Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Namba 2018 Me 2 - 8, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol
IINNSSAAIITT
P3
P5,7
P15
Lukaut longsik
Chikunguya.
Mala-1 em imarasin
stret bilongkilim
malaria...
Hanga-mapim man no gutpelarot: Kua
Jada 013!
YUMI PRETLONG
KILIM MANYET ONOGAT?
KOMENTRIKATUN...
Sik bun nating na laipstailbikpela hevi long kantriPNG i gat bikpela pablikhelt hevi aninit long ripotbilong Wol Helt Ogen ais-esen (WHO)na moa yet,long sait bilong ol liklikpikinini i kisim sik bungnating na i no kisim gut-pela balens kaikai. WHO ripot i tok long Esia
Pasifik rijen, PNG i wanpelalong ol kantri we i gat bikpelamak long ol pikinini i gat sikbun nating na ol i no groagut.Ripot i tok 48 pesen long
ol pikinini aninit long 5-pelakrismas long ol taun na ples
i gat dispela hevi na ol i nogroa gut bihainim krismas bi-long ol. Na WHO i lukimolsem dispela em i bikpelapablik helt hevi bilong PNG.Ripot i tok tu olsem antap
long sik bun nating na i nokisim gutpela balens kaikai,narapela hevi ol pikinini na olmama i gat bel i gat long enem long sik blut i sot, o ani-mia.Ripot i tok ol provins we
dispela hevi i bikpela moalong PNG em long Isten naWesten Hailans, Wes Sepik,Milen Be na Westen
Provins.Ripot i tok PNG i gat
bikpela hevi long ol laipstailsik we pipel i kisim long olkain kaikai bilong stoa i gatplanti gris na suga, na nogateksasais.“Bikos long kain laipstail
pipel long taun i gat long en,kantri nau i gat dabel heviantap long sik bun nating. “Patpela tumas na ol laip
stail sik i wok long kamapolsem ol pablik helt hevi bi-long kantri.“Sik bun nating em i kon-
tribiut bikpela long planti lik-
lik pikinini na ol mama ikarim long PNG i dai,” WHOripot i tok.Ripot i tok nogat inap blut
long ol mama i gat bel i savekamapim hevi long bebi i lik-lik tumas taim mama i karimna tu, ol mama na pikinini idai long taim bilong karim.Wantaim 45 bebi i dai taim
mama i karim long mak bi-long 1,000 laip bebi na tu,230 mama i karim i dai longmak bilong 100,000 laipmama, PNG i kamap nambawan kantri insait long Pasifikrijen wantaim dispela hevi.
KAM BEK: GavanaJenerel bilong Aus-tralia, QuentinBryce i kalap longami balus bilongAustralia long golong Alotau tasolbikpela ren na emkam bek long PotMosbi, em sanapwantaim Pailot bi-long balus na olwokman bilong emlong beksait bilongdua i op. PotoNicky Bernard.
P2 Wantok Me 2 - 8, 2013 nius
PAPA Andrew Korarome em i noman nating. Em i gat namba tu longlong Hailans long wanem em i wan-pela olpela memba long IstenHailans Provinsel Gavman.Nau yet em i save ranim liklik
binis bilong em long Goroka.Na olsem em pikinini man bilong
em Andrew Korarome Junia i bi-hainim lek mak bilong papa. Tasol em i kamap long narapela
levol we em i skul i go antap nakisim save long kamap olsemakitek o man we bai i ken stailim nadisainim ol haus na bikpela ol bild-ing.Andrew Junia i bin greduet na
pasaut wantaim akitek digri longYunivesiti ov Teknoloji ( Unitech)long Lae i no long taim i go pinis.
Taim em i kisim digri – AndrewSinia husat i bin kamap long gre-duesen i bin kapsaitim planti aiwaralong wanem, em i lukim pikinini bi-long em i greduet, bikpela samtingwe Andrew Junia i bin stadi na wokhat tru long planti yia long kisim.“Skul bilong ol pikinini em i
bikpela samting, olsem na mi ama-mas olsem Andrew Junia i wok hatna kisim digri na em i bikpela save-mak bilong en,” Andrew Sinia i tok.
‘Olsem papa – Olsem pikinini’Sape Metta i raitim
PAPA NA PIKIKNINI: Amamas i kilim papa na pikinini – Andrew Korarome Sinia na Andrew Korarome Junia bihain longgreduesen seremoni long UNITECH long Lae i no long taim i go pinis.
PASIN bilong repim obagarapim meri, na kilim dainarapela, moa yet ol meri,we ol i sutim tok long wokimpuripuri long kilim dai nara-pela, i go bikpela tru nau.Olgeta de yumi harim long
ol nius long redio, ritim longniuspepa na lukim na harimlong TV ol nius ripot longpasin reip na kilim dai nara-pela long kantri, tasol moayet long ol taun na longHailans rijen.PNG i kisim piksa na nem
nogut long intanesenel levellong ol dispela pasin nogut,na long las wik, ol intane-senel Non Gavman Ogenais-esen i bin salim petisen i gatol signetsa bilong ol we ol binagensim strong dispela olpasin nogut i kamap longkantri long ol meri na ol nara-pela moa.Mekim na gavman nau i
gat bikpela hetpen na i laikgo hetim loa bilong kilim daiol kriminel na bikhet man iwokim ol dispela pasin nogutlong sosaiti, komyuniti nakantri.Long dispela wik, Praim
Minista, Peter O’Neill i tokstrong olsem PNG i karimbikpela sem long ol pasinnogut na gavman bilong embai go hetim loa we ol pas-taim gavman i bin mekimlong kilim dai ol kriminel na olbikhet man.Ol narapela bikpela mekim
save we Praim MinistaO’Neill i tok long go hetim emlong putim long laip kalabusol man i repim meri, rausim,senisim na putim strongpelasoseri (sorcery) loa long paitagensim dispela pasin, givim20 yia kalabus long ol lain ibrukim lika (strongpela dring)loa bilong strongpela dring
na wokim hombru, givim 50yia kalabus long ol lain i kisimol spakbrus na wokim trabel,groim na salim mariwana tu,na moa.Katolik bisop bilong Hagen
Asdaiosis, Asbisop DouglasYoung SVD i tok kilim dai olkriminel i wokim ol bikpelatrabel na repim ol meri i noansa long hevi, o bai no napstopim pasin long kamap.Tasol kamapim ol progrem
long helpim ol yangpela manna sapotim ol polis long kari-maut gut wok bilong ol.Asbisop Douglas i sapotim
ol toktok we Komyuniti Divel-opmen Minista, LoujayaTony, i bin wokim long opimbung bilong Nesenel Kaun-sel bilong ol Meri long Hagenna tok olgeta man husat irepim meri, bagarapim merina kilim dai narapela i pikininibilong wanpela mama.
Olsem na Minista Toni isalensim ol meri/mama longskelim na glasim rot ol ilukautim na givim stiatok longol pikinini bilong ol, kmap olgutpela piksa long ol naskulim ol olsem vailens nabelhat o pasin bilong paitimnarapela i no rot bilong stre-tim hevi.“Mi tingim dispela toktok
antap long ol hevi agensim olmeri i wok long kamapbikpela moa long dispelataim.“Tingting bilong planti we
Ateni Jenerel i stap insaitlong en i singaut long kilimdai man loa i mas go het.Dispela i no samting we MisLoujaya i bin toktok agen-sim? “Kantri bai givim gutpela
piksa i go long ol yangpelaman olsem sapos wanpelaman i givim ol hevi, ol mas
kilim dai ol? “Yumi save olsem kilim dai
narapela i no nap stretimhevi o stopim ol man longwokim ol bikpela trabel.“Ol lain i wokim ol bikpela
trabel i n o bilip olsem ol baiholim ol o putim ol long kal-abus, nogat.“Bikpela samting long
stopim kraim i no kainbikpela mekim save olsem,tasol save olsem bai gatmekim save.“Toktok long mekim save
bilong kilim dai man long olbikpela asua man wokim iwankain tasol olsem tum-buna pasin long pei bek wePNG i gat long en, na dispelaem i hap long hevi yumi gattude long en,” Asbisop Dou-glas i tok.Em i tok ol dispela samting
i mas kamap na i no kilim daiol trabel man.
“Sapotim ol progrem baihelpim ol yangpela man ipainim wok, luksave na pilimgut long laip olsem ol i gatsamting long wokim n ahelpim ol yet.“Strongim na sapotim gut
ol polis long painim, holimpassim na kotim ol lain ibrukim loan a wokim bikpelatrabel.“Givim kliapela mesej o
toktok olsem sapos yu wokimdispela na ol i painim yu, baiyu kisim mekim save.“Senisim ol tumbuna pasin
bilip we i strongim pasin bi-long lukautim ol lain i wokimrong.“I moabeta yumi lukluk
long kamapim ol polisi o loabai edresim ol vailen longdispela kantri, na i no dispelabai kamapim moa hevi longkantri,” Asbisop Douglas itok.
Kilim dai bai nonap pinisim hevi...Strongim ol polis na putim ol sapot progrem
l BIK moning ANZAC De sevis we Ok Tedi Maining Limitit (OTML) i binredim na go pas long em long las wik Fonde long Tabubil i bin makimanivesari bilong ol soldia bilong Australia na Nu Silan long Teki long olsakrifais we ol bin mekim long lukim olsem pipel i gat fridom na demokresi.Samting olsem 140 pipel i makim Hai Komisin bilong Australia, ol tisa nasumatin i bin kam olgeta long Scots Kolis long Sidni, Australia, ol membabilong Tabubil komyuniti na ol ples klostu long main eria bin kamap long .
l Tabubil Sekonderi skul i no long taim i go pinis i bin opim 4-pela nupelaklasrum bilong ol Gret 11 sumatin. Dispela projek em Ok Tedi MainingLimitit na PNG Sastenebol Divelopmen Progrem (PNGSDP) i givim haphap mani long K10 milian manimak bilong kamapim gut edukesen longWesten provins.
Ol Hap Hap Nius:
BUNG: Praim Minista Peter O’Neill i bungim nupela Hai Komisina bilong SriLanka, H.E Edmiral Thisara Samarasinghe long aste bihain long em bin golukim em long opis bilong em long Palamen. Tupela bikman i bin toktok longol bailaterel o wok pren namel long tupela kantri, tred na invesmen, divelopmenna teknikel koporesen na ol narapela rijinel na intanesenel isu. Poto: PM’sMidia Yunit
Me 2 - 8, 2013 Wantok P3nius
Hangamapimman no
gutpela rot:Kua
HANGAMAPIM man inap em i dai, em i no gutpela rot bi-long kilim man aninit long det penalti bilong yumi.Dispela em i tingting bilong Jastis Minista Kerenga Kua.Mista Kua i tokaut dispela wik olsem Kriminal Koud Ekt
we nau i stap long kantri, i makim hangamapim, olsem wan-pela rot tasol bilong kilim ol kalabusman aninit long detpenalti.“Pasin bilong hangamapim, em planti save lukim olsem
em i pasin pait tumas, bihainim wanpela tok askim i binkamap long kantri sampela yia i go pinis.“Na nau yet, wanpela rot tasol aninit long Seksen 614 bi-
long Kriminal Koud Ekt, we i tok olsem mekimsave bilongdai, em bilong hangamapim man inap em i dai,” Mista Kua itok.Tasol maski kantri na gavman i laikim bai i mas i gat
strongpela loa bilong stopim ol manmeri long kilim ol ara-pela, dispela kain kilim dai manmeri, i ken pulim bikpelatokkros long ol arapela kona bilong komyuniti.Mista Kua i tok nau gavman i wok long lukluk long ol ara-
pela rot bilong mekimsave na kilim dai manmeri i asua nakilim ol arapela, we i isi moa.“Wok i go het nau aninit long stia blong Konstitusenal na
Loa Rifom Komisin, na Dipatmen bilong Jastis na Atoni Jen-eral long senisim Kriminal Koud long inapim olgeta arapelarot bilong mekimsave long ol man i sanap wetim mekimsaveaninit long det penalti,” em i tok.Las wik, Mista Kua i bin kamaut strong long tok olsem gav-
man i redi long senisim loa bilong sanapim strongpela loana mekimsave bilong ol lain i save kilim nating ol meri bi-hainim sut tok long pasin sanguma na posin.Dispela wik i lukim Mista Kua i tokaut long painim nara-
pela rot na senisim loa.Tasol em i no laspela tok.“Nau mipela i toktok i stap, na wok long painim rot bilong
strongim loa, mi laik toksave long ol yupela husat i wok longsutim tok nating long ol lain i no asua, na painim rot longkilim ol. Sapos yu go het yet long mekim dispela paul pasin;yu mas lukaut nau. Husat manmeri i mekim dispela longnau, bai yu stap aninit long olgeta senis mipela i wok longmekim nau long ol loa bilong det penalti. Taim mipela i pin-isim olgeta wok, na mipela i holim yu. Yu bai go long kot, nayu bai stap aninit long olgeta nupela senis mipela i wok longpaitim tok long sanapim nau yet,” Mista Kua i tok.
Han bilong olUOG sumatinLONG wik i go pinis, olsumatin long Yunivesiti ovGoroka i bin sgtraik, na longsoim belhevi bilong ol longmenesmen tim long yunivesit,ol i brukim glas bilong dispelabas. Kos bilong dispelabagarap em i winim K5,000.Long wankain taim, lokolmemba bilong Henganofi,Robert Atiyafa, husat i wan-pela memba long YunivesitiKaunsil bilong UOG, i toktoklong ol sumatin long taim ol ibin straik long wik i go pinis.Stori na ol Poto: Sape Metta.
Rejistaim Citifon bilong yuna Pawa Mita Namba bilongyu wantaim BSP Brens bi-long yu tude na peim 50ttasol!
Step 1
l Mita bilong yu yet
Taipim “Top” larim spes,taipim “Easi” larim narapelaspes na taipim hamas yulaikim.
(olsem: Top Easi 10)
lMita bilong narapela
Taipim “Top” larim spes nataipim “Easi” larim narapelaspes, na taipim “mita namba”*larim narapela spes, nataipim “hamas yu laikim”
(olsem: Top Easi 186133810)
*Mita Namba em yu masnominetim long BSP akaunbilong yu pastaim, bifo longyu baim EasiPayTopUP bi-long narapela.
Step 2
Salim teks mesej i go long16288 na wetim bekim i kamlong Mobail Benking.
Mobail Benking bekim: BSP955xxx Requesting K10TopUP for “Your Name” Eas-iPay Meter #.
Bekim wantaim TopUp CodeE123456 sapos em i stret.
Step 3
Salim bekim i go long 16288wantaim TopAp koud longtok oraitim EasiPay TopUpna wetim bekim i kam longmobail benking.
Mobail Benking Bekim: BSP123xxx TopUp successful00001234567. Your K10EasiPay token isxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx for13.6 units.
Long save moa, ringim24/7 Kastoma Kea long3456789.
Baim Easipay bilongyu wantaim Citifon
SMS Sevis
niusP4 Wantok Me 2 - 8, 2013
OL lain gat disabiliti tok-out olsem ol propeti namenesmen bilong sentano ron gut na singautlong gavman long kwik-taim kamapim wanpelainkwairi o wok painimlong ron bilong admin-istresen bilong PNGSenta bilong Disabilitilong Hohola long NCD.Ol disabiliti lain autim bel-
wari na tok ol no klia longron bilong administresen,na tu ol fanding save kamlong stretim ol fesaliti bilongkamapim trening bilonghusat gat disabiliti na tu, olgat bikpela komplen olsemnau memesemen no tok
klia long finanseL ripot longol na ol bisnis haus husatsave sapotim ol long fand-ing.Ol ten pela disability lain
bin sainim wanpela kom-plen pepa na givim longwantok nuispepa tokoutolsem nau menesmen woklong kamapim bikpela paulpasin na rentim out olpropetis bilong senta napaulim ol mani na ol toknogat wanpela bilong ol dis-abel lain stap insait longmemesmen long makimmaus na save long rot manigo na kam insait long ronimsenta.Maus man bilong ol
David Maranda em tu wan-pela praivet akauntent toknogat wanpela man tasol
go pas na lukautim akunt napropeti bilong PNGRC natok moa olsem gavman naNGO gat bikpela luksavelong PNGRC na tok inkwarimas kamap na loa masmekim save long husatmekim paul pasin stap.Namel long ol komplen
bilong ol we ol laikim gav-man long kwiktaimkamapim investigesen em:lOl institusen haus we ol
donas mekim longkamapim trening em naumenesmen I putim long renttasol mani go long wanemhap em ol tok ol no savelong ripot; nalWok painim mas kamap
sapos igat menesmen tim onogat, na sapos igat ol laiksave long husat em ol
membas.lOl laik save long husat
lain gat signeta long benkakunt bilong senta lOl laik save ol mani
kam insait long ol rentalproperties olsem ol haus natu long ol donors go longwanem akunt na rot dispelaol mani go out.lOl laik save sapos bin
gat audit tim bin sekimakunt buks bilong ol tu onogat.As tingting bilong PNG
Rehabitesen Senta emgivim trenin long husatbungim taim nogut nakamap disabel na kam outlong haus sik long kisimtrenin long rot bilong lukau-tim ol yet na bai go longples bilong ol na usim tren-
ing save long stap long ko-muniti.Tasol ol komplen dis-ability lain tok dispela treninno kamp moa tasol oldonors na gavman isapot tulong mani na ol laik savewanem as tru na dispela inokamp.
