mga butang ngabatok sa pagsulondan sang Obispo. Sa pangkabug-osan nga panan-aw, ang Obispo amo ang maysalabton sa iya diosesis kag ang iya pagtumansang iya katungdanan iya ginatigayon paagi sapagbulig sang mga kaparian.

Kag agod matipigan ang matalunsay kagmabinungahon nga pagpangalagad maynagakaigo nga penalidad nga ginatugot angkasugoan sang Simbahan para sa mgapaglapas kag pagkulang nga mahimomatabo.

Katungdanan sang pari ang maghibalo sangmga butang nga nagakatabo sa bilog ngadiosesis kag matigayon ini paagi sa iyapagsuporta kag pagtambong sa tanan ngamga hilikuton nga ginahiwat ilabi na gid angmga miting, mga paghinun-anon kag ibanpa nga paagi sa diin matigayon ini ngaihibalo.

Artikulo 57.Ang Arsobispo, sa bulig sang KonsilyoPresbyteral kag Komisyon para saKaparian, maghatag sing pagtamod sapinasahi nga mga kabalaka, paagi:

* Sa paghimo kag pagpatuman sang mgapagsulondan para sa mga relihiyoso, mgakaparian nga bisita, mga kaparian nganagahalin nga wala sing permiso, mgakaparian nga nagabalik halin sa gwa sang

KAPARIAN

72


diosesis, kag iban pa, upod ang espiritu sangpagbaton kag pagsuporta halin sa iban ngakaparian.

PAATHAG

Sa iya pagtuman sang iya katungdanan, angObispo may pinasahi nga grupo nga makabulig saiya. Lakip sa sini nga grupo ang Konsilyo Presbiteralkag ang Komisyon para sa Kaparian. Tungod kaylainlain ang mga problema kag kabalaka ngamahimo maatubang sa diosesis, ini nga mga butangsarang mapangatubang sang Obispo sa bulig sininga mga grupo. Ginasambit sing pinasahi sangdekreto ang nahanungod sa mga relihiyoso, samga kaparian nga wala ma-ordinahan para saserbisyo sang arkidiosesis kundi naghalin sa ibannga lugar kag ari diri bilang mga bisita, kag sa mgakaparian nga taga-diri apang nagserbisyo sa ibannga lugar kag karon nagbalik na diri.

KAPARIAN

73


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGMGA RELIHIYOSA

Artikulo 58.Pangduso nga Dekreto nga nagahatagsing Direksyon

Ang gamut sang paghalad sangkaugalingon sa pagsunod kay Jesus sabahin sang mga tawo nga konsagrado yaranasandig sa bug-os nga paghatag sang ilakaugalingon sa Dios paagi sa pagkabuhisang mga laygay sang Ebanghelyo sa

RELIHIYOSA

74


konteksto sang pangkatilingban ngakabuhi para sa misyon sang Simbahan.

A n g m g a r e l i h i y o s a g i n a t a w a g s ap i n a s a h i n g a p a a g i n g a m a n g i nt i m a a n s a n g m a l u l o n g ap a g h i g u g m a s a n g D i o s s ak a t a w o h a n k a g p i n a s a h i n g a m g asaks i sa misteryo sang S imbahan.Tama gid ka importante sang papels a n g m g a r e l i h i y o s a p a r a s aS i m b a h a n . S i l a n a g a p a t i g i d n g akon indi s i la paghatagan sang mgal a i k o , s a n g m g a r e l i h i y o s o , s a n gk a p a r i a n k a g s a n g m g a O b i s p os a n g k a h i g a y o n a n a g o d n g am a t u m a n n i l a a n g i l a t u l o m a n o ns a S i m b a h a n k a g s a s o s y e d a d s as i n i n g a p a n a h o n , i n d i m a nmat igayon ang k inahanglanon g idpara sa palaabuton sang Simbahankag sang sosyedad.

K o n m a g p a d a y o n n g a n a g a h i n u n -a n o n a n g m g a r e l i h i y o s a u p o d s ai b a n n g a m g a m a n u g p a t i g a y o ns a n g p a g p a n i b a g - o s a s i m b a h a n ,k o n i p a s a n t u n i l a a n g i l a m g ap i n a s a h i n g a d u l o t n g a i k a s a r a n gs a m g a p l a n o k a g p r o g r a m ap a s t o r a l s a n g d i o s e s i s , k o nmagmangin maabtik pa gid s i la sap a g k i l a l a s a n g i l a p a p e l s apagdumala bi lang mga babayi , kagk o n m a g h u b l a g s i l a p a r a s an a g a h i s u g o t n g a p a g s a b a t b i l a n gmga kongregasyon, amo kag, upodsa Banwa sang Dios sa Arkidiosesissang Jaro, s i la magapanglakaton….

RELIHIYOSA

75


“ P a d u l o n g s a b u g - o s n g aPaghi l iusa .”

PAATHAG

Sa Simbahan, ang tanan nga mga katapoginatawag nga binunyagan, tungod kay paagi saSakramento sang Bunyag sila nagasulod sa siningkomunidad sang mga tumoluo nga ginatawagSimbahan ukon Lawas ni Kristo. Dayon angbinunyagan, suno sa iban pa gid nga sakramentonga ila nabaton nagatuman sang lainlain nga mgakatungdanan bilang katapo sang Simbahan. Angbinunyagan nga nagabaton sang sakramento sangOrden sang Pagkapari gintawag kag nagatumansang katungdanan bilang naordenahan nga Pari.Ang mga nagabaton sang sakramento sang Kasal,ang mga mag-asawa may ila man pinasahi ngakatungdanan kag papel nga dapat tumanon saSimbahan. May iban pa gid nga mga binunyagannga sa ila bug-os nga paghalad sang ila kaugalingonnagasulod sa ginatawag nga “Kabuhi ngaKonsagrado.” Sila nagahimo sing solemne ngapanaad sa pagtuman sang ginatawag nga “Laygaysang Ebanghelyo” ukon evangelical counsels:Pagka-imol, Pagka-ulay kag Pagkamatinumanon.Amo ini sila ang mga relihiyoso kag mga relihiyosa.

Ini nga dekreto nagatumod sa mga Relihiyosa.Wala diri nasambit ang mga relihiyoso, tungod kaykalabanan sa ila na-ordinahan kag gani, angdekreto sa bahin sang mga Kaparian para man samga relihiyoso.

Una sa tanan, ginabaton sang Sinodo nga ang mgaRelihiyosa may ila nga pinasahi nga dulot ngaikasarang, ang ginatawag nga “karisma” sang ilakongregasyon, kon sa diin amo ini ang katuyoan

RELIHIYOSA

76


sang pagtukod sa ila. Samtang nga indi niladapat pagkal imtan in ing p inasahi n i lan g a i k a s a r a n g , d a p a t m a n s i l amagpasantu sini sa klima kag sa kulturas a n g d i o s e s i s t u n g o d k a y d i r i s i l anagapangalagad.

Bilang mga babayi, may ila gid pinasahinga k inaiya kag abi l idad para sa mgabulohaton sa Simbahan nga sila lamanga n g m a k a t u m a n , p a r e h o s a n gp a g k a m a t i n a t a p o n , p a g k a m a l u l o , k a gpagkamahinangpanon. Sa amo man ngation, kinahanglan nila ang padayon ngapaghinun-anon sa iban nga sektor sangsimbahan, pareho sa mga laiko, mga parikag mga Obispo, agod nga matigayon angisa ka maathag nga paghikot sang mgab u l o h a t o n s a p a g p a n g a l a g a d n g anagapanaksi sa misyon sang Simbahannga amo man ang misyon ni Kristo. Initanan santu gid sa katuyoan sang Sinodonga amo ang “Bug-os nga Paghiliusa.”

Artikulo 59.Ang mga Relihiyosa, tungod sang ilap a g h i g u g m a k a y K r i s t o k a gp a g p a k i g b u y l o g s a k a t a w o h a n ,magakabuhi sang ila makatudlo ngapanaksihon sa isa ka madalum ngap a a g i d i r a s a p a g s a b a t s a m i s y o nsang komunyon upod sa “Simbahans a n g K u b o s ” , n g a n a g a p a h a m t a n gs a n g i l a k a u g a l i n g o n k a gn a g a p a k i g b a h i n u p o d s a m g apinakakubos, kag nagatalikod sa ilamga pribilehiyo kag matawhay ngapangabuhi.

RELIHIYOSA

77


PAATHAG

Ang mga Relihiyosa nagahakos sang kabuhi nganahalad sa Dios, apang wala ini nagakahulogannga ginatalikdan nila ang kalibutan. Ginahigugmanila si Kristo kag gani ginhalad nila ang ilakaugalingon sa pag-alagad sing lubos kay Kristo.Pero ginakabuhi nila ini nga pag-alagad dira sikalibutan, sa tunga sa nagakalain-lain nganawong sang tawohanon nga kabuhi. Amo ini angpanaksihon nga nagatigayon agod nga angordinaryo nga laiko makatuon sang kristohanonnga kabuhi. Ang mga relihiyosa nagasabat sangpanawagan sang Simbahan nga magpakighiusasa mga pinakakubos. Tungod sini, dapat silamagpangabuhi sang inimol nga pagpangabuhi,kag wala nagahangad sang katawhay kag sangmga pribilehiyo nga masami ginapaabot kagginahatag sa ila.

Artikulo 60.Ang mga Relihiyosa magapasantu sang ilapinasahi nga dulot sa konteksto sang mgakinahanglanon sang arkidiosesis kag sangparokya, pero wala man nagakalimot sangorihinal nga tinutuyo sang ila pagsulod salokal nga simbahan.

PAATHAG

Ang tagsa ka Kongregasyon Relihiyosa may iyapinasahi nga dulot nga ginatawag “karisma” ngaamo ang pamaagi sang iya pagpangalagad saSimbahan, halimbawa, pagtudlo sa mgaeskwelahan, pag-obra sa mga ospital, pagtatapsa mga masakiton kag mga ilo, pagtrabaho samga pamaagi sang komunikasyon sosyal, kag

RELIHIYOSA

78


iban pa. Ini nga “karisma” amo ang nagapatuhaysa mga Kongregasyon Relihiyosa sa isa kag isa.Kag sa masunson, amo man ini ang kabangdanannga ang mga Kongregasyon Relihiyosa ginaagdaukon ginabaton sa pangabuhi sang diosesis.

Pero, tungod sang pinasahi nga sitwasyon sangdiosesis nga nagadala man sang pinasahi ngakinahanglanon nga mga programa pastoral, angmga Relihiyosa dapat magpasantu sang ilapangabuhi kag pagpangalagad suno sa siningpinasahi nga kinahanglan sang diosesis, apangwala man nagatalikod sang ila gid nga “karisma.”

Artikulo 61.Ang mga Relihiyosa magapangabuhi kagmagpalapnag sang tunay nga pangbabayinga pamaagi sa pagdumala kagpagpamuno, nga ginapakita dira sapagkamatugahon, pagkamatinatapon,pagkabukas, pagkamahirop,pagkamahinun-anon kagpagkamasinaligon.

Paathag:

Wala labot sa kabuhi nga nahalad sing pinasahisa Dios, ang mga Relihiyosa may ila nga kinaiyanga lain sang sa iban nga mga laiko, kag ini ngakinaiya amo ang ila pagka-babayi. Karon ngamga panahon, may mga pamaagi sangpagdumala kag pagpamuno sa diin angpangbabayi nga kalidad kinahanglanon gid kagepektibo katama. Tungod sini, ang Dekretonagapanugyan nga gamiton sang mga Relihiyosaining mga kalidad nga ila gid kaugalingon agodmangin base sang ila pagpangalagad sa lokal ngaSimbahan.

RELIHIYOSA

79


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGMGA LAIKO


Ang Laiko, paagi sa dulot sang Bunyag,Kompirma kag Eukaristiya, nagapamat-od:

- sa pagpangabuhi sing bug-os sang ilabokasyon sa pagkabalaan;

- sa pagpakigbahin sing aktibo sa misyonsang kaluwasan kag sa pagpanguna sa

LAIKO

80


pagpanibag-o sa mga butang nga iya sangkalibutan.

Ila ini matigayon paagi sa pagpatubo sang“isa ka espiritwalidad sang komunyon” sadiin ginahatagan sing pagtamod ang isa kamadalom nga pagkilala nga sila mayresponsabilidad man kag ikasarang, upod samga kaparian kag mga relihiyoso sapagtukod sang “Lawas ni Kristo.”

PAATHAG

“Padulong sa Paghiliusa” – nagakahulogannga ang tanan nga mga tumoluo – mgakaparian, mga relihiyoso kag relihiyosa, kagm g a l a i k o – a l a l a n g a y k a g d u n g a n n g an a g a p a n g l a k a t o n p a k a d t o s a s i n i n g ak a t u y o a n , k a g a n g t a g s a t a g s a m a y i y akaugalingon nga tulomanon kag bulohaton.Sa bahin sang mga laiko, ini nagakahulogannga sila ara man sa nahauna nga hanay sangpatag-awayan, kag pareho nga mga kabuligu p o d s a p a r i k a g s a r e l i h i y o s o s apagpalapnag sang Maayong Bal i ta sangkaluwasan.

P a a g i s a S a k r a m e n t o s a n g B u n y a g k a gK o m p i r m a , a n g m g a l a i k o m a yk i n a m a t a r o n g k a g m a y k a t u n g d a n a n s apagpangabuhi sang isa ka kabuhi nga balaankag sa pagpartis ipar s ing aktibo sa mgabulohaton nga may kaangtanan sa misyonsang kaluwasan nga gintugyan ni Kristo saiya Simbahan. Sa bagay nga ang mga laikoindi tumalan-aw ukon mga suloguon sangmga kaparian, kundi nga may ila gid ngabahin sa sini nga misyon.

LAIKO

81


Ang mga masunod nga mga dekreto nagatuyosa pagdula sining sayop nga panghunahona kagnagapaathag sang lainlain nga mga paagi konpaano matuman sang mga laiko ining ilakatungdanan.

Ang lokal nga simbahan, kon sayuron ang diosesiskag ang mga parokya nga iya sakop dapatmagkabuhi bilang simbahan sa diin ang tanannagapartisipar sa mga bulohaton suno sa ilakahimtangan. Ginapanugyan kagginapakamaayo sang Sinodo ang BasicEcclesial Communities ukon BEC bilang tig-una nga paagi sa pagpatigayon sang paghiliusaukon komunyon sa tunga sang mga lainlainnga mga sakop sang simbahan. Ara man diraang nanuhaytohay nga mga organisasyon kagmga hublag nga nagakabuhi kag nagahulagsuno sa tinutuyo ukon apostolado sang kadaisa sa ila.

Ini nga komunyon ukon bug-os nga paghiliusamagabakod kon ang mga pinuno sining mgahublag kag organisasyon magbuloligay, upodsa mga kaparian sa espiritu sang paghigugma,para sa kaayohan sang tanan.

Artikulo 63.Ang Archdiocesan Commission on theLaity (ACL) pagatukuron sa Arkidiosesisnga amo ang magapatigayon kagmagapangulo sang partisipasyon sangmga laiko, kag sa pinasahi nga paagi, sangmga LOMAS (Lay Organizations,Movements and Associations) kag sangMAMOS (Marian Associations andMovements) sa kabuhi kag misyon sangSimbahan, ilabi na gid sa ginaduso nga

LAIKO

82


pagtukod sang BECs. Ilakip diri ang JaroArchdiocesan Council of the Laity (JACL).

