23
Isu Namba 2224 Me 4 - 10, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman blo Kina bod PRINT 2017 NATIONAL ELECTION POSTERS Contact the Sales Team now on Phone: 3252500, Fax: 3252579 Mobile: 79187688, 75506452,76622895 or email: sfarapo @wantokniuspepa.com, [email protected] or advertising @wantokniuspepa.com Affordable Rates For Quality Glossy Print! A4 @ K1.70 & A3 @ K2.40 including GST (Can have it translated into Pidgin) Excluding Freight Charges Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Tuna pis plai.. Lukautim gut pikinini! April issue inside P9,10,19,20 Taklam Lodge save pulim planti gest... L L a a i i p p s s t t a a i i l l - Pes 14 Bisop: “Papamama i mas gat gutpela rilesensip wantaim pikinini.” Paul Zuvani i raitim KAMAPIM gut pikinini long sosaiti i bikpela samt- ing long laip, presiden bilong Katolik Bisop Kon- perens (CBC) Bisop Rochus Tatamai i tok. Em i tok em i wok bilong olgeta komyuniti wan- taim stat long papamama, famili, komyuniti, gav- man na sios long lukim pikinini i gat gutpela lukaut long bodi, tingting na bilip. Bisop Rochus husat i bisop bilong Bereina Daio- sis na i nupela presiden bilong CBC i tok. Em i kisim ples bilong Bishop Arnold Orowae bilong Wabag Daioses long las wik. Em i tok taim ol bisop i pin- isim enuel jenenal kibung bilong ol long aste. Dispela kibung i kamap long Don Bosko Teknolo- jikal Institut long Pot Mosbi. Em i tok taim pikinini i no kisim gutpela lukaut na laik dispela i ken kamapim planti hevi long sin- daun bilong em na komyuniti. Em i tok gavman na sios wantaim i laikim divel- opmen tasol dispela bai i no inap kamap taim man- meri i no gat gutpela tingting. “Planti pikinini i no gat gutpela sindaun bikos no gat gutpela lukaut i go long ol,” Bisop Rochus i tok. “Papamama i namba wan wasman na tisa. Ol i mas lukim pikinini i gat kaikai, go long skul na i gat bilip.” “Papamama i mas gat gutpela rilesensip wan- taim pikinini.” Bisop Rochus i givim piksa long holi famili long Baibel long Maria, Josep na Jisas olsem ol i piksa long olgeta famili i bihainim long kamapim gutpela man na meri na gutpela sindaun long komyuniti. Em i tok long helpim na tokaut long rot bilong lukautim gut ol pikinini, ol bisop bai salim wanpela pastoral (misin) pas i go long olgeta daiosis long liklik taim. I go moa long pes 2... - Pes 6 Tuna redi long flai: Menesing Dairekta bilong Nesenal Fiseris Atoriti, John Kaso, Het bilong UN misin Roy Trivedy, representiv bilong Japan na Het man bilong ol protocol William Dihm, i redi long lusim ol balun tuna pis go antap long skai long makim Wol Tuna de long PNG. Em i namba wan taim PNG i makim Wol Tuna de long Tunde namba 2 de bilong mun Mei 2017. Poto Nicky Bernard.

K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Isu Namba 2224 Me 4 - 10, 2017 28 pes K1 tasol Wantok

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

INSAIT

Taureka emi nupela siaman blo Kina bod

PRINT 2017 NATIONAL ELECTION POSTERS Contact the Sales Team now onPhone: 3252500, Fax: 3252579 Mobile:79187688, 75506452,76622895 or email: sfarapo @wantokniuspepa.com,[email protected] or advertising @wantokniuspepa.com

Affordable Rates For Quality Glossy Print!A4 @ K1.70 & A3 @ K2.40 including GST

(Can have it translated into Pidgin) Excluding Freight Charges

WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Tuna pis plai..

Lukautim gut pikinini! April issue insideP9,10,19,20

Taklam Lodge savepulim planti gest...

LLaa ii pp ss tt aa ii ll

- Pes 14

Bisop: “Papamama i mas gat gutpela rilesensip wantaim pikinini.”Paul Zuvani i raitim

KAMAPIM gut pikinini long sosaiti i bikpela samt-ing long laip, presiden bilong Katolik Bisop Kon-perens (CBC) Bisop Rochus Tatamai i tok.

Em i tok em i wok bilong olgeta komyuniti wan-taim stat long papamama, famili, komyuniti, gav-man na sios long lukim pikinini i gat gutpela lukautlong bodi, tingting na bilip.

Bisop Rochus husat i bisop bilong Bereina Daio-sis na i nupela presiden bilong CBC i tok. Em i kisimples bilong Bishop Arnold Orowae bilong WabagDaioses long las wik. Em i tok taim ol bisop i pin-isim enuel jenenal kibung bilong ol long aste.

Dispela kibung i kamap long Don Bosko Teknolo-jikal Institut long Pot Mosbi.

Em i tok taim pikinini i no kisim gutpela lukautna laik dispela i ken kamapim planti hevi long sin-daun bilong em na komyuniti.

Em i tok gavman na sios wantaim i laikim divel-opmen tasol dispela bai i no inap kamap taim man-meri i no gat gutpela tingting.

“Planti pikinini i no gat gutpela sindaun bikos nogat gutpela lukaut i go long ol,” Bisop Rochus i tok.

“Papamama i namba wan wasman na tisa. Ol imas lukim pikinini i gat kaikai, go long skul na i gatbilip.”

“Papamama i mas gat gutpela rilesensip wan-taim pikinini.”

Bisop Rochus i givim piksa long holi famili longBaibel long Maria, Josep na Jisas olsem ol i piksalong olgeta famili i bihainim long kamapim gutpelaman na meri na gutpela sindaun long komyuniti.

Em i tok long helpim na tokaut long rot bilonglukautim gut ol pikinini, ol bisop bai salim wanpelapastoral (misin) pas i go long olgeta daiosis longliklik taim.

I go moa long pes 2...

- Pes 6

Tuna redi long flai: Menesing Dairekta bilong Nesenal Fiseris Atoriti, John Kaso, Het bilong UNmisin Roy Trivedy, representiv bilong Japan na Het man bilong ol protocol William Dihm, i redilong lusim ol balun tuna pis go antap long skai long makim Wol Tuna de long PNG. Em i nambawan taim PNG i makim Wol Tuna de long Tunde namba 2 de bilong mun Mei 2017. Poto NickyBernard.

Page 2: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P2 Wantok Me 4 - 10, 2017 ileksennius

Meri putim hanlong salensim Dion

Paul Zuvani i raitim

LONG taim ol meri i toktokstrong long kisim luksavelong save na wok bilong ollong sosaiti, inap long 165meri long Papua Niugini iresis long go insait longpalamen.

Wanpela bilong ol dispelameri em Leneat Avoa husati wanpela meri tasol i putimhan long resis long Is NuBriten provinsal sia.

Dispela sia em DeputimPraim Minista na Minista bi-long Provinsal Afeas Sir LeoDion i sindaun long em.

Is Nu Briten ileksenmenesa Joap Voivoi i tokimWantok Niuspepa olsemAvoa i wanpela tisa tasolnau i laik makim maus bi-long ol manmeri na go insaitlong palamen.

Avoa i wanpela long 18kendidet husat i nominetlong resis egensim Dion.

Ol arapela kendidet embipo primia na olpelamemba bilong Gazelle SinaiBrown husat i resis aninitlong Triump Herites Em-pawamen (THE) pati.

Narapela em NakikusKonga husat tu i bipo Is NuBriten memba bilong pala-men.

Dion i stap 15-yia pinis

long palamen stat long1997.

Narapela meri bairesis long KokopoOpen egensim naumemba Ereman To-Baining husat i gavanabilong provins.

Olgeta arapelamemba bilong Is NuBriten tu i nominetpinis.

Dokta Allan Maratlong Rabaul Open weem bai resis egensim 5-pela arapela kendidet,ToBaining long Kokopo

egensim 24 arapelakendidet, Malakai Tabarlong Gazelle egensim 16kendidet na Elias KapavorePomio egensim 13 arapelakendidet.

Voivoi i tok nau yet ilek-sen i wok long kamap gutwe ol kendidet i go aut isi natoktotak long manmeri longpolisi bilong ol.

Sir Leo Dion, Deputi Praim Minista.

James Kila i raitim

WANPELA liklik buk o brosawe i tokaut na givim toksavelong abrusim sik HIV/AIDS ikamap long Madang longtoksave long ol manmerilong stap seif na abrusim sikHIV/AIDS long taim bilongkempein na ileksen.

Kodineta bilongJenda/HIV long Madang,Conrad Wadunah i tok pro-daksen bilong dispela buk

em long givim gutpela tingt-ing long ol manmeri long oli no ken paul nabaut.

Wadunah i tok mani bi-long kamapim dispela buk ikam long Madang Provinsaledministresin na MadangProvinsal Ileksen StiringKomiti.

Em i tok het tok bilongbuk em “Vot 1, 2, 3, Em ilek-sen taim….menesim na wasgut long ileksen bilong yu”.

Wadunah i tok ileksen i

taim bilong lukautimdemokresi o fridom bilongol manmeri long makim ollida, tasol ol i mas tingim tuolsem ol sik olsem TB,HIV/AIDS na ol arapela hevibilong kros pait i savekamap long kempein naileksen taim tu.

Em i tokaut tu olsem olripot opis bilong em i gat isoim namba bilong ol man-meri husat i gat sik bilongseksual trensmited dises(STI) i go antap.

HIV/AIDS aweanes long ileksen taim

Sungi bilip long winim bek sia

Em i tok bagarap long pikinini iken kamap long planti rot. Sam-pela bagarap em:

• Seksuel vailens;• Ikonomik vailens (no kisim

gutpela sapot long mani nano gat mani);

• Sosel vailens (no laikpikinini go long skul na no

laik pikinini kisim marasin);• Pikinini no gat fridom long

tokaut long tingting bilongem; na

• Pikinini no gat fridom longlainim tok bilong God natokaut long tok bilong God.

Em i tok bikpela luksave olbisop i kisim long bagarap i savekamap long pikinini em long taimDokta Uma Ambi bilong Laloki

Haus sik i kamap na givim toktoklong hevi i bagarapim bodi natingting bilong ol pikinini.

Wantaim Dokta Ambi em olpikinini long St Johns PraimeriSkul long Tokara husat i tokautlong hevi tuisen fi fri (TFF) ikamapim. Dispela em long ol i nolain gut bikos klasrum i pulap, tisai no tisa gut na ol i no lain gutlong mak ol i mas lain long em.

Asbisop Mark Coleridge, As-bisop bilong Brisben, Australia ikamap na tokaut long ekspiriensKatolik sios long Australia ibungim taim Australia gavman ikamapim Roial Komisin long Sek-sual Vailens egensim sios. Dispelalong hevi ol pikinini i bungim taimol i stap long ol skul we Katoliksios i ranim.

Bisop Rochus i tok dispela ol

sering i givim gutpela skul long olbisop olsem ol i mas mekim moaaweanes long daunim kain pasini kamap.

Em i tok ol bisop i amamas longLukautim Pikinini Ekt bilong gav-man na bai yusim Famili LaipApostolet program aninit long“Children Ministry Commission”long promotim pasin bilonglukautim gut ol pikinini.

I kam long pes 1...

Lukautim gut pikinini: Bishop

Long Ileksen taim, manibai kapsait, bia tu baikapsait...was gut!...

NUKU Memba long Wes Sepikprovins, Joe Sungi i bilip longwinim bek sia bilong em.

Em i tok ol bikpela wok longlas 5-pela yia i kamap bilong olmanmeri i bilip long em namakim long 2012 ileksen.

“Sevis nau yupela i lukim imak bilong bilip yupela i gatlong mi,” Sungi i tok.

Sungi husat i wanpelaEgrikalsa greduet na i bin wok

planti yia long Wes Sepikprovins bipo long em i kamapedministreta bilong provins nabihain winim ileksen longmakim ol manmeri bilong Nukui tok em i no nupela long wokdivelopmen long distrik bilongem.

Em i tok maski i bin gat hevilong mani long 2015 na 2016we olgeta K10 milien distriksevis impruvmen program

(DSIP) em i no kisim, em i traimhat long kamapim ol wok weem i inap long kamapim.

Em i tok rot long Mai i golong Nuku stesin na go longSeim na go long Mukili i mak bi-long laik bilong em long lukimdistrik i kamap gut.

Moa yet em i lukim gutpelarot i go long Yangkok na wokkamap bilong Mai Tadji rot wei bung wantaim Aitape.

Moa yet ol wok stretim bi-long ol skul na haus sik tu ikamap olsem long Nuku HeltSenta, Mukili, Seim naYangkok.

Nainpela kendidet bai salen-sim em na namel long ol embipo memba Andrew Kum-bakor bilong Seim.

Planti lain manmeri i staplong lukim Sungi taim em i golong nominet long Nuku. NUKU Memba long Wes Sepik provins, Joe Sung

Page 3: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

nius Me 4 - 10, 2017 Wantok P3

Manam manmeri ranawelong maunten paia

James Kila i raitim

MOA long 700 man-meri bilong ManamAilan i go long bikplesBogia long PostdamKea Senta long taimmaunten paia i pairapgen na kamapimbikpela pret long ailan.

Deputi Dairekta bi-long Madang ProvinsalDisasta Opis, RudolfMongalee i tokaut longdispela bihain longripot em i kisim i kamlong Rabaul VolkenoObsevetori (RVOS)olsem pret mak bilongmaunten paia i goantap nau long stes 3.

Provinsal DisastaKomiti i bin holim wan-pela miting long Mandelong stretim rot longmuvim ol lain pipel bi-long Dugulava nambatu viles bikos ples bi-long ol i stap klostulong ples we paia bi-long mauten i stap longen na tu baret rot paiasave bihainim i go daunlong solwara

Em i tok dispela ollain gavman i statmuvim ol long dispelawik i bilong Dugulava 2viles long saut-westeria long ailan.

Mongalee wantaimwanpela opisa bilongNesenel Disasta Senta ibin mekim namba wanwok painimaut longEpril 22-23 na i lukimsampela ol bagarap wei bin kamap taim dasmaunten paia i bin tro-moi go aut.

Mongalee i tok ol dis-pela manmeri bilongDugulava 2 viles em i

gat gutpela as long gobek long bikples longBogia bikos ol i bin golong Manam ailan genbihain long kros pait ikamap wantaim ol big-ples lain long Tobenamkea senta.

Ol manmeri longDugulava 2 i bin i gostap long Daigul keasenta bihain longmaunten paia long2004.

Mongalee i tok ripotlong graun longManam ailan i soimpaia i lait na graun iguria long het na as bi-

long rot lava i save ranlong en klostu long pleswe ol lain Dugulava 2 istap long en.

Wod kaunsila bilongManam, Paul Mambu-rau i tok em i toktokwantaim ol manmerilong Potsdam longredim ples bilong ol lainbilong Dugulava longgo stap long en.

Potsdam kea sentalong Yawar LLG longBogia distrik i gat olarapela Manam vilespipel olsem Tabele naYassa na ol i gat skul bi-long ol pikinini tu i stap.

Tabele Praimeri skul long Postsdam kea senta.

Wanpela gavmanopisa bilong MineralRisoses Atoriti,Nicholas Waipuk Isanap long Mambuanlong Bogia na skelimsmok long Manamailan i long solwara.Poto:James G. Kila

NO GAT KASTOMA: Long yu baim samting long sapotim yu yet, em i bikpelasamting long yu gat mani. Long ol wok manmeri dispela em isi, tasol long olmanmeri husat i no wok, em i hat long ol i gat mani. Tasol planti lain moa i savesalim buai na smuk long kisim mani. Long Brahman, (we Ramu wara i stap),Usino Bundi, Madang provins, buai na daka i planti tasol kastoma i sot. Poto: Paul Zuvani

Mak bilong Pres Fridom long PNG i kamap gutMAK bilong pres fridom long PapuaNiugini i kamap gut long namba 51we em i lusim 55 mak bilong yia 2016na i kam antap tasol i gat ol salens istap yet, Presiden bilong Midia Kaun-sil PNG, Alexander Rheeney i tok.

Long makim Wol Pres Fridom delong Trinde 3, Mista Rheeney i tokamamas long ol midia ogenaisesenna ol wokman na wokmeri long PotMosbi na long olgeta hap bilongkantri long gutpela wok ol i savemekim na tu long ol wok ol baimekim nau long taim bilong neseneljeneral ileksen.

Em i tok, Midia Kaunsil Papua Ni-ugini (MCPNG) i tok amamas longsenis i kamap long mak bilong midia

fridom bilong PNG long wol i lusim55 mak na i go antap long 51 olsem2017 Wol Pres Fridom Indeks i soim

long olgeta kantri long wol.MCPNG i bin kisim sampela tok

save long namba wan 4-pela mun bi-long dispela yia long ol pasin we ikamap taim ol opisa bilong gavman iwok long ring long ol nius rum longstopim ol editorial wok na ol niusripota long no ken ranim sampela olstori bilong ol. Dispela em pasin wei save haitim tok tru long go aut longol rida na ol lain i save harim longredio na lukim long televisen.

Mista Rheeney i tok: “ Long yia i gopinis midia indastri wokman na merii bin bungim sampela hevi na nambawan 4-pela mun bilong dispela yia isoim wankain pasin i kamap long yia2016 i stap yet. Em i tok ol nius kam-

pani i wok long tok save long MidiaKaunsil long tupela taim ol nius rumi kisim tok lukaut long ausait atoritilong stopim ol nius long kamap.

“Olgeta nius ogenaisesen i gat woklnog bringim stretpela na trupelastori we i no gat man bai pasim ollong mekim.

Ol dispela kain lo bilong jenelisemem i namba wan na olsem nau kantrii laik go insait long nesenel jeneralileksen long neks mun long kamapimol lain bai bosim kantri, midia i masfri long mekim ol ripot bilong ol.”

Papua Niugini i mas gat wanpelafri na indipenden pres we baibringim tok save na skul long ol pab-lik long kain lidasip we i mekim wok

long ples klia na i stretpela lidasip.Mista Rheeney i tok moa olsem ol

nius ogenaisesen tu i gat asua longwas gut long ol wokman na wokmeribilong ol i mas soim gutpela pasinlong ol rida, viua na ol lain i harimlong redio long taim bilong 2017 jen-eral ileksen. Dispela i bihainim Codeov Ethics bilong MCPNG na ol niusripot bilong ol i mas trupela, i nowansait na i toktok stret long ol wokna i no sutim tok long wanpela lain.