PNG Rehabitesen SentaEm pastaim Nesnel naSupreme kot jas Stan Corryna meri bilong em MaryCorry wantaim na ol sam-pela waitman volentiakamapim long 1970s. tasolsenta bin bruk daun taimblek man tekova na ol ki-rapim gen long 1995.Wantok niuspepa i kolim
opis bilong ekseketiv direktaBrown Kapi long kisim moatoktok tasol nogat manansa long opis pon.
Ol disebol laikim inkwairi longpropeti na samting bilong SentaStanley Nondol i raitim
SIK HIV/AIDS em i no nap stop naem i wok long go long planti man-meri na ol pikinini tu, long wanemol manmeri bai no inap long stoplong silip i go i kam we planti longol bai no inap yusim gutpela tingt-ing long yusim ol samting olsem olkondom long banisim ol yet longdispela sik nogut.Nau yet, planti manmeri i kisim
pinis HIV/AIDS na ol i stap wan-taim dispela sik insait long wan-wan komyuniti bilong ol. Ol lain long komyuniti bilong ol i
save tok kros na mekim kainkainlong ol rausim ol bikos ol i saveolsem ol i gat sik HIV/AIDS. Tasol em ol man tu, wankain
olsem yumi so yumi mas kisim olwantaim bel isi olsem ol famili bi-long yumi, kaunselim ol na lukau-tim ol gut.Dispela pasin bilong rausim ol
mekim na wanpela oganaisesenem Lutheran Life Care (LLC)husat em Evengelical LutheranChurch of PNG (ELC PNG) i gopas long lukautim na sapotim iwanbel long kisim wok longkaunseling long ol lain PLWHA(Pipel i stap sindaun wantaim HIV-AIDS).LLC i luksave long dispela hevi
bikos i no gat gutpela wok kaun-seling olsem na em i bin kirapimwanpela wan-wik trening woksoplong Goroka, Isten Hailans we ol
patisipen long Hailans rijen naPapua rijen tu i bin kamap longkisim trening bilong kaunseling.Fasiliteta o man husat i bin go
pas long trenim ol patisepen longwoksop Mark Koland i tok, “dis-pela trening em i gat bikpela min-ing bilong em, long wanem mipelabai dil wantaim laip bilong ol man-meri husat i gat sik HIV/AIDS. “Na ol i nidim kaunseling so
mipela i mas helpim ol na givimgutpela kaunseling long ol so ol iken go het long i stap gut.”Em i tok em i no gutpela pasin
long rausim PLWHA.
“Yumi mas kaunselim, helpim namekim gutpela pasin long ol longwanem ol tu em ol pat bilong familina komyuniti bilong yumi,” MistaKoland em famili laip kodineta bi-long Katolik Sios Goroka Daisos.LLC administresen asisten
Loretta Batia, husat i bin kamap tulong kisim trening long dispelawoksop, i tok amamas long ol pa-tisepen, planti long ol em ol wokana leiman-meri long Luteran Sios. Em i tok dispela em i namba
wan taim long kain woksop longplanti senta long PNG tu.Misis Batia i tok amamas tu
olsem dispela woksop bai no inapkamap, tasol bikos long gutpelasios patnasip progrem em i stap,luksave na fanding tu em i kam nawoksop i go het.Em i go moa na i tok dispela em
i progrem bilong ol pipel na em baigo daun long ol distrik tu, so olpipel i mas kisim onasip long dis-pela progrem. Misis Batia i tok planti nupela
progrem bilong sios long kodinetna wok wantaim em i stap pinisolsem na ol sios i redi long wokbung wantaim long pait agensimsik HIV/ AIDS.
ELCPNG helpim pait agensim HIV na AIDSSape Metta i raitim
KISIM KAUNSELING TRENING: Ol woka na leiman-meri bilong ELCPNG husat i bin kamap na sindaun long wan wikHIV/AIDS Kaunseling trening woksop long Goroka, Isten Hailans long las mun. Poto: Sape Metta
SINGAUT i go long bikpelagavman long noken peimfri edukesen mani i go in-sait long akaun bilong olskul long Is Nu Briten, na oli mas pem i go insait longakaun bilong tresari opis.Edvaisa bilong Plening
long Edukesen long Is NuBriten, Paul Laore, i mekimdispela singaut long provin-sal, distrik na LLG sapotimpruvmen kibung longKokopo, las wik Fonde.Mista Laore i tok olsem
planti milian kina long friedukesen mani we nesenelgavman i peim, i go insaitlong akaun bilong ol skullong Is Nu Briten, i no stret.Moa yet, em i tok olsem
dispela mani em i pablikmani, na gavman i maspeim i go insait long opis bi-long gavman long bihainimprokiumen (rot bilongkisim), bai moa gutpelalong ol skul i bihainim longkam na kisim, na yusimlong ol skul bilong ol.Em i tok olsem i nogat
sek na balens long sekimsapos mani ol i yusim long
trupela na stretpela pasinlong karimaut ol wok bilongskul.Em i tok olsem sapos i
nogat sek na balens, paulpasin bai kamap long dis-pela bikpela hap mani ne-senel gavman i givim longkirapim ol skul i go hetlong provins.“Ol skul i mas wokim na
givim ol ripot long rot ol iyusim dispela bikpela pab-lik moni,” Laore i tok.Laore i tok olsem sam-
pela skul, ol risit ol givim ino soim wankain manimak ol i yusim long peim
ol samting long helpimskul.Em i tok olsem i nogat
asua long ol i yusim dis-pela bikpela pablik mani,em ol skul i papa long entasol ol i mas bihainim rotbilong gavman long gokisim long ol treseri opisna yusim bai gat rekot isoim olsem ol i yusim longtrupela na stretpela pasin. Long wankain taim em i
tok olsem i gat evidens isoim pinis olsem sampelahet tisa long sampela skuli baim pinis ol dabol kebkar wantaim windua i
tudak, lenkrusa kar, na olarapela samting i no bi-long yusim long ol skul. Em i tok dispela i soim
pinis olsem paul pasin ikamap long pablik manibilong ol skul.Laore i singaut long ne-
senel gavman long bi-hainim rot bilong gavmanlong peim fri edukesenmani i go long ol tresariopis, bai i mobeta bai i gatsek na balens i stap longhamas mani ol skul iyusim long karimaut wokbilong ol long kirapim olskul i go het.
‘Fri edukesen mani noken go long ol skul akaun’ – Edukesen AdvaisaMichael Novingu i raitim
Me 2 - 8, 2013 Wantok P5nius
WANPELA nupela kain sik ol ikolim long “Chikungunya Fiva”i stap pinis long kantri na plantipipel i wok long kisim nau.Dispela sik em wanpela kain
moskito ol i kolim long “Aedes” ikarim sik i givim taim em i kaikaimman.Olsem na tok lukaut i kam long
Nesenel Dipatmen bilong Helt(NDoH) long rausim ol ples we olmoskito bai karim kiau na kamapplanti.Yu ken luksave long sik
“Chikungunya Fiva”we planti pipeli wok long kisim long ol dispelasainmak.Skin i hot, bikpela hetpen, kol,
traut na pen long skru. Sampelalain i kisim dispela sik i ripotimolsem ol i kisim strongpela penlong skru olsem pen long sikataraitis bai stap long rein a 4-pelamun.Rot we pipel i kisim sik chikun-
gunya na i go long narapela emlong Aedes moskito i karim dispelasik i kaikaim ol. Na dispela moskito i save
kaikaim man long san tasol nagivim sik. Rot we yu ken luksave long dis-
pela kain moskito en em i gat blekna waitpela lain na spot mak longol bodi na lek bilong ol.Ples we dispela kain moskito i
save stap na tu, groa long en emlong ol klinpela wara olsem longwara i stap long kar taia, ol selkokonas, ol flawa pot, ol emptydram, ol jar o kontena, dram na olkain olsem.Kiau i save kisim namel long 7
na 10-pela de long bruk na kamapol bikpela moskito.Ples we dispela moskito i stap
na malolo long en em long ples itudak, kol na nogat san long en.NDoH opis i tok sapos yu pilim
olsem yu kisim dispela sik, gokwiktaim i go long helt senta ohaus sik long kisim tritmen omarasin, noken wet.NDoH opis i tok long daunim na
kontrolim sik ya, pablik i masrausim ol ples we moskito ya isave karim kiau na bruk longkamap moskito long en.Olsem na olgeta wik, klinim bak-
sait long haus bilong yu wantaimtu ol hap i gat wara long een, olpipia dram, flawa pot na ol emptytaia. Noken tromoi pipia nabautlong eria bilong yu o long baret,eria raunim hap yu stap long en oarere long rot klostu long yu.Vanimo long Wes Sepik em ples
we ol bin ripotim olsem sik i binkamap long namba wan taim insaitlong PNG, long las yia Oktoba.Ol i ripotim tu sik ya long Is Nu
Briten na Morobe Provins.
Lukaut long sikChikungunya
…Rausim ol ples em i karim pikinini
St. John Ambulens Klinik nes sekim mak bilong blut bilong ol pablik long Gordonsmaket. Poto: Frieda Kana.
Ol bosman bilong malaria na heltdepartmen wantaim Wol Helt Oge-naisesen i bin tok strong long dis-pela taim olsem, olgeta helt wokana ol pipel bilong Papua Niugini imas save nau olsem i gat wanpelamarasin tasol em helt dipatmen naWHO i oraitim long kisim taim yukisim sik malaria. Dispela marasinem ol i kolim tasol MALA-1. Tasollukaut long kisim nating dispelamarasin tu. Dispela em i wanpela bilong ol
bikpela toktok we i bin kamap longWol Malaria De long 25 Epril, 2013.Helt Dipatmen, malaria divisenwantaim Helt Promosen na Eduke-sen seksen i bin holim kibung longples Hanuabada insait long NCDlong tingim dispela de. “Olgeta lain husat i pilim skin hat,
helt woka i mas sekim blut blong
em pastaim. Sapos ol i painim bi-natang bilong malaria long blut bi-long em orait bai ol i givim emsaplai bilong MALA-1 long wanpelakala, kala skin pas na bai ol i dringlong tripela de. Sapos ol i no sekimblut bai noken kisim marasin nating.Siklain bai i no nap moa long kisimol marasin olsem klorokwin na ata-sunate na atimita we ol famesi tu isave salim,” Menesa bilong Malariaprogrem, Mista Makita i tok.Wok bilong sekim binatang bilong
malaria long blut, (Rapid Diagnos-tic test) nau i kamap isi tru wantaimhelpim bilong Global Fan, na naubai olgeta lain husat i pilim sik oskin hat, i ken sekim blut pastaimna bihain ol i ken kisim marasinsapos ol i gat binatang bilongmalaria long blut bilon gol. Dispelawe bilong sekim blut bai i no hattumas long wanem liklik masin bi-long sekim blut em i stap wantaimol helt wokman meri long hausik, na
klinik, olsem na taim bilong wetimtes em 20 minit tasol na bai yu kensave, yu gat malaria binatang longbodi bilong yu o nogat.Deputi Sekreteri bilong Helt Di-
patmen, Mista Dakulala i tok longdispela de olsem long wanem as naol i holim nius miting na belo kaikailong bikpela Gren Papua Hotel, emlong wanem helt dipatmen nau i laikbringim ol praivet sekta i kam insaitlong sapotim dispela pait bilongrausim malaria long PNG. MistaDakulala i luksave tu long ol ara-pela korporet seka lain olsem (PSI)Populesen Sevis intenesenel, Ro-tari Agens Malaria (RAM), na OilSearch. Oil Search Helt Faunde-sen i mekim planti gutpela wok longol komyuniti insait long Papua Niug-ini, kain samting olsem skel i gatkain kain kala namba na MarasinStoa Kipa (MSK) bilong mekim olpikinini bai laikim sekap na kisimmarasin.
MALA-1 em i marasin stret bilong kilim malariaFrieda Kana raitim
Wokmeri bilong NCDHelt soim skinpas bilongputim MALA-1saplai taim sikman i gokisim marasinlong WolMalaria DePoto: FriedaKana
Me 2 - 8, 2013 Wantok P7nius
NCD Helt na Nesenel Dipat-men bilong Helt Promosenna Edukesen i bin rereimwanpela bikpela kibung bi-long ol lain i witnesim WolMalaria De long Fonde 25Epril long bikpela plesHanuabada insait long Ne-senel Kepitel Distrik. Ol skul sumatain bilong
Sen Maikel, HagaraPraimeri na BadihagwaSekonderi Skul i bin go paslong ol mas na pilai bilongmalaria long dispela de taimol bikman bilong Helt, WolHelt Ogenaisesen na Min-ista bilong Helt wantaim olarapela patna ogenaiseseni bin kam. Minista bilong Helt i bin
givim bikpela toktok longdispela taim na sampelatoktok bilong em i olsem,klostu 90 pesen bilong pop-ulesen bilong Papua Niuginii stap long birua bilong kisimsik malaria. insait long ol-geta distrik namba bilong olmanmeri na pikinini i kisimmalaria i wok long go antapolgeta taim. Na em i tok in-sait long Westen Pasifikkantri, yumi Papua Niugini ikisim bikpela namba stret.Samting olsem 1.7 milienlain i save go long hausiklong olgeta hap bilong kantrina sekim blut o kisimmarasin long sik malaria, nai nap long 600 dai i savekamap long sik malaria tasollong wanwan yia.Tasol Mista Malabag i tok
namba tru long kantri embai bikpela moa bikos i noolgeta hap long kantri i savegat gutpela hausik na heltrekot. Planti insait long ples
kanaka bilong yumi i savesik na kisim marasin tasolnogat rekot, na sampela isave sik na dai na em tunogat rekot. Olgeta demalaria i save wokim naman, meri na ol yangpela nalapun, bel mama na olpikinini i save kisim malaria.Ol i save lusim skul na wokna dispela i save mekim naol femili i no save gat kaikailong haus na tu ikonomi bi-long kantri i save kisim hevi.Em i save bringim dai nogattoksave bilong em, na istilim papa, mama, brata,susa, pikinini na kilim i dai.Taim yumi tingim dispela
de 25 Epril olsem WolMalaria de, ol gavman bi-long wol tu bai tingim promisbilong ol long inapim ol Mile-nium Divelopmen gol longdaunim malaria inap long2015. Dispela yia i wok longkam klostu stap na mak bi-long olgeta kantri em longrausim malaria na nogatman i mas dai long sikmalaria long taim yumi kisimyia 2015. Tasol Minista i tok olsem
long las tripela 10 yia i gopinis, gavman i no givimbikpela namba long wok bi-long daunim malaria, olsemna namba bilong malaria igo antap tru winim long taimbilong 1950 taim Australiagavman i bin putim kainkainlo na we bilong kisim natnatna binatang bilong malaria.Nau yumi mas askim, bilongwanem na dispela i kamap?Watpo bai gavman i nogivim bikpela tingting longdaunim malaria, taim dis-pela sik i save kisim 90 mi-lien pipel long wanwan yia?Yumi lukim ol wantok bilongyumi long Solomon Ailan na
Vanuatu, we ol i putimbikpela wok i go insait longwok bilong malaria nan auol i nogat hevi olsem yumigat. I gat senis i kamap liklik
long kantri, i no bikpelatumas tasol mi laik tok ama-mas olsem yumi surukimwok i go liklik moa. Mitokaut long wok bilong givimaut taunam (mosquito nets)i gat marasin long wanwanfemili. insait long las tupelaten krismas dispela wok bi-long givim aut taunam ihelpim long daunim liklik sikmalaria.Na yumi mas i gat gutpela
we bilong sekim blut longlukim binatang bilongmalaria na bai yumi givimgut marasin long ol siklain.Long dispela nau i gat wan-pela we bilong skim bluthariap i go aut long olgetahelt klinik na hausik long oldistrik nap les kanaka. Nadispela sekap em bai yuwokim insait long 20 minittasol na bai ol i givimmarasin ol i kolim tasol longMALA-1. Global Fan i bingivim mani long baim ol dis-pela masin bilong sekimblut. Helt Minista i tok amamas
long Helt Dipatmen longmekim wok long bungimmani na wok long mekimwok bilong malaria. Long2005 i kam 2009, GlobalFan i bin givim 20 milienAmerika dola aninit longraun 3 gren. Na long dispelaraun 8 gren, Global Fan igivim ken 120 milien dolamoa, na AusAID i givim 3milien Australia dola insaitlong dispela 3 pela yia. Dispela em ol gutpela
risoses long Helt Dipatmen
bai mekim gut wok bilongmalaria. Olsem na bikpelasalens i stap long dipatmeni mas mekim gut ol plenlong ronim dispela wokbikos mani i stap pinis. “Mi gat bikpela amamas
long ol praivet patna tu i woklong helpim long daunimmalaria. Planti ol main kam-pani na ol kampani bilongpainim wel i save mekimwok bilong malaria insaitlong laisens eria bilong olyet na ol i wok poromanwantaim dipatmen bilongmi.” Mista Malabag i tok. “Ol arapela lain olsem
RAM (Rotary AgainstMalaria) i mekim bikpelawok bilong wasim ol taunamlong marasin na givim autlong komyuniti wantaim lik-lik prais tasol. Ol i kisimmani gren nau long GlobalFan tu long mekim dispelawok,” Em i tok moa.Populesen Sevis intene-
senel (PSI) wanpela intene-senel NGO i kisim tusampela mani long GlobalFan long wok bilong senisimpasin na tingting bilong olpipel long komyuniti long webilong stopim malaria i noken go het long kisim olfemili na ol arapela lain. Nadispela wok bilong PSI longkomyuniti i mekim na plantilain nau i save slip aninitlong taunam. Dispelahelpim em bai go long olples we nogat gutpela rot nahausik i stap long len. Dispela pait bilong dau-
nim malaria i no wok bilonggavman tasol, nogat em inidim olgeta lain long wokbung wantaim long winimdispela pait. Nogat PapuaNiugini man, meri o pikinini imas dai long sik malaria.