PAATHAG

Isa sang mga Komisyon nga bahin sangAdministrasyon sa Arkidiosesis amo angKomisyon para sa mga Laiko. Isa ini ka Komisyonnga may daku nga importansya sa kabuhi kagprograma sang arkidiosesis tungod kay amo iniang ginatugyanan sang tanan nga mga programakag bulohaton sang mga tumoluo nga laiko,pareho man nga may Komisyon ngaginatugyanan sang tanan nga mga programa kagbulohaton nga iya sang mga kaparian.

Ang dekreto nagasambit sang duha ka daku ngagrupo nga sarang matapuan sang mga laiko. Anguna nga grupo amo ang LOMAS, nga konsayuron ang mga organisasyones, hublag kagmga asosasyon sang mga laiko; kag ang ikaduhanga grupo amo ang MAMOS nga pareho man saLOMAS, ugaling ang sentro sang bulohaton kagdebosyon sining naulihi amo ang Mahal ngaBirhen Maria.

Ginasambit man sang dekreto ang ArchdiocesanCouncil of the Laity (JACL). Ini isa ka hubon ngaginapangulohan kag ginatapuan sang mga laikosa diosesis, kag bilang isa ka Konsilyo, ginapaabotnga ini magapaggwa sang ila kaugalingon ngamga pagsulondan kag bulohaton nga maykaangtanan sa ila estado bilang laiko.

Artikulo 64.Ang Archdiocesan Commission on theLaity (ACL) magabalay sang isa kapangkabug-osan nga Panan-aw kag

LAIKO

83


Misyon Pastoral upod ang nagakasantu,napahiusa kag may sistema nga PlanoPastoral para sa bug-os nga Arkidiosesis,suno man sa sini nga Panan-aw kagMisyon nga gindihon paagi sa isa kakonsultasyon kag aktibo nga partisipasyonsang mga kaparian kag mga laiko ngahamtong kag lamharon, nga ang iya sinitinutuyo amo ang pagtukod sang isa katunay nga komunidad pangsimbahan ngaPilipino.

PAATHAG

Pila ka mga importante nga butang angginatuhoy sini nga dekreto, nga ang isa katinutuyo amo ang magbalay sang isa ka PlanoPastoral para sa bug-os nga Arkidiosesis. Una satanan, ini nga Plano Pastoral nagatan-aw sangbug-os nga komunidad pangsimbahan para samga Pilipino. Ini nga Plano Pastoral dapatnaangot kag magsantu sa Panan-aw kag MisyonPastoral nga paga-ibalay sang ArchdiocesanCommission of the Laity pagkatapos mahiwat angisa ka lapnagon nga konsultasyon sa diin aktibonga magapartisipar ang mga kaparian kag mgalaiko sang lainlain nga panuigon.

Artikulo 65.Ang Archdiocesan Commission of the Laity(ACL) magapatigayon sang isa ka regularkag syentipiko nga paglarawan sangkabuhi kag ministeryo sang mga laiko saArkidiosesis sang Jaro nga na-base sa isaka kompleto nga pagtuon sang ilakahimtangan suno sa ila lugar ngaginapuy-an, kabuhi sa mga sakramento,

LAIKO

84


pagpakigbahin sa bulohaton sang simbahan,kag suno sa ila sitwasyon sosyal,pangpolitika, pang-relihiyosa, pang-ekolohiya, pang-ekonomiya, pangkulturakag pang-teknolohiya (SPREECT).

PAATHAG

Dapat mahibaloan nga ang kabuhi sangmga laiko indi mabulag sa i la pangabuhisa sosyedad kag sa parokya, sa bagay ngaang tanan nga patag s ini nga pangabuhin a g a - a p e k t o s a i l a k a b u h i b i l a n gs i m b a h a n . A g o d n g a a n g P r o g r a m aP a s t o r a l s a n g A r k i d i o s e s i s m a g m a n g i nmay kabil inggan kag kahulogan sa kabuhisang mga laiko nga tumoluo, k inahanglana r a a n g b u g - o s n g a l a r a w a n s a n g i l ak a b u h i k a g m i n i s t e r y o s a l a i n l a i n n g amga nawong sang kabuhi sa kat i l ingban.T u n g o d s i n i , a n g A r c h d i o c e s a nC o m m i s s i o n o f t h e L a i t y g i n a t u g y a n a ns a n g S i n o d o s a p a g p a t i g a y o n s i n i n g apaglarawan paagi sa i sa ka pagsayasatkag pagbinag-binag nga syent ipiko.

Artikulo 66.A n g A r c h d i o c e s a n C o m m i s s i o n o nthe Lai ty (ACL) magabalay sang isak a n a b u g - o s n g a p r o g r a m a s ap o r m a s y o n n g a ( 1 ) m a g a l a k i p s ap o r m a s y o n s a n g b i l o g n g a p e r s o n ak a g n a g a p a d u l o n g s a p a m i l y a k a gn a g a l a m b o t s a d a k u n g ak o m u n i d a d ; ( 2 ) n a g a b u l i g s a n gp a g - a n g t a n a y s a t u n g a s a n g P a r ikag La iko .

LAIKO

85


PAATHAG

Agod nga mangin epektibo kag nagakaigo angpagpakigbahin sang mga laiko sa kabuhi sangarkidiosesis, kinahanglan ang husto ngapormasyon sang ila bug-os nga persona, sa panan-awan sang simbahan, sang ila pagtuo, kag sangila mismo pagkatawo. Kag indi lamang amo ini.Ang laiko indi lang nagakabuhi sa iyakaugalingon, kundi nga nagakabuhi sia upod sapamilya kag bilang katapo sang mas daku ngagrupo nga amo ang komunidad. Dapat nga angiya pormasyon nagalakip man sa sining duha kadalagku nga hubon. Ang ginatugyanan sangSinodo sa pagbalay sang programa para sa sininga katuyoan amo ang Archdiocesan Commissionon the Laity.

Artikulo 67.Ang Archdiocesan Commission on theLaity (ACL) magahimo sang direktoriosang LOMAS kag MAMOS kag magalakipsang ila Panan-aw kag Handom (vision-mission), karisma, istorya kag iban pa gidnga mga ihibalo nahanungod sa ila kagila ini i-angot kag ipasantu sa kabuhi kagministeryo sang Arkidiosesis.

PAATHAG

Diri sa Arkidiosesis sang Jaro, madamo sing mgalainlain nga mga organisasyones relihiyosas, mgaasosasyon, kag mga hublag pangsimbahan. Amoini ang ginatawag nga LOMAS. May ara man ngaamo man nga mga grupo nga ang sentro sang ilabulohaton kag debosyon amo ang Mahal ngaBirhen. Amo ini ang ginatawag nga MAMOS.

LAIKO

86


Agod nga madali ang pagkilala kag ang pagtultol sangnahamtangan sining lainlain nga mga hubon, angArchdiocesan Commission on the Laity dapat maghimosang isa ka kompleto nga direktoryo sa diin nabutangang tanan nga impormasyon nahanungod sa ila. Ilakipman diri ang pinasahi nga rason sang pagtukod sa siningmga grupo, pareho sang ila Panan-awan kag Handombilang organisasyon, asosasyon ukon hublag, ang ilapinasahi nga bulohaton ukon karisma, ang maragtassang ila presensya diri sa diosesis kag iban pa gid ngamga butang nahanungod sa ila. Ini nga impormasyonmagabulig gid sa pag-koordinar sang ila mga aktibidadesagod nga mangin mas epektibo pa gid ang ila ministeryo.

Artikulo 68.Ang Archdiocesan Commission on the Laity(ACL) magatrabaho upod sa Commission onSocial Communications para sa isa ka madasigkag epektibo nga pamaagi sa pagkomunikarkag pagpalapnag sang ihibalo, dira sapaggamit sang mga lainlain nga paagi agodnga ang laiko padayon nga naangot kagnakahibalo sang mga balita kag mganagakatabo sa Arkidiosesis.

PAATHAG

Sa bisan ano nga patag sang kabuhi, kag ilabi nagid sa kabuhi pangsimbahan, importante gid angpagpalapnag sang balita kag iban pa nga mgaimpormasyon nahanungod sa mga butang ngamay kaangtanan sa pagtuo. Sa masunson, angpagpakigbahin sang laiko sa mga bulohaton sangsimbahan dira nasandig sa ila ihibalo sang mganagakatabo sa diosesis. Gani bilang tinugyanan sangkatungdanan sa pagsakdag sini nga partisipasyon,ang Archdiocesan Commission on the Laity

LAIKO

87


magagamit sang mga pamaagi sang komunikasyonsosyal, pareho sang pamantalaan, radio kagtelebisyon. Tungod kay ini nga bulohaton iya gidsang Commission on Social Communications, amoini ang Komisyon nga pakig-angotan sangArchdiocesan Commission on the Laity.

LAIKO

88


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGKABUHI SA PANIMALAY


Ang Commission on Family Lifeginatugyanan sa pagproklamar sangEbanghelyo sang Kabuhi sa mga tawosang tagsa ka panahon kag kultura, kagang ‘santwaryo’ sini nga kabuhi amo angpanimalay (Evangelium Vitae), ngaginakabig nga amo ang “palaagyan sang

PANIMALAY

89


Simbahan” (Sulat sa mga Panimalay).Ginakilala sang Komisyon ining iyabulohaton sa pagwali sa sini ngaebanghelyo sing may mabakod ngakatutom tubtob nga mabalay angkatilingban sang mga gintoton-an, ngaginatapuan sang panimalay nganakabaton sang ebanghelyo kagnagapalapnag sang ebanghelyo kagnagapanglakaton sing dungan “Padulongsa Bug-os nga Paghiliusa.”

Agod mapabakod ang kabuhi sapanimalay, ginakilala sang Komisyon angpapel sang LOMAS (Mga organisasyon,hublag kag asosasyon sang mga Laiko)nga ang ila bulohaton natuhoy sapanimalay. Tungod sini, dapat mahibaloankon ano ini nga mga LOMAS, kag ini silailakip kag ipasakop sa Commission onFamily Life (CFL) agod nga ang ilapinasahi nga mga dulot ukon karismamapabakod pa gid sa espiritu sang “bug-os nga paghiliusa.”

PAATHAG

Ang una nga ginahatagan sing pagtamod sangmga dekreto sa bahin sang Kabuhi sa Panimalayamo ang ginatawag ni Papa Juan Pablo II nga“Ebanghelyo sang Kabuhi,” nga ang kabuhi isaka malahalon nga dulot sang Dios nga dapattahuron sang tawo. Kag ini nga kabuhi, sapinasahi nga paagi, dira nakakita sang iya sagradonga puloy-an sa sulod sang panimalay. AngPanimalay amo ang simbahan sa balay, ang“domestic church”, sa bagay nga kon mapag-onang panimalay, mapag-on man ang simbahan.

PANIMALAY

90


Paagi sa panimalay, ginatuman sang simbahanang misyon nga gintugyan sa iya sang atonGinuong Jesukristo, kag gani, ginatawag ini niJuan Pablo II sa iya “Sulat sa mga Panimalay”nga “palaagyan sang Simbahan”.

Ang Sinodo nagapanugyan nga, sa programa sangdiosesis, may ara nga Komisyon para sa Kabuhisa Panimalay nga amo ang magapanguna sa sininga bulohaton sa diin ang mga panimalaynagabaton kag nagakabuhi sang ebanghelyo, kagining mga panimalay mismo amo angmagapalapnag kag magpangwali sangebanghelyo sa iban nga mga panimalay.

Agod mabuligan ang Komisyon sa Kabuhi saPanimalay sa sining iya bulohaton, dapat niyapangitaon ang bulig sang mga organisasyones,hublag kag asosasyones nga ang sentro sang ilaministeryo amo ang panimalay. Ang Komisyonamo ang maghibalo kon ano ini nga mga hubon,kag iya tan-awon ang ila mga programa sangpagpangalagad agod nga magmangin epektibo pagid ang ila apostolado para sa kaayohan sangpanimalay.

Artikulo 70.Ang Commission on Family Life (CFL)maga-usisa sang iya direksyon samtangiya ginatipigan, gina-alagaran kagginapasanyog ang kabug-osan ngakaayohan sang mga panimalay saarkidiosesis.

PAATHAG

Amo ini ang tig-una nga katuyoan sangKomisyon para sa Kabuhi sa Panimalay: ang pag-

PANIMALAY

91


apin, ang pagpangalagad kag ang pagpasanyog sangpangkabug-osan nga kaayohan sang mgapanimalay sa arkidiosesis sang Jaro. Ang mgaprograma nga dapat ibalay nagahandom ngamasabat ang mga problema nga ginaatubang sangpanimalay sa karon nga mga paniempo. Kon maymga programa nga ara na nga daan, ini ngaprograma kinahanglan nga usisaon liwat kagipasantu ang direksyon sa konkreto nga kinahanglansang panimalay sa sini nga mga panahon.

Artikulo 71.Ang CFL dapat may ara nga direktor ukondirektora nga nagadedikar sang iya bug-osnga tiempo sa sini nga palangakuan, kagmagakuha sing regular nga manugtrabahosa opisina, kag maayo gid kon ini mgakasado nga mag-asawa.

PAATHAG

Agod matugonan ang mga katungdanan kagbulohaton sang sini nga Komisyon kinahanglan gidnga may ara nga nagadumala sini kag nagahaladsang iya bug-os nga panahon sa sini nga bulohaton.Kon sa aton pa, wala ginapakamaayo nga angdirektor ukon direktora nga nagapangalagad singboluntaryo lamang ukon nagabahin sang iyatiempo sa sini nga opisina samtang nga may ibanpa gid sia nga ginahatagan sang iya igtalupangod.Tungod kay ini nga Komisyon nagakinahanglanman sing iban pa gid nga manugbulig, dapat mannga may iban pa gid nga mga manugtrabaho saopisina sang Komisyon. Tungod kay ang patag sangpanimalay amo ang ginahatagan sing pagtamod,kinahanglan man nga mga mag-asawa angnagatrabaho diri.

PANIMALAY

92


Artikulo 72.Paagi sa CFL, ang Arkidiosesis magatukodsang Ministeryo Arkidiosesano para saKabuhi sa Panimalay, kag ini ngaministeryo pagatukoron man sa mgaparokya, nga may ila man ngamanugtrabaho agod nga mapadayon angapostolado para sa kabuhi sa panimalay.Kon may ara nga pundo nga sarangmagamit, pagatukuron man ang isa kasentro para sa sini nga apostolado.

PAATHAG

Duha ka bagay ang ginapanugyan sang sini ngadekreto. Una, nga sa bug-os nga Arkidiosesis, dapatmay ara nga ministeryo para sa kabuhi sapanimalay, kag ini pagapatigayunon sangKomisyon. Pagkatapos nga natukod na ini ngaministeryo sa arkidiosesis, pagapatigayunon manini sa mga parokya, sa diin ginapanugyan nga mayila man nga nagatrabaho sa sini nga ministeryosa idalom sang pagtuytoy sang CFL. Ang ikaduhanga panugyan amo nga sa bilog nga arkidiosesiskag subong man sa mga parokya, kon may pundonga kwarta nga sarang magamit, may sentro ukonmay duog nga igatalana para sa sini ngaMinisteryo, nga magasirbe bilang tilipunan kagkaladtuan sang mga may pamangkot ukonproblema parte sa sini nga apostolado.

Artikulo 73.Ang CFL magabalay sang mga programanga nagalakip sang:

a. Ginapatuman nga mga programa anteskag pagkatapos sang kasal.

b. Mga programa nga maki-kabuhi kagmaki-pamilya

PANIMALAY

93


c. Mga panimalay sang mga OverseasFilipino Workers (OFW)

d. Ang pagka-ginikanan kag responsable ngapagka-ginikanan nga nagalakip sapagpasanyog sang bokasyon, angimportansya sang trabaho, kag pagtahodsa tinuga sang Dios

e. Mga serbisyo legal, psychological kagmedical, kag

f. Iban pa gid nga mga kabalaka, pareho samga panimalay nga nagakaguba bangodsa kaimulon kag/ukon ginatawag nga pre-marital sex, ang pag-updanay nga walamakasal, temprano nga pag-asawahay,mga ginikanan nga wala sa puloy-an, mgakapintas sa sulod sang panimalay,kakulang sang pormasyon ngaespirituhanon, pagkahulog sa droga,suicide, prostitusyon, kag iban pa.

