LIGJ 12 MIS Ligjerata E Commerce Likaj [Compatibility Mode]

1. Hyrje në E-commerce

Çka është Tregtia (Commerce)?

• Tregtia e zakonshme mund të definohet si:

– Nga fjalori gjuhësor Tregtia (Commerce) është emërtim që ka të bëjë:

• Shkëmbim ose shitblerje të mallrave, sidomos shkëmbim i mallrave me shumicë (sasi të mëdha), mes vendeve të ndryshme ose komuniteteve; tregti e zgjeruar ose qarkullim.

1E-commerce / LIKAJ

Çka është E-commerce?

E-commerce (Electronic commerce – Tregtia elektronike) është term i përgjithshëm për çdo lloj biznesi apo transaksioni tregtar që përfshin transferin e informatës në Internet.

Kjo mbulon lloje të ndryshme të bizneseve nga website të bazuar në shkëmbimin tregtar të mallrave dhe shërbimeve, siç janë www.amazon.com , www.ebay.com apo www.mp3.com etj.

2E commerce / LIKAJ

E-commerce është përdorimi i komunikimeve elektronike për të bërë biznes.E-commerce nuk ka të bëjë me teknologjinë. Ky nuk është biznes i ri. E-commerce është metodë për kompanitë për të krijuar dhe operuar me biznesin e tyre në një mënyrë të re ndryshe. E-commerce përfaqëson realizimin digjital përkundër transaksioneve të zakonshme të bazuara në letra biznesore, ndërmjet bizneseve, ndërmjet biznesit dhe konsumatorëve të tij ose ndërmjet qeverisë dhe qytetarëve ose bizneseve.

3E commerce / LIKAJ

• E-commerce është – Përdorimi i komunikimit elektronik për të bërë biznes

• Veçanërisht, transferi i informatave (transaksioneve), në Internet.

• Disa përdorin termin E-business për t‘iu referuar të gjitha kategorive të E-commerce– P.sh. IBM e përcakton E-business si:

• Transformimi i proceseve kyçe të biznesit me përdorim të teknologjive të Internetit.

• Çka ndryshon prej E-business?– E-business është diçka më shumë se E-commerce, që

përfshin edhe:• Shërbimet për konsumator.• Bashkëpunimin me partner të biznesit.• Realizimin e transaksioneve elektronike brenda një

organizate/ndërmarrje/biznesi.

4E commerce / LIKAJ

Prej tregtisë tradicionale deri te E-commerce

Anijet me vela

Makina e shtypit

Makina e avullit

Telefoni

Rrugët për tregti ndërmjet blerësve dhe shitësve, nëpër vite.

5E commerce / LIKAJ

Electronic Funds Transfer (EFTs)Transferi elektronik i fondeve

Electronic Data Interchange (EDI)Shkëmbimi elektronik i të dhënave

Interneti

Transferi me tela –përdorej nga bankat

Transferi elektronik i të dhënave të bizneseve- të dhënat nuk ri-akordohen- kosto e lartë e aplikimit, këto përjashtojnë bizneset e vogla.

Blerjet On-line6E commerce / LIKAJ

Bizneset i përshtaten llojit të caktuar tëtregtisë

• E-commerce– Shitblerjet e librave, CD-ve, shërbimet e udhëtimit,

investimet dhe shërbimet e sigurimeve.– Shpërndarja On-line e software-ve– Përcjellja On-line e dërgesave

• Kombinimi E-commerce dhe Tregtia tradicionale– Shitblerjet e automobilave, pronave të paluajtshme

(p.sh. bëni kërkim On-line, blerjet prej përfaqësuesit apo agjentit të pronave të paluajtshme)

– Shërbimet bankare On-line– Shërbime të të njëjtës natyrë

7E commerce / LIKAJ

• Tregtia tradicionale

– Shitblerjet e artikujve për përdorim të menjëhershëm, bizhuteri dhe gjësende antike (inspektimi personal i nevojshëm; preferojmë ti prekim; të shijojmë erën apo ti shqyrtojmë nga afër)

– Emërtimi shitblerje të vogla (që ende nuk ka ndonjë standard për transfere të shumave të vogla të parave)

8E commerce / LIKAJ

Cilat janë avantazhet e E-commerce?• Rritja e shitjeve, zvogëlon koston

– Lejon bizneset e vogla të kenë qasje në bazën globale të konsumatorëve

– Reduktim i kostos përmes shitjeve elektronike, kuotim i çmimeve dhe marrje e vendimit

• Ofron mundësi për blerësit (bizneset mund të identifikojnë furnizues të ri dhe partner)

• Rrit shpejtësinë dhe saktësinë e shkëmbimit të informatave, që zvogëlojnë koston.