Yumi Rausim Malaria!Frieda Kana raitim
Stanley Nondol,nius ripota bilongWantok Nius sekimblut wantaim nupelastail bilong sekimmalaria binatanglong Wol Helt Delong Haunabadaples. Poto: FriedaKana
Sik tsikungunia fiva (Chikun-gunya Fever) em i wanemsamting?
Wanpela nupela sik, Siktsikungunia fiva, nau i stap longPapua Niugini. Dispela sik em isave kamap long taim natnat nembilong em Aedes i kaikai wanpelaman. Dispela sik i wankain olsemdengki fiva.Bai yu save olsem wanem,sapos yu kisim Sik tsikunguniafiva?
Taim yu kisim Tskungunia fivabai yu kwiktaim pilim skin hot,strongpela hetpen, pilim kol sik,bel kirap long traut o traut na olbun bilong bodi bai pen. Mak bi-long dispela sik i save gat strong-pela pen long join o bun tasol sikya i no nap kilim man i dai. Sam-pela siklain i pilim strongpela pentumas long join na bun bilong olna em i stap longpela taim tumaswinim ol wik na mun.Taim natnat aedes kaikaim yuhamas taim bai yu stap bihainna bai yu pilim sik?
Namel long 2 pela na 12 pelade bihain long taim aedes natnati kaikaim yu, bai yu pilim sik.Sik tsikungunia fiva i save raunolsem wanem?
Em i save raun taim Aedes nat-nat i kaikaim wanpela man i gatdispela sik na bihain go kaikaimnarapela i nogat dispela sik.Wanem taim Aedes natnat isave karim pikinini?
Aedes natnat i save putim kiaulong ol samting i save holim wara,kain olsem olpela taia bilong kar,olpela sel kokonas, plawa pot,glas bilong sanapim flawa, olpeladram na ol kainkain kontena. Kiaubilong dispela natnat i ken kamapbikpela namel long 7 na 10-pelade tasol. Em i ken slip o stap mal-olo insait long haus na long olarapela hap we em i gat tudak,sedo na ples i kol liklik.Bai mi kisim Marasin?
Sapos yu pilim sain bilong Siktsikungunia fiva, yu mas go longhausik klostu long yu hariap tasol.Noken wet long sik bai kamapbikpela.
Nau long dispela taim yet, inogat wanpela marasin bilongdispela sik tsikungunia fiva stret,tasol ol dokta na nes bai givimsampela marasin we ol i ting bai iken helpim sikman. Olsem nasapos yu pilim olsem dispela sik ikisim yu, orait yu ken kisimmarasin dokta o nes i makim, naslip na malolo planti, dring plantiklinpela wara na bai yu orait.Harim gut! Husat i kisim dis-pela sik em i mas slip insaitlong taunam inap sik i pinis.Bai stopim sik olsem wanem?
Nau yet i nogat marasin bilongoraitim or stopim dispela sik, longPNG, olsem na ol komyuniti nafemili i mas rausim olgeta ples wemoskito bai putim kiau. Yumi masbagarapim ples bilong ol i kenkamapim planti natnat na baiyumi ken daunim sans bilong siki raun.
Bilong yumi long abrusimAedes natnat long kaikai yumi,yumi mas:l Klinim arere long haus bi-
long yumi na karamapim olgetahap graun i gat wara long en.lOl lain i mas yusim ol
marasin bilong kilim natnat olsemmoskito koil, na ol motin sprei.Lukaut gut taim yu yusim ol dis-pela long ol mangi na ol lapun.lRausim olgeta samting we
inap long holim wara na kamapimkiau bilong natnat.Stopim natnat long karim kiauOlgeta “wanwan wik” yu masmekim olsem
Lukluk insait na ausait longhaus na ol arere bilong haus.lYu mas rausim olgeta samt-
ing we i holim wara nating, olsemtaia bilong kar, rabis dram, flawapot na ol glas bilong holim flawa.lRausim olpela wara insait
long ol tang, dram na baket, olwara kontena, o plastic bilonghaitim kaikai, bipo long yupulimapim gen, na rausim tu longol sel kokonas,. lKaramapim maus bilong
wara tang, dram wara na o ara-pela wara kontena wantaim waiastrena.Wanem samting yu mas mekimlong “wanpela taim olgetamun”lRausim ol lip diwai long gata
bilong haus bilong yu na rausimwara long ol simen bilong waratang na pam wara sapos i gat.lOlgeta samting yu mekim
long wanwan wik, yu mas mekimlong wanpela taim long wanwanmun.Wanem samting yu mas“mekim olgeta taim”lNoken tromoi pipia nabaut. lNoken tromoi ol pepa kap,
wara botol, empti tin nabaut longol rot bilong wara, sait bilong rot,gras o ples nating na long ol hapwe ren wara bai i ken pas na stap,em bai kamapim ples bilong nat-nat i tromoi kiau bilong em nakamapim planti natnat. Olgeta dispela step yumitokaut antap em yu mas bi-hainim olgeta mun.
Long save moa: Ringim HeltDipatmen imejensi Kontrol Sentlong telepon namba 323 6179 o301 3826. Fax namba: 323 6179email: [email protected]
Toksave bilong Sik Tsikungunia Fiva
Raun Lukim ol Meri na Pikinini:
meriniusP10 Wantok Me 2 - 8, 2013
MI bungim planti hevi taim man bilong mimaritim narapela meri na lusim mi wantaimtupela pikinini, krismas bilong tupela em 5na 3, bihain long 6-pela yia marit laip. Mi na man bilong mi, mitupela i tisa, tasol
em i no man bilong toktok tumas, na mi meribilong toktok planti.Pasin bilong mitupela i no wankain na i
gutpela long mitupela i mas bungim nakamapim wanpela gutpela famili, tasolnogat. Mi wantaim bikpela maus bilong miem oltaim mi save laik bosim man na hatlong daunim mi yet. Dispela pasin bilong mii mekim na man i no toktok na isisi, i gopainim narapela meri. Yu ting dispela baisenisim mi? Nogat tru. Em i mekim bel bi-long mi i hat na paia moa yet.Taim man lusim mi, mi wari na bel bruk
tasol mi belhat tu. Mi wari olsem mi wanpelasingel mama nau, na bai mi lukautim tupelapikinini olsem wanem? Olsem wanem baimi kamap mama na papa long wankaintaim. Mi lukim olsem laip bilong mi em ikam pinis olsem na mi no save bai mimekim wanem long laip bilong mi na olpikinini.Mi boil na kuk long insait na klostu taim
mi pairap nating insait. Olgeta pilim long belbilong mi i go daun olgeta na mi ting laip bi-long mi kamap i pinis nau. Mi gat bikpelasore, pret na sem tu. Ol lain bilong mi na olarapela manmeri bai ting wanem long mi?Tinting bilong mi i no wok gut nau. Planti
taim mi save paul na lus tingting na sik bi-long ol lapun long bun pen i wok long kisimmi na ol han na lek bilong mi i solap na luk-luk olsem mi bai sindaun long wil sia naulong laip taim bilong mi. Mi kamapim belsua tu long wanem mi hat long lusim rongbilong man bilong mi long lewa bilong mistret.Ol pikinini bilong mi tu kisim bikpela wari
na skul bilong ol i no kamap gut na plantitaim bikpela gel bilong mi i save sindaun nadriman nating long skul na ol tisa i save kroslong em.Mi nogat hop na klostu tru long mi laik dai,
em wanpela pren bilong mi i tokim mi longJisas. Em i tokim mi olsem Jisas i ken pin-isim olgeta wari bilong mi na bel bruk na sikna kainkain hevi em i nap long rausimsapos mi kisim em kam insait long laip bi-long mi. Na tru stret. Taim mi kisim Jisas kam in-
sait long laip bilong mi, mi kamap nupelagen. Nambawan em spirit bilong mi i kamwanbel wantaim God papa, na bel isi i kaminsait long mi na bodi na tingting bilong mi istap isi gen. Nambatu, mi kisim gutpela tingting gen
na bihain long 6-pela mun, olgeta hap bodibilong mi kamap orait gen tasol mi no kisimwanpela marasin. Mi lain long ritim baibelna tingting moa long tok bilong God na olgutpela promis bilong em. Mi pre na sings-ing long God na dispela i kamap marasin bi-long mi na mi kamap nupela gen olsemnupela liklik meri.
Sapos yu laik save moa; toktok wan-taim wokmeri bilong Bikpela, BarbaraLunge, Rivers of Grace intenesenal Min-istri. P.O. Box 3063. Boroko. NCD. PapuaNew Guinea. B Mob 67331426 OR71075829 DG.
Yut, Meri na Famili
Pastor Barbara Lunge
Bikpela hevi ikamap taim marit
i bruk
OL meri na pikinini long Van-imo, Wes Sepik o SandaunProvins bai kisim moa helpimlong ol polis taim ol i bungimhevi long ol man i paitim nabagarapim ol na tok tenkyu igo long gavman bilong Aus-tralia na PNG. Dispela i kamap long
wanem, polis long Vanimo iopim nupela Famili na SeksuelVailens Yunit (FSVU) longVanimo Polis Stesen long Epril18.Asisten Komisina bilong
Polis na bosman bilong PablikSefti Divisen, Jim Wan taim emi luksave long kontribusen bi-long gavman bilong Australia
na PNG, i tok PNG i gat bikpelahevi long pasin bilong paitimnogut na bagarapim ol meri.Em i tok olsem ol lain i go
pas long wok bilong lukautimloa na oda long kantri, ol mashelpim gut ol merit aim ol ibungim kain hevi olsem.“Long mekim ples i gutpela
na ol mama i bungim hevi i kenkam na putim ripot, i mas gat olsevis na ol polis opisa husat ikisim spesel trening long dis-pela eria. Dispela yunit baigivim kain sevis stret,” ACPWan i tok.Ol bin statim ol FSVU long
2008 long Nesenel Kapitel Dis-trik na ol hap olsem Boroko,
Badili na Waigani Polis Stesen.Nau ol i opim moa sevis olsemlong ol narapela hap bilongkantri.“Royel PNG Konstebuleri i
wokim komitmen long stopimkamap bilong ol hevi long familina seksuel vailens.“Mipela i sanapim ol FSVU
long ol polis provinsel hetkotana ol polis stesen.Taim moa pipel i luksave, bai
moa pipel i laikim dispela sevisna mipela i mas inapim ol,”ACP Wain i tok.Provinsel Polis Komanda bi-
long Sandaun, SuperintendenRobert Gesa i tok em i ama-mas long yunit i op long Van-
imo long wanem, bai em ihelpim long lukluk na stretimplanti ol famili na seksuelvailens hevi i kamap long dis-pela taim.Em i tok dispela yunit bai
givim sevis long ol lain we isave pondaun long hevi na ol ilaikim sapot bilong polis.Dispela projek i kamap bi-
hainim wok patna namel longgavman bilong PNG na Aus-tralia. Gavman bilong Australiai save givim mani sapot lon gFSVU aninit long patnasip ol igat wantaim Loa na JastisSekta Patnasip, taim gavmanbilong PNG bai fandim ol op-eresen kos.
Vanimo gat Meri kisimhelpim senta
EM i bikpela samting long sapo-tim ol projek long helt na eduke-sen we i karamapim ol liklikpikinini.Na long putim ol pikinini long
skul na ol i ken lainim taim ol iliklik .Sif Eksekyutiv Opisa bilong
Wol Visen Australia, TimCastello, i wokim ol dispela tok-tok taim em bin raun i kam longPot Mosbi long tupela wik i gopinis.I karimaut ol projek long ATS
na 9 Mail.Niusmeri bilong Redio Aus-
tralia Pasifik Ikonomik Bisnis,Jermima Garrette, EksekyutivOpisa bilong Buk bilong olPikinini, Joanne Grenenger nakantri dairekta bilong Wol VisenPNG, Dokta Curt von Bogus-lawski, i bin raun wantaim MistaCostello long raun bilong emlong Mosbi.“Yumi save olsem i moabeta
long putim ol pikinini i go longskul taim ol i liklik yet na ol bailainim hariap bikos tingting bi-long ol i save op hariap. “Yumi save olsem ol papa-
mama i lukim ol gutpelsa samt-ing i kamap na ol i ken lukim olgutpela lida long bihain taim,sapos ol stori mi harim tude itru,” Mista Costello i tok. Pot Mosbi Children’s Komyu-
niti Edukesen (POMCCE) em iwanpela projek i stap nau long4-pela yia bihain ol bin statimlong Oktoba 2008 wantaimbikpela tingting long helpim nasapotim kamapim gut laip bi-
long ol setelmen pikinini longMosbi.Ol POMCCE projek i stap
nau long 8 Mail Blok 3 na 4,Ranuguri na Segani na ATS (8Mail).
Mista Costello i bin kirapnogut long ol meri lida na olvolantia taim ol bin autim oltingting bilong ol long ol divelop-men nit bilong ol na ol pikinini bi-long ol.