Mista Alexander Rheeney, olsemPresiden bilong MCPNG bai go longDili, long Timor Leste long wik bihainwe bai em i makim Papua NiuginiMidia long toktok long Pres Fridomlong PNG i stap olsem wanem.

Mista Rheeney Presiden bilong PNGMidia Kaunsol.

Page 4: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P4 Wantok Me 4 - 10, 2017 ileksennius

Polye askim manmeri long kempen OPOSISEN lida Don Polye i tok emi no tingting tumas long kempenlong winim bek sia bilong em.

Em i mekim dispela tok bipolong planti handed manmeri i golong bungim em long Kalimagaples long Kandep distrik, Engaprovins.

Em i askim ol manmeri long ol isave long em pinis na ol i masyusim dispela save ol i gat long li-dasip na wok em i kamapim.

Em i tok em i lusim dispela wok istap long han bilong ol long mekimlong wanem em i gat bikpela tingt-ing long kantri long mekim kem-pen bilong em.

Triump Herites Empawamen

pati i endosim 90 kendidet longwan wan sia long kantri.

“Mi bai go aut long kempeinlong 90 kendidet pati i endosimlong em,” Polye i tok.

“Yu bai pait egensim praim min-ista.”

Em i askim long kendidet i resisegens long em long ol i mas lusimol hevi ol i gat wantaim em na wokbung wantaim long dispela ilek-sen.

Em i tok em i no “first past thepost” vot we ol i mas wari bikosdispela ileksen i givim sans long olmanmeri i ken makim tripelakendidet ol i laikim long em.

Husat i kisim bikpela vot bihain

long olgeta kaun bai win.Em i nau yet resis bilong

em i stap wantaim praimminista na i no long olkendidet i resis wantaim em.

Em i tok gavman bilongPeter O’Neill i kamapimbikpela hevi long ikonomi naolsem ol i mas rausim gav-man bilong em na strongimgen ikonomi.

Em i tok maski gavman itok em i kamapim ol senislong distrik tasol i gat bikpelahevi long ol skul, haus sik,rot, pawa na ol arapela sevisi stap yet.

“No gat marasin long ol

haus sik, no gat klasrum bilong olsumatin, tiusen fi fri man ii kam lik-lik o i no save kamap na pe bilongol wok manmeri i no save kamaplong taim,” Polye i tok.

“Lo bilong mipela em praim min-ista i brukim. Planti manmeri ikisim bagarap nating long ol rongdisisen bilong em.

Em i tok kamap bilong dispelahevi i min i mas gat senis long gav-man.

Em i tok em i bilip long winimbek sia bilong em. Em i bilip tu longpati bilong em i winim arapela 15sia long ol Hailans rijon.

Inap long 30 kendidet i resisegensim Polye long Kandep Open.

PNC tok long kisim bek pawaPIPEL Nesenel Kongres(PNC), pati bilong PraimMinista Peter O’Neill itok em bai kisim bekpawa bihain longJun/Julai ileksen.Pati mekim dispela toktaim ol memba husat imemba bilong Palamen

wantaim ol nominetedkendidet na ol odinarimemba i bung longCrowne Plaza Hotellong dispela wik.Pati i endosim 93kendidet long resis longol sia long kantri.Long taim bilong tokaut

long namba bilong olkendidet O’Neill i tokem i bilip pati bai winiminap namba long ileksenna bai kamapim gengavman.Em i tok Gavman bilongem i bringim stabilitilong politiks na

kamapim planti woklong kantri na i no gat asmanmeri i no ken votimol long kamapim gav-man gen.Em i tok gavman bilongem i kamapim plantisenis long wok bilongedukesen wantaimtuisen fi fri (TFF) polisi,fri helt kea, kamapim nawok stretim bilong olhaus sik, kamapim nastretim ol rot na bris.Em i tok maski sampelamanmeri i sutim toklong ikonomi i no gut-pela tasol em i tokikonomi i stap strong.Em i tok Gavman bilongem i lukluk long win genna skruim yet ol wok emi mekim.Em i tok sapos gavmanbilong em i kamap gen,em bai mekim lo olsemolgeta pikinini i mas golong skul.

Pangu kendidet mas luksavelong ol ekseketiv

Paulus Tali i raitim

PANGU pati Morobebrens nau singaut igo long ol nupelakenedeit bilong emna ol sapota longluksave gut long olekseketiv bilong emhia long MorobeProvins.

Nau yet planti olpipel i no klia guthusat em presidenna arapela eksektivhia long Morobe.

Long nau yetPangu pati, VaisPresiden em YamaiAsepi.

Planti pipel longLae wok longkamapim

tok nabaut we i notru na yusim natingnem bilong pati nalaik sanap natinglong nem bilongPangu we em i nostret.

Ol Eksektiv we igat nem em: SamBasil, pati lida,William SambGoilala MP, DeputiLida, Patrick Pun-dau, nesenel presi-den, Morris Tovebaijeneral seketeri, emlong tok klia , long olmanmeri long Mo-robe provins na ara-pela hap tu.

Ol Pangu pati Mo-robe Brans lida emWingeo Williong,

Morobe TutumangKuskus, YamaiAsepis, Deputi Presi-den, Sinur Ateng,Seketeri. Ol i binmakim ol dispelalida long taim bilongKonvensen. Singaut igo long ol Sapotalong ol i no ken tok-tok nating wantaimol Pangu eksektiv,dispela em i no stretna no ken trubagarapim nem bi-long pati, deputypresiden, YamaiAsepis i tokim Wan-tok nius. Husat mani go lukim ol eksek-tiv, i mas kisim tokorait pastaim,”Deputi presiden tok.

Askim long rispektim narapela long gutpela ileksenMOROBE polis komanda Au-gustin Wampe i askim ol man-meri long Morobe long ol imas rispektim wanpela nanarapela.

Em i tok rispektim narapelai ken kamapim gutpela ilek-sen.

“Morobe i bikpela provinsna mipela i mas wok wantaimlong rispektim wanpela nara-pela,” Wampe i tok.

“Rispektim raits bilong olvota na ol kendidet long dis-pela taim olsem wanpela i noken kisim bagarap.”

Em it ok olgeta lain man-meri i gat fridom long makimkendidet em i laikim long emna i no gat wanpela man omeri mas pusim wanpela longvotim narapela man.

Em i askim ol poling opisa,sekyuriti opisa, kendidet navota long wok gut longkamapim gutpela ileksen.

“Yumi mas mekim Morobe ikamap model provins longkamapim gutpela na fe ilek-sen.

Mi amamas long makprovins i gat long em na mi

askim long mipela i masskruim dispela gutpela makinap long ileksen i pinis.”

Em itok fridom long toktok istap na no gat tok lukaut opret i mass tap long olkendidet tai mol i mekim kem-pen.

“Lusim ol kendidet i mekimkempen bilong ol wantaimfridom olsem ol i ken tokautlong polisi bilong ol.

“Mipela i ken save long ollida taim mipela i save longpolisi bilong ol na makim ollong go long palamen.

Yu save long mi, yusim dispela save long makim man ...

OPOSISEN lida Don Polye

Page 5: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Me 4 - 10, 2017 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Cerebral Malaria: A life threatening form of malaria

Author : Dr Fariza Rahman, PIH

Malaria is one of the most important pub-lic health concerns worldwide and also inPapua New Guinea. According to theWorld Health Organization (WHO) therewere 212 million cases of malaria in 2015and among them 429 000 died due to thisdisease. Children under 5 are more vul-nerable to infection, illness and death.More than two thirds of all malarialdeaths occur in this age group. In PapuaNew Guinea there were estimated900,000 cases of malaria and 1200 esti-mated deaths in the same year.

Malaria is a life-threatening diseasecaused by a parasite called Plasmodium.There are 5 species of the parasite thatcause malaria in humans, and 2 of thesespecies – P. falciparum and P. vivax are themost dangerous and cause greatest threatto human life. Between these two speciesP. falciparum is responsible for most com-

plicated forms like cerebral malaria.

The parasite is transmitted to peoplethrough the bites of infected mosquitoesspecifically female Anopheles mosquitoes.When this mosquito bites, the parasite is

released into ourb l o o d s t r e a m .Through blood, theytravel to the liver,where they mature.After several days, themature parasitesenter the blood-stream again and in-fect the red bloodcells. T

he parasites multiply inside the redblood cells and destroy the cell. When theyare released in blood, the symptoms ofmalaria begin that includes fever, flu-likeillness, shaking chills, headache, muscleaches, and tiredness. Nausea, vomiting, and diarrhea may also

occur. Malaria may cause anemia andjaundice (yellow coloring of the skin andeyes) because of the loss of red blood cells. Symptoms usually appear between 10

and 15 days after the mosquito bite. If nottreated, malaria can quickly become lifethreatening by disrupting the blood supplyto vital organs like brain, kidney, liver, andlungs. When the brain is affected, the condition

is called cerebral malaria. Approximately1% of people with malaria develop this se-

vere form. This causes the swelling of brainthat leads to damage. The main symptomsof the disease are fever with impaired con-sciousness, seizures and even coma. Pa-tient might also present with headache,muscle pain, and low blood pressure, vom-iting, diarrhea with altered state of con-sciousness. Cerebral malaria carries amortality of around 20% in adults and 15%in children. Among children with cerebral malaria

who received treatment and survived, ithas been found that about a quarter(25%) have long-term neurological likeproblems with thought processes, motorfunction or have behavior impairmentsand even epilepsy. The treatment of cerebral malaria is to

give anti-malarial drug in injection form atleast for 24 hour or until the patient cantake oral medicine. Parenteral Quinine or artemisinin group

of drugs are used for treatment. Withouttreatment, cerebral malaria generally

leads to death.If one has the symptoms then one must

come to hospital for treatment. The dis-ease can easily be detected by blood test.Now a days malaria can be detectedquickly by using antigen-based rapid diag-nostic tests (RDTs) that helps to detect themalaria cases early. Early diagnosis andprompt treatment of malaria preventsdeath. It also contributes to reducingmalaria transmission. The major challenge of malaria control is

the development of resistance of malarialparasite to the drugs.

Once chloroquine was used for treat-ment of malaria but now the parasite be-come resistant to it. Currently artimisinin group of drug are

used, as frontline treatment neverthelessin many parts of the world, there is seriousconcern of developing widespread resist-ance to this vital treatment.Recent success in the malaria fight has

shown that prevention works. Mosquitocontrol is the main way to prevent and re-duce malaria transmission. Using insecticide-treated mosquito nets

(ITN) or long-lasting insecticidal nets(LLINs), indoor residual spraying (IRS) andtaking personal protection like using repel-lants, wearing full sleeve dress, using bednets at night could help to prevent the dis-ease.Despite of intense research there is no

commercially available malaria vaccine atthe present time. The complexity of malarial parasite

makes the development of malarial vac-cine difficult. However a vaccine againstdeadly P. falciparum, known as RTS,S/AS01 is on evaluation stage.

The world celebrates 25th April asMalaria day. On World Malaria Day, WHOcalls for emphasis to close the gap in cov-erage of the critical, life- saving preventivetools.

Page 6: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P6 Wantok Me 4 - 10, 2017 niusnambaut

Taureka i nupelaSiaman bilong Kina SecuritiesKINA Securities i tokautlong dispela wik olsemSiaman Sir Rabbie Na-maliu bai ritaia olsemSiaman bilong Bod bi-hain long Enuel JeneralMiting long dispelamun.

Isikeki Taureka baikisim pes bilong em.Mista Taureka i binjoinim bod bilong KinaSecurities olsem non-ekseketiv dairekta long2016.

Mista Taureka i binwanpela ekseketivdairekta bilong InterOilCorporation na bipo emi bin holim sampela po-sisen long Chevron Cor-poration. Em i bin holimo senia wok tu long Postand TelecommunicationCorporation, Bank

South Pacific Limited nadeputi dairekta bilongResources InvestmentFinance Limited.

Mista Wayne Goldinghusat i bin holim wok bi-long Siaman bilong Bodbipo bai i step daun longBod bihain long AGM.Sir Rabbie i tok MistaGolding i bin mekimbikpela kontribusenlong Bod long taim em istap long las 19 yia.

Sir Rabbie i bin staplong Bod bilong Kina Se-curities inap 9-pela yiawe las 7-pela yia em iholim wok bilong sia-man.

Sir Rabbie i tok em iamamas long lukim KinaSecurities wanpela kam-pani bilong PNG stret ikamap wanpela bikpela

kampani nau na i gatlisting long ASX na POM-SoX bihain long em itekova long MaybankPNG.

Em i tok em i gatbikpela rispek longMista Taureka husat ikisim ples bilong emnau. Em i tok Mista Tau-reka i gat eksperiens nasave long mekim gutwok bilong Siaman bi-long Bod.

Mista Taurekai bekimna i tok Sir Rabbie i binmekim nambawan wokolsem Siaman bilongBod na Manesmen tim.Em i tok Kina i binnamba wan Bod Sir Rab-bie i bin joinim bihainlong em i lusim wokpolitiks.

Nupela komyuniti heltpos i op long YasubiLoutova Siapea i raitim

MOA long 15,000 lokalpipel long Yasubi haus-lain na ol arapela wan-pisin long Okapa distriknau i gat helt sevis longhaus dua bilong ol.

Bikpela tok amamas igo long PNG gavman naol divelopmen patnaEsien DivelopmenBenk, Opec Fund for In-ternational Develop-ment (OFID) na IstenHailans Provinsal HeltAtoriti (EHPHA).

Na ples i bin paiastret we ol lokal sings-ing grup na ol sios gruptu i bin kapsait i go namekim ples i luk kalapullong taim bilong opimhelt klinik long Tundewik i go pinis.

Dispela em i wanpelabilong ol foapelakomyuniti helt pos

aninit long PraimeriRurel Helt Sevis pro-gram em gavman ikamapim long helpimol pipel long IstenHailans.

Ol arapel tripelawankain projek baikirap long Amaira haus-lain insait yet longOkapa distrik na tupelaarapela bikpela haus-lain em Jaffa na Musavilong Kainantu distrik.

“Bod na menesmenbilong Isten HailansProvinsel Helt Atoritihusat bai i go pas longlukautim dispela heltpos long Yasubi i ama-mas olsem dispela heltpos bai bringim gutpelahelt sevis igo long ollokal pipel bilong Ya-subi na Okapa distriktu,” Mista Smith i tok.

Em i tok amamas tulong gavman bilongPeter O’Neil na LeoDion long makim Ya-subi na narapela tripelahauslain long kirapim

dispela Praimeri RurelHelt Sevis projek.

“Komyuniti Helt Posem i kirap na redi naulong givim sevis longyupela, olsem na yu-pela i mas kamap papalong lukautim gut dis-pela helt fasiliti. Taimyupela i mekim olsem,dispela helt fasiliti baihelpim yupela tu”,Mista Smith i tok.

Ekting Sif EksekutivOpisa bilong EHPHADokta Max Manapehusat i bin kamap longopening serewmoni tui tok, kain fasiliti em ino kam long isi rot.

“Dispela K5 milienkina fasiliti emi kampinis long haus dua bi-long yupela, tasol em ikam long hatpela rot,olsem na yupela i maslukautim gut dispelafasiliti”, Dokta Manapei tok.

Em i tok dispela heltpos em i kirap long

helpim na givim sevislong ol mama na olpikinini na ol man tu,olsem na ol papa grauni mas luksave long dis-pela na i no kenkamapim ol kainkainprotes na bagarapim olsamting long stopimsevis long Yasubi haus-lain na Okapa distrik.

Dokta Manape i tok,helt pos bai givimmedikal na klinika sevisna em bai wok aninitlong lukaut bilongEHPHA. Tasol bikpelasamting em ol lokalpipel long Yasubi haus-lain i mas, kamap papana lukautim gut dispelafesiliti.

Em i tok amamaslong ol patna PNG Gav-man, ADB, AusAid D-FAT na OFID long sapotna helpim bilong ollong bringim helt sevis igo long haus dua bilongol lokal pipel long IstenHailans.

Nupela Komyuniti Helt Pos long Yasubi viles long Okapa distrik, Isten Hailans.

Ekting Sif Eksekutiv Opisa bilong Isten Hailans Provinsel Helt Atoriti (EHPHA)Dr Max Manape (lephan) na bod siaman Malcolm Smith Kela i katim riben longmakim openining bilong nupela Komyuniti Helt Pos long Yasubi hauslain longOkapa distrik, Isten Hailans. Ol poto: Loutova Siapea.

Page 7: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

heltniusP8 Wantok Me 4 - 10, 2017

GAVNA Jeneral bilongAustralia, Sir Peter Cos-grove wantaim meri bi-long en, Ledi Cosgrove ibin go lukim ol lain longSt. Joseph FreinademetzSenta long Boroko, laswik Fraide.

Dispela Helt senta em istap aninit long lukaut bi-long Katolik Sios HeltSevis na em i hetkwatabilong ol dispela kliniknetwok long Papua Niug-ini. St JospehFreinademetz Senta isave givim helpim longHIV, TB na STI sevis long

ol pipel bilong Pot Mosbi,wankain olsem plantinarapela klinik olsem in-sait long kantri.

Ol wokman na wok-meri insait long dispelasenta i toktok wantiamGavana Jeneral na LediCosgrove long wok bilongdispela klinik na tu long olarapela klinik insait longkantri.

Sir Peter na meri bilongem i bin gat sans longtoktok wantaim ol lain igat sik tu husat i savestap na kisim helpim longdispela klinik.

Gavana Jeneral Cosgrovebungim ol Katolik Helt Sevis

Gavana Jeneral Peter Cosgove wantaim meri bilong en, Ledi Cosgrove i sanap kisim poto wantaim ol wokman na wokmeri natu sampela sikman na sikmeri bilong St. Joseph Freinademetz Senta.

17 PNG Men ovOna kisim luksave

SEVENTIN man husati save stap mekim olgutpela wok bilonghelpim ol meri na olnarapela man longdaunim pasin bilongVailens, i bin kisimluksave long Sarerelas wik, insait longwanpela Gala Dinakaikai long StanleyHotel, Pot Mosbi.

Sif Ekseketive Opisabilong Digicel Faunde-sen, Beatrice Mahurui tok Men ov OnaAwod em i wanpelakempen bilong dau-nim vailens egenswimen o pasin bilongpaitim na bagarapimol meri. Ol i kamapimlong luksave long

strong bilong ol manhusat i laik kamapimgutpela senis long olkomyuniti bilong ol nalong kamapim bel isina gutpela sindaun.