PAATHAG

Ang apostolado para sa Kabuhi sa Panimalay isaka ministeryo nga tama ka lapad kag masangkad.Nagalakip ini sang nanuhaytohay nga mga patagsa kabuhi kag gani kon dapat ini magmanginepektibo, kinahanglan ang mga programa nganagasabat sa mga problema nga makita sa sininga mga patag. Katungdanan kag talatapon inisang Komisyon para sa Kabuhi sa Panimalay ngaamo ang dapat magbalay sing mga programapara diri.

Artikulo 74.Ang CFL magatukod sang isa ka gruposang batid nga mga abogado kag doctor,kag iban pa gid nga magahalad sangboluntaryo nga serbisyo nga hamtong sa

PANIMALAY

94


kabuhi nga espirituhanon, kagnakapanggamot sa mga pagtulon-an moralsang simbahan nga amo angmagapatigayon sang paghanas kag pagtuonnahanungod sa:

a. Pagplano sa Pamilya sa pamaagi ngaNatural (NFP) agod matipigan ang mgapagpaninguha nga maki-Kabuhi kag maki-Pamilya sa tanan nga sitwasyon, agodmasumpong ang agresibo kag madamo singpundo nga mga kampanya nga nagasakdagsang kahilwayan sa pagpili ukon pro-choice,kag mga hublag batok sa kabuhi kag batoksa pamilya.

b. Ang magkampanya para sa pagbalay sangkasugoan nga nagaapin sa pamilya kag ibanpa gid nga mga isyu para sa pagkambio sangsosyedad.

c. Sa pagkombensir sa mga Katoliko sapangkug-osan, kag ilabi na gid sa mganagatrabaho sa simbahan, agod nga indi silapaggamiton sang gobyerno ukon sang mgagrupo nga indi iya sang gobyerno nganagasakdag sang mga programa nga batoksa pagtulon-an sang Simbahan ngaKatoliko.

PAATHAG

Dapat mahibaloan nga madamo sing mga pwersakag elemento sa gwa kag sa sulod sang gobyernonga nagakampanya batok sa pamilya kagnagasakdag sang mga pamaagi sang pagkontrolsang panimalay nga batok sa pagtulon-an sangsimbahan. Ini sila may mga pundo kag gani madaligid mahaylo ang mga ginikanan ilabi na gid angmga imol. Tungod sini, agod matapna kagmasumpong ang ila mga lihok, kinahanglannahanas kag nahanda man ang simbahan kag ang

PANIMALAY

95


mga nagatrabaho sa apostolado sa pagpangatubangsa sini nga programa. Dapat tukuron sang CFL anghubon sang mga eksperto sa sini nga patag nga amoang pagatugyanan sa paghanas kag sa pagtudlo samga tumoluo kon ano ang ila dapat himuon saatubang sining gamhanan kag manggaran ngakasumpong.

Artikulo 75.Isa ka katesismo nahanungod sa panimalay,sa bulig sang Archdiocesan Commission onCatechesis and Catholic Education (ACCCE)ang dapat ipasulod sa mga programa sa BECagod nga ang mga panimalay “makabatisang ebanghelyo” kag sila man manginpanimalay nga “nagapalapnag sangebanghelyo.”

PAATHAG

Kon ang mga panimalay nakabaton kagnakahangop sang Ebanghelyo kag sang mgaginatudlo ni Jesukristo paagi sa Simbahan, kag silaman dayon ang mangin manugpalapnag sini ngaEbanghelyo kag pagtulon-an sa iban pa gid ngamga panimalay, ang mga pwersa nga nagabatokkag nagasumpong sa institusyon sang Kristiano ngaPanimalay indi gid magdaog. Tungod sini, angapostolado para sa Kabuhi sa Panimalay dapatmagbalay sang isa ka katesismo, upod angKomisyon Arkidiosesano para sa Katekesis kagEdukasyon Katolika, kag isulod ini nga katesismosa programa sang parokya, ilabi na gid sa programapara sa BEC agod matigayon ini nga tinutuyo.

PANIMALAY

96


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGMGA PAMATAN-ON


Ang buasdamlag sang Simbahan diranasandig sa mga pamatan-on sang sininga panahon. Amo ini ang rason nga,pareho kay Jesus, ang Simbahannagapanglakaton upod sa mga pamatan-on agod nga mapasiguro nga sila mangin“epektibo nga manugbantala sang

PAMATAN-ON

97


ebanghelyo sang paghigugma sakalibutan.”

Ini nga pagpanglakaton sang Simbahanupod sa ila may katuyoan sa pagpabatyagsa ila nga sila indi lamang manugbatonsang misyon kundi nga sila man amo angmanugpatigayon sang ebanghelisasyon.

Gani, sa programa sang Arkidiosesis sangJaro, ang Ministeryo sang mga Pamatan-on nagalakip sang mga programa pastoralnga nagadala sa mga pamatan-on sapagpanglakaton upod sa ila pareho ngapamatan-on kag upod sa bug-os ngakomunidad nga kristiano. Kag tungod kaynabaton nila ini nga ikasarang paagi sa ilaeksperyensya, sila mangin tunay nga mgaaktibo nga manugpatigayon sangKomunyon.

PAATHAG

Ang mayoriya sang mga tumoluo sa diosesis sangJaro, kag subong man sa bug-os nga pungsodginatapuan sang mga pamatan-on. Angikasarang kag importansya sang mga pamatan-on nabatyagan sang gin-aman kag ginhiwat naang sinodo. Nadiskubrihan man nga ang mgapamatan-on isa ka bahin sang Simbahan ngahalos nakalimutan, kag ang malain pa kayginkabig nga palaligban sang Simbahan.

Sa Papa Juan Pablo II nagpanugyan nga dapatbuyukon ang mga pamatan-on padulong sa Diosindi lamang paagi sa pangamuyo kundi pati mansa pagtukod nga ma-eksperyensyahan nila angDios paagi sa mga tawo sa ila palibot.

PAMATAN-ON

98


Gani, ang ministeryo para sa mga pamatan-onindi lamang dira nasandig sa lainlain nga mgabulohaton kag aktibidades para sa ila, kundi ngadapat gid nila masugata ang Dios dira kay Kristonga ila ginakilala nga nagapanglakaton upod saila.

Sa sini nga bagay, ginapanugyan sang Sinodo ngaang mga pamatan-on dapat magiyahan sapagpalapit sa Dios indi lamang sa pagpangamuyokundi sa mga pamaagi sa diin ma-eksperyensyahan nila sing personal ang presensyasang Dios sa ila kabuhi. Ginakilala man sangSinodo nga ang mga pamatan-on indi lamangmanugbaton sang mga bulohaton sangebanghelisasyon sang Simbahan, kundi nga silagid mismo amo man ang mga ahente sangebanghelisasyon para sa ila pareho nga mgapamatan-on kag sa iban pa gid nga mga kataposang komunidad. Sa sini nga katuyoan,ginapanugyan man nga dapat hanason kagtudloan ang mga pamatan-on para sa bulohatonsang misyon sang Simbahan.

Ini nga mga bulohaton amo ang magabug-ossang programa pastoral sang Diosesis sang Jaroagod nga ila matatapan sing nagakaigo ang mgakinahanglanon sang mga pamatan-on.

Artikulo 77.Ang Arkidiosesano nga Panan-aw kagHandom sang Komisyon para sa mgaPamatan-on kinahanglan ipasantu sapanahon kag usisaon kon bala maykapuslanan pa agod nga mabuligan angiya direksyon kag mapatigayon ang pag-isa sang espiritu sang iya mga programasamtang sa amo man nga tion ginatamod

PAMATAN-ON

99


ang pagkapinasahi sang pag-implementarsini sa bahin sang lainlain nga mgaapostolado para sa mga pamatan-on samga parokya, eskwelahan kag espesyalnga sektor sang mga pamatan-on.

PAATHAG

Ang Arkidiosesano nga Komisyon para sa mgaPamatan-on ara na nga daan sa estrukturasang administrasyon pastoral sangarkidiosesis. Antes ginhiwat ang Sinodo mayara na nga Komisyon para sa mga Pamatan-on kag may mga programa na ngaginapatigayon suno sa Panan-aw kagHandom sang sini nga Komisyon. Ini ngaKomisyon nagakilala sang presensya sanglainlain nga mga hubon kag grupo kag sangnanuhaytohay nga apostolado para sa mgapamatan-on sa mga parokya, sa mgaeskwelahan kag sa bisan diin ang yara angmga pamatan-on.

Ini nga dekreto nagapanugyan nga tan-awonkag usisaon liwat ini nga Panan-aw kagHandom kag subong man ang mga programanga gina-implementar. Samtang nga walaman ginarekomendar ang pagkambio ukonang pagbag-o sang mga programa,ginapakamaayo nga ipa-igo sa lakat sangpanahon kag tan-awon kon bala maynagakaigo nga koordinasyon sa tunga sini ngamga programa. Ang katuyoan sini amo angpaghatag sang husto nga kahilwayan sa tagsaka apostolado para sa mga pamatan-on ngapatigayunon ang ila tagsa-tagsa ka programalamang nga ini tanan nagatan-aw sangdireksyon nga paga-ihatag sang Arkidiosesanonga Komisyon para sa mga Pamatan-on.

PAMATAN-ON

100


Artikulo 78.A n g K o m i s y o n p a r a s a m g aP a m a t a n - o n k i n a h a n g l a n n g ao r g a n i s a h o n l i w a t s a b a g a y n g aa n g i y a k a t u y o a n a m o a n gm a g p a d a l a g a n k a g m a g b u l i g s am g a p a r o k y a , m g a e s k w e l a h a nk a g m g a e s p e s y a l n g a s e k t o r s a n gp a m a t a n - o n s a p a g p l a n o , p a g -i m p l e m e n t a r , p a g t u l o t i m b a n gk a g p a g b a n t a y s i n g r e g u l a r s am g a n a g a p a d a y o n n g a m g ap r o g r a m a .

PAATHAG

Kon ang ginatutokan sang Artikulo 77 amoang Panan-aw kag Handom sang Komisyonpara sa mga Pamatan-on, ini nga dekretonagatan-aw sa mismo Komisyon, sa bagaynga iya ginarekomendar nga organisahonliwat ang Komisyon agod nga makabuligini s ing husto sa mga parokya, sa mgaeskwelahan kag sa iban pa gid nga mgaduog sa diin yara ang mga pamatan-on sab a h i n s a n g p a g p l a n o s a n g i l a m g abulohaton kag sa pag-implementar sini ,kag subong man sa pag-usisa kon balaepektibo ukon indi ang mga ini paagi sar e g u l a r n g a p a g b a n t a y s a n g i l a m g aprograma nga ginapatigayon.

Artikulo 79.Pagatukuron sang Komisyon para sa mgaPamatan-on ang iya estruktura kagorganisasyon sa mga parokya, bikaryatokag sa bug-os nga arkidiosesis.

PAMATAN-ON

101


PAATHAG

Agod nga mag-maathag ang papel kag angbulohaton sang mga opisyales kag katapo sangKomisyon para sa mga Pamatan-on,kinahanglan nga maathag man ang iyaestruktura sa arkidiosesis, sa bikaryato kag saparokya. Ini nga dekreto nagapanugyan ngausisaon kag tadlungon ang kaangtanan satunga sang lainlain nga mga bahin sangKomisyon, l istahon sing husto kag singmaathag ang bulohaton sang tagsa-tagsa kabahin agod nga malikawan ang pagdoble ukonpagsalamo sang mga bulohaton sang kadabahin ukon sektor.

Artikulo 80.Ang Komisyon para sa mga Pamatan-onmagatukod sang isa ka sentro para sa mgaaktibidades sang mga pamatan-on.

PAATHAG

Ini nga sentro indi lamang amo ang tilipunansang mga pamatan-on, kundi nga amo gid anglugar sa diin ginaplano kag ginapadalagan anglainlain nga mga aktibidades para sa mgapamatan-on.

Artikulo 81.Isa ka Direktor nga magadedikar sang iyabug-os nga tinion dapat inombrar saKomisyon para sa mga Pamatan-on kagini sia pagabuligan sang isa ka permanentenga grupo nga pagasuholan para sa sininga katuyoan.

PAMATAN-ON

102


PAATHAG

Ang Apostolado para sa mga Pamatan-on isa kaimportante nga bahin sang programa pastoral saarkidiosesis. Tungod sini kinahanglan nganombrahon ang isa ka Direktor ukonmanugdumala nga magadedikar sang iya bug-os nga panahon para sa komisyon. Ang dekretonagapanugyan nga pili-on kag suholan ang mgamanugbulig sa opisina sang sini nga Komisyonagod nga mapadalagan sing nagakaigo ang iyamga programa.

Artikulo 82.Ang Komisyon para sa mga Pamatan-onmagapat-od kag magatanyag sangkinahanglanon nga mga serbisyo para samga pamatan-on, halimbawa, angpropesyonal nga bulig sang isa ka direktorespiritwal kag isa ka manuglaygay.

PAATHAG

Ang mga pamatan-on, bangod sang ilalamharon nga panuigon kag kakulang sangeksperyensya, sa masunson nagakinahanglanpa sang mga eksperto nga mga tawo ngamagatudlo kag magagiya sa ila agod ngamalambot nila ang kahimpitan sangpagkahamtong bilang tinuga kag bilangtumoluo. Tungod sini, isa sang mga importantenga bulohaton sang Komisyon para sa mgaPamatan-on amo ang pagkilala kag pagpat-odkon ano ini nga mga kinahanglanon kag angpagpangita sing mga tawo nga batid sa paggiyakag pagtuytoy sa mga pamatan-on sa sini ngamga patag sang ila kinahanglanon.

PAMATAN-ON

103


Artikulo 83.Ang Komisyon para sa mga Pamatan-onmagabuylog sa iban nga mga Komisyonagod nga masabat ang konkreto ngakinahanglanon kag sarang mabuhat sangmga pamatan-on.

PAATHAG

Angot sa nasambit nga Artikulo sa ibabaw, samasami ini nga mga kinahanglanon bahin mansang bulohaton sang iban nga mga Komisyon.Sa bagay nga dapat magpakig-angot angKomisyon para sa mga Pamatan-on sa sini ngamga Komisyon agod nga ila gid mahatagan singnagakaigo nga serbisyo ang mga pamatan-ontuhoy sa sining pinasahi nga mga kinahanglanon.

Artikulo 84.Ang Komisyon para sa mga Pamatan-onmagadihon sang isa ka pangkabug-osannga programa sang pormasyon(espiritwal, sosyal, cultural, liturhiko,moral kag teolohiko-pastoral) ngamapinadayunon kag nagakaigo sa lainlainnga halintang sang pagka-pamatan-on.Agod nga mabuligan sia sa pagtubo sa tig-una nga value sang pagtahod sa mgatigulang kag sang simple nga pangabuhi,ihanda nila ang isa ka pamaagi sangpormasyon tuhoy sa minatuod nga valuenga Pilipino.