9E commerce / LIKAJ

• Transaksionet binznesore bëhen 24 orë në ditë

• Niveli i detajeve të informatave blerëse zgjedhet nga përdoruesi

• Produkti digjital mund të dërgohet menjëherë

• Rimbursimet tatimore, pensionet publike dhe ndihmat sociale kanë kosto më të ulët kur shpërndahen përmes Internetit

• Lejon që produktet dhe shërbimet të ofrohen edhe në vende të largëta, p.sh. të mësuarit nga largësia

10E commerce / LIKAJ

Cilat janë disavantazhet e E-commerce?

• Pamundësia për të shitur produkte të caktuara (p.sh. bizhuteri të shtrenjtë dhe ushqime me afat të shkurtër përdorimi, edhe pse supermarket-et e tilla si www.Tesco.com dërgojnë artikuj ushqimorë të tillë në shtëpi)

• Risitë dhe evoluimi i teknologjisë së tanishme

• Shumë produkte kërkojë shitje me shumicë në mënyrë që të janë të zbatueshme

• Kjo është sfidë për bizneset që shtrihen në lokacione të vogla p.sh. shtrirja e bizneseve vetëm në hapësirën Kosovë-Shqipëri-Maqedoni (rreth 8 milionë banorë)


• Një investim i madh kapital është i nevojshëm për të filluar dhe drejtuar një E-commerce iniciativë

• Vështirësi në integrimin e bazave të tanishme të të dhënave dhe sistemet e përpunimit të transaksioneve (bartja e sistemeve) në zgjidhjet E-commerce

• Pengesat kulturore dhe ligjore

– Transmetimin e informatave të kredit kartelave

– Disa konsumatorë rezistojnë ndryshimeve

– Legjislacioni i E-commerce nuk është i zhvilluar mirë dhe shpesh është i paqartë

• Profili i transportit– Produktet me vlerë të ulët – peshë ose vëllim të madh janë të

papërshtatshme për E-commerce (përdoret tregtia tradicionale)


Vala e Irë e E-commerce

• Vala e Irë ishte1990 deri 2003

• Gjatë *.com bumit mbi $ 100 miliardë janë investuar dhe është parë një rritje e shpejtë e E-commerce, veçanërisht prej vitit 2000

• Kjo u pasua me një ngecje, 2000 - 2003 (megjithatë, gjatë kësaj kohe mbi $ 200 miliardë janë investuar në E-commerce)

13

E commerce / LIKAJ

Karakteristikat e Valës së Irë

• Ishte kryesisht një fenomen amerikan (SHBA)

• Website ishin vetëm në anglisht

• Teknologjia e Internetit ishte e ngadalshme dhe e lirë (p.sh. linjat dial-up)

• Bar kodet dhe skanerët janë përdorur për të përcjellë pjesët (B2B dhe proceset biznesore)

• Email ishte mjet për komunikimet e pastrukturuara

• Reklamat On-line ishin burim kryesorë i të hyrave


Vala e IItë e E-commerce

• Prej vitit 2003 E–commerce tregoi shenja të reja të tij

• Kompanitë si amazon.com (libra), dhe eBay.com(ankande), që mbijetuan rënien ishin të parat që arriten të punojnë me fitime të konsiderueshme

• Rritja e vazhdueshme e shitjeve B2C: 20-30% për çdo vit, që nga viti 2000

15

E commerce / LIKAJ

Karakteristikat e Valës së IItë

• Shtrirja ndërkombëtare – shitësit bëjnë biznes në shumë vende me gjuhë të ndryshme

• Lidhje më të shpejtë (20 herë më të shpejtë),broadband (brez të gjerë) në shtëpi (edhe pse më të shtrenjta)