Mis Mahuru i toktenkyu long ol nara-pela man husat i luk-save long ol dispelaman insait longkomyuniti bilong olwe ol i wok longkamapim sampelagutpela senis longkomyuniti.

“Ol dispela man igat ol hevi bilong olyet tasol ol i no warilong dispela na ol i gohet long traim longhelpim ol narapelalong kamapim senis

long wei bilongedukesen, spot, bisnisna lidasip. Ol i olsemkatim rot i go insaitlong hap bilong ston,bikos ol i save olsemsenis bai stat insaitlong ol yet pastaim.”

Voi Puana bilongMaopa, Aroma longSentral Provins i kisimOna Awod bilong ol-geta kategori bilongDigicel FaundesenMen ov Ona Awod.

Mista Puana em iwanpela tisa na em iwinim tu Ela MotorsEdukesen SempionKategri awod.

Narapela tisa, SuveHaro bilong Sabamalong Nesenel Kepital

Distrik i kamapnamba tu long eduke-sen awod sempionawod na JaphethNicodemus bilongMenyamya, MorobeProvins i kisim namba3 ples awod.

TV Wan Spots Men-tor Awod namba wani go long basketbalsempion, Moi Muri,bilong Kaugere naragbi lig kosa namenesa, BrownMurema, bilongSabama i kisimnamba 2 ples na polisman ragbi kosa,Howard Ehava bilongMalalaua long GalpProvins i kamapnamba 3.

CEO bilong Digicel Faundesen, Beatrice Mahuru i sanap wantaim Petron bilong Digicel Men ov Ona,Dame Carol Kidu na wanpela sponsa.

Coral Seas Hotel donetim ol klinamarasin long TB ward

Loutova Siapea i raitim

PABLIK na Praivet Pat-nasip Program em i gut-pela, bilong wanem, plantihelpim em bai i ken kamlong ol bikpela kampani,bisnis haus na ol bisnislain long helpim ol sevisinstitusen olsem haus sik,ol skul na tu ol sios.

Na Goroka ProvinsalHaus sik em i wanpela bi-long ol institusen we ikisim namba wan taimhelpim i kam long bikpelaSteamships Trading kam-pani.

Steanships em i mamakampani bilong ol CoralSeas hotel, na aninit longlukaut bilong Coral Seas

hotel, Bird of ParadiseHotel em i wokim bisnislong Goroka, IstenHailans.

Long las wik Paradaishusat i bin kamap nadonetim ol helt na haiginsamtin olsem brum, mop,wara baket, pawa masinbilong boilim wara, olditegen (detergent), sopna ol arapela samting moawe bai i ken helpim longklinim ol plua na winduainsait long ol klinik longGoroka haus sik.

Meri husat i go pasolsem namba tu menesabilong Bird of ParadiseHotel Ellen Hanemo i tok,dispela tingting bilongkamapim wok patnasip

namel long ol pablik napraivet sekta emi gutpela,long wanem, insait longdispela program, helpimem i ken i go daun long olinstitusen, skul, sios na olkalabus lain tu.

“Steamships TradingKampani, mama kampanibilong Coral Seas Hotelshusat i lukautim Bird ofParadise hotel i luksavelong planti ol hevi bilongmani i sot insait long olgavman ejensi olsem naem i laik givim sapot longol we ol i ken go het longmekim wok long helpim olyet na ol arapela lainhusat i laik kisim helpimlong en,” Hanemo i tok.

Sr Medrine Komere (namba 3 long rait) i sikan wantaim namba tu menesa bilong BirdOf Paradise Hotel Ellen Hanemo long taim bilong givim ol klina marasin bilong TB klinik.poto: Lotova Siapea

Page 8: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Interest rates are reasonable:

We offer Low Interest RatesEfficient ServicesNo Service FeesNo Default FeesNo Processing FeesRebate on Early SettlementService within 36 Hours

The Giluwa NiusTo contribute to this page, contact MY Media & News Agency on mobile: 70747450

Me 4 - 10, 2017 Wantok P11

MP Nixon Duban

Gabriel Andandi em nambawankendidet long baim nominesin fiGABRIEL Andandi em i bin kamapnambawan kendidet long peimnominesin fi bilong em long dis-pela wik Mande Epril 24 longkontes long Tambul-Neblyer opensit long dispela eleksen.Moa long 2,000 manmeri i bin

kamap long Tambul stesin longwitnesim dispela nominesin. Moalong 2,000 sumatin bilong Tambul-Neblyer i bin endosim Mista An-dandi na baim fi bilong em tubilong wanem ol i luksave olsemAndandi i save baim skul fi bilongolgeta sumatin bilong Tambul-Neblyer stat long 1997 i kam tude.Moa long 60 sumatin bilong

Tambul-Neblyer long Madang Di-vine Word Yunivesiti, Goroka Yuni-vesiti, UPNG na ol narapela skulinsait long kantri i bin stap longkisim Gabriel i go long nominetimem long ai bilong Ritenin Opisa(RO), Mista Philip Kansol.Ismael John, sumatin long

Madang Tisa Koles i makim olgetasumatin na sainim endosmen onominesin fom long ai bilong ROna Gabriel Andandi.Bikpela toktok Gabriel i givim

em i tok olsem ananit long lidasipbilong em, i mas i gat ol bikpelaskul man na meri insait long Tam-bul-Neblyer na kantri. Long dispelaas tasol em i bin stat long helpimol sumatin long 1997 i kam inaptude na em i bin yusim moa longK5000,000. Planti ol sumatin i binkisim helpim long em i kisim olbikpela wok long kantri olsemloya, dokta na ol narapela.Planti ol manmeri i kam long

Lowa Kagul, Upa Kagul, LowaNeblyer na Upa Neblyer long wit-nesim dispela nominesin i binkamap.Gabriel Andandi em i fes

kendidet long putim han mak longnominesin na em i bin namba wankendidet tu long putim Fom 29long ilektrol komisin.RO, Mista Kansol i tok welkam

long Mista Andandi we em inamba wan man long putim han

mak long givim nominesin bilongem na tok God tasol i kenkamapim na makim gutpela lidabilong distrik.Taim Mista Andandi i givim tok-

tok bilong em long moa long 2,000pipel long Tambul stesin, em i tokklia olsem as tingting bilong emlong baim skul fi bilong ol sumatinbilong Tambul-Neblyer bai i noinap stop maski sapos em i lus longeleksen.“Sapos mi win, bikpela mani

baset i mas go long edukesin bi-long ol pikinini,” Mista Andandi itoktokOlgeta sumatin bilong Tambul-

Neblyer insait long kantri na ovasisi endosim Gabriel Andandi napeim nominesin fi bilong em.

Gabriel Andandi i sainim nominesin fom bilong em taim RO, Philip Kansol i lukluk.

Ol sumatin i kisim Gabriel i go long sainim nominesin bilong em.

Gabriel i mekim toktok bihain long em i sainim nomi-nesin fom bilong em.

Ol lida man long Mundika na Gaulga Traib long Lowa Kagul i mas na kisim Gabriel i go longsainim nominesin bilong em.

Page 9: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Wok bilong kempen na wok bilonggavman i no inap bung wantaim

P12 Wantok Me 4 - 10, 2017 komentri

KOMENTRI

EditorFrieda Sila Kana

Email: [email protected]

LONG taim gavman i bisi long ne-senel ileksen ol minista i holimyet wok bilong ol gavman dipat-men.

Ol i no lusim wok olsem ol isave mekim bipo long taim lasmiting bilong palamen i pinis nagavana jeneral i givimaut notis bi-long statim ol wok bilong ileksen.Sapos ol minista i holim yet wok

bilong ol, bai ol inap long mekimgut wok bilong lukutim diptmenbilong ol o nogat?

I luk olsem ol bai kempen raunlong winim bek sia bilong ol na baii no gat taim long mekim wok bi-long gavman. Long dispela taimtu, bai ol i yusim praivet mani bi-long ol yet long kempen o baisampela i yusim mani na ol ara-pela risos bilong gavman longkempen.

I gat lo i lukluk long dispela nastopim pasin we ol lida i yusimpablik mani long helpim kempenbilong ol o nogat? Dispela em sampela askim bi-

long ol pipel i go long ol lida bilongyumi. Wanpela eksampel em hevi i

kamap long ol haus sik. Tude i gatol hevi bilong marasin i sot long olhaus sik na minista inap longhelpim seketeri bilong Helt longstretim dispela hariap o olsemwanem?

Na nesenel gavman tu i mekimwanem long helpim dispela hevi?Dispela em i wanpela eksampelbilong ol bikpela hevi we i nidimgavman long hariap na stretim.

I kam inap long pinis bilongpalamen, ol memba i tingtingtasol long go bek kempen nadifendim sia bilong ol long dispelanesenel ileksen. Na ol minista tu i gat wankain

tingting bikos ol tu i laik kam bekna stap insait long nupela gav-man. Bai i no gat taim long sin-daun long opis bilong ol longMosbi na wari long wanem samt-ing i kamap long ol diptmen bilong

gavman, bikos ol i tingting longkempen na sampela bai raunwantaim pati lida i go soim peslong ol provins.Hia long PNG, ol pipel i save

soim rispek yet long ol lida, maski

sapos ol i no mekim gut wok bi-long ol. Yumi no lukim yet pasin bilong

droim ol bikpela protes posta opiksa bilong ol politisen na semimol lida long ai bilong pablik olsemol arapela kantri i save mekimlong ol lida bilong ol. Yumi save stap isi tasol na

mekim narapela man o meri longkisim ples bilong husat lida i nobin mekim gut wok bilong em.

I gat ol lo bilong ileksen i tok itambu long bagarapim o daunimol kendidet husat i resis long ilek-sen na ol pipel i gat rispek longdispela lo.Ol pipel i luksave olsem namel

long nau na long taim ileksen ipinis long Julai o Ogas, bai ol wokbilong gavman i slo daun bikos ollida i bisi long raun na kempen istap. Olsem na mobeta i mas gat kea

teka gavman i mekim ol wok bi-long kantri na larim praim ministawantaim ol minista bilong em i gokempen long wan wan ilektoretbilong ol. Ol i ken stap olsem ol man na

meri nating wankain olsem ol ara-pela kendidet na kempen, bikosnau ol i holim wok bilong gavmanyet, bai ol i gat unfair advantagelong ol manmeri nating husat iresis tu long dispela ileksen. Dispela em wanpela bikpela

askim ol pipel bilong kantri i kenskelim, bikos wok bilong kempenna wok bilong ranim kantri i nomas bung wantaim.

Paul Zuvani i raitim

ILEKTORAL Komisen i no kenlarim ol manmeri husat i gatnem nogut i resis long ilek-sen, Bisop it ok.Bisop Rochus Tatamai,

bisop bilong Bereina Daiosisna presiden bilong KatolikBisop Konperens i tok taimWantok Niuspepa i askim emlong tingting bilong em long2017 Ileksen.Em i mekim dispela tok bi-

hainim ripot long IlektoralKomisen i bin tok orait longsampela ol kendidet husat igat rekot wantaim lo long olken resis.Em i tok dispela ol lida i

soim pinis olsem ol kendideti gat pasin bilong brukim lo naolsem wanem bilip moa i staplong ol i no inap long brukimtaim ol i kamap lida.“Sanap bilong yu i mas

soim olsem ol manmeri i biliplong yu long strong na pasinbilong yu gat,” Bisop Rochus itok.

“Wanem samting moa istap bilong ol i bilip long yutaim yu gat nem nogut wan-taim lo?” “Mipela i laikim ol lida

husat i ken bringim gutpelabilip na bel isi long tingting nabel bilong ol manmeri.”Wankain tingting em

Madang bisnisman PeterYama i mekim.Yama i resis long Madang

rijonal sia wantaim ol arapela31 kendidet we rijonalmemba nau Jim Kas na bipoPNG ami Komanda Jerry Sin-girok i resis tu.Narapela kendidet husat i

mekim wankain askim emwanpela kendidet bilongUsino-Bundi distrik, BasakAmari.Amari i tok ol politikal pati

i no ken harim gris omauswara bilong ol manmerihusat i gat asua pinis wan-taim lo o i save raun natinglong taun na taim bilong ilek-sen, ol i laik soim ol bilongdispela distrik.

Em i tok dispela kain lainmanmeri i no pas wantaimlaip bilong ol manmeri na i no

inap save sevis tru ol i laikimlong em.

Printed and Published at:Dove Travel Building,Level 2,: Section 24, Lot25, Angau Drive/ LaharaAvenue Junction, Boroko

Mi kam komplen long nogat marasin long Kerema Haus sik!... Ministabilong Helt bai mekim wanem long helpim

haus sik long Kerema?...Minista go we??

Er..Minista go long kempein..Yu kambek long taim kempein ipinis...Sori tru..Mi Seketeri

tasol...

Jada 017

Em i no pin-isim duti bilong em

bipo em go!?

Kendidet i gat nem nogut no ken resis, Bisop tok

Mama, pikinini resis longEHP ileksen

MAMA wantaim pikinini meri i resis long ol sia long IstenHailans provins long dispela ileksen.Mama Nina Launa Giheno husat i meri bilong Frasier Gi-

heno, brata bilong bipo Henganofi MP, John Giheno, i resislong Isten Hailans rijonal sia.Long taim em i mekim olsem pikinini meri bilong em Mofa

Nina Florencia Giheno husat i wanpela meri tasol i resis longHenganofi Open sia. Mofa i resis egensim 37 arapela kendidetlong dispela sia. Ileksen long dispela i wok long kamap gut na ol kendidet i

go long kempen na tokaut long polisi bilong ol.I gat 9-pela sia long resis long EHP na inap long 396 i resis

long dispela ol sia. Long dispela 12-pela meri bai resis long olsia long provins.Ol sia em Kainantu wantaim 57 kendidet i resis long em,

Okapa (53), Lufa (41), Obura Wanenara (47), Henganofi (38),Unggai Bena (31), Goroka (31), Daulo (50) na provinsal sia em(48).Tripela meri bai resis long Rijonal sia, Goroka Open (4),

Obuna Wanenara (4) na Henganofi (1).Long kantri inap long 165 meri bai resis long ol sia long

kantri long dispela ileksen.

Page 10: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Me 4 - 10, 2017 Wantok P13 siosniusYut, Meri na

FamiliPastor

Barbara LungeMama karim yu long

stap win man BAI yu luksave olsem God bilong yui no save long lusim pait! God baibringim yu long winim pait bilongyu.

Em bai i no inap long lusim yu nayu pundaun nating na yu stap longsait bilong win long taim yu mekimdisisen bilong yu long kamappikinini man bilong God i gat laip.

“Taim God i no mekim graun ikamap yet, na em i makim yumipinis long pas wantaim Krais, baiyumi ken i stap holi. Bai i no gatasua long ai bilong en. Bipo yet emi laikim yumi tumas, na em i makimyumi bilong kamap pikinini bilongem yet long wok Jisas Krais bai imekim bilong kisim bek yumi. Longlaik bilong em yet God i mekimolsem. Long nem bilong dispelaPikinini em i laikim tumas, God i binmarimari moa yet long yumi.Olsem na yumi mas ting long dis-pela bikpela marimari bilong em nayumi mas litimapim nem bilongGod.” Efesus 1:4-6.

Yu na mi em God i mekim yumilong go long pawa na atoriti bilongJisas Krais long stap bosim graunwantaim em.

Jon 1:12-13 i tok, “Tasol sampelamanmeri i kisim em, em ol lain ibilip long nem bilong em. Na em igivim namba long ol bai ol i kenkamap pikinini bilong God. Ol i nokamap pikinini bilong God long blutbilong papamama, o long laik bi-long bodi, o long laik bilong man.Nogat. God yet i mekim ol i kamappikinini bilong em.”

“ Orait yumi stap pikinini bilongGod, na bihain bai yumi kisim olgutpela samting God Papa i binpromis long givim yumi, em olsamting Krais, brata bilong yum i, ikisim pinis. Sapos nau yumi karimpen olsem em i bin karim, orait bi-hain bai yumi kisim biknem na gut-pela sindaun tru wantaim em,”Rom 8:17.

God i mekim mi long go insaitlong pawa na atoriti bilong JisasKrais i kam long dispela graun nalong larim ol kalabus lain i go fri.Yumi mekim ol aipas i lukluk gen,kirapim ol dai man, autim gutniuslong ol lain i stap rabis na winimplanti handet na tausen i go insaitlong Kingdom bilong God.

“Spirit bilong God, Bikpela i kami stap long mi, long wanem, Bikpelayet i kapsaitim wel long het bilongmi bilong makim mi bilong i gobringim gutpela tok bilong en longol rabisman. Na em i salim mi i kamlong pinisim bel hevi bilong ol mani stap wantaim bikpela wari, nalong tokaut long ol man i stap longkalabus long ol i ken lusim kalabusna go fri. Em i salim mi long tokautolsem, taim i kamap pinis bilongGod Bikpela bilong yumi i laikmekim gut long ol manmeri bilongen na mekim save long ol biruabilon gol. Na em i salim mi longstrongim bel bilong olmanmeri isori na i krai.” Aisaia 61:1-2.

Kirap ol Papua Niugini na kisimsalens long go long kamautim olkaikai em sol bilong ol man long goinsait long Kingdom bilong God.God Holi Spirit bai stap wantaim yulong kamapim ol sain na kainkainmirakel.

Pawa bilong God i no gat mak.

Nupela CBC opisKATOLIK Bisop konfer-ens (CBC) nau bai gatnupela opis.

Dispela opis bai stapyet klostu long olpelaopis long Gordon, PotMosbi.

Ol bisop i tokautlong dispela tingtingtaim ol i mekim graunbreking seremoni longGordons long las wik.

Ol 17 bisop bilongPapua Niugini naSolomon Ailan i bunglong Pot Mosbi longEnuel Bisop Konferenswe i stat long las wikna bai pinis long tude.

Nupela opis bai gatol opis olsem edmin-istresen, dokumente-sen, rilijus edukesen,

edukesen, Karitas,famili laip na plantimoa arapela opis.

Dispela ol opis i stapbilong helpim ol wokkamap bilong kodine-sen, plening na imple-mentesen bilongevanjelikol wok nasosel autrits programbilong Katolik sios longPapua Niugini naSolomon Ailan.

Wantaim dispela baigat sampela ples bi-long givim ol ol bisoplong kisim taim namalolo long taim ol imekm wokabaut bi-long ol long Pot Mosbi

Long stap na lukimdispela seremoni emsampela ol bikpela lain

man olsem Gren Sif SirMichael Somare, SirJohn Kardinal Ribat(Asbisop bilong PotMosbi), AsbisopKurian Mathew Vaval-unkal (Apostolik Nun-sio) Bisop RochusTatamai bilong Bere-ina husat em ol bisop iilektim long kamap nu-pela presiden bilongCBC na Mista PeterMildner, kapentahusat bai helpim longmekim opis.