PAATHAG

Suno sa ila panuigon, ang mga pamatan-on arasa lainlain nga halintang sang pagka-lamharon,

PAMATAN-ON

104


kag ang tagsatagsa ka halintang may iya ngapinasahi nga kinaiya nga dapat hatagan singpagtamod. Tungod sini, ang Komisyon para samga Pamatan-on dapat magkilala kag maghibalokon ano ang nagakabagay nga ihatag sa ila bahinsa ila kompleto nga pormasyon. Isa sang mgalabing importante nga bagay nga dapat itudlo samga lamharon, ilabi na gid sa linghod ngapanuigon amo ang pagporma sang ila mga values,kag labaw sa tanan ini nga mga values, luwas ngakristiyano, dapat nga iya gid sang Pilipino.Tungod kay ara sila sa delikado nga panuigon,ang programa sang ila pormasyon nga dapatipatigayon sang Komisyon naplano kag nahandana nga daan.

Artikulo 85.Pagatukuron ang isa ka makapabakod ngapagbuligay sa tunga sang mga kaparian,sang mga hamtong kag sang mgapamatan-on nga nagakilala sang ilaikasarang sa pagbaton sang dalagku ngamga responsabilidad kag nagasakdag sangila pagbatyag nga bahin sila sangsimbahan.

PAATHAG

Sa tig-una nga dekreto sang Sinodo para sa mgapamatan-on, ginakilala ang pagka-kinahanglanon nga ang mga pamatan-on dapatmagbatyag nga sila bahin kag katapo gid ngaimportante sang simbahan. Indi lamang silamanugbaton; kundi nga manughatag man. Agodmatigayon ini, kinahanglan ang kooperasyon satunga sang tanan nga mga katapo sangsimbahan: mga kaparian kag mga laiko nga

PAMATAN-ON

105


hamtong. Responsabilidad sang Komisyon para samga Pamatan-on ang pagpatigayon sini ngakooperasyon.

Artikulo 86.Ang Komisyon para sa mga Pamatan-on saparokya, sa bikaryato kag sa arkidiosesismagaplano kag magapatigayon sang mgamakabulig sa luwas nga mga programa nganagasabat sa mga kinahanglanon sang mgapinasahi kag nakalimutan nga mgapamatan-on sa arkidiosesis.

PAATHAG

Subong nga lainlain kag nanuhaytohay angkinahanglanon sang mga pamatan-on, sa parokya,sa diosesis kag sa arkidiosesis, subong man, lainlainman ang mga sahi kag mga kinaadman nila, sunosa ila ginhalinan, gina-estaran, gintun-an,kahimtangan sa pangabuhi kag iban pa gid nga mgasitwasyon nga naga-epekto sa ila batasan kagpagginawi. May iban nga mga pamatan-on ngabangod sang kaimulon, kakulang sing tinun-an kagiban pa nga mga kabangdanan nga indi nila mapa-iway, mahimo nga ara na lang sila sa kilid ukon saidalom nga bahin sang sosyedad, ang ginasiling nga“marginalized.” Isa man ini sang labing daku ngabulohaton sang Komisyon para sa mga Pamatan-on – ang pagtan-aw kag pagkilala sang pinasahinga mga kinahanglanon sang sini nga mgapamatan-on agod masabat ini sing nagakaigo.

PAMATAN-ON

106


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGPAGPALAPNAG SANG

BOKASYON


Ang pagpalapnag sang bokasyon isa kabulohaton nga dapat kabalak-an sangtanan nga mga binunyagan kag sang bilognga kristiano nga komunidad – agod ngamapadayon ang pagtukod sang banwasang Dios kag ang pagbantala sang iyaGinharian sa kalibutan. Sa sini nga

PAGPALAPNAG SANG BOKASYON

107


espiritu, ang Arkidiosesis sang Jaro, paagisa Komisyon sang Pagpalapnag sangBokasyon, magapatigayon sang mgaprograma nga nagabulig sa mga pamatan-on nga mga lalaki kag babayi agodmagmangin maalwan sila sa paghalad sangila kaugalingon para sa serbisyo sang Ginuokag sang iya Simbahan.

Paagi sa pagsagod sang Pulong sang Dioskag sang mga sakramento sa kabuhi sangkristiano nga mga panimalay, ginalaumannga mapatubo ang espiritu sang pagkilalakag pagkamabinatyagon sa tingog sangDios. Paagi sini, matun-an nila angmagpakamahal sang importansya sangpaghalad sa kaugalingon, sang serbisyo kagsang sakripisyo dira sa pagsabat sangpangagda sang Dios kon Iya sila tawgon sabisan ano nga bokasyon sa kabuhi.

PAATHAG

Ini nga pangduso nga dekreto sa bahin sangPagpalapnag sang Bokasyon nagapahanumdom unasa tanan nga ang tagsa ka binunyagan ginatawag sapagpakasantos sang iya kabuhi. Ini nga pagpakasantossang kabuhi, madangat sang isa ka tumoluo paagi saiya pagsabat sa pangagda sang Dios sa paghalad sangiya kaugalingon para sa serbisyo sang Simbahan kagsang komunidad. Ini nga pangagda ginatawag ngabokasyon tungod kay paagi sini, ginatawag ang isa katumoluo sa isa ka pinasahi nga kahimtangan sapangabuhi sa diin sarang sia makapangalagad singnagakadapat kag nagakaigo.

Lainlain ini nga mga kahimtangan sangpangabuhi bilang katapo sang Simbahan: ara angkabuhi sang mag-asawa, ara ang kabuhi sang


108


wala sing asawa ukon bana, ara ang kabuhi sangisa ka laiko nga naghalad sang iya kaugalingonsing lubos para sa pag-alagad sa Dios, ara angkabuhi sang pagkapari, kag ara ang kabuhi sangisa ka relihiyoso ukon relihiyosa. Ini tanan ngamga kahimtangan mga pamaagi agod ngamapasantos ang kabuhi sang isa ka kristiano.

Agod nga mangin maathag ang paghangop kagang pagpamati sa panawagan sang Dios, angKomisyon sa Pagpalapnag sang Bokasyon sangArkidiosesis sang Jaro amo ang ginatugyanan sininga bulohaton. Ini nga pagkilala kag pagpamatisa tingog sang Dios sa bahin sang tagsa katumoluo dapat ginapatubo kag ginapadaku paagisa pagsagod sang Pulong sang Dios kag sang mgasakramento sang Simbahan.

Ang Komisyon sa Pagpalapnag sang Bokasyonamo ang ginatugyanan sang bulohaton sapaghimo sing mga programa sa diin ang mgapamatan-on nga mga lalaki kag babayimatudloan sa pagpili sang ila bokasyon kag sapaghalad sing maalwan sang ila kaugalingon, ilabina gid kon tawgon sila sa pag-alagad sa Dios sakabuhi sang pagkapari ukon sang relihiyoso kagrelihiyosa.

Artikulo 88.Duha ka separado nga komisyon angpaga-itukod gikan sa amo karon ngaArkidiosesano nga Komisyon para saBokasyon kag Misyon (ACVM), kagpagatawgon ini nga:

a. Arkidiosesano nga Komisyon para saPagpalapnag sang Bokasyon (ACVP)

b. Arkidiosesano nga Komisyon para saMisyon (ACM).


109


PAATHAG

Sang tion nga ginahandaan ang Sinodo kag tubtobnga ginahiwat ini, isa lang ang Komisyon para sasining duha ka mga bulohaton. Tungod kaymalapad kag daku gid ini nga bahin sang kabuhisang diosesis kag may lainlain man ini sila ngaaktibidades, ginpakamaayo nga separahon angBokasyon sa Misyon.

Artikulo 89.Ang bulohaton sang ACVP magalakip sang“pagkabun-ag, pagkilala kag pagpatubosang mga bokasyon”, bokasyon para sapagkapari nga diosesano, bokasyonrelihiyosa ukon bokasyon para saapostolado sang laiko, nga tanan sininagapadulong sa serbisyo sa simbahanlokal.

PAATHAG

Ang Arkidiosesano nga Komisyon para saBokasyon magapatigayon sing mga aktibidadesnga ang tinutuyo amo ang pagsagod sang bisanano nga bokasyon – sa pagkapari, sa kabuhi ngarelihiyoso ukon sa apostolado sang laiko. Ini tananmga pamaagi sa pag-alagad sa diosesis kag ganidapat hatagan ini sing nagakaigo nga importansyasang sini nga Komisyon sa iya mga programa.

Artikulo 90.Ang ACVP magasentro sang iya atensyonsa pagpalapnag sang mga bokasyon kagindi sang mismo pormasyon sang kapariannga ginahatag sa seminaryo kag sa ibanpa gid nga lugar sang pormasyon.


110


PAATHAG

Ang tinutuyo sang sini nga dekreto sangSinodo amo ang bokasyon mismo kag indi angpormasyon sa pagkapari ukon sa kabuhi ngarelihiyoso. Gani, ang mga aktibidades kagmga programa nga iya patigayunonginapatuhoy sa pagpangita sing mgabokasyon sa mga lamharon kag sa iban pagid nga mga binunyagan sang lainlain ngapanuigon, kag ang pagbulig sini sa ila agodnga i la makilala kag mabaton ini ngabokasyon, masagod kag mapatubo kagugaling sa ulihi , mahimo ini nga isa kareyalidad pagkatapos sang isa ka maid-id kagmatutom nga pormasyon.

Artikulo 91.Agod nga magmangin epektibo angACVP:

a. Magatukod ini s ing mga komite sasulod mismo sang Komisyon, parehosang Komite para sa Pagpalapnags a n g B o k a s y o n s a P a g k a p a r i n g ad i o s e s a n o , P a g p a l a p n a g s a n gB o k a s y o n p a r a s a k a b u h i n g ar e l i h i y o s o , P a g p a l a p n a g s a n gBokasyon sa mga Panimalay , mgaBEC, mga eskwelahan, bi lang mgalugar sa di in ginasab-og ang binhisang bokasyon.

b. Magbulig sa parokya sa pagtukod kagpagdalagan sang iya Komisyon parasa Bokasyon.

c. M a g h i m o s i n g m g a p r o g r a m a n g amagabulig sa mga parokya sa pag-organisar kag paghanas sang ila mgamanugsakdag sang bokasyon.


111


PAATHAG

Pila lamang ini sang mga ginapanugyan ngahimuon sang Arkidiosesano nga Komisyon parasa Pagpalapnag sang Bokasyon. Angtalalupangdon sa mga bulohaton sang sini ngakomisyon amo ang pagkilala nga lainlain ang mgabokasyon sang tagsa ka kristiano suno sanapaathag na. Tungod sini, ini nga bokasyon, sapagkapari, sa kabuhi sang relihiyoso kag sapagpangalagad sa simbahan bilang isa ka laiko,dapat may iya nga pinasahi nga komite sa sulodmismo sang Komisyon agod nga matatapan anglainlain kag nanuhaytohay nga kinahanglanonsa pagsakdag sa nanarisari nga bokasyon. Subongman, sa mga parokya, amo man ini ang dapatbuhaton agod nga ang pagpadalagan sang mgabulohaton nga makapalapnag sang bokasyonmabuligan sa ila mga dapat buhaton.


112


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGAPOSTOLADO SANG BIBLIYA


Ang Pulong sang Dios ara sa tagipusuonsang ministeryo sang Simbahan. Tungodkay ginbun-ag sia gikan sa pagpamati sangPulong, ang paghiusa sang Simbahanmatigayon lamang kon padayon ini ngaginasagod sang Pulong. Gani, ang pagka-sentro sang Pulong dapat ibalik liwat,

APOSTOLADO SANG BIBLIA

113


tungod kay wala labot nga ang Pulongamo ang kalag sang teolohiya, labaw pasini, ang Pulong amo ang tagipusuon sangbulohaton pastoral, kay “ang pagtuonagagikan sa ginapamatian, kag angginapamatian amo ang Pulong ni Kristo.”

Sa pagsagod sa iya sang Eukaristiya, angkristiano nga komunidad nagatubopakadto sa bug-os nga paghiliusa paagi sapagpangamuyo kag sa pagpaambitanaysang Pulong sang Dios. Sa sini ngaEspiritu, ang Komisyon para sa Apostoladosang Bibliya nagahandom sa pagbalik saPulong sang Dios sa iya nagakaigo ngalugar sa kristiano nga komunidad sa diinini ma-eksperyensyahan, mahigugma kagmapangabuhi.

PAATHAG

Isa sang mga masubo nga kamatuoran ngaginakilala sang Sinodo amo ang kakulang sangihibalo sang mga tumoluo nahanungod sa Pulongsang Dios. Ang Pulong sang Dios amo ang kalagsang teolohiya kag sang kabuhi pastoral sangbanwa sang Dios. Upod sa Eukaristiya, amo iniang nagapabakod sang pagtuo sang mga tumoluosa bagay nga upod man sa Eukaristiya, angPulong sang Dios amo ang makapatigayon sanglubos nga paghiliusa sang komunidad sang mgatumoluo.

Tungod sini, paagi sa mga masunod nga mgadekreto sa bahin sang Apostolado sang Bibliya,ginahandom sang Komisyon nga magbalay singmga programa nga makadihon kag makahanassa mga manugpatigayon sang Pulong, pareho sa


114


mga kaparian, mga diakono kag mga katekista.Kinahanglan man nga may mga libro sangKasulatan nga nalubad sa Ilonggo kag Hiligaynonnga ipaabot sa mga tawo, ilabi na gid angEbanghelyo. Subong man, agod nga matun-ansang mga tumoluo nga i-angot ang pagtuo sa ilakabuhi, dapat man patigayunon ang mgabulohaton sang pagtuon sa Bibliya,pagpangamuyo kag pagpaambitanay sangPulong sang Dios. Gamiton man ang binag-o ngamga pamaagi sa komunikasyon kag medya agodnga mas mapadali ang pagtuon sang mgatumoluo nahanungod sa Pulong sang Dios.

Isa ka Sentro sang Pormasyon sa Bibliya angpagatukuron para sa kadalag-an sang programasang Komisyon, agod nga ang Pulong sang Diosmangin matuod nga iwag nga nagapasanag sangdalan sang tumoluo.

Artikulo 93.And Commission on Biblical Apostolatemagapatigayon kag magahimos sang mgamateryales nga pagagamiton sa mga parokyasuno sa ila kinahanglan. Ini pagahimuon upodsa Archdiocesan Commission on Catechesisand Catholic Education/ArchdioceanCommission on Catholic Schools, kag sa ibanpa gid nga mga Komisyon, pareho sa mgatalamdan sang katekesis sa Bibliya, mga giyapara sa pagpaambitanay nahanungod saKasulatan, kag iban pa.

PAATHAG

Ang labing importante nga bulohaton sangCommission on Biblical Apostolate amo angmagbulig sa mga parokya sa ila programa nga


115


himuon ang Pulong sang Dios nga sentro sangkabuhi sang mga tumoluo. Sa sini nga katuyoan,kinahanglan ang bulig sang iban pa gid nga mgaKomisyon sa Arkidiosesis nga ang ila programaamo ang Edukasyon. Lainlain nga mga pamaagiang sarang maggamit agod matigayon ini ngabulohaton, kag ini nagadepende man sakahimtangan sang tagsa ka parokya. Isa ini sangdapat tun-an sang Commission on BiblicalApostolate.

Artikulo 94.Ang Apostolado sa Bibliya magapatigayonsang pormasyon, pagtudlo, paghanas kagmga programa nga suno sa panahon, parasa mga pari, mga manughanas, mgamanugdumala kag mga lideres nga laiko.

PAATHAG

Ginakilala sini nga dekreto sang Sinodo nga angtanan nga sektor sang mga tumoluo may ila ngapapel agod ang Pulong sang Dios mangin sentrosang kabuhi sa komunidad. Ang mga pari, kagang mga laiko amo ang tig-una nga mgamanugpatigayon sang sini nga programa.Kinahanglan nila ang paghanas kag pormasyon,kag labaw sa tanan kinahanglan man nga manginbatid sila sang mga binag-o nga paagi sa pagtudlokag sa pagpaambit sang Santos nga Kasulatan.Trabaho ini sang Commission on BiblicalApostolate.

