20
wantoUt Niuspepa bilong ol Papua Niugini stret EEEER tELL Bilong wik i stat long Sarere, 18 Novemba 1978 Prais lQt amba 245 MI KAM LUKIM GAVMAN Published by Wantok Publications, P.O. Box 1982, Borokc. phone: 25.2214. - Printed by Wirut Press, Wewak. Registered at the General Post Office, Port Moresby, for transei scion by post as a Qualified Publication.

wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

wantoUtNiuspepa bilong ol Papua Niugini stret

EEEER tELLBilong wik i stat long Sarere,18 Novemba1978 Prais lQtamba 245

MI KAM LUKIM GAVMAN

Published by Wantok Publications, P.O. Box 1982, Borokc. phone: 25.2214.- Printed by Wirut Press, Wewak.

Registered at the General Post Office, Port Moresby, for transei scion by post as a Qualified Publication.

Page 2: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Minista b/long bosimPos na Teligrap na ilektrik pawa.

MOA NUPELA MINISTA.Mista Wesley Embahe Mista Roy Evara

Minista b/longbosirñ redio na n/us.

wantolNh..pSp. biI..g Pp... Nk.giai

Nationalweekly inMelanesianPidgin.

Editorial Offices:P.O. Box 1982Boroko

Phone:25.22 1425. 2552

Telex: NE22213

Branch Offices:WewakPhone: 86.2479

WabagP.O. Box 111Phone: 57.1018

Advertising:In P.N.G.PennyDOnaldPhone: 25.2214

In Australia:PeterHalseAssociatesKing York House32 York StreetSydney2000Phone: 29.7527Telex: 21. 409

SubscriptionRate:Annual: K8.00.

Sir Tel Abal Mista Pundia Kange Mista c-al DuwabaneMinista bilong Bikbus Minista b/longDifens

Minista bilongPraimeri Indastri.

wANTpK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 2

Page 3: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

YUNAITET PAIl NAUINSAIT LONG GAVMAN

Long nambawan debiong palamendispela taim,hetmanbilong PipelsProgresPati, em Mista Julius Chan,i bin sanap long ai bilongol membabilong palamenna tok saveolsem: "Mi wantaim 17 poromanmemba bilongPipels Progres Patimipelai laik lusim gavman nau.Mipela i no laik moa."

Mista Chan i tok olsem,olgeta bikman bilong patibiong em i bin putim hevilong em long kam autimdispela tok. Em i tok, ol iles long pasinbilong PraimMinista i. no save askimlaik biong PPP taim em imakim. ol minista o taimem i mekim bikpela wokolsem. Long wik i go pinisMista Somarei bin makimsampelanupelaminista nasenisimnabautsampelabilong bipo. Na sampeladispela minista i biong PPPna ol i sem na i pilim MistaSomarei bin daunim ol. 01i tok, bipo tu i olsem tasol - Pangui no save askimPPP, i no savemekim longem olsem long poromantru. Olsem nau ol i laikpini,s wantaimPangu.

Mista Somarena Panguiharim dispela tokaut bilong Mista Chan na ol ikalap nogut tru. Longwanem, saposPPP i lusimgavman,bai gavman i pundaun,bai i no gat gavman.Em i bikos ol Pangutasolol i no map ranim gavman.Bilong ranimgavman,wanpela pati i mas gat 55memba em i,moa olsemwan hap biong olgeta109memba long palamen.Pangui gat 48 tasol. Olsemna PPP wantaim 18 memba biong em i bin helpimPangu. . . .na tupela wantaim i gat mapnamba maplong ranim gasrman. NauPPP i go pinis. Nau Panguna Somare i mekim wanemsamting? Kwiktaim em imàs painim wanpelaporoman i gat map memba bilong wokim gavmangen.

*Oposisen Lida, Mista

lambakey Okuk, i belgutlong lukim dispela asua ipainim ol Pangu na gayman.Wantuemi kirap na itok long palamen olsein:Mista Somare,long laik bilong em yet. Nau i mas

pinistaim long Praim Mi-nista. TasolMista Somareitok: Mi praim minista yetmap long vot bilong palamen i pinisim mi.

*Orait, long nait nau ol

lida biong YunaitetPati ikamap toktok wantaimMista Somare.0! i tok, ol ilaik go insait kisim piesbilong PPP na poromanimPanguPati long ranim gay-man. Mista Somare i belgut tru long dispela aidia.Bipo Yunaitet Pati em iOposisen Pati anmit longhetman biong ol bilongbipo, em Sir Tei Abal. 0-iait, nau Mista Somare Ipasimtok wantaim Yunaitet Pati na emi givim 5-pela wok minista long olYunaitet Pati memba. Dispela ol wok minista em ibin tekewe long PPP nau.

*Lida bilong pati, Mista

Rafael Doa, i kamap Mi-nista Bilong Helt. MistaRoy Evara,nambatu lida,i kamap Minista BilogPraimeri Indastri - em bipoMista Chani bosim. Sir TeiAbal nau i kamapMinistaBilong Pablik Yutiiti - emi save bosim pos na teligrap na pawa na kain samting olsem. Tupela moaYunaitet Pati memba ikamap minista: MistaWesley Embahe MinistaBilong Midia - em redio nanius, na Mista PundiaKange Minista Biong 01Bikbus.

*

Tupela Pangumembatui go antap:Mista Toni Ila ikamap Minista BilongLeba na Indastri. MistaEbia Olewale i stap yetMinista Bilong ForenAfeas. . . na nauem i kisimpies biiong Julius Channakamap namba tu praimminista.

Long neks de ol nupelaminista I kisim wok biongol. Na olsem, bihain longtupela de tasol, gavman igo het olsem bipo. Tasolnau I gát sampela nupelaminista long en.

*Long dispelanupelagay-

man sampelamoa man bilong hailans i kamap minista, long wanem Yunaitet Pati emi gat planti hailans memba.Na Papuatu iken hepi, long wanem naunamba tu praim ministaem i bilong Papua. NaGavanaJeneraltu i biongPapua.

*Oposisennaui gat 4-pela

strongpela bikpela pipellong en na yumi mas wetpastaim long lukim: olmap wok gut wantaim onogat..Na husatbai lida bilong ol? Okuk o Chan oGuiseo Abaijah?

*Wanpela PPP membabi

long Nu Ailan, Mista Noellevi, i bin mosen longpalamen long em i laikkirapim wanpelavot egenslong Michael Somare longpaiamen.Dispela kain mosen i mas wet wanpeiawikbipo ol i ken bringim longpaiamen.Las tairn HàilansYunaitet Fran aninit longMista Okuk i bin bnngimwanpela vot olsem egenslong Somare. Tasol So-mare i winim ol; em ikisim 68 vot: ol i kisim35 tasol. Dispela taim tupelasait wantaimi tok ol igat 60 vot. Tasolsanitingino stret. Wanpelai no toktru, long wanemi gat 109memba insait long palamen,na i no i 20.

*-

Dispela em i nambawantaim bihain long independens gavman i bin senis.na PPP I no moa staplonggavman. Tasol I luk olsemMista Somare i strong yetolsemlida bilong gavman.

EM HIA TOKAUT BILONG

wantokNiuspøpa bikng ol Papua Niugini strel

LIDA MAS TINGIM OL PIPEL

Taim Julius Chan, i no laik long we Praim Minis-ta I mekim tingting bilong mekim senis las wik,gavman bilong yumi I paul.

Pasin bilong ol wanwok yumi save, i go olsem.I mas gat gut na kila tok save namal long Ol. SaposI no gat tok save, ating samting i mas rong.

Sapos i tru olsem MistaJulius Chan i tok, MichaelSomare i no tok save gut long en, ating samtingnogut i stap namel long tupela.

Sapos wanpela man i no tokautim gut tingtinglong narapela, ating em i gat kroso em i gat pret.Em i gat samting em I laik haitim long narapela.Pret I save mekim wanpela man I ken kontrol longnarapela.

