1. UvodSeminarski rad je podijeljen u est dijelova, a to su:
uvod, makroekonomija, makroekonomski pokazatelji, makroekonomski
pokazatelji FBiH, makroekonomski pokazatelji USK-a i zakljuak. U
ovom seminarskom radu, objasnit emo osnovne pojmove iz
makroekonomije, sa osvrtom na ciljeve i instrumente makroekonomije.
Politika, drutvena i socijalna sudbina zemalja ovisi o privrednom
uspjehu i njeno podruje ekonomije nije danas vanije za nacionalni
uspjeh od njenih makroekonomskih uinaka. U makroekonomskoj analizi
postoji nekoliko kljunih makroekonomskih varijabli, kao to su bruto
drutveni proizvod, stopa nezaposlenosti, inflacija, neto uvoz, neto
iznos, koje emo teoretski objasniti. U predzadnjem i zadnjem dijelu
navedene makroekonomske pokazatelje koje smo teoretski objasnili,
potkrijepit emo dokazima, odnosno izvjetajem Federalnog zavoda za
razvoj, tako da emo pokazati vrijednosti makroekonomskih
pokazatelja Federacije Bosne i Hercegovine i UnskoSanskog kantona
za 2009. godinu. Kroz rad emo utvrditi da li Bosna i Hercegovina,
kao zemlja u tranziciji, pokazuje tendenciju ekonomskog rasta ili
pada, da li ima deficit ili suficit, kolika je zaposlenost, a
kolika nezaposlenost i mnoge razradit emo druge probleme koji su
zanimljivi za ovu zemlju.
1
2. MakroekonomijaOpe prihvaena, najjednostavnija i
najrazumljivija definicija makroekonomije glasi: Makroekonomija je
prouavanje ponaanja ekonomije u cjelini.1 Glavne kategorije i
varijable kojima se bavi makroekonomija su: ukupna proizvodnja ili
bruto domai proizvod, ekonomski rast i razvoj, agregatna ponuda
roba, agregatna potranja roba, zaposlenost, odnosno nezaposlenost,
ravnotea i neravnotea ekonomskog sistema, investicije, tednja,
inflacija deflacija, opi nivo cijena, trgovinska odnosno platna
bilanca itd.
2.1. Instrumenti makroekonomske politikeInstrument ekonomske
politike je ekonomska varijabla koju kontrolira vlada, a koja moe
utjecati na jedan ili vie makroekonomskih ciljeva. Mijenjajui
monetarnu, fiskalnu ili druge politike vlade mogu voditi privredu
prema boljoj kombinaciji outputa, stabilnosti cijena, zaposlenosti
i meunarodnoj razmjeni. Instrumenti makroekonomske politike su: 1.
monetarna politika, 2. fiskalna politika, 3. ekonomski odnosi sa
inostranstvom i 4. politika dohotka. 2.1.1. Monetarna politika
Monetarnu politiku vlada vodi upravljanjem novcem, kreditom, i
bankarskim sustavom. Novac se sastoji od sredstava razmjene ili
metoda plaanja. Danas, ljudi koriste gotov novac i depozite po
vienju da bi platili svoje raune. Centralna banka moe regulirati
koliinu novca dostupnu ekonomiji. Mijenjajui ponudu novca Centralna
banka moe utjecati na mnogo financijskih i ekonomskih varijabli kao
to su kamatnjaci, cijene dionica, cijene stanovanja i devizni kurs.
Ograniavanje ponude novca uzrokuje vee kamatnjake i smanjuje
ulaganja, to uzrokuje smanjivanje GDP-a i niu inflaciju. Ako je
Centralna banka suoena s recesijom, ona moe poveati ponudu novca i
sniziti kamatnjake da bi potaknula ekonomsku aktivnost. Tana
priroda monetarne politike, nain na koji Centralna banka nadzire
novac i veze izmeu novca, proizvodnje i inflacije, jedno je od
najvanijih i najproturjenijih podruja makroekonomije. 2.1.2.
Fiskalna politika Fiskalna politika oznaava upotrebu poreza
izdataka drave, odnosno javne potronje. Izdaci drave javljaju se u
dva oblika. Prvi su kupovine drave, a one obuhvataju izdatke na
dobra i usluge, nabavke tenkova, izgradnju cesta, plae za suce,
nastavnike, zdravstvene radnike, profesionalne vojnike, policajce.
Potronja drave odreuje relativnu veliinu javnog i privatnog
sektora, znai koliko GNP-a se troi kolektivno, ne privatno. Iz
makroekonomske perspektive, javna potronja utjee na opu razinu
potronje i na taj nain utjee na razinu GNP-a. Drugi dio fiskalne
politike, oporezivanje, utjee na ukupnu privredu na dva naina.
