Teknologji Informative

1

Hijerarkia e të dhënaveMe qëllim të transformimit racional të të dhënave në

informacione ato së pari duhet të organizohen në mënyrë adekuate dhe efikase.

Organizimi i të dhënave implikon radhitje hijerarkike të të dhënave të cilët fillojnë nga elementet më të imta të të dhënave të cilat në procesin e përpunimit e të dhënave i shfrytzon njësia qëndrore e sistemit llogaritar-Central Procesing Unit (bit) dhe ndërlikohet me bajtet(karakteret), fushat, rekordet, fajllet dhe baza e të dhënave.

2

Fajlli i personelit

Fajlli i sasive në depoFajlli i partnerve afarist

1256767 Bekim Hajdari 03 05 57

1978325 Suat Ademi 15 12 64

2567356 Alba Dauti 25 08 71

Baza e të dhënave

Fajlli

1256767 Bekim Hajdari 03 05 57

Bekim Hajdari

Vargu

Fusha

11010111

Bajti

Bitet1,0

Hierarkia e të dhënave3

Baza e të dhënave

Arsyeja apo detyra kryesore i bazave të të dhënave është që strukturave udhëheqëse t’iu sigurojë aso të dhënash me ndihmën e të cilave do të mundeshte të miren vendime të drejta në menaxhimin me ndërmarjen.

Organizimi i të dhënave në baza të të dhënave bëhet me qëllim që shfrytëzuesit t’i mundësohet manipulimi më i shpejt, më i lehtë dhe më efikas me të dhëna.

Organizimi i të dhënave në fajlle Organizimi i të dhënave në fajlla (datoteka) përcillet me

probleme të caktuara shkaku i rritjes të sistemeve (kontabiliteti, finansat e tj. zhvillojn sistemet e tyre me

të dhëna, sepse çdo aplikacion kërkon fajllin dhe programin e vet kompjuteristik për të funksionuar.

4

Organizimi i të dhënave në formë të bazave të

dhënave i ka këto përparësi:

zhvillimi i aplikacioneve në mënyrë më të lehtë, më të lirë dhe më fleksibile

ndrrimet në bazën e të dhënave nuk kërkojn edhe ndrime në programe

është më i lehtë dhe më i qartëmundsia për pyetje ad-hocqasje e lehtë e të dhënavezvoglohet çmimi i shfrytzimit dhe azhurimit të tv dhënavesigurohet konzistenca e të dhënave

sigurohet dispozicion më i madh i të dhënave 5

Teknologjia moderne e bazës së të dhënave ka mundësuar mbajtjen e të dhënave në një vend, në vendë se të mbahen të ndara për çdo aplikacion

Të dhënat e vendosura në bazën e të dhënave në këtë mënyrë paraqesin një kolekcion të të dhënave të organizuara ashtu që të ju shërbej në mënyrë efikase shfrytëzuesve, të bëhet lehtë administrimi i tyre dhe ti përdorin më shumë aplikacione përmes centralizimit të të dhënave dhe minimizimit të redundancës së të dhënave

6

Sistemi për menaxhimin me bazat e të dhënave (DBMS)

Formimi, hulumtimi, azhurimi, mirmbajtja

të dhënat e shitjestë dhënat e furniztë dhënat e pagave

të dhënat për mjetet themelore

DBMS

Programet për shitje

Programet për furnizim

Prog për llogar e pagave

Prog e mjeteve themelo

Raportet

Raportet

Raportet

Raportet

Fajlli 1Fajlli 2

Fajlli 3 Fajlli 4

Fajlli 1Fajlli 2

Fajlli 4Fajlli 3

Centralizimi (eliminimi i njëkohshëm i redundancës)

Baza e të dhënave dhe sistemi për menaxhim me bazat e të dhënave

7

Sistemi për menaxhim me bazat e të dhënave(DBMS)

Me bazat e të dhënave qeveris softver i posaqshëm i quajtur softver për qeverisje me bazat e të dhënave/DBMS/.

Bëhet fjalë për një grumbull të produkteve programore që kanë për detyrë realizimin, mirmbajtjen dhe shfrytëzimin e bazës së të dhënave, në fakt DBMS vepron si një lidhje midis programit aplikativ dhe fajllit me të dhëna fizike.

Kur programi aplikativ e kërkon ndonji të dhënë të caktuar, Sistemi për menaxhim me bazat e të dhënave/DBMS/ e gjen atë në bazën e të dhënave dhe të njejtën ia ofron programit aplikativ.

8

Shfrytzuesit   

Programet  

  

  

Niveli fizik

Sistemi për qeverisjen me bazën e të dhënave (DBMS)në nivelet e arhitekturës së bazës së të dhënave.