Artikulo 95.Dapat may ara nga programa sapagpukaw sang igtalupangod para sa


116


Apostolado sang Bibliya sa Parokya, saBikaryato kag sa Arkidiosesis, kag subongman sa mga Katoliko kag publiko nga mgaeskwelahan, paagi sa mga bulohatonnahanungod sa Bibliya.

PAATHAG

Isa pa gid sang mga bulohaton sang Commissionon Biblical Apostolate amo ang paghimo sing mgaprograma nga makatawag sang interes para saBibliya sa mga parokya, sa bikaryato kag sa bilognga arkidiosesis, kag ilabi na gid sa mga eskwelahan.

Artikulo 96.Sa aton pagpaninguha nga mapasad angisa ka Kristiano nga komunidad nganasentro sa Eukaristiya, ang importansyasang Pulong sang Dios sa kabuhi kagministeryo sang mga Katoliko saArkidiosesis dapat hatagan sing pagtamod,kon sayuron, aton bilangon nga aton, atontun-an, aton pangamuyuon, aton ikabuhikag aton ipaambit ang Pulong sa tanannga patag sang kabuhi.

PAATHAG

Ang pagkasentro sang Bibliya sa kabuhi sangkomunidad indi lamang nasandig sa ihibalonahanungod sa Pulong sang Dios. Dapat nga angtumoluo magtinguha nga ang Pulong sang Diosmangin bahin na sang iya kabuhi, sang iyapangamuyo kag sang iya bug-os nga pamatasan.Amo ini ang ginapanugyan sang Sinodo ngamangin bahin sang programa pastoral sa diosesis.


117


Artikulo 97.Dapat gamiton ang mga abanse sateknolohiya sang tatlo ka mga pamaagi sangkomunikasyon agod ipalapnag ang Pulongsang Dios.

.

PAATHAG

Ang pagpasanyog sang ihibalo kag paghangop saSantos nga Kasulatan mapadali paagi sa paggamitsa binag-on nga tekholohiya sang komunikasyon.Tungod sini, tinguhaon gid sang Commission onBiblical Apostolate nga maggamit ang telebisyon,radio kag pamantalaan sa iya mga programa.


118


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGKOMUNIKASYON SOSYAL


Ang Paghigugma sang Dios nagatulod saaton. Sa sini nga espiritu, ang Arkidiosesissang Jaro, paagi sa Komisyon sangKomunikasyon Sosyal, nagabantala sangebanghelyo paagi sa komunikasyon sosyalkag nagatudlo sa mga tumoluo sa

KOMUNIKASYON SOSYAL

119


paggamit sini sing nagakaigo. Sa siningpinasahi nga ministeryo sangEbanghelisasyon, ginaproklamar angpagka-tig-una sang paghigugma sa Dioskag sa isigkatawo, ang pagtahod sadignidad sang tawo, ang pag-apin sangkaayohan sang kadamoan, angpagpasanyog sang doktrina nga kristiana,ang pagporma sa komunidad ngaKristiano nga nasandig sa Pulong sangDios kag nasentro sa Eukaristiya.

PAATHAG

Ang pagbantala sang Ginharian sang Dios ukonang Ebanghelisasyon isa ka sahi sangkomunikasyon. Gani, importante gid ka tama ngahatagan sing pagtamod ang KomunikasyonSosyal sa tanan nga pagpaninguha nga ipaalintonang Maayong Balita kag ang pagtulon-an sangSimbahan nga Katoliko.

Kon Komunikasyon Sosyal ang pagahambalan,diri sa Arkidiosesis sang Jaro wala pa gidmakatigayon nga mapabakod ini, wala sapayannga ginakilala gid man ang iya sini importansya.Kulang gid ka tama ang mga materyales kag angmga eksperto sa sini nga patag, sa bagay nga tamaman ka limitado ang iya mga aktibidades. Kulangman ang isa ka plano pastoral para sakomunikasyon sosyal.

Ang Sinodo nagapakamaayo nga magtukod sangisa ka plano pastoral nga makapatigayon sangisa ka komunikasyon nga nagabantala sangEbanghelyo, sa diin ang tawo amo ang sadsaransang tanan nga pagpaninguha nga madala ang

KOMUNIKASYON SOSYAL

120


mensahe ni Jesus sa tanan, kag mabatyagan manang Iya sini presensya sa mga pamaagi sangKomunikasyon Sosyal kag sa tanan nga sahi sangMedia sa komunidad.

Agod nga matigayon ini, dapat tukuron kagpabakuron ang isa ka Komisyon para saKomunikasyon Sosyal sa Arkidiosesis sang Jaro.

Artikulo 99.Ang mga opisyales kag katapo sangKomisyon para sa Komunikasyon Sosyaldapat matudloan sing nagakaigonahanungod sa espiritu, pilosopiya,pagpadalagan kag ikasarang para saKomunikasyon Sosyal suno saginapanugyan sang mga dokumento sangSimbahan.

PAATHAG

Ang Komunikasyon Sosyal isa ka importante ngapamaagi sang Ebanghelisasyon. Paagi sini, angSimbahan nagapaalinton sa mga tumoluo samedya sang telebisyon, radyo kag pamantalaansang mga doktrina sang Simbahan, sang maayonga pamatasan kag moralidad, kag iban pa ngamga ginatudlo sang Ginuong Jesukristonahanungod sa Ginharian sang Dios kag sangkaluwasan. Tungod sini, kinahanglan ang mgatawo nga batid kag may takus nga kinaadman sasini nga hlikuton. Kinahanglan man ang mgamanunulat, manugwaragwag kag manughimosing mga programa nga nahanas sa pagtudlosang kamatuoran sa iya kabug-osan. Gani, ini ngadekreto nagapanugyan nga dapat tudloan kagdihonon sa husto kag nagakaigo nga espiritu ang

KOMUNIKASYON SOSYAL

121


mga nagahalad sang tinion kag ikasarang parasa sini nga bulohaton.

Artikulo 100.Ang Komisyon para sa KomunikasyonSosyal magapakig-angot sa nanuhaytohaynga mga organisasyon, institusyon kageskwelahan nga nagatanyag sang mgakurso sa journalism, pagwaragwag kagmass media bilang mga katimbang saebanghelisasyon.

PAATHAG

Agod magmangin epektibo ang programa sangKomisyon para sa Komunikasyon Sosyal,kinahanglan nga indi lamang sia maghanas sangmga takus kag batid nga mga manugtrabaho sakomunikasyon, kundi nga magpakig-angot mansia sa iban pa gid nga mga ahensya sangsimbahan, mga eskwelahan nga nagatudlo sangmga kurso sa Komunikasyon kag iban pa gid ngamga institusyon nga makabulig sa iya sa iyabulohaton sang Ebanghelisasyon.

Artikulo 101.Ang Komisyon para sa KomunikasyonSosyal magatipon sang isa ka hubon sangmga mapatihan kag batid nga mgamanughambal agod magsabat sa mgaimportante nga mga isyu.

PAATHAG

Sa masunson may mga importante nga mga isyunga nagatuhaw nga dapat sabton ukon ipaathag,kag mga pahibalo nga dapat ipaabot sa mga

KOMUNIKASYON SOSYAL

122


tumoluo. Sa sini nga kaangtanan, ang Komisyonpara sa Komunikasyon Sosyal dapat may ara ngamga tawo nga nahanas kag handa sa pagpaalintonsini sa mga pinasahi nga programa nga gintukodpara diri. Pero indi lamang sila dapat batid sapaghambal kundi nga, paagi sa ila kristohanonnga pagginawi kag huwaran nga pamatasan, angila ginahambal madali mapatihan kagginakunyagan sang mga nagapalamati, ukonnagabasa ukon nagatan-aw. Kon sa aton pa, iningmga nagahimo sang hilikuton sa patag sangKomunikasyon Sosyal mangin epektibo lamangsa paagi nga ang ila kristiano nga kabuhi amomismo ang mensahe nga ila ginakomunikar.

Artikulo 102.Ang Komisyon para sa KomunikasyonSosyal magapatigayon nga ang publikomagkilala nga ang Simbahan ara sapanguna nga linya sa pagsumpong batoksa krimen kag mga imoralidad sa sosyedadsuno sa ginapahayag sang Medya.

PAATHAG

Sa masunson, ang mga pamantalaan, radio kagtelebisyon nagawaragwag sang mganagakalatabu nga anomaliya kag mga krimen sakomunidad. Ginapakamalaut sang medya ini ngamga nagakalatabu kag sa masaminagapamangkot kon ano ang ginahimo sangSimbahan sa pagsabat sa sini nga mga kalautan.Ang Sinodo nagakilala nga ang Simbahan dapatara sa nahauna nga linya sang mga nagasumpongkag nagapakamalaut sa sining mga kalautan nganagaluntad sa sosyedad. Isa sang mga bulohatonsang Komisyon para sa Komunikasyon Sosyalamo gid ang pagpahibalo sa publiko nga ang

KOMUNIKASYON SOSYAL

123


Simbahan ara man sa patag sang pagpaluntadsang moralidad kag husto nga pagginawi sasosyedad paagi sa mga programa nganagapatigayon sini.

Artikulo 103.Ang Komisyon para sa KomunikasyonSosyal magahimo sing mga makatawagigtalupangod nga mga programa sa radyo,telebisyon kag mga video ngaginapangunahan sang batid kagmapatihan nga mga manugwaragwagkag manughambal agod nga ang mgaginatudlo sang Simbahan magsantu sapanahon kag may kahulogan sapangabuhi.

PAATHAG

Isa ka daku nga problema sa patag sang medyakag komunikasyon amo ang kompetensya. Agodmapukaw ang interes kag ang atensyon sangpubliko kinahanglan ang mga programa ngamakakuha sang ila igtalupangod, kagkinahanglan man ang mga tawo nga batid sapatag sang medya kag may mataas ngakredibilidad sa sosyedad. Isa man ini sang mgadapat tan-awon sang Komisyon para saKomunikasyon Sosyal suno sa Sinodo.

Artikulo 104.Ang Komisyon para sa KomunikasyonSosyal magahimo sang isa ka kompletonga pagtipon sang binag-o nga mgagamit, mga aktibidades kag mga pagtuonsa medya agod mapaayo pa gid ang mga

KOMUNIKASYON SOSYAL

124


programa, ang kaundan kag ang mgapamaagi sang Komisyon.

PAATHAG

Sa sining panahon sang madasig nga pag-abansesang teknolohiya, indi dapat maulihi ang Simbahansa patag sang komunikasyon. Tungod sini, ini ngadekreto sang Sinodo nagapanugyan nga angKomisyon para sa Komunikasyon Sosyal dapatpadayon nga nagasunod sa lakat sang sini nga mgabinag-o nga mga gamit kag mga aktibidades. Lakipna diri ang sarisari nga mga ginahalinan sang mgamateryal kag mga dokumento, ang mga pamaagisa pagbalay sang mga programa, ang mga kaundannga nagaduso sang husto nga moralidad kagpagtulon-an sang Simbahan kag iban pa gid ngamga pamaagi agod nga magmangin epektibo pagid ang apostolado sang sini nga Komisyon.

KOMUNIKASYON SOSYAL

125


MGA DEKRETO SA BAHINSANG MGA ESKWELAHAN NGA

KATOLIKO


Sa pinasahi nga paagi, ang Edukasyon ngaKatoliko lakip man sa kabalaka sangSimbahan tungod kay may katungdanansia sa pagbantala sang dalan sangkaluwasan sa tanan nga mga tawo, sapagpahayag sang kabuhi ni Kristo sa tanannga tumoluo, kag sa pagbulig sa ila sing

ESKWELAHAN NGA KATOLIKO

126


may walay kataka nga pagtatap agodnga i la madangat ang kabug-osansang kabuhi.

Lakip sa mga pamaagi sangEdukasyon nga Katol iko, angeskwelahan tama gid ka importante sapagpatubo sang kabug-osan sangpagkatawo. Paagi sa ihibalo nga amoang iya p inasahi nga misyon sapagpatubo sang ikasarang sa paghimosing husto nga des isyon kag sapagpaki la la sa indibidwal sapalanublion pangkultura nga ginbilinsa iya sang iya katigulangan, ang mgaestudyante ginabuligan agod nga angi la kabuhi karon mangin para saserbisyo sang plano sang Dios.

PAATHAG

Isa sang mga katungdanan sang Simbahanamo ang paghatag s ing Katol iko ngaEdukasyon sa mga tumoluo. AngEskwelahan nga Katol iko amo angimportante nga institusyon sa diin matumansang Simbahan ining iya katungdanan. AngEskwelahan nga Katoliko amo ang nagabuligagod nga ang estudyante makadangat sangnagakaigo nga kinaalam agod nga paagi sakinaalam sia makahibalo maghimo singhusto nga desisyon kag maangkon niya anghusto nga pag-apresyar sang kultura nganagabul ig sa iya sa pagki lala sang iyakaugalingon kag sang iya mga nagliligad. Ininga kinaalam amo ang nagahanda sa iyaagod nga ang iya kabuhi makaalagad sa Dioskag sa isigkatawo.


127


Artikulo 106.Ang mga Opisina sang Komisyon para saEskwelahan nga Katoliko kag sangSuperintendente sang mga Institusyon Pang-edukasyon sang Arkidiosesis sang Jaropagatukuron sing permanente lakip ang separadonga pagnombrar sa ila, upod ang ila natungdannga mga pagsulondan sa pagdumalahan kag mgatinawo, mga pundo nga natalana, opisina kagmanugtrabaho nga permanente agod nga ini silamakaobra kag magpanghikot sing nagakaigo.

PAATHAG

Ginapanugyan sini nga dekreto nga tukuronang duha ka opis ina: ang opis ina sangKomisyon para sa Eskwelahan nga Katolikokag ang opisina sang Superintendente sangm g a I n s t i t u s y o n P a n g - e d u k a s y o n s a n gArkidiosesis sang Jaro. Duha ini ka lainlainnga palangakuan nga nagakinahanglansang lainlain man nga mga pagsulondan,mga sistema sa pagpadalagan, mga tinawo,kag importante, may kaugalingon man nganatalana nga pundo agod iggasto sa iya mgaprograma.

Artikulo 107.A n g K o m i s y o n p a r a s a E s k w e l a h a n n g aK a t o l i k o m a g a h i m o s a n g i s a k aEducational Admiministrative Manual sapagdumalahan kag administrasyon sangm g a i n s t i t u s y o n p a n g - e d u k a s y o n s a n gA r k i d i o s e s i s s a n g J a r o n g a m a g a p a t - o dsang mga pagsulondan, mga gabay, mgap a m a a g i k a g p a g - i m p l e m e n t a r s a n g i y asistema pang-edukasyon.


128


PAATHAG

Isa sang mga importante nga instrumento sadiin mapahamtang ang tanan nga mga dapathimuon sa pagpadalagan kag pag-implementarsang mga bulohaton sang Komisyon para saEskwelahan nga Katoliko amo ang isa kakompleto nga libro ukon Manual. Amo ini angginapanugyan sang sini nga dekreto.

Artikulo 108.Pagahimuon man sang kada institusyonpang-edukasyon sang Arkidiosesis sangJaro ang mga Manual para sa Manunudlo,para sa mga Tinawo nga indi sakop sangPagpanudlo, kag para sa mga Estudyante,agod nga mahatagan sing maathag ngapagsulondan ang tanan nga patag sangkasugoan kag hilikuton pang-edukasyon.