Porezi smanjuju dohotke stanovnitva. Ostavljajui kuanstva s manje
raspoloivog dohotka, porezi imaju tendenciju smanjivanja potronje
stanovnitva na dobra i usluge. To smanjuje potranju za dobrima i
uslugama, to na kraju smanjuje ostvareni GNP. Uz to, porezi utjeu
na trine cijene, utjeui na taj nain na poticaje i ponaanje. Na
primjer, to se vie oporezuju profiti poduzea, poduzea se
obeshrabruju da ulau u nova kapitalna dobra. 2.1.3. Politika
meunarodnih ekonomskih odnosa Kako privrede postaju sve povezanije,
oni koji formiraju ekonomsku politiku posveuju sve veu panju
politici meunarodnih odnosa. Ovi instrumenti svrstavaju se u dvije
kategorije. Prvo su politike razmjene, koje se sastoje od carina,
kvota i ostalih mjera koje1
Dornbuch R., Fisher S., Macroeconimics, Mc. Graw Hill
International, 1990., str.3
2
ograniavaju ili potiu uvoz ili izvoz. Veina trgovinskih politika
ima malo utjecaja na makroekonomsko ponaanje, meutim, s vremena na
vrijeme, ogranienja meunarodne razmjene postaju toliko velika da
uzrokuju velike ekonomske poremeaje, inflacije ili recesije. Druga
skupina mjera politike posebno namijenjena vanjskom sektoru je
upravljanje tritem deviznih kurseva. Na meunarodnu razmjenu zemlje,
utjee njezin devizni kurs koji predstavlja cijenu njene vlastite
valute izraenu u valutama drugih zemalja. Zemlje usvajaju razliite
sisteme regulisanja svojih deviznih kurseva. Neki sistemi doputaju
da devizni kursevi budu odreeni samo ponudom i potranjom, drugi
uspostavljaju fiksne devizne kurseve u odnosu na druge valute.
2.1.4. Politike dohotka Kada inflacija prijeti da izmakne kontroli,
vlade trae put za stabiliziranje cijena. Tradicionalni put za
usporavanje inflacije bio je da vlade poduzmu korake monetarne ili
fiskalne politike, da smanje proizvodnju i poveaju nezaposlenost.
Meutim, ta tradicionalna strategija pokazale se izuzetno skupom.
Potrebno je hiljade milijardi dolara gubitka GNP-a da bi se
inflacija smanjila za nekoliko procenata. Suoene s potrebnom da
uzmu tako neugodan lijek, vlade esto trae druge metode za
suzbijanje inflacije. Te alternative nalaze se u rasponu od
kontrole nadnica i cijena do manje dramatinih mjera poput
dobrovoljnih smjernica za nadnice i cijene. Politike za kontrolu
nadnica i cijena poznate su kao politike dohotka, a one su
kontraverzne svim makroekonomskim politikama. Ekonomisti smatraju
da su ove politike neefikasne. Drugi smatraju da one ne samo da su
nekorisne, ve i gore od toga, da se mijeaju u djelovanje slobodnih
trita, da kvare promjenjivost relativnih cijena i ne uspijevaju
smanjiti inflaciju. Zemlja raspolae irokom paletom instrumenata
ekonomske politike koje moe upotrijebiti da bi postigla svoje
makroekonomske ciljeve. Politike dohotka su pokuaji vlade da ublai
inflaciju direktnim koracima, bilo verbalnim uvjeravanjem ili
propisanom kontrolom nadnica i cijena.
3
3. Makroekonomski pokazateljiPri procjeni uspjenosti
sveobuhvatne privredne efikasnosti, ekonomisti promatraju etiri
podruja: proizvodnju, zaposlenost, stabilnost cijena i meunarodnu
razmjenu.
3.1. ProizvodnjaSveobuhvatna mjera ukupne proizvodnje u jednoj
privredi je bruto drutveni proizvod (GNP)2. To je mjerilo trine
vrijednosti svih roba i usluga finalne potranje proizvedenih u
jednoj zemlji tokom jedne godine. Postoje dva naina za mjerenje
GNP-a. Nominalni GNP je mjeren u tekuim trinim cijenama. Realni GNP
je procijenjen u konstantnim ili nepromjenjivim cijenama. Promjene
realnog GNP-a su najbolje i iroko pristupane mjere nivoa i rasta
proizvodnje, a slue kao paljivi posmatra pulsa nacionalne privrede.
Nestalnosti u sveobuhvatnoj privrednoj aktivnosti su poznate kao
privredni ciklusi. Tokom silaznog privrednog ciklusa milioni ljudi
gube posao, a drava ostaje bez roba i usluga vrijednih milijarde
dolara zbog velikog smanjenja proizvodnje. Usprkos kratkoronim
kolebanjima GNP-a koja se vide u privrednim ciklusima suvremene
ekonomije najee pokazuju stabilan dugoroni rast realnog GNP-a i
napredak u ivotnom standardu, a to napredovanje je poznato kao
privredni rast. Primjer toga je amerika privreda, koja je mona
lokomotiva napretka u razdoblju duem od jednog stoljea, kako
pokazuje rast potencijalnog proizvoda.3 Potencijalni GNP je
dugoroni trend realnog GNP-a. On predstavlja dugorone proizvodne
mogunosti proizvodnje koju privreda moe ostvariti uz odravanje
stabilnih cijena. Potencijalni proizvod se takoer ponekad zove
proizvod na razini visoke zaposlenosti. Kad privreda djeluje na
svom potencijalnom GNP-u, nezaposlenost je niska, a vrijednost
proizvodnje je visoka. Tokom privrednih ciklusa, tekui GNP odstupa
od potencijalnog. Razlika izmeu potencijalnog i stvarnog GNP-a zove
se GNP jaz. Veliki GNP jaz znai da je privreda u silaznom kretanju
i da djeluje unutar granice svojih proizvodnih mogunosti. Kretanje
privrede silaznom putanjom naziva se recesija, kad je jaz malen, a
depresija kad je jaz velik.