Programi 1 Programi 2 Programi 3 Programi 4

Fajlli logjik 1 Fajlli logjik 2 Fajlli logjik 3 Fajlli logjik 4

Sistemi për qeverisjen me baza të të dhënave (DBMS)

Shfrytzuesi 1 Shfrytzuesi2 Shfrytzuesi 3

B.DHFajli fizik

Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik

Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik Fajli fizik

Sistemet e bazave të të dhënave (kombinimi i një DBMS me b.dh. konkrete)

Niveli fizik

9

Modelimi i të dhënave

Të dhënat si manifestim i ngjarjeve në botën reale paraqiten në përputhshmëri me dinamikën dhe ligjshmëritë me të cilët paraqiten apo ndodhin edhe vetë ndodhitë.

Mardhënjet mes ndodhive mundë të jenë të ndryshme dhe nga kjo arsye edhe mardhëniet apo relacionet mes të të dhënave janë poashtu të ndryshme.

Bëhet fjalë për mardhënjet apo relacionet kohore-logjike në mes të ndodhive dhe të të dhënave, dhe mardhënjet e logjikës hierarkike mes të dhënave dhe ndodhive.

10

Modelimi i të dhënave

Modeli i të dhënave paraqet pasqyrim logjik të mardhënjeve kohore-logjike dhe hierarkike ndërmjet ndodhive në ndonjë sistem, të paraqitura nëpërmjet të të dhënave si manifestim i atyre ndodhive.

Modelimi i të dhënave paraqet aktin e ndërtimit të një modeli të sigurt të të dhënave, dhe realizohet gjat procesit të zhvillimit të sistemit informativ.

Procedura e gjetjes/përcaktimit të kategorive të të dhënave si dhe vendosjes së mardhënjeve mes tyre quhet modelim i të dhënave respektivisht përshkrim i tyre.

11

Modelimi i të dhënave Mvarësisht nga nevojat që paraqiten nëpër fazat e

ndryshme të zhvillimit të Sistemit Informativ, modelimi (paraqitja) i të dhënave mundet të realizohet në tri nivele të ndryshme të apstrakcionit dhe atë:

- nivelin konceptual- nivelin logjik dhe- nivelin fizik

12

Modelimi i të dhënave

Ndarja e të dhënave në më shumë nivele vjen nga nevoja e zgjidhjes së problemit të definimit/përcaktimit të të dhënave (i cili është në kompetencë të shfrytëzuesit), nga vendosja fizike e të dhënave, si dhe marja parasyshë e karakteristikave teknike të mediumeve dhe njësive për memorim (i cili është në kompetencë/përgjegjësi të informaticientëve.)

Për njohjen e pikpamjeve të shfrytëzuesit ndaj problemit shrytëzohet niveli konceptual dhe ai logjik , kurse për përshkrimin e strukturës fizike të të dhënave në mediumet magnetike shërbejnë modelet fizike.

13

14

Niveli konceptiual i paraqitjes apo i modelimit të të dhënave reflekton mënyrën në të cilën shfrytëzuesit e sistemit informativ që do të zhvillohet, i perceptojnë (i shohin) ndodhitë/ngjarjet në sistemin informativ në fjalë e në bazë të kësaj edhe të dhënat që burojnë nga këto ngjarje.

Nivelin logjik – e krijojn apo e formojnë ekspertët e informatikës, si bazë për formimin respektivisht dizajnimin dhe zhvillimin e sistemit informatik.

Nivelin fizik – mbështetët apo ka për bazë nivelin logjik dhe paraqet përshkrimin e vendosjes hapsinore të të dhënave në memorje të kompjutorit, respektivisht mënyrën se si kompjutori “i sheh” të dhënat e memoruara në memorje.

Në princip shfrytëzuesit nuk duhet njohur mënyrën e organizimit fizik të të dhënave, kurse për realizimin e tyre janë përgjegjës disa programe sistemore (softueri sistemor)

Ndarja e kuptimit nga mënyra e memorimit të të dhënave mundëson realizimin e pamvarsisë së të dhënave nga vendosja e tyre fizike.

Mënyrat e krijimit të modeleve konceptuale me kohë ndryshojnë respektivisht përmirësohen, kështu që në ditët e sotme në përdorim janë dy lloje themelore të modeleve konceptuale dhe atë:

- Entity-Relationship Model (ERM) dhe

- Object Model (OM)

15

16

E-R Modeli

Entity-Relationship model është një bashkësi konceptesh dhe simbolesh grafike që mund të përdoren për të krijuar skema konceptuale.

Verzionet Original E-R model — Peter Chen (1976). Extended E-R model — Shtojcë e Chen modelit. Information Engineering (IE) — James Martin (1990); përdor

notacionin “crow’s foot” (këmba e sorrës), është i lehtë për ta kuptuar.