Sapos Michael Somare I laik haitim samting longJulius Chan, dispela I no gutpela sam. Taim yumihaitim trupela tingting long ol narapela, yumi stat-im rot i go long gavman nogut.

01 bikman long pIes i save kros tu. Tasol ol I savekam bung wantaim na tokautim kros. Tok Sore. Biham na stretim olgeta samting.

Dispela em i rot bilong gutpela saveman insaitlong ol asples bilong yumi.

Nau yumi ken tingling likIlk long dispela rOtlong dispela taim. Tru, olsem, gavman nau yumigat I bikpela moa, na i gat narakain we liklik. Tasolinsait long yumi man i wankain tasol.

01 liklik kros bilong yumi, yurni mas lusim. LikIlk pret bilong yumi, yumi mas pinisim.

Tingting bilong kantri i mas go pas. Fridom bilong ol pipel long nau na bihaintaim i mas stapantap tru long ol arapela liklik tingtiflg kros o pret.

01 lida I makim pipel. 01 lida I makim tingtingbilong pipel.

Gut taim bilong yumi, yumi givim pinis long hanbilong ol lida.

Tingting gut ol lida. Tingim ol pikinini. Tingimol mama. Tingim ol papa.

KumalaU Tawali

...

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 3

Page 4: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Dia Edita - Mi gatbikpela wan trO long WaghiKaunsil insait long WestenHailans Provins. Wan bilong mi i go olsem. Mipelapipel long MidWaghiKaunsil i save peim bikpelamani tru long taim biongtakis. Mipela man i savepeim K 16 na ol men i savepeirnK 1 2 na i no stret.

Long sampelahapbiongPNG ol kaunsil i save kisimliklik mani long ol pipelhilong ol. Tasol WaghiKaunsil i no son tru longol pipel biong em. Naplanti yia ol i bin emkimolsem. Tasol mi no lukimwanpela samti.ng i kiraplong Minj. Banz, Kudjip,Nondugi.

01 kaunsil i save kisimbikpela mani na ol i savebaim ol kopi plantesin tasol. Na ol i no savewokimo stretim rot o wokim nupela haussik o plis stesinikamapgut. Nogat tru.

Sampela mani em olkaunsil yet i savekaikai tu.Na taim yu ranim ka bilong yu insait long MidWaghi eria, bai yu lukimrot i bagarapolgetana taiasave pansklostu, klostu.

Mi askimyupelaol mernba biong Waghi Kaunsil,yupela i save kaikai manitru, i no tingting longIcirapim wanpela samtinglong ol pies na mi bin toklong en. Yupelasave bairnplantesin tasol oltaim nadispela plantesin em yupela yet i save ranim na olmemba long en nai no olol kanaka bisnis manmerio manmeri nating i seaholda.

Long takis ol savekisimem ol liklik men, likliksusu tasol, i save kamapem ol savepeim takis na olhoi em ol i stat long i gatmausgrasem tu ol i savepeim. Ating krismashilongmen em 14 na hoi em 16ol i save peim takis nai nostret. Sapos ol i no peimem ol kaunsil i save putimmipela long kalabus na ollain hilong mipela i peim.Orait mipela i save kamausait, mi wanpela boi igat 1 5½ knismas tasol.Misave peim takis na i noStret

01 Waghi Kaunsil ol yeti save tok long olgetahapbilong PNG mipela WaghiKaunsil tasol i gat plantimani tru. Em ol manimanlong mani tasol i no longol arapelasamting. Olsemna ol kaunsil tu i savekisim bikpela fotnait olsemman i gat savena wok. 01wan wan kaunsil i savekisimK20 na K30 kina na ino stret long lo bilongLokal Gavman Kaunsil.

Em tasol bikpela wanbilong mi. Yu husat i laikbekim o skruim pasbiongmi. Em i orait tasol. Yuwanpela kaunsil i ritim,orait, bringim dispela happepai go long neksmitinglong Kerowil KaunsilSemba. Em tasol. Tenkyu.

NO- KENBAlM BLUT

OndKu,Banz/W.H.P.

Dia Edita - Mi laik baiytigivirn liklik spes long milaik tok save longpaslongSeptemba Independenspepa, hettok "GIVIMBLUT". No gat nem tasoladres KingsfordViba Aye,Wewak.

Dispela man i tok olsem"Gavman i wokim haussiklong helpim ol pipel bilongPNG na bilong wanem iwok olsem tretstua.Taimol man i gat sik em bai oli mas bairnmarasin.

Olsern, orait, taim RetKros i singaut long blut oli mas bairn pastairn longhusat i laik givim blut. Bikos husat i sot long blutbai bairn gen long hausuk"

Dispela pashusati raitirni no gat gutpela savelongRet Kros na Gavmandipatmen.

Namba tu sarnting i gatlo long salim o bairn blut -

1965 PNG gavman i pasimdispela odinens. Health dipatmen na Ret Kros i nowanpela hodi. Ret Kros ivoluntia bodi na emi woknamel long ol helti manmen na sik pipel. Blut em ikisim long ol gutpelapipeli fri olsern ol sikman ikisim fri.

Nau yu ken lukirn pe bi

Salim ol pasI kam long:

WANTOKBOX 1982BOROKO

kisim long ol gutpelapipeli fri olsem ol sikmàn ikisim fri.

Nau yu ken lukim pe bilong ol haussik I go antaptasol i no gatwanpela mani peim blut yet. Bikos olgutpela pipel i givim blutfri long Ret Kros longhelpim ol sik pipel.

Las samting long PNG igat lo olsem i no gatman iken bairn o salimblut. Husat i brukim dispela lo baibairn kot long K200 ogolong kalabus map long6-pelamun.

Dr. T. Talonu,Ret Kros/Boroko.

RAIS BILONGYUMI YET

Dia Edita - Mi laikimyupela putim dispela belhevi bilong mi long Wantok Niuspepa.Hia em belhevi biong mi. LongMorobe Provins na longarapelaprovins tu ol famaol i savehatwok naplanimna karnapimgutpelarais.

Tasol taim ol i putimlong masin bilong rausimskin biong en. Raisi bruki go liklik liklik nai karnapolsem wesanna das. Olsemna planti PNG manmerioli no save laikirn long bairndispela kain rais. Na ol isave,baim tasol rais bilongarapela kantri. Olsem naulong dispela taim PNGGavmanbiongyurni i savelusirn bikpela mani longarapelakantri. Olsern maplong gavrnanbilong yumi 1lukluk long dispela kainhevi na stretim?

Mi save sapos gavrnanino lukluk long dispelakainhevi bai ol man i no bairnrais bilong ol Rais Fama,na ol farna i lusim dispelakain wok. Bai olsem,olgeta tairn bai yurni i staptasol long hatwdk bilongarapelakantni tasol?

Long liklik taim moa1NG populesen bai i

SIOSWOKA

Dia Edita - Mi laik tokolsemwanemyumi katolikmanmeni i ken bringim olpipel long God nabringimGod long oi pipel. Olgetakatolik manmeri maskilong wanem hap yu sin-daun wanem wok biongyu. Yu gat bikpela wokmoa long bringim Godlong ol pipel long laip bilong yu na pasinbiongyumi.

LongNot Solomonslonghap biong Buka i gat wan-pela grup mipela kolimBuka Sios Wokas Asosiesen. Dispela grup em i gatbikpela laik long traim dispelatok long bringim pipellong God. Insait long dispela grup i gat ova 90memba.Sampelaol ol mani tisa bipo tu. Wanpeladoktaem i pinis i kam nautasol long haus sik longSohano. Taim em i nopinis yet em i savekamlong ol hung biong ol sioswokas.