Sir Michael na BisopRochus i tanim graunlong makim kamap bi-long nupela opis.

Bipo long tupela itanim graun, SirMichael i amamas natok dispela hap bai

lukim olsem was nasevis bilong KatolikSios bai go aut long ol-geta kona bilong PNGna Solomon Ailan.

Bisop Rochus i tokkain wok i mekim em itingim wok ol nambawan misinari i mekimlong bringim tok bi-long God long PNG naSolomon Ailan plantiyia i go pinis na dispelatok nau i wok long groyet wantaim strong bi-long Bikpela na Spiritbilong em.

Olpela opis i no inaplong kisim olgeta woknau i wok long kamap.

Ol bisop i bilip wan-taim nupela opis, dis-pela i ken helpim olgut long kamapim olwok ol i mekim.

Ol bisop i bung wantaim ol misisnari long brukim graun long kamapim nupela opis. Givim baksait longfran em Asbisop Kurian Mathew Vavalunkal, Bisop Rochus Tatamai, Sir Michael Somare na Sir JohnKardinal Ribat. Poto: Pater Ambrose Pereira

Australian Gavana Jenerel bungimyangpela Papua Niugini

AUSTRALIA Gavana Jeneral SirPeter Cosgrove i bungim olPapua Niugini meri husat iwinim Australia skolasip long gokisim sotpela bisnis kos longAustralia long dispela mun nanarapela mun, Jun.

Cosgrove i bungim ol merilong Pot Mosbi long taim em ikam long kantri las wik longtingim Australia Nu Silan De.

Stap long givim dispela ol sko-lasip em Australia Hai Komisinalong Papua Niugini Bruce Davis.

Dispela ol meri bai kisim Seti-fiket IV long Bisnis na NupelaBisnis Kamap we Yunivesiti bi-long Sansain Kos na LukNauTrening bai givim.

Ol meri i tokaut long GavanaJeneral long bisnis wok na plenbilong ol long said bilong wokdidiman, hospitality na hotel naturisim.

Long narapela 6-pela wik, olbai divelopim skil na save bilongol long kain kain wok bisnis ol igat long em.

Ol meri bai kisim tu wok tren-ing bihain long skul bilong ol.

Long olgeta yia, inap olsem200 Papua Niugini manmeri isave winim skolasip long kisimsotpela kos long helpim ol yet.

Long dispela yia planti ol winae mol meri we namel long 25lain i winim skolasip bilong dis-pela yia, 24 em ol meri.

Australia Awot i kamap bihainlong tok orait bilong tupela gav-man bilong Australia na PapuaNiugini.

Australia Gavana Jeneral Sir Peter Cosgrove (namel) i bungim wantaim ol win bilong Australia bisnisskul awot. Poto: Australia Hai Komisen midia

Sista Jane Francis lusimPNG bihain long 55 yia

Frieda Sila Kana i raitim

SISTA Jane Francis Meerweld ssps. bilong HoliSpirit Sista kongrigesen em i wanpela nem weol lain husat i bin skul long Malala KatolikHaiskul long Bogia Distrik na long edukesen sis-tem bilong Papua Niugini i save gut tru long en.

Em i bin stap Prinsipal bilong dispela haiskullong planti yia stat long leit 1960s inap Malala ikamap sekenderi skul long stat bilong ol 1990yia.

Dispela misineri bilong Katolik edukesen naui lusim Papua Niugini long Mande Me 1, bihainlong 55 yia laip olsem wanpela Holi Spiritmisineri sista, na i go bek long asples bilong emChicago long USA.

Sista Jane Francis, wanpela namba wan merilong kamapim strong edukesen bilong PapuaNiugini i bin helpim long kamapim "Unified Ed-ucation System" we ol sios na gavman bilongkantri i kamap wanbel long bungim tupela sis-tem bilong edukesen i kamap wanpela sistem.

Em i bin go pas long kirapim Malala haiskullong ol yia bilong leit 1960 i kam na em i wan-pela strongpela meri long bungim ol sumatinman na meri insait long wanpela haiskul tasol.Em i senisim long bipo we ol meri sumatin i gatskul bilong ol yet na ol boi sumatin i gat hai skulbilong ol yet. Malala na Hoskins haiskul i bin gopas long kamap ko-edukesenel skul long kantriwe Sista Jane i bin stap Hetmistres bilongMalala Katolik Hai Skul long dispela taim.

Sista Jane Francis i bin kisim namba wan olsumatin meri i go insait long Malala Katolik Haiskul long yia 1972 we i lukim ol meri i greduetlong gret 10 long namba wan taim long yia1975, yia bilong Indipendens bilong Papua Ni-ugini.

Sista Jane em i gat singaut bilong divelopimol sumatin i kam long bus ples stret na mekimol i kamap olsaveman na meri. Em i ‘ain meri’long disiplin na stretim ol sumatin tasol em i gathat bilong mama we i save ke na lukautim guttru olgeta wan wan sumatin i mas kamap bi-hainim gutpela rot bilong bihain taim bilong en.

Mi yet i kamap jenelis nau bikos dispela Sistai bin senisim rot bilong mi bihain long gret 10greduesen bilong mi long 1979. Em i senisimtingting bilong mi long kamap egrikalsa opisana tokim mi long lusim ofa bilong mi i kam longVudal Egrikalsa Koles na em yet i putim nem bi-long mi long Divine Word Institute. Em wan-taim kongrigesen bilong em i baim namba wanskul fi bilong mi na mi statim skul bilong mi longkamap wanpela nius ripota.

Taim em i go sampela olpela sumatin bilongem i bin kamap long Jacksons ples balus longtok gutbai long en. Ating sapos toktok i bin goaut pastaim, bai Jackson’s ples balus i no inapgat spes long holim ol sumatin bilong em longbipo bai kam long tok gutbai.

Sista Jane, mipela Papua Niugini sumatin bi-long yu i tok tenkyu long God long laip bilongyu na prea bilong mipela i stap wantaim yu longyu givim laip bilong yu long edukesen bilong olyangpela pipel na bikpela bel yu gat long ol.

God Papa i ken blesim malolo bilong yu longasples.

Sista Jane Francis (raithan) wantaim Sista Emiliana liklik lain sumatin bilong em long bipo i lukimem i go long Jackson’s Ples balus long Mandedispela wik taim em i go. Sista Emilia i kamapolsem was angelo bilong em long kisim em i gobek long Chicago.

Page 11: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P14 Wantok Me 4 - 10, 2017 laipstail

Taklam Lodge savepulim planti visita

Nicky Bernard i raitim

KOKOPO Taun i wok long gro gobikpela na tu i wok long pulimplanti turis na ol visita long goraun long dispela Niugini AilanKapitel.

Planti ol Hotel na Lodge tu i woklong kamap long dispela Kapitel bi-long Niugini Ailan na planti ol turisi wok long raun go long dispelaprovins klostu klostu.

Taklam Lodge, em wanpela longol lodge long Kokopo i save putimplanti manmeri long go stap longen. Dispela lodge i bin stap bipoyet taim tupela maunten paia i binpairap long 1994.

Dispela taim nau ol muvim tauni go long Kokopo na Taklam Lodgei kamap long 1994 na kamap liklikolsem famili gest haus. Dispelataim i no gat planti rum tumas naol manmei save resis long bukimklostu klostu long wanem ol wokmanmeri i save lukautim ol gestgut tu.

Taklam Lodge i wok long senisolgeta yia na i wok long gro gobikpela na bikpela moa yet. Nau olgat bikpela ol rum long nupelawing bilong ol. Dispela nupelawing bilong 16-pela rum olgeta naem i bikpela moa na i gat plantispes inap long wanpela famili kenstap long wanpela rum.

Dispela nupela wing i gat tupelabet, TV i stap insait, i gat eakon, lik-lik bokis ais na i gat toilet na plesbilong waswas insait.

Taklam Lodge i kamapim wan-pela sevis tu i go wantaim sevis bi-long ol. Long taim yu go slip longTaklam na askim long givim yusevis bilong tour em bai go insaitwantaim prais ol bai givim yu. Ol igat tour bilong solwara na bilonggraun tu, yu yet bai yu makim longlaik bilong yu.

Taklam Lodge tu i gat restron bi-long ol tu, wanem kain kaikai yulaikim dispela restron bilong ol baigivim yu stret kaikai long laik bi-long yu.

Taklam Lodge i stap namel stretlong Kokopo taun, em stap klostulong ol soping senta na klostu stretlong Kokopo maket. Tupela minittasol long wokabaut go long ol dis-pela hap.

Dispela tasol mekim planti olmanmeri husat save raun go longKokopo, i save tingim TaklamLodge tasol em ples bilong staplong en long wanem em i klostulong olgeta samting.

Taklam Lodge tu i gat bikpela

susa bilong em ol i kolim longKokopo Beach Bungalow Resort osot nem em KBB.

Kokopo Beach Bungalow emstap klostu long naispela nambis,olsem na ol kolim Beach Bunga-low. Dispela sista Hotel bilong Tak-lam em olsem liklik 5 sta Hotelbilong Niugini Ailan, planti ol turissave go na stap long dispela Hotel.

KBB, i kamap popula liklik naulong ol turis long wanem em savegivim ol gutpela sevis long stap,kisim ol raun long solwara na raunlong ol rot na soim ol long ples bi-long Wol Woa 2 na ol long olmounten paia.

Dispela liklik 5 sta Hotel save isave pulim ol turis na ol manmerihusat save raun go long Kokopolong malolo o bikpela bung KBBsave winim lewa bilong ol longpasin tasol.

Olgeta wok manmeri bilong tu-pela susa Taklam na Kokopo BeachBungalow i save soim pasin bilonglukautim ol kastoma, naispelasmail bilong ol, bilas bilong ol tuem neks level olgeta na pasinhelpim save stap wantaim olgeta.

Kokopo taun i save senis olgetayia, na i wok long gro go bikpelamoa yet nau. Planti ol bisnis i woklong go insait na ol gavman tu iwok long strongim long stretim rotna mekim kamap gutpela liklik siti

bilong ol Niugini Ailan. Sapos yu tingting long kisim

famili bilong yu na raun longKokopo, tingim Taklam Lodge emples bilong stap long wanem em

famili Lodge i kamap long taimbipo long ol Hotel i kamap longKokopo.

Yu ken painim ol long websitebilong ol long www.kbb.com.pg or

email [email protected] o ringim ol namekim buking long 9828788/8789fax em 9828700.

Nupela wing bilong Taklam Lodge we i gatolgeta samting stap insait.

Insait bilong dispelanupela wing bilongTaklam.

Ol poto: Nicky Bernard

Page 12: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Me 4 - 10, 2017 Wantok P15laipstail

INTENESENEL Komiti bilongRed Cross (ICRC) i bin soimgutpela pasin stret taim emi helpim ol pipel bilongTagali lokal level gavman(LLG) long Tari-Pori distriklong Hela provins. Ol i binbungim bikpela hevi tru bi-hain long Peta-Tipa traibelpait long las yia.

Dispela bikpela pait namellong ol wan tok-ples bilongPeta na Tipa long Hela provinslong las yia i bin bagarap gut-pela sindaun bilong ol.

Dispela pait i bin stat longlas yia long mun Mas na i binpinis long mun Oktoba.

Insait long dispela bikpelapait faivpela laip i bin lus namoa long 670 haus i bungimbagarap na paia i kukim naol lain birua i stilim plantisamting.

Long mun Februeri longdispela yia, wanpela bel isiseremoni i bin kamap.

ICRC i luksave tru long nidbilong ol pipel husat i bin

bungim hevi long dispelabikpela pait na i bin bringimmoa long 670 ol kit haussaplai long helpim ol man-meri long ples Pajapawi,Hapiago, Jalupa and Hupi-ipa, Walumendi na Halon-gali long statim gen nupelasindaun na bringim bek laip-stail bilong ol.

Dispela ol kit saplai ICRC ibringim long ol i gat samtingolsem ol kontena bilong pu-lapim wara, moskito net, olsamting bilong kukim kaikaina ol tul bilong wokimgaden. Dispela bai helpim ollong bringim kamap gen nu-pela laip long ol pipel.

Long taim bilong dis-tribusen o givimaut ol dis-pela haus saplai kit, ICRC ibin bringim wanpela lokaldrama grup ol i kolim OzonTieta long wokim ol pilaidrama long givim tokaut nasoim ol gutpela infomesenlong sait long IntenesenelHumanitarian Lo (HIL). Dis-

pela em lo bilong taim bi-long woa we i banisim nalukautim ol manmeri egen-sim birua.

Dispela ol samting we HILi karamapim long taim bi-long woa em no ken bagara-pim ol manmeri no gat rong,ol sikmanmeri o meri na lik-lik pikinini na ol pablikpropeti olsem haus sik, hauslotu na ol arapela samting.

Bosman bilong ICRC longMt Hagen opis, KakhaberKhasaia i tok olsem ICRC iyusim drama olsem gutpelatul long bringim infomesen igo aut long ol pipel longIntenesenel HumanitarianLo (IHL) na wanem ol strong-pela toktok ol pipel massave long en.

“Bikpela tok save em: noken bagarapim ol sivilienpopulesen olsem ol meri,liklik pikinini, ol disebol pipelna ol lapun manmeri husat ino inap pait bek,

“No ken bagarapim ol helt

fasiliti olsem haus sik, olskul, bris na pawa saplai wei save kisim longpela taimlong kamapim,” Mista Kha-saia i tok.

Em i tok dispela OzonTieta drama grup i yusimlokal tokples long mekimpilai o ekt bilong en na ibringimaut gutpela tok savena mining bilong tok i golong ol pipel. Ol manmerihusat i bin bung long dispelataim i bin harim na kisim trumining bilong lo bilong woa. Na dispela lo em oltaim olmas bihainim taim wanpelapait namel long ol birua ikamap long bihain taim.

Mista Khasaia i tok dis-tribusen o givim aut bilongol kit i bin orait stret we3618 hauslain o manmeri ibin kisim. Dispela em wan-pela bikpela distribusen truinsait long Hela provins.

ICRC Hela fil deleget, JoseLuis Pizo Gil, husat i oge-naisim dispela distribusen i

tokaut olsem ICRC i luksavena amamas long sapot nahelpim bilong ol lokal volan-tia, ol Red Cross volantia naol lida bilong komyunitihusat i helpim long lukimwok i kamap orait.

Wanpela komyuniti lidabilong Hapiago klen, EpokoHaralu i tokaut olsem ICRCem namba wan ogenaisesentru long go insait longkomyuniti bilong ol bihainlong pait long givimaut ol rilifsaplai long helpim ol pipel.

Haralu i tok dispela olhelpim ICRC i givim baihelpim ol pipel long kirapimbek ol haus bilong ol na tuhelpim ol pipel long go bekna wokim gaden nakamapim gen nupela laip bi-long ol long ples na ol i kengo bek long nomal laip.

Haralu i makim 6-pelakomyuniti long tok tenkyulong ICRC long givim ol haussamting long helpim ol i ki-rapim bek sindaun bilong ol

bihain long bikpela pait longlas yia.

Em i tok amamas tu longICRC long mekim kamapaweanes long lo bilong woa,na yusim lokal drama gruphusat i bin tok ples na bringimgutpela skul tok na infomeseni go aut long ol pipel.

Grup lida bilong Ozon Tieta,Jonathan Kon i givim bikpelatok tenkyu long ICRC longyusim grup bilong em longwokim aweanes long bringimaut pablik ol bikpela toktoklong lo bilong pait na banisimbirua long kamapim hevi we ibihainim lo na rul bilong IHL.

Jonatha Kon i tok olsem olpipel olsem ol traib lida, ol yutna ol mama wantaim ol skulpikinini i kisim tru mining bi-long ol drama na infomesen.

Planti ol pipel i tokautolsem ol i amamas olsemICRC i yusim drama longbringim ol bikpela tok savena infomesen long kamapimgutpela sindaun na bel isi.

ICRC yusim drama long taim bilong helpim long Hela

Meri kisim dis wantaim ol haus saplai kit long Red Cross voluntia.Meri kisim haus saplai kit long stretim gen sindaun.

ICRC givim helpim long lain bungim hevi bilong traibel pait.Ol lain bilong Ozon Tieta i mekim drama long givim infomesin bilong.

Page 13: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P16 Wantok Me 4 - 10, 2017 wolnius

Ol pipel i traim long statim laip gen long AleppoKLOSTU long olpela siti bi-long Aleppo long Syria, bai yuinap smelim naispela smelbilong plawa rose na jasminei kam long wanpela stua olkatres na bom i bagarapimwanpela sait bilong en. Sam-pela mun i go pinis bikpelapait i bin kamap long dispelahap tasol planti yia tru, dis-pela stua i save salim olsanda na woa i no senisimsmel bilong en.

Long planti handet yia, olmaket na strit maket bilongAleppo i bin gat nem long olkain kain samting ol i savesalim. Dispela siti i wanpelahap long westen sait we ollain i save bihainim rot i gokamap long Saina long SilkRoad. Long bipo yet na nautu, ol bisnis lain i save pulaplong baim ol kain kain samt-ing i kam long olgeta rijonbilong dispela hap long wol.

Aleppo i no sot long olsamting na ol pipel bilong eni bin gat gutpela sindaun.Tasol sori tru, tude ol bom ibagarapim tru ples na moapipel i ranawe i go nabaut.Long west hap bilong siti wegavman i kontrolim, ol samt-ing i orait liklik, tasol ol pipeli kisim liklik mani tasol na isave strong long mani ol

famili long narapela kantri isalim long ol. Long Isten hapbilong siti, we ol rebel i binkontrolim, ol bom bilongRasia i bagarapim tru ples.

“Sapos pait i wok long gohetyet, ating nau bai mipela i woklong kaikai ol gras i stap,” AbuAbdou husat i gat 71 krismas itok, na em i poinim han longples we ol gras i gro namellong ples we ol haus i bruknabaut na slip i stap.

Abdou wantaim ol prenbilong em i sindaun long olbruk bruk plastik sia ausaitlong olpela haus lotu bilongol Muslim namel stret longolpela siti bilong Aleppo.Dispela liklik haus lotu ol ikolim al-Tuteh, (the Mosqueof the Mulberry Tree), imakim ples we long yia 637ol Muslim ami i bin winim olRoman, na ol i bin stop napre long dispela hap. Lakitru dispela haus lotu i nokisim bagarap long dispelawoa i kamap nau.