PAATHAG

Subong nga dapat himuon sang Komisyon parasa Eskwelahan nga Katoliko ang isa kaManual, amo man ang ginapanugyan para sakada institusyon pang-edukasyon sangArkidiosesis agod nga ang mga manunudlo,ang mga tinawo nga wala nagatudlo, kag angmga estudyante may ila nga giya kag tuytoynahanungod sa mga pagsulondan sang sinanga institusyon.

Artikulo 109.Sa iya pagtalana sang mga pari para samga parokya sa diin may mga institusyonpang-edukasyon sa idalom sang pagtatapsang arkidiosesis, ang Personnel Board


129


sang Arkidiosesis magatamod sa mgayadtong nahanas sa pag-uyat sang mgakatungdanan pang-administrasyon kagpang-edukasyon. Ang pagka-Direktor sangano man nga institusyon pang-edukasyonsa idalom sang administrasyon kagpagtatap sang arkidiosesis paga-buksanpara sa pari, laiko, relihiyoso kag relihiyosanga may nagakaigo nga kwalipikasyonakademika kag may ikasarang saadministrasyon kag pagdumala.

PAATHAG

May mga parokya sa Arkidiosesis nga maymga eskwelahan nga katol iko, ngaginapanag-iyahan sang parokya, ukon sangarkidiosesis ukon sang isa ka institusyonrelihiyosa ukon sang isa ka hubon sang mgakatoliko nga laiko. Tungod sini, ang mga paringa ginapadala sa sini nga mga parokyadapat may nagakaigo nga ih ibalo kagikasarang sa administrasyon kag pagdumalasa sini nga mga eskwelahan. Ginapanugyansang dekreto nga ang Personnel Board sangArkidiosesis dapat magtamod sa sini ngasitwasyon agod nga manombrar ang mganagakaigo kag may kwalipikasyon nga mgapari sa sini nga mga parokya.

Artikulo 110.Ang Komisyon para sa Eskwelahan ngaKatoliko magatukod sang isa kaArchdiocesan Schools’ Evaluation Teamnga amo ang magatatap kag magatan-awsing regular sa obra sang institusyon pang-edukasyon sa idalom sang pagdumala kagpagtatap sang Arkidiosesis sang Jaro.


130


PAATHAG

Isa sang mga epektibo nga pamaagi agodmapatubo kag mapatin-ad ang pagpadalagan samga institusyon pang-edukasyon amo ang regularnga pag-usisa kag pagbinagbinag sang natungdannga institusyon. Agod nga matigayon ini,kinahanglan ang isa ka hubon sang mga nahanasnga mga tawo nga magabug-os sangArchdiocesan Schools’ Evaluation Team kag amoini ang ginapanugyan sang sini nga dekreto.

Artikulo 111.Ang mga pari kag mga administrador sangmga Eskwelahan nga Katoliko sa parokyamagapatigayon sang kultura sangpaghinun-anon kag padayon ngakomunikasyon sa isa kag isa.

PAATHAG

May mga parokya sa diin ang nagapadalagansang institusyon pang-edukasyon lain sang sapari. Tungod sini kinahanglan ang padayon ngakomunikasyon sa tunga sang paroko kag sangadministrasyon sang eskwelahan agod ngamapabakod pa gid ang serbisyo para sa katolikonga edukasyon nga amo ang pareho nga salabtonsang parokya kag sang eskwelahan kagmalikawan ang indi husto nga pagtamdanay kagang di-paghangpanay.

Artikulo 112.Ang Administrasyon sang Eskwelahan ngaKatoliko sa kada parokya magatan-aw ngaang Basic Ecclesial Communities (BEC)


131


magluntad bilang isa ka kultura sa ilaeskwelahan/komunidad nga katoliko.

PAATHAG

Tungod kay ang BEC amo ang pangkabug-osannga ginatuyo sang Sinodo kag makapatigayonsang bug-os nga paghiliusa, kinahanglan nga amoman ini ang ara sa pangkabilogan nga panan-awan kag handom sang Eskwelahan nga Katolikosa bilog nga arkidiosesis.

Artikulo 113.Ang Komisyon para sa Eskwelahan ngaKatoliko magatukod sang isa ka hubon ngasarang makonsulta sa pagtuon kag sapagbalay sang mga pagsulondannahanungod sa tuigan nga kontribusyonpinansyal halin sa mga Eskwelahan ngaKatoliko sa Arkidiosesis bilang sabat sapanawagan sang simbahan para sapaghigugma kag pagpasulabi sa mga imolagod nga sila makabaton man sang de-kalidad nga Edukasyon nga Katoliko.

PAATHAG

Ang edukasyon nga katoliko isa ka kinamatarongsang tanan, kag indi sang pila lamang ka mgatawo nga makasarang sa pagbayad sang mgagalastuhon agod makatuon. Tungod sini, salabtonsang mga Eskwelahan nga Katoliko angmaghatag sing kahigayonan sa mga imol agodnga sila man maka-eskwela. Ang labing epektibonga paagi agod matigayon ini amo ang isa kasistema sang bulig pinansyal sa diin makatiponang Arkidiosesis sang pundo para sa sini ngakatuyoan. Gani, ini nga dekreto nagapanugyan


132


nga dapat may isa ka hubon sang mga tawo ngasarang makonsulta kon paano ang pagbalay sangisa ka programa sa diosesis nga makasabat sa sininga kinahanglanon. Ini nga grupo dapat tukuronsang Komisyon para sa Eskwelahan nga Katoliko.


133


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGMGA ESTRUKTURA SA

ADMINISTRASYON


Ang pagpalapnag sang Ebanghelyo amoang labing madalom nga bokasyon kagmisyon sang Simbahan. Ara angSimbahan agod iya ibantala sa kalibutanang Maayong Balita sang kabuhi sangAmay dira kay Kristo paagi sa EspirituSanto agod nga iya madangat ang

ESTRUKTURA SA ADMINISTRASYON

134


kaluwasan. Kon ang Simbahan nagawalisang Ebanghelyo, iya ginakilala nga angbug-os nga kabuhi sang Simbahan aranasentro sa Santisima Trinidad. Ang Trinidadamo ang ginahalinan kag ang sulondan sangkabuhi sang Simbahan. Labaw sa tanan,ang Simbahan nagapamatuod sining kabuhisang Trinidad paagi sa espiritwalidad sangkomunyon. Ang Komisyon sa bahin sangAdministrasyon, paagi sa pagtuytoy sang sininga espiritwalidad, nagatuyo sa“pagpakamahal kag pagpatubo sang mgapamaagi kag estruktura nga, suno sanagaluntad nga pagsulondan sang Ikaduhanga Konsilyo Batikano, nagabulig sapagpabakod kag sa pag-tipig sa komunyon.

PAATHAG

Matuod nga ang Simbahan isa ka entidad ngaespirituhanon, pero kinahanglan niya angestruktura agod iya matuman ang iya bokasyonkag misyon nga amo ang pagbantala sangkaluwasan. Ang imahen nga ginapresentar sangsinodo nahanungod sini amo ang imahen sangSantisima Trinidad, nga bisan may lainlain ngapersona pero nagahiusa sa isa lamang ka kinaugalinga diosnon. Gani, ang mga estruktura nganagabug-os sang Simbahan sa Arkidiosesis sangJaro dapat tan-awon suno sa sini nga imahen.

Artikulo 115.Suno sa espiritu sang kasugoan, ang ginapatumansang Derecho Canonico nahanungod sa bisitapastoral sang Obispo sang diosesis pagasundonsing may katutom kag kakugi sa regular ngapaagi.


135


PAATHAG

Isa sang mga mabug-at nga bulohaton sangObispo sa iya diosesis amo ang pagkilala sangsitwasyon sang iya panong paagi sa ginatawagnga bisita pastoral. Ang kasugoan sang Simbahannagamando nga himuon ini sing regular sangObispo sa bagay nga sa sulod sang lima ka tuig,iya malibot ang kabug-osan sang iya diosesis.

Artikulo 116.Ang Obispo maganombrar sang mgaBikaryo Episcopal depende sakinahanglanon sang diosesis suno sasitwasyon kag lokasyon kagkinahanglanon pastoral, pareho sangBikaryo Episcopal para sa mgaRelihiyoso/a kag Kabuhi nga Konsagrado.

PAATHAG

Ang Bikaryo Episcopal amo ang pari nga nagabuligsa Obispo sa pag-administrar sang isa ka bahin ukongrupo sang iya diosesis. Ang Sinodo nagapanugyannga suno sa kinahanglan, kadakuon sang lugar kagiban pa nga mga balasihan, ang Obispomagnombrar sang mga Bikaryo Episcopal. Angehemplo nga ginasambit sang dekreto amo ang parasa mga Relihiyoso ukon Relihiyosa.

Artikulo 117.Tungod kay ang pagka-Chancellor isa kamabug-at kag sensitibo nga palangakuan,dapat nga ihatag ini sa isa ka pari. Angopisina kinahanglan may mga tinawo ngamay nagakaigo nga ikasarang kag suhol


136


suno sa kasugoan kag sa ikasarangpinansyal sang diosesis.

PAATHAG

Ang Chancel lor amo ang nagatipig,nagahimos kag nagatago sang tanan ngaimportante nga mga dokumentos kag datosnahanungod sa bilog nga arkidiosesis. Bisannga sarang man ini mahatag sa isa ka laiko,ang dekreto nagapanugyan nga dapat ihatagini sa isa ka pari agod nga maandamam angmga butang nga dapat alandaman.Ginapanugyan lamang nga ang Cancellerianga amo ang iya opisina dapat mabug-os sangmga tinawo nga may sampat nga ikasarangsa pagtuman sang ila bulohaton kag suholanman sing nagakaigo.

Artikulo 118.Isa ka sistema sang pagtipig sang mgadatos kag dokumentos kag pamaagisang komunikasyon nga nasentro sa isalamang ka opisina ang gamiton saCancel leria. Ang Arkidiosesismagagamit sang elektroniko ngapamaagi kag teknolohiya, kagmagsuhol sa isa ka opisyal kagmasal igan nga manugdul-ong sangmga sulat para sa isa ka madasig kagepektibo nga komunikasyon kagpagpalapnag sang impormasyon.

PAATHAG

Ang Cancelleria amo ang sentral nga opisinasang diosesis sa bagay nga dapat amo ini angsentro sang tanan nga komunikasyon kag


137


alagyan sang mga bulohaton sangpagdumalahan. Agod nga mas epektibo pa gidang pagpadalagan sini, dapat gamiton angmga binag-o nga teknolohiya sa pagtipig sangmga dokumento kag sa pagpadala sang mgakomunikasyon.

Artikulo 119.Sa pagtigayon sang pagkilala sang salabtonkag pagkatampad sa mga bagaypangmanggad, ang Komite Pinansyalmagatuman sing makugi kag sing maid-id sang mga pagsulondan sang derechonahanungod sa iya papel, bulohaton, mgakatapo kag kalawigon sa pwesto.

PAATHAG

Ang kasugoan sang Simbahan nga ara saKodigo sang Derecho Canonico may pinasahinga pagsulondan nahanungod sa mga bagaysang administrasyon nga naangot samanggad kag kwarta. Ang dekretonagapanugyan nga sundon ini sing maid-idagod masiguro ang husto kag matarong ngapagtipon kag paggasto sang pundo pinansyalsang arkidiosesis.

Artikulo 120.A n g p a p e l k a g b u l o h a t o n s a n gAdministrador Pinansyal kag ang iyakaangtanan sa Komite Pinansyal kagi b a n p a g i d n g a m g a s a n g a s a n gAdministrasyon dapat athagon kagtumanon.


138


PAATHAG

Ang Administrador Pinansyal amo angTesorero ukon Ekonomo sang diosesis. May iyanga piho nga bulohaton kag katungdanan ngaara sa kasugoan sang Simbahan.Ginapanugyan man sang sinodo nga sundonlang kag tumanon ini nga mga pagsulondan.

Artikulo 121.Ang Arkidiosesis magapreparar kagmagahanas sang mga pari, mgarelihiyoso/a kag mga laiko agodmagtrabaho sing “full-time” sa Tribunalsang Kasal nga may nagakaigo nga suholkag sweldo.

PAATHAG

Isa sang mga kinahanglanon nga opisina sangArkidiosesis amo ang Tribunal sa Kasal, sa diinginausisa ang mga kasal sang mga mag-asawanga nagbulolagay agod mahibaloan kon bala araang tanan nga mga elemento sang sakramentosang kasal sa tion nga sila nagpakasal, ukon sapagkamatuod, wala gid man sila ginkasal. Isa inika mabudlay nga bulohaton sa bagay ngakinahanglan ang mga tawo nga nakahibalo singtul-id sang ila ginahimo. Kag gani, ang Sinodonagapanugyan nga hanason kag preparahon singhusto ang tanan, pari, madre, relihiyoso ukonlaiko nga magatrabaho sa sini nga opisina.

Artikulo 122.Ang mga katungdanan sang Hubon sangmga Konsultores nga ara napahayag saKodigo paga-ipatuman sing bug-os.


139


PAATHAG

Ang Hubon sang mga Konsultores isa man kaimportante nga bahin sang Administrasyon. Amoini ang grupo nga ginakonsulta sang Obispo ilabina gid nahanungod sa mga mabug-at nga mgaproblema kag bulohaton pastoral. Ang ilapinasahi nga katungdanan ara tanan nasulat saKodigo kag gani, dapat gid ini ipatuman.

Artikulo 123.Ang Jaro Archdiocesan Pastoral Council(JAPC) pagaorganisahon liwat.

PAATHAG

Ini nga dekreto sang Sinodo nagakilala sangpresensya sang Konsilyo Pastoral sangarkidiosesis ugaling indi pa gid maathag ang iyasini hilikuton. Tungod sini, sa iwag sang mgaginhinun-anon sa sulod sang Sinodo,pagaorganisahon ini liwat suno man sa panan-aw sang amo nga Sinodo.

Artikulo 124.Ang Komisyon sa bahin sangAdministrasyon upod ang Jaro ArchdiocesanPastoral Council (JAPC) magapatigayonsang isa ka pagtuon sang lainlain nga mgamodelo sang mga Konsilyo sa Parokya, kagmagapanugyan kon ano ang paga-ipatuman sa bilog nga Arkidiosesis.

PAATHAG

Pareho man sa Konsilyo Pastoral sa Arkidiosesis,may ara man nga Konsilyo Pastoral sa mga


140


parokya pero lainlain ang ila estruktura kaglainlain man ang pagpadalagan. Ginapanugyansang sinodo nga dapat isa lamang ang modelosang sini nga mga Konsilyo kag kon ano ini ngamodelo, dapat tun-an sang Komisyon sa bahinsang Administrasyon upod ang Konsilyo Pastoralsang arkidiosesis.

Artikulo 125.Ang Komisyon sa bahin sangAdministrasyon upod ang JaroArchdiocesan Pastoral Council (JAPC)magausisa kag magatuon sang mga bag-o kag nagatuhaw nga mga ministeryo,agod nga matugyan ini kag maaksyonansang natungdan nga mga Komisyon sangArkidiosesis.

PAATHAG

Wala labot sa mga kinaandan na nga mgaministeryo, may ara pa gid nga nagatuhaw ngamga bag-o nga ministeryo. Ang mga kilala na ngaministeryo ginapatigayon na sang ila natungdannga mga Komisyon. Pero tungod kay ang ibanbag-o kag wala pa sing ila kaugalingon ngaKomisyon, ini sila dapat usisaon kag tun-an agodmatugyan sila sa isa ka Komisyon nga ara na,ukon agod matukod ang isa ka bag-o ngaKomisyon para sa ila.