Sampelaol Pater, Sister,na ol Pastoralwokas na igat ol narapelawantaimolkain kain wok olsem oldriava. 01 lapun manmerina yangpelamanmeritu oli stap. 01 memba savebung long in sevis ritnit namiting. 01 dispela membaol i re/li long mekim pastrol wok, skulim ol papa-mama long skul biongmarit na baptais, skulimol dispela ol i no kisimsakramenbilong konpesiona konpirmasio. 01 i lidalong lotu, visitim ol lapuntu wantaim ol yangpela,go paslong singsing,harimwan bilong ol pipel. 01memba ol i amamastasollong husat i gat laik longkamapsioswoka. Em tasol.

Kuskus bilongBuka SiosWokasAsosiesen

Sister Mary Antonia, CSNCayanParish/N.S.P.

Dia Edita - Mi laik baiyupela raitim dispela storii go daun long WantokNius naolgetamanmeribilong PNG i ken ritim nalukim na tingim . Longgavrnanbiong yumi i wokolsem wanemlong dispelataim nau..

Long 28 de biong munSeptembalong 10.25 kloklong . moning. Na longMAF Boram ples balus,kabilong haus sik i kisimwanpela bodibilong man0 men mi no klia dispeladai bodi biong Is o WesSepik. Na mi kirap na tingwanpela £nimel o wan-pela samtingbiongwok oli kisim i kam biong salimi go. Long wanem ol ikaramapimem long plastikna tu ol i no karamapimbodi biong em gut. Tu ol ikisim i kam na tromoimnating long hausbalus n ino gat wasmantu long en.

Na tu dipatmen bilongHelt i no bin tokirn gutMAF, long balus wanemtaim bai kisim bodi i golong piesbilong em. Olsemna em i stap2½ tu na hapaua long haus balus. Nami go pinis na mi no savewanem taim ol i kisimbodi bilong man i go longpies biong em.

01 wantok, mi laik tokolsem, Helt Dipatmen,maski long karamapimbodi biong man olsem olenimal. Gavmani maslukluk gut long dispelasamting na putim bodi i golong bokis. Plastik i bilongpik na dok, i no biongmanmeri.

Dispela samting i no mitasol lukim long ai bilongmi. Nogat. I bin i gat olliklik grup soldia tu i binlukim. I no mi tasol.

Em tasol wan biong mi.Husati sapotim o i egensim, orait, rait tasol i golong Wantok na baimi kenlukim. Tenkyu.

Born Kange,M oem/Wewak.

KAUNSI LKAIKAI MANI SEMIM

DAIMAN

kamap moa. Na yu gay-man biong mi long5fidimol manmeni.Olsemnalongdispela taim yet map longyu lukluk long dispelahevibiong rais biongyumi yetna helpim ol dispela raisfamalong planim moa rais.

Em tasol wan biong mi.BotingnucBongon,Logaweng/Morobe

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 4

Page 5: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

[ OLITOKOLSEMMichaelSornarePraim Minista

Saposol membabilongpalamen i ting, wok bilongstatim ol provinsal gavmanI bringim planti tumaslongkantri, orait, em i samtingbilong ol long senisimKonstitusen. Provinsalgavman i hangamap longKonstitusen tasol.

Pita LusMinista b/longBisnis

Mi laik senisim pasinbilong beng long givimdinau long ol lokal pipel.Inap nau wan wanman bilong PNG i ken dinaumaplong K 10,000 tasol. Na olgrup o lain pipel i kenkisim dinau map longKS 0,000 kina tasol.

Mi laik senisim dispelabai wan wan man i kenkisim dinau map longK50,000 na ol grup o lainpipel i ken kisim mapK 10,000 kina. Olsem baiol map tru long statim bisnis bilong ol.

Mi gat tingting bilongmi yet long dispela pasinbilong ol ausaitmani bosim ol stretstua.01 sampelarnembai bin askim mi longrausim ol man ya bai olLokal pipel i ken kisim dispela bisnis. Mi mapmekm, tasol mi wet,ting yet.

JohnKaputinMinista bilongPlening

Em I samting bilongraim Minista bilongnakim wanem ol ministam / la/k. Konstitusen iok olsem.

Na mi la/k tOkim mem‘a, Mista Ibne Kor, em /w ti-u saposem / tokMisa Yano Belo long nupela4’ok m/n/sta b/long em, /,lsem em i klinim su bi‘,ilong wanpc/a man long:ang bilong em. Mi yet miok long helpim PraimWinista long wok b/long

em - na m/no klin/m su b/long em long tangbilongml. Em / krank/t/ngting.

Julius ChanMi laikim 01 maswok

im nupela gavman biongdispela kantri kwiktaimtru. Em I tok olsembihain long em i bin tekewe Pipels Progres Pati bilong em long gavman.

Mista TomUnwinYun/atetNesensOjisa

Tupela man b/long WesJr/an, b/po ol 1 kalap/mmak na / kam /nsa/t longPNG, nau aut long kalabusna tupela / gat 3 mun longpain/m. narapela kantr/ /la/k kisim ol, o tupela /ken go bek long asplesb/long ol long WesJr/an. Tupela man ya / Dar/usMaury na AmosAnqey.

Long mun Ogasyet tupela / p/n/s/rn kalabus natupela / stap long Oksapmm nau. YunaitetNesensIgat wanpc/a speselwok naop/s b/long help/rn oltarangu olsern / b/n rauslong aples na kantr/b/long ol, bai ol / kenpa/nirn ples b/longs/ndaungen. Mista Unwin, em /bos/m d/spela op/s longPNG.

Tude i gat 38 pasindiamanmeri b/long Wes Jr/anwet long OJ<sapmin Kern.Saposol i la/k, ol / ken gobek long Wes1i/an. Tasolyum/ no ken raus/m ol.

mi ting

D/spela d/patmen b/Nesenel long Yunaitet Nesens i

help/m ol man olsem longpa/n/rn narapela kantr/ /la/k k/s/rn ol.

Paul SongoNarnba tu seketer/b/longEdukesen

Sampela pipel i tokolsem: planti yangpelaboiI save kamap rasko namekim olkain pasin nogutna brukim lo bikos ol i autlong skul taim ol I yangpe

la tru na I no gat wok longol.

Tasol dispela em i notru. 01 raskol i no yangpela tumas. 01 i ol boi iwinirn 16 yia pinis. Tudeol plisman i ken soim yuolsem: long yia 1976/77insait long PNG ol i binpairiim i gat 586 yangpelaboi aninit long 16 yia i binkalapim lo. Tasol i gat49,798 boi antap long 16yia i brukim ol panis.

Klostu olgeta boi namen i save lusim skul taimol I gat 12 0 13 krismas.Tasol ol pasin raskol napasin bilong brukim lo istap long ol yangpelapipeli winim 16 yia pinis.

01 yangpela pipel aninitlong 16 yia, ol 1 48% bi

long olgeta pipel bilongkantri. Em i mm long olgeta 100 pipel, 48 I aninitlong 16 yia. Tasol dispelagrup 48% i aninit long 16yia, i 1% tasol bilong olmanmeri i brukirn b.

Em iyangpelaskul, olraskolBihaintasol,pasinnogut.

soim olsem, olmanki i lusim

i no savekamapwantu. Nogat.

long sampela yiaol I save kirapim

lambakeyOkukL/da b/long Opos/sen

Sapospail b/long ml /

k/s/rn gavman na pawab/long kantri, ml la/k pin/smd/spela aid/a long mipela /k/s/rn help/rn nat/ng longAustralia. Mask/ longpresen long plant/ man/olgeta v/a. Mi la/k/rnrnobeta ol / given savernanb/long skulim na help/rnmipela, na ol iputirn maniinsail long b/sn/s bilongdispela kantr/, na / no put/rn long gavman tasol. Mirnekim dispela bk, bikoswanpc/a b/kpela man longgavman b/long Austral/a /bin bk olsern. Australia /mas daunim b/kpc/a dinauem / saveg/v/m long PNGna givim rnoa help/rn olarapelakantr/ nabaut.

I go moa long pes 16

I

Long de namba14 b/longNovembaPr/ns Charlesba/gar 30 kr/srnas. Em / luk olsemnau netem / no mar/t yet. Dispela poto I kam long British information Services.