Lainim taim pikinini i liklik em bikpela samting
SKELIM TOKTOK: Tim Costello i toktok wantaim bos bilong Wol Visen long PNG, Dokta Curt von Boguslawski,taim Joanne Grenenger bilong Buk bilong ol Pikinini i lukluk na harim i stap. Poto: Vol Visen PNG opis
SAVE MEKIM BIKPELAWOK: Sampela ol wok-meri bilong Sen John’sGerehu Distrik Haus sik isave wok hat long lukau-tim planti siklain i sanapwantaim komyuniti lidabilong Wod 7 Kaunseleria long Gerehu, NCDem Mato Posu. Poto:Veronica Hatutasi
Frieda Kana i raitim
TOK lukaut i go aut long pab-lik long dispela kantri longnoken kaikai tumas sol,noken dring tumas na smok igat kefein long ol, na sekimpresa bilong blut oltaim longantap namba i mas stap long130 mak, na daunbilo nambai mas 90 o aninit long 90.Dokta Peter Olali em wan-
pela dokta bilong Pot MosbiJenerel Haus sik (PMGH) iwokim dispela tok lukautlong hevi bilong hai blutpresa, na sik suka na bihainol wokman bilong NCD Helt isekim blut presa na sik sukalong 300 wokman meri. I gat ol mak bilong presa
bilong blut olsem 90 pesenem nogat man i save, 10pesen em i kam long hevilong bodi o wari na dispelaem yumi ken kontrolim tasolsapos em i go bikpela emolsem hevi nau na ol Ne-senel Risets institut i toksavelong ol lain long sekim blut.Dispela em ol wokmanmeribilong helt tui mas sekim olyet.NCD Helt na Nesenel Helt
Dipatmen nius seksen i binwokim wanpela awenes longSik bilong blut i ron strongtumas na skelim sik suka in-sait long Gudmen Filda,kampani bilong fevoret flemflaua, long Trinde, Epril 102013. Long stat bilong las mun,
NCD Helt opis wantaim Ne-senel Helt Media na PablikRilesens yunit i bin raun longol maket bilong NCD nagivim fri helt toktok long sikbilong blut i ron strong tumasi go antap tumas na mak bi-long suka i go antap tumaslong bodi. NCD Helt wok, Mis
Rhonda i tok olsem olgetayia ol i save go long ol semkoporet kampani olsem BSPBeng na PNG Pots Kopore-sen long kamapim nem bi-long Wol Helt De tasoldispela yia ol i makim Gut-men Filda long luksave longWol Helt De. Em i tok dispela em i plen
bilong Praivet Pablik Pat-nasip Progrem bilong gav-man. Progrem bilong Wol Helt
De long Gutman Filda i statwantaim sampela toktok ikam long) Dokta Olali longhevi bilong hai blut presa, nasik suka na bihain ol wok-man bilong NCD Helt i sekimblut presa na sik suka longplanti memba bilong pablik.Dokta Olali i tok, long
watpo na ol i kamap wantaimdispela as tok bilonghaipatensen o Hai blut presaem ol i makim long tokautlong hevi i save kamap longhai blut presa long dispelataim. Em i tok wankain olsemwara paip, taim pres bilongwara i ngo daun, wara bairon isi, isi tru na taim presabilong wara i go antap warabai ron strong tumas. Blut bi-long man i save wok longwankain rot. Sapos blut presa i go
antap em blut bai ron hariaptumas na sapos em i godaun bai blut i ron isi, isistret.“Sik bilong blut i ron strong
tumas i no wankain olsem olsik we binatang i save karimlong wanpela man i go longnarapela, kain olsem T.B naHIV, nogat. Hai blut Presaem i save kilim man isi tasol,na i nogat wanpela sain baisoim yu olsem yu gat hai blutpresa, o blut bilong yu i ronstrong tumas. Wanpela rottasol long yu bai save longdispela em sapos yu go nasekim blut presa bilong yulong hausik.”Dokta Olali i tok long dau-
nim dispela kain hevi longblut, ol manmeri i mas lusimsampela gris long bodi na igat we bilong sekim hevi bi-long bodi long yu bai savesapos hevi bilong bodi bilongyu i orait o nogat. Em i tok moa olsem, ol lain
mas wokim eksesais moa nakaikai moa gaden kaikai. Dispela sik em wanpela
sik we i kamap long stail bi-long yumi long kaikai nastap, raun. Nau planti bilong yumi i
stap long taun em senisim
laip stail bilong yumi na tum-buan stail yumi no moa bi-hainim. Em i tok, sik suka o
daibitis em i olsem kasin bi-long hai blut presa olsem naol lain i mas sekim sukamak long bodi bilong ol longol helt klinik. insait longNCD siti, i gat 14-pela helt
klinik na haus sik we ol laini ken go long sekim blut nasuka mak. insait long NCD,i gat wanpela klinik em bi-long sik suka stret em BadiliKlinik em i stap baksait tasollong Badili intawel SevisStesen. Dokta Olali i tok ol lain i
ken go stret long dispela
klinik long sekim suka makbilong ol na skelim hevi bi-long bodi bilong ol na long-pela bilong ol. Dispela kainsain bai soim mak bilongblut i stap olsem wanem. Hai blut presa i ken
bagarapim ol kitni (kidneys),masol bilong lewa bai ikamap bikpela na ol rop bi-
long karim blut bai go likliktumas long karim blut i go ikam long het kuru na ol inap long pairap na bruk. Hai blut presa i save
kamap long ol lain husat igat krismas olsem 25 kris-mas na i go antap, tasol nauem ol yangpela lain tu i woklong kisim dispela sik.
Me 2 - 8, 2013 Wantok P13heltedukesen
NCD Helt wokim sik bilong blut awenes
Rhonda em wokmeri bilong NCD helt sekim blut presa bilongwanpela wokmeri bilong helt nius yunit insait long GudmenFilda konprens rum.
... Noken kisim ol gris na swit kaikai tumas
PNG SUSTAINABLE DEVELOPMENT PROGRAM LTDNOTIS BILONG NAMBA 11 ENUAL RIPOT MITING
8:30 Kilok Tunde Jun 4, 2013 Crowne Plaza Hotel
Stori bilong enPNG Sastenabol Divelopmen Progrem Ltd i bin kamap long wanpela agrimen namel long BHPBilliton naIndipendenStet bilong Papua Niugini na i kisim seaholding we BHP Billiton i holim longOk Tedi Maining Ltd.
Namba wan wok bilong Kampani em long sapotim ol progrem na projek we i promotim sastenabol divelopmen long gutpela bilong pipel bilong Papua Niugini, na moa yet, WestenProvins.
Aninit long ol Articles of Association and Program Rules, o lo bilongkampani,PNGSDP i masgat wanpela Enual Ripot Miting long Pot Mosbi. As bilong dispela Enual Ripot Miting, em longgivim sans long Kampani long tokaut long ol bikpela wok long Enual Ripot bilong en, na long larim ol tok askim ol stekholda bai gat.
Notis bilong Enual Ripot MitingToksave nau i go bihainim Program Rule 19.3 bilong Articles of Association bilong Kampaniolsem Enual Ripot Miting bilong ol Stekholda bilongKampanibaikamap long
8:30 moning Tunde Jun 4, 2013long Crowne Plaza - Ballroom 1 - 4, Pot Mosbi.
Dispela Enual Ripot Miting bai skelim Enual Ripot bilong Kampani bilong yia pinis long Desemba31, 2012 we i karamapim:
• Fainensal Ripot bilong Kampani na Ripot bilong ol Odita• Invesmen na ol rekod bilong moni bilong bihaintaim ol kolim Long Term Fund• Sastenabol Divelopmen Progrem bilong Westen Provins
Dispela toksave i kam long Siamanna Bod ov Dairektas bilong Kampani, igo long o lmausmanbilong Gavman bilong Papua Niugini, Westen Provins Provinsal Gavman, Ok Tedi Mining Ltd,na ol arapela ogenaisesen i gat laik long kamap long dispela miting.Bikos spes i save pulap hariap, yupela husat i gat laik long kamap long dispela kibung, i masrejista na salim nem bilong yupela na ol ogenaisesen bilong yupela, pastaim long Mande,Me 26, 2013, i go long:
PNG Sustainable Development Program LtdP O Box 1786, Port Moresby, NCD
Papua New GuineaTelepon: (675) 320 3844 / 45 Feks: (675) 3203855
Email: [email protected]
Tok Orait i kam long:Susil Nelson
Manager Corporate Governance
P14 Wantok Me 2 - 8, 2013 siosnius
KRISTEN yuniti em wanem? Planti long yumi i no luksave long wok yuniti
na yumi no save bung wantaim narapela siosmemba, pasto o lida manmeri. Yumi ting olsem nogut yumi go bung wan-
taim ol Roman Katolik o ol lotu Angliken, na baiyumi go long paia ples. Dispela kain tingting bilong yumi, yumi yet i
kamapim bikpela pret namel long arapela siosmemba o sios na i hat tru long putim bris nakam bung wantaim Jisas i laikim. Sapos olsem, yumi no ken autim tok long
Lav o laik pasin bilong God. Sapos maus wara i pulap long pasin laikim
na givim bel na insait long laip bilong yumi inogat, em yumi wok long giamanim God.Mausi swit na long leva bilong yumi i kamapim pinisbirua. Em nau yumi yet i brukim bris long yumiwantaim God na long wanpela na narapela.Dispela em i no God laikim, nogat! Em wok bi-long satan. Dispela em i olsem han bilong diwai i pas
pinis long diwai na wan tasol i no karim gutpelakaikai na papa bilong gaden i glasim na katimna tromoi i go long paia (Jon 15: 5).Long as tingting bilong yuniti, i olsem kam
bung wantaim long lotu, prea na wok wantaimarapela kristen sios. Yumi mas luksave long arapela olsem yumi
luksave long yumi yet long wanem, God i luk-save long yu na mi tu. Ol wok yumi mekim long ai bilong God i no
narakain, nogat! Em wankain wok. Santu Jon 15:17 i stori long dispela wok yu-
niti. Em Jisas yet i kamapim na soim yumi longmekim kaikai i mas kam. Jisas i tok, ‘Mi bun bilong wain na yupela em
ol han bilong diwai wain.’ Husat i stap insaitlong mi, mi stap insait long em, em bai karim olgutplea kaikai. Em surukim yet na i tok olsem. Mi i stap in-
sait long Papa na Papa i stap insait long mi,olsem mi stap insait long yupela bikos mi naPapa em i wanpela tasol. Tru, dispela pasin kristen wok bung em i gut-
pela stia tok Jisas yet i kamapim na yumi maskarim aut long bung, pre, sea na wok wantaimlong lukautim sipsip bilong God. Lida bilong wanwan sios em yumi mas sti-
aim dispela pasin kristen bung. Wankain olsem pasin ol Angliken na Roman
Katolik i wok long mekim. Tupela mama sios i kam bung wantaim, sea,
prea na wok bung wantaim long mekim pasinbung wantaim Jisas i kamapim na i mas wok. Olsem na pasin wok bung namel long yu, mi
na God em i nambawan.
Kristen Yuniti
Dedikesen bilong nupelasepol long Banz Kolis
Paulus Tali i raitim
SANDE Epril 7, 2013 i binlukim wanpela bikpela lotu ikamap long Luteran SiosKoles long Banz bilongdediketim o blesim nupela
haus lotu o sepol bilong kolis.Olsem na ol sumatin bilong
kolis, ol woklain na komyunitilong Banz nau bai i gat dispelaples long lotu insait long en.Wok konstraksen bilong dis-
pela sepol i bin stat long 2010na i kam inap nau 2013, ol binopim nupela bilding ya longEpril 7, 2013.Planti Kristen manmeri i bin
kamap na witnesim dispeladedikesen bilong haus lotu,moa yet, i bin gat ol delegeseni kam olgeta long Gemani.Sampela sumatin we i bin
greduet long Luteran SiosKoles Banz long bipo ol tu i binkamap na givim ofa bilong ol.Foapela pesman bilong
Kitzingen Seket bilong Evanje-likal Luteran Sios long Bavaria,Gemani, i bin stap wantaimlong dispela de bihainim wokpatnasip bilong ol wantaimLuteran Sios Koles Banz.
Luteran Sios Koles Banz ibin wok poroman wantaimKitzingen seket, stat long 1996.Helpim Bisop Pasto Zau
Rapa i tok ol Kristen i masamamas long laip bilong ol nabilip amamas bai bringim senislong bilong yumi. Em i tokim ol Kristen man-
meri na ol pesman bilong gav-
man olsem ol i mas amamaslong opening bilong sepol longwanem, em bai bringim bikpelasenis na nupela lukluk bilongskul we ol lain yangpela i kamkisim save na i go aut skruimwok ministri bilong Gutnius.Bisop Rapa i salensim ol
Luteran kristen long bilip longwok bilong God tasol na bai ol-geta samting i kamap gut.Em i tok yumi mas tenkyu
long kaikai bilong wok misin emkamap nau na yumi lukim seniskamap. Long tok bilong em, Pesman
bilong Kitzingen seket, Rev-eren Hanspeter Kern i tokim ol
lain long Gemani bai holim hanwantaim na strongim wok pat-nasip ol i gat wantaim ol.
Em i givim gut de bilongBisop bilong EvanjelikelLuteran Sios Long Bavaria longkon grikesne long Banz na strongim tok bilong wok
poroman bai i go yet. Reveren Hanspeter Kern i
mekim wok bilong dediketimnupela sepol.Prinsipel bilong Banz Luteran
Koles em Reveren JosephBenson wantaim ol pikinini imekim tok amamas na givimpresen long ol bikman longgavman na sios.
Gavana bilong JiwakaProvins Honorebol William Ton-gap i kamap tu long dispela delong lotu bilong dedikesen.Gavana Tongap em i tok
olsem em bai sanap baksaitlong helpim skul bilong sios.Em i bin givim sampela mani
long wokim dispela sepol tu.Haus lotu i kamap long wok
poroman we patna seket i givimK30,000, Banz Kongrigsen yetputim K18,000, skul edministre-sen i givim K22,000, Jiwakagavman i givim K25,000 na Mu-gang Famili putim K10,000.
DEDIKESEN PROSESIO: Asisten het bisop, Reveren Zau Rapa, Gavana bilong Jiwaka William Togamp naPasto Reveren Gerber i go pas long dedikesen bilong sepol. Poto: Paulus Tali
Ambullua i laik bungim Jimi naKerowagi long wok sevisAaron Gunbi i raitim
PLANTI pipel i gatkainkain driman longlaip bilong ol. Sampela i laik wok
mani na go het long laipbilong ol long em. Sampela i laik mekim
wok bisnis na kampimplanting samting namekim planti mani.Sampela i laik pilai
spot na mekim nem longfil taim sampela i laikmekim nem long kisimplanti skul pepa na savelong planti samting.Ol narapela i laik
mekim nem long kamapbik manmeri long wokpolitik, na moa yet olnarapela i laik mekimwok sios we ol arapela ilukluk antap long ol baiol i gat nem na namba.Driman bilong 27
yangpela man bilongDamba wanpisin longAmbullua long Jimi Velilong nupela Jiwakaprovins i gat bikpela dri-man long bungim olpipel bilong narapelahauslain, narapela dis-trik na bilong narapela
provins. Ol i gat strongpela
bilip olsem taim ol pipelbilong kainkain hap ibung na wokbung, gut-pela sindaun na bel isisave stap. Ol i save i gat kliapela
tingting long mekim gut-pela samting longkamapim gutpelakomyuniti.Driman bilong ol i
mekim ol i laik bungimJimi na Kerowagi longwok bung wantaim longkamapim gutpela sin-daun long tupela Distrik,na bringim ol wok sevisna divelopmen i go longol pipel bilong ol.Long Novemba 12
2012, Damba komyunitii bin holim wanpelabung we 300 man merina pikinini i stap insaitna toktok long wanemrot ol bai wokbung wan-taim ol arapela longbringim gutpela sindaunlong komyuniti. Ol i bin holim wankain
bung long Disemba 27,2012 na toktok longwankain samting, nakamap long wanpela
tingting long opim rotlong Mambur – em longAmbullua i go long Bogolong Kerowagi.Long 29 Janueri 2013,
27 yangpela Damba istat katim bus longwokim 100 kilomita rotbilong wokabaut longAmubullua i go longBogo. Ol i stat longMambur em namel longAmbullua na Bogo.Katekis Anton Nants,
husat i go pas long dis-pela tim i tokim WantokNiuspepa olsem rot longBanz na Kol i bagaraplongpela taim pinis. “Mipela i save wok-
abaut long Nimangirtasol hevi bilong 2012ileksen i kamap longkain ol pret toktok imekim planti pipel bilongi lusim pinis NimangirRot.“Taim mipela i lukim ol
manmeri lok ap na i noraun, ol i no inap longsalim kaikai na mekimliklik mani bilong baimskul fi or marasin. Dis-pela bai i kamapim plantihevi yet s na olsemmipela i stat katim bus
long wokim rot bilongwokabaut,” KatekisAnton i tok.Ol i pinisim wok bilong
ol long Epril 24, 2013 nalaik go bek long Ambul-lua long lukluk long gar-den na famili bilong ol.David Wau em husat i
stap long dispela tim itokim Wantok Niuspepa,
“Mipela i stat long woklong dispela rot longJanueri, na givim olgetataim na strong bilongmipela long dispela rot.Na gaden na famili bi-long mipela go bagaraps na olsem bai mipelago long ples tumora.”