3.2. Visoka zaposlenost, niska nezaposlenostLjudi ele biti u
mogunosti pronalaska dobrog, visoko plaenog posla bez predugog
traenja ili ekanja. Radna snaga ukljuuje sve zaposlene osobe i one
nezaposlene pojedince koji trae posao. Iskljueni su oni koji su bez
posla, a koji ga ne trae. Stopa nezaposlenosti ima tendenciju
kretanja kao i privredni ciklus, to znai da kad je proizvodnja
smanjena, potranja za radom pada, a stopa nezaposlenosti se
poveava. Nezaposlenost je dosegla empirijske razmjere u velikoj
krizi 1930-tih godina kad je etvrtina radne snage bila nezaposlena.
Iako je zemlja izbjegla veliku depresiju, u posljednja dva
desetljea dolo je do znaajnog poveanja dijela radne snage koji je
nezaposlen. Cilj ostvarenja dobrog zaposlenja za sve koji ga ele
pokazao se sve tee ostvarivim. Visoka je nezaposlenost i ekonomski
i drutveni problem. Kao ekonomski problem, ona je rasipanje
dragocjenih sredstava. Kao drutveni problem, ona je izvor velike
patnje, jer se nezaposleni radnici mue sa smanjenim dohotcima.
Tijekom razdoblja visoke nezaposlenosti, ekonomska se tegoba
prenosi i tetno djeluje na osjeaje ljudi i ivote obitelji.
Stanovnitvo se prema zaposlenosti dijeli na etiri skupine:
2 3
gross national product Samuelson P.A. i Nordhaus W., Ekonomija,
14. izdanje, McGraw-Hill, MATE, Zagreb 1992. god. str. 398.
4
zaposleni stanovnitvo koje obavlja bilo koji plaeni posao, kao i
ono koje ima zaposlenje ali je odsutno sa posla zbog bolesti,
trajkova ili praznika; nezaposleni stanovnitvo koje nije zaposleno,
ali aktivno trai posao ili eka da se vrati na posao; izvan radne
snage stanovnitvo koje se koluje, odrava kuu, koje je u mirovini,
koje je suvie bolesno da bi moglo raditi ili jednostavno oni koji
ne trae posao; radna snaga svi oni koji su zaposleni ili
nezaposleni.
Veliina zaposlenosti mjeri se stopom zaposlenosti koja je
jednaka odnosu broja zaposlenih (Z) i veliine radne snage (RS).
Veliina nezaposlenosti mjeri se stopom nezaposlenosti koja je
jednaka odnosu broja nezaposlenih (N) i veliine radne snage (RS).
Stopa nezaposlenosti je broj nezaposlenih podijeljen ukupnom radnom
snagom.
3.3. Stabilne cijeneOdrati stabilne cijene unutar slobodnog
trita je suptilan posao, koja ukljuuje ocjenu da je trina privreda
koja glatko funkcionira, najefikasniji nain za organiziranje veine
privrednih aktivnosti. Na slobodnom tritu cijene su do najvee mogue
mjere odreene ponudom i potranjom, a drava ne kontrolira cijene
pojedinanih dobara. Samo doputajui poduzeima da slobodno odreuju
cijene, moe se osigurati da trite usmjerava resurse ka njihovoj
najefikasnijoj upotrebi. Drugi dio ovog cilja je sprjeavanje, da
opa razina cijena naglo raste ili naglo pada. Trina ekonomija
koristi cijene kao mjerilo za mjerenje ekonomske vrijednosti i kao
nain za voenje poslova. Kada se ekonomsko mjerilo naglo mijenja u
razdobljima rasta cijena, ljudi postaju zbunjeni i troe mnogo
vremena brinui se o vrijednosti svoga novca. Nagle promjene cijena
vode u ekonomsku neefikasnost. Najuobiajenije mjerilo ope razine
cijena je indeks potroakih cijena poznat kao CPI4. CPI prati cijene
fiksne koare dobara koju kupuje tipini urbani potroa (ukljuujui
stavke poput hrane, stanovanja, odjee i medicinske skrbi). Od 2008.
godine u BiH se izraunava i prati indeks potroakih cijena (CPI).
Federalni zavod za statistiku poinje sa praenjem indeksa potroakih
cijena koji sukladno meunarodnim standardima predstavlja ope
priznatu mjeru inflacije. Stoga je prestalo praenje cijena na malo
i trokova ivota. Pored toga indeks potroakih cijena koristi se za
usklaivanje plaa i zarada u skladu sa kolektivnim ugovorima, te
penzija i socijalnih davanja. Takoer se koristi i za ouvanje
vrijednosti kod ugovora s indeksnim klauzulama, omoguuje
usporeivanja stope inflacije s drugim zemljama, omoguuje
usporeivanje kretanja cijena unutar zemlje izmeu pojedinih regiona,
te slui kao osnovu za deflacioniranje pojedinih makroekonomskih
agregata u statistici nacionalnih rauna i dr. Promjene u razini
cijena se zovu stope inflacije, to oznaava stopu rasta ili pada
razine cijena od jedne do druge godine. Deflacija se zbiva kada
cijene opadaju, tj. stopa inflacije je negativna. Veina zemalja tei
zlatnoj sredini cjenovne fleksibilnosti, esto tolerirajui blagu
inflaciju kao najbolji nain da se sistemu cijena dopusti da
funkcionira efikasno.
