UVOD

Predmet izuavanja nastavnog predmeta Krivino pravo posebni dio ine odredbe posebnog dijela krivinog zakona/krivinih zakona u Bosni i Hercegovini. Naime, u domaem krivinom pravu, kao i u mnogim uporednim pravnim sistemima prisutna je podjela krivinog prava na opi i posebni dio. Ova podjela datira jo od kraja 18. vijeka, tanije od francuskog Krivinog zakonika iz 1791. godine, koji predstavlja prvi zakonski tekst koji je bio podjeljen na opi i posebni dio. Odredbe opeg dijela sadre ope institute i pojmove krivinog prava vezane za 3 temeljna pravna instituta: a) krivino djelo b) krivnju/krivinu odgovornost i c) krivine sankcije. S druge strane, posebni dio krivinog zakona se nerijetko oznaava kao katalog inkriminacija i u njemu su data zakonska obiljeja (opisi) pojedinih krivinih djela, te propisane sankcije za ta djela. S obzirom da taj dio krivinog zakona sadri jako veliki broj krivinih djela, radi njihove kvalitetnije sistematizacije ona su u domaim zakonima razvrstana u pojedine grupe krivinih djela, odnosno glave Krivinog zakona, prema tzv. grupnom objektu krivinopravne zatite.

S tim u vezi, sva krivina djela su u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine razvrstana u slijedee glave/grupe krivinih djela:

1. Krivina djela protiv slobode i prava ovjeka i graanina

2. Krivina djela protiv integriteta BiH

3. Krivina djela protiv privrede i jedinstva trita, te krivina djela iz oblasti carina

4. Krivina djela protiv ovjenosti i vrijednosti zatienih meunarodnim pravom

5. Krivina djela korupcije i krivina djela protiv slubene i druge odgovorne dunosti

6. Krivina djela protiv pravosua

7. Krivina djela povrede autorskih prava

8. Krivina djela protiv oruanih snaga Bosne i Hercegovine

S druge strane, Krivini zakon Federacije Bosne i Hercegovine sadri znatno vei broj glava/grupa krivinih djela, i to:1. Krivina djela protiv ustavnog ureenja FBiH2. Krivina djela protiv ivota i tijela3. Krivina djela protiv slobode i prava ovjeka i graanina4. Krivina djela terorizma 5. Krivina djela protiv spolne slobode i morala6. Krivina djela protiv braka, porodice i mladei 7. Krivina djela protiv zdravlja ljudi8. Krivina djela protiv privrede, poslovanja i sigurnosti platnog prometa9. Krivina djela iz oblasti poreza10. Krivina djela protiv radnih odnosa 11. Krivina djela protiv imovine

12. Krivina djela protiv okolia, poljoprivrede i prirodnih dobara

13. Krivina djela protiv ope sigurnosti ljudi i imovine

14. Krivina djela protiv sigurnosti javnog prometa

15. Krivina djela protiv pravosua

16. Krivina djela protiv javnog reda i pravnog prometa

17. Krivina djela podmiivanja i krivina djela protiv slubene i druge odgovorne dunosti

18. Krivina djela protiv elektronske obrade podataka

KRIVINI ZAKON FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

1. KRIVINA DJELA PROTIV IVOTA I TIJELA

1.1. Openito o krivinopravnoj zatiti ivota i tjelesnog integriteta

Krivinopravna zatita prava na ivot i tjelesni integritet predstavlja najznaajniji segment krivinopravne zatite u svim savremenim krivinim zakonodavstvima. To je posve razumljivo ako se ima u vidu da pravo na ivot i tjelesni integritet predstavlja fundamentalno i primarno ljudsko pravo na kojem se temelje i iz kojeg se izvode sva ostala ovjekova prava. S obzirom na to, moglo bi se rei da je krivinopravna zatita ovog prava osnov zatite svih drugih ljudskih prava, te je potpuno deplasirano svako raspravljanje o bilo kojem drugom pravu ovjeka ako pravni poredak ovom pravu ne obezbjeuje adekvatnu zatitu. Stoga se pravo na ivot oznaava kao vrhovno ljudsko pravo ili kao najosnovnije od svih ljudskih prava (Nowak, str. 3.). Takav karakter ovog prava potvruje i injenica da u okviru osnovnih ljudskih prava i sloboda, garantovanih meunarodnim dokumentima1, pravo na ivot spada u grupu apsolutno zatienih prava, tj. onih prava koje drave ne mogu ni pod kojim uslovima ukinuti, niti ograniiti bez obzira na vrstu vanrednih okolnosti u kojima se neka drava moe zatei, npr. ratno stanje ili stanje opte opasnosti koje ugroava opstanak cijele nacije. Dominantno mjesto prava na ivot u sistemu osnovnih prava i sloboda ovjeka i graanina, obezbijeeno je i ustavnim odredbama svih savremenih drava, pa i Ustavom BiH (l. 2.). Na taj nain ljudski ivot postaje univerzalna civilizacijska vrijednost ija krivinopravna zatita dobija svoj legitimitet i u nacionalnom i u meunarodnom pravu.

U ostvarivanju krivinopravne zatite prava na ivot i tjelesni integritet savremena zakonodavstva uspostavljaju takav sistem koji, bez obzira na razlike koje u tom pogledu postoje izmeu pojedinih zakonodavstava, u gotovo svim zemljama izraava iste osnovne tendencije i u osnovi ispoljava sline karakteristike. U tom pogledu sve inkriminacije kojima se titi ivot i tjelesni integritet ovjeka mogu se klasifikovati u dvije osnovne grupe ili skupine krivinih djela. Prvu, i svakako vaniju grupu ine one inkriminacije kod kojih su ivot I tijelo ovjeka primarni i iskljuivi objekat zatite, dok drugu grupu, odnosno skupinu ine one inkriminacije koje se nalaze u razliitim glavama krivinih zakonika i kod kojih primarni objekat zatite predstavljaju neke druge individualne ili drutvene vrijednosti. U tom smislu ovu zatitu postavlja i KZ FBiH koji u Glavi XVI pod nazivom krivina djela protiv ivota i tijela propisuje samo ona krivina djela koja su uperena jedino i iskljuivo protiv ivota i tjelesnog integriteta. Rije je o klasinim i standardnim krivinim djelima koja, prema kriminolokoj tipologiji, spadaju u tzv. prirodna krivina djela (delicta mala in se) odnosno takva djela koja su to po svojoj sutini uvijek bila i koja e i ubudue izazivati najotrijureakciju drutva. Istovremeno, zatita ovih vrijednosti se ostvaruje i inkriminacijama u drugim grupama krivinih djela kod kojih primarni objekat zatite predstavljaju neke druge vrijednosti, kao to su npr., pojedina krivina djela protiv ustavnog ureenja, protiv vojske, teka djela protiv sigurnosti ljudi i imovine, teka djela protiv javnog saobraaja, teka djela protiv zdravlja itd.

Dakle, zatitni objekat ove grupe krivinih djela predstavljaju ivot i tijelo ovjeka. Krivinopravna zatita ivota je samostalna, cjelovita i primarna (Stojanovi, str. 92.). Takav karakter krivinopravne zatite ovog dobra ipak ne znai da ne postoje sporna i nerijeena pitanja vezana za obim ove zatite, nain odreivanja pojedinih inkriminacija te osnovanost i vrednovanje odreenih okolnosti kao kvalifikatornih ili privilegiuih. S tim u vezi dovoljno je pomenuti pitanje subjektiviteta prava na ivot, pitanje meusobnog odnosa prava na ivot i prava na smrt, zatim pitanje uspostavljanja adekvatnih granica krivinopravne zatite ovjekovog ivota i tjelesnog integriteta u pojedinim fazama njegovog postojanja, kao pitanja koja jo uvijek nisu dobila svoja konana i opteprihvaena rjeenja.

1.2. Krivinopravna zatita ivota u razliitim fazama razvoja

Meutim, bez obzira na postojanje tih i takvih dilema vezanih za krivinopravnu zatitu ovjekovog ivota, opteprihvaeno je stanovite da se krivinim pravom titi ivot ovjeka od njegovog poetka do kraja, odnosno od momenta zaea do momenta smrti. S obzirom da ivot ovjeka ne nastaje u jednom trenutku ve da ima svoje razvojne faze, ne moemo govoriti o istom obimu i intenzitetu ove zatite u svim razvojnim fazama ivota. Naime, apsolutna zatita ivota (ako se izuzmu permisivne norme kojima se u odreenim sluajevima i pod odreenim uslovima dozvoljava povreda ovjekovog ivota opirnije v. Babi, Markovi, str. 20., 21.) zagarantovana je normama krivinog prava samo ovjeku. U krivinopravnoj literaturi ovjek kao ivo bie uzima se od vremena kada je taj ivot autonoman, autoregulativan i autoreproduktivan, a to je odmomenta roenja (Horvati, eparovi, str. 30.). Krivinopravna zatita ivota do momenta ovjekovog roenja, iz razumljivih i legitimnih razloga, postavljena je restriktivnije, tako da ovjeji plod (budui ivot ili ivot u nastajanju) nije apsolutno zatien (postoji legalan prekid trudnoe) niti je zatien od nehatnih povreivanja ili ugroavanja. Vitalitet, odnosno sposobnost za ivot nije uslov krivinopravne zatite ovjekovog ivota, tako da se objektom krivinih djela protiv ivota i tijela smatra svako bie roeno od ene koje ima ovjekoliki oblik neovisno od toga da li posjeduje sposobnost za samostalan ivot ili ne, da li boluje od neizljeive bolesti ili se moda nalazi u komi, i sl. S tim u vezi treba rei da ovuzatitu ne uiva monstrum, tj. degenerisani zametak (tzv., mola) koji nema ovjeji oblik i ne moe se razviti u ljudsko bie makar i sa anomalijama (Tahovi, str., 92.Babi, str. 74.)

Krivinim pravom titi se ivot ovjeka sve do njegovog prestanka, odnosno do momenta smrti. Meutim, s obzirom na injenicu da ivot ovjeka ne prestaje u jednom trenutku, odnosno da prestanak funkcija pojedinih organa ne nastupa istovremeno jer svako tkivo i svaki organ umire svojom posebnom smru (izuzev u sluaju djelovanja razarajuih sredstava kada smrt nastupa za itav organizam trenutno), utvrivanje momenta smrti ili bolje reeno momenta u kojem prestaje krivinopravna zatita ovjekovog ivota, izuzetno je komplikovano. Ako se tome doda i pitanje transplantacije pojedinih ljudskih organa, naroito srca, plua, jetre, itd. koje je dozvoljeno vriti samo sa mrtvog ovjeka jer u protivnom taj zahvat predstavlja ubistvo, jasno je sa kakvim problemom se susree zakonodavac pri odreivanju granica krivinopravne zatite ovog dobra. Ipak, uvaavajui dostignua medicinskih nauka, savremeno krivino pravo kao momenat smrti prihvata modanu smrt, odnosno ireverzibilno oteenje mozga i prestanak rada svih modanih funkcija. Utvrivanje tog momenta vri se primjenom, tzv. Harvardskog kriterija, prema kojem elektroencefalogram (EEG) mora najmanje deset minuta pokazivati prestanak elektrine aktivnosti mozga, stim da za to vrijeme ne postoje druge reakcije.

Jedna od karakteristika krivinopravne zatite ivota ovjeka jeste da se ona odnosi samo na povreivanje i ugroavanje ivota drugoga. Stoga ugroavanje ili povreda vlastitog ivota (samoubistvo) nisu krivina djela jer je pravo na ivot lino pravo ovjeka kojim on moe slobodno raspolagati. Meutim, prema vladajuem kriminalnopolitikom stavu u savremenom krivinom zakonodavstvu, pravo slobodnog raspolaganja svojim ivotom ovjek ne moe prenijeti na drugog iz ega proizilazi da princip volenti non fit iniuria nema uticaja na krivinopravnu zatitu ivota.