Sen John’s i skruim wok bilong JisasVeronica Hatutasi i raitim
WOK we Sen John’s Sevis imekim i skruim wok we Jisas i binmekim taim em i stap long graun,Pasto Danny Philip bilong Sevende Edventis Sios long Gerehu,Nesenel Kapitel Distrik it ok.Pasto Danny i bin tok olsem
long las wik insait long wanpelaseremoni we Sen John’s GerehuDistrik Haus sik i bin kisim oldonesen long ol masin bilongyusim long imejensi seksen nasekim blut na lewa i kam longPNG Sastenebol DivelopmenProgrem (PNGSDP).SDA Sios i save sapotim Sen
John’s Gerehu Haus sik longgivim moral na spirituel stia i go
lon g ol woklain na ol sik manmerii save go long hap.Olsem na pastaim long
PNGSDP i givim ol masin i golong haus sik bos, Pasto Danny ibin pre na blesim ol nupela masini ken wok gut long helpim ol sikmanmeri.“Ol masin hai em bilong sevim
ol sik manmeri na pikinini long en.“ Na wok we yupela (Sen
John’s) i mekim i skruim wok weJisas i bin mekim long en.“Long makim ol sios, mi tok
tenkyu long Sen John’s longsevis yu givim long en,” PastoDanny i bin tok.Wok patna namel namel long
gavman na ol sios long kantri,moa yet, long sait bilong kisim
helt na edukesen sevis i go aut istap na i wok long groa strong.Sif Komisina na bos bilong Sen
John’s Gerehu, John Waingut ibin tok Sen John’s em i wanpelaKristen ogenaisesen na em i wokwantaim SDA Sios long bringimsevis i go long planti tausen pipellong Mosbi Notwes, Sentrel naGalp Provins, na ol narapela hapbilong siti husat i save go lon ghaus sik ya long kisim sevis ol-geta de.Mista Waingut i tok Nesenel Di-
patmen bilong Helt i papa bilonghaus sik, tasol Sen John’s i ama-mas long lukautim na ranim i stapna sevim pipel long en.
Me 2 - 8, 2013 Wantok P15komentri
Published at Able Building Complex,
Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.
Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa
KOMENTRIYumi pret long kilim man
yet o nogat?DISPELA askim nau i stap long tingting bilong planti
manmeri.Ol bikpela hevi i kamap nau long han bilong ol man-
meri bilong yumi yet, i wok strongim tingting bilong gav-man long strongim ol loa bilong yumi long mekimsavelong ol manmeri i kilim ol arapela manmeri.Tasol husat tru i stap long gutpela bilong dispela
pasin?Manmeri i kilim arapela bihainim belkros na paul tingt-
ing bilong ol yet, o yumi olsem gavman na pipel husat iles pinis long dispela kain pasin i wok long kamap.Long olgeta hap kona bilong kantri bilong yumi, taim
bikpela birua i kamap, taim bodi bilong manmeri i kamapples klia, tingting bilong pasim ai, o haitim pes na nokenlukim, i nogat moa.Nau, sapos bikpela birua i kamap, na yumi lukim blut i
kapsait, o manmeri i dai na silip long ples klia, bai yumikwik taim tru, painim mobail fon o kamera long kisim potolong en.Taim bikpela birua i kamap na man i kisim poto long
en, bikos ol lain midia bilong yumi wok long soim ol dis-pela ol kain poto long fran pes long ol niuspepa na TVnius, em i wok long opim tingting bilong ol pipel bilongyumi olsem dispela kain samting, em i orait long lukim.Pasin bilong kilim narapela, em buk tambu i tok olsem
em i wanpela tambu samting. Na em i no tok nating. Laipbilong man, em i gat pinis taim bilong en.Tasol dispela pinis taim, i no stap long wanpela man o
meri long dispela graun bilong makim. Nogat. Em i staplong han na luksave bilong God Papa.Dispela em i toktok planti ol kristen na bilip manmeri i
wok long tok.Na ting long dispela as tasol, na yumi no kilim yet wan-
pela manmeri we kot i painim olsem em i asua na kilimarapela long laik bilong en.Maski det penalti loa i stap pinis, na maski kot i givim
dispela mekimsave long ol kalabusmanmeri pinis, nogatwanpela long ol i dai long han bilong gavman na ol kot,yet.Nau, yumi lukim olsem ol pipel bilong yumi i wok long
lain long lukim ol dai manmeri, long lukim blut i kapsait,na long lukim bodi bilong daimanmeri olsem samting bi-long kisim poto long en, na salim i go aut long ol arapelalong lukim.Pasin bilong holim strong bilip long tok bilong God, na
holim gutpela na stretpela pasin, em i nogat moa.Em i klia olsem dispela ol pasin bilong pait na kilim ara-
pela, i mas stop. Em i klia tu, olsem pasin bilong givimmekimsave long ol lain i asua na mekim dispela paulpasin, i mas i gat senis.Tasol wanem kain senis, na long wanem hap kona, bai
dispela senis i kamap?
Stanley Nondol i raitim
BIKPELA namba bilong olpipel long kantri I no savelong sevim mani bilong olna dispela I ken pulimdaun groa bilong kantrimaski sampela I wok hatna sevim mani long ki-rapim ekonomi.Minista bilong Tresari
Don Polye tok plenti man-meri long kantri wok hat nasevim mani na dispelahalivim tu long groa bilongekonomi bilong kantri tasolbikpela namba bilong PNGmanmeri ino save longsavim mani na em moalong 80% bilong populesenbilong kantri.Minista Polye tok olgeta
samting nau em ron longmani na long lukim gutpelalaip na tu long groa bilongekonomi , olgeta pipel longkantri mas savim mani nadispela mas kamap olsem
pasin o kalsa bilong ol.Min-ista Polye tok groa bilongekonomi na divelopmen bi-long kantri em stap longhan bilong ol pipel yet na olmas halivim long groim nasavim mani em wanpelagutpela rot long daunim olkainkain hevi nogut napipel bai gro wantaimeconomi bilong kantri.Minista bilong Tresari
Don Polyel taim em autimwanpela liklik stori long rotpapaman bilong em binsavim skul fi mani mekimdispela tokotk las wik longPot Mosbi na plenty bikmanbilong benk na tu ol arapelabin stap long bikpela kibungbilong ADB, Sentrel Benkna AusAid we ol opim nu-pela fainens bodi, ol kolimCEFI long givim sevis longol pipel.
Minista Polye tok olsemol pipel bilong Papua Niug-ini no mekim yet kalsa o
pasin tru bilong sevim manina Minista Polye tok em isitru long savim wantaimsevis bilong ol benk tasolpasin bilong ol pipel massenis na mas save gut longwok mani bai mekim longlaip bilong wanwan.Minista Polye tok nau em
isi tru long savim mani naino olsem pastaim tumbunana long taim bilong papa-mana long bipo long 70s weol I painim hat long save bi-long wanem ino gat benkna em mekim hat tru longol. Polye tok papa na mama
bilong em bin digim grauninsait long haus we ol saveslip long en na bin savimmani long peim skul fi bi-long em. Em tok long wan-pela nait tupela singautimem go na ol digim graun weol bungim 5t, 10t, 20t,50t,naK2,K5 na K10 na ol kauntimkamap olsem K400.MinistaPolye tok em kism go long
skul .Minista Polye tok nau i
gat planti benk stap nasapos ol pipel i bungimmani isi bai go antap na olken gat bikpela mani longsampela taim bihain.Tasolem tok nau ol yangpela natu lapun taim ol i painimmani long hatwok savekwiktaim go drink bia nakisim taim wantaim familyna save bungim kainkainhevi long famili.Minista Polye tok moa
olsem planti kantris longwok olsem Saina na tu Aus-tralia bin mekim hatwok truna nau lukim ekonomi bi-long ol gro na em bin kisimbikpela yia Em tok ol pipelbilong Saina wok hat trulong 100 yia na tu Australia.Em Tok PNG em yumi 40krismas tasol na tok em inoleit na singaut long ol pipellong mas wok hat na tusavim mani na kirapimkantri.
Seivim mani mas kamap kalsabilong PNG manmeri-Polye
PraimMinistaO’Neill
Mi yusim ilektrik seao?...Nogat, mi yusimInjeksen, nogat pen
bilong en...
Jada 013!
DETHPENALTI
JastisKua
P16 Wantok Me 2 - 8, 2013 abcpasifik
Ol Pasifik lida nolaikim Fri TredLAIN bilong Wol Benk na gavman bilong
Nu Silan (New Zealand), i wok long askimstrong ol lida bilong Pasifik long hariap narausim ol strongpela loa em i save lukautimol wok mani, na tu, long sainim ol tok oraitbilong Fri Tred.Ol i bin strongim gen dispela askim
bilong ol long miting bilong PasifikPalamentri na Politikal Lida longWellington, biktaun bilong Nu Silan longwik i go pinis.Sampela Pasifik kantri i joinim pinis Wol
Tren Ogenaisesen (WTO) na tu ol i woklong toktok strong long ol i mas joinimnarapela tok orait em ol i kolim Pacer-plus,wanpela tred agrimen wantaim Australia naNu Silan.
Vidio piksa i soim 747 balus i pundaunbagarap longAfganistanVIDIO piksa i bin kamap na soim wan-
pela kago balus i bin pundaun bagaraplong Afganistan em i bin kilim dai olgetasevenpela kru insait long balus.Ol reskiu wokman i bin hariap i go kamap
long ples ya, bihain long 747 balus i binpundaun bagarap long arere long Bagramples balus, em Amerika i lukautim.Dispela ples balus, em ples Amerika ami
save yusim long ol wok bilong em longAfganistan.Dispela vidio piksa i soim dispela kago
balus i bin traim long kalap i go antap stretlong ron bilong em, tasol i no long taim, emi bin pundaun gen i go bek long graun.Ron bilong dispela balus i go aut long
Bagram, em i stap 50 kilomita not bilongKabul, em Nesenel Air Kago kampanibilong Amerika i save lukautim.Dispela birua i bin kamap long 7 kilok
moning taim, na i lukim dispela kago balusflait namba NCR 102, i bin lusim Bagramna laik mekim ron bilong em i go longDubai, Yunaitet Arab Emirets, wantaimsevenpela ol kru memba insait long en, ibin pundaun bagarap biain tasol long em ikirap lusim ples balus.Dispela em toksave bilong balus kam-
pani National Air Cargo long websait bilongen.
Igo: Kilim dai i noansa long PNGMERI husat i go pas long Women Arise
PNG, long Pot Mosbi, i tok det penalty i oansa long hevi long vailens agensim olmeri na pikinini long Papua Niugini.Women Arise PNG i laikim strongpela
mekimsave agensim ol lain i savekamapim vailens agensim ol meri, narepim, ol i mas kisim strongpela mekim-save.Tasol tim lida bilong Women Arise PNG
long Pot Mosbi, Esther Igo, i tok det penal-ty i no ansa long dispela.Mis Igo i tok, Papua Niugini i kolim em
yet olsem kristen kantri, na sapos em itanim bek na hangamapim pipel bilongbekim pekato bilong ol, em bai agensimkristen bilip.Igo i toktok long dispela long bekim tok-
tok bilong PNG Atoni Jeneral na JastisMinista, Kerenga Kua, husat i tokautolsem gavman i laik kamapim det penaltilong ol kraim o birua agensim ol meri.Mista Kua i bin tok olsem gavman i les
pinis nau long ol kain kain pasin bilongvailens o pait agensim ol meri, na kainkilim ol i dai nating ol meri long kantri na ilaik long kamapim nupela na strongpelaloa agensim ol dispela kain kraim.
PNG kalabus silipwantaim toktok emrabis tingtingTOKTOK bilong Komyuniti Divelopmen
Minista long ol kalabusman long silip wan-taim ol meri bilong ol i hatim bel yet bilongplanti pipel.Long Papua Niugini, toktok bilong
Komyuniti Divelopmen Minista LoujayaToni, long larim ol kalabusman i go aut nasilip wantaim ol meri bilong ol long daunimpasin bilong repim ol meri, i wok longkamapim planti kros yet long kantri.Gary Juffa, Gavana bilong Oro Provins,
i wanpela man husat i no wanbel tru wan-taim dispela toktok bilong Minista Toni.Long wik i go pinis, Misis Toni i bin tok
olsem bai gutpela sapos ol i save larim olkalabusman i go aut pastaim long silipwantaim ol meri bilong ol na go bek genlong kalabus.Dispela kain toktok i bin hatim bel bilong
planti pipel, long wanem pasin rep na kilimnating ol pipel nau i wok long go antap trulong PNG.
Bogenvil komyunitiforumOL pipel long Bogenvil i gat sans long
dispela wik long toktok wantaim rijenalmemba bilong Bogenil long PNG NesenelPalamen, Joel Nera, i wok long i go paslong en.Bikpela tingting bilong dispela komyuni-
ti forum, em long bungim ol komyuniti lida,ol lotu grup, ol yut lida, wimens grup na olpipel bilong ples long kamap na givimtingting bilong ol i go long rijenal memba.Noela Wavu, em i midia opisa blong
Bogenvil Rijenal Memba, Nera, i tok em igutpela taim ol pipel i toktok long wanemkain sevis ol i laikim em long wokim longkomuniti bilong ol.Namba wan kain forum olsem i bin stat
long Mande long Sentral Bogenvil, na baipinis long Fraide, namba 3 de bilong munMe.
Australia na Samoasainim saiklon eid dilAUSTRALIA na Samoa i sainim wan-
pela eid agrimen long halivim na bildim olsamting bihain long saiklon i bin kamapimbikpela bagarap long dispela Pasifik ailankantri long yia i go pinis.Donesen bilong klostu AU$7 milian
(US$207 milian) long ol bagarap.Foapela pipel i bin dai long taim bilong
Saiklon Evan, na narapela 11 pipel i staplus yet na ting ol i bin i go daun long si.Foren Minista bilong Australia, Bob
Carr, i tok Australia gavman i bin mekimdisisen long ofaim moa mani sapot bihain
long ol i save na klia long ol bagarap saik-lon i bin kamapim long Samoa.
Dokta tok ManusAilan i disasta bilongol pikininiFOUR Corners progrem bilong ABC, i
soim ol stori na piksa nogut long plesbilong ol asailam sika long Manus Ailan,na wanpela dokta husat i bin wok longhap, i tok em i wanpela disasta bilong olpikinini.Dispela dokta husat wok long imigre-
sen senta long Manus Ailan, i tok em i bintoksave long ol atoriti olsem ol haus nasamting i no gutpela bilong ol pikinini pas-taim long ol i salim ol i go, tasol ol i nomekim wanpela samting.Four Corners progrem bilong ABC 1, i
bin go insait long senta na toktok wantaimsampela pipel i wok long en.Namel long ol em Dokta John
Vallentine, husat i bin wok long sentanamel long mun Novemba na Disembalong yia i go pinis.Em i tok dispela asailam sika prosesing
senta i stap longwe tru, na i nogat inapsamting i stap bilong lukautim gut ol pikini-ni, na helt klinik i nogat inap marasin na olsamting long en.Maski i gat ol dispela hevi, senta nau i
lukautim tripela ten pikinini antap longailan, em i stap sampela handret kilomitalong not bilong bikples Papua Niugini, na iklostu long ikweta.
Saut Koreana USstrongimsave longpaitBIHAINIM ol kros namel longNot Korea na ol arapelabikpela kantri long wol, wan-graun bilong en, Saut Koreai salim ol soldia bilong emlong ol wan militari o amieksesais ol i kolimSsangyong, wantaim ol amibilong Amerika. Dispela olwan-ami trening, i ron tupelamun, aninit long nem ‘FoalEagle’ long Pohang, sautbilong Seoul, Saut Korea,long las wik Fraide. (POTO:AAP IMAGES)
Me 2 - 8, 2013 Wantok P17wolnius
1
AMAMAS LONG KING: Ol pipel bilong kantri Netalens (Netherlands) i selebretim nu-pela king bilong ol, Willem-Alexander, long Tunde dispela wik.