3.4. Meunarodna trgovinaVeina zemalja nastoji plodonosno
sudjelovati u meunarodnoj trgovini. Uvoze i izvoze dobra, usluge i
kapital. Daju ili uzimaju kredite od inozemnih partnera. Imitiraju
strane tehnologije ili prodaju nove proizvode u inozemstvu. Njihovi
ljudi putuju na sve strane svijeta zbog posla ili uitka. Dugorono,
drave obino nastoje odrati uvoz i izvoz u ravnotei. Brojana razlika
izmeu vrijednosti izvoza neke zemlje i njezina uvoza zove se neto
izvoz, to znai da je neto izvoz jednak vrijednosti izvoza minus
vrijednost uvoza. Kada je neto izvoz4
consumer price index
5
pozitivan prisutan je trgovinski suficit. Trgovinski deficit
nastaje kada je vrijednost uvoza vea od vrijednosti izvoza.
6
4. MAKROEKONOMSKI POKAZATELJI FBIH5
Povrina u km : 26.109,7 Kantoni: 10 Opine: 79 Naseljena mjesta:
3.330 Stanovnitvo: 2.327.318 Prirodni prirataj: 3.314 Gustina
naseljenosti: 89,1 Neto plaa u KM: 792 GDP u mil. KM: 15.165 GDP
per capita u KM: 6.516 Uvoz u mil. KM: 8.202 Izvoz u mil. KM: 3.686
Investicije u mil. KM: 4.1572
Slika 1. Karta BiH podijeljena po kantonima
Trenutna ekonomska situacija u Federaciji BiH, pod uticajem
svjetske ekonomske krize, ima sljedee karakteristike: pad
proizvodnje i prometa u najvanijim privrednim granama otean pristup
financijskim sredstvima pad izvoza i uvoza pad agregatne tranje
smanjenje priliva iz inostranstva poveanje nezaposlenosti smanjenje
fiskalnih prihoda. Procjena je da su navedeni negativni trendovi
prema dostupnim statistikim pokazateljima, prouzrokovali pad GDP-a
u 2009. godini u procentu od 3%. U 2009. godini GDP po glavi
stanovnika (prisutni broj stanovnika) iznosi 6.516 KM. Bruto domai
proizvod (GDP) i GDPa po stanovniku daju se u sljedeem
pregledu:
Tabela 1. Bruto domai proizvod (GDP) po kantonima za 2009.
godinu Opina Stanovnitvo GDP u GDP po GDP po hiljadama KM
stanovniku u stanovniku u KM5
za 2009. godinu
7
1 USK POK TK ZDK BPK SBK HNK ZHK SAK K - 10 Federacija BiH
2 288.114 39.886 498.549 400.602 33.093 254.992 225.930 81.707
423.645 80.800 2.327.318
3 1.193.450 227.468 2.388.417 2.305.012 204.721 1.167.671
1.602.893 442.805 5.240.870 391.245 15.164.553
KM 4 4.142 5.703 4.791 5.754 6.186 4.579 7.095 5.419 12.371
4.842 6.516
FBiH = 100 5 63,6 87,5 73,5 88,3 94,9 70,3 108,9 83,2 189,9 74,3
100,0
U 2009. godini dolo je do smanjenja obima industrijske
proizvodnje tako da je zabiljeen pad ukupne industrijske
proizvodnje u procentu od 11,6%. Najvei pad industrijske
proizvodnje ostvaren je u oblasti preraivake industrije, a posebno
u djelatnosti Proizvodnja motornih vozila, prikolica i
poluprikolica (70,8% u odnosu na prolu godinu). Rast proizvodnje
ostvaren je u djelatnostima: 1. proizvodnje duhanskih proizvoda
(12,8% u odnosu na prolu godinu), 2. proizvodnje koksa, derivate
nafte i nuklearnog goriva (3,6%), 3. proizvodnje hemikalija i
hemijskih proizvoda (3%), 4. proizvodnja celuloze, papira i
proizvoda od papira(2,4%). Uee fizikog obima industrijske
proizvodnje po kantonima u industrijskoj proizvodnji Federacije, i
rast fizikog obima industrijske proizvodnje u 2009. godini daju se
u slijedeoj tabeli: Tabela 2. Industrijska proizvodnja po kantonima
STRUKTURA U % INDEKS KANTON 2008. 2009. 2008./2007. 2009./2008. USK
3,3 3,0 102,6 82,4 POK 1,0 1,1 137,9 113,2 TK 28,0 27,3 110,4 87,2
ZDK 20,6 20,1 94,1 87,5 BPK 0,9 0,9 107,7 89,4 SBK 5,8 5,9 102,3
91,8 HNK 10,6 11,5 112,8 102,6 ZHK 1,8 1,6 96,8 76,2 SAK 25,3 25,9
123,8 94,5 K - 10 2,8 2,7 112,2 91,3 Federacija BiH 100,0 100,0
107,9 88,4 U 2009. godini u Federaciji BiH ostvaren je izvoz u
vrijednosti od 3.686 miliona KM to je u odnosu na 2008. godinu
manje za 20,7%. U 2009. godini ostvaren je uvoz u Federaciji BiH u
vrijednosti od 8.202 miliona KM ili 27,8%% manje u odnosu na
prethodnu godinu. Procenat pokrivenosti uvoza izvozom 2009. godini
iznosi 44,9%.8
Trgovinski deficit Federacije BiH u 2009. godini ostvaren je u
iznosu od 4.334 miliona KM (35,4% manje od prologodinjeg deficita).