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 5

Page 6: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

1 &UI 11t 11 1 1ii

THE INVESTMENT CORPORATION OF PAPUA NEW GUINEA

dl

kI

SAPOS- VU SMAT, VU BAlM SEA LONG INVESMENKOPORESEN BILONG PAPUA NIUGINI

gBai yu k/s/rn w/nmani biiongplanti kampaniwantaim.

4Sapos vu laik save moa, o vu laik kisim fri wanpela kala buk I soim wok

r bilong mipela, yu rait long: Investment CorporationP.O. Box 155Port Moresby

Nem bilong

yu:

Adres bilong

yu

Wanpela opisab/long InvesmenKoporesen / kaunim bikpelah/p maniwanpela papa b/long tretstua long bus i bin bringim b/long ba/rn 1500sealongInvesmenKoporesen.

1hLWJ r’ I" ‘iJ ItL! I"H1J IJ1jI 49

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 6

AVELING-BARFORD PACIFICfor your compaction requirements.Vibratory PlatesVibratory RammersPedestrianVibratory Rollers

Double dxum hydrostatic drive

Agentsfor bearingsandhose fittings Ryco-flex Nachi

AVELING-BARFORD PACIFIC FFY. LTD

2 Head office: Ume Street,Gordons,Port Moresby. PortMoresby.- P0 Box 6457. Phone257166Telex NE22206

Lae depot:MorobeAvenue,P0 Box 1191, Lae Phone424188Telex NE42411

Page 7: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Pinat na taro long kokonas gris

01 d/spela stor/ b/long kuk/mgutpela ka/ka/ikamlong wanpela gutpelrz buk ol i kol/rn Buk BilongKukim Gutpela Kaikai. Yu ken kis/m netting. Yurait tasol / go long:

The Nutrition Section,Department of Health,P.O. Box 2084,Konedobu.

SINGER

1*1:

01 samting vu mas i gat:6-pelasampela pinat1-pela dna kokonasRot bilong wokim:l. Yu ken bairn pinat i bin kuk pinis 0 yu ken

yusirn pinat i kam long gaden bilong vu. Saposyu nupeta pinat, rausim skin bilong pinat nakukim isi isi long prapan antap long paia.

2. Rausirn retpela skin na putim pinat i go narnellong klinpela laplap. Kisim ston na brukim pinati go likIlk.

3. Rausim skin bilong taro.4. Skrapim kokonas na wokim gris bilong em.5. Kukim taro long gris bilong kokonas. Taim

klostu I kuk pinis, putim pinatwantaim taro naarim i stap.

Yu ken kukim pinat wantaim rais long gris bilong kokonas.

I

PRENBILONG YUINAP OLTAIM

WANTOK - Sarere,18 Novèmba 1978 Pes 7

Page 8: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Naispela T siot i gat tok Ml LAIKIM VU, WANTOKo NEW NATION..Bilong ol pikinini: K2.75 sais 24, 26, 28Bilong ol bikpela manmeri: K3.0O sais 12, 14, 16,

18, 20, 22, 24, 26

Mi laik odaim:Wantok T siot saisNew Nation T slot sais 4

Nembilongmi

Adres bilong

mi

BAIMTSIOTB1LONGFAMILI

Hia mi putim sek map long K bilong bairn oldispela I siot.Yu mas putun 21 toea moa long bairn pos opis bilong wan wan T slot yu odairn.

Salim i kam long: WantOk, Box 1982, Boroko.

Strong Tru.

DYNANie1a trak bilong Toyota i save wok hat tru.

irim kago o pasindia - long biktauno ogut long bus - dispela trak em iflap.

BRANCHES PORT MORESBYAT: 254088

EQ422322

MT. HAGEN521888

TOYOTA[ti ii MOTORS LIMITEDF Li WWN%WW

MADANG822188

C,

0I-w

RABAUL KIETA WEWAK92 1988 95 6083 862255

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 8

Page 9: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Wanpela rait moa ol pikinini bilong olgeta kantri I masgat, em I rait long go longskul fri. Na tu I mas gat lo longol kantri, ol pikinmi iMAS go long praimeri skul. Saposol i nogo,papamama I maskot.

lasol sapos tude yu go raun long olgeta kantri, bai yupainim I gat moa pikinIni I stap ausait long skulolseminsait. Na ol I ting bal I moa nogut yet long ol yia I laikkamap.

Long pianti pies longwe long ol taun, longpianti kantri,wanpela pikinini tasol biong olgeta tenpelai savewinim4 yia long skul. Long planti kantri ol yangpela piklnini Istat long go long skul, tasol bihain long wan o tupelayia,ol I pinis. Long wanemol i hangre, o ol I sik, o oil masgoaut painim wok bilong wlnim wan silingbiiong helpirnol yet na famili bliong ol.

01 dispela kain pikinini kwiktaim tumas I lusim savelong nt na rait na dispela I pasim rot bliong ol long gohet kisim nupeia savena aidia. Na tu saposol i no mapnt, oil no map lainim planti samting i ken helpim laip nasindaun na wok biong oi.

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978

PES BLONGPIKINIM

01 pikinini i gatrait long go skul

Poto i so/rn sarnpelalak/ p/kinini b/long FNG / stap

TOM PIPER MITlong skul.

I kiostu moa, I gutpela tru

Sapos yu laikim kaikai i swit moa na i redi hariap tru, bairn wanpela tin TomPiper mit. Sapos stua i kiostu, Tom Piper tu i kiostu.

Pes 9

i:

Page 10: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

OPIM NUPELA INamba wan haus buk o laibreri biong Mista .1

PNG i op nau long Waigani, long Port long PrMoresby, i no longwe long ol bikpeia haus Amegavman.Dispela hausbuk ol bikpelaman bi- bikpeklong PNG na Australia i bii opim long long laMande,30 Oktoba. ol pipe- piksa tPrairn Minista Malcom Fraser biong Aus- insait l

tralia, na praim minista biong bipo, Mista long pGough Whitlam, na Praim Minista Michael AitapeSomare i mekim wanpela seremonibilongopim dispela NesenelLaibreri. Mista Somare Insaiii bin paitim garamut biong opim; na Mista putimFraseri bin paitim liklik kundu. . olgeta

senigcDispela laibreri em i presen bilongAustra

lia bilong makim independensbilong PNG. Mistakain lo

Dispela hausbuk i kostim klostu K2 milion dispelakina. Kos biongwokim dispelahausemmap manmelong K 1,500,000;na Australiai givini ol buk ta bukmap long K 100,000, na ol film map long raitimK300,000 na olkain desk na masin na bet stori bsamtingbiong ol buk map long K 100,000. long ol

Long nem bilong Australia, Mista Fraseri Austgivim dispela,presenlong PNG. Australiatu wanemi bin wokim ol disainna plen bilong dispela long erhaus. Tasolwanpela kampani bilong PNG dispelastret, em Barclay Brata,i bin wokim ol haus. nesenelMan i bosim dispela nesenel laibrari, em stapob

Poto daunb/lo / so/rnOlgeta poto long diSpahaus huk, em / sanaptc

tupela pes kam long

Australian Information Service.

l’oto antap i so/rn Mista Fraser i petit/rn kundub/long op/rn nupelahaus buk. Na longpoto daunb/loMista Somare/ sut/m tok save/go long garamut.

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pés 10

Page 11: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

US BUKcklunn, bipo em i seketeribiiista.Englan na Japan i bin givim

uk long dispela laibreri. Nai bai ol i gat kain kain so, baikam ritim buk na lukim olkainol i gat stori bilong wok prin

1. Katolik Misin i gat masin big Tumleo Ailan klostu longi 1905. SistaKerubinajbosim.

upelalaibreri i gatspesbilong0 buk, na 10,000 film. Naum biong Opis bilong Infomeispelahap.

e na MistaFrasertu i tok wan-ala bikpela naispelahaus buk:mas givim olkain save longbi

1 insait, em i masbungim olgePNG, na olgetabuk bai yumi4G, na ol stori bilong pies, nasmbuna. Dispela laibreri i opel nai fri.

bin askim PNG, em i laikimresen bilong independensbianti man i putim tingting longtok: mipela i laikim wanpela

i. Olsem tasol na naudispelai;en bilong Australia.