PAINIM FAMILI: Ol lain famili bilong ol wokmanmeri long wanpela klos fektori i holim olpoto na piksa bilong ol wanfamili bilong ol bihain long bikpela bilding we ol i wok longen, Rana Plaza bilding i bin bruk i go daun long Sande.
KING WILLEM NA KWIN MAXIMA: King Willem-Alexander na meri bilong em Kwin Max-ima bilong kantri Netalens i wokabaut bihain long ol i go long lotu long Neuwe Kerk sioslong Amsterdam long Tunde. Netalens i selebretim Kwins De bilong ol long Tunde, we imakim lusim wok bilong Kwin Beatrix na luksave na makim bilong namba wan pikininiman bilong em, Willem-Alexander.
WIL BILONG 9-11 BALUS SOIM PES: Polis Komisina bilong Nu Yok (New York), Ray-mond Kelly i tokaut long ol nius midia long fran bilong 51 Park Place, we ol i painim wan-pela wil bilong wanpela long ol bikpela balus ol teroris i bin yusim long pasin terorisim longSeptemba 11, 2001. Dispela wil em ol i painim i bin pundaun na pas long baksait bilongbilding i sanap baksait long en long 50 Murray Street long Manhattan. (POTO: AAP IM-AGES)
SAINA SOIM SAVE BILONG EN LONG ATS: Wanpelawokman bilong wanpela at galeri long Beijing ihangamapim wanpela piksa we wanpela atis bilong Tai-wan, Chen Chun-Hao i mekim wantaim ol liklik nil, na isoim ol maunten long taim bilong ais i pinis, na taim bilongsan i kamap gen. Dispela wantaim planti ol arapela at,nau i kamap long Art Beijing Expo, we i kamap nambanain taim nau. Ol at dila long olgeta hap long wol i savekam long Beijing long baim ol nupela at i stap long dis-pela so. (POTO: AAP IMAGES)
HAMONIKA em wanpela kain instra-men planti bilong yumi long Papua Ni-ugini save kolim maus ogen. Dispelamusik instramen bai yu putim longmaus na winim o putim win bai emmekim musik.
Kalos, em wan laibri tisa long Yuni-vesiti long Papua Niugini long PotMosbi, em gat set maus ogen we emsave karim raun long taim em go longklab.
Kalos bin go raun long Lamana longwanpela Fonde nait na em lukim olGwadu ben bin pilai na em go joinim olwantaim dispela maus ogen bilong em.
Em bin pilai gut tru wantaim ol Gwaduna dispela taim nau em no saveabrusim ol Gwadu ben long wanem hapol pilai.
“Mi amamas stret long pilai wantaimGwadu, ol save long wanem kain musikbai mi ken yusim dispela maus ogen bi-long mi,” Kalos i tok.
Maus ogen em planti long ol lapunmanmeri bilong bipo save yusim longmekim musik bilong ol, Papua Niuginplanti bilong ol lapun bilong bipo tu savepilai dispela maus ogen.
Dispela liklik musik instramen em yugat longpela win bai yu ken pilai long-pela taim long wanem dispela instramensave wok long win tasol taim yu winim opulim win.
Kalos, gat 4-pela kainkain maus ogen,taim em harim musik i krai osemwanem, em bai senis long tune bilongmusik. Kalos nau save pilai wantaim olGwadu ben taim ol pilai long klab o aiya.
FONDE ME 2, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM LOCKIE LEONARD 4:30PM MORTIFIED5:00 PM G KITCHEN WHIZ
5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G RAITMUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG EP#699:00 PM G SOKA XTRA9:08 PM G HOT SPOT EP#129:30 PM PGR ELITE MUSIC ZONE EP#1310:00 PM PGR NRL FOOTY SHOW11:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS RE
PLAY…..
FRAIDE ME 3, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics
9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM LOCKIE LEONARD4:30 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD
THE COST OF BETRAYAL.5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – EP#127:30 PM G NRL ROUND 8
BULLDOGS vs. WEST TIGERS9:30 PM G NRL ROUND 8
BRONCOS vs. RABBITOHS11:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY 12:30 PM G AUSTRALIA NETWORK
SARARE ME 4, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD
RECORD #158:00 AM G YOGA SUTRA EP#6 Rpt.8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G MOROBE OPEN GOLF HIGH
LIGHTS (TBC)5:30 PM G OLSEMWANEM Ep#166:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G NRL ROUND 8
STORM vs. RAIDERS8:30 PM G NRL ROUND 8
EELS vs. COWBOYS10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK
SANDE ME 5, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN –
“Is Your Copy Accurate”7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G JOSEPH KINGAL MINISTRIES8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#7 “Deepen
Backward Bending Postures”8:30 AM G BUSINESS PNG Ep#14 Rpt.9:00 AM G MARTIN MYSTERY EP#199:30 AM G OLSEM WANEM- Ep#16 Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Ep# 69 Repeat11:00 AM G COOKING ISN’T SCIENCE
ROCKET EP#52:00 PM G NRL ROUND 8
KNIGHTS vs. SHARKS4:00 PM G NRL ROUND 8
De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction
– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei
Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack
– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim
- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen
2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN
– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program
6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT
– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP
Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin
wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty
Raun wantaim Wantok kru ...
EMTV Television Guide
6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas
SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas
RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM
P18 Wantok Me 2 - 8, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De
Kalos wantaim HamonikaNicky Bernard i raitim
KALOS i pilaim hamonika bilong em wantaim Gwadu ben: Poto Nicky Bernard
6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G LOVE PATROL S5 EP#4/107:00 PM G TOKPIKSA EP#167:30 PM G THE VOICE SEASON 2 – EP#159:00 PM G 60 MINUTES – EP#1210:00 PM G HILLSONGRpt….10:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay
followed by the Australia Nettwork
MANDE EPRIL 29, 2013
4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics
11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM EGGS4:30PM SLEEPOVER CLUB (F)5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS
7:00 PM G NRL ROUND 7PANTHERS vs. EELS
9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP#13
9:30 PM PGR THE VOICE S2 – EP#1211:00 PM G EMTV NEWS REPLAY12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK
TUNDE EPRIL 30, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’SFREINDS4:00PM EGGS4:30PM MORTIFIED (N)5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW
6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS& HOME EP#8:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#15
8:30 PM PGR NIKITA S1/EP#16/229:30 PM G THE VOICE S2 – EP#111:00PM G NATIONAL EMTV NEWS
TRINDE ME 1, 2013
4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science
2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM EGGS (F)4:30PM MORTIFIED5:00 PM G TRICKY TV EP#35:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G FACT FILES
Bush Pilots Ep#48:00 PM G TOKPIKSA Ep#15– Repeat…..8:30 PM PGR THE MENTALIST EP# 16
9:30 PM G THE VOICE S2 EP#1411:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS
REPLAY…..followed by theAustralia Network
Sutim dai ol man husati repim meri...PASIN bilong repim meri ikamap bikpela long dispelakantri nau... Ol man i no respek-tim ol meri nau.. Ol i ting olmeri em samting bilong kisimskel tasol na lusim ol na ron-awe?.. Yu save mekim olsem igutpela long yu? Yu save tingimol susa na mama bilong yu tu?Yu repim meri na taim mama nasusa bilong yu i painimaut olsemyu wanpela bilong ol man i repimdispela meri bai ol i sem trubikos yu tritim dispela tarangu
EMTV Television Guide
Ansabilonglas wikSudoku
Ansabilonglas wikPasol
TOKWIN
Me 2 - 8 , 2013 Wantok P19komik
Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...
meri olsem wanpela dok bilongyu. Yu olsem wanpela animolstret!! Nau yumi harim longHagen ol raskol i kilim dai wan-pela ovasis man na repim meri bi-long em i daunim stret gutpelapasin bilong Papua Niugini. I nolong taim na dispela asua i kamapgen long Karkar ailan longMadang provins.. Madang gavanai harim dispela pasin i kamap longprovins bilong em na em i sempipia olgeta na krai.. Dispela tu-rangu wait meri kam long mekimsampela wok halivim long kantribilong yumi na yumi ol pik dok ibagarapim laip bilong em na wokbilong em!. Long autim belhevi bi-
long em, em bin putim wanpelatoksave bilong em long wanpelaniupepa na autim wari bilong emna laikim gavman mas oraitimDeath Penalti hariap na kilim daiol dispela pik dok husat savebagarapim ol meri nating!Kamon Papua Niugini, yumi olgetamanmeri mas kirap nau na sapo-tim dispela Death Penalti nagavman mas kamapim strongpelaLoa long kilim dai nating narapelana reipim meri nating...Ol asualain na famili bilong ol tu maskisim pen bikos narapela tu ikisim pen!! Oraitim DEATHPENALTI!!
Tokwin Tasol...
BIABIA
KANAGE
TORO
Raun wantaim Kanage olgeta wikP20 Wantok Me 2 - 8, 2013 penprenkanagelaiplain
NEM: Joshua Malken KRISMAS: 30 (Man)ADRES: PO. Box 4132, Destiny F/Ship, LaeMorobe Provins SAVE LAIKIM: Go Lotu, pilai musik, singsingna preisim God, ritim Baibel, harim gospolmusik, mekim gaden na laikim wanpela lotu merihusat i save go lotu long stap wantaim oltaim.
NEM: Elijah HomboKRISMAS: 23 (Man)ADRES: Nisol Elementary School, PO. Box538, Lae 411, Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Pilai soka, Volibol,Harim musik, Ritim Niuspepa, Go Lotu, Tokpilai na mekim pren.
NEM: Danny Henz KRISMAS: 38 (man)ADRES: PO. Box 4731, Lae, Morobe Provins SAVE LAIKIM: Pilai gita, Go Lotu, Pilai soka,wokim haus na gaden.
NEM: Stanford Jackson KRISMAS: 18 (Man)ADRES: Komnaik Stationary Ltd, PO. Box 182,Mendi, SHPSAVE LAIKIM: Go Lotu, Watsim TV, Pilairagbi tas, Tok pilai na stori wantaim ol lain.
NEM: Dulcie Ben Mandi KRISMAS: 23 (Meri)ADRES: M&S Tsang Cash & Carry, PO. Box 19,Madang, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Baibel, Harim gospolmusik, Pilai gita, Go Lotu, Serim tok bilong Godna ol samting long ol arapela, Wasim klos naKlinim haus.
NEM: Mocksy GudegoKRISMAS: 19 (Meri)ADRES: C/- Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Musik, Harim musik naritim buk.
NEM: Ivan GudegoKRISMAS: 17 (Man)ADRES: C/-Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, Harim musik napainim poro.
NEM: Peter KulKRISMAS: 22 (Man)ADRES: St. Edward Ambang – C/- PO. Box 28,Banz, Jiwaka ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Ritim buk, Pilaigems, Tok pilai, Harim musik na watsim TV.
NEM: Junior B. DiiKRISMAS: 31 (Man) ADRES: College of Distance Education, PO.Box 2071, Yomba, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Go danis, Harim musik,Wat-sim TV, Tok pilai, Kisim wara na go swim
NEM: Yakias JamesKRISMAS: 18 (man)ADRES: Annia Village C/- Kanabea, CatholicMission, PO. Box 220, Kerema, Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, Pilai musik,Pilai soka, volibol, basket bol, Harim Stori.
Dia Laiplain,
MI wok long stap wantaim poroman bi-long mi wanpela yia na nau mi kirapnogut long painimaut olsem sampela olpasin bilong em i narakain. i no olsemlong bipo taim mi save long em taim mitupela i pren tupela yia olgeta. Em i save tingting nogut sapos mi tok-
tok wantaim brata trutru bilong mi okasen bilong mi, na save askim mi longwanem hap mi go o long wanem hap mistap long en.Em no save laikim long go soping mi
wanpela, na i save laikim bai mi masstap klostu wantaim olgeta taim. Taim migo long pablik wokbung, ai bilong em isave pas long mi tasol.Mi askim mi yet olsem, mi bin mekim
rong long stap wantaim dispela man nauem i patna bilong mi? Mi tupela i gatwanpela naispela wan yia pikinini man,na mi wok long tingting sapos em i oraitlong em bai lusim em o nogat?
MADE A MISTAKE!
Dia Pren,
Tenkyu long tokaut long tingting bilonglong mipela. Pren, i no yu tasol i staplong dispela kain hevi, mipela i savekisim planti wankain olsem dispela letabilong yu i kam long ol yangpela man-meri insait long kantri.Yu i askim yu yet, sapos yu i mekim
rait tingting long stap wantaim patna oporoman bilong yu. Pastaim tru, yu kolimem olsem patna o poroman bilong yu nai no man bilong yu. Mipela i bilip yu massave olsem prensip bilong yu tupela longmarit i no ligel o i nogat tok orait long enaninit long loa. Dispela em i olsem, yu nowokim wanpela we bilong marit i stapaninit long loa bilong yumi we bai makimolsem yu tupela i marit. Ol we bilongmarit aninit long loa em; Sivil Marit (Civil Marriage) we yu tu-
pela ken marit na rejistaim nem bilongyu tupela aninit long Sivil Rejistri opiswantaim Dipatmen bilong Komyuniti Di-velopmen, Marit long Sios (Church Marriage) we
yu tupela i ken mekim weding bilong yutupela na pater o pastor i blesim marit bi-long yu tupela.Marit long Kastom (Customary Mar-
riage) we yu ken eksens long ol kaikaisamting bilong kastom wantaim maniolsem mak bilong baim brait prais.Olsem tasol marit bilong yu tupela i
stap olsem defacto prensip o i n o marittru aninit long loa. Dispela i minim olsem, yu tupela i no
marit long trupela we, tasol yu tupela istap wantaim nau long wanem yu tupelai gat bebi pinis o yu tupela i laikim longstap wantaim bikos yu tupela i lukimolsem em i orait.
Yumi traim long adresim ol askim nawari bilong yu. Yu bin mekim rong taimyu stap wantaim man bilong yu? Ansa bi-long dispela em YES na NO. Yu binmekim tingting bilong yu bihainim savena laik bilong yu lons i gat patna long dis-pela taim i go pinis. Yu bin askim sam-pela skul tok tok long ol papa-mamabilong yu o ol bikpela lain bipo yu mekimtingting bilong yu tu o nogat? Yu save tuo ol tokim yu long pasin bilong man bi-long yu taim yu tupela i stap wantaim otaim yu tupela i bin pren bipo yu tupela istat long stap wantaim? Taim yumi askim ol askim long antap,
yumi lukluk long isu i givim gutpela natrupela laikim na gutpela marit. Longmekim gutpela tingting long painim gut-pela patna i no wanpela isi samting longmekim. Dispela kain samting i save kisim taim,
bel isi, painim na toktok wantaim olbikpela man-meri, o sapos olsemwanem, yu ritim buk na lukim ol progremlong TV we i save givim skul long painimrait patna. Wankain long dispela ol samt-ing, i nogat wanpela bai i nap long ek-sesim dispela ol samting. Tasol wanpela i ken painim wanem
samting em i laikim long em taim em iputim olgeta tingting bilong em longwanem samting em i laikim tumas taimyu gat strongpela tingting na pasin. Papa mama wantaim ol bikpela lain na
pren bilong yu tu i ken helpim long givimskul toktok long painim gutpela patna.Nau yu bai lukim olsem, sampela
pasin bilong man bilong yu i kam klia weyu bin lukim taim yu tupela i no bin stapwantaim o taim yu tupela i bin pren tasol.Planti yangpela pipol i save kisimkainkain hevi long marit laip bilong ol tu.Dispela i wanpela proses o rot bilong yugroa wantaim insait long prensip bilongmarit. Sampela as bilong dispela em ol: Bikpela tingting olsem patna i ken
mekim kamap samting;I no lainim ol gutpela samting long
taim em i groa ap;No save long wok na ol samting bai yu
mekim olsem marit man;No save gut long patna bikos yupela i
no poroman longpela taim;No harim stia bilong papamama o was
papamama;Laikim ol nogut samting long ol poro-
man;Lukim ol infomesen i no helti long TV,
mobail, intanet na megesin; naLong ol samting bilong bipo ol i no
stretim.Antap em ol sampela samting i kon-
tribiut long ol hervi we yu na patna bilongyu i bungim long en stat long nupelamarit laip bilong yutupela.Bai yu wanbel olsem yu bin laikim
patna bilong yu na yutupela i go stapwantaim inap nau yu wok long askim yuyet sapos yu bin mekim raitpela disisen.Wanem samting em lav? Lukluk long
dispela tripela wod na luksave long olsapos yu laikim stret man bilong yu o emi narapela samting.INFATUATION, LUST NA LOVE. Infatuation em samting bai man na
meri i pilim taim ol i luim wanpela nara-pela long namba wan taim na em i kenkamap lav o Lust. Lav em putim patnapastaim long yu yet, na Lust em longslip wantaim narapela long kisim ama-mas tasol.I gat ol as watpo patna bilong yu i
mekim olsem na sampela em mipela iautim long antap.Mipela i strongim yu long painim ol rot
long helpim yu yet pastaim.Yu ken painim helpim na stia long
wanpela lain marit yu gat luksave longol, ol pren o sios pasto bilong yu na meribilong em.Long wankain taim, olsem wanem
long sait bilong yu? Taim hevi i kamaplong tupela pipel, tupela wantaim i stapinsait long en.Noken sutim tok long wanpela, tasol i
moabeta yu glasim sait bilong yu longdispela marit, tasol traim n a painimwanem samting yu no wokim stret longprenpasin na marit laip wantaim patnabilong yu.Bikos marit bilong yupela i wok long
stat tasol, i moabeta long tingting gutlong ol toktok mipela i givim yu long enna painim helpim long yu na man bilongyu, na naispela liklik bebi bilong yutu-pela.Mipela i strongim yu long gat hop o
strongpela tingting long gutpela bihaintaim. i moabeta long larim God longbidim marit bilong yutupela bikos emtasol i wokim yumi, na em i save gut longyumi. Lukim long Provebs 3: 5,6.