Artikulo 126.Ang papel kag mga katungdanan sanglainlain nga mga Komisyon sa Arkidiosesis,upod ang ila galastuhon kag mga tinawopagapat-uron agod nga magmangin


141


epektibo kag mabinungahon angpagpatuman sang ila mga programa.

PAATHAG

Madamo ang mga natukod na nga Komisyonsang arkidiosesis. Sa karon, may mga 14 na kakomisyon kag ayhan magadamo pa ini. Angtagsatagsa ka Komisyon may iya nga pat-od ngahilikuton, kag sa masunson, nagaangot man inisa bulohaton sang iban pa gid nga mgaKomisyon. Agod nga malikawan ang pagdoblesang trabaho kag agod nga matutokan gid singhusto ang bulohaton sang kada isa, dapat ngatun-an ini kag pat-uron. Subong man, agod ngamagmangin epektibo ang trabaho sang kada isa,dapat may ila kaugalingon nga mga tinawo ngaginasweldohan sing husto.

Artikulo 127.Ang Obispo magahimo sang isa ka epektibonga Pang-arkidiosesano nga programapastoral para sa mga parokya. Ini ngaprograma dapat nga nagaisa, bug-os kagnagalakip sa tanan. Kaupod na sini ang mgamasunod:

a. Paagi sa Personnel Board, isa ka maathagnga mga pagsulondan sa pagnombrar samga paroko kag, suno sa mga pagsulondansang JAPA, ang pagnombrar sa mga kabulignga paroko, upod na ang estrikto nga pag-implementar sang ginatalana nga panahonsa paglingkod sa sini nga mga palangakuan;

b. Ang pagbalay sang isa ka may sistema kagalalangay nga pagtipon sang mga datosnahanungod sa parokya agod nga manginbalasihan sang paghimo sang pang-arkidiosesano nga programa pastoral.


142


c. Ang pagpadalagan sang pinansyal ngapagkabutang sang parokya suno sasistema pinansyal sang arkidiosesis.

d. Ang paghatag sing kahigayonan sa mganagatrabaho sa Curia nga mahikot ang ilaministeryo sa pag-atipan sa mga tumoluoagod nga ang Curia indi lamangadministratibo kag pang-opisina.

PAATHAG

“ P e r s o n n e l B o a r d ” , J A P A , m g apagkabutang sang Arkidiosesis, Curia – initanan nga mga bagay, bahin lamang sangm a s a n g k a d n g a k a b u h i s a n g i s a k aa r k i d i o s e s i s k a g i n i n g a d e k r e t on a g a p a n u g y a n n g a p a b a k u r o n a n gpagpadalagan kag ang pag-implementarsang mga programa sang diosesis . AngObispo amo ang tig-una nga manughikotsini nga bagay.

Artikulo 128.Dapat ipatuman sing estrikto ang mga arana nga pagsulondan para sa pagtukodukon pagbahin-bahin sang mga parokya,nahanungod sa:

a. Pag-usisa kag pagtipon sang mga datospara sa mga ihibalo nahanungod saparokya;

b. Nagakaigo nga pagkonsulta sa natungdannga mga tawo;

c. Ang pamat-od kag suporta sang mgaparokyano;

d. Ang pagkuha kag pag-angkon sang dutapara sa pagpatindog sa simbahan kag


143


kombento upod ang kompleto nga mgadokumento;

e. Ang pagkuha kag pag-angkon sang dutapara sa sementeryo.

PAATHAG

Ang pagtukod sang isa ka parokya isa sangm g a i m p o r t a n t e n g a b u l o h a t o n b i l a n gbahin sang pagpadalagan sang diosesis.Ang dekreto nagakilala nga may ara nanga mga pagsulondan kag kinahanglanlamang ang estrikto nga implementasyonsini.

Artikulo 129.Ang mga napat-od nga mga detalyenahanungod sa kabuhi kag ministeryo saparokya paga-itugyan kagpagapadalaganon sang natungdan ngamga Komisyon sa arkidiosesis.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagasiling nga ang lainlain ngamga Komisyon amo ang may katungdanan sapagpadalagan sang mga programa nahanungodsa bahin sang kabuhi sang diosesis nga ara saidalom sang ila pagtatap.

Artikulo 130.Ang pagnombrar sa mga Bikaryo Foraneopagapatigayunon sa espiritu kag suno sakatuyoan sang kasugoan kag wala ini singkahilabtanan sa kagustohan sang mganatungdan nga mga pari nahanungod sa


144


sentro nga lugar sang bikaryato kag sapersona sang Bikaryo Foraneo.

PAATHAG

Ang Bikaryo Foraneo amo ang pari nga saiya pagtatap kag pagbantay ginapahamtangsang kasugoan sang Simbahan angministeryo kag kabuhi sa sulod sa mgaparokya nga sakop sang iya Bikaryato. Agodnga matatapan niya sing maayo ining iyakatungdanan kinahanglan nga tun-an niyaang ginasi l ing sang Kodigo kag angpagnombrar sa iya nasandig sa hilway ngapagpi l i sang Obispo, kag wala s ingkahilabtanan ang sentro sang bikaryato ukonkon sin-o nga pari ang dapat ipahamtang sasini nga palangakuan.

Artikulo 131.Ang mga katungdanan sang BikaryoForaneo pagapasangkaron kag magalakipsa mga hilikuton sa Cancelleria parehosang pagkorehir kag pagtago sang mgadokumentos.

PAATHAG

Ang Kodigo may ara nga piho nga bulohaton ngadapat tumanon sang Bikaryo Foraneo. Apang angdekreto nagapanugyan nga sarang maduganganini nga bulohaton ilabi na gid sa mga butang ngasarang nila mahimo kag indi makapabug-at samga parokyano, halimbawa ang pagkorehir sangmga sayop nga mga datos sa mga dokumentopareho sang sertipiko sa bunyag, kompirma ukoniban pa nga mga dokumentos.


145


Artikulo 132.Isa ka propesyonal kag eksternal ngatenedor de libros ang pagasuholan agodnga usisaon ang sistema sang pagtipon,pag-isip kag paggasto sa arkidiosesis agodnga masiguro ang pagbantay kagpagbalanse, ang pag-aku sang salabtonkag ang pagkatampad sa mga bagaypinansyal.

PAATHAG

Isa sang mga delikado kag importante nga bagaynahanungod sa kabuhi sang diosesis amo angpagtipon kag ang paggasto sing husto kagnagakaigo sang pundo suno sa katuyoan kagmisyon sang simbahan. Agod nga matigayon ininga hilikuton sing may katutom kag sing maykatampad, kinahanglan ang serbisyo sang isa katenedor de libros nga wala sing kahilabtanan sakinaandan nga hilikuton sang Curia kag sangparokya.

Artikulo 133.Isa ka opisyal sa Curia ang pagahimuonnga Moderator nga amo angmagakoordinar sang mga bulohaton saCuria sang diosesis.

PAATHAG

Sa kadamuon sang mga hilikuton kag tulumanonsa opisina sang Curia, ginapanugyan sang dekretonga may isa gid nga mangin manugkoordinarsang tanan nga mga aktibidades agod manginmas epektibo ang trabaho sang kadadepartamento kag wala sing pagdoble sang


146


trabaho. Ini nga manugkoordinar ginatawag sakasugoan nga Moderator sang Curia.

Article 134.Samtang nga wala ginapasilabtan angkahilwayan sang Ordinaryo sang lugar,mahimo mahatagan sing pagtamod angpagtalana sang piho nga panahon sa pag-alagad para sa masunod nga mgapalangakuan:

a. Bikaryo Heneralb. Chancellorc. Tesorerod. Moderator sang Curia

PAATHAG

Suno sa kasugoan ini nga mga palangakuanhilway nga ginapili sang Obispo suno sa iyakaugalingon nga panan-aw kag wala singnatalana nga tiempo sa pag-alagad sa sininga pwesto kundi suno lamang sa luyag sangObispo. Pero ang sinodo nagapanugyan ngaayhan sarang man mapensar sang Obispokon bala maayo man kon tamdon man ininga bagay, ang paghatag sa ila sing natalananga tiempo sa pagpungko sa sini nga mgapwesto.

Artikulo 135.Pagatukuron ang Pang-arkidiosesano ngaOpisina para sa Research kag Developmentnga amo ang magatatap sa lainlain nga mgakinahanglanon. Magalakip ini sangpagtukod sang mga Komite ukon Komisyon,pareho sang:


147


a. Pang-arkidiosesano nga Komite para saKonstruksyon kag Preserbasyon ngapagatapuan sang batid nga mga tawo,upod ang representante halin sa Komisyonsang Liturhiya, nga ang ila katungdanannagalakip sa pagtan-aw kag sa pag-aprobar sang mga plano kag pagbantaysa mga konstruksyon agod nga masiguronga ginasunod ang mga plano. Ini ngakomite magadumala sa tanan nga mgaginapatindog sa parokya, (lakip ang mgakombento, mga hulot-tilipunan saparokya, mga simbahan kag mgasementeryo) kag subong man sapagpatuman sing estrikto sang ila disenyo.Pagaitugyan man sa iya ang pagtipig kagpagpakaayo sang mga dumaan nga mgasimbahan kag iban pa gid nga mga balaannga mga lugar nga ginpain bilang mgalugar nga ginatawag cultural heritage kaghandumanan sang pagtuo.

b. Ang Komisyon para sa Apostolado saBibliya nga may kwalipikado nga mgamanug-obra kag manughanas ngapagatugyanan sang iya mga programa sakompleto nga anum ka tuig, kag isa kaSentro sang Paghanas kag Pormasyon saBibliya agod nga masiguro nga ang mgaseminaristas, mga kaparian kag mga laikomakaangkon sang nagakaigo nganagapadayon nga edukasyon sa Santosnga Kasulatan.

c. Ang pang-arkidiosesano nga Komisyonpara sa Relihiyoso kag Konsagrado ngaKabuhi agod:

1. Maghatag sang pamaagi kagkonkreto nga mga estruktura ngamagapabakod sang isa ka kulturasang paghinun-anon sa tunga sang


148


Obispo, mga kaparian, relihiyoso kaglaiko;

2. Mapasiguro ang ila pagbulig sapagbalay kag pag-implementar,pagbantay kag pag-usisa sang mgaplano pastoral sang diosesis kag sangparokya;

3. Pagpahapos sang pagpaambitanaysang ila mga kagamitan kag iban pagid nga mga pagkabutang sapagsabat sang mga kinahanglanonsang ila kaingod nga komunidad kagsang diosesis;

d. Iban pa gid nga mga Komisyon, Komite kagmga Sentro nga kinahanglanon.

Paathag:

Ang ginapanugyan sini nga dekreto amo angpagtukod sang Opisina sang Research kagDevelopment. Ang mga nasambit sa ibabaw mgapila lamang ka butang nga nalakip sa bulohatonsining bag-o nga opisina. Ini nga opisina amo angmagatan-aw sang padayon nga pagsabat sa mganagatuhaw nga kinahanglanon para sa epektibonga administrasyon sa diosesis.


149


MGA DEKRETO SA BAHIN SANGMANGGAD

Artikulo 136.Pangduso nga Dekreto nga nagahatagsing Direksyon

Ang Dios nagapaambit sa aton sang Iyakabuhi. Sa sentro sining dulot sang kabuhiamo ang espiritu sang pagka-engkargado.Ini nga espiritu amo ang magabuhi,magahatag sing kusog kag magatuytoy saaton sa pagpadalagan sang mga bugay saaton: tiempo, ikasarang kag manggad.

MANGAD

150


Gani, ginakilala naton nga ang Dios amoang ginahalinan sang tanan nga aton, konano kita subong kag kon ano kita sa ulihikag amo ini ang nagahatag sing pat-odnga katuyoan sang pagpadalagan natonsang aton pagkabutang.

Bilang manugbaton kag manugtatap sangmadamo nga mga bugay sang Dios,ginapatubo naton ang isa ka pamatasansang pagpasalamat kag pagpaambit agodnga mas mahapos ang tunay ngapagpakig-isa nga may tagipusuon para samga imol sa paagi nga responsable kagmay pagka-tampad.

PAATHAG

Suno sa sining tig-una nga dekreto sa bahin sangmanggad, ang salandigan sang pag-administrarsang manggad sang Arkidiosesis amo angpagkilala nga kita mga tinugyanan ukonengkargado sang Dios sang tanan nga Iyaginhatag sa aton: tiempo, ikasarang kagmanggad. Dapat naton pasalamatan ini ngabutang kag ang nagakaigo nga pagpasalamat amoang paggamit sini nga mga bugay sa aton parasa ikaayo sang tanan, ilabi na gid sang mga imolkag nagakinahanglan.

Artikulo 137.Ang Pagka-engkargado sang mgaPagkabutang magatamod sa isa ka sistemasa diin ang mga parokya nga buganamaghatag sing bulig sa mga ginakulang.Sa sini nga paagi, isa ka may sistema kagsarang mahimo nga pagtuon ang

MANGAD

151


pagapatigayunon sa tuyo nga ma-implementar ang isa ka pundo nga komunsa Arkidiosesis agod nga mangin mahaposang tunay nga pagpaambitanay.

PAATHAG

Isa sang mga daku nga problema sangarkidiosesis amo ang sitwasyon sa diin maymga parokya nga bugana samtang may mgaparokya nga ginakulang gani bisan lang samatag-adlaw nga kinahanglanon sang pari.Ang espiritu sang pagka-engkargadonagatulod nga ang pagpaambitanaypatigayunon sa paagi nga ginasuporta sangdalagku nga mga parokya ang mga magamaynga parokya tubtob nga sa ulihi makatiponsang isa ka komun nga pundo ang arkidiosesisnga amo ang magapadalagan sini nga sahisang pagpaambitanay.

Artikulo 138.Pagapatigayunon kag paga-implementarang isa ka may sistema kag natun-an singmaayo nga pagsuporta sang mga pari.

PAATHAG

Isa sang mga daku nga bulohaton sangKomisyon sa bahin sang Manggad amo angpagtukod sang isa ka sistema sang alalangaynga pagsuporta sa mga pari agod ngamadedikar nila ang ila kaugalingon sapagserbisyo sing lubos sa mga tumoluo kagwala na nagapalibog kon sa diin sila makuhasang ila mga kinahanglanon.

MANGAD

152


Artikulo 139.Ang komun nga pundo sang Arkidiosesismagatalana kada tuig sang mga bulig parasa mga masunod, luwas pa gid sang iban:

a. pundo sosyal para sa mga imolb. mga programa pang-administrasyon,

pang-katekesis kag pang-pastoral sangArkidiosesis

c. suporta para sa mga seminaryod. suporta para sa padayon nga pagporma,

pagtatap sang ikaayong lawas, kag pensionsang mga kaparian.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagapahayag sang pila lamangka mga katuyoan sang komun nga pundo.Maathag nga ang espiritu sang pagka-engkargado ginapakita dira sa paggamit sangkalibutanon nga manggad para sa kaayohan sangtanan.

Artikulo 140.Ang estruktura sang administrasyon pang-manggad pagaathagon, kag magalakipsang pat-od nga listahan sang kadatrabaho, pag-angot sa iban kag natalananga kalawigon sa pwesto, agod mapasiguroang isa ka epektibo nga pagpadalagan sangmanggad.

PAATHAG

Kinahanglan ang nahanas kag batid nga mgatawo nga magatrabaho sa sini nga opisina sangArkidiosesis. Dapat nga ang ila obra maathag agod

MANGAD

153


nga himuon nila ang ila natalana nga trabaho.Subong man, dapat may pag-angtanay sa tungasang lainlain nga mga opisina sa tuyo ngamagbuligay kag magmangin epektibo ang ilaserbisyo. Ang kalawigon sa pwesto isa man sangmga butang nga dapat tun-an kag klarohon.