1.3. Osnovne karakteristike krivinopravne zatite tjelesnog integriteta

Pored ivota, ovom grupom krivinih djela obezbjeuje se zatita tjelesnog integriteta ovjeka. Takvo odreivanje zatitnog objekta ove grupe krivinih djela proizilazi iz injenice da je ovjekov ivot u funkcionalnoj i neraskidivoj vezi sa njegovim tjelesnim integritetom, te da ugroavanje ili unitavanje jednog od ovih ovjekovih dobara istovremeno znai i ugroavanje ili unitavanje i drugog dobra.

Zatita tjelesnog integriteta, pod kojim se podrazumijeva kako fiziki tako i psihiki integritet ovjeka, realizuje se na slian nain kao i zatita ivota. Dakle, zatiuje se tjelesni integritet drugoga, odnosno tjelesni integritet ve roenog ovjeka (krivinopravna zatita tjelesnog integriteta ne obuhvata zatitu tjelesnog integriteta ljudskog ploda) od protivpravnih povreivanja i ugroavanja. Samopovreivanje, isto kao i samoubistvo, nije kanjivo izuzev kada se vri radi ostvarivanja neprihvatljivih ciljeva, npr. izbjegavanje vojne slube ili zloupotreba prava iz socijalnog osiguranja, to je inkriminisano kao samostalno krivino djelo. Pored toga, princip volenti non fit iniuria relevantan je za krivinopravnu zatitu tjelesnog integriteta jer u odreenim situacijama pristanak povrijeenog iskljuuje postojanje krivinog djela pod uslovom da se takvo povreivanje vri u skladu sa moralom i dobrim obiajima, npr. tetoviranje, dobrovoljno davanje krvi, povrede pri sportskim takmienjima i sl. Meutim, ako se radi o teim oblicima povreivanja tjelesnog integriteta, pristanak povrijeenog iskljuuje protivpravnost tjelesne povrede samo ako saglasnost na povreivanje nije u suprotnosti sa drutvenim interesima i etikim principima drutva.

ivot i tjelesni integritet predstavljaju individualno dobro koje pripada svakom ovjeku. Meutim, zbog izuzetnog znaaja koja ta dobra imaju za drutvo kao cjelinu, javni interes zatite ovih dobara je primaran to na izvjestan nain potvruje i injenica da ovjek, kao nosilac prava na ivot, ne moe svoje pravo raspolaganja vlastitim ivotom prenijeti na drugoga.

2.1. Ubistvo (l. 166. stav 1. KZ FBiH)

(1) Ko drugog usmrti,

kaznit e se kaznom zatvora najmanje pet godina.

(1) Osnovni oblik djela. U stavu 1. ovog lana, optom formulacijom ko drugog usmrti predvieno je osnovno krivino djelo protiv ivota, tzv. Obino ubistvo. Pod obinim ubistvom podrazumijeva se umiljajno liavanje ivota drugog lica koje nije praeno dodatnim, posebnim okolnostima koje, kada postoje, mijenjaju teinu i oblik ovog djela, stvarajui tako neki od posebnih oblika kvalifikovanog ili privilegovanog ubistva. Meutim, u osnovi svih tih posebnih oblika ubistva nalazi se obino ubistvo, jer su obiljeja ovog oblika ubistva zajednika za sve druge oblike ove inkriminacije. Stoga obino ubistvo ima karakter opteg krivinog djela i supsidijarno je u odnosu na tee ili lake oblike, to praktino znai da obino ubistvo postoji samo onda ukoliko u konkretnom sluaju ne postoje obiljeja nekog drugog oblika ovog krivinog djela.

Iako elemenat protivpravnosti nije izriito naveden u opisu djela, ubistvo postoji samo onda ako je liavanje ivota izvreno protivpravno. Ako postoji neki od optih osnova (nuna odbrana, krajnja nuda) ili posebnih osnova (pravo upotrebe vatrenog oruja pri emu je neko lien ivota) koji iskljuuju protivpravnost, krivino djelo ubistva ne postoji.

Radnja izvrenja nije odreena kroz precizno postavljanje djelatnosti kojima se prouzrokuje smrt drugog lica, ve je odreena posredno na taj nain to je opisana posljedica smrt/liavanje ivota. Time su obuhvaene sve radnje koje mogu proizvesti navedenu posljedicu (tzv. posljedine radnje). Ovako legislativno rjeenje pri odreivanju radnje izvrenja uslovljeno je mogunou iznalaenja novih oblika i naina prouzrokovanja smrti nekog lica, te bi zakonsko definisanje radnje izvrenja, po principu nullum crimen sine lege, onemoguilo primjenu ove inkriminacije na sluajeve koji nisu zakonom predvieni. Radi se uglavnom o aktivnim radnjama (injenju), ali se ubistvo moe izvriti i neinjenjem, tj. proputanjem radnje koje je lice obavezno initi da bi sprijeilo nastupanje smrti, npr. neizvrenje roditeljske dunosti hranjenja i staranja o djetetu, nedavanje lijekova nemonom licu od strane onih koji su duni da se brinu o nemonom ili bolesnom licu, neuklanjanje prepreka ili opasnih stvari ili materija od strane lica koja su duna da to ine po slubenoj dunosti ili po osnovu radne obaveze i sl.

Posljedica djela je smrt drugog lica, pri emu je momenat nastupanja smrti irelevantan za primjenu ove inkriminacije. Krivino djelo ubistva postoji neovisno od toga da li je smrt nastupila neposredno nakon radnje izvrenja ili poslije kraeg ili dueg vremena (npr. Odlukom VSS, K. 834/91., od 16.01. 1992. je konstatirano kako do nastupanja smrtne posledice kod krivinog dela ubistva moe doi i posle deset meseci od izvrenja dela). Bitno je jedino utvrditi postojanje uzrone veze izmeu ova dva elementa krivinog djela.

Krivino djelo ubistva je inkriminacija kojom se ostvaruje krivinopravna zatita ovjekovog ivota od momenta roenja do momenta smrti. Dakle, objekat ovog krivinog djela je iv ovjek, odnosno ivo ljudsko bie od roenja pa do smrti. Pod momentum roenja, u smislu ove inkriminacije, podrazumijeva se momenat nastupanja prvih poroajnih trudova a u sluaju poroaja operativnim putem (tzv., carski rez) odluan je zahvat koji odgovara otvaranju materice pri normalnom poroaju (KZSV, str. 107., Babi, str. 74.). Protivpravne radnje kojima je prouzrokovana povreda ljudskog ivota do ovog momenta ne mogu se smatrati radnjom izvrenja krivinog djela ubistva, ve krivinog djela protivpravnog prekida trudnoe. U krivinopravnom smislu ovjekov ivot prestaje nastupanjem modane smrti, odnosno prestankom rada mozga kao centra svih fizikih i psihikih funkcija ovjeka, i nakon tog trenutka preduzimanje odreenih radnji na tijelu ovjeka ne mogu se smatrati radnjama izvrenja ovog krivinog djela (npr. uzimanje vitalnih organa za potrebe transplantacije, i sl.).

Subjektivnu stranu djela ini umiljaj, direktni ili eventualni. O kojoj vrsti umiljaja se radi procjenjuje sud, uzimajui u obzir sve objektivne i subjektivne okolnosti konketnog sluaja, kao to je npr. okolnost da li je izvrilac imao u vidu povredu vanih vitalnih organa (glava, grudni ko, abdomen) ili ne, upotrijebljeno sredstvo, i sl. Za ovo krivino djelo je predvien zatvor najmanje pet godina, to znai da je posebni maksimum izjednaen sa optim maksimumom kazne zatvora i iznosi 20 godina. Pokuaj ovog krivinog djela je kanjiv.

2.2. Kvalifikovani (teki) oblici ubistva (l. 166. stav 2. KZ FBiH)

2.2.1. Openito o kvalifikovanim oblicima ubistva

Kaznom zatvora najmanje deset godina ili kaznom dugotrajnog zatvora kaznit e se:

1) ko drugog usmrti na okrutan ili podmukao nain,

2) ko drugog usmrti pri bezobzirnom nasilnikom ponaanju,

3) ko drugog usmrti iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda,

4) ko drugog usmrti iz koristoljublja, radi izvrenja ili prikrivanja drugog krivinog djela, iz bezobzirne osvete ili iz drugih niskih pobuda,

5) ko usmrti slubenu ili vojnu osobu pri vrenju poslova sigurnosti ili dunosti uvanja javnog reda, hvatanja uinioca krivinog djela ili uvanja osobe kojoj je oduzeta sloboda

Sa krivinopravnog stanovita, lienje ivota druge osobe ne kvalifikuje se u svakom sluaju na isti nain, odnosno kao jedno te isto krivino djelo. Zbog toga savremena zakonodavstva razlikuju obino, teko (kvalifikovano) i lako (privilegovano) ubistvo. Osnovi razlikovanja nalaze se u objektivnim i subjektivnim okolnostima pod kojima je djelo izvreno, a koje ukazuju na odreeni stepen opasnosti djela i uinioca. Kao takve okolnosti u zakonodavstvima se najee pojavljuje motiv izvrenja, nain izvrenja, svojstvo pasivnog subjekta, okolnosti pod kojima je djelo izvreno, itd. Razlikovanje izmeu obinog i tekog ubistva vri se u nekim zakonodavstvima i u pojmovno-terminolokom smislu, tako da se pravi razlika izmeu ubistva i umorstva (meurtre i assassinat u francuskom i vajcarskom krivinom zakonodavstvu, manslaughter i murder u engleskom, totschlag i mord u njemakom i austrijskom krivinom zakonodavstvu).

U naem zakonodavstvu nije prihvaeno takvo razlikovanje, ve se diferenciranje obinih i tekih ubistava vri samo po razliitim obiljejima koja predstavljaju zakonske elemente bia ovih djela. Naime, pored osnovnih obiljeja ubistva, teka ubistva sadre i druga, posebna obiljeja koja mu i daju karakter tekog ubistva. Prema tome, mogli bismo rei da je teko ubistvo umiljajno lienje ivota drugog, izvreno pod posebno oteavajuim okolnostima koje su predviene zakonom, a koje u toj mjeri utiu na stepen opasnosti uinioca i djela da zakonodavac za ovaj delikt predvia najteu kaznu ili najteu mjeru kazne. Dakle, specifinost tekih ubistava u odnosu na druge oblike liavanja ivota ine upravo kvalifikatorne okolnosti. S obzirom da je teko ubistvo umiljajno lienje ivota praeno posebnim okolnostima, za primjenu ove inkriminacije neophodno je utvrditi da je uinilac bio svjestan svih elemenata djela, tj. da su kvalifikatorne okolnosti bile obuhvaene njegovim umiljajem. Ukoliko se u konkretnom sluaju stekne vie kvalifikatornih okolnosti, npr. ubistvo iz koristoljublja izvreno na podmukao nain, postojae sticaj kvalifikatornih okolnosti ali ne i sticaj krivinih djela. Ovo stoga to se radi samo o posebnim oblicima jednog istog krivinog djela za koja je predviena ista kazna, te u takvoj situaciji postojiprividni sticaj krivinih djela po osnovu alternativiteta.

Za sve oblike tekog ubistva predviena je kazna zatvora najmanje deset godina ili dugotrajni zatvor.