Bikman i ken givim yu gutpelatingting.
Pren bilong yu,
Laiplain.
Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long stori.Laiplain
Mi ting mi save long patna bilong mi
Me 2 - 8, 2013 Wantok P23ruralindastri
Aaron Gunbi i raitim
PLANTI hap bilongPapua Niuguini (PNG)i gat pasin brata istrong tumas na isave mekim olkomyuniti i save stapstrong. Long ol dispela
komyuniti, i nogat plentiol hevi i save kamapbikos bel isi na gutpelasindaun i save stap.Dispela pasin em i
strong tumas long olBindeku-Graigu longApa Koronigle LLGlong Kerowagi distriklong Simbu provins. Dispela gutpela
pasin bilong ol i mekimlong ol Jimi long Jiwakawe ol Jimi i no inaplong lus tingting. Dis-pela pasin i kamap taimol Graigu bilong Bogo isapotim ol Ambullualong mekim rot bilongol long wokabout namoa yet long bungim
Jimi na Kerowagi. Long Epril 17, ol
pipel bilong Bogo longKerowagi i givim plantikaikai i mak olsemK3000 long ol Ambul-lua. Ol i tok ol bai wok
bung wantaim nastrongim pasin pren bi-long ol i stap longpelataim long bipo yet. Ol tui promis olsem graunbilong ol i fri longmekim rot. Insait long dispela
bung, tripela pater (Ka-tolik pris), 4-pela kaun-sila bilong Jimi, 6pelakaunsila bilongKerowagi, planti lidaman na lida meri bilongAmbullua na Kerowagi,ol wokmanmeri bilongKerowagi District, ollain bilong SimbuProvinsel Gavman tu istap long dispela ki-bung. Klostu 3000 pipel bi-
long Kerowagi na Am-
bullua i bung long dis-pela taim long lukim olGraigu bilong Bogo igivim sapot long olDamba long kaikai natoktok.Ol Graigu i tok pasin
pren bilong ol wantaimol Ambullua i stap longtaim bilong tumbuna. Ol i serim wanpela
boda, serim ol wara,maunten na ol bus.Taim kiap na misinari ikam long Simbu pas,em ol Bindeku-Graigu igrisim ol na i bringim oli go long Jimi. Ol i go olsem tisa,
katekis, kapenda nahelpim ol misinari nakiap long kirapim gav-man na misin stesin,skul na haus sik longJimi.Taim gavman i
makim provinsel baun-dri, ol i lusim ol i staplongwe longwe. Tasol nau ol i ama-
mas olsem ol bratasusa bilong ol long Jimii laik kam bek long olna laik mekim rot we
bai i bungim ol gen.Graigu lida man, LukasKumla i givim toktok bi-long em na tok “Mi pilimwari insait long bel bi-long mi long lukim dis-pela 27 yangpela man islip ausait long bikbuslong mekim rot. Ol itingim sindaun bilong olpipel bilong ol. Nogat wanpela lida
man o meri i givim woklong ol. Tasol wanpelastrongpela bilip insaitlong lewa bilong ol imekim ol i wokim dis-pela rot we planti pipelbai kisim strong longem,” Mista Kumla i tok-tok na ai wara i kamdaun so em i stopimtoktok bilong em.Bihain long nait ol i
putim olgeta Damba in-sait long 2-pela haus-man we ol i toktok longol samting ol i serimolsem boda, graun,wara, maunten naolsem wanem ol bai istretim hevi taim hevi ikamap namel long tu-pela wanpisin bihain.
Kerowagi i sapotimJimi long wokim rot
FUD Teknoloji seksen bilong Nesenel Agrikalsa Risets Institut (NARI) igat bikpela wok long edresim fud (kaikai) na sekyuti long ol rurel komyu-niti insait long PNG. Em i wok long karimaut ol eksperimen, trening na skulim ol pipel longol rurel ples long kamapim ol gutpela kaikai prodak long ol gaden kaikainaspais ol i groim long en.M’Buke Ailan komyuniti long Manus i wok long kisim ol nupela infome-sen na agrikalsa teknoloji long planim na kamapim gut ol kaikai na laip-stok insait long laspela tupela yia, na tok tenkyu i go long PNG SastenebolDivelopmen Progrem (PNGSDP) long givim mani bilong dispela NARIprojek.Wantaim nupela na gutpela teknoloji, M’Buke Ailan komyuniti i bin lukimol gaden kaikai olsem ol Afrika yam, Trobrien yam, ol swit potato nas tapi-oca i karim gut stret, olsem dispela we tupela poto i soim long ol. Poto 1i soim ol Trobrien na ol narapela taro. Poto: Barbara Tomi, NARI Pab-lik Rilesens, Bubia
Fud Teknolojy
Netsa Pak kisim helpim long TPANETSA Pak long 14 Mail, ausait longMosbi Siti i wok long pulim planti manmeri na famili long Mosbi siti wantaim tuol turis husat i laik lukim ol gutpela samt-ing long hap.Long ples i stap na luk gut na ol samt-ing i ron gut, i mas gat mani long kari-maut ol wok long operesen bilongdispela Netsa Pak.Turisim Promosen Atoriti (TPA) ijoinim ol lista bilong ol koporet sponsataim em bin giivm K40,000 i go longNetsa Pak long karimaut ol edukesenawenes na tu, putim ol sain long tok klialong pablik na ol turis long ol kain plent,flawa na ol animel insait long Netsa Pakhap.TPA i kamap olsem Silva Spun
sponsa. Dairekta bilong Polisi na Plen-
ing, Alcinda Trawen i tok dispela fanresing helpim i bihainim polisi we TPA igat nau long en na dispela em longmekim naispela ol ples insait long siti namoa yet, ol ples we i pulim planti pipellong en.Mis Trawen i tok mani ya bai helpim
Netsa Pak long karimaut ol edukesenawenes na ol sain bilong mekim klia olplent, flawa na ol animel i go long olvisita na turis.Em i bilip olsem wantaim ol tok klia
sain ol i putim long ol plent, animel na olnarapela samting long Netsa Pak, dis-pela bai helpim gut ol turis long lainimsave long ol plent na animel bilong PNG.Em bai helpim tu ol tua gaid long givim
ol rait infomesen i go long ol turis.
bisnisniusP24 Wantok Me 2 - 8, 2013
Kapendaga Poteto Fam projek bai helpim gut komyunitiKAPENDAGA komyuniti na olyut long Lowa Wagi Lokol LevelGavman Kaunsel (LLG) bilongMagarima lon g Hela Provins igat rot nau long kisim mani nahelpim kamapim gut laip na sin-daun bilong ol na tok tenkyu i golong PNG Sastenebol Divelop-men Progrem (PNGSDP).Dispela i ken kamap bihain long
opim Kapendaga Poteto Fam(KPF) we samting olsem 1,000pipel i save stap insait long dispelakomyuniti.Long kamap long dispela ples na
komyuniti, bai yu ron tupela awalong rot lusim Tari na kamap longKapendaga i stap long mauntenhap bilong Komo-Magarima Distrik.Stat yet long 1980, ol 5- wan
pisin bilong Kapendaga i savebirua long wanpela narapela, tasoltaim laip i go hat, 1990 i bin lukimsenis i kamap taim ol komyuniti lidai lusim ol kros bilong ol na statimKapendaga Renjas Koporetiv So-saiti (KRCS)Long seremoni bilong opim
KPM, Sif Eksekyutiv bilongPNGSDP, David Sode, i tok olsenis olsem i gutpela na i bikpelasamting bikos komyuniti bai lukimol gutpela wok divelopmen i kamaplong ol.“Mipela i bin sapotim proposel o
plen i kam long Katolik Daiosis bi-long Mendi taim mipela i lukimbikpela komitmen we ol pipel bilong
Kapendaga i mekim long senisimsamting i no gutpela bilong pas-taim, na mekim samting bai helpimol gut long sindaun bilong ol nau nabihain taim. “KPF i kamap long laik na wok bi-
long pipel yet, na mi gat bilip olsempipel bai kamapim planti moa pro-jek long taim i kam,” Mista Sode ibin tok.Ol bin makim stail bilong KPF
long wanem, ol yut bilongKapendaga yet i kisim pinis savelong lukautim potato fam long wokol bin wokim pastaim long KeltaPotero Fam long Hagen.As tingting long potato projek em
long rausim turangu pasin longKapendaga na tu, stopim ol yang-pela i go pilapim taim.Mista Sode i bin amamas long ol
komyuniti lida long gutpela tingtingbilong ol na tu, long Mendi KatolikDaiosis we ol i lukim olsem ejen ohan bilong kamapim divelopmenlong Sauten Hailans na HelaProvins.Mani mak long K22,527 we
PNGSDP i bin givim emKapendaga Koporetiv Sosaiti i binyusim long baim 74 bek potato sidbilong planim, ol fetalaisa na spreibilong ol binatang i laik bagarapimpotato gaden long en.
Wan wan wanpisin i bin kisim14-pela bek long planim.Tu, wan wan wanpisin i givim
graun na fri leba na ol i go insait
long projek.Ol ples klostu i lukim dispela
samtign na ol i kirap nogut longkomitmen we Kapendaga komyu-niti i mekim long en long strongimwok bilong lukim gutpela kaikai imas kamap.Nau ol potato i redi pinis na ol
lain long ol ples klostu i redi longbaim ol potato bilong ol Kapendagakomyuniti.Ol komyuniti lida bilong 5-pela
wanpisin na ol memba bilong Ko-poretiv Sosaiti i pasim toktok nawanbel olsem tai mol i salim ol po-tato bilong ol, ol bai kontributim 10pesen i go long Koporetiv Sosaiti. Ol bai yusim dispela mani long
sapotim ol pikinini bilong ol taim oli go long ol bikpela skul, kolis nayunivesiti long kantri.Ol pipel bai kontributim 45 pesen
long ol wan wan salim bilong potatolong baim moa kemikel na ol nasin
bilong projek i yusim long en.Narapela 45 pesen bai bilong
pipel yet long yusim bilongkamapim gut laip bilong ol na tu,lukautim ol long sindaun bilong ololgeta de.PNGSDP i gat 63.4 pesen sea
long Ok Tedi Main. Em save yusim ol winmani long
sea bilong em long sapotim ol wokdivelopmen long kantri ikaramapim ol komyuniti beis projekolsem dispela potato fam projek.
Gavman laikim edukesen dipatmenlong lainim sumatin long mani
Stanley Nondol i raitim
Praim minister Peter O’Neil tokem tokim education depatmenlong lukluk gen long silabas osabjek bilong skul pikinini nalainim sumatin long sait bilongmani mas kamap wanpela sabjeklong olgeta skul long kantri. Mista O’Neil tok edukesen di-
patmen bai lainim ol sumatin longmas save gut long sevim mani nataim ol kam out long skul bai olgat save pinis na em isi long ol
ken lukautim ol yet.Mista ONeil tok ol plenty ol
pipel ol nogat save long sait bi-long mani na dispela imekim olno save long sevim bilong bihaintaim.Long wankain taim Westpac
benk nau gat progem bilong olskul pikinini na wok long go autlong ol rurel ples na givim skul toklong ol sumatin long rot bilonglukatim mani tai mol stap smuatinna ol ken gat gutpela save longlukautim ol yet tai mol wok mani.
BSP bek tu long wankain pro-gram go aut long opim akaunt bi-long ol sumatin na lainim ol longbenkim mani .Treasari Minista na Benk bi-
long PNG gavana Loi Bakani Isapotim dispela tingting bilongkamapim sabjek bilong mani longol skul.Sentral Benk bai wok wantaim
Edukesen dipatmen longkamapim dispela sabjek bilong olskul.
NESENEL Korporesen bilong ol Ples Balus(NAC) i bin opim nupela ka pak na ol plesbilong baim kaikai, na tu ol i lonsim tupelanupela paia ensin trak ausait long Jackson’sples balus, ples bilong wetim balus longFonde 13 de bilong mun Epril, 2013.Dispela Osh Kosh paia ensin em i save
karim 6000 lita wara insait long trak olsemem i mekim isi tru long taim paia i kirap longwanpela balus bai ol paia man i no ken ronlong painim wara pastaim. Na sut bilongwara i kamaut long ensin em i strong moa ipundaun longwe kain olsem 200 mita namoa yet. Praim Minista, Peter O’Neill i bin katim
ribon na givim tok orait long NAC long statyusim tripela paia ensin trak long JacksonPles balus. Tripela bikpela paia ensin trak ibin kam long Osh Kosh, long Wisconsin,Amerika. Menesa Dairekta bilong NAC,Mista Joseph Kintau i tok wanwan bilongdispela trak em i kos 1 milien Kina na manibilong baim dispela ol trak em i bin kam longEsia Divelopmen Beng (ADB). Praim Minista, O’Neill i tok em i gutpela
long lukim kain opis olsem Nesenel Kor-poresen bilong ol Ples Balus (NAC) i woklong karim aut ol plen bilong gavman we emi tok long mekim bilong ol pipel. Praim Min-ista i mekim wanpela tok piksa long gavmanbilong em i taitim bun tru long kamapim gut-pela sevis long ol pipel olsem.“I nogat wanpela ston bai mipela i no nap
long tanim long painim we bilong givim gut-pela sevis long ol pipel bilong mipela long olples kanaka, tasol long wankain taim tumipela bai i no nap long larim ol taun na olstesin i bagarap,”Mista O’Neill i tok.“Mi save yupela bin harim dispela kain
toktok bipo pinis, tasol nau mi laik tokim yu-pela Papua Niugini olsem, ol memba bilongyupela long dispela gavman ol i no save pretlong mekim senis na kamapim gutpela wok.Nau bilong mekim wok i go hariap em gav-man i no nap long mekim baset nating,nogat, mipela bai putim stret long wanwanprosek i gat nem. Mipela bai rausim olpelawe bilong ol memba i kisim mani long nembilong ol.” Em i tok moa.Praim Minista O’Neill i tok em i no laik
maus wara nating olsem na ating em i winimplanti praim minista bilong bipo long we bi-long em long go long ol ples na lukim sin-daun bilong ol pipel na wanem kain sevis oli gat na em i wok long tokim ol long bel bi-
long gavman long helpim ol. “Taim mipela i go raun long ples, mipela
lukim hevi bilong ol pipel na ol bikpela sevisol i nidim tumas olsem na kain ol divelop-men olsem i kamap long ol siti na taun em iolsem sakrifais bilong ol. Long dispela as, olpablik i mas tingim gut na lukautimol dispela divelopmen wok i kamaplong ol siti.” Mista O’Neill i tok moa.Mista O’Neill i tok long rot bilong
kisim ol mani long gavman em i hattumas long mekim hariap ol wok,olsem na long surukim ol wok bilongJacksons ples balus, ol i bin kisimdinau long ANZ beng long stretimhaus bilong wetim balus.“Mipela mekim ol dispela wok
bikos sapos yumi i no stretim ol rotna ples balus, ikonomi bai i no gohariap.” Mista O’Neill i tok moa.Mista O’Neill i tok mani bilong
baim ol tripela paia ensin trak, nu-pela ka pak, na ol haus kaikai em ikamap long mani ol NAC yet ipainim na i no long mani bilong di-patmen. Las toktok bilong MistaO’Neill em i tok, “Yu mas gat biliplong gavman bilong yu na ol baimekim wok. Olgeta taim yu mas gatbilip long yu yet, na noken larimwanpela man i tokim yu olsem yu nonap long mekim wanpela samting.”Mista O’Neill i tok. Siaman bilong NAC, Mista Peter
Neville i tok ol i senisim lukluk nastail bilong ol sevis long Jackson’sples balus bilong karim hevi bilongol planti lain i wok long i go i kam.Ol dispela senis i wok long kamapbihain long olgeta Dipatmen bilongSivel Eviesen i bin bruk long tupelahap long yia 2000 na i kamap olsemCASA bilong lukautim ol wok bilongopis na NAC bilong lukautim ol wokbilong 21 ples balus we i rejista longgavman wantaim na Jacksons plesbalus. Em i tok tenkyu long gavmanlong dispela lukluk i go pas na i bingat gutpela wok kamap. “Mipela amamas long gutpela
wok i kamap long planti bilong olbikpela ples balus bilong mipela in-sait long kantri tasol i gat longpelarot i stap yet long go. Kain olsemmipela i gat bikpela wok yet longmekim long kirapim ol ples baluslong ol bikpela taun raun longkantri.” Mista Neville i tok.Long dispela taim tu, Minista bi-
long Sivel Eviesen, Davis Steven i toktenkyu long Praim Minista long sapot bi-longem na em i tok dispela wok we NAC iwok long mekim em i go wantaim plen bi-long dispela gavman olsem dispela yia em iyia bilong kamapim wok. Em i tok nau yet
em NAC i painim pinis 90 milien kina bilongol bikpela wok kamap long NAC em long ki-rapim wok long bikpela ples balus longMosbi, na ol i painim pinis tu 6 milien kinalong kirapim wok long ol arapela bikpelaples balus insait long kantri.