• Pajisjet radio frekuencore të ID-ve (janë përdorur për të përcjellur paketat) dhe smart cards (kartelat e mençura)

• Lexuesit e shenjave të gishtave dhe skanerët e retinës së syrit (teknologjitë biometrike) janë përdorur për përcjellje (siguri fizike)


• Email tani veç është pjesë integrale e marketingut

• E-commerce tani është pjesë integrale e marketingut dhe strategji kontakti me konsumatorë

• Disa kategori të reklamimit on-line, p.sh. shërbimet e punësimit (reklamat kërkojmë punë) kanë zëvendësuar reklamat tradicionale

• Disa probleme megjithatë u vërejtën:

– Komunikimi në gjuhë të ndryshme

– Konvertimi valutave të ndryshme


Kategoritë E-commerce

• Janë gjithsej 5 kategori kryesore të E-commerce:

B2C (Business to Consumer – biznesi te konsumatori)

B2B (Business to Business - biznesi te biznesi) (nganjëherë quhet E-prokurimi)

Proceset e biznesit që mbështesin aktivitetet e shitblerjes

C2C (Consumer to Consumer – konsumator te konsumator)

B2G (Business to Government – biznesi te qeveria)


B2C E-commerce

• Përshkrimi

– Biznesi shet produkte ose shërbime te konsumatorët individual

• Shembull

– flyksa.com (Kosova Airlines) dhe airprishtina.com shesin bileta të udhtimit me aeroplan nga/për Prishtinë për konsumatorët përmes website të tij

• Website

– www.flyksa.com dhe www.airprishtina.com


B2B E-commerce

• Përshkrimi

– Biznesi shet produkte ose shërbime biznesit tjetër

• Shembull

– Grainger.com shet pajisje industriale te bizneset tjera përmes website të tij

• Website

– www.grainger.com


Proceset e biznesit që mbështesin aktivitetet e shitblerjes

• Përshkrim

– Bizneset dhe organizatat e tjera mirëmbajnë dhe përdorin informatat për identifikim dhe vlerësim të klientëve, furnizuesve dhe të punësuarve (të mbështes blerjen, shitjen punësimin, planifikimin dhe aktivitetet e tjera). Gjithnjë e më shumë këto informacione janë duke u shpërndarë

• Shembull

– Dell Computer përdor lidhje të sigurt në Internet për të shpërndarë shitjet aktuale dhe parashikimet me furnizuesit që e përdorin atë për të planifikuar prodhimin e tyre.• Si rezultat ata ofrojnë sasinë e kërkuar të artikujve në

kohën e duhur


C2C E-commerce

• Përshkrimi

– Pjesëmarrësit në një treg online mund të shitblejnë artikuj nga njëri-tjetri

• Shembull

– Konsumatorët dhe bizneset tregtare me njëri-tjetrin në eBay.com

• Website

– www.ebay.com


B2G E-commerce

• Përshkrim

– Biznesi shet mallra apo shërbime për qeveritë dhe agjencitë qeveritare

• Shembull

– Portali Cal-Buy për bizneset që duan të shesin on-line shtetit e Kalifornisë

• Website

– www.pd.dgs.ca.gov/calbuy/default.htm23E commerce / LIKAJ

Shembuj të kategorive E-commerce• Një kompani prodhuese e kompjuterëve kryen

aktivitetet e mëposhtme në Internet:

– Shet kompjuterë individëve (B2C)

– Blen pjesë (p.sh. disqe, grafik kartela, etj.) prej një furnizuesi (B2B)

– Stafi i kompanisë menaxhon llogaritë e konsumatorëve, reklamat, etj. (Proces biznesor)

– Shet kompjuterë Qeverisë për t‘u përdorur në shkolla (B2G)

– Në eBay.com individët bëjn shitblerje kompjuterësh(C2C) 24E commerce / LIKAJ

Madhësia relative e kategorive E-commerce

Proceset biznesore qëmbështesin aktivitetet shitblerëse

B2C E-commerce

B2B E-commerce


Madhësia relative e kategorive E-commerce

Viti B2C shitjet ($miliardë) në USA

B2B shitjet($miliardë) në USA

2007 240 68002006 190 53002005 150 41002004 130 28002003 100 16002000 50 60

26

E commerce / LIKAJ

• Në fund të 2006 shitjet B2C në USA ishin $219 miliardë

• Në të njëjtën periudhë B2C shitjet në Evropë ishin $133 miliardë

– E-Commerce në Evropë momentalisht dominohet nga Britania e Madhe, Gjermania dhe Franca (72% e totalit të shitjeve online)