2.2.2. Ubistvo na okrutan (naroito svirep KZ RS) nain. Kvalifikatornu okolnost ovog oblika ubistva predstavlja specifian nain izvrenja djela, odnosno takav nain ostvarenja

radnje izvrenja koji je okrutan/naroito svirep. Dakle, okrutnost/naroita svirepost kao obiljeje radnje izvrenja djela, predstavlja sutinu ovog kvalifikovanog ubistva i razlikuje ga od drugog oblika kvalifikovanog ubistva koji je takoe kvalifikovan posebnim nainom izvrenja, odnosno od ubistva na krajnje podmukao nain. S obzirom da zakonodavac nije odredio pojam okrutnosti/naroite svireposti niti je dao kriterijume za njegovo odreivanje, sudska praksa i doktrina su tokom vremena izgraivale svoje shvatanje ovog pojma. Pri tome su polazile od osnovnog stava da se pod okrutnou/svirepou u smislu ove inkriminacije ne podrazumijeva ona okrutnost/svirepost koja je svojstvena svakom ubistvu sa umiljajem, nego takva svirepost koja se odlikuje posebnom kvalitetom i intenzitetom.

Moglo bi se rei da je u starijoj doktrini i judikaturi pojam okrutnosti/svireposti tumaen uglavnom u objektivnom smislu tako da se smatralo da je ubistvo izvreno na svirep nain onda kada je skopano sa muenjem rtve, odnosno sa vie ili manje duim nanoenjem jakih fizikih ili duevnih bolova ( ivanovi, 1938. str. 20.), kada je izvreno klanjem, stavljanjem ubijenog na kakve muke ili mrcvarenjem (ubinski, str. 81., Dolenc, str. 236.), odnosno kada je lienje ivota izvreno tako da se rtvi nanosi naroita bol npr. usljed jako zadatog udarca, usljed dueg trajanja akta usmrenja ili muenjem na drugi nain (Frank, 1934., str. 38.).

U savremenoj doktrini i judikaturi dominantno je objektivno-subjektivno shvatanje ovog pojma koje polazi od toga da se ocjena okrutnosti/svireposti kod krivinog djela ubistva ne moe zasnivati samo na objektivnim injenicama, ve i na subjektivnom stavu uinioca, odnosno da se kvalifikovanje konkretnog naina ubistva kao svirepog ne moe zasnivati samo na objektivnoj ocjeni primijenjenog naina izvrenja, tj. bolova i patnji koje je rtva pretrpjela, ve je potrebno da pri tome kod uinioca postoji svijest da rtvi nanosi teke ili dugotrajne bolove (Babi, 1995., str. 77.; Komentar KZSKV, str. 111.; Komentar KZS, str. 125.) Objektivna komponenta svireposti ogleda se, dakle, u teini prouzrokovanih muka rtvi, a subjektivna u neosjetljivosti uinioca prema tim mukama ili u osjeanju zadovoljstva u mukama rtve. Prema tome, osnov za primjenu ove kvalifikacije djela, kako to istie VSS u presudi K. I. 598/81. ne lei samo u nainu lienja ivota, nego i u psihikom odnosu uinioca koji on takvim nainom izvrenja ispoljava.

Muke ili bolovi koje uinilac prouzrokuje rtvi moraju po svom intenzitetu ili trajanju prelaziti onu mjeru bolova i patnji koje se javljaju kod svakog ubistva. Pri tome je dovoljno da su patnje ili samo dugotrajne ili samo intenzivne. Smatra se da fiziki bolovi i patnje koji sami po sebi nisu posebnog intenziteta, ako se produavaju uzastopnim ponavljanjem, mogu predstavljati svirepost. Ovako miljenje zastupljeno je npr. i u presudi VSS br. K I 914/72. kojom se potvruje presuda prvostepenog suda kojom je optueni oglaen krivim za ubistvo na svirep nain zbog toga to je due vrijeme rukama i kraom motkom tukao svoju enu po svim dijelovima tijela ime je prouzrokovao vie tekih i lakih tjelesnih spoljnih i unutranjih povreda zbog kojih je dolo do jaeg iskrvarenja oteene, a poslije kraeg vremena i do njene smrti (Jakovljevi, JRKK, 3/75., str. 371.) S druge strane, postojee ubistvo na okrutan/svirep nain ukoliko su patnje ili bolovi kraeg trajanja ali naroitog intenziteta. Tako npr. VSJ zakljuuje da izvrenje ubistva na taj nain to je na rtvu sipana vea koliina vrele vode sa jakim rastvorom akustine sode, predstavlja ubistvo na svirep nain, bez obzira na to to su bolovi rtve kratko trajali, jer je izvjesno da takav nain izvrenja djela prouzrokuje bolove jakog intenziteta (ejovi, 1986., str. 290.).

Posebno pitanje koje se postavlja u vezi ove inkriminacije jeste da li ubistvo koje prema nainu izvrenja i prema odnosu uinioca prema rtvi predstavlja okrutno/svirepo ubistvo, to zaista i jeste, ako rtva nije u stanju da osjea patnje koje joj se nanose ili kod nje ne postoji svijest o patnjama. Miljenja o ovom pitanju su razliita. Prema jednom stavu sutina ovog oblika ubistva je upravo u injenici da je rtva trpila i podnosila, odnosno osjeala bolove i patnje velikog intenziteta, te da za postojanje ove inkriminacije nije dovoljno da se svirepost manifestovala samo na strani uinioca kroz njegovo postupanje ve je potrebno da se ona ispoljava i na strani rtve kroz trpljenje i osjeanje fizikih bolova ili psihikih patnji. Prema tome, ako je rtva ve prvim udarcem ili na neki drugi nain dovedena u nesvjesno stanje, a potom mrcvarena do smrti, nee postojati ubistvo na svirep nain (Komentar KZSKV, str.112.; Lazarevi 1991., str. 81.). Ovakvo miljenje zastupljeno je u presudi VS BiH K. 417/52 u kojoj se eksplicitno istie da se svirepost ogleda na strani uinioca u muenju a na strani rtve u trpljenju (Jakovljevi, str. 369.), kao I u presudi VS NRS K. 1198/60. u kojoj se navodi da ne moe biti rijei o svirepom ubistvu, jer je rtva neposredno prije izvrenja ubistva bila u nesvjesnom stanju i zbog toga nije mogla da vidi momenat izvrenja djela i da osjea velike fizike bolove usljed prevlaenja noem preko grla (P, 1/65., str. 33.). Na isti nain postupa i VSS u presudi K. I 894/95 od 21.3.1996. godine, u kojoj zahtijeva da se prilikom ocjene postojanja svireposti kao kvalifikatorne okolnosti ubistva, odvoje one radnje optuenog koje je preduzeo prema pokojnoj prije nastupanja pomuenosti i gubitka svijesti od radnji koje je preduzeo nakon tog momenta

(Lopii, str. 194.) Dakle, prema ovom miljenju za primjenu ove kvalifikacije djela trai se, pored objektivnog i subjektivnog elementa svireposti, ispunjenje jo jednog, treeg elementa, a to je osjeanje bola, odnosno svijest o patnjama na strni rtve.

Ipak, u teoriji i sudskoj praksi preovladava shvatanje da ovako tumaenje svireposti kao kvalifikatorne okolnosti ubistva, ne odgovara sutini i smislu ove inkriminacije. Naime, okrutnost/svirepost je obiljeje radnje izvrenja krivinog djela ubistva i mora se procjenjivati iskljuivo u vezi sa okolnostima koje su neposredno vezane za djelovanje uinioca prema rtvi, za nain izvrenja djela, a ne za subjektivni doivljaj svireposti od strane rtve. To proizilazi i iz zakonske formulacije djela u kojoj je eksplicitno reeno ubistvo na okrutan/svirep nain, a ne ubistvo pri kojem je rtva trpila ili osjeale teke bolove i patnje. Insistiranjem na postojanju jo jednog elementa, tj. na injenici da je rtva zaista i trpila tako teke patnje i bolove, odnosno da ih je bila svjesna, prihvata se jedno izuzetno restriktivno tumaenje pojma svireposti koje je neprihvatljivo.

Subjektivni elemenat krivinog djela ubistva na okrutan/naroito svirep nain odnosi se na psihiki odnos uinioca prema djelu, odnosno na umiljaj kao jedini oblik vinosti kojim se ovaj delikt moe izvriti. S obzirom da se radi o kvalifikovanom obliku krivinog djela, umiljaj uinioca mora pored osnovnih elemenata krivinog djela, obuhvatiti i kvalifikatornu okolnost. Konkretno, uinilac mora biti umiljajan ne samo u odnosu na krivino djelo ubistva, ve i u odnosu na okrutan/naroito svirep nain izvrenja djela.

2.2.3. Ubistvo na (naroito) podmukao nain - Bitno obiljeje ove inkriminacije koje ga ini specifinim, kako u odnosu na obino ubistvo tako i u odnosu na druge oblike tekog ubistva, jeste podmuklost koja karakterie nain izvrenja djela, odnosno radnju izvrenja krivinog djela ubistva. Stoga je za definisanje i odreivanje sutine ubistva na podmukao nain neophodno prethodno odrediti sadraj i sutinu podmuklosti, odnosno krajnje podmuklosti kao odreujueg elementa ove inkriminacije. Razmatranja ovog pitanja, kako u doktrini tako i u judikaturi, mogla bi se svesti na dva razliita koncepta; prvi, koji polazi od objektivnog shvatanja pojma podmuklosti i drugi, koji polazi od objektivnosubjektivnog

shvatanja ovog pojma.

Prema objektivnom shvatanju podmuklosti, ubistvo na podmukao nain definie se kao ono ubistvo koje je izvreno potajno, iz zasjede, upotrebom takvog sredstva koje oteava ili onemoguava otkrivanje djela, npr. ubistvo na spavanju, iz zasjede ili iznenada. Iz ovoga proizilazi da je bitno obiljeje ove inkriminacije injenica da lice koje je napadnuto nije u mogunosti da primijeti radnje ili osjeti sredstva kojima se eli postii izvrenje ovog krivinog djela (Tahovi, str. 74.).2 Ovo shvatanje zastupa i VSS u presudi K. 824/52 u kojoj istie da lienje ivota ovjeka na spavanju koji ne oekuje napad i ne moe da se brani predstavlja ubistvo na podmukao nain (Novoselac, str. 57.). Isti sud u presudi K. 152/86 istie da podmuklost ogleda u tome to optueni smiljeno vri krivino djelo onda kada se oteeni tome ne nada i kada ne moe da prui nikakav otpor (Simi, 1994., str. 83.). Veina teoretiara ipak pojam podmuklosti shvata u objektivno-subjektivnom smislu, istiiu da se objektivna komponenta ovog pojma ispoljava u prikrivenom i potajnom postupanju uinioca dok subjektivnu komponentu ini prevarno, neiskreno i sa zlom namjerom iskoritavanje steenog povjerenja kod rtve ili njene bespomonosti ili bezizlaznosti (Komentar KZSKV, str. 112.; Babi, Markovi, str. 29.; Atanackovi, str. 136.; Radovanovi, orevi, str. 59.) Pri tome se zahtijeva da je djelo izvreno na posebno (krajnje) podmukao nain i da je uinilac ispoljio lukavost i prepredenost koja prevazilazi normalnu obazrivost kod vrenja ubistva. Znatan dio sudske prakse takoe podrava navedeno stanovite. Tako npr. VSS u presudi K. 825/68. istie da je za postojanje podmuklosti kao kvalifikatornog obiljeja ubistva potrebno da se ona manifestuje i objektivno (u okolnostima izvrenja djela) i subjektivno (u prepredenosti, prevarnosti ili lukavosti izvrioca). VSK u odluci K. br. 76/80. takoe istie da se za postojanje ubistva na podmukao nain, pored objektivnog elementa koji se sastoji u prikrivenoj radnji kojom se olakava izvrenje krivinog djela, trai i subjektivni elemenat, koji se sastoji u himbenoj radnji izvrioca (ejovi, 1986., str. 293.).