IDEF1X — Standard nacional i zhvilluar nga National Institute of Standards and Technology

Unified Modeling Language (UML) — The Object Management Group; përkrah metodologjinë e orientuar në objekte

17

Entitetet

Diçka që mund të identifikohet dhe që përdoruesi dëshiron ta gjurmoj/hulumtojEntity class — koleksion entitetesh të një tipit të

dhënëEntity instance — shfaqja e një entiteti të

caktuarZakonisht ka më shumë instanca të një entiteti

në një klasë entiteti.

18

CUSTOMER:Klasa e entitetit dhe dy instanca të entitetit

19

Atributet

Atributet përshkruajnë karakteristikat e entiteteve.

Të gjitha instancat e entitetit të një klase të dhënë i kanë atrubutet e njëjta, por variojnë në vlerat e atyre atributeve.

Në modelimin e të dhënave, atributet shënohen me elipsa.

20

EMPLOYEE:Atributet në Elipsa

21

Relacionet

Entitetet mund të ndërlidhen me njëri tjetrin në relacione: Klasat e relacioneve: ndërlidhje ndërmjet klasave të entitetit Instancat e relacioneve: ndërlidhje ndërmjet instancave të

entitetit

Në modelin orgigjinal E-R, relacionet mund të kenë atribute por sot kjo nuk bëhet përveç në UML.

Klasa e relacionit mund të përfshijë dy apo më shumë klasa entiteti.

22

Shkalla e relacioneve

Shkalla e relacionit paraqet numrin e klasave të entitetit në relacion:Dy entitete kanë relacion binar të shkallës dy.Tre entitete kanë relacion ternar të shkallës tre.

23

Relacioni Binar

Relacioni Ternar

EmriNum

Data e fillimit

PERS. Q{ USHQEN

PROEKTI

HALLA

USHQEN

MBIKQYR

KONTROLLON

Punon n[

UDH{HEQ

PUNON P{R

NUM.I T{ PUNSUARVE

Data e lindjes

NA

emri

gjinia

adresa

paga

D. Lind.

L.familjare

Lokacioni

Emri

Num

Lokacioni

emri

gjinia

I PUNSUAR

Or[

M 1

M

M

M

M

1

1

1 1

1

MBIKQYR{SI

T{ MBIKQYRUNITM

Niveli konceptual - Entity-Relationship Model (ERM)

Skema konceptuale e modelit relacional të bazës së të dhënave

24

I PunsuariEMRI NAM DAT E

LINDJADRESA GJINIA PAGA NAM_HALL HALL_NR

RepartiEMRI_RO REP_NR NAM_DIR DATA_ FILL E_UDHËHEQJES

Lok_i_Repartit

REP_NR

HALLA_LOKACIONI

ProektiEMRI_PR NR_PR LOKACIONI_PR NR_HALL

Punon në

NAM_PUN NR_PR ORË

I ushqyeriNAM_PUN EMRI_I_TË USHQY. GJINIA DATA_LINDJES LIDHJA FAMILJARE

25

Modeli logjik i të dhënave

Modeli konceptual i të dhënave shërben si bazë për përpunim të mëtejshëm të detajeve/hollësive që kanë të bëjnë me memorimin e të dhënave në memorjen e kompjutorit në mënyrë të organizuar.

Hapi rrjedhës në këtë drejtim është zhvillimi i skemës së implementimit të të dhënave, që do të thotë gjetjen e mënyrës së organizimit logjik të tyre në memorje të sistemit kompjuterk, e që prap paraqet përgaditje për vendosjen fizike të të dhënave në memorjen e kompjutorit.

Për këtë arsye zhvillohen modelet logjike përkatëse të të dhënave (Logical Data Models)

gjer më tash në teorin informatike janë zhvilluar tre lloje të modeleve logjike të të dhënave dhe ate:

Modeli hierarhik Modeli rrjetor Modeli relacional – (tabela - grup tabelash)

26

struktura kijerarhike e të dhënave modeli relacional i të dhënave

27

28

Gjeji të punsuarit:• emri i të cilëve fillon me shkronjën A,• që punojnë në prerjen e pulave, • që janë të lindur pas 31.12.1972

• Select * from R1, R2 where R1.A = R2 .A

                                                                    

                                                 

                                                                                                                                                      

Modeli rrjetor i të dhënave (CODASYL/DBTG) (standard i vendosur me qëllim të manipulimit me struktuara të ndërlikuara të bazave të

tëdhënave)

A(*)

A(*)

A(*)

A(*)

A(*)

29

Bazat e të dhënave të bazauara në Web Bazat e të dhënave të bazauara në Web paraqesin ato baza të

të dhënave të cilat janë të lidhura me Web-Sajte të ndryshme

(70% të të dhënave afariste në botë janë të vendosura në baza të të dhënave)

30

31

PYETJE???

Thank You!Thank You!