– Një rritje prej 25% vjetore parashihet për 4 vitet e ardhshme


SWOT Analiza

• SWOT rrjedhë nga fjalët për:– Strengths (analiza e përparësive, forca)– Weaknesses (analiza e dobësive)– Opportunities (analiza e mundësive)– Threats (analiza e rreziqeve, kërcënimeve)

• SWOT analiza përdoret për të analizuar dhe vlerësuar mundësitë e biznesit

• Një analist shqyrton një njësi të biznesit për të përcaktuar pikat e forta dhe të dobëta

• Pastaj shqyrton mjedisin e biznesit për të identifikuar mundësitë dhe kërcënimet


Pyetjet që shtrohen në një SWOT analizë:

• Forca, përparësitë

– Çfarë është e mirë për kompaninë?

– A është kompania e fortë në tregun e saj?

– A ka kompania qëllim të fortë dhe kulturë për të mbështetur këtë?

• Dobësitë:

– Çfarë kompania bën keq?

– Çfarë probleme mund të shfaqen?

– A ka kompania detyrime serioze financiare?


• Mundësitë:

– A janë tendencat pozitive të industrisë?

– A ekzistojnë tregje të reja për produktet/shërbimet e kompanisë?

– A ka teknologji të reja që kompania mund t‘i shfrytëzojë?

• Kërcënimet:

– Konkurrentët e kompanisë çfarë bëjnë mirë?

– Me çfarë pengesash do të përballet kompania?

– A ka ndryshime qenësore në mjedisin e biznesit të kompanisë (teknologjitë, ligjet dhe rregulloret)?


Në mesin e viteve 90-ta DELL Computer ka bërë këtë SWOT analizë:

• Forca, përparësitë:

– Shet direkt te konsumatorët

– Mban çmimet më të ulëta se konkurrentët

• Dobësitë:

– Nuk ka marrëdhënie të forta me shitësit kompjuterëve


• Mundësitë:

– Konsumatorët dëshirojnë blerje në një vend (one-stop)

– Konsumatorët e dinë çfarë duan të blejnë

– Interneti mund të jetë mjet i fuqishëm marketingu

• Kërcënimet, rreziqet:

– Konkurrentët kanë emër të fortë

– Konkurrentët kanë marrëdhënie të forta me shitësit e kompjuterëve


Çështje ndërkombëtare

• Çështje të besimit

• Çështje gjuhësore

• Çështje të kulturës

• Çështje të infrastrukturës

33

E commerce / LIKAJ

Konkluzione– Në këtë pjesë u bë e qartë që E-commerce nuk është biznes

i ri, por një mënyrë e re e të bërit biznes

– Avantazhet dhe dis-avantazhet e E-commerce u diskutuan

– Karakteristikat e Valës së Irë dhe të IItë janë prezantuar dhe krahasuar

– Pesë kategoritë E-commerce janë prezantuar

– Rëndësia e reduktimit të kostos së transaksioneve është marrë në konsideratë

– Rëndësia e SWOT analizës është demonstruar përmes shembujve praktik

– Çështjet që involvohen në tregtinë ndërkombëtare gjithashtu janë prezantuar


2. E-commerce Software

Cilat janë kërkesat për software-t e një E-commerce website?