Prihvatajui objektivno-subjektivno poimanje pojma podmuklosti, mogli bismo rei da je ubistvo na krajnje podmukao nain takvo liavanje ivota druge osobe koje se vri na prevaran ili potajan nain, pri emu uinilac pokazuje posebnu prepredenost, lukavost i gdje zloupotrebljava povjerenje rtve ili koristi njenu bespomonost. Objektivni elemenat se manifestuje u okolnostima izvrenja djela, odnosno u potajnom i prikrivenom postupanju koje onemoguava da rtva primijeti radnju ili osjeti sredstvo kojim se eli ostvariti zabranjena posljedica.

Subjektivni elemenat vezan je za linost uinioca djela i manifestuje se u lukavom, prepredenom, neiskrenom odnosu prema rtvi kojim se stvaraju najpovoljniji uslovi za izvrenje djela uz istovremeno iskoritavanje odnosa povjerenja ili bespomonosti i bezazlenosti rtve. Dakle, kod uinioca mora postojati svijest i htijenje upravljeni na stvaranje povoljne situacije ili iskoritavanje postojeeg odnosa sa rtvom, u cilju to lakeg izvrenja djela. U skladu sa tim, smatramo da je za primjenu ove inkriminacije neophodno postojanje direktnog umiljaja.

Kao tipini sluajevi ovog ubistva u literaturi se najee navode iznenadno ubistvo, ubistvo na spavanju i ubistvo trovanjem. Meutim, iako se u navedenim sluajevima radi o rtvi koja je bezazlena ili bespomona jer ne oekuje napad te stoga i ne moe da se brani (objektivna komponenta podmuklosti), ne moe se, a priori, prihvatiti kvalifikacija ubistva na krajnje podmukao nain bez utvrivanja i subjektivnih elemenata podmuklosti. Tako npr. da bi se na ubistvo iz zasjede mogla primijeniti ova inkriminacija, neophodno je utvrditi da je rtva u tu situaciju dovedena na prevaran nain ili zloupotrebom odnosa povjerenja koji je postojao izmeu njega i rtve (npr. pozvao je rtvu da doe na odreeno mjesto radi uruenja vane poruke, radi vraanja duga, radi obavljanja vanog razgovora i sl.) Isto tako, ubistvo na spavanju smatrae se ubistvom na krajnje podmukao nain samo ako je uinilac tu situaciju posebno iskoristio za izvrenje djela ili je rtvu na prevaran nain doveo u takvo stanje, dajui joj npr. sredstva za uspavljivanje. Kada je u pitanju ubistvo trovanjem, postojae ovaj oblik ubistva samo ako je uinilac postupao prepredeno, lukavo, koristei postojei ili novosteeni odnos povjerenja, npr. ako uinilac pozove rtvu na veeru i stavi joj otrov u hranu.

2.2.4. Ubistvo pri bezobzirnom nasilnikom ponaanju. Kvalifikatornu okolnost ovog oblika tekog ubistva predstavlja injenica da se liavanje ivota druge osobe vri pri bezobzirnom nasilnikom ponaanju. Dakle, ovaj oblik ubistva dobija tei vid ne zbog naina izvrenja radnje krivinog djela ubistva ili pobuda izvrenja, ve prvenstveno zbog objektivnih okolnosti pod kojima je djelo izvreno, odnosno zbog specifinog naina ponaanja koje je prethodilo samom ubistvu. Radi se o takvom ponaanju koje predstavlja izuzetno negativan odnos izvrioca prema drutvenim dobrima koji je izraen kroz bezrazlono nipodatavanje osnovnih pravila ljudskog ponaanja i ljudskih vrijednosti, a koje je zakonodavac oznaio kao bezobzirno nasilniko ponaanje. U teoriji krivinog prava postoji nekoliko definicija ovog ubistva koje se meusobno manje ili vie razlikuju. Tako npr. pojedini autori smatraju da je ubistvo pri bezobzirnom nasilnikom ponaanju takvo liavanje ivota nekog lica koje se vri iz obijesti, koje nije motivisano nekom posebnom pobudom ve uinilac na taj nain izraava svoju oholost, bezobzirnost, omalovaavanje tueg ivota kao osnovne ljudske vrijednosti (Lazarevi, 1991., str. 84.) Prema drugima, osnovna karakteristika ovog naina liavanja ivota je bezrazlonost koja se u izvjesnom smislu moe oznaiti i kao hirovitost, obijesnost, nemotivisano iivljavanje nekih ruilakih nagona. Ovo stoga to je nain izvrenja ostalih ubistava opredijeljen u izvjesnom smislu ciljevima i motivima koji su doveli do njegovog izvrenja, dotle je zapravo nain izvrenja ovog ubistva (obijesan, bahat i sl.) ba cilj i motiv njegovog izvrenja (Atanackovi, str. 137.).

Ubistvo pri bezobzirnom nasilnikom ponaanju se odlikuje i posebnim karakteristikama njegovih izvrilaca koji najee predstavljaju takve linosti koje se prema drugima bahato ponaaju, koje nemaju obzira za mir i osjeanje line sigurnosti drugih, za koje tjelesni integritet i ast drugog lica ne predstavljaju vrijednosti dostojne potivanja. To je kategorija uraunljivih lica, izopaenog karaktera, koja su spremna, radi svog samozadovoljstva ili samoisticanja (afirmacije moi i snage, izraavanja prezira i sl.) da povrijede ili ugroze svaku drutvenu vrijednost pa i ivot ovjeka. Osnovna karakteristika njihovog ponaanja je nepostojanje srazmjere izmeu povoda za ubistvo i samog ubijanja, odnosno u nepostojanju adekvatnog povoda. U skladu sa naprijed reenim, moemo rei da je osnovna karakteristika ovog oblika ubistva nasilniko ponaanje uinioca pri njegovom izvrenju, tj. specifian odnos prema djelu i rtvi sa aspekta objektivnih elemenata - huligansko ponaanje, a sa aspekta motiva i subjektivnog odnosa izvrioca prema rtvi i djelu umiljajno ubistvo bez povoda ili zbog beznaajnog povoda.

2.2.5. Ubistvo iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda U osnovi svakog svjesnog i voljnog ljudskog djelovanja, pa i kriminalnog ponaanja, nalaze se motivi, odnosno pobude. U krivinopravnoj literaturi, motiv krivinog djela se definie kao unutranja, psihika, psiholoka pojava, koja se formira, tj. nastaje pod dejstvom mnotva egzogenih i endogenih inilaca kao i odreenih osobina linosti uinioca i koja inicira i usmjerava njegovo drutveno neprihvatljivo ponaanje ka postizanju odreenog cilja. S obzirom na odredbu l.

49. st. 1. KZ FBiH moemo rei da pobuda predstavlja okolnost koja je relevantna za individualizaciju kazne kod svakog krivinog djela, pa prema tome i kod krivinom djela ubistva. Meutim, za razliku od ovog opteg krivinopravnog znaaja motiva, zakonodavac je odreenim motivima dao znaaj kvalifikatornih okolnosti kod krivinog djela ubistva. U pitanju su takve pobude koje su u toj mjeri drutveno neprihvatljive da bitno utiu na teinu i stepen opasnosti i djela i uinioca dajui djelu tei, kvalifikovani oblik. Polazei od zakonske odredbe moemo razlikovati nekoliko oblika tekog ubistva s obzirom na pobude izvrenja: ubistvo iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda, ubistvo iz koristoljublja, ubistvo radi prikrivanja ili izvrenja drugog krivinog djela, ubistvo iz bezobzirne osvete i ubistvo iz drugih naroito niskih pobuda.

Ubistvo iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih predstavlja poseban kvalifikovni (teki) oblik ubistva koji poznaje samo krivino zakonodavstvo FBiH, a ne i KZ RS. Rije je o obliku ubistva kojeg karakteriziraju apsolutno negativne pobude, te su se do propisivanja ove inkriminacije u krivinom zakonodavstvu FBiH (2003. godine) sluajevi ubistava koji su (bili) motivirani navedenim pobudama pravno kvalificirali kao ubistvo iz drugih niskih pobuda, a takva pristup i danas je prisutan u sudskoj praksi Republike Srpske. Ipak, imajui u vidu da je savremeno bosanskohercegovako drutvo tranzicijsko drutvo koje je jako optereeno nacionalnim i religijskim komfliktima, sasvim je razumljivo da je zakonodavac ovako motivirane oblike ubistva zasebno inkriminirao, nastojei ukazati na svu pogibeljnost i drutvenu opasnost istih.

2.2.6. Ubistvo iz koristoljublja, kao poseban oblik tekog ubistva, predviaju sva savremena krivina zakonodavstva. Osnovno obiljeje ove inkriminacije, koje predstavlja njegov differentia specifica, jeste koristoljublje koje se javlja kao motiv djela. Dakle, sutinu ovog ubistva predstavlja injenica da je umiljajno lienje ivota druge osobe motivisano koristoljubivim pobudama izvrioca. Stoga je za pravilnu primjenu ove inkriminacije neophodno odrediti pojam koristoljublja kao kvalifikatorne okolnosti ubistva. U krivinopravnoj literaturi postoje razliita shvatanja sutine i smisla ubistva iz koristoljublja. Prema jednima, ubistvo iz koristoljublja postoji kada je liavanje ivota druge osobe izvreno u namjeri da se na taj nain ostvari neka materijalna korist, pri emu je irelevantno da li je izvrilac pri tome motivisan bezobzirnom neopravdanom i egoistinom tenjom za sticanjem koristi ili ne. U tom smislu ovu inkriminaciju tumai i VSS u presudi Km. 158/91, u kojoj, potvrujui presudu Okrunog suda u Beogradu K. 337/91, istie da se ne moe prihvatiti stav koji je iznijet u albi da se u konkretnom sluaju protivpravno pribavljanje sredstava za zadovoljenje biolokih potreba ne bi moglo podvesti pod pojam koristoljublja. Jer niko nema vee pravo na svoj ivot od prava drugog na sopstveni ivot pa se lienje ivota radi pribavljanja protivpravne imovinske koristi u svakom sluaju mora smatrati koristoljubivim (v. Vukovi, str. 32.). Prema drugom shvatanju, obina namjera da se izvrenjem krivinog djela postigne korist, nije dovoljna za zasnivanje ove kvalifikacije djela. Npr. ubistvo radi pribavljanja stvari neophodnih za odravanje ivota ne mora uvijek biti ubistvo iz koristoljublja. Ono e postojati ako se utvrdi da je uinilac postupao iz pohlepe a ne samo radi zadovoljenja nekih svojih materijalnih potreba (Atanackovi, str. 139., Babi, str. 79.). Dakle, prema ovom stanovitu, koje je ire prihvaeno u teoriji i praksi, da bi se jedno ubistvo moglo smatrati ubistvom iz koristoljublja nije dovoljno da je ono motivisano bilo kakvom namjerom ostvarenja materijalne koristi, ve je neophodno utvrditi da je uinilac motivisan bezobzirnom egoistinom tenjom za postizanjem koristi, pa i po cijenu tueg ivota. Za postojanje ove inkriminacije je irelevantno da li je materijalna korist imovinske ili neimovinske prirode (Komentar KZSKV, str. 116., Bai, eparovi, str. 69.). te e ubistvo iz koristoljublja postojati kako onda kada je uinilac motivisan ostvarivanjem imovinske koristi tako i onda kada se u osnovi njegovog postupanja nalazi tenja za ostvarivanjem neimovinske koristi. Pri tome je irelevantno da li se radi o protivpravnoj koristi ili ne. Naime, okolnost da izvrilac liava ivota drugu osobu da bi time ostvario odreeno pravno potraivanje ne umanjuje drutvenu nevrijednost i neetinost motiva koji lei u osnovi njegovog postupanja, a to je bezobzirna tenja za postizanjem koristi ak i po cijenu tueg ivota. Stoga e npr. postojati ubistvo iz koristoljublja ukoliko kupac ubije prodavca da bi uao u posjed kupljene stvari, npr. kue, automobila i sl., jednako kao i u situaciji kad je izvreno ubistvo da bi se od njega oduzela vea koliina novca.