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 11

hn Yocklunn,em hetmanb/long bosim d/spela nupelaetnta/rn M/staFraser.

Wanpela lapun, LasarusS/rote b/long Noren Pro vi, i giv/rn wanpela sp/a b/las longMista So mare olsern presen b/long nupelala/b rerL Poto an tap / so/rn Mista net Mis/sFraser net Mista SornareI givirn tok tenkyu long Australia long dispela nupelalaibreri.

Page 12: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

01

Maxell bateri i stap long olgeta hap.Taim yu go long stua yu mas askim long Maxell tasol.Maxell i no map pinis kwik. Em bai I stap longtaim tru...Maxell

Kisim Maxell bateri tasol

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 12

Page 13: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

LAPUNLUKIMTAUN

map long sampelataimnau planti pipel nahautlong Port Moresby na longhap daunbiio long nambiskiostu long Konedobu,oi ibin lukim wanpelaiapun igat naispeia waitpeia grastru i limlimbur nahaut. Napianti taim em i stapskilim ol lain bilong sing-sing.

Dispela man potoblong em stap longausait hiiong dispelaniuspepa em i Mista StanleyTago bilong Noten Pro-vms. E’m i gat 64 krismasna em i papa hilong wan-peia minista biiong gay-man, em Mista StephenTago.

Mama i harim Stanleylong yia 1913. Taim em Igat 7-pela krimasyet eni ibin go sindauni stap longEngliken misin stesin bilong Manau long NotenProvins. Em i skul maplong 3-pelayia, orait, em igo hek long ples nai woklong Ambogo Sugaplantesin - em piesya, HiguturaWok Welpam i stap nan.Orait bihain gen em i gohek long aspiesSiai. TudeKoridata Distrik Mmin istap long dispela ples; olEngliken i bin kamap hialong yia 1932.

Long dispela taim i gatplanti pait namel long olpipcl bilong pies. Stanleyyet i lukim tupela man ipait na i dai; tupela i kroslong wanpelamen.

Taim em I yangpelayet,Stanley i kamap Kristen.Wanpela man, nembilongem Sirote, i bin skulirn emlong Baibel na ol tok hi-long God. Bihain Stanleyyet i raunna tokim ol storihilong Baibel long ol pipelna i kamap olsem katekis.Bihain em i marit na i gattupela pikinini: wanpelamen na wanpeiaman. Manya em i Stephentasol, nauem i Minista bilong HomAfeas.

-

Stanley i kisim baptaistasol bihain long woa. Emi nambawan Kristeniong

Stephen Tago nan iwok long raitim wanpelabuk i stori long papa bilong em. Em bai vimdispela nem long bukbilong em: "Man i kamap30 yia bipotaim tumas."

* , 0u p0 * 0 S

* . I *= WANTOK

01 rnak yu luk/m antap long d/spelasior/,ol/ rn/n nethb/long m/pela: "Wantok". Wanpela a/pasrnanI bin ret/timlong speselta/pra/ta b/long em. Detunb/loyu ken lkimem / s/ndaunlong hausb/long em na em I ra/t/rn. 01 a/pas/ save r/t long pingab/long ol. Dispela tet/pra/ta / wok/rnol l/kl/k mauntenlong pepet. Olgeta wan wan leta olsema,b,c, i gat ka/n ka/n mak bilong en, na olsern ol aipas Isave nt. I gal planti buk ol I h/n wokim olsem, ba/ ola/pas tu i ken nt. LongIWG i no gat planti et/pasmanmeriolsemlong sampelaarapela kantri. A/au long Purl Mores-by ol i/a/k wok/rn wanpelaklap bilong p1 aipas.

Long Port Moresby wanpela man i ran/rn ol wok telipOJi long bikpela haus pa/amen, i gat p/anti lain i karninsait net i gal plan t/ tel/pun b/long ol of/s. . . . dispelaman em i wanpelá aipasman.IVem b/long em Paul Sangiona em i pikmini b/long wanpela rnerñba hilong Pa/amenbilong Ponuolong Jr Nu Briten em Mista Koriam Urikit

hap bilong em i bin kisimbaptais. Fm i bin woksampela yia long GonaHetstesin na pikininiStephenyet i go skul longGona.

.

‘T’AMBLJflt1tlt1ItliItltIfluI1tIJIIlIIIItj$tlIjlj i1II1II1iI:II1!tItIllIIltItltiIillhIiIItllhItIiIIIllhI llhtiIBh1T11ITfliflTiiflTihiflii¾ti1tU11i’t

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes13

Page 14: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Tumas spot long skul?Mista Alkan Tololo, seketeri bilong edukesen, i bin autim wanpela wan. Em i ting,

sampela studen long ol sampela haiskul na koles i lusim planti skul tumas lonq waneniol i mas go longwe long skul bikos ol i memba bilong sampela bikpela tim bilong spot,na ol i save pilai long ol longwe pies.

Edukesen dipatmen i wokim nau sampela rul i karamapim ol studen save go longtrening kern bilong spot na save insait long sampela bikpela pilai ó spot i stap longwelong skul bilong ol. Nau ol I mas kisim pastaim tok orait long papamama bilong ol nalong Mista Tololo yet - bipo ol i ken lusim skul.

Mobeta ol bikpela klap bilong ranim spot I putirn ol de bilong pilal na resis long taimol skul I gat holide.

Mista Tololo I tok, em i eksampel bilong wanpela hetmasta bilong skul, i bin givimtok orait long wanpela studen long skul bilong em long stap insait long ol bikpela spotna pilai. Na dispela studen I bin lusim 13 wik skul insait long wanpela yia.

Mista blob i ting, dispela kain pasin i no stret, na dispela kain studenskul gut.

i no map long

Polo antap iso/rn Misra PitaPiaoen, wanpelarural divelopmenof/set b/lung EngaProiins, nau tasol em i binkarn bek long wanpela bikpela k/bongol vangpelapipe!b/long Es/a. Dispela k/bong 0! / bin nick/rn long 22 map2 Oktoba long b/ktaun Semaranglong a//au Java lungIndonesia.

1

I gal 240 del/get i bin kani long dispela k/bong 0/i b/long ol kantri Bangladesh,Fl/i, HongKong, Indonesia,Japan, Korea, Malaysia, Xepa!, Pakistan, Papoet Xiugmni,F/lip/n Ailans, Singapore, net Sri Lanka Em ol la/ui kantn b/long Es/a.

01 / bin toktok net an tim ttar/ b/lung o 1 long o / vu t oyangpelap/pd. 0/ i ting long nambawan p/eslong lie/p/rn ol yangpeiapipe! i slap ausa/t long olraun na ol / !aikhelp/rn la/p na s/ndann b/lung o !Xam bet wan samt u ig o // la/kim bai YunaitetNesens/ mak/ni i/a 1980o!seuui i/ab/long vut o yangpelap/pc!. 0/scmem i niakini p/nis via1979/yia b/long olp/k/n/ii/.

Dispelagrup del/get i la/k skulini o!iangpelapipe! longu/i metsta/tim bun net hung itok vantaim long nick/rn gohet ol v//es net Jiui gnup. Na ol / no ken ranawe i go longol b/ktetun.