35

Content Management Software

E commerce / LIKAJ

• Këto kërkesa varen nga disa faktor:– Madhësia e ndërmarrjes dhe qarkullimi i projektuar

– Buxheti

• Të gjitha zgjidhjet E-commerce duhet të sigurojnë:– Shfaqje të katalogut

– Mundësinë shopping cart (karroca blerëse)

– Përpunimin e transaksionit


• Website e mëdha E-commerce kërkojnë mundësi shtesë, si:– Middleware - që lidhin sistemin ekzistues të

kompanisë me sistemin e E-commerce (kontrolli i inventarit, procesimin e kërkesave dhe kontabilitetin)

– Databazat dhe Aplikacionet– Software të zinxhirit të menaxhimit të furnizimit– Software të menaxhimit të marrëdhënieve me

konsumatorë– Software të menaxhimit të përmbajtjes (CMS)– Software me njohuri nga menaxhimi


Tools - veglat• Vegla të shumta përdoren për dizajnim të

website:– HTML editors , p.sh. Microsoft FrontPage,

Microsoft Office dhe Macromedia Dreamweaver

• Vegla tjera:– Debuggers

– HTML/XML validators

– Graphic editors

– Text editors


• Këto vegla janë të rëndësishme pasi që mundësojnë përdoruesve me pak njohuri mbi HTML të krijojnë website

• Është e rëndësishme të kemi kujdes me veglat, sepse kodi që gjenerohet automatikisht mund të jetë e vështirë të deshifrohet në qoftë se ndonjë problem ndodhë


Dizajnimi i website për E-commerceShfaqja e Katalogut

• Përdoret për të organizuar artikujt për shitje• Katalogu statik

– Listë e thjeshtë e shkruar në një HTML që shfaqet në një apo më shumë faqe të website

– Për të shtuar ose fshirë artikuj nga katalogu kërkohet editimi i HTML

• Katalogu dinamik– Informacioni ruhet në database– Mund të përmbajë foto të artikujve, përshkrime

detale dhe mundësi të kërkimit (search) 40E commerce / LIKAJ

• Bizneset e vogla në web shesin më pak se 40 artikuj, pra atyre u duhet vetëm një listë e produkteve ose e kategorive të produkteve– Fotot e të gjitha produkteve mund të jetë e mundur

vendosen në të njëjtën faqe

• Bizneset e mëdha kërkojë– Navigacion më të sofistikuar dhe vegla të

organizimit të produktit

– Gjithashtu duhen mënyra alternative të gjetjes së produkteve, p.sh. kategoritë e produkteve, si dhe mundësia e kërkimit të lirë tekstual - text search


Shopping Carts – Karroca e blerjes

• Në fillim për e-commerce janë përdorur format tekstuale për të dhënë urdhrat. Këto forma kishin mundësi për gabime sepse klientët duhet të:

– Shkruanin kodin e produktit, çmimin për njësi dhe informacione të tjera në lidhje me produktet përpara se të kalojnë në formularin e porosisë

– Konsumatorët gjithashtu duhej të shkruanin çmimin e artikullit që zakonisht ishte në një faqe tjetër

• Shopping Cart moderne ruanë shënimet e artikujve që konsumatori zgjedh, duke i lejuar ata të shtojnë/heqin artikuj, apo thjesht për të parë shopping cart-en


• Të gjitha informatat për artikull, përfshirë çmimin dhe kodin e tij ruhen automatikisht në shopping cart

• Me klikim në një buton (p.sh. checkout button -arka) ekzekutohet transaksioni i blerjes

• Disa website të E-commerce lejojnë ruajtjen e artikujve në shopping cart për disa ditë, duke i lejuar përdoruesit të realizojnë blerjen e këtyre artikujve


• Kompanitë që ofrojnë shopping cart software:– http://www.salescart.com/

• Një me çmim prej $250-$400• Përfshirë edhe ASP, ASP.Net & PHP

– http://www.webgenie.com/• Një licence me çmim prej $495 • Përfshirë edhe Perl/CGI


Përpunimi i transaksionit

• Përpunimi i transaksionit pason pasi blerësi kalon në arkën virtuale– Në këtë llogariten: zbritjet e mundshme, taksat e

shitjes dhe shpenzimet e transportit (tatimi mbi shitjen dhe shpenzimet postare duhet të jenë aktuale)

– Këto llogaritje duhet të përfshijë edhe ndonjë kupon, promovime speciale si p.sh. blej me datë të caktuar dhe merrni zbritje

– Një lidhje të sigurt komunikimi është krijohet pastaj për të transmetuar informacion e pagesës


Middleware

• Middleware lidh e-commerce me sisteminekzistues

• Middleware mund të jetë e shkruar në-shtëpi apo e blerë nga shitësit e middleware-ve ose kompanitë konsulente