Artikulo 141.Ang kaparian, ilabi na gid ang mga kuraparoko dapat mapahibalo pa gid sang ilakatungdanan kag obligasyon bilangadministrador sang parokya. Ang isa kanagapadayon nga paghanas ang ihatag saila agod nga mangin batid sila sa paghikotsang ila tulomanon. Ini nga paghanasmagalakip sang paglista sang mga kita kaggastos, pagmaneho sang tinawo,kasugoan sibil kag iban pa.

PAATHAG

Ang kura paroko amo ang administrador sangpagkabutang sang parokya. Tungod sini, dapatniya mahibaloan ang mga katungdanan sang isaka administrador. Kinahanglan man niya angpaghibalo sang paghatag sing husay sang iyaadministrasyon kag gani, dapat sia mahanas sapaghimo sing nagakaigo nga lista sang kita kaggastos sa parokya. Dapat man niya tun-an angginapatuman sang kasugoan sibil nahanungod samga nagatrabaho agod nga malikawan ang gamonga mahimo matuga sang indi pagsunod sa layi.

Artikulo 142.Ang Konseho Pang-manggad sangArkidiosesis kag ang Konseho Pang-manggad sang Parokya magapanghikot

MANGAD

154


bilang manugbulig sa pari ngaadministrador kag dapat athagon ang ilakatungdanan kag mga responsabilidad.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagaliwat lamang sangginapatuman sang Kodigo sang kasugoan sangSimbahan sa diin ginapanugyan nga sa iyatrabaho bilang administrador, ang Obispo sadiosesis kag ang Paroko sa iya parokya dapatbuligan sang Konseho Pang-manggad paagi sa ilamga panugdaon kag panugyan kon sila angkonsultahon.

Artikulo 143.Isa ka regular nga pormasyon ang paga-ihatag man sa mga katapo sang FinanceCouncil ukon sa Committee onTemporalities kag sa mga tinawo sangadministrasyon pinansyal agod ngamaaman sila sa ila mga katungdanan.

PAATHAG

Ang kasugoan sang Simbahan nga yara saKodigo sang Derecho Canonico may mgapagsulondan nahanungod sa mga katungdanansang Finance Council kag sang KomisyonPinansyal sa diosesis kag sa mga parokya. Walalabot sini, ang mga bagay nahanungod sapagkabutang kag manggad nga dutan-onnagakinahanglan man sang isa ka kristiano ngapanan-aw suno sa ginatudlo sang Ginuo. Tungodsini, kinahanglan ang pinasahi nga pormasyonsang mga nagatrabaho sa sini nga patag sangkabuhi sang simbahan.

MANGAD

155


Artikulo 144.Ang estado sang tanan nga mga nagaobrasa Simbahan pagadumalahan sang mgapagsulondan nga nagasakdag sanghustisya kag tunay nga pagtahod sadignidad sang tawo kag subong man sangkultura sang pagka-propesyonal kagKristiano nga pag-alagad.

PAATHAG

Bilang mga empleyado nga nagatrabaho saSimbahan, ang mga tinawo dapat tratahon sunosa ginapaabot sang hustisya nahanungod sasweldo kag suno sa ila dignidad bilang tawo, perobilang kristiano, ang espiritu sang pagpangalagadpara sa komunidad, kag subong man angobligasyon sa pagpangalagad sing nagakaigobilang mga propesyonal nga manugtrabaho indiman pagkalimtan.

Artikulo 145.Pagkatapos sang isa ka seryoso ngapagtuon nga nagalakip sang isa ka maid-id nga pagpangusisa kag pagkonsulta, isaka pareho nga sistema pinansyal ang paga-implementar sa bilog nga Arkidiosesis. Ininga sistema pinansyal magalakip sanghusto nga pagplano, pag-budget,pagpangita sing pundo, pagbalay sangsistema sang paghatag sing husay, pag-awdit kag pagsometer sang mga report.

PAATHAG

Ini nga dekreto nagapanugyan sang isa ka parehokag naplano sing husto nga pagpadalagan sang

MANGAD

156


manggad sang diosesis kag sang parokya suno saisa ka syentipiko nga pagtuon kag pagsayasat sangtanan nga mga bagay nahanungod sini.

Artikulo 146.Ang sistema pinansyal magapadali sangpagkabunayag. Magalakip ini sang bulan-bulan nga report sa bahin sang mgaparokya kag kada-tatlo ka bulan ngareport sa bahin sang Arkidiosesis.

PAATHAG

Ang ginatawag nga “transparency” ukonpagkabunayag amo ang makahatag sa tawo singpagsalig kag ihibalo kon paano ginagasto sangdiosesis kag sang parokya ang ila bulig sasimbahan. Tungod sini, ang mga pamaagi parehosang paghatag sing regular nga report makabuliggid sing daku.

Artikulo 147.Isa ka opisina sang awdit ang pagatukuronsa Arkidiosesis. Ini nga opisina amo angmaga-awdit sa Curia, sa mga parokya kagsa iban pa gid nga mga institusyon parehosang mga eskwelahan parokyal kag mgakomisyon.

PAATHAG

Upod sa “transparency”, ang regular ngapag-awdit ukon pag-usisa sang mga kita kagmga gastos dapat patigayunon sang isa kaopisina nga gintukod gid para sini. Kag amoini ang ginapanugyan sang sini nga dekretosang sinodo.

MANGAD

157


Artikulo 148.Isa ka miting sang mga pangulo sangFinance Councils sa bikaryato angpagahiwaton kada tatlo ka bulan agod ngamabuligan kag mahatagan sing suportaang kada isa sa pagpabakod sang ilaoperasyon pinansyal.

PAATHAG

Ang isa ka butang nga makita sa sini nga dekretoamo ang pagkilala nga sa kada parokya dapatmay iya nga Finance Council, kag amo gid manini ang ginapatuman sang kasugoan sangSimbahan. Agod nga magbuligay ini nga mgaCouncils, ginapanugyan sang sini nga dekretonga may regular nga miting ang mga pangulosini nga mga Council sa level sang mga bikaryato.

Artikulo 149.Isa ka Opisina para sa Administrasyonsang Pagkabutang ang magatipig kagmaga-update sang iya kaugalingon ngamga records kag ini magalakip sang mgarecords sang parokya nahanungod saginapa-obra sa lugar, kag mga plano pang-estruktura kag pang-arkitektura.

PAATHAG

Ang kada parokya kag iban pa nga mgainstitusyon sa arkidiosesis may ila ngakaugalingon nga mga pagkabutang nga gina-administrar kag sa masunson amo man angginagikanan sang ila suporta. Tungod sini,kinahanglan ang maathag kag na-update ngamga records nahanungod sini. Ilabi na gid kon

MANGAD

158


may mga plano sang pagpa-obra sang mgaproyekto ukon pagpa-develop sang lugar, dapatmay ara nga piho nga mga plano agod nga angmga na-umpisahan na nga mga proyektopadayunon na lang sang masunod nganagadumala kag malikawan ang mga paggastotungod sang paliwat-liwat sang mga plano.

Artikulo 150.Ang sistema sang pag-inventaryo para samga parokya kag sa mga institusyon sadiosesis ang pagarepasohon kag paga-implementar. Ini nga sistema sang pag-inventaryo magapadali sang nagakaigonga pagtugyan sang mga Pagkabutangsang Parokya.

PAATHAG

Ang kada parokya kag institusyon may iyaman nga mga pagkabutang luwas sa mga dutakag iban pa nga mga pagkabutang ngaginatawag “indi mahulag”, kag ini amo angmga kagamitan nga sa masunson ginagamitkag nagakaguba ukon nagakadula. Angdekreto nagapanugyan nga dapat mayinventaryo ukon may listahan sang sini ngamga butang kag dapat nga na-update ini pirmeagod nga malikawan ang gamo kag pagsala-salakon tiempo na sang pagkambiohanay sang pagdumalahan.

Artikulo 151.Pagai-update ang inventaryo sang mgakadutaan sang simbahan kag magalakipini upod sa iban pa gid, sang estado legalsang mga pagkabutang, kag ang mgakondisyon sang pagdonar sini sa ila.

MANGAD

159


PAATHAG

Ini nga dekreto nagapanugyan nga kinahanglanklaro kag matinlo ang mga dokumentonahanungod sa mga pagkabutang nga ginapanag-iyahan sang simbahan. Indi lamang ang mgatitulo legal kundi subong man ang mga papelessang donasyon kag kon ano ang mga kondisyonnga naangot sa pagdonar sang sini nga mgapagkabutang.

Artikulo 152.Pagaklaruhon ang mga pagsulondannahanungod sa paggamit sang mga dutasang simbahan. Ang mga duta ngaginapanag-iyahan sang simbahan dapatmahibaloan kag masiguro agod ngasarang ini maggamit sa palaabuton ngamga inadlaw..

PAATHAG

Ini nga dekreto naangot sa dekreto sa ibabaw.Ini nagapakilala nga may mga kadutaan pa angsimbahan nga wala mapiho tungod kay ayhanwala sing papeles ukon indi maathag angpagdonar sini. Tungod sini, indi maggamit singhusto ini nga mga duta. Sa bagay ngakinahanglanon gid ang pagtan-aw kag pagpihosang sini nga mga butang agod nga maggamitini sa pila ka adlaw kag sing may kasigurohan.

Artikulo 153.Sa nibel sang Arkidiosesis, pagapabakuronang pagsuporta paagi sa konseho legal kagiban pa nga mga tekniko nga paagi ngamay kaangtanan sa pag-administrar sangmga pagkabutang.

MANGAD

160


PAATHAG

Isa ka importante nga butang nga kinahanglanongid nahanungod sa pagpadalagan sang mgapagkabutang sang simbahan amo ang ihibalonahanungod sa mga ginamando sang layi sanggobyerno kag iban pa gid nga mga tekniko ngamga paagi. Agod matigayon ini, ang Arkidiosesisdapat maghatag sing bulig sa mga nagapadalagansang mga pagkabutang sang simbahan, ilabi nagid sa mga parokya, agod nga ini nga mga ihibalokag pamaagi mahibaloan sing nagakaigo.

Artikulo 154.Pagatukuron ang Arkidiosesano nga Komitepara sa Sementeryo sa idalom sang Opisinasang Pagdumalahan sang mga Pagkabutangagod nga magbalay kag mag-implementarsang mga pagsulondan nahanungod sapagplano, paggamit kag pagpadalagan sangmga sementeryo. Ini nga Komite may iyaman nga kapareho sa parokya sa idalom sangKonsilyo Pinansyal sang Parokya agod ngamapadali ang obra sa parokya upod angkoordinasyon sa Arkidiosesano nga Komitepara sa Sementeryo.

PAATHAG

Halos ang tagsa ka parokya sa Arkidiosesis mayiya nga sementeryo. Ang mga sementeryo bahinman sang mga pagkabutang sang simbahan.Tungod sini, kinahanglan ang isa ka opisina ngamagaplano kag magapadalagan sang mgasementeryo. Subong man, dapat may ara mannga opisina nga kasubong sini sa bahin sangparokya, agod nga ining duha ka opisina sa idalomsang Komite sa Manggad magbuligay sa pag-

MANGAD

161


implementar sang mga pagsulondan nahanungoddiri.

Artikulo 155.Ang mga pagkabutang nga relihiyoso sangparokya pagatipigan bilang handumanansang pagtuo. Agod matigayon ini,pagatukuron ang isa ka komite sa parokyasa idalom sang Komite sa Manggad, upodman ang bulig sang Komite sa Pagsimba,sa paghibalo, paghimo sang imbentaryo,pagbantay kag pagtipig siningpagkabutang sang parokya.Pagapatigayunon man ang nagakaigo ngapagdokumento sang mga pagkabutangnga gintugyan sa mga organisasyonrelihiyosa, mga pribado nga mga personakag mga panimalay.

PAATHAG

Luwas sa mga pagkabutang kag manggad parehosa kwarta kag mga kadutaan, may ara pa gid ngamga bagay nga ginapanag-iyahan ang simbahannga malahalon indi tungod sang ila presyo kundibangod sang ila kaangtanan sa relihiyon kag sapagtuo. Ang dekreto nagapanugyan nga ini ngamga bagay dapat kabigon nga palanublion sangpagtuo nga indi dapat madula sa pagtipig sangsimbahan. Tungod sini, dapat nga kilalahon konano ini nga mga bagay, dapat himoan singimbentaryo kag dapat tipigan. Himoan man singnagakaigo nga mga papeles kag dokumento agodmahibaloan kon sin-o ang tag-iya ukon sin-o ngaginatugyanon sa pagdumala sini – ayhan isa kaasosasyon, ayhan isa ka pribado nga persona ukonayhan isa ka panimalay.

MANGAD

162


Artikulo 156.Ang mga laiko magabaton sangpormasyon agod ila mahangpan ang ilakatungdanan sa pagsuporta sa simbahan.

PAATHAG

Paagi sa bunyag, ang mga laiko indi lamangkatapo nga buhi sang simbahan kundi nga mayila man katungdanan sa pagsuporta sini agod ngaiya matigayon ang iya misyon. Tungod sini, angpagsuporta sang mga kinahanglanon sangsimbahan paagi sa paghatag sang bulig pinansyalisa ka bagay nga dapat tun-an kag hangpon sangmga laiko.

Artikulo 157.Isa ka pagtuon ang pagahimuon sa pag-implementar sang isa ka sistema sangdiesmos sa Arkidiosesis sa tuyo ngapagadulaon ang sistema sang ginatawagnga “arancel”.

PAATHAG

Ang labing makahulogan kag konkreto nga paagisang pagka-katapo sang komunidad sangsimbahan amo ang paagi sang pagka-tinugyananukon Stewardship. Ang espiritu sang Stewardshipginapakita sing maathag dira sa paghatag sangikapulo nga bahin sang pagkabutang ukon sangkinitaan nga dapat kabigon bilang gintugyan sangDios sa tagsa ka katapo sang simbahan. Amo iniang diesmos. Paagi sa Komisyon sa bahin sangManggad, dapat tun-an ini nga paagi sapagsuporta sa simbahan agod nga ma-implementar ini sing nagakaigo kag sa labing

MANGAD

163


madali nga panahon sa bagay nga madula na angsang una nga sistema sang “arancel”.

Artikulo 158.Isa ka maathag kag kompleto ngapagsulondan para sa mga proyekto sangpagtipon sing pundo ang pagahimuon agodnga ini sila mangin instrumento man sapagpalapnag sang ebanghelyo.

PAATHAG

Sa masunson, may mga proyekto sa parokya ngamatigayon lamang kon makatipon sing pundo sapaagi nga indi kinaandan. Ini nga paagi sangpagtipon sang pundo dapat patigayunon indilamang agod nga makatipon sing kwarta kundiagod nga mangin instrumento man sangebanghelisasyon, kon sayuron, ang kaalwan sapaghatag nadangat tungod kay ang taghatagnakatuon sang iya katungdanan bilang pagtulon-an sang ebanghelyo.

MANGAD

164


165


166


167


Ang mga Decreto sang Ikatlo nga Synodo Diocesano Sang JaroGinlubad sa Hiligaynon

ni Reb. Msgr. Higinio Velarde, PAGin lay-out sa libro

sang Commission on Social Communications sang Arkidiocesis sang Jaro© Arkidiocesis sang Jaro XXVIII

168


Documents

1 MGA DECRETO I S D S J · ANG MGA DEKRETO SANG IKATLO NGA SINODO DIOSESANO ... halimbawa mga panimalay, mga eskwelahan, ... bahin sang Parish Pastoral Council ukon sang