M/sta Piaoen em / gutpela eksaunpe!h/long dispe!a kainwok. Long wanein eni i !us/m bikpe!a skul long Gorokanet tu sampc/a wok olsem kamda Gsa long Moreshv longgo bek long asp/esb/long diii long Ito/a .4 mhuiui !ougetrene b/long Wabag na ciii / h/ui bungiuui lion pc/a gritpvetngpelaman net / stat/ill I.aken Fauna.4 sosieseii

- FANTA IS A REGISTERED TRADEMARK OF T HE COCA-COLA COMPANYHRME 015 6366

Mistet P/aoen / holiuui itaiipela t.’!osip h/long IEkonomik D/i’elopmen Fan long FAG

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 14 -

Pasta/ui ol / itok naring; no got pe h/long 1!.alt o! /gal metn/ long bengall//lit long neiii h/long 1 akeit FaunaAsosiesen.Gavinan to i h/n help/rn u! 0! / sateguo/nlka/keti b/long inaket no gnu/rn kakaruk 0! i satelie/p/intu ol p/pd netbaut long ol: ul / bin wok/ni itauipcla rot /kalap/un b/kpe/etmaunten name! long u//la i1ahaga/ no wok/ui long Plasm; longhan tasol.

t1/sta P/aoen / ho/jun wanpela IL/Os//i h/long I i/cs Ikomiouuz/kDji’t’lopunen Fan long FATG

Page 15: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

long ol. Na ol yangpelamen I kam daun longgraun na ol I kisim sampela yebopela graun longtok pies ol i kolim Ambu.Na sampela men i kisimgraun na ol i go bek longskai.

Na las tru wanpela naispela men i kam daun naem i kisim graun I stap. Naman ya em I holimpasimdispela naispela yangpelamen bibong skal. Na men itanim long ol samting I gat

Na em I wokim bongpelalata I go boflg skai. Na kbostu I balk holim skal na em Itudak na em I go bek.Long nait men i brukimlata I go daun long gnaun.Na moningtaim man I lukrn lata I bruk i stap long

graun. Na em I bel hat. Naem I nanawe long bus na Itanim kamap bus man.

LAE.Morobe Province.Tel. 42.3988

42.3497

TW Bt MI

RAbItt-LPNCTuL-ruL-.TtTA,

p&. ‘4**

‘4’

l3ipo tnu wmpela man Israp. Na wanpela taim emI go long bus. Em i go staplong bus na dnaipela nen Ipundaun. Na em I sanaplong as bibong wanpela diwai. Na dnaipela win wantaim na klaut I pas.

nil na em I holim pas yetna men I tanim olsem snekna man I hobim pas yet.Men I mekim obsem I go,I go es. Na men I tok:"Sapos yu man bibong bus,

Na man I go pinis bongsingsing na men i go longpIes bibong em long skal.Singsing I pinis na man Igo bek long haus. Na em Ipainim men bibongem I nostap. Na man i save longpromis bibong men long Ino ken I go singsing.

yu lusim ml. Na yu manbilong pIes, orait yumi golong pIes bibong yu.

Na em i sanap i stap. Naem i hanim sampela sam-ting i flai anap long hetbilong diwai. Na em I ukuk I go antap na em i lukrn planti yangpela men

bilong skal. Na em I halt istap na em I lukluk gut

Na man I kisim men I golong pIes bibong em. Namen I tok, sapos ol I mekm singsing long sampela

hap yu no ken I go. Naman I tok ml no nap i go.Na nabisman ya men imekim em 1 kamap naispela yangpela man. Na tupela I stap.

Em tasol stoni tumbuna.Na long haus bibong tu

pela I pulap long kain kainsamting. Long wanpelarum I pulap long kina nananapela rum I pulap longmani. Na tupela I stap.Wanpela taim man I tokem I balk go Iongples we olI singsing. Na men i bilasrn man gut tru. Na em i

tok yu go. Bal ml stap longhaus.

Yawe PuTindua Corn. SchoolKerapaliP.O. Pangia

TULTULTITIN

Sapos yupela taik odaim olTTAN waia o autim samp&awan o aikm bai ml bekimsamp&a askim biong yup&a,raitim pas I kam long clspela

Titan NG Ltd.P.O. Box 25,

WANTOK - Sarene, 18 Novemba 1978 Pes 15

Page 16: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

I -

I -OLI TOKOLSEM.:±.,j.I - - 1I kam long pes 5 long olgeta manmeri i SirTore Roy Evara han bilong ol dispelabik

wanicain. pelakampaniyet.Pasifik Pipel * Olsem na mipela i laik Lokoloico -

Minista bilongaskim yupla ol Franslong . Indastri Gavman i mas helpim

Fran bihainim ol dispeha ting- lokal bisnisman i go insaitting yet long olgetateritori Yupela i no mas ting Long ol stuaausaitlong long dispela kain bakstua

Dispeha grup pipel bi- yupela i bosim yet long olsem: bai provinsal gay- ol taun ol prais bilong bisnis. Ating bai em maplong PNG i bin askim ol biksolwara Pasifik. Mipela man i kamap na i stretim bairn olkain samting kain daunim ol prais planti naman i makim kantri Frans i bilip ol pipel bilong ol olgeta wan b/long yupela. kain tumas. Na i no gat em bai helpim ol stretstualong PNG long hariampim dispela ailan na teritori, ol Nogat. Em no tru. wanpela dipatmen bilong na ol pipe! i savebalm o!liklik pasin bilong givim yet map long ranim kantri gavman i helpim ol man- kain samtinglong o!.independenslong ol ten- bilong ol. 01 i bikpela Provinsal gavman i ken men i mas tromoim manitori bi!ong ol long dispeha pinis. wok gut sapos ol pipel i long bairn ol samting. .

hap bilong biksolwara helpim em na i’ sapotim Dirona AbePasifik . . . 01 i ting long Na mipela lii i no laik em. * Dispela wok biongNu Kaledonia, Nu Hebri- Fransitromoim ol bikpela , bosim prais hilong ol sam-

Yumi bin painim sampedes. Sosaiti Ailan, na atom born ‘long wara bi- Yupela hia long dispela ting em i ranpelasamting

Tahiti. long mipela. Yupela i save provins bilong Madang i gavman i mas strong longla kampani i laik statimwok rais map long kara.- , tok, em i no savebagarap- bin yusim gut ol mani mekim. Tasol em i no tait

01 grup i wok long im laip bilong ol manlong gavman i bin givim long im bun bilong dispelawok. mapim 50 hekta graun

kisim independens long dispela hap. Sapos em i rural divelopmen bilong ‘long hap bilong Bereina.

dispela tripela ailan i bin tru, watpo ol I no troim ol dispela hap. Na yupela i Wanpela as biong dis- Dispe!aemi kain raisi save

askim oh brata long PNG dispela born long kantri bin mekim olsem olgeta pela trabel em i bikos gi long wara.Na olsemol

long helpim ol, na putim bilong oh yet? Watpo ol i wok yupelai promis long planti bikpe!a bakstua i maswokim wanpelaraun

hevi long kantri Frans. kam mekirn hia na baga- mekim. Kas bilongyupela. save baimplanti ol samting wara na banisim nabaut.

rapimhelt bihong mipela? Provinsal gavman i ken go na salim gen longol stretPasifik Pipels Fran i bin het gut sapos yupela i stua bilong liklik bisnis- ‘ 01 lokal pipel naui orait

‘raitim dispela kain tok Yupelaol Fransi bin go mekimgutpela wokolsem. man. 01 dispela bikpela long larim ol i yusim map

long 01 Frans: 01 tumbuna pas long tok na aidia bi- bakstua i stap long han long 2000 hektagraun.

bilong yupela Frans yet i long fridom. . . Orait, mi- Mi harim pinis yupela i bilong 01 ausaitmin bilongbin kirapim dispela aidia pela i laik yupela nau i gat wanpela kopi faktori ol ausait kantri. 01 yet i Na long hapbilong Capebilong fridom na pasin bihainirn dispela sem ting- pin is long dispela provins gat bikpela strong long Rodney long Sentral Probrata. 01 yet i bin autim ting bilong Yunaitet na wanpela bikpela bisnis makim ol prais. Planti vms yumi laik kirapimbekstrong tru dispela bilip Nesens. bilong groim kakaruk. stretstuatumasi staplong bikpela wok rabao gumi.