Korist kao motiv ubistva moe se sastojati u poveanju imovine, tj. ostvarenju neke dobiti (npr. dobijanje imovine na osnovu naslijea, ugovora o izdravanju i sl.) kao i u ouvanju postojeeg imovinskog stanja od tete ili gubitka, odnosno kada je ubistvo izvreno radi oslobaanja izvrioca od bilo koje imovinske obaveze prema ubijenom kao to je plaanje duga, izbjegavanje plaanja izdravanja, i sl. (suprotno u presudi VSH, I K. 44/1988.). Djelo postoji i kada uinilac samo pretpostavlja da moe doi do ostvarenja imovinske koristi (npr. ubistvo lica sa kojim je uinilac bio u takvim faktikim odnosima da je oekivao da njemu pripadne nasljedstvo). U tim smislu postupa i VSM koji, u presudi K. 12/75., istie da ubistvo iz koristoljublja postoji i onda kada ubica nema pravni osnov rodbinsku vezi, testament, legat i sl., da naslijedi imovinu ubijenog, ili kada izmeu njih ne postoji pravno podoban osnov da imovina ubijenog nakon smrti ostane izvriocu, zato to je relevantan samo motiv kojim se rukovodio izvrilac prilikom izvrenja djela, a ne i injenica da li je namjeravana korist zaista i ostvarena ili ne(ejovi, str. 302.)

Jedno od spornih pitanja vezanih za ovaj oblik ubistva jeste i pitanje da li korist mora biti ostvarena iskljuivo u linom interesu ili pojam koristoljublja obuhvata i tenju za pribavljanjem koristi drugome. Iako se, prema pretenom miljenju u teoriji krivinog prava, pod koristoljubljem u smislu ove inkriminacije podrazumijeva kako tenja za postizanjem vlastite koristi tako i tenja za postizanjem koristi za drugoga (Komentar KZSKV, str. 116. Lazarevi (1991.), str. 82., Kambovski, str. 39.), miljenja smo da bi se pri rjeavanju ovog pitanja trebala praviti razlika izmeu situacija u kojima se korist pribavlja za drugo lice sa kojim je izvrilac u bliskim odnosima i situacija u kojima izmeu uinioca i drugog lica ne postoji takav odnos. Tako npr. ukoliko je ubistvo izvreno radi sticanja koristi za branog druga, dijete ili neko drugo lice sa kojim izvrilac stoji u takvom faktikom odnosu da sticanjem koristi za njega ostvaruje posredno i linu korist, postojae ubistvo iz koristoljublja. Samo u tom smislu mogue je prihvatiti prethodnu konstataciju da ubistvo iz koristoljublja postoji i onda kada je uinilac motivisan pribavljanjem koristi za drugoga (V. presudu VSH I K-949/90.)

2.2.7. Ubistvo radi izvrenja ili prikrivanja drugog krivinog djela. Poseban oblik tekog ubistva jeste ubistvo radi izvrenja ili prikrivanja drugog krivinog djela. Dakle, osnovni motiv izvrioca djela jeste da liavanjem ivota pasivnog subjekta omogui izvrenje nekog drugog krivinog djela ili da prikrije neko drugo krivino djelo. Meutim, u teoriji je sporno pitanje primjene ove inkriminacije na sluajeve kada se kao izvrilac tog drugog krivinog djela pojavljuje neko drugo lice, a ne sam izvrilac ubistva. Prema jednima, ta okolnost iskljuuje mogunost primjene ove inkriminacije (npr. Bai,Pavlovi, str.22.) , dok drugi polaze od toga da je za primjenu ove inkriminacije jedino relevantno utvrditi da u osnovi uinioevog postupanja lei namjera prikrivanja drugog krivinog djela ili omoguavanja drugog krivinog djela. Identitet izvrioca tog drugog krivinog djela u ovom kontekstu je irelevantan (Komentar KZ SKV, str. 118., Lazarevi, 1991. str. 82.). Drugo stanovite je prihvatljivije jer bi bilo pogreno iskljuiti primjenu ove inkriminacije samo zbog injenice da je ubistvo izvreno radi toga da se drugom licu omogui izvrenje krivinog djela, odnosno da se prikrije krivino djelo koje je izvrilo drugo lice. I u jednom i u drugom sluaju motiv je isti i odnosi se na omoguavanje ili prikrivanje drugog krivinog djela.

injenica da se drugo lice javlja kao izvrilac tog krivinog djela ne utie na kriminalno politiko vrednovanje motiva koji lei u osnovi ovog kvalifikovanog ubistva. Kao to je ve reeno, osnovni motiv izvrioca jeste da liavanjem ivota pasivnog subjekta omogui izvrenje drugog krivinog djela ili da prikrije drugo krivino djelo. Priroda i teina drugog krivinog djela ijem izvrenju se tei, odnosno koje se eli prikriti, zakonom nije odreena, te se ova inkriminacija primjenjuje nezavisno od toga da li je u pitanju tee ili lake krivino djelo. Pri tome je irelevantno da li je krivino djelo koje se ubistvom eli prikriti, odnosno ije izvrenje se eli omoguiti, zaista i izvreno. Ilustrativan primjer ubistva radi izvrenja drugog krivinog djela jeste ubistvo uvara robne kue da bi se izvrila kraa iz te robne kue. Dakle, ubistvom se uklanja lice koje predstavlja prepreku za izvrenje drugog krivinog djela. Ovom inkriminacijom su obuhvaeni i sluajevi liavanja ivota drugog lica motivisani eljom da se olaka izvrenje nekog drugog krivinog djela. Npr. ubistvo lica koje ometa izvrenja djela ili ubistvo lica koje ne ometa izvrenje djela ali se njegovom smru postiu povoljniji uslovi za izvrenje krivinog djela. S obzirom na injenicu da se ovim ubistvom uklanjaju prepreke za izvrenje drugog krivinog djela, ono najee prethodi izvrenju drugog krivinog djela. Meutim, ova inkriminacija postojae i onda kada se ubistvo izvri uporedo sa drugim krivinim djelom ukoliko je ono motivisanom eljom da se omogui dovrenje ve zapoetog drugog krivinog djela.

Pravnu kvalifikaciju ubistva radi prikrivanja drugog krivinog djela, mogue je primijeniti npr. u sluaju liavanja ivota rtve drugog krivinog djela (npr. silovanja ili ucjene), u sluaju liavanja ivota sauesnika u ranije izvrenom krivinog djelu, u sluaju liavanja ivota lica koje je oevidac drugog krivinog djela ili koje na sebi nosi neke tragove koji upuuju na izvrioca krivinog djela, i sl. Pri tome je irelevantno da li je ubistvo izvreno prije, za vrijeme ili poslije drugog krivinog djela koje se eli prikriti, ukoliko kod izvrioca prilikom liavanja ivota druge osobe postoji motiv prikrivanja drugog krivinog djela.

S obzirom na specifinost motiva koji lei u osnovi postupanja uinioca krivinog djela ubistva, ovaj oblik tekog ubistva mogue je izvriti samo sa direktnim umiljajem.

2.2.8. Ubistvo iz bezobzirne osvete. Kvalifikatornu okolnost ovog oblika ubistva predstavlja injenica da je ubistvo izvreno iz bezobzirne osvete. Dakle, za zasnivanje ove kvalifikacije djela zakonodavac ne smatra dovoljnim postojanje bilo kakve osvete kao motiva izvrenja djela, ve insistira na njenom posebnom kvalitetu, odnosno na njenoj bezobzirnosti. Ovo stoga to osveta, sama po sebi, ne predstavlja tako negativan motiv djela da bi svako ubistvo izvreno zbog osvete trebalo tretirati kao kvalifikovano ubistvo (stav VSH naveden kod Bai,eparovi, str. 75.) Naime, nanoenje zla zbog pretrpljenog zla (u emu se sastoji motiv osvete), koliko god da je surovo i neovjeno, nije uvijek takvo da podie stepen neprava i odgovornosti uinioca na nivo kvalifikovanog sluaja, jer u ivotu postoje i takve situacije u kojima osvetniki akt ima elemente zadovoljavanja elementarne ljudske pravednosti (Kambovski, str. 41.) Stoga se osveta, kao motiv izvrenja krivinog djela ubistva, razmatra u okviru oteavajuih i olakavajuih okolnosti, bez mogunosti da utie na kvalifikaciju djela. Meutim, ukoliko osveta poprimi karakter bezobzirne osvete, pravna kvalifikacija djela se mijenja i ono dobija svoj tei, kvalifikovani vid.

Kada su u pitanju kriterijumi za utvrivanje bezobzirne osvete kao kvalifikatorne okolnosti ubistva, u sudskoj praksi su slijedei sluajevi ubistva pravno kvalificirani kao ubistva iz bezobzirne osvete: a) ubistvo iz osvete izvreno prema treem licu koje nema nikakve veze sa ranije poinjenim zlom u vezi kojeg se vri osveta, b) prema licu koje je ve kanjeno ili osloboeno od optube, odnosno da je c) ubistvo iz osvete uinjeno poslije proteka dueg vremena od poinjenog zla, kada se izvrenje osvete objektivno vie ne bi moglo oekivati. Osim toga, u teoriji je prihvaeno stajalite da ubistvom iz bezobzirne osvete treba kvalificirati i situaciju kada postoji oigledna nesrazmjera izmeu zla koje je povod osveti i zla koje je nanijeto osvetom. U sudskoj praksi ovakvo stajalite nije u potpunosti prihvaeno, to je samo po sebi podlono kritici, jer kako drugaije tretirati sluajeve ubistava izvrenih iz osvete zbog sasvim beznaajnih povoda, kao to je npr. sluaj ubistva iz osvete motivisanog uvredom ili klevetom od strane oteenog, ubistva zbog pretrpljene materijalne tete, zbog prouzrokovanih potekoa u slubi i sl. nego kao ubistvo iz bezobzirne osvete (slino i Stojanovi,Peri, str. 99.) Jasno je da u sluaju kada osveta, koja je motivisala izvrioca ubistva, ima neko adekvatno pokrie u zlu koje je rtva nanijela uiniocu, npr. ubistvo lica koje je brutalno silovalo djevojicu od strane roditelja te djevojice, ili ubistvo lica koje je nanijelo osobito teku tjelesnu povredu izvriocu ubistva ili nekom njemu bliskom licu, nee postojati ovaj oblik ubistva. Ovo stoga to je u pitanju takva osveta koja ima racionalno, psiholoki razumljivo objanjenje, odnosno koja ima elemente zadovoljenja elementarne ovjeje pravednosti.

No, pored neke od navedenih radnji, za postojanje ove inkriminacije zahtjeva se jo jedan tipini elemenat bezobzirnosti, a to je sabrano, planirano i hladnokrvno ubistvo. U tom smislu npr. postupa i VSH koji u presudi I K- 525/93. zakljuuje da ne postoji ubistvo iz bezobzirne osvete u sluaju optuenog koji je u teko pijanom stanju, iznenada emotivno reagovao i liio ivota oteenog bez ikakve prethodne pripreme.