Vrijednosti izvoza i uvoza kao i pokrivenosti uvoza izvozom roba
daje se u sljedeoj tabeli: Tabela 3. Vanjskotrgovinska razmjena po
kantonima u 2009. godini Pokrivenost INDEKS 2009/2008 U HILJADAMA
KM KANTON USK POK TK ZDK BPK SBK HNK ZHK SAK K - 10 Federacija BiH
IZVOZ 158.914 40.302 754.990 829.148 68.951 396.091 471.772 191.604
660.998 113.243 3.686.013 UVOZ 246.107 123.581 1.092.142 974.335
65.006 659.721 905.489 882.651 3.079.248 173.663 8.201.943 IZVOZ
82,9 65,1 79,2 81,9 83,9 84,2 65,8 97,3 88,0 85,6 79,3 UVOZ 74,5
51,1 72,4 63,3 105,6 72,2 73,6 84,9 72,0 82,1 72,2
uvoza izvozom robe u%
64,6 32,6 62,1 85,1 106,1 60 52,1 21,7 21,5 65,2 44,9
Najvei uvoznici za 2009. Godinu u FBiH su: Aluminij d.d. Mostar
Volkswagen Sarajevo Mittal Steel Zenica d.o.o. Global ispat koksna
industrija d.o.o. Lukavac JP Elektroprivreda HZ HB d.d. Mostar
Energoinvest d.d. Sarajevo TMD Ai d.o.o. Gradaac Hifa oil d.o.o.
Teanj Holdina d.o.o. Sarajevo Petrol BiH oil company d.o.o.
Sarajevo. Najvei izvoznici za 2009. Godinu u FBiH su: Aluminij d.d.
Mostar Mittal Steel Zenica d.o.o. Global ispat koksna industrija
d.o.o. Lukavac Volkswagen Sarajevo Prevent cutting d.o.o. Visoko
TMD Ai d.o.o. Gradaac JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo Borac
export import d.d. Travnik Standard d.d. Sarajevo Kapis d.o.o.
Tomislavgrad. Ukupan broj zaposlenih je rastao do kraja 2008.
godine, kada je sa 430.745 pao na 426.556 zaposlenih u 2009.
godini, to je manje za 4.189 ili za 1,0 % u odnosu na 2008. godinu.
I ovdje se moe uoiti da je recesija sa znaajnim kanjenjem zahvatila
Federaciju BiH. Treba imati na umu da se ovdje radi o podacima o
registriranoj, a ne stvarnoj zaposlenosti, te je razumno
pretpostaviti da su se na udaru otkaza najprije nali neprijavljeni
zaposleni. Zbog9
poznatog problema rada na crno nije mogue iz slubenih
statistikih podataka izvui zakljuke o razmjerama uticaja recesije
na zaposlenost u Federaciji BiH. Prema izvjetaju Federalnog zavoda
za statistiku u strukturi zaposlenih 62,7% ine zaposleni u
privredi, a 37,3% su zaposleni u vanprivredi. Najvei pad zaposlenih
zabiljeen je u preraivakoj industriji (5.685 zaposlenih ili 6,5%
manje u odnosu na 2008.g.) i graevinarstvu (1.392 manje zaposlenih
u odnosu na 2008. godinu ili 5,1% ). Stepen zaposlenosti
stanovnitva u Federaciji BiH u odnosu na aktivno stanovnitvo iznosi
54,6%. Broj zaposlenih i stepen zaposlenosti stanovnitva po
kantonima daje se u sljedeoj tabeli: Tabela 4. Stepen zaposlenosti
po kantonima u 2009. godini KANTON 1 USK POK TK ZDK BPK SBK HNK ZHK
SAK K 10 FBiHStanovnitvo
Broj zaposlenih6
Radno sposobno stanovnitvo
Aktivno stanovnitvo
Stepen zaposlenosti u %7Stanovnitvo8 Radno sposobno
stanovnitvo9Aktivno stanovnitvo10
2 288.114 39.886 498.549 400.602 33.093 254.992 225.930 81.707
423.645 80.800 2.327.318
3 32.794 5.166 81.882 70.907 4.896 37.298 42.018 14.310 119.532
9.753 426.556
4 199.444 27.793 343.338 275.219 22.197 170.564 150.328 54.700
283.943 52.301 1.579.827
5 71.643 10.852 171.132 136.596 9.127 74.688 71.614 23.456
185.831 18.194 781.133
6 11,4 13,0 16,4 17,7 14,8 14,6 18,6 17,5 28,2 12,1 18,3
7 16,4 18,6 23,8 25,8 22,1 21,9 28,0 26,2 42,1 18,6 27,0
8 45,8 47,6 47,8 51,9 53,6 49,9 58,7 61,0 64,3 53,6 54,6
Na evidencijama slubi za zapoljavanje 31.12.2009. godine u
Federaciji BiH je bilo registrovano 354.577 lica to je vie za
15.934 ili 4,7% u odnosu na 2008. godinu. Od ukupnog broja
nezaposlenih, 47,3% prvi put trai zaposlenje, a 52,7% ih je bilo
ranije zaposleno. Od ukupnog broja nezaposlenih, 224.684 (63,4%),
su strune osobe, dok je 129.893 (36,6%) nestrunih osoba. Stopa