TractorsEquipment

BOROKO MOTORS

SAPOS VU OAT WOK-TINOIM FORDVu ken lukirn nupela FORD TRAKTA long BOROKO

MOTORS

long olgeta hap bilong Papua Niugini. Na tu

yu

ken bairn long Arawa Motors, na Sepik Engineers,na long Kimbe Bay Shipping, na Highlands HeneniGoroka, na Higatura Motors Popondetta.

OL MEKENIK BILONGMIPELA INAP FIKSIM

FORD 2

LONG OLGETA HAPMipela i gat planti spea pat na mekenik.

WANTOK - Sarere, 18 Novemba 1978 Pes 16

Page 17: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

WOK RAIS LONG VIA 1910Wanpela ripot bibong Amenika I tok olsem, Papua

Niugini I winim olgeta arapela nupela kantni long naiswan wan sitisen bilong kantni I kaikal. 01 I tok PNG Ibairn 27 kilo rais long olgeta wan wan manmenl longkantni.

Biktaun Hong Kong, Singapore tasol I winim PNG,tasol dispela tupela pies I siti na I no gat gaden olgeta naolsem 01 I mas bairn planti rais long ol ausait kantni.Tasol PNG I gat planti planti graun, na watpo em I masbairn planti rais olsem?

Olgeta yia PNG i bairn moa na moa nais. Long yla1977 em I bairn 81,000 tan nais. Na long yla 1979 oIgavman I ting bai PNG i bairn 100,000 tan nias. Na dispeIa bai kostim sarnting olsem K33,OOO,000 33 milionk Ina.

Olsern tasol na Mi.nista bibong Praimeni lndastni bipo,em Mista Julius Chan, I bin strong long kinapim wok raislong Mekeo long Papua na long Bainyik long Is Sepik.

Ol pipel i laikirn nais bikos em I kaikal map longstrongim bodi na I no kos planti.

Long dispela stori mipela I printim tu sampela potobilong yia 1910. Planti nupela na yangpela ausaitman Ikarn long dispela kantni na I ting ol I bin mekim wanpelabikpela samting: ol yet I bin statim pasin bibong groimrats long PNG. Katolik Misin long Aitape I bin mekimpints longtaim bipo; na ol 1 bin mekim tu long Danipklostu long Madan.

Em hia sampela tok i kam long wanpela pas wanpelamisineni i bin raitim i go long pIes long yla 1910. Em Itok olsern. "Inap long tupela yla nau Misin I bin gnOimkain rais i save kamap long wara. I uk olsem nau dispelapasin bilong groirn rais I go gut. Mipela i bin mekim bikpela wok try bilong statim.

Mipela I lukim pinis olsem wanem ol Iokal wokmanbilong rnipela kwiktaim tumas i laik kaikai nais na i leslong kaikai bilonig gaden bilong ol. Olsem pasin bibonggroim rais i ken helpim dispela kantni moa yet. Tasol ml-pela I no ken haniap tumas, rnipela mas go het isi si bairnipela nap long stretim ol wok rais.

Mipela i pilirn olsem: bihain ol studen long skul na olwokboi I save pinis long pasin bibong groim rais na Ibringim dispela save na pasin i go bek long ples, bal dispela kantri map long kamap independen long kaikal, na Ino rnas bairn sarnpela long ol ausait kantri."

Em nau. Dispela i no tok bilong 1978;ern I tok bibong1910 yet.

Minista bilong Foren Afeas, Minsta Ebia Olewale, Ibin tok olsem: PNG I bin kontrak wantaim Australialong yia 1974 yet long bairn olgeta rais long Australia.tasol em i ken bairn 10,000 tan long sampela arapelakantri.

Help Dipatmen bilong PNG I strong long dispela samting: olgeta rais i mas gat spesel vaitamin long en. Nadispela samting i no ken kam long ol arapela kantri. Na Itru, yumi nap bairn rais long sampela anapela kantri tu,tasol ol I flO map kontnak long salim rais map planti yla,na tu prais bilong ol I antap liklik.

Poto anlap / so/rn ol boi long yla 1909 / wokiun baret b/long bring/rn wara long wokret/s long Dan/p klostu long Madang. Pow daunbilo / so/rn l/klik ta/s ol i b/n wok/rn b/long gnu/rn na/s.

Pow daunbilo / so/rn na/s I bin karnap p/n/s long Danip/Alexishafenlong yma 1910.

Page 18: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

Dia Edita - Mi save lukirnplantiman ol i wok long

Stapim ka hiong ol kampani, taim draiva i draivirnka i go long wok bilong em.

Mi lukim ol pasindia iwok long stopim ka biongol kampani. Yu stapimwantok bilong yu na bosbilong em i kam hihain baiyu mekim wanem? Bos hi-long em i rausim em, baiyu painim wok bilong em?

Sapos yu pasimwantokdraiva bilong yu na yutupela i go long wanemhapna ka i kapsaitna kilim yui dai, tasol i no gat pe longdispela.01 wokmanbilongkampani, em yes, i gat pelong dispela.

Yu mas tingting gut nayu mas stopim P.M.V. ka.Yu no ken wisil taimdraiva i ran. No gat 4-pelaai long lukim yu.

Son ol lain wantok bratana tambu,maski long stopim ol ka bilong kampani.

Husat i lukim na i nostret long tingting bilongmi, rait tasol long nius bilong yumi Wantok.

Petrus AmbaiWane,Laiagam Bush/Enga

AWl NAEMTI BOTOL

Dia Edita - Em i nambawan taim bilong mi longrait i kam long WantokNiuspepaplis. Tumas.

Wan bilong mi em i goolsem mibilong Awi tasolmi wok i stap long BCLhia long Panguna.Na mi igat bikpela amamastumaslong lukim sampela ‘lainmanmeni ol i save raun

long dispelataim.Em i no long hia tasol.

Nogat. Fong olgeta hailong PNG tu. Na emi savehelpim mipela tru longdring.

Tasol wanpela taim mibin harim rabis tok biongol lain wantok bilong miem ol Awi tasol. Mi i nosavetru long pes bilong oltasol i luk olsem ol Awitasol. 01 i bin tok olsem:Nogat sem bilong ol longkisim rabis botol long aibilong planti manmerinalong pablik ples.

Brata, yu no ken toknogut long dring bilongdispela . Em i nambawandring bilong yumi PNG.Tasol mi lukim em i namba wan wok ol bratasusaimekim long helpim yumi.

Tasol yu manbilong sutim tok long ol bratasusai lukim. Yu no ken toknogut long dring bilong yuyet na bilong mipelatu.

Kukipa Lyabiboto,Panguna/NotSolomons

K UNG FUI GAT HEVI

Dia Edita - Mi wanpelaman husat i savelaikim tumas long lukim ol Jungfupiksa. Mi no lukim yetwanpelaKungfu pait longai biong mi yet olsemnataim ol i bringim Kungfu

ol.Tasolmi gat bikpelawan

tnu long we ol i kisim olnupelaman na meni husati laik lainim Kungfu. Miting i mobetaol tisa bilongKungfu i mastraim na lukluk gut long wanemkainman o men igutpelalongai bilong lo na olgetagut-pela sitisen bilong dispelakantni na bihain 61 i kentisim ol long Kungfu pait0 selp difens.

Nau mi lukim ol i kisimolkain man olsemol naskalna ol man bilong mekimtrabel na mi belhevi tumasna mi wan tumas. Olsembihain taim bai ol dispelalain nogut bai long amamas bilong ol tasol, baiol iyusim ol save biong ollong Kungfu long statimtnabel namel long ol plisbilong yumi na ol stretpelamanmeri biong dispelataun.

Husat map save longtingting bilong wan wanbilong ol? God tasol mapsave. So plis tru Ol tisa napren traim na lukiuk natingtting gut long taim bilong kisim nupelaol sumatin long dispelaselp difensol i kolim Kungfu pait.

Em tasol na sapos yuhusat i gat sampelatoktoklong dispela pasbiongmi.Plis nait tasol i go longWantok Niuspepa na baimi na olgeta i ken ritim.Tenkyu.