2.2.9. Ubistvo iz drugih naroito niskih pobuda. Kvalifikatornu okolnost ovog oblika tekog ubistva predstavljaju druge naroito niske pobude, odnosno takve pobude koje se sa moralnog i etikog stanovita smatraju naroito niskim pobudama. Specifinost ovog oblika ubistva u odnosu na druge oblike ubistva koji su takoe kvalifikovani odreenim pobudama izvrioca, predstavlja injenica da je zakonodavac kvalifikatornu okolnost odredio jednom uoptenom odredbom, tzv. generalnom klauzulom, kojom su obuhvaeni svi sluajevi ubistva izvreni iz drugih naroito niskih pobuda. Ovakva legislativna tehnika nuna je posljedica injenice da je skala niskih pobuda veoma raznovrsna i arolika te je nemogue izvriti precizno nabrajanje svih onih pobuda koje u kontekstu ostalih okolnosti

konkretnog sluaja zasluuju epitet niskih pobuda. Postojeim zakonskim rjeenjem data je mogunost sudovima da i u sluajevima u kojima motiv izvrenja krivinog djela ubistva nije izriito odreen kao kvalifikatorna okolnost ubistva, primijene ovu kvalifikaciju ukoliko po njihovoj ocjeni pobuda koja je motivisala izvrioca ubistva predstavlja nisku pobudu. Koristoljublje, bezobzirnu osvetu kao i prikrivanje ili omoguavanje izvrenja drugog krivinog djela, zakonodavac je posebno izdvojio kao kvalifikatorne okolnosti zbog toga to one predstavljaju takve pobude koje su u direktnoj suprotnosti sa moralnim naelima jednog drutva te stoga uvijek predstavljaju apsolutne niske pobude bez obzira na kontekst u kojem se javljaju, za razliku od drugih niskih pobuda koje u svakom sluaju podlijeu ocjeni suda.

Pojam niskih pobuda je normativan, socijalno-etiki determiniran pojam. Ovo proizilazi iz injenice da zakonodavac nije odredio njegovu sutinu i smisao te se u doktrini i judikaturi pri odreivanju ovog pojma polazi od vladajuih socijalno-etikih i moralnih pogleda i stavova datog drutva. Polazei od navedenog kriterijuma, moemo rei da su niske pobude one pobude koje su u otroj suprotnosti sa vladajuim i opteprihvaenim moralnim normama i stavovima i koje nailaze na osudu veine lanova drutvene zajednice. Za sve njih je karakteristian posebno visok stepen moralne prekorljivosti, socijalnoetike predbacivosti, prezira. Rije je o krajnje negativnim pobudama koje ponaanje uinioca ine neovjenim, neasnim i nedostojnim ovjeka, a njega beskarakternom i beskrupuloznom linou (Babi, Markovi, str. 32.) U skladu sa prethodno reenim mogli bismo rei da ubistvo iz drugih naroito niskih pobuda predstavlja takav oblik ubistva u kojem je uinilac djela motivisan takvim pobudama koje se ni po najstroim kriterijumima ne mogu udostojiti ovjeka, pobudama koje ukazuju na moralnu niskost uinioca i koje izazivaju teak moralni prekor drutvene sredine. S obzirom da se radi o faktikom pitanju (questio facti) prilikom ijeg utvrivanja sud mora uzeti u obzir sve okolnosti konkretnog sluaja, ne mogu se unaprijed odrediti sve pobude koje mogu imati karakter naroito niskih pobuda.

Meutim, u literaturi se, kao primjeri takvog ubistva, najee navode sluajevi ubistva radi ostvarenja neke koristi koja nije materijalne prirode, ubistvo iz mrnje, zlobe, zavisti, pakosti, nacionalne mrnje, seksualnih pobuda, zlonamjernosti, netrpeljivosti, ubistvo branog druga radi zasnivanja druge brane zajednice, ubistvo djeteta da bi se izvrilac oslobodio roditeljske dunosti, ubistvo kako bi se dolo do radnog mesta ubijenog i sl.

Izvrilac krivinog djela ubistva iz drugih naroito niskih pobuda postupa sa odreenom namjerom, npr. liava ivota pasivnog subjekta da bi sklopio brak sa drugom osobom, liava ivota dijete da bi se liio obaveze uzdravanja djeteta i sl. Iz toga proizilazi da subjektivnu stranu djela ini direktni umiljaj.

2.2.10. Ubistvo slubenog ili vojnog lice pri vrenju poslova bezbjednosti ili dunosti uvanja javnog reda, hvatanja uinioca krivinog djela ili uvanja lica lienog slobode. Prema zakonskoj formulaciji djela ovaj oblik tekog ubistva postoji u sluaju kada se lii ivota slubeno ili vojno lice pri vrenju poslova bezbjednosti ili dunosti uvanja javnog reda, hvatanja uinioca krivinog djela ili uvanja lica lienog slobode. Dakle, kvalifikatornu okolnost djela ne predstavlja samo svojstvo pasivnog subjekta, ve i injenica da je liavanje ivota pasivnog subjekta izvreno u vezi sa vrenjem zakonom odreenih poslova. U osnovi ovakvog zakonskog rjeenja jeste potreba za pojaanom krivinopravnom zatitom ivota ovih kategorija lica koja proizilazi iz poveane opasnosti kojima su ona izloena pri obavljanju svojih poslova i dunosti. S druge strane, liavanje ivota navedenih kategorija lica prilikom obavljanja zakonom odreenih poslova, ukazuje na visok stepen zloinake volje izvrioca djela, jer se ne radi samo o napadu na linost, ve i na dunost i funkciju koju ta lica vre.

Da bi se mogla primijeniti ova inkriminacija neophodno je da liavanje ivota navedenih lica bude izvreno pri vrenju zakonom odreenih poslova. Taj uslov je ispunjen onda kada je radnja liavanja ivota preduzeta u vrijeme kad je pasivni subjekat vrio zakonom odreene poslove. Kao vrijeme vrenja tih poslova smatra se ne samo ono vrijeme dok traje konkretna akcija koja je preduzeta u okviru poslova bezbjednosti ili dunosti uvanja javnog reda, hvatanja uinioca krivinog djela ili uvanja lica lienog slobode, ve i vrijeme dok se ta akcija priprema.

Subjektivnu stranu djela ini umiljaj, direktni ili eventualni. Meutim, pored toga to uinilac mora biti svjestan injenice da je pasivni subjekat slubeno ili vojno lice koje vri zakonom odreene poslove, kod uinioca mora postojati pobuda za lienje ivota ba tog lica u vezi sa njegovim vrenjem slubenih poslova. Smatra se da je izvrilac znao i bio svjestan injenice da liava ivota slubeno lice ili vojne lice u vrenju njihove dunosti onda kada su ta lica nosila slubenu uniformu. U tom smislu OS S u presudi K. 85/74. istie da su neprihvatljivi navodi odbrane da se u konkretnom sluaju radi o obinom ubistvu, budui da su se milicioneri nalazili u uniformi. Samim tim optueni je bio svjestan da pred sobom ima slubena lica i to milicionere, pa kako se komandir D. prethodno obratio okrivljenom i pitao za njegovo ime, nesumnjivo je da je optueni bio svjestan da oni obavljaju slubenu dunost. Meutim, ukoliko je pasivni subjekat u trenutku liavanja ivota nosio civilno odijelo, a prethodno se nije legitimisao kao slubeno lice, onda se svijest uinioca o svojstvu pasivnog subjekta ocjenjuje prema svim okolnostima konkretnog sluaja.

3. Ubistvo na mah (l. 167. KZ FBiH)

Ko drugog usmrti na mah doveden bez svoje krivnje u jaku razdraenost ili strah njegovim napadom, zlostavljanjem ili tekim vrijeanjem, kaznit e se kaznom zatvora od jedne do deset godina.

Ubistvo na mah predstavlja poseban oblik privilegovanog ubistva, iju krivinopravnu prirodu sutinski determinie meusobni konfliktni odnos izmeu uinioca i rtve, kao aktivnih uesnika u njegovom nastajanju i izvrenju. Ovaj odnos je od takvog znaaja da odluujue opredjeljuje zakonsku kompoziciju ove inkriminacije, on je sredinji elemenat njegovog zakonskog bia koji u najveoj mjeri odreuje kvalifikaciju ovog vida ubistva. Ne postoji ni jedno drugo krivino djelo kod ijeg nastajanja i izvrenja rtva ima tako znaajnu ulogu kao kod ovog oblika ubistva. Ovdje rtva sama svojim ponaanjem izaziva izvrenje krivinog djela i time aktivno uestvuje u svojoj vlastitoj viktimizaciji. Najee konfliktna situacija zapoinje vreanjem, zlostavljanjem, to ponekad moe da traje i due vrijeme (nekada i godinama po poznatom principu kap po kap) da bi se na kraju takvo ponaanje preobrazilo u teke oblike vrijeanja ili pak napade upravljene na uinioca ubistva. Dakle, provocirajue ponaanje rtve inicira deliktnu situaciju u kojoj uinilac dospijeva u takvo psihiko stanje u kojem pod navalom afekta visokog intenziteta, u momentu odluuje da situaciju okona ubistvom provokatora. Takvo skrivljeno ponaanje rtve dovodi do umanjenja opasnosti ubistva, pa prema tome i do umanjenja krivice uinioca i do lake, odnosno privilegujue kvalifikacije ovog vida ubistva. Propisana kazna je zatvor od jedne do deset godina.

Privilegovani tretman ovog oblika ubistva temelji se na injenici da se uinilac u vrijeme izvrenja djela nalazi u posebnom psihikom stanju, tj. u afektivnom stanju koje u velikoj mjeri utie na sposobnost trezvenog i normalnog rasuivanja i odluivanja koje je zakonodavac oznaio pojmom stanje jake razdraenosti ili straha. Dakle, centralni elemenat ove inkriminacije jeste upravo stanje jake razdraenosti (bijesa, ljutnje) ili straha (tuge) (tzv. stenini i astenini afekt) koje kod linosti u velikoj mjeri smanjuju sposobnost za razumno ponaanje i upravljanje postupcima tako da izvrilac bez kritikog rasuivanja i u trenutku donosi odluku o izvrenju ubistva (Komentar KZ SKV, str. 130.; Babi, str. 86.; Komentar KZ BiH, str. 43. Tahovi, str. 80..). Dakle, radi se o intenzivnom afektivnom stanju ije su osnovne karakteristike iznenadnost nastupanja i odsustvo samokontrole. S obzirom da je stanje jake razdraenosti ili straha privilegujua okolnost ovog oblika ubistva, znaajno je odrediti kriterijume za njeno utvrivanje. S tim u vezi treba rei da se, prema vladajuem shvatanju u doktrini i judikaturi, polazi od objektivnog kriterijuma, od karaktera napada, tekog zlostavljanja ili tekog vrijeanja, odnosno od pretpostavljenog reagovanja prosjeno senzibilnog ovjeka na postojei povod (v. Lazarevi, 1981., str. 173.; Komentar KZSKV, str. 130.; Atanackovi, str. 101. itd.).

Stanje jake razdraenosti, kao afektivno stanje visokog intenziteta koje utie na svijest i volju u veoj ili manjoj mjeri, moe kod uinioca prouzrokovati privremenu duevnu poremeenost sa posljedicom bitno smanjene uraunljivosti. Takva situacija, sama po sebi, namee pitanje meusobnog odnosa stanja jake razdraenosti i bitno smanjene uraunljivosti, odnosno pitanje da li jaka razdraenost obuhvata i takva psihika stanja uinioca izazvana provokacijom ubijenog koja odgovaraju bitno smanjenoj uraunljivosti, i u vezi s tim pitanje primjene odgovarajueg propisa. Miljenja su i o ovom problemu podijeljena, tako da na jednoj strani imamo autore prema kojima jaka razdraenost moe u toj mjeri uticati na svijest da prouzrokuje i stanje bitno smanjene uraunljivosti a da ipak postoje osnovi za primjenu odredaba o ubistvu na mah (Atanackovi, str. 101., Zlatari, str. 88., Komentar KZSKV, str. 130.)., dok se po drugima postojanje razdraenosti (afekta) moe pravno kvalificirati ili kao sastavnica instituta bitno smanjene uraunljivosti ili kao odrednica ubistva na mah, kao privilegirajueg (lakeg) ubistva (Tahovi, str. 80., Frank, str. 44.). Preovladava shvatanje da je drugo miljenje ispravnije, jer se jedna te ista okolnost (stanje afekta) ne moe dva puta uzimati kao privilegirajua okolnost, te se to stanje ima pravno kvalificirati ili kao ubistvo na mah (to se preporuuje u teoriji) ili kao obino ubistvo izvreno u stanju bitno smanjene uraunjljivosti.