Sikispela yia bihain long ollain i kirap pait egensim gav-man bilong Bashar al-Assadbegan, dispela woa longSyria i wok long go yet. Longnot hap bilong kantri, olbalus bilong gavman bilongSyria na Rasia i wok long tro-

moi ol bom, na long Raqqaplanti moa pipel i dai longtaim ol lain em USA i go paslong ol i pait egensim ol lainbilong Islamik Stet.

Pait i stap yet long olsabeb long Aleppo, tasollong isten hap bilong siti, olpipel husat i stap laip yet nai no lusim ples, i wok longtraim kamapim gen sindaunbilong ol.

Wanpela bilong ol em AbuAhmad husat i gat 65 kris-mas. Em i save salim ol swit-pela kaikai. Em i bin kisimbagarap taim katres i katimbel bilong em na ol i ting baiem i dai tasol wanpela dokta

i sevim em.Em i tok em i tinging long

tripela pikinini meri bilongem na em i stap laip. Nauem i save wokim ol switpelakaikai na salim na lukautimfamili bilong em.

Tasol sampela famili i pretlong toktok long laip bilongol nau long Apleppo. Ol ipret nogut gavman i mekimsave long ol. Planti bilong ollain husat i go bek i painimolsem ol soldia bilong Syria istilim ol samting long hausbilong ol. Gavman bilongSyria i sutim tok long ol rebelpaitman tasol ol pipel i saveolsem ol soldia bilong Syria i

bin go insait long rausim olbom na ol i rausim tu olsamting insait long ol haus.

“Yu no save long ol pipelbilong Aleppo,” Intisar AbuSaleh, wanpela rediolojis itok. Em i save helpim longmekim wok bilong Al-ta’Alouf, wanpela lokal saritigrup husat i save helpim olrefuji na ol pipel i stap longIs Aleppo. “Mipela i stapolsem inap 6-pela yia nau,tasol mipela i stap laip yet.Mipela i laikim laip namipela i amamas. Maski plesi bagarap mipela i traim longstap laip wantaim likliksamting mipela i gat.”

The Mosque of the Mul-berry Tree em i ples we AbuAhmad na ol pren bilong emi save bung na stori longplanti yia tru. Ol i save sin-daun stori na ol kar i ran i gokam, ol pipel i save kam pre,ol bisnis i op na ol famili istap klostu. Tasol tude, sam-pela hap bilong haus lotu ibagarap na i gat grafiti ol ipentim long ston wol. I nogat planti nois long stritolsem bipo.

Tasol laip long Aleppo baii stap yet, Abu Ahmad i tok.“Mipela i save sindaun au-sait long dispela haus lotu,na tude mipela i stap yet.”

‘Sapos wanpela man i kam long baim switpela kaikai, em isoim olsem em i amamas. Sapos em i wari, bai em i no tingtinglong kaikai,’ Abu Abdul, wanpela man husait i save salim olswitpela kaikai long Aleppo, i tok. Bipo dispela i bin haus sik bilong ol pikinini long Is Aleppo.

Turkey no amamas long US i wok wantaim ol Kurd

BIHAIN long ol balus bilongTurkey i bomim ol hap we ol Kur-dish lain i stap long not-is Syria,ol soldai bilong USA i kisim wan-pela lapun militen i go long luk-luk long ol bagarap balus bilongTurkey i bin kamapim.

Dispela lapun em Abdi FerhadSahin, o Sahin Cilo, em i wanpelasenia lida bilong Turkish militengrup ol i kolim PKK. Gavman bi-long Turkey i putim $1.1milienlong het bilong em. Ol kamera ibin stap long kisim piksa bilongCilo long taim em i kamap longpablik wantaim ol US.

USA wantaim Turkey i tok PKKem i wanpela teroris grup, tasolUSA i wok klostu wantaim ol sol-dia bilong Cilo long pait egensimIslamik Stet (ISIS). Olsem na longtaim Cilo i bin kamap wantaim ollain bilong USA, ol i luksaveolsem ol pren bilong USA bai i noamamas.

Long dispela kona bilong Syria,dispela woa i kamap bikpelamoa. Ol tenk bilong USA i binstap long wanpela seksen bilongboda long Turkey. Ol i stapnamel nau long ol Turk husat istap long not na ol lain Kurdishfos husat i stap long saut. OlSyria i kolim ol YPG na ol i wokklostu wantaim ol lain PKK.

Turkey i kros long dispela tasolUSA i luksave olsem ol i mas wokbung wantaim ol Kurd longrausim ISIS na kisim bek Raqqa.

Gavman bilong Turkey i ting

bai Presiden Donld Trump isenisim dispela polisi bilongpresiden bipo, Barack Obama,husat i yusim ol Kurd long helpimUS. Turkey i ting Presiden Trumpbai salim ol US soldia i go paitegensim ISIS o sapotim ol lainArab em Turkey i wok longbungim long pait egensim ISIS.

Dispela US-Kurdish wokbung ikamap strong nau olsem naPresiden bilong Turkey, RecepTayyip Erdoğan, i tok dispela iken mekim ol Kurd i singaut genlong kamap independen nakamapim moa hevi insait longboda bilong Turkey.

Long taim Turkey i tromoi olbom long bikmoning long las wikTunde, em i bin tok save long ollain bilong USA samting olsem 52minit bipo long ol balus bilong eni tromoi ol bom long dispela hap.

Planti lain i sutim tok long Gav-man bilong USA bikos em i notok klia yet long wanem kainsamting em bai mekim long Syriana Iraq. Na nau tripela yia bihainlong pait egensim ISIS em i notokaut wanem taim tru ol soldiabilong en bai go insait na kisimRaqqa, o wanem rot ol bai bi-hainim.

USA i salim pinis 500 spesel fosbilong en na ol edvaisa longhelpim Syrian DemocraticForces, wanpela grup em YPG igo pas long en, na i gat sampelaArab yunit tu i stap insait longen. Planti YPG lida em ol PKK sol-

dia bipo husat i gat planti ekspe-riens long pait egensim ol ol amibilong Turkey long planti yia.

Long Iraq, samting olsem5,000 US soldia i givim treninglong ami bilong Iraq long paitegensim ISIS. Astingting bilongdispela woa em ong kisim bekMosul. Tasol sevenpela mun nauna i no gat wanpela samting ikamap. Ol bom na katres i noinap long rausim ol dispela lainhusat i strongim westen kona bi-long Mosul siti.

Bihain long Mosul bai ol i traimlong kisim Mount Sinjar, ples bi-long ol lain Yazidi long Iraq. ISIS ibin kisim Sinjar long Ogas 2014na rausim planti tausen Yazidipipel na klabusim planti ol meri.

Ol balus bilong Turkey i binatekim Sinjar maunten las wik nakilim faivpela peshmerga pait-man husat i sapotim KurdistanRegional Government (KRG) –wanpela pren bilong Turkeyhusat i kisim bek Sinjar long No-vemba 2015. Turkey i bin paialong ol lain PKK long dispelamaunten em ol i bin kisim beklas yia.

Turkey i wok long pinisimnamba wan hap bilong 911kiomita banis long boda bilongem wantaim Syria.

Na em i laik bai KRG i masstopim ol lain YPG na PKK longSinjar. Dispela i kamapim genkros namel long ol peshmergana PKK.

Ol EU lida pasim tok long sanap strong

long spesel Brexit miting

OL lida bilong Yuropan Yunion (EU) ipasim tok long sanap strong na i noken surik long taim ol i toktok longBrexit wantaim Yunaitet Kingdom(UK). Ol i tok UK i mas wanbel longbaim EU bip long ol i toktok long nu-pela tred dil.

Ol lida bilong 27 EU kantri i wanbellong bihainim ol draf gaidlain emDonald Tusk i bin tokaut long en lasmun bihain tasol long 15 minit bilongwanpela spesel miting long Brusselslong Sarere.

Long taim ol toktok namel long UKna EU i stat long mun Jun, gavman bi-long UK bai i mas tok klia long rait bi-long ol sitisen bilong EU husat i stapnau long UK, na em i mas baim €60bn(£51bn) long lusim EU na tok stretlong boda bilong Ireland bipo long oli ken tokok long nupela tred dil wan-taim EU.

Ol bikpela askim bilong EU27 em hia:

Bai i no gat pasin bilong “cherry1picking” long ol foapela ki singelmaket fridom, em ol i no inaplong “brukim nabaut”. Dispelabai kilim hop bilong gavman longholim sampela “element bilongwanpela singel maket” sapos i nogat fri muvmen bilong ol pipel.Ol 27 kantri bai bung wantaim na2negosiet wantaim UK olsem wan-pela grup. No gat wan wan kantribai toktok wantaim UK long oltred dil bilong bihain taim inap dis-pela taim bilong trensisen i pinis.

Bai UK i lusim EU isi isi. Namba3wan hap bai i kamap long weibai i no inap long bagarapim ol-geta samting. Bai ol i givimpraioriti long sindaun bilong olsitisen bilong EU na wanemsamting lo i tok long sindaun bi-long ol. Long taim ol i stretimdispela, bai Yuropian Kaunsil igivim tok orait long namba tuhap bilong UK i lusim EU. Dispelahap bai lukluk long wanem kainwok bung bai stap namel longUK na EU. Ol rait bilong ol sitisen bai i4“namba wan praioriti long ol dis-pela negosiesen”. Bai lo i lukau-tim raits bilong ol sitisen bilongEU na UK long taim UK i lusim EUolgeta. Ol i ting bai dispela ikamap long Mas 2019. Long dis-pela taim, husat sitisen bilong EUi stap long UK long moa longfaivpela yia, bai lo i protektim em. “Bai ol i lukluk long kain kain rot”5long lukautim boda i stap namellong Noten Ireland na Ripablik bi-long Ireland. Ol negosiesen bai ino inap putim strongpela bodanogut bai dispela lo i kamapim genol pasin birua namel long tupela.Ol i no makim yet hamas mani6UK i mas baim long bruk lusimEU, tasol EU blok bai strong longkisim wanpela bikpela fainenselsetelmen, olsem na UK bai i woklong baim yet ol baset mani inaplong yia 2020.

Page 14: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Bipo bipo, tru wanpela lik-lik ples i no gat wara. Dis-

pela ples nem bilong emTipinini. Long dispela ples igat tupela man na meri. Nembilong tupela em Lemeyanna Lakeyam. Lemeyan emman, Lakeyam em meri.Long dispela taim tupela i nogat wanpela pikinini, tupelaem tupela tasol i stap.

Tupela i stap i go na manLemeyan em wok bilong enlong pulimapim wara nabrukim paiawut. MeriLakeyam em wok bilong emlong wokim gaden na lukau-tim pik. Orait nau, Lameyanem save i go pulimapim warawe em Lakeyam em i nosave. Lakeyam em save pilimolsem, i no gat wanpela warai save i kam long hia naLemeyan em save kisim waralong wanem hap tru?

Orait, wanpela taim san ilait gut tru na gutpela taim trui kamap. Orait, Lemeyan wan-taim Lakeyam tupela i stapklostu long haus dua bilongtupela. Tupela i sindaun natupela lukim wanpela pisin iplai i kam i kam na sindaunantap long wanpela diwaiklostu long haus dua bilong

tupela, na em lusim wnapelapinga kapa bilong pik. NaLemeyan em lukim i pundaunlong graun na em i kisim.

Na tupela lukim pinis, nauna Lemeyan i kirap na askimpisin, ya na tok, “Bilongwanem yu karim dispelapinga kapa bilong pik i kamna givim long mitupela. Em itokim pisin olsem, “Yu lukimwanpela man i indai na i kam,o wanpela pik i lus na yu ikam, o wanpela man i kilimpik na ol salim tok long yulong i kam kisim mi, o olsemwanem tru na yu i kam?”

Orait nau, pisin ya i tanimtel bilong em na tok,“Nogat.” Orait, Lemeyan, iaskim em gen na tok, “Olsampela lain man ol i mekimbikpela pati na ol i kilim pikbilong ol na ol salim toktoknabaut long olgeta ples naol salim tok long i kam kisimmi o olsem wanem?”Lemeyan tok, olsem nau,pisin i harim dispela tok naem daunim het bilong en naem kirap raunim haus narausim wanpela tel bilongen na em lusim klostu longpes bilong Lemeyan na em iplai i go.

Lemeyan em i kisim dis-pela tel bilong pisin na emkirap tokim Lakeyam na tok,Pisin ya em tok save long mi-tupela pinis na mi bai i golong dispela pati, na yu i masstap long haus. Na yu lukau-tim pik bilong mitupela istap. Orait, Lakeyam em itok, “Orait. Tasol yu i masredi long paiawut wantaimwara bilong mi na yu i go.”

Orait Lemeyan i harim tokbilong Lakeyam na em ihariap tasol brukim ol pa-iawut na hipim i go inappulap tru long haus. Orait,em kirap katim 4-pela long-pela mambu na em hariaptasol i go pulimapim waralong ples em save i gopulimapim long en. Orait,em pulimapim pinis emkarim i kam na em i putimlong haus pinis na em i sin-daun liklik na em tokimLakeyam na tok. “Nau bai miwokabaut i go na mi slipnamel long rot na tumorami wokabaut i go na bai mi

inap kamap long ples bilongpati, na bai mi inap long slipna narapela de em i inaplong statim pati. Na mikaikai i stap inap wanpela dena narapela de long en baimi inap i kam slip long rot.Na sikis de long en bai miinap kamap long haus.”

Na em i tokim Lakeyamolsem, “Yu i no pinisim warahariap, inap long 5-pela de. Nalong sikis de yu pinisim longmoningtaim samting i orait.”

Orait nau, Lemeyan em ikirap em kisim ston akis bi-long em na em i kisim ba-nara bilong en, kisim olgetabilas bilong en na em karimbilum bilong en na em kirapi wokabaut i go i go na tudakna em i slip long rot. Oraitnarapela de em kirap kukimkaikai na em kaikai pinislong moning taim tru emkirap na i go i go na long ap-inun tru em kamap long plesbilong pati. Dispela ples ol iman i mekim pati long ennem bilong en LHIYAMA.

Lemeyan em i go kamap naem slip wantaim ol plantiman ol bilong narapela plesnabaut, ol i kam na slip bunglong wanpela haus man tasol.Lemeyan em i slip wantaimol. Orait long neks de olgetaman i kirap long moningtaimna ol lain stap. Orait ol lainman bilong mekim pati ilainim planti pik tu, na olgetaol lain man bilong narapelaples ol i kam lukim pati longen, ol i lukluk i stap.

Na ol man bilong mekimlong en ol skelim tu, tu piklong wan wan man bilong olnarapela ples. Ol i kam lukimpati long en, orait ol i mekimolsem pinis orait olgeta olbikpela pik long en olgeta olkilim. Olsem nau Lemeyan,em katim wanpela pik i stap.Na wanpela pisin i kam nasindaun antap long lek bi-long en, na Lemeyan i gurialiklik na em i lukim olsempisin ya i gat wanpela happurpur wantaim lip bilongkaukau i gat wara long en.Em lukim na Lemeyan empilim pinis olsem, wara ikam na pulap pinis na dau-nim haus na gaden bilongen. Orait em kirap tokim ol-geta man, “Wara i bagara-pim gaden na haus na plesbilong mi bagarap pinis nami i go nau na yupela i stap.“Orait em kirap kisim bilumbilong en na em kraim nakirap i go. Em ran tasol i kamna em i kam i stap long wan-pela maunten na em lukluki go na em lukim ples bilongen i wait na blu na pret ol-geta. Orait em hariap tasolem i go na em holim wan-pela stik kanda bilong en ikam. Em i kam i kam nakamap long wara pulap istap long en. Orait empaitim wara long stik kanda

bilong en, orait wara i go igo nabaut nabaut. Emmekim olsem na em i kam ikam na em kamap long hausbilong en. Na em lukim meribilong en Lakeyam wanpelapik bilong en i no stap. Oraitem i go antap long ples weem i save kisim wara longen. Na em i lukim tupela istap antap tru long mauntenna lukluk i kamdaun.

Orait em i go antap natokim Lakeyam. “Olsemwanem na wara i bagarapimples?” Lakeyam i tokim emna tok, “Mi painim wara nami bihainim rot we yu save ikam pulimapim wara longen. Orait, mi i kam na miredi long pulimapim wara nami pulim stik yu save pasimlong en, na mi pulimapimpinis na mi pasim gen ya,nogat. Wara sut olgeta nastrong moa na mi lusim. Emnau wara i ran i go na ples ikamap wara tasol.:

Orait nau Lemeyan i krosnogut tru na em tokimLakeyam na tok, “Yu wan-taim pik yutupela i ken sin-daun i stap long maunten,na mi i go daun na stretimwara gen na mi kolim nembilong ol wara na bihain trubai olgeta bai save long nembilong ol wara.”

Em na em kolim nem bi-long ol wara long en, nembilong tupela wara em Kaiyana narapela em Komaiya.Em dispela tupela wara em ikam long dispela ples Tip-inini na em i kam yet. Na dis-pela wara Lakeyam hapimlong en tu em i kam autsaitlong ston na meri Lakeyamwantaim pik tupela i staparere long Ston maunten.

Joe NandawaEnga

entatenmen

Ansa bilong Wod Pilai isu 2223

Ol wod lista:

FOMHANKISIPATAPDAUNKALOP

LATABIPOTAIMKATUPANISIMREREURUAIWANEM

PRETIMNABISKAIKAIMBIHAINHIPIMKUKURAIMILIS

SISTATOKSAVEBUKOLPISPISSWETIMTEKIMAUTWOKURAI

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Me 4 - 10, 2017 Wantok P17

Wara i kam long stonSTORI BILONG TUMBUNA

Page 15: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P18 Wantok Me 4 - 10, 2017 abcnius

Wanem as tru bilong ol hevi long Manus?

Caroline Tiriman i raitim

MEMBA bilong Manus,Ronny Knight i laik long Min-ista bilong Imigresen bilongAustralia, Peter Dutton imas go long Manus provinsna painimaut gut long as trubilong pait namel long ol re-fuji na ol Difens Fos soldiatupela wik i go pinis.

Mista Knight i laik MistaDutton i go toktok wantaimol lida, polis na Difens Fos bi-long kisim trupela stori longwanem samting i bin ki-rapim dispela hevi.

Em i mekim dispela toktok

bihain long Mista Dutton iwok long strongim toktokolsem dispela pait i binkamap bihain long ol refujina asailum sika i bin kisimwanpela liklik mangi krismasbilong en i 5pela yia i go in-sait long senta na traimmekim pasin nogut long em.