• Kostoja totale e një middleware mund të shkojnë nga 50.000 $ deri në miliona Euro– P.sh. shitësit e middleware janë www.oracle.com

dhe www.broadvision.com


Databases – Baza e të dhënave

• Një menaxher i databases e ruan software-in në mënyrë të strukturuar shumë mirë

• Struktura e databases përcakton se sa lehtë menaxheri i saj mund të marrë informacionet e ruajtura në database

• E-commerce e vogla mund të përdorin database me kosto të ulët siç është Microsoft Access


• E-commerce website për biznese të mëdha kërkon software për menaxhim të të dhënave shumë më të shtrenjta, siç janë:

– IBM DB2– Microsoft SQL Server– Oracle

• Këto paket programe kanë kosto prej US$5,000 deri US$200,000

• Një numër në rritje i kompanive dhe organizatave kanë filluar të përdorin MySQL cila është software me burim (source) të hapur

– Konsumatorët paguajnë për shërbime dhe mbështetje sipas nevoje


Integrimi i Aplikacioneve

• Software-t aplikative kryejnë funksione specifike, si p.sh. krijimi i faturave

• Një server i aplikacioneve merr të dhëna nga Web-servers i cili furnizohet nga përdoruesi

• Funksioni i software-s aplikative është i varur nga rregullat e biznesit, kjo është njohur si logjika e biznesit


Server-ët e Aplikacioneve

• Server-ët e aplikacioneve ndahen në dy grupe:– Sistemet e bazuara në faqe aplikacioni i cili kthehen faqet e krijuara

nga rregullat e script-ave për paraqitje të të dhënave• Shembujt përfshijnë Macromedia ColdFusion, Java Server Pages (JSP), Active

Server Pages (ASP) dhe Hypertext Preprocessor (PHP)• Kjo teknologji funksionon mirë për website të bizneseve të vogla dhe të

mesme

– Sistemet e bazuar në sistem aplikacioni – e ndanë prezantimin logjik nga biznesi logjik. Secila komponent logjike është e krijuar në modul të veçantë• P.sh. Enterprise JavaBeans (EJBs), Microsoft Component Object Model (COM)

dhe Object Management Group Common Object Request Broker Architecture (COBRA)


Web Services

• Një përkufizim i pranueshëm nuk është ende në dispozicion

• Megjithatë kjo është kombinim i veglave software që lejojnë software-t aplikative në një organizatë të komunikojnë me software-t aplikative të një organizate tjetër në një rrjet– P.sh. Kompania merr në shfrytëzim një shërbim aplikimi, për

marrje të informacioneve nga konsumatorët– Përcjelljen e informacionit te shoqëritë e ndërtimit për një

vendim e shfrytëzimit– Vendimi kalon përsëri në kompaninë e shërbimit

• Këto shërbime përdorin XML format


E-Commerce Software

për biznese të vogla dhe të mesme

• E-commerce software për biznese të vogla dhe të mesmezakonisht ofrohen nga CSP (Commerce Service Providers –Ofruesit e shërbimeve tregtare)

• CSP kanë përparësi sepse – Ofrojnë falas ose me një çmim të ulët E-commerce software për

dizajnim të website

– Çmimi sillet në më pak se $20 për muaj

– Shërbimi për biznese të vogla që shesin jo më shumë se 50 artikuj

– Numër transaksionesh, më pak se 20 në ditë

• P.sh. ValueWeb ofron Host për rreth 180.000 Website në më shumë se 130 shtete të ndryshme


Mall-style CSP

• Ofron bizneseve të vogla:– Lidhje në Internet– Vegla për dizajnim të Website– Pak ose nuk ka fare hapësirë të marrur për reklama të

provider-it– Shopping cart software dhe përpunim të pagesave

• Tarifa mujore është më e lartë se e provider-ëve të ulët (më pak reklama të shtuara)– Ngarkohet me një tarifë që paguhet njëherësh– Përqindje ose pagesë fikse për çdo transaksion

• Shembull: eBay Stores dhe Yahoo! Stores


Documents

LIGJ 12 MIS Ligjerata E Commerce Likaj [Compatibility Mode]