FrancisAti Lee,Wewak.

MASKI VUBILONG WE

Dia Edita - Mi laik bekimpasbiong YanokonAipinimad long Arawa, NotSolomons.0 yesbrata,yutok tnu long ol emploimenopisa em i no long Bougainville tasol. Long olgetastesin o taun bilong PapuaNiugini ol i save mekimdispela kain pasin na emdispela kain pasin i nostret.

Long kantni bilong yumiol husat i askim dispela

man em i no stret tru nayupela emploimen opisalong olgeta kampani. Yupela i hanim gut wanpelaman i go askim yupelanayupela i givim kwestenemi kam long wanemhap.Nai askim yu long wok nayubilongwanemhap?

Yu bilong Papua Niuginitasol o yu no kam longnarapela kantni na yupelaol man na men yupelaem-ploimen opisa long kampani yupela harim gut naino ken givim kwestenlongol man i go askim yupelalong wok. Orait em tasollikiik wan bilong mi i pinis.Na Husat i belkros tumas,orait, traim na salimpasigo long Wañtokna mi kenamamaslong nitim. Tenkyu.

LeoManaa,Kerehu/PortMonesby.

MAKET TUDIA

Dia Edita - Man mi puslong askim Wantok Niuspepa. Yu larim liklik speslong mi biong ples Boromu viles. Na lukluk biongmi i go olsem. Long olmanmeniol i putim maketlong salim kaukau nabananana sUka na ol sam-ting bilong kisim mani.

Mi lukim tasol ol i putim3-pelakaukaulong 1 0toea.Na olgeta samtingpe i goantaptru. Na manmeniol ilaik i go baim tasol ol iputim dia tumas. Na mitrngtmg olsem ol samtingbilong tumbuna em i trulong yumi. Na yumi kisimna kaikai.

Tasol mani i kam welong wanem hap tru? Mi-pela husatiwok.long gay-man o kampani. Em i hatlong wok mani. Na ol kai

- kai em i no hat tumaslongyumi kisim long gadenbilong yumi. Na mani plesol i wokim yumi no save.

Maski dia long salimkaikai long maketples.Tasolwanpela samting longyangpelaboi na yangpelamen. 01 pilai kas na pilaisatulong pablik rot o longmaket. Em i no gutpelapasin we yumi wokim longai biong ol pipel. Em yumi stilim mani biong nanapelawantok.

tingting long kirapim bisnis long ples biong yumi,bipo yumi laikim kaikai bilong tumbuna. Tasol nauyumi laik holim mani nayumi laik bairn samtingbilong waitman na bilaslong skin.

Em mi laik wantok Niuspepai mas bekim wan bilong mi KamanMol,

Gumine/Simbu

HUSATRAITIM LO?

Dia Edita - Hia nau milaik autim wanpela liklikwan long yu.

Dispela wan bilong mi igo olsem. Planti taim misave hanimVies Kot tasolmi no amamaslong dispelakot. Long wanem mi noamamaslong dispela kot.Mi saveolsemol pipel i nokisim bel isi long dispelakot.

Taim ol saveman i laikraitim Jo buk, yupelasaveraitim olsemwanem?bairnliklik trabel i kamap olpipel i laik bairn kbt yupela makim olsern K40 naK60 na KlOO olsem onogat? Dispelaem i olsempik i bagarapim gadennastiim liklik samting, natok nogutnalap long narapela, nawaswaslong niva.

Mi pilim olsem likliktrabel i kamapna yupelairaitim lon lo buk. Kain peolsemmipla i bagaraptru.Mi save olsernstat bilongdispela i bin kamap longPangia na wanpela manibin indai pinis long dispelakot. Dispela man i bmmekim liklik rong na em ipret long dispela kot naem i hangamaplong nop naem i daipinis.

Mi piim olsem gavmani mas skulirn gut ol dispelalain man i saveharim Vileskot long Pangia sab pro-vms. Mi save olsem tuolman i no saveklia gut longwe bilong kot.

Mobeta gavman i rnassalim sampela savernanikam long Pangianaskulirnol dispela lain man i savehanim kot long en.

Em tasol liklik wan bilong mi.

MASKI WISILNA STAPIM TRAK

i kam na ol i laik lainim olyangpela man na meninsait long Wewak taun.long pestaimmi amamaslong dispelatingting biong

kain rabis kwestenlong ololgeta taim long ol taun igat stua long en. Naol ilukim saposwanpela manidning pinis na i stromoielTEti botol i go long nabisdram,em ol i save kisim nabungim biong kisim mani.dring pthis na i tromoiemti botol i go long rabisdram, em ol i save kisim nabungim biong kisim mani.Taim ol man bilong baimol botol i kam, orait ol isave kisim bikpela mani

Yumi mas sindaun na

BAlMWANTOKSapos yu laik kisim Wantok niuspepa olgeta wikmap long wan yia stret, yu salim nem na adresbilong yu wantaim K8.OO i karn long:

WANTOK BOX 1982 BOROKOLong go long Australia em i K14.OO.Long Yurop na Amenika: K18.20 long sipl

K 24.00 long balusl

WANTOK - Sarere, l8Novemba 1978 Pes 18

Page 19: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

KitigfSamyuel

...........................-.t........’,................

‘1 I I I ;

EM, NA I KIRAP I GOBEK LONG PLES BILOf’4GEN. TAIM EM i: WOKABAUT

YET SPRTT BILONGGOD I KAM LONG EM.EM r GO KAMAP LONG

PLES, TASOL EM rNO TOKSAVE LONG

SOL I KIRAP NOGUT NA TAIM SAMYJ[L I SINGAEJI!M oLPrPEL r GO BUNG LONGr PRET LONG OL WANFIrM. NA SAMYUEL TAUTM

SAr4TINGr KAMAP LONG OLGETA MANMER T KIRAP NOGUT TRU.

GOD I MIAKIM SOLKINGBILONG

ISTAP WE

-

WANPELA MAN LONG GODI BIN MAKIM EM I

KAMAP KING.

WanpelaS ainting

I Traiin KWIKTAIM OL r GO PAINL1 ..

SOL r HALT PINIS, LONG WANEM, EM IPRET LONG KAMAP KING. OL I PAINIMPANIMIGO NABIHAIN OL I KISIM EM.

9:20 - 11;7

0L PIPEL LONG MISPE I AMAMAS LONG SOL,TASOL 1MM EM I GO LONG PLES, SAMPELA

I KROS LrKLrK LONG EM.

HAP NAMBA TU:Stori i tok save longSol,bai em I kamap king.

, ‘

LUKIM. KING BAt t.BILONG YUMI I I HELPIM

GO BEK LONG OL YUMI OLSEMBULMAKAU. EM WANEM?

I GUTPELAKING A?

V

OL I BRINGIM SOL1 KAM NA OLGETAPIPEL I SINGAUTSTRONG, "SOL IKEN I STAP LAP

LONGTAIM! 3

_Jby permission of theC. Cook’ Foundation.

Copyright 1973, DavId C.Cook Pubiishing Co. Allnights reserved.

WANTOK- Sarere, 18 Novemba 1978 PeS 19

Page 20: wantoUt EEEER tELL - Wantok Niuspepa

WANTOK SPOT PES

Long d/spela pesigat saunpelab/kpeia sokatim b/longPG. A t/ng vu map pa/n/rn wantok o wetiuplesb/long yulong ol dispelapoto:

Poto louig ra/tlthn / so/uui ti/ui b/long yun/ves/t/b/longPXGyet.

Pow daunb//o / so/un GeuunaniaFutbal Klap tim. Em /stap long Port Moresbi’.

Daumub/lo o/geta long dispelaK/ap b/longLae.

x-.

pes, emi Mopi Futbal

PAINIMWANTOKBILONG

TO

Published by Kevin Walcot. P.O. Box 1982, Boroke, fron Wantok Publications Inc. office in Wewak, Printed by Wirwi Press, Wewals