Tasol ol polis na lida bilongManus i tok dispela toktok ino tru, pikinini ya i bin gat10-pela krismas na ol refuji ibin givim em sampela prutna kaikai na em i bin go beklong papamama bilong emna no gat wanpela samtingnogut i bin kamap long em.

Imigresen Minista bilong Australia, Peter Dutton.

Anjo i laik gohet long stopim

korapsen insait long palamen

Sampela long 3000 pipel bilong Marawaka long EHP husat istap long NCD.

Sam Seke i raitim

LIDA bilong PNG Pipels PawaMuvmen, Noel Anjo i tok embai gohet wantaim ol ektivitilong pait egensim korapsensapos em i win long ileksenna go insait long palamen.

Mista Anjo i joinim PanguPati na bai em i resis longkamap gavana bilong Ne-senel Kapitel Distrik.

Em i tok long 16 yia em ibin wok long ausait na nau

em i laik go stap insait longpalamen na long wok egen-sim planti kain kain pasin bi-long korapsen i wok longkamap long kantri.

Mista Anjo i tok tu olsem,developmen i kamap longPot Mosbi em i kam longLNG projek long hailans, namani we gavman i givimlong hostim ol bikpela iven.

Em i tok i no gavana nau,Powes Parkop yet i kamapimol dispela samting.

Australia i no soim rispek long

ol PNG na Pasifik nius ripota

Caroline Tiriman i raitim

WANPELA akademik longPasifik i tok Australia i massoim gutpela wok bilongdemokresi long ol midialong Pasifik rijon na no kentoktok long midia fridomsapos em yet i no bihainimol dispela lo bilong en.

Dr Tess Newton Cain, wan-pela risets asosiet long De-velopment Policy Centrelong Crawford School, wan-taim Australian National Uni-versity i mekim dispelatoktok bihain long AustraliaHai Komisin long Pot Mosb, ibin stopim ol PNG nius ripotalong go long pres konprensbilong Praim Minista Mal-colm Turnbull taim em i bin

go long PNG long mun Epril.Ol ripot i tok olsem Aus-

tralia i bin larim tasol ol niuslain bilong Australia i go longpres konprens bilong MistaTurnbull na ol i no bin larimol PNG jenelis long stap longdispela miting.

Dr Cain i tok ol wokbungnamel long Australia na PNGi bungim sampela hevi longdispela taim na bai i gutpelasapos Australia i bin soimgutpela rot long strongim olwokbung wantaim PNG.

Em i tok tu olsem Aus-tralia i bin mekim wankainpasin long ol jenelis bilongVanuatu taim Foren MinistaJulie Bishop na sampelanarapela minista i bin golong Vanuatu long las yia.

Sekyuriti bilong wokim bisnis

long Saut Bogenvil i orait

Sam Seke i raitim

MEMBA bilong Saut Bo-genvil long Palamen, Timo-thy Masiu i tokim ol bisnislain long Saut Bogenvilolsem sekyuriti bilong ol iorait nau.

Mista Masiu i tok pastaimlong em i kamap memba,Saut Bogenvil i gat nemnogut long planti kain kainhevi i save kamap long lo naoda.

Tasol Mista Masiu i toksekyuriti long Saut Bogenvilem i orait nau.

Mista Masiu i tok em ilukim olsem wanpelabikpela hevi long Saut Bo-genvil nau em i no gat wok,olsem na em i invaitim olkampani long go invest longrijon na givim wok long olyangpela pipel.

Em i tok hevi long Buintaun yet long ol sevis olsemiletrik pawa, wara saplai nainternet sevis long helpimgut ol bisnis.

Mista Masiu i tok em i gohet yet long toktok wantaimnesenel gavman na ABGlong dispela samting.

Memba bilong Saut Bogenvil Timothy Masiu i givim tupela trakbilong Buin Polis.

Westen Primia i tok NZ mani

bai helpim Munda ples balusSam Seke i raitim

PRIMIA bilong WestenProvins long Solomon Ailan,Wyne Maepioh, i mekimstrongpela toktok egensimwanpela risetsa bilong Aus-tralian National Universityhusat i tok Nu Silan i westimaid mani long apgredimMunda ples balus longWesten Provins. Kost bilongdispela projek em inap long$20 milien.

Mista Maepioh i tok olgetatoktok bilong Terence Woodi soim olsem em i no savelong ol nid na olgeta salensbilong divelopmen long ol-geta Pasifik Ailan kantri.

Mista Maepioh i tok dis-pela apgreding bilong MundaAirport em i projek we NuSilan i wok long en nau na emi impoten long turis bisnis naol arapela divelopmen longhap bilong Weten Provins naSolomon Ailan tu.

Em i tok tu olsem long ap-gredim Munda olsemnamba tu intenesenel plesbalus long Solomon Ailanem impoten long taim bi-long intenesenel imejensi.

Primia Maepioh i toktoktu long stori bilong MundaAirport long taim bilongNamba tu Wol Woa we olami bilong Nu Silan i bin staplong Munda.

PNG i makim Anzac DeEPRIL 25 i bin makim 102anivesari bilong ol soldia bi-long Australia na Nu Silan ibin kamap long Gallipolilong Turkey long pait longNamba Wan Wol Woa naplanti kantri long Pasifik imakim tu dispela de.

Dispela yia i makim tu 75yia bihain long Namba TuWol Woa long westen Pasi-fik. Ol dispela kantri we i binlukim bikpela pait em PapuaNiugini, long ol ples olsemKokoda Track, Milen Be natu long Niugini Ailan rijon.

Long makim dispela taim,lida bilong Oposisen longAustralia, Bill Shorten wan-taim Gavana Jeneral Sir Peter

Cosgrove i bin go stap longPot Mosbi long wanpela ser-emoni long bik moning longBomana Woa Semeteri.

Wanpela long ol ples we ibin lukim planti bikpela paitlong Namba wan Wol Woana Namba tu Wol Woa emRabaul long Is Nu Britenprovins. Ol stori i tok,namba wan man bilong Aus-tralia i bin dai long Wol Woa1 long Rabaul.

Susie Mcgrade husat i gopas long Rabaul HistoricalSociety i tok ol i bin holimwanpela gutpela seremonitru long makim ANZAC delong Rabaul yet, na tu longBitapaka Woa matmat.

Yunivesiti bilong PNG i stap oraitCaroline Tiriman i raitim

EKTING Sansela bilong Yuni-vesiti bilong Papua NiuginiDr Nicholas Mann i tok tra-bel wantaim ol sumatin long2016 nau i samting bilongbipo na ol sumatin i stap isina ol i laik skul gut.

Ol sumatin i bin statim olprotes na ol sumatin bilongol narapela yunivesiti longkantri tu i bin bihainim ol naaskim strong long PraimMinista Peter O'Neill longlusim wok bihain long ol tok-win bilong korapsen.

Dispela protes i bin katimsot yia bilong skul bilong olsumatin bilong PNG yet, natu ol sumatin bilongSolomon Ailan na Vanuatuhusat i bin skul long PNG.

Skul yia i bin stat gen longmun Septemba 2016 napinis long mun Mas, na olsumatin bai greduet longmun Julai, tasol yunivesitibai sasim ol graduet K600bipo long ol i greduet.

Ol sumatin i tok ol i nowanbel long wanem dispelamani i bikpela tumas.

Sam Seke i raitim

MEMBA bilong ManusOpen, Ronny Knight i tok emi amamas tru long disisen bi-long Sief Jastis, Sir SalamoInjia long larim em i ran long2017 nesenel ileksen.

Ruling bilong Sir Salamo laswik i stopim disisen bilong Li-dasip Traibunal long Mas2015. Dispela Traibunal i binpainim olsem Knight i noyusim gut sampela mani bi-long baim wanpela bot, na ibin rausim em olsem membabilong Manus.

Long taim Mista Knight iapil egensim disisen bilongLidasip Traibunal long Epril2015, Jastis Colin Makail bi-long Nesenel Kot i bin rausimdispela apil bilong em.

Tasol Sief Jastis i tok olalegesen egensim MistaKnight i no stret na em yet ino benefit long ol mani bi-

long dispela bot olsem ol ibin sutim tok long en.

Mista Knight i tokim ABCNius long em i go nominatena taim em i win gen longileksen, bai em i wok stronglong stretim ol korap pasinbilong arapela pipel longgavman long Manus.

Long wankain taim, em itokim Imigresen Minista bi-long Australia, Peter Duttonlong no ken toktok tumaslong ol samting long PNG weem i no save wanpela samt-ing long en. Mista Knight itok olsem bihain long Min-ista Dutton i tokim ABC longtok sori long pasin mipela ikisim toktok long MistaKnight we Mista Dutton i tokem i no memba tru bilongpalamen.

Mista Knight i tok ABC ibin mekim stret ripot na emi no nid long mekim wan-pela tok sori.

Ronny Knight i amamas long

disisen bilong sief jastis

Page 16: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

AUSTRALIA Nu Silan long laswik i lonsim nupela sip kreditkad long ol kastoma bilongem long Papua Niugini.

Dispela nupela sip kreditkad i stap nau long ANZ VisaKlasik na Visa Gol kad.

“ANZ i namba wan benklong Papua Niugini longkamapim sip kad sistem namipela i redi long skruimwok long kamapim gut dis-plea prodak.

“Kamap bilong kain sistemi mekim benking sistem bi-long ol ANZ kastoma iwankain long long ol arapelakastoma long kantri,” MarkBaker, ANZ PNG Sif Ekseyu-tive Opisa i tok.

Em i tok kredi kad wan-taim sekyuriti sip i isi na ikamapim i stap long mak wenarapela man i ken kisim oltoktok na painaut longakaun bilong wanpela man.

“Sip teknoloji nau i kamapglobal standet bilong kadsekyuriti bilong kad sekyu-riti,” Baker i tok.

“Long Australia na NuSilan, Yurop na Esia, kain sis-tem i bikpela long dispela olhad na planti manmeri ipainim aut olsem em i gut-pela na i banisim gut samt-ing bilong man”

Baker i tok ol kastom imas was gut long benking

wok bilong ol olsem akaunnamba na benk kad.

“Plis lukautim na haitimgut pin namba bilong benkkad bilong yupela, nasenisim ol pin namba longwan wan taim na sapos yulaik yusim intanet long baimol samting, lukim olsem mano meri i salim samting istretpela na i tru.

Ol ANZ PNG kastoma imas senisim kredit kad bi-long ol wantaim nupela sipkad taim ol i kisim nupelakad bihain long taim bilongkad bilong ol i pinis o longtaim ol i opim nupela kredit

kad akaun.Ol kastoma i ken askim

long apgredim ol sip-enebelkad taim ol i go long wan-pela klostu ANZ brens o iken ringim ANZ Kad HelpDesk long hotlain teleponnamba 180 1022 long kisimmoa tok save.

ANZ i namba wan benk longlonsim sip-enebel Visa DebitKad long Papua Niugini las, wedispela i givim ol kastoma gut-pela, seif na we banis sistem istrong na dispela em ol gut-pela sistem ol nesenel na in-tanesenel kastoma i ken kisimhelpim long em.

OL wok manmeri long kantrii wok long painim ol gutpelahaus, Matthew Lewis, men-esing dairekta bilong Horni-brook NGI i tok.

Em i tok long wok bilongol em i lukim stil febrikesenna ol kampani i mekim hausi wok long odarim planti olsamting long Hornibrook.

“Long PNG, midel klas iwok long kamap tasol no gatkain haus is tap bilonghelpim ol,” Lewis i tok.

“Ol haus we ol i rent longem i kos moa na i no ol gut-pela standet bilong stap.”

(Midel klas i min long ollain manmeri husat i wokolsem ol dokta, loia, akaun-ten, enjinia, ol tisa na plantiol arapela lain husat i gatgutpela save, holim gutpelawok na gutpela pe.)

“Mi ting moa ol oganais-esen i mas mekim samtinglong kamapim senis, mipelai gat wok long divelopim gutkantri bilong mipela.

“Tingting bilong mipela nauem long kamapim moa gut-pela haus long ol manmerilong baim o yusim na rentim.

“I gat bikpela laik long

kamapim ol haus we i isilong stretim, i gutpela hausna i gutpela long ol kainmanmeri inap long baim oyusim na rentim.

“Dispela em kain hausmipela i tingting long mekimlong narapela yia na ol yia ikam.”

Lewis i tok sapos kampaniinap long saplaim gutpela olhaus long prais i isi long baim,dispela bai lukim kastoma nakampani i win wantaim.

“Mipela i mekim wok nakisim mani, kastoma i kisimgutpela haus long gutpelaprais.”

Em i tok kain luksave ikamap pinis wantaim New-crest na Harmony Gold longwok bilong tupela long Hid-den Valley and Wafi GolpuMain long Wau, Morobeprovins.

“Wantaim Hidden Valley,dispela i bikpela samtinglong Newcrest na HarmonyGold. “Harmony i wok longlukluk long yusim mani longwea ol i ken kisim gut kaikailong em na mipela i sapotimol long dispela tingting,”Lewis i tok.

Em i tok bikos long hevi bi-long mani long kantri, em ino isi long ol kampani iwinim ol kontrak na olsemol i resis long winim kontrak.

Long abrusim dispelahevi, Lewis i tok ol i woklong lukluk long winim olkontrak we Australia gav-man i sponsaim.

Narapela samting em i tokkampani i lukluk em longputim laik bilong ol kas-toma, manmeri i go pas.

Kampani i soim dispelatingting long trening pro-gram em i gat long em.

Em i tok long lukim ol wokmanmeri i stap long taimlong kampani, ol i traim longlukautim ol gut na givim oltrening.

“Mipela i no long taim kisimNesenel Aprentis na TredTesting Bod (NATTB) setifiketlong trenim ol opisa na ol ara-pela manmeri tu,” Lewis i toklong taim ol i mekim wanpelatrening haus.

Long dispela taim kampanii save mekim ol stil febrike-sen, trenspot haia, bris kon-straksen, leba haia naCrossroads hotel long Lae.

Me 4 - 10, 2017 Wantok P21bisnis

PNG/Australia kibung baitoktok long infrastraksa

PAPUA Niugini Australiabisnis kibung we bai kamaplong Sidni, Australia bihainlong dispela yia bai mekimplanti toktok long kamapimol wok olsem rot na haus.

Dispela tok i kam longPNG Bisnis Edventis, pepawe i save raitim ripot bilongwok bilong bisnis longkantri, long taim em i tokautlong wok bilong kamapimdispela kibung.

Em i tok kibung bai kamaplong Shangri-La Hotel, Sidnilong 7 i go 8 Septemba.

Kibung bai promotim olbikpela wok bisnis nau i woklong kamap long tupela kantri.

PNG i hop long yusim dis-pela kibung long promotimol wok bisnis bilong emolsem infrastraksa, ol kon-straksen, sevis, egribisnis namaining na petroleum.

Bikpela lukluk bilong embai stap long ol bisnis na in-vesmen wok.

“Ol manmeri bilong nara-pela kantri olsem Australiana Nu Silan bai toktok wan-taim ol investa na bisnismanmeri bilong mipela long

planti ol ikonomik wok ikamap long kantri,’ AndrewWilkins, pablising dairektabilong Bisnis Edvantes In-tanesenel (BAI) i tok

“Em sans long mipela ibungim planti tausen bisnismanmeri, long PNG, Aus-tralia na ol arapela kantrilong rijon.”

Wilkins i tok BAI i binmekim planti bisnis pro-mosen long PNG na Pasifikstat long 2005 i kam.

Las bikpela bisnis kibungbilong en i bin kamap long2015.

Long wankain taim ol oge-naisa i kisim skul tok long olarapela grup olsem IFC,(wanpela bisnis han bilongWol Benk), Asian Divelop-men Benk (wanpela bikpelainvesta long kantri) naPapua Niugini Semba ovKomes na indastri na ol ara-pela indastri.

Ol oganaisa i tok ol i bilipmoa long 600 manmeri baikamap long dispela kibung.

Ol i tok Sidni i gutpela plesbilong holim kain kibungbikos i gat olsem 500 kam-

pani i stap long Sidni.Ol oganaisa i tok wanpela

bikpela tok long dispela ki-bung em rot PNG i mas kisimlong pas wantaim wok bilongol arapela kantri long wol.

Ges spika Mark Pesce baitokaut long sans bilongmekim bisnis long Papua Ni-ugini.

Long wankain taim KumulTelikom siaman MaheshPatel i tok ol manmeri i kengo long ol PNG kampaniolsem Telcos long save moalong wok bisnis insait longkantri.

Namel long ol kampani,sampela bikpela kampani webai tokaut na soim wok bi-long ol em Ok Tedi Main, OilSearch, Horizon Oil, KinaBenk, Air Niugini, SP Brew-ery na PNG Tek Entraprenur.

Christopher Hawkins tubai kamap na tokaut longwok redi bilong kamap bi-long Apec kibung long PNGlong 2018.

Ol ogenaisa i tokim olkampani long givim nem bi-long ol bai ol i ken gat plesbilong soim wok bilong ol.

Greg Bremble bilong PNG Risoses magejin i soim ol buk bilong em i tokaut long ol projek istap long Papua Niugini long pastaim PNG, Australia bisnis kibung long Brisben, Australia.

Hornibrook MD: Wok manmeri

painim gutpela haus

ANZ lonsim nupela sip kad

Mark Baker (lep han), ANZ PNG Sif Ekseyutive Opisa wantaimLedi Winifred Kamit, siameri bilong ANZ PNG i lonsim kred-itkad. Poto: Paul Zuvani

NSCL tokaut long K4m win maniBOD bilong NASFUND Kontribiuta Sevings naLon Sosaiti Limited (NCSL) i tokaut long K4milien win mani bilong fan long dispela wik.

Bod siaman Ian Tarutia i tok maski i bingat hevi bilong mani long 2016, fan i bin inaplong kamapim intres mak long 2.7 pesen.Dispela i win fan i bin inap long kamapimK3.132 milien long ol memba bilong em.

Em i tok bikos long dispela NSCL bai baimol memba long 3.9 pesen intres na dispela iolsem K4.5 milien.

Em i tok Bod i bin save olsem dispela winmani bai daunbilo bikos long ol i masbungim askim bilong mak bilong dinau Sen-tral Benk i bin askim long apim i go antaplong K1.5 milien.

Tarutia i tok bikos long dispela intres reitol i kisim long las yia i kamap long 3.9 pesenna dispela i daunbilo long 5.2 pesen fan ikisim long 2015.

Em i tok intres peimen bai go long akaun

bilong ol memba bipo long taim bilong opisi pas long asde.