nezaposlenosti porasla je u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu,
sa 44,0% na 45,4% . Stepen nezaposlenosti u odnosu na radnu snagu u
FBiH u 2009. godini iznosi 45,4 %. U 2009. godini u FBiH prosjena
mjesena neto plaa iznosi 792 KM ili 5,45% vie u odnosu na prethodnu
godinu. Ukupan broj penzionera u decembru mjesecu 2009. godine
iznosio je 356.063. Prosjena penzija u decembru 2009. godine
iznosila je 353,83 KM pri emu je minimalna iznosila 296,36 KM. Za
penzije/mirovine koje se finansiraju iz prorauna Federacije BiH
koeficijent za obraun i isplatu penzija/mirovina za mjesec decembar
2009.6
Ukupna zaposlenost na teritoriji FBiH obuhvaa zaposlene u
poslovnim subjektima (pravnim osobama), obrtu i slobodnim
profesijama, odbrani i policiji. Broj zaposlenih u odbrani (8.000),
nije razvrstan po opinama i kantonima. 7 U skladu sa metodologijom
Centralne banke BiH, stepen zaposlenosti se izraunava tako da se
broj zaposlenih podijeli sa prisutnim stanovnitvom i pomnoi sa 100
8 Stepen zaposlenosti se izraunava tako da se broj zaposlenih
podijeli sa radno sposobnim stanovnitvom (stanovnitvo staro od
15-65 godina) i pomnoi sa 100 9 Stepen zaposlenosti se izraunava
tako to se broj zaposlenih podijeli sa aktivnim stanovnitvom
(radnom snagom tj. zaposleni + nezaposleni) i pomnoi sa 100 10
Izvor podataka za broj stanovnika: Federalni Zavod za statistiku -
Mjeseni statistiki pregled FBiH 10/09, za zaposlenost: Federalni
Zavod za statistiku - Mjeseni statistiki pregled po kantonima u
FBiH 3/10. Obrada: Federalni Zavod za programiranje razvoja.
10
godine je 1,485. Za sve ostale penzije/mirovine koeficijent za
obraun i isplatu penzija za mjesec decembar 2009. godine iznosio je
1,65. Od 2008. godine u BiH se izraunava i prati indeks potroakih
cijena (CPI). Federalni zavod za statistiku poinje sa praenjem
indeksa potroakih cijena koji sukladno meunarodnim standardima
predstavlja ope priznatu mjeru inflacije. Stoga je prestalo praenje
cijena na malo i trokova ivota. Pored toga indeks potroakih cijena
koristi se za usklaivanje plaa i zarada u skladu sa kolektivnim
ugovorima, te penzija i socijalnih davanja. Takoer se koristi i za
ouvanje vrijednosti kod ugovora s indeksnim klauzulama, omoguuje
uporeivanja stope inflacije s drugim zemljama, omoguuje uporeivanje
kretanja cijena unutar zemlje izmeu pojedinih regiona, te slui kao
osnov za deflacioniranje pojedinih makroekonomskih agregata u
statistici nacionalnih rauna i dr. Ukupan indeks potroakih cijena u
FBIH u 2009. u odnosu na 2008. Godinu biljei pad po stopi od 0,3%.
Ostvaren rast indeksa potroakih cijena u FBiH se kretao kako
slijedi: 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 105,89 101.93
107,70 99,7
Poslovni subjekti su pravne i fizike osobe koji obavljaju
djelatnost sukladno sa propisima, te tijela dravne vlasti, tijela
dravne uprave i tijela lokalne samouprave i uprave. Registrovan
broj pravnih lica sa stanjem 31.12.2009. godine iznosi 43.619 to je
vie za 4,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Dijelovi
poslovnog subjekta su organizacione jedinice u sastavu poslovnog
subjekta poslovne jedinice (radionice, skladita, uredi, stovarita,
predstavnitva, prodajna mjesta) smjetene na geografski odreenom
mjestu. Na dan 31.12.2009. godine registrovano je u sastavu pravnih
lica ukupno 23.120 poslovnih jedinica ili 4,4% vie nego u 2008.
godini. Fizike osobe su osobe koje obavljaju djelatnost u svoje ime
i za svoj raun, a odnose se na obrt i slobodna zanimanja, tako da
je broj registrovanih fizikih lica obrtnika u 2009. godini iznosio
51.674 to je vie za 1,4% u odnosu na 2008. godinu.