Za primjenu ove inkriminacije neophodno je utvrditi da je stanje jake razdraenosti izazvano napadom, tekim zlostavljanjem ili tekim vrijeanjem od strane ubijenog, tj. da izmeu provokacije ubijenog i afekta jake razdraenosti postoji uzrona veza. Pri tome se zahtijeva neskrivljenost provokacije od strane uinioca djela. Prema izriitoj zakonskoj odredbi, napad, zlostavljanje ili teko vrijeanje, kao elementi ove inkriminacije, mogu biti izvreni iskljuivo od strane oteenog. Dakle, mora postojati direktna uzrona veza izmeu ponaanja oteenog i postupanja izvrioca djela. Ukoliko stanje jake razdraenosti nije izazvano provokacijom oteenog nego nekog drugog lica, takvo afektivno stanje nee predstavljati osnov za primjenu ovog privilegovanog ubistva. Meutim, zakonodavac nije predvidio krug lica prema kojima moe biti upravljen napad, teko zlostavljanje ili teko vrijeanje. U teoriji preovlauje stav da provokacija ne mora biti upravljena direktno prema uiniocu djela, ve to moe biti i neko drugo, njemu blisko lice. Pri tome se istie da pojam bliskog lica ne treba ograniavati samo na srodnike (roditelje, brau, sestre, djecu), ve njime treba obuhvatiti i druga bliska lica kao to su npr. brani drug, vjerenica, dobar prijatelj i sl.

Postupanje na mah. Iako zakonska definicija krivinog djela ubistva na mah na prvi pogled izgleda jasna i precizna, ona u sebi krije niz otvorenih pitanja. Jedno od njih svakako je pitanje zakonskog rjeenja koje je prihvaeno u regulisanju vremenskog kontinuiteta izmeu provokacije rtve i reakcije uinioca, tj. na elemenat postupanje na mah. Pri tome se diferenciraju dva shvatanja: jedno, prema kojem se vremenski razmak postavlja izuzetno restriktivno i ograniava ovu kvalifikaciju djela samo na takva reagovanja uinioca koja su takorei momentalna i slijede odmah nakon provokacije ubijenog (bez obzira na injenicu da li je stanje jake razdraenosti trajalo i due vrijeme od onog koje je obuhvaeno pojmom na mah), i drugo, ekstenzivno, prema kojem vremenski kontinuitet izmeu ova dva momenta postoji sve dotle dok postoji stanje jake razdraenosti izazvano provokacijom ubijenog. U sudskoj praksi je dominantno restriktivno tumaenje koje ovaj elemenat ograniava na izuzetno kratko vrijeme (esto se mjeri minutama i asovima izmeu vremena provokacije i vremena reakcije uinitelja krivinog djela).

4. edomorstvo (l. 169. KZ FBiH)

Majka koja usmrti svoje dijete za vrijeme ili neposredno nakon poroda, kaznit e se kaznom zatvora od jedne do pet godina.

edomorstvo (ubistvo djeteta pri poroaju, djeteubistvo, infanticid), koje se u svojoj sutini svodi na umiljajno lienje ivota novoroeneta od strane majke, je tokom istorijskog razvoja drutva doivljavalo razliit krivinopravni tretman. U srednjem vijeku, pod uticajem kanonskog prava, ovo ubistvo smatrano je tekim ubistvom za koje je bila predviena smrtna kazna sa veoma surovim nainom izvrenja. Tako npr. Duanov zakonik (1349. g.) za ubistvo djeteta propisuje smrtnu kaznu spaljivanjem a Constitutio Criminalis Karolina (1532.g.) predvia zakopavanje ive majke, nabijanje na kolac, davljenje u vodi uz prethodno ereenje usijanim klijetima, a za lake sluajeve potapanje uinioca. Smrtna kazna za ovo krivino djelo zadrala se u francuskom zakonodavstvu sve do 19-og vijeka, kada je zakonom doputena primjena ublaavanih okolnosti prema majci a umjesto smrtne kazne propisana doivotna robija, a zakonom iz 1832. godine doputa se i vremenska robija. Ovako rigorozne kazne mogu se objasniti time to je kanonsko pravo, pod ijim uticajem su bila sva srednjevjekovna zakonodavstva, stajalo na principima individualne etike pa se krivica majke, posmatrana sa te individualne strane, smatrala izuzetno velikom; majka se ogluila o unutranju ljubav koju svaka majka treba da gaji prema svom djetetu. Pod uticajem kole prirodnog prava, tokom 19-og a naroito 20-og vijeka, mijenja se stav drutva prema ovom deliktu, tako da je u veini zakonodavstava izvrena transformacija ovog delikta u pravcu njegovog blaeg kanjavanja. U osnovi takvog kriminalnopolitikog vrednovanja jeste stav predstavnika kole prirodnog prava koji ukazuju na strogost smrtne kazne istiui postojanje olakavajuih okolnosti zbog injenice da je djelo produkt sticaja okolnosti koje stvaraju specijalno psihiko stanje kome porodilja podlijee.

U savremenom drutvu takoe ne postoji ujednaen kriminalnopolitiki stav prema ovom obliku ubistva. Na jednoj strani imamo zakonodavstva koja ne predviaju ovaj oblik ubistva kao posebnu inkriminaciju ve se ono podvodi pod opte odredbe o ubistvu (npr. Njemaka, Japan, neke drave SAD i biveg SSSR), dok na drugoj strani imamo ona zakonodavstva koja ne samo da predviaju ovaj oblik ubistva kao posebno krivino djelo ve ga i u neopravdano velikoj mjeri privileguju propisujui za uinioca djela veoma blage kazne (npr. KZ Republike Srbije sa predvienom kaznom zatvora od 3 mjeseca do 3 godine ili KZ Slovenije sa kaznom zatvora do 3 godine). Pored toga, i u zakonodavstvima koja ovaj delikt svrstavaju u grupu privilegovanih ubistava, postoje znaajnije razlike u njegovoj zakonskoj formulaciji vezane za osnov privilegovanja i za predvienu sankciju. Jedna grupa zakonodavstava u osnovi privilegovanja ovog oblika ubistva navodi specijalno psihiko stanje porodilje, koristei pri tome razliita terminoloka odreenja, kao to je npr. poremeaj izazvan poroajem, stanje izazvano poroajem, duevna poremeenost i teka nevolja izazvana poroajem, stanje nude, stanje zabune i bespomonosti i sl. (npr. KZ vedske, KZ Danske, KZ Slovenije, KZ Ruske Federacije, KZ eke Republike, KZ vajcarske). Dakle, u pitanju su ona zakonodavstva koja uvaavaju psihiko stanje majke i okolnosti vezane iskljuivo za majku, te se ovaj oblik ubistva javlja kao delictum propria. Moe ga izvriti samo majka a sva druga lica koja uestvuju u njegovom izvrenju odgovarae kao izvrioci ili sauesnici u obinom, odnosno tekom ubistvu. Druga zakonodavstva kao osnov privilegovanja istiu sramotu i prezir koji oekuje majku i njenu porodicu nakon vanbranog poroda, te subjektom krivinog djela smatraju ne samo majku, nego i sve druge osobe za koje se moe pretpostaviti da e biti pogoene sramotom vanbranog poroda. Takav kriminalnopolitiki pristup ovom obliku ubistva nalazimo npr. u panskom, argentinskom, ileanskom i portugalskom krivinom zakonu.

Kada su u pitanju sankcije predviene za ovaj delikt uglavnom je to kazna zatvora sa veoma razliitim rasponima, npr. KZ Slovenije predvia kaznu zatvora do 3 godine, KZ Republike Srbije zatvor od 3 mjeseca do 3 godine, KZ Hrvatske od 1 do 8 godina, KZ Austrije od 1 do 5 godina, KZ Poljske od 6 mjeseci do 5 godina itd. Isto tako, treba rei da su posljednjih godina izvrene znaajne izmjene u zakonskom regulisanju ovog delikta u veini savremenih zakonodavstava koje su uglavnom usmjerene na poveanje predviene

sankcije za izvrioca, a pojedina zakonodavstva su, kao to je to npr. KZ Njemake (1998.), ukinula ovu inkriminaciju tako da se na ovakve sluajeve primjenjuju odredbe o obinom ubistvu. Dakle, prisutna je tendencija pootravanja krivinopravne represije za ovaj oblik ubistva, ime se na posredan nain pojaava i zatita prava na ivot tek roenog ovjeka.

U domaem zakonodavstvu specifina obiljeja ove inkriminacije koja je i ine posebnim oblikom ubistva tiu se subjekta, objekta i vremena izvrenja. Subjekat djela moe biti samo majka, i to majka rodilja za vrijeme ili neposredno nakon poroda, to djelu daje karakter specijalnog i vlastorunog krivinog djela (delictum propria). Iz ovog dalje proizilazi da objekat djela moe biti samo novoroene (dijete za vrijeme poroaja ili neposredno poslije poroaja) te da ono moe biti izvreno samo za vrijeme poroaja ili neposredno poslije poroaja. S obzirom na radnju izvrenja, ubistvo djeteta pri poroaju je komisivno-omisivni delikt. Meutim, mnogo ee nego kod ostalih oblika ubistva smrtna posljedica se ostvaruje neinjenjem. Razlog tome lei u injenici da je novoroene veoma osjetljivo i neotporno tako da nedostatak njege i pomoi moe lako prouzrokovati smrt, npr. nehranjenje, neutopljavanje, nepodvezivanje pupane vrpce i sl.

Pri tome, sve do posljednjih izmjena naeg krivinog zakonodavstva u zakonskom opisu ovog krivinog djela stojala je formulacija da se predmetno djelo moe izvriti za vrijeme ili neposredno nakon poroda, dok traje poremeaj to ga je kod majke izazvao poroaj, te je upravo specifino stanje majke nakon poroaja, odnosno stanje tzv. postporoajnog stresa, postporoajne traume uzimano kao razlog privilegije ovog oblika ubistva, i pripisivanja manje kazne u odnosu na obino ubistvo. Meutim, takva zakonska formulacija je dugo vremena bila predmet kritike i osporavanja od strane strune javnosti iz nekoliko razloga. Prije svega, teoretiari medicinskih nauka zauzeli su stanovite da poroaj kao jedan fizioloki proces raanja sa propratnim pojavama ne moe uticati na donoenje odluke o ubistvu djeteta, niti moe kod psihiki zdrave osobe prouzrokovati poremeaj takvog nivoa i intenziteta koji bi u krivinopravnom smislu zasluio privilegiju u bilo kojem krivinom djelu a najmanje u krivinom djelu ubistva. Osim toga, mnogobrojni primjeri iz sudske prakse pokazivali su da je kod porodilje koja je izvrila ubistvo djeteta prisutan osjeaj srama zbog vanbranog poroda, osude sredine, zatim strah za djetetovu i vlastitu egzistenciju zbog odbaenosti od strane roditelja, prijatelja, ljubavnika, nesnalaenje u novonastalim problemima, ekonomska nesamostalnost i niz drugih okolnosti koje su je dovele u stanje oajanja u kojem se esto i prije samog akta roenja odluila na ubistvo.