“Bod i amamas long dispela mak long2016. Mipela i luksave long as bilong gro bi-long dispela win mani na dispela em bikoslong gutpela menesmen,” em i tok.

Dispela em ol hap fan i kamapim manilong em:

Total aset em K145 milien •(inkris o gro long 11.9 pesen)Prosesim K58 milien dinau•Dinau pofolio (K50m)•Jeneral risev (K12m);•Net inkam long ol memba (K5.4m)•Gro bilong sevings bilong ol•memba (K127m)Witdro peimen i go long ol memba•(K64.5m);Gro bilong ol membasip i kamap•long 83,715 (9.6 pesen gro).

Page 17: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

OL fama bilong AtonomasRijon bilong Bogenvil olsemIshamel Toroama na Dona-tus Pan-Ula nau i kisim gut-pela helpim bilong i staplongpela taim i kam longPapua Niugini, Bogenvil,Australia na Nu Silan pat-nasip long groim ikonomi bi-long Bogenvil.

Sikistin komyuniti grup imakim moa long 800 kakaofama i kisim ol grent manilong mak bilong K6 milienlong helpim ol kamapimmoa kwaliti kakao na koneki go long ol ekspot maket.

Dispela helpim em i wan-pela praioriti bilong PapuaNiugini na Atonomas Bo-genvil Gavman na i makimwanpela ki plent bilong Aus-tralia na Nu Silan ikonomikdivelopmen asistens i golong rijon.

Bogenvil Minista bilongPraimeri Indastri, MarinRisos na Forestri, NicholasDarku, i tok ol grent manibai helpim ol fama long

yusim gut graun bilong ol. “God i blesim Bogenvil

wantaim gutpela gris graunbilong wokim egrikalsa nahistori bilong kamapim olpremium kwaliti ogenikkakao na kopra,” MinistaDarku i tok.

“Yumi mas yusim graunbilong yumi long kamapimmani bilong go long poketbilong ol pipel na bilong gav-man sevis kamap.” Em i tok.

“Dispela program baisapotim ol fama long groimprodaksen bilong ol, na tulong kamapim kwaliti ekspotmaket,” em i tok.

“Mipela gat sampela lainlong ovasis i laikim kakao bi-long mipela. Namba wanekspot 20 konena bai go autlong mun Me,” em i tok.

Dairekta bilong NesenelKodineta Opis bilong Bo-genvil Afeas, John Avira, itok amamas long ol famagrup long kwaliti bilonggrent aplikesen na tokautlong ol nesenel memba i

stap redi long sapotimkakao.

“Yumi mas yusim ol dis-pela mani long givim woklong ol yangpela pipel bilongyumi. I no wanpela wokmarimari nating, em bilonggivim han long sapotim olnupela tingting na hatwok,”Mista Avira i tok.

James Tauriko, lida bilongLowa Telings Fama Grup itok em i amamas long wokklostu wantaim ol fama naol saveman bilong ABG naCSF. Em i tok ol fama baiinap long kisim helpim long-pela taim.

Lida bilong Takana Projeklong Panguna, Donatus Pan-Ula, i tok em i bin kisimstrongpela sapot i kam longkomyuniti bilong em longstretim ol olpela kakaoplantesin.

Long wankain taim lida bi-long Amataa SastenebelKakao Projek, IshmaelToroama, i wok long stretimkakao prodaksen long hap

bilong em long kamapim rotbilong emploimen na lainimol yut long veliu bilong mani.

“Mi lukim Bogenvil olsemwanpela ples bilong mekimsoklet long bihain taim na

mi hop wanpela de bai milukim wanpela Amataasokolet ba long supamaket,”Mista Toroama i tok.

Australian Hai KomisinSeken Seketeri James Mar-

shall, i bin go lukluk raun longAmataa na Panguna longlukim wok bilong ol dispelagrent na em tu i bilip olsemwanpela de Bogenvil bai gatsoklet bilong em yet.

P22 Wantok Me 4 - 10, 2017 ruralindestri

NAQIA kukim kava bilong Fiji

Frieda Sila Kana i raitim

NESENEL Kwarentin In-speksen Atoriti (NAQIA) longPot Mosbi i bin kukim 11-pelabokis wantaim 170 kilogramkava, em wanpela strongpelatumbuna dring bilong ol Fijilas wik Fonde, bikos ol lainhusat i kisim i kam i binbrukim lo bilong NAQIA.

Ol plent inspeksen opisabilong NAQIA i bin holimpasim ol dispela kago taimol i bin kam insait long AirNiugini kago tupela wik i gopinis bikos ol i lukim olsem11-pela bokis i gat 170 kilo-gram kava em i bikpelatumas.

Hevi bilong ol i winim makbilong wanpela kilogram(1kg) we ol i save larim wanwan man karim i kam bilongol yet i dring long haus.

NAQIA Rijonal Plen Pro-teksen opisa bilong SautenRijon, Marilyn Apa i tok dis-pela bikpela hevi bilong kavaem i brukim lo bilong ol longimpot pemit bilong kava. Emi tok wanpela tekstail kam-pani i bin oda long dispelasamting tasol ol i no binkisim tok orait bilong NAQIApastaim.

“Long 12 Epril taim wan-pela balus kago i kam insaitlong Air Niugini kago ol wok-man bilong mipela i lukim naol i toksave long mipela na

mipela i holim ol dispelasamting. Mipela i tok savepinis long dispela kampani naol bos bilong mipela i toktokwantaim ol pinis long givimmekim save,” Mis Apa i tok.

Mis Apa i tok ol NAQIA isave lukaut tru long ol samt-ing olsem hap plent i kam in-sait long kantri bilongwanem ol i laik stopim ol sikbilong ol plent.

Sif Ekseketiv Opisa bilongNAQIA i givim oda longkukim ol dispela kava olsemna ol opisa i kukim long ai bi-long ol midia na ol narapelaopisa bilong NAQIA yet longlas wik Fonde.

Balanama Asigau (hansut) Plent Helt Opisa wantaim Joe Uariwanpela sapot staf bilong NAQIA i helpim long kukim ol Fijikava long NAQIA Plent inspeksen ples long Sabama, PotMosbi. Poto: Frieda Sila Kana.

Marilyn Apa – Rijonal PlentProteksen Opisa bilongSauten Rijon. Poto: Frieda Sila Kana.

Faundesen lonsim Westen Yut plen

OK Tedi Divelopmen Faunde-sen (OTDF) i lonsim 5-yiaeksen plen bilong 6-pela mainples na 8-pela Komyuniti MainKontinuesen Agrimen (CMCA)Tras rijon long Not Flai, West-ern provins long las wik.

Lonsim i bin kamap longMatkomnai ples we klostu1500 yangpela, i bin kamapna witnesim.

Eric Kuman, OTDF ProgramSevises Menesa long Sasteni-bel Divelopmen divisen i tokYut Eksen Plen bilong 2017 igo long 2021 i toktok plantilong strongim ol yangpelalong pasin bilong sosel hevi,ikonomik na teknolojikal woklong lukim gutpela sindaunbilong ol manmeri long nauna bihain taim.

Dispela long lukim ol i pastu long wok bilong main na ilukim no gat rot na i stap nalukluk tasol.

Em i tok moa olsem YutEksen Plen i lukluk moa longol yangpela husat i stap

klostu long Ok Tedi Main naol hap we wok bilong main istap long em.

OTDF i lukluk longkamapim ol projek olsemplanim rais long wok bilongdidiman o egrikalsa na rabana igelwud (agro-forestri).

“Mipela laik givim ol hopwe ol i ken mekim wok nainap long sapotim ol yetmaski wok bilong main ipinis,” Kuman i tok.

“Dispela plen i stap longpepa long ol i ken bihainimna kamapim wok.”

Aninit long OTDF CMCAYut Divelopmen Program,kamap bilong plen i bilonghelpim ol long mekim ol wokna long wankain taim i bilongol yangpela long wok arerelong OTDF Stratejik Dairek-sen 2016 i go long 2020 naNesene Yut polisi.

“Tru tru wok divelopmen ino min long wanpela ikamapim mani na i gat manitasol olsem wanpela i save

em i gat velu na i amamaslong laip em i gat long em.”

Kuman i tok tenkyu longNesenel Yut DivelopmenAtoriti Dairekta (NYDA) Jen-eral Norit Luoi, deputidairekta Kia Dama, yutkodineta (egrikalsa) KoilapKombe long polisi na gut-pela wok bilong ol longsapotim OTDF.

Dama i amamas na toktenkyu long OTDF longkamap wantaim plen.

“NYDA bai yusim dispelamodel long wok wantaim oldivelopa bilong ol arapelaprojek,” em i tok.

Em i strongim tingting bi-long ol yangpela long go pasna soim rot bilong wok wan-taim main na long kamapimol wok long strongim ol yet.

Katolik Yut Kodineta bilongDaru-Kiunga, Peter Saleun imakim ol yangpela na ol sioslong tok tenkyu long OTDF naNYDA na lida bilong ol yutlong wok bilong ol.

Graham Fredrick (lep han) Midel Flai yut mausman i givim pepa bilong 5-yia CMCA yut plen igo long NYDA Deputi Dairekta Jeneral Kia Dama. Poto: OTDF midia

Kakao Ekspot bilong Bogenvil

i kamap bikpela

CSF egrikalsa saveman, David Anderson (lephan) na AHC Seken Seketeri James Marshall(raithan) i stap long Amataa Sastenabol Kakao Projek, klostu long Aropa ples balus, Bogenvil.Poto: AHC

Page 18: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

PILAIA bilong MelbourneStorm, Nelson Asofa-Solomona i kisim bagaraplong han bilong em taim ol ibin pilai egensim ol StGeorge Illawara Dragonslong las wik Sande.

Ol i makim Elijah Taylorlong kisim ples bilong Asofa-Solomona long 20 man skwatbilong ol Nu Silan Kiwi longpilaia egensim ol AustraliaKangaroo long Anzac traimpilai bai kamap long Canberralong tumora, Fraide nait.

Ol skwat bilong Kiwi em:

Adam Blair1Jesse Bromwich2Kenny Bromwich3Kieran Foran4David Fusitu'a5Shaun Johnson6Jordan Kahu7Issac Luke8Simon Mannering9Kodi Nikorima10Russell Packer11Kevin Proctor12Jordan Rapana13Brandon Smith14Jason Taumalolo15Martin Taupau16

Elijah Taylor17Roger Tuivasa-Sheck 18

Dallin Watene-Zelezniak19Dean Whare20

nrlspot Me 4 -10, 2017 Wantok P23

2017 NRL Dro bilong raun namba 10

Det

Fonde,Me 11

Fraide,Me 12

Fraide,Me 12

Sarere,Me 13

Sarere,Me 13

Sarere,Me 13

Sande,Me 14

Sande,Me 14

ANZ Stediam

JubileeOval

ANZ Stediam

Pepper Stediam

SuncorpStediam

SuncorpStediam

McDonaldJones Stediam

Allianz Stediam

Nine,Fox

Fox

Nine,Fox

Fox

Fox

Fox

Fox

Nine,Fox

7:50pm

6:00pm

7:50pm

3:00pm

5:30pm

7:50pm

2:00pm

4:00pm

TV TaimAweHomPilai

Graun

2017 NRL Risal bilong raun namba 9

Det

Fonde,Epril 27

Fraide,Epril 28

Fraide,Epril 28

Sarere,Epril 29

Sarere,Epril 29

Sarere,Epril 29

Sande,Epril 30

Sande,Epril 30

Suncorp Stediam

32 (win) 18 (lus)

8 (lus) 46 (win)

6 (lus) 26 (win)

38 (win) 8 (lus)

16 (win) 10 (lus)

16 (win) 22 (win)

14 (win) 13 (lus)

22 (lus) 34 (win)

Allianz Stediam

1300SmilesStediam

CBus SuperStediam

ANZ Stediam

LeichhardtOval

Mt SmartStediam

WIN Stediam

Nine,Fox

Fox

Nine,Fox

Fox

Fox

Fox

Fox

Nine,Fox

7:50pm

6:00pm

7:50pm

3:00pm

5:30pm

7:30pm

2:00pm

4:00pm

TV TaimAweHomPilai

Graun

2017 NRL Lata | TELSTRA PREMIASIPPo-sisen

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

L DPTim W A +/- PtsB F

1 09 8 121 67 160 188

3 09 6 151 74 120 225

3 09 6 118 64 120 182

3 09 6 147 44 120 191

3 09 6 142 22 120 164

4 09 5 169 47 100 216

4 09 5 166 6 100 172

4 09 5 144 -6 100 138

4 09 5 190 -21 100 169

5 09 4 159 51 80 210

5 09 4 183 -37 80 146

6 09 3 226 -16 60 210

6 09 3 225 -71 60 154

6 09 3 226 -82 60 144

7 09 2 185 -92 40 156

8 09 1 243 -113 20 130

Elijah Taylor i joinimol Kiwis skwat

Lok bilong Wests Tigers, Elijah Taylor.

Ol i makim tim bilong ol Junia KangarooKOSA bilong ol Junia Kanga-roo, Justin Holbrook, i tokautlong tim bilong em long pilaiegensim ol Junia Kiwi long GIOStediam tumora, Fraide Me 5.

Hobrook i tok olsem tim bi-long em bai go het na winimol Kiwi olsem ol i winim ol,34-20, long las yia.Pilai bai kamap namel long ol

Junia Kangaroo na Kiwi baistatim namba wan resis bi-long ol tripela gem longFraide long Canberra.

Ol skwat bilong ol JuniaKangaroo em:

Corey Allan bilong ol1Brisbane BroncosTyronne Roberts-2Davis bilong ol Gold Coast TitansEnari Tuala bilong ol3North QueenslandCowboys Jesse Ramien bilong ol4Cronulla Sharks Curtis Scott bilong ol5Melbourne Storm Jai Field bilong ol 6St George IllawarraDragons Brodie Croft (kepten)7bilong ol Melbourne Storm Stefano Hala bilong ol8Penrith Panthers Reece Robson bilong ol9

St George IllawarraDragons Blake Lawrie bilong ol10St George IllawarraDragons Jaydn Su'A bilong ol11Brisbane Broncos Sam Stone bilong ol12Newcastle Knights Cameron Murray 13bilong ol South Sydney Rabbitohs Victor Radley bilong14Sydney Roosters Jack Murchie bilong ol15Canberra Raiders Ray Stone bilong ol16Parramatta Eels Emre Guler bilong ol17Canberra Raiders Gehamat Shibasaki 18bilong ol BrisbaneBroncos

Kosa, Justin Holbrook, em i asisten kosa bilong olSydney Roosters

Hapbek bilong Melbourne Storm, Brodie Croft, bai kamapkepten bilong ol Junia Kangaroo.

Ol i tokaut long ol skwat bilong Country OriginOl i bin makim ol pilaia bilong VB Coun-try Origin long pilai egensim ol ol KARICity Origin long Glen Willow Rijonal SpotStediam, Mudgee long Sande, Me 7.Ol 18 man skwat em:

Michael Gordon bilong ol Tweed1Coast / Sydney RoostersAnthony Don bilong ol Grafton2Ghosts / Gold Coast TitansEuan Aitken bilong ol Merimbula3Pambula Bulldogs / St GeorgeIllawarra DragonsCheyse Blair bilong ol Bilambil Jets4/ Melbourne StormBrian Kelly bilong ol Ballina Seag-5ulls / Manly Warringah Sea Eagles6. Cody Walker bilong ol Casino6Cougars / South Sydney Rab-bitohsTyrone Roberts bilong ol Ballina7Seagulls / West Newcastle / GoldCoast TitansDale Finucane bilong ol Bega8Roosters / Melbourne StormDamien Cook bilong ol Helens-9burgh Tigers / South Sydney RabbitohsPaul Vaughan bilong ol Gungahlin10Bulls / St George Illawarra DragonsMitch Aubusson (kepten) bilong ol11Ballina Seagulls / Sydney Roosters

Kyle Turner bilong ol Coon-12abarabran Unicorns / South Syd-ney RabbitohsJack De Belin bilong ol Coota-13mundra Bulldogs / St GeorgeIllawarra DragonsConnor Watson bilong ol Kincum-14ber Colts / Sydney RoostersMatt Prior bilong ol Thirroul15Butchers / Cronulla Sharks

Tariq Sims bilong Gerringong Lions16/ St George Illawarra DragonsAdam Elliott bilong ol Tathra Sea17Eagles / Canterbury BankstownBulldogsDaniel Alvaro bilong ol Mittagong18Lions / Parramatta EelsCraig Fitzgibbon bilong ol Dapto19Canaries em i kosa bilong ol Coun-try Origin.

Huka bilong Country Origin, Damien Cook, bipo long fainal gem egensim ol City Origin.

Page 19: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

ramunicoP24 Wantok Me 4 - 10, 2017

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

REL Wok Lain Kamapim Naispela Lukluk Long Glas haus

MENESMEN bilong RamuNiCo Menesmen Ltd Ko-poret Opis i amamas trulong gutpela wok i kamaplong stretim ol bilding longMadang Bes bilong kam-pani long Seksen 95 Lot 80.

Dispela wok em ol mein-tenens kru bilong Raibus En-jiniaring Limited (REL) iwokim, na em i kisim ollokal yut long Madang longhelpim. Na hanmak bilong oldispela yangpela man i soim

Wanpela REL wokman klinim ol glas long haus kuk longMadang Bes.

Baksait bilong Ramu NiCo MadangBes ol i save kolim ‘Glas Haus’.

Hotel eria long Madang Bes bilong Ramu NiCo.

Ol wok lain i redim ol skafolding longmekim wok long Madang Bes.

stret olsem ol mekim gutwok na Ramu NiCo (MCC)Menesmen i amamas tru.

REL em wanpela han osabsidiari kampani bilongRaibus Limited, wanpela pa-pagraun kampani insait longRamu NiCo Projek. Dispelanem i karamapim tupelaprojek eria o distrik longMadang provins em longRaikos na Usino-Bundi dis-trik we bikpela wok opere-sen bilong Ramu NiCo(MCC) i stap long en.

Long stat bilong dispelayia i kam, REL i bin kisimsampela yangpela man longMadang taun na Yabob vilesklostu long Madang taunlong helpim long wokim olmeintenens wok long RamuNiCo Operesen Bes longSeksen 95 Alotmen 80.

REL Meintenens su-pavaisa Paul Tropu, JimmyYaringu na ol olpela resa lainbilong wok bilong REL olsemtupela wali yet Jacob Uyam,Dimas Kiwar i givim stia longol kesual bois long mekimstret wok.