11
5. MAKROEKONOMSKI POKAZATELJI USK-a Povrina u km2: 4.125 Opine:
8 Naseljena mjesta: 355 Stanovnitvo: 288.144 Prirodni prirataj: 622
Gustina naseljenosti: 69,8 Neto plaa u KM: 739 GDP u mil. KM: 1.193
GDP per capita u KM: 4.142 Uvoz u mil. KM: 246 Izvoz u mil. KM: 159
Investicije u mil. KM: 170Slika 2. Karta USK-a Prema procijenjenim
podacima Federalnog Zavoda za programiranje razvoja za 2009.
godinu, GDP (bruto domai proizvod) u Federaciji BiH iznosi 15.165
mil. KM (ukljuena neregistrirana ekonomija NOE). U 2009. godini GDP
po glavi stanovnika (prisutni broj stanovnika) iznosi 6.516 KM, dok
u Unsko sanskom kantonu iznosi 4.142 mil KM ili 63,6% od prosjeka
Federacije. U Unsko sanskom kantonu procjenjuje se da je ostvaren
GDP u iznosu od 1.193 mil KM to u odnosu na GDP Federacije iznosi
7,9%. Pregled GDP-a po opinama u kantonu kako slijedi:
Tabela 5. Bruto domai proizvod (GDP) u 2009. godini Opina 1Biha
Bosanska Krupa Bosanski Petrovac Buim Cazin Klju Sanski Most Velika
Kladua
Stanovnitvo 2 61.287 28.137 7.601 17.865 62.468 19.687 44.508
46.561 288.114 2.327.318
GDP - u hiljadama KM 3 398.828 87.954 48.527 37.911 185.008
71.273 166.810 197.139 1.193.450 15.164.553
GDP po stanovniku u KM 4 6.508 3.126 6.384 2.122 2.962 3.620
3.748 4.234 4.142 6.516
GDP po stanovniku u KM-FBiH = 100 5 99,9 48,0 98,0 32,6 45,5
55,6 57,5 65,0 63,6 100,0
USK Federacija BiH
Procjenu za 2009. godinu u FBiH, kantonima i opinama izvrio
Federalni zavod za programiranje razvoja prema slijedeoj formuli:
broj zaposlenih u opini x prosjena plaa u opini broj zaposlenih u F
BiH x prosjena plaa u FBiH x GDP FBiH
12
Ovim se dobija priblina procjena GDP-a kantona i opina, jer nisu
uzete sve komponente koje utiu na obraun stvarnog GDP-a.11 U 2009.
godini u FBiH ostvaren je pad fizikog obima industrijske
proizvodnje po stopi od 11,6%. Uee fizikog obima industrijske
proizvodnje u ovom kantonu u industrijskoj proizvodnji Federacije
iznosi 3,0%, dok je u ovom kantonu ostvaren pad fizikog obima po
stopi od 17,6% u 2009. godini. Tabela 6. Indeks fizikog obima
industrijske proizvodnje 2009/2008 OPIS FBiH Industrija ukupno 88,4
C. Rudarstvo 96,4 D. Preraivaka industrija 83,9 - proizvodnja hrane
i pia 93,1 - proizv. kemikalija i kemikalijskih proizvoda 103,0 E.
Snabdijevanje el. energ. gasom i vodom 95,7
USK 82,4 74,9 78,7 96,8 75,9 96,5
U Federaciji BiH u 2009. godini ostvaren je izvoz u vrijednosti
od 3.686 miliona KM ili 20,7% manje u odnosu na 2008. godinu, dok
je u USK iznosio 159 miliona KM ili 17,1% manje u odnosu na 2008.
godinu ili 4,3% od ukupnog izvoza FBiH u 2009. godini. U 2009.
godini ostvaren je uvoz u Federaciji BiH u vrijednosti od 8.202
miliona KM ili 27,8% manje u odnosu na prethodnu godinu, dok je u
USK vrijednost uvoza iznosila 246 miliona KM ili 25,5% manje u
odnosu na 2008. godinu ili 3,0% od ukupnog uvoza FBiH u 2009.
godini. Pokrivenost uvoza izvozom u FBiH u 2009. iznosila je 44,9%,
a u USK 64,6%. U 2009. godini u FBiH ostvaren je prosjean broj
zaposlenih u visini od 426.556 to je u odnosu na isti period
prethodne godine manje za 1,0% ili za 4.189 zaposlenih. U USK
zaposlenost iznosi 32.794, to je u odnosu na prethodnu godinu manje
za 1.840 zaposlenih ili 5,3% manje u odnosu na 2008. godinu. Broj
zaposlenih u USK uestvuje u ukupnom broju zaposlenih u FBiH sa
7,69%. Registrovan broj nezaposlenih u FBiH sa stanjem na dan
31.12.2009. godine iznosi 354.577, to je vie za 4,7% u odnosu na
2008. godinu. Registrovana nezaposlenost u USK u 2009. godini na
kraju decembra iznosi 38.849 lica koja trae zaposlenje, to je vie
za 7,08% u odnosu na prethodnu godinu, tako da broj nezaposlenih u
odnosu na FBiH iznosi 7,69%. Stepen nezaposlenosti u odnosu na
radnu snagu u FBiH u 2009. godini iznosi 45,4 %, a u USK 54,2%.
Pregled nezaposlenih po opinama u USK u 2009. godini iskazan je u
slijedeoj tabeli:
Tabela 7. Stepen nezaposlenosti u 2009. godini11
Federalni zavod za programiranje razvoja, Makroekonomski
pokazatelji FBiH za 2009. godinu, str.16
13
Opina
Nezaposleni
Broj zaposlenih
Aktivno stanovnitvo
Stepen nezaposlenosti u %
1Biha Bosanska Krupa Bosanski Petrovac Buim Cazin Klju Sanski
Most Velika Kladua USK Federacija BiH
2 8.980 4.260 1.205 2.509 8.704 2.364 4.213 6.614 98.849
354.577
3 11.726 2.826 1.104 1.381 5.428 1.803 4.152 4.374 32.794
426.556
4 20.706 7.086 2.309 3.890 14.132 4.167 8.365 10.988 71.643
781.133
5 43,4 60,1 52,2 64,5 61,6 56,7 50,4 60,2 54,2 45,4
U 2009. godini prosjena mjesena neto plaa iznosi 792 KM ili
5,45% vie u odnosu na prethodnu godinu. U USK prosjena plaa
iznosila je 739 KM to je vie za 7,72% u odnosu na 2008. godinu i to
je 93,3% u odnosu na prosjek FBiH. Plae u USK po opinama u 2009.