Stoga se u teoriji krivinog prava istie da se psihiko stanje porodilje, koje je u osnovi privilegovanja ovog oblika ubistva, ne moe tumaiti kao psihiki poremeaj uslovljen iskljuivo poroajem, odnosno utjecajem unutranjih (endogenih, biopsihikih) faktora, ve kao jedno stanje nesnalaenja i izgubljenosti porodilje koje je povezano sa vanjskim (egzogenim, socijalnim) faktorima, poput osude socijalne sredine zbog vanbranog poroda, siromatva, stambene situacije, optereenosti djecom, nezaposlenosta, alkoholizama u porodici i sl.

edomorstvo je takav oblik ubistva koji se moe izvriti samo za vrijeme poroaja ili neposredno poslije poroaja. Smatra se da poroaj zapoinje s prvim trudovima i da traje do fizikog odvajanja djeteta od majke. Svaka nezakonita radnja koja bi bila usmjerena na unitenje djeteta, odnosno ploda, prije poetka poroaja smatrana bi radnjom izvrenja krivinog djela protivpravnog prekida trudnoe. Meutim, postavlja se pitanje ta se podrazumijeva pod terminom neposredno poslije poroaja odnosno koliki je to protek vremena od momenta roenja pa do izvrenja ubistva koji se moe podvesti pod ovu inkriminaciju. Dakle, termin neposredno poslije poroaja, prema naem miljenju, treba tumaiti restriktivno, i na taj nain ograniiti mogunost primjene ove inkriminacije samo na one sluajeve kad je ubistvo djeteta izvreno u veoma kratkom vremenskom intervalu nakon poroaja (Npr. prof. F. Bai smatra da se ova inkriminacija moe primijeniti samo na sluajeve edomorstva koje je izvreno u roku od 24 asa nakon poroda. V. Bai-Pavlovi, str. 29.).

Iz prirode krivinog djela edomorstva proizilazi da je rije o vlastorunom deliktu, te da izvrilac moe biti samo odreena osoba, u konkretnom sluaju majka. Sva ostala lica koja uestvuju u izvrenju djela odgovarae kao izvrioci ili sauesnici (saizvrioci, podstrekai ili pomagai) u obinom (ili u RS-u tekom) ubistvu. Meutim, pitanje krivine odgovornosti majke kada se ona javlja kao sauesnik je neto sloenije. Tu na prvom mjestu trebamo razlikovati dvije situacije; jednu, kad majka sauesnike radnje preduzima za vrijeme izvrenja djela, i drugu, kada ona sauesnike radnje preduzima prije preduzimanja radnje izvrenja ovog djela. U prvom sluaju, prema vladajuem miljenju, majka e odgovarati kao sauesnik u privilegovanom ubistvu (edomorstvu) (Komentar KZSKV, Lazarevi, 1981., str. 176.). U drugom sluaju, miljenja su podijeljena; jedni smatraju da postoji privilegovana krivina odgovornost majke (Kambovski, str. 55.) a drugi, da majka odgovara za sauesnitvo u obinom, odnosno tekom ubistvu (Komentar KZSKV, str. 136.), s tim da ipak preovladava prvo shvatanje.

5. Laka tjelesna povreda (l. 173. KZ FBiH)

(1) Ko drugog lako tjelesno povrijedi ili mu zdravlje lako narui, kaznit e se novanom kaznom ili kaznom zatvora do jedne godine.

Krivinim djelom tjelesne povrede titi se tjelesni integritet ovjeka, tj. tjelesni, duevni i zdravstveni integritet ovjeka od momenta roenja do momenta smrti. titi se svako ivo ljudsko bie, bez obzira da li je normalne tjelesne konstitucije, odnosno da li je fiziki i psihiki zdravo. U tom smislu postojae tjelesna povreda i onda kada je oteenje zdravlja ili tjelesnog integriteta nanijeto smrtno bolesnom licu ili licu sa veim ili manjim tjelesnim deformitetima. Krivinopravna zatita tjelesnog integriteta ovjeka ne obuhvata zatitu ljudskog ploda; njegov tjelesni integritet se titi kroz inkriminaciju protivpravnog prekida trudnoe. Isto tako, ne smatra se tjelesnom povredom ni povreda ljudskog lea. Osnovne inkriminacije kojima se titi tjelesni integritet ovjeka jesu laka tjelesna povreda i teka tjelesna povreda. U okviru ovih inkriminacija zakonodavac pravi razliku izmeu pojedinih oblika tjelesne povrede, a sve to u zavisnosti od prirode i teine prouzrokovane posljedice. Sutinu svih oblika tjelesne povrede predstavlja tjelesna povreda drugog lica iz ega proizilazi da samopovreivanje ne predstavlja krivino djelo u smislu ove grupe krivinih djela. Ono je kanjivo jedino ako je usmjereno protiv drugih drutvenih vrijednosti kao objekta krivinopravne zatite, odnosno ako je samopovreda sredstvo za ostvarivanje nekog protivpravnog cilja. Takav sluaj imamo npr. kod krivinog djela zloupotrebe prava iz socijalnog osiguranja ili kod krivinog djela izbjegavanja vojne slube onesposobljavanjem ili obmanom.

Laka tjelesna povreda je inkriminacija kojom se tjelesni integritet titi od takvih povreda koje su po svojoj prirodi lake od povreda koje su obuhvaene inkriminacijom teke tjelesne povrede. To su npr. manje ozljede u vidu ogrebotina, krvnih podliva, manjih posjekotina i sl. Meutim, svaki dodir ili djelovanje na koje znai fiziki kontakt sa tijelom drugog lica ili kakvo drugaije fiziko ili psihiko djelovanje na drugoga, ne predstavlja krivino djelo. Tako npr. ako udarac nije ostavio vidljivih tragova, nego je oteeni od tog udarca osjetio samo bol, ne postoji laka tjelesna povreda u smislu ovog krivinog djela (tako i upanijski sud u Zagrebu, K-23/93.). Ne smatraju se lakom tjelesnom povredom ni sitne, beznaajne povrede tjelesnog integriteta, npr. bezopasan ubod iglom, vuenje za kosu, upanje nekoliko vlasi kose i sl. Naruavanje zdravlja drugog lica, u smislu ove inkriminacije, jeste kratkotrajno ili privremeno stanje oteenog koje zahtijeva lijeenje ili njegu a manifestuje se kao tjelesno ili psihiko oboljenje koje traje krae vrijeme.

6. Teka tjelesna povreda (l. 172. KZ FBiH)

(1) Ko drugog teko tjelesno povrijedi ili mu zdravlje teko narui, kaznit e se kaznom zatvora od est mjeseci do pet godina.

Osnovni oblik krivinog djela teke tjelesne povrede koji se u literaturi oznaava i kao tzv. obina teka tjelesna povreda definiran je uoptenom formulacijom ko drugog teko tjelesno povrijedi ili mu zdravlje teko narui. Dakle, zakonodavac nije precizirao ta se podrazumijeva pod obinom tekom tjelesnom povredom niti je dao elemente na osnovu kojih se moe utvrditi ta se smatra takvom povredom. Stoga se u definisanju obine teke tjelesne povrede polazi od definicije osobito teke tjelesne povrede iz stava 2. ovog lana,

pri emu se koristi metod eliminacije. U tom smislu, obina teka tjelesna povreda se definie kao teka povreda tijela ili teko naruavanje zdravlja drugog lica koje po svom intenzitetu nema obiljeja tzv. osobito teke tjelesne povrede (Babi, 1995., str. 97., Lazrevi, 1991., str. 97.).

Obina teka tjelesna povreda po svojoj prirodi predstavlja tjelesnu povredu koja je tea od lake tjelesne povrede ali je manje teka od osobito teke tjelesne povrede. Takva povreda, prema pretenom miljenju sudske prakse, postoji u sluaju preloma svake, pa i najsitnije kosti, zatim u sluaju povrede plua, povrede uha bez znatnijeg oteenja sluha, i slino. Kvalifikacija obine teke tjelesne povrede primjenjuje se i u sluaju kada je u okviru istog dogaaja naneseno vie lakih tjelesnih povreda pod uslovom da njihovo ukupno dejstvo ukazuje na ovu kvalifikaciju.

(2) Ko krivino djelo iz stava 1. ovog lana (tj. obinu teku tjelesnu povredu) uini prema branom partneru ili osobi s kojom ivi u vanbranoj zajednici ili roditelju svoga djeteta s kojim ne ivi u zajednici, kaznit e se kaznom zatvora od jedne do pet godina.

Ova inkriminacija predstavlja poseban oblik teke tjelesne povrede koja je nanesena branomm/vanbranom partneru ili roditelju svoga djeteta.

(3) Ko drugog tjelesno povrijedi ili mu zdravlje narui tako teko da je usljed toga doveden u opasnost ivot povrijeenog ili je uniten ili trajno i u znatnoj mjeri oslabljen koji vaan dio njegovog tijela ili koji vaan organ, ili je prouzrokovana trajna nesposobnost za rad povrijeenog, ili trajno i teko naruenje njegovog zdravlja ili unakaenost, kaznie se zatvorom od jedne do deset godina.

Osobito teka tjelesna povreda je takva tjelesna povreda koja se odlikuje odreenim obiljejima koja ju ine teom od obine teke tjelesne povrede, te u stvari predstavlja kvalifikovani (tei) oblik ovog krivinog djela Moemo je definisati kao takvu tjelesnu povredu kojom je tjelesni integritet ili zdravlja drugog lica povrijeeno, odnosno narueno: a) tako teko da je usljed toga doveden u opasnost ivot povrijeenog ili b) je uniten ili trajno i u znatnoj mjeri oslabljen koji vaan dio njegovog tijela ili koji vaan organ, odnosno c) kojom je prouzrokovana trajna nesposobnost za rad povrijeenog ili d) trajno i teko naruenje zdravlja ili e) unakaenost. Obiljeja osobito teke tjelesne povrede su predviena alternativno te je ispunjenje jednog od njih dovoljno za zasnivanje ove kvalifikacije djela. Ukoliko u jednom konkretnom sluaju bude ostvareno vie obiljeja ovog djela, djelo e se kvalifikovati prema onom uslovu koji je preteniji, s tim to e se postojanje i drugih uslova uzeti u obzir pri odmjeravanju kazne.

(4) Drugi kvalifikovani oblik teke tjelesne povrede za koji je takoer propisana kazna zatvora od jedne do deset godina je teka tjelesna povreda koja je izvrena iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda.

(5) Trei kvalifikovani oblik teke tjelesne povrede za koji je propisana kazna zatvora od jedne do dvanaest godina predstavlja bilo koja od prethodnih tekih tjelesnih povreda (obina, osobito teka, teka tjelesna povreda koja je nanesena branomm/vanbranom partneru ili roditelju svoga djeteta, teka tjelesna povreda koja je izvrena iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda) zbog koje ozljeeni umre (tzv. teka tjelesna povreda kvalifikovana smru)

Pored kvalifikovanih, zakonodavac je propisao i nekoliko privilegovanih oblika teke tjelesne povrede.

(6) Prvi takav oblik teke tjelesne povrede predstavlja situacija kada je teka tjelesna povreda iz stava 1. (obina teka tjelesna povreda), iz stava 2. (teka tjelesna povreda koja je nanesena branomm/vanbranom partneru ili roditelju svoga djeteta) ili iz stava 3. (osobito teka tjelesna povreda) uinjena iz nehata, za koji je propisana kazna zatvora do tri godine.

(7) Drugi takav oblik teke tjelesne povrede predstavlja situacija kada neko teku tjelesnu povredu iz stava 1. (obina teka tjelesna povreda), iz stava 2. (teka tjelesna povreda koja je nanesena branomm/vanbranom partneru ili roditelju svoga djeteta) ili iz stava 3. (osobito teka tjelesna povreda) poini na mah, doveden bez svoje krivnje u jaku razdraenost napadom ili tekim vrijeanjem povrijeenog, za koji je propisana kazna zatvora od tri mjeseca do tri godine.

(8) Trei takav oblik teke tjelesne povrede predstavlja situacija kada neko teku tjelesnu povredu iz stava 4. (teka tjelesna povreda koja je izvrena iz rasnih, nacionalnih ili vjerskih pobuda) poini na mah, doveden bez svoje krivnje u jaku razdraenost napadom ili tekim vrijeanjem povrijeenog, za koji je propisana kazna zatvora od est mjeseci do pet godina.