Tru tumas, ol dispelayangpela bois i helpim gutstret REL long stretim nagivim naispela kala bihainlong wok meintenens i binkamap. Ol bois i skrapim narausim ol olpela peint,rausim ol ros ain, rausimdas, wasim wol na bihainimpentim na putim nupelakala long wol bilong ol bild-ing insait long Madang BesSeksen 95, Alotmen 80.

Tropu i tokaut olsemplanti bilong ol dispela yut igat teknikol skil long wokbikos ol i lainim pinis longskul pastaim. Olsem na taimol supavaisa bilong REL igivim toktok tasol, olbagaros i go het na mekimwok we i go wantaim tingt-

ing na laik na stail stret.Jimmy Yaringu i tok REL i

givim ol dispela kesual woklain ol PPE (pesinol protektivikwipmen) long ol i kenmekim ol wok bilong ol bi-hainim sefti lo bilong woklong meintenens. Trutumas,taim olgeta i werim ol PPEna yunifom bilong REL olkamap olsem ol trupelawokman stret na kala nastail bilong ol tu i go naismoa yet.

Ramu NiCo Menesmen(MCC) Kopret Opis, DeputiJeneral Menesa, Charlie Hui tok olsem dispela bikpelarenovesen o meintenenswok long ‘Glass Haus’ bilongRamu NiCo long Seksen 95 ikamap bihain long samtingolsem 10-pela yia bihainlong wok konstraksen i binkamap.

Mista Hu i tok dispela wokol lain bilong REL i wokimbai bringim kamap naispelana nupela kala na gutpelapiksa gen long ‘Glass Haus’em ol autsait lain husat iraun i go long hap bai lukim.Moa long en tu ol wokmanbilong Ramu NiCo (MCC) bi-long Saina na PNG bai ama-mas olsem ol i wok insaitlong gutpela stail bilding wei narakain na stail tru insaitlong Madang taun na Mo-mase rijon.

Bikpela samting tu dispelameintenens wok ol lain yut ihelpim ol REL i givim ol sanslong lainim sampela nupelatred skil long wok, na moalong en tu em i givim ol liklikmani long sapotim ol yetwantaim famili bilong ol.

Dispela wok bung namellong Ramu NiCo (MCC) naREL i strongim na promotimhet-tok o pos bilong “Wan-pela Ramu NiCo, WanpelaKomyuniti”

Ol wokman bilong REL i yusim ol skafolding long wok antapna klinim na penim ol ruf bilong hotel.

Page 20: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Me 4 - 10, 2017 Wantok P25spotnius

Popoitai em i nupela NSL siaman

Nupela siaman bilong Nesenel Soka Lig, Benny Popoitai, i sanap long namel wantaim ol nara-pela bod memba.NESENEL Soka Lig (NSL) itokaut long ol i makim nu-pela bod memba bilong ollong lukautim welfe na ed-ministretsen.

Ol i kamapim bod bilongNSL wantaim 4-pela nupelamemba na 4-pela olpelamemba. Na ol i makimdeputi gavona bilong Benkov PNG, Benny Popoitai,olsem bod siaman na Sea-

mus Marten olsem Sif Ek-sekutiv Opisa.

Ol narapela bod membaem Xavier Victor, Miok Ko-molong, Charlie Wanma,Dan Kakaraya, Ray Paul,Paul Komboi and John Wes-ley Gonjuan.

Popoitai i tok, ol nupelabod bilong NSL i lukluk longstrongim ol pipel i save laikimfutbal aninit long NSL resis

bilong olgeta lain i ken soimolsem ol i save laikim gem.

Dispela yia, 2017, i makim12 yia bilong NSL na PNG igo het long mekim gut longOsenia futbal level aninitlong ol i makim ol pilaia bi-long NSL.

Popoitai i amamas na toktenkyu tu long SeamusMarten i kamap CEO bilongNSL.

Madang bai lukautim tripela NSLpilai long Sarere

James G. Kila i raitim

LAIWADEN pilai graun longMadang taun long Sarerebai pulap tru wantaim olsoka sapota taim NesenelSoka Lig (NSL) bai statim olkompetisen pilai bilong enwantaim tripela gem olgeta.

Madang em ol lain tru bi-long sapotim soka na dis-pela Sarere bai lukimLaiwaden pilai graun baipulap stret bikos bai i gat olsapota i kam long Lae na MtHagen tu long sapotim timbilong ol. Tupela tim bilongMosbi tu bai go pilai longMadang na em bai bringimmoa manmeri na sokasapota i pulim lain i go longLaiwaden pilai graun.

Namba wan gem bai statlong 10 klok long moning webai PNG Futbal Asosiesen di-velopmen tim Besta PNGYunaited i salensim HuaweiPS Yunaited tim.

Namba tu gem bai statlong 12:30pm we bai South-ern Strikers i salensimBuang FC bilong Mt Hagen.Dispela gem bai gat tupelanupela tim insait long NSLkompetisen i salens longsoim stail bilong ol. South-ern Strikers em tim bilongMosbi siti na Buang FC emtim bilong ol lain Morobe istap long Mt Hagen. DispelaBuang FC tim bilong Hagen isave kamapim ol gutpelasoka pilaia long Hailensrijon.

Bikpela gem long 3 kloklong apinun bai lukim PNGsempion klap bilong las yia,Lae City Dwellers i salensimMadang FC. Tupela tim ya ibin makim PNG long OseniaSempions Lig resis, tasol i nogo insait long fainal.

NSL Kompetisen Menesa,Simon Koima i tok NSL i wokhat stret nau long redim rotlong olgeta tim i stap redi

long pilai long Sarere.Koima i tokaut olsem NSL

bai stretim transpot nabalus tiket bilong ol tim longples bilong ol i go long pilailong Madang. Tasol wanwan ol klap i mas baimtranspot bilong ol yet longwanem ples ol i stap long enlong Madang long go longpilai graun na go bek.

Em i tok tu olsem wanwan klap i mas baim plesslip bilong ol yet.

Ol frensais tim insait longNSL resis bilong dispela yiaem Lae City Dwellers, BestaPNG United (Lae siti), PSHuawei FC, Southern Strik-ers (Mosbi), Madang FC(Madang) na Buang FC (MtHagen).

Koima i tokaut tu olsemtotal fi bilong wan wan klapi baim long pilai long NSL emK85,000. Long dispelaK80,000 em rejistresin fi naK5,000 em nominesen fi.

Laiwaden oval long Madang taun bai pulap kapsait long dispela wik Sarere taim tripela NSLgem i kamap. Poto: James G. Kila

Besta i kisim K100, 000 long sponsa

Sif ekseketiv opisa bilong IFC, Rosedean Zailey Dzulkfli, i givim sek i go long Papua NiuginiFutbal Asosiesen jeneral seketeri, Dimirit Mileng.

BESTA PNG United Futbal klap i kisimbikpela mani, K100, 000, long sponsa bilongol, International Food Cooperation (IFC), nadispela i strongim ol long 2017 Nesenel SokaLig sisen.

Sif ekseketiv opisa bilong IFC, RosedeanZailey Dzulkfli, i givim sek i go long Papua Ni-ugini Futbal Asosiesen jeneral seketeri,Dimirit Mileng, na strongim PNGFA long ol ikamap wantaim dispela tingting na kamapimPNGFA Besta divelopmen program.

“Yupela olgeta i save olsem IFC em ibikpela sapota bilong futbal aninit long timbilong em, Besta PNG United na i gat bikpelaamamas long tok olsem kala bilong ol yang-

pela pilaia i kamap orait long ol yia i go,”Rosedean i tok.

Rosedean i tok stret olsem IFC i savelaikim soka na kampani bai go het longsapot long kamapim rot bilong ol pilaia.

“Ol yangpela lain bilong mipela bai kamapbikpela lain long bihain taim nan au ol i laikimsapot na ol skul toktok,” Rosedean i tok.

Jenerel seketeri bilong PNGFA, DimiritMileng i tok olsem PNGFA Besta divelopmenprogram i mekim bikpela wok long soka longkantri. Na IFC i sponsa long Besta i kamapimplant soka pilaia nau ol i stap long mak bi-long resis insait long kantri na ol narapelakantri tu.

Laiwaden FC i lus 1-0 long Morobe Yunaited FC

James G. Kila i raitim

PLANTI ol soka sapota longMadang husat i go lukimpilai namel long LaiwadenFC na Welgris Morobe Yu-naited FC bai tokaut stretolsem ol yangpela boi bi-long Madang i pilai smatmoa long ol boi Morobe nainap winim gem wantaimplanti gol tasol i abrusimumben 7-pela taim olgeta.

Tupela tim i bin pilai longNesenel Primia Lig NotenKoferens long Sarere longLaiwaden pilai graun longMadang.

Morobe Yunaited i bin lakitru long winim gem 1-0 bi-hain long golkipa na fulbekbilong Laiwaden FC i bamimol yet na pundaun na dis-pela i givim sans long gol-maus i op na pilaia bilongMorobe i skoim gol.

Laiwaden FC em planti olpilaia em ol yut na yangpelaboi husat i stap long juniasait bilong Madang na sam-pela i bin pilai long anda 17na anda 23 tim makim PNGpastaim. Ol dispela pilaia isave ritim gem gut stret naating sapos olgeta gol bilong

ol i go insait long Sarere embai tokaut stret stail gem bi-long ol dispela yangpela.

Ol strongpela sapota bi-long soka husat i stap lukimpilai i tokaut olsem long feshap na seken hap yet em olyangpela pilaia bilong Lai-waden i kontrolim gem nawinim moa bal na hamarimstret banis na eria bilong olboi Morobe. Tasol gol tasoli no bin go insait longumben na Morobe i lakilong winim gem 1-0.

Kosa bilong Laiwaden FC,Bob Morris i amamas long

gem bilong ol pilaia bilongem na i tokaut olsem ol iinap winim gem long plantigol stret, tasol bal i abrusimumben planti taim.

Morris i tok ol yangpelapilaia bilong em bai putimmoa taim nau long trening.

Kosa bilong Welgris Mo-robe Yunaited na pastaimpawaful PNG straika long1980s, Daino Sami i tokauttu olsem Laiwaden tim i pilaimoa smat tasol em i ama-mas olsem tim bilong em ibanisim dispela gol bilong olinap ful-taim.

Kosa bilong Welgris Morobe Yunaited FC na pastaim PNGsoka straika long 80s, Daino Sami i toktok long tim longMadang. Poto: James G. Kila

Page 21: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

P26 Wantok Me 4 - 10, 2017 spotsnius

Griffin bai kepten bilongPNG LNG KumulsPILAIA bilong CanterburyBankstown- Bulldogs, RodGriffin, bai kamap kepten bi-long PNG LNG Kumuls longPasifik Tes resis long Sarereegensim ol Kuk Ailan longCampbelltown Spot Stediamlong Australia.

Griffin bilong Wabag,Enga i bin stat pilai wantaimol Kumuls long 2007 egen-sim ol Wales.

Dispela em i namba 11taim bilong em long pilaiwantaim ol Kumul, tasol baii namba wan taim bilong emlong pilai olsem kepten.

“Mi tok tenkyu long kosa,Michael Marum, long givimmi sans long kamap keptenbilong ol Kumul long dispelatraim resis.

“Em i bikpela samting longmi bai go pas long ol boilong Sarere,” Griffin i tok.

Griffin i joinim ol Bulldogslong dispela yia bihain longem i bin pilai tupela sisenwantaim ol Wests Tigers.

Lo bilong Kwinslan Ragbi Lig(QRL) i laikim Willie Minogalong malolo liklik inap long tu-pela gem bihain long em i binkisim wanpela strongpelatakel. Em bai no inap pilailong Pasifik Tes resis.

Israel Eliab bai kisim plesbilong Minoga na i joinim olKumul.

Wankain tasol, ol i binrausim winga bilong StGeorge Illawarra, Nene

Macdonald long Mandebikos em i bin kisim bagaraplong join bilong em taim olDragons i bin pilai egensimol Melbourne Storm.

Stargroth Amean i binmekim wanpela asua longlas wik Sarere taim ol SPHunters i bin pilai egensimol Northern Pride. Tasol, lobilong QRL i lukluk long dis-pela na i tok orait long em iken pilai na em bai pilai ful-bek long Sarere nait.

David Mead bai no inappilai tu bikos em i kisimbagarap.

Pasifik Tes resis bai statlong 3.15 apinun.Ol 18 man skwat bilong PNGKumuls em;

Stargroth Amean1(Hunters)Justin Olam 2(Melbourne Storm)Nene McDonald 3(St George-Illawarra)bai no inap pilai bikosem I kisim bagarap.Thompson Teteh4(Redcliffe Dolphins)Alex Wera 5(Hunters)Ase Boas 6(Hunters)Watson Boas7(Hunters)Henry Wan 8(Hunters)Wartovo Puara9(Hunters)Luke Page 10

(Burleigh Bears)Rhys Martin 11(Canterbury Bulldogs)Rod Griffin 12(Canterbury Bulldogs)Stanton Albert13(Hunters)

Intasenis:Tommy Butterfield14(Easts Tigers)Wellington Albert15(Hunters)Israel Eliab 16(London Broncos)Nixon Put 17(Hunters)Richard Pandia 18(Ipswich Jets)

Huntersi stap top long lata

SP HUNTERS i stap nambawan ples long lata bilong In-tras Supa Kap resis.

Bihain long raun namba 9,Hunters i kisim 14 poin long 7-pela win na tupela lus.

Kosa bilong Hunters,Michael Marum, i tok olsemwin i kamap long las wiken, 26-10, egensim ol Northern Pridebikos tim i soim gutpela kala.

Ol Hunters bai stap sam-bai long dispela wiken.

Ol bai pilai egensim ol Ip-swich Jets long raun namba11 long Me 20 long North Ip-swich, Australia. Gem bai statlong 3.05 apinun.Ol tim husat i stap insaitlong top 6 em;

SP Hunters wantaim114 poin,

Easts Tigers wantaim213 poin,Redcliffe Dolphins3wantaim 12 poin,Townsville Blackhawks4wantaim 12 poin,Sunshine Coast Falcons5wantaim 11 poin naSouths Logan Magpies6wantaim 10 poin

Ol pilaia bilong Hunters i amamas bihain long ol i putim trai.

Hunters daunim Pride

SENTA pilaia bilong olHunters, Willie Minoga,husat i kisim prais bilongresis i soim kala bilong em nahelpim ol Hunters long win,26-10, egensim ol NorthernPride long raun namba 9resis i bin kamap long las wikSarere apinun long NesenelFutbal Stediam.

Minoga i putim nambawan trai bilong em longnamba tu minit bilong resisna kepten bilong ol Hunters,

Ase Boas, i isi tasol kikimkonvesen i go insait.

Boas i putim namba tu traibilong ol Hunters long 12minit we em i no kikim kon-vesen i go insait i lukim skoai sanap olsem, 10-0.

Ol Hunters i skruim skoabilong ol i go antap 12-0 bi-hain long referi i givim wan-pela penelti egensim olPride na Boas i kikim kon-vesen i go insait.

Ol Pride i traim hat na

putim namba wan trai bi-long ol, na i putim mak longskoa bot wantaim 6 poin.

Tasol, Minoga i putimnamba tu trai bilong em naskruim skoa bilong olHunters i go antap moa yet.

Bihain, Minoga i kisim wan-pela strongpela takel na ol irausim em long pilai graun.

Ol Northern Pride i putimnamba tu trai bilong ol bipolong Wartovo Puara i putimlas trai bilong ol Hunters.

Willie Minoga i putim trai.

Ol pilaia bilong Hela Wigmen i bung na takelim pilaia bilong ol Mendi Muruks.

RAUN namba wan bilong2017 Digicel Kap i lukim Kro-ton Hela Wigmen, Lae SnaxTigers, EPG Enga Mioks naBintangor Goroka Lahanis iwin long las wiken.

Hela Wigmen i daunim olPRK Mendi Muruks, 20-12,long Nesenel Futbal Stediamlong Pot Mosbi.

Premia Lae Snax Tigers idaunim ol Rabaul Gurias,

40-0, long Lae.Mioks i daunim ol NCDC

Vipers, 16-10, long Wabagna Goroka Lahanis i daunimol Waghi Tumbe, 35-16,long Goroka.

Wigmen, Tigers, Mioks, Lahanis i win long namba wan raun

Pilaia bilong CanterburyBankstown- Bulldogs, RodGriffin, bai kamap kepten bi-long PNG LNG Kumuls longPasifik Tes resis

Page 22: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

spotpoto Me 4 - 10, 2017 Wantok P27

1Pilaia bilong Mendi Mu-ruks i ranwe long takol bi-

long Hela Wigmen longopening bilong Digicel Kapresis long Pot Mosbi. Wig-men i winim pilai 20-12.

2Ase Boas i ran wantaimbal long skoim trai bilong

em taim Minoga i ran longsapotim em taim Hunters ibungim Pride long Mosbi.Hunters i winim pilai 26-10.

3Ol wokman bilong OilSearch wantaim bosman

bilong ol na tupela bosmanbilong PNGRFL i wokabautwantaim Wol Kap Tropi nasoim ol pablik manmeri napikinini long Nesenel FutbalStedium. PNG Kumuls baipilai long wol kap long traimwinim dispela tropi.

4Tupela bikpela sponsa bi-long PNG Kumul em PNG

LNG na NGCB, mausman bi-long PNG LNG Waine Kasouna CEO bilong National Gam-ing Control Board ImeldaAgon i sanap wantaim ol bik-man bilong PNGRFL taim oltokaut long tim Kumul long gosalens wantaim Cock Island.

5Pilaia bilong Sauts i traimlong lusim takol bilong

Tarangau long pilai bilong ollong Pot Mosbi Ragbi ligresis. Tarangau i win.

6Tim Brian Kombe, BlackSwans Royal i redi long

kisim pilai graun. Royal naHohola Flais i topim lata bi-long Pot Mosbi ragbi lig. Tu-pela tim i dro tu long wiken.

7Digicl Kap lons long laswik.Ol poto: Nicky Bernard

1 2

3 4

65

7

Page 23: K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok_namba_2… · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! INSAIT Taureka em i nupela siaman

Namba 2224 Me 4 - 10, 2017

Printed and Published at: Dove Travel Building, Level 2, Section 24: Lot 25, Angau Drive/Lahara Avenue Junction, Boroko.

ritim stori long pes 26

Griffin bai kepten bilong PNG LNG Kumuls

Tim PNG LNG Kumul i redi long pilai egensim ol Kuk Ailan long 2017 Pasifik Tes resis long Sarere.