godini dajemo u slijedeoj tabeli: Tabela 8. Prosjena neto plaa u
2009. godini Opina 1 Biha Bosanska Krupa Bosanski Petrovac Buim
Cazin Klju Sanski Most Velika Kladua USK Federacija BiHProsjena
neto plaa u KM 2
FBiH = 100 3 107,0 89,4 76,5 87,0 84,3 81,2 85,2 83,4 93,3
100,0
847,59 708,40 606,07 689,20 668,08 642,98 674,78 660,32 738,85
792,08
Ukupan broj penzionera u FBiH u decembru mjesecu 2009. godine
iznosio je 356.063. Prosjena penzija u decembru 2009. godine
iznosila je 353,83 KM pri emu je minimalna iznosila 296,36 KM. Za
penzije koje se finansiraju iz prorauna Federacije BiH koeficijent
za obraun i isplatu penzija za mjesec decembar 2009. godine je
1,485. Za sve ostale penzije koeficijent za obraun i isplatu
penzija za mjesec decembar 2009. godine iznosio je 1,65. U USK broj
penzionera u istom periodu iznosi 20.285 ili 5,7% od ukupnog broja
penzionera u FBiH. Prema statistikim podacima broj registrovanih
pravnih osoba 31.12.2009. godine je bio 43.619 u Federaciji BiH to
je vie za 1.897 novoregistronih ili 4,5% u odnosu na 2008. godinu,
dok je u USK broj registrovanih iznosio 4.418, to je u odnosu na
prolu godinu vie za 123 ili 2,9% u odnosu na 2008. godinu. Broj
registrovanih pravnih osoba u USK uestvuje u ukupnom broju
registrovanih pravnih osoba u Federaciji BiH sa 10,1%. Broj
registrovanih fizikih lica obrtnika sa stanjem 31.12.2009. godine
51.674 u FBiH, to je vie za 738 registrovanih obrtnika ili 2,9% u
odnosu na prethodnu godinu, dok je u USK broj registrovanih
obrtnika iznosio 3.779 to je manje za 13 registrovanih u obrtu ili
0,3% u14
odnosu na 2008. godinu. Broj registrovanih fizikih lica-obrtnika
u USK uestvuje u ukupnom broju registrovanih fizikih lica-obrtnika
u Federaciji BiH sa 7,3%.
15
6. ZAKLJUAK Bosna i Hercegovina je jedna od drava u regiji koja
je u posljednjoj deceniji XX stoljea doivjela tako obimna ratna
razaranja koja nisu upamena na ovim prostorima jo od Drugog
svjetskog rata. Prije izbijanja spomenutih ratnih sukoba na
prostorima bive Jugoslavije, Bosna i Hercegovina je po svojim
makroekonomskim performansama bila razvijenija od nekih
tranzicijskih zemalja koje su sada punopravne lanice Evropske
unije. Bosanskohercegovaki GDP-a danas je tek na razini od oko 60 %
prijeratnog nivoa. Globalna recesija je u svjetskoj ekonomiji
prouzrokovala pad ekonomske aktivnosti, nelikvidnost realnog
sektora, probleme financiranja tekueg prihoda, rasta i razvoja
kompanija, depresiju potronje graana i agregatne potronje, te
enormni rast nezaposlenosti. Recesija je dovela do diskontinuiteta
u ekonomskom rastu u FBiH. Stope ekonomskog rasta koje su se
kretale u prosjeku 5-6% u posljednjih pet godina, pretvorene su u
ekonomski pad. Prouavajui podatke koji su mi bili dostupni,
zakljuila sam da se BiH, kao tranziciona zemlja, kao i FBiH, suoava
sa recesijom. Svi makroekonomski pokazatelji su negativni za FBiH u
smislu da pokazuju ekonomski pad.
16
7. Literatura:1. Dornbuch R., Fisher S., Macroeconimics, Mc.
Graw Hill International, 1990. godine2. Omerdi M., Uvod u
makroekonomiju, Grafiar Biha, Biha, 2005. godine 3. Samuelson P.A.
et. al., Ekonomija, Mc. Graw Hill International 4. Babi M.,
Makroekonomija, Mate Zagreb, Zagreb, 2004. godine
17
9. Popis ilustracija:Slike 1. Karta BiH podijeljena po kantonima
2. Karta USK-a Tabele 1. Bruto domai proizvod (GDP) po kantonima za
2009. godinu 2. Industrijska proizvodnja po kantonima 3.
Vanjskotrgovinska razmjena po kantonima u 2009. godini 4. Stepen
zaposlenosti po kantonima u 2009. godini 5. Bruto domai proizvod
(GDP) u 2009. godini 6. Indeks fizikog obima industrijske
proizvodnje 7. Stepen nezaposlenosti u 2009. godini 8. Prosjena
neto plaa u 2009. godini
18