bisnisnius Me 2 - 8, 2013 Wantok P25
Advertise your Business right here!!We deliver your message right to the remote areas of
PNG where others don’t go.Wantok Niuspepa is your medium to communicate
your business now.
Call the Advertising team on, Ph: 3252500 Fax: 3252579 orEmail: wantok.com.pg orWebsite:www. Wantokniuspepa.com
Niuspepa Bilong Yumi Ol
PNG Stret!!
Nesenel Epots Koporesen kisim nupela ensin bilong kilim paiaFrieda Kana raitim stori
Dairekta bilong NesenelEpots Koporesen, MistaJoseph Kintau na bos bilongOsh Kosh Mista Michael Elliott, sikan long kontrak bilong ol paia trak. Poto:Nicky Bernard
P26 Wantok Me 2 - 8, 2013 ramunius
Ramu Projek Meri LOA Eksekutiv kisim trening
‘Wanpela
Ramu NiCo,
Wanpela
Komyuniti’
Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,
Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta
salens bilong graun na masin bilong mekim wok.
Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:
n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap
long 135 kilomita slari paiplain)
Ramu NiCo redi long givim
OL MERI o mama insaitlong ol risos projek erialong Papua Niugini i mas
sanap strong na save gut longwanem wok divelopmen em pro-jek i bringim i kam long eria bi-long ol, na wanem rot dispela olhelpim i ken sevim ol mama nakomyuniti bilong ol.Ol meri i gat gutpela save long
sait long menesmen na wantaimdispela gutpela tingting ol i kenbringim divelopmen long sapotimkomyuniti bilong ol. Long dispelarot ol meri i ken sapotim ol man natu helpim wok bisnis insait longrisos projek eria bilong ol.Long dispela as tingting tasol, ol
lain meri insait long Ramu Projekeria long Madang provins i go hetlong kamapim 4-pela wimen asos-esin bilong ol long stap insait long
wok bisnis na taim Ramu Projekdivelopmen i go het insait longMadang provins.Long las wik 16-pela wimen lida
bilong 4-pela projek eria bilongRamu Nikel Projek long Madangnau i bung long Madang long kisimtrening long mekim wok olsem oleksekutiv bilong ol wimen lenonaasosesin (LOA) bilong ol.Ol dispela lain meri i makim Ku-
rumbukari, Maigari (InlenPaiplain), Kostal paiplain naBasamuk eria long Madangprovins.Dispela tripela de trenng em
Mineral Risoses Atoriti i redimwantaim mani sapot i kam longNesenel Plening Ofis. Bikpela nikel/kobalt divelopa
long Madang Ramu NiCo Menes-men (MCC) Limited i sapot wan-
taim ples bilong slip na ples bilongholim trening.Dispela indaksen trening i
kamap long Ramu NiCo KomyunitiAfes Dipatmen konfrens rum longMadang yet.Long taim bilong opim trening
long Tunde, Epril 23, MRA koskodineta, Stella Brere i tok klia longol wimen LOA eksekutiv olsem lasyia em namba wan hap bilong pro-gram we MRA i sapotim longbungim ol meri long wan wan olimpekt eria bilong Ramu Projeklong kamapim ileksen long makimol meri long wimen eksekutiv insaitlong LOA. Dispela indaksen emnamba tu stes bilong program.Misis Brere i tokaut tu long ol
samting we trening skul bai paslong en. Ol dispela em long soimol meri wanem samting em LOA,
ol Mama Lo bilong LOA na ol wokna wanem samting ol wimen LOAeksekutiv i mas mekim, rot longstretim ol hevi , na rot long kisimtok-orait na sainim ol pepa longmekim wok olsem eksekutiv bilongwimen LOA aninit long lo bilongkantri.Em i tok klia tu long sampela
eria we trening bai karamapimolsem program bilong mekim wok,plenim na kamapim wok na glasimwok na mani ript bilong asosesinna jeneral menesmen na rot longkisim mani i kam insait long asos-esin.Em i toktok tu long ol eria we i
karamapim rot long lukautim olrekot, na rot long opim akaunt namenesim akaunt bilong asosesinna tu ol rot long rejista long LOAasosesin bilong ol meri.
Ol meri husat i stap long givimsapot long dispela trening em ollain long Madang provinsal Komesofis, Madang provinsal gavman natu Ramu NiCo Jenda ofis o ofis wei lukautim wok bilong ol meri longProjek eria.Planti ol mama husat i stap insait
long trening i amamas long weidispela treina we MRA i yusim longgivim trening bikos em i mekimnaispela toktok we ol meri i kisimgut skul na.Jenda Opisa bilong Ramu NiCo
Komyuniti Afes Dipatmen, AgathaYombai, husat i helpim long mekimtrening i kamap i tokaut olsem olmeri i laikim tru trening na sampelalong ol i tok long moa kain treningi mas kamap long stiarim ol longwokabaut bilong ol long kirapimasosesin bilong ol.
Trening kodineta bilong MRA, Stella Brere i givim toktok long ol Ramu Projek wimen lidalong Madang.
Wanpela wimen LOA eksekutiv bilong Kostal Paiplain i sainim pepa.
Ol wimen LOA eksekutiv wantaim ol lain trena long Madang i sanap long grup poto.Ol meri sindaun harim toktok.
ruralindastri Me 2 - 8, 2013 Wantok P27
Sape Metta i raitim
PLES i bin paia stretlong taim ol lokol vilespipel, i pulim lain nasingsing i go long Kese-vaka Praimeri Skul pilaigraun long Henganofidistrik long lonsim Apa-Duna Iko Faming Gruplong Fraide wik i gopinis.
Na dispel lonsim i opimai bilong planti ol yut, longwanem, ol i save stap naraun nating, na ol i nosave gut olsem wok fam-ing em i wanpela bikpelawok we ol yut na olgetalain long viles na hauslaini mas mekim longstrongim gutpela sindaunlong ples.
Apa-Duna yut lida namausman, Felix Masio,husat i go pas tu long ki-rapim dispela Iko-FamingGrup, i tok astingting longkirapim dispela grup, emlong bungim olgeta yutlong ples, na kamapimwanpela asosiesen, nawokbung wantaim ol man-meri tu long ol viles
komyuniti na long semtaim tu, kamapim nastrongim wok self rilaenslong ples.
Em i tok grup i kamapimpinis weahaus o stoahaus we ol i stat nau longkisim ol fres kaikai long olgaden na fam bilong ol naholim i stap orait longpelataim liklik.
Maski Masio i tok em iamamas long lukim olsemol lain long ples i wanbelna amamas tu long wok-bung wantaim ol.
Na Grup Siaman, SakiBebinaso, i surukim tok-tok i go moa na tok, ol ibin salim askim i go autlong ol distrik menesa, ad-ministreta, ol kaunsela,lokol memba, na gavanabilong provins, tasol ol ino kamap.
Dispela i no stopim ollong go het long lonsimgrup bilong ol wantaimbikpela amamas, selebre-sen na singsing long soimolsem, maski sapos ollida i no kamap, bikpelasamting em lonsim bilonggrup i kamap, na ol i ama-mas.
Apa-Duna yuts lonsim faming grup
FAMING GRUP KAMAP: Isten Hailans Yut na Komyuniti Divelopmen Opisa, Sifa Sayo i katim ribon long makim lonsing bilong Apa-DunaEco Farming Group long Kesavaka hauslain long Henganofi distrik, Isten Hailans long Fraide, wik i go pinis. Poto: Sape Metta
Ol haus sik teknisen i kisim ol nupela masin bilong wokOL teknisen long Mendi,Hagen, Goroka, KIndi-awa na Pot Mosbi Haussik long dispela wik ikisim ol medikel ikwip-men long Esso HailansLimitit (EHL).
Esso Hailans i binsponsaim ol dispelasmedikel teknisen longkisim skul trening longAmerika na ol bin kisimsave long putim, stretimna wokim mentenenslong ol masin i sevimlaip olsem ol eksremasin, ol inkubeta na olmasin bilong glasim nasekim lewa na blutpresa.
EHL opis i tok ol dis-pela masin i hap longtrening peket we olteknisen bai yusim bi-hainim ol save ol i kisimlong skul ol bin mekimlong en long Amerika,long sapotim ol klinikelsevis.
PNG Traibel Faunde-sen i givim lojistik sapotlong kisim ol masin i golong ples we ol tekniseni wok long en.
Menesing Dairekta bi-long EHL, Peter Gra-ham, i tok kampani iamamas long sapotim oldokta na nes long olgetahap bilong kantri husat isave mekim bikpela wokolsem ol masin ol i saveyusim i gat lain longstretim ol taim ol ibagarap.
“I nogat yus long gatol nupela na gutpelamasin long glasim ol siksapos ol no nap longstretim tai mol ibagarap,” Mista Grahani tok.
Em it ok EHL bai givimol nupela masin na olnarapeal samting bilongol dokta na nes longyusim long haus sik i go
long 12-pela rurel heltsenta long kantri we igat long em SautenHailans, Hela naWesten Provins, longhelpim kamapim gutpelahelt kea i go long ol rurelkomyuniti.
Presiden bilongTraibel faundesen, GTBustin i tok tim bilongem i amamas long wokpatna wantaim EHL longsapotim ol lain i savekisim medikal sevis i golong komyuniti insaitlong ol rurel eria.
Antap long ol masin olteknisen i kisim, ol igivim tu ol anestetikmasin, ol ventileta, olmonita long sekim ol sik-lain long bet, ol masinlong kipim ol nupelabebi i no taim bilong olyet na mama i karim, olmasin bilong monitaimol na ol steralaisa.
GIVIM LONG HELPIM: Ol lain teknisen i kisim ol nupela masin na ol narapela samtingmoa i sanap wantaim ol lain long EHL long taim bilong prisenim ol masin. Poto: EHLPablik Rilesens
DISPELA wik bai gat tupela bung bi-long PNG Spots Federesen naOlimpik Komiti (PNGSFOC) i
kamap we ol bai traim long salim olTrukai Fun Run siot long ol bikpela kam-pani, grup na gavman dipatmen.Namba bung i kamap long Lae long aste
(Trinde) nait na namba tu bung bai kamaplong Mosbi tete (Fonde) nait.Dispela ol siot em we ol manmeri save
werim na ron insait long Trukai Fun Runresis we i save kamap olgeta yia long Jun.Mani ol i save kisim long salim dispela ol
siot, i save go long wok bilong salim PNG timi go long ol bikpela gem olsem Mini PasifikGems, Pasifik Gems, Komonwelt Gems natu Olimpik Gems long ol arapela hap longwol.
Ol siot i save kam long we?Dispela ol siot i save kam long mama
sponsa bilong Fan Ran (Fun Run), nau yet,Trukai industries husat ol i save mekim“Trukai Rice”, i sponsa olsem na ol siot isave kam long ol.Bipo long Trukai, mama sponsa i bin SP
Brewery husat ol i ronim Fun Run aninit longnem bilong loliwara dring bilong ol, Pepsi.Long dispela taim ol i bin kolim Pepsi Fun
Run tasol dispela i senis i go long “TrukaiFun Run” taim Trukai kisim ples olsemmama sponsa.Trukai stap 14 yia nau olsem sponsa bi-
long dispela Fun Run na i save bungim olmanmeri olgeta yia long amamas wantaimna tu helpim nesenel tim bilong kantri biongol.Olsem mama sponsa bilong Fun Run,
Trukai save kisim ol siot i kam long ovasisbihain long ol i putim olgeta mak, kala nanem bilong ol antap long en.Trukai save putim tu sampela toksave bi-
long gutpela na helti sindaun long baksait bi-long ol siot tu.Long las yia i go, ol i bin putim toksave bi-
long lukaut long sik HIV na AIDS, dispela yia,ol Trukai siot i karim toksave bilong sik TBolsem em i strongpela tasol i gat marasin bi-long en long pinism.Ol i save lusim sampela spes i stap long
baksait na fran bilong siot bilong ol arapelasponsa long put mak bilong ol tu bihain longol i baim dispela ol siot.Taim ol i kisim ol dispela siot i kam long
PNG, Trukai save givim i go long PNGSFOClong salim long ol arapela sponsa.Ol sponsa i save resis long baim dispela ol
siot bilong givim long wanwan skul insaitlong komyuniti bilong ol.Mani bilong baim ol dispela siot bai go bek
long PNGSFOC long helpim PNG tim.Husat sponsa i winim moni mak long baim
dispela ol siot bai putim mak bilong ol antaplong ol siot na givim i go long skul we ol ibaim bilong ol.Dispela ol skul bai salim ol siot long ol
sumatin bilong ol na prais bilong en i nokenabrusim K10.Mani ol skul i kisim long salim dispela ol
siot em bilong ol yet long mekim ol wok bi-long ol.
Trukai Fun RunLong taim bilong Trukai Fun Run, olgeta
manmeri husat i laik stap insait long dispela
pilai mas i gat Trukai Fun Run siot.Yu ken baim dispela siot long ol skul, ol
kampani sponsa husat i baim o long opis bi-long PNGSFOC.Sapos nogat, yu ken baim long de bilong
pilai tu.Em i gutpela long yu gat dispela siot taim
yu stap insait long dispela pilai bilong wanemem bai soim olsem yu wanpela bilong ol lainhusat i rejista wantaim ol ogenaisa bilong en.Ol wokmanmeri bai ken luksave na was
long yu tu na yu ken kisim helpim sapos yubungim sampela hevi namel long rot.Trukai Fun Run em i gutpela taim bilong
bung wantaim ol arapela manmeri insait longkomyuniti na tu helpim bodi bilong yu kisimgutpela eksesais na win taim yu wokabaut oron.Long wankain, dispela bung i soim sapot
bilong ol manmeri long ol namba wan spotsmanmeri bilong PNG husat i save makimkantri long ol bikpela gem olgeta yia.
Wok bilong Trukai Fun Run dispela yia bailukluk long salim tim i go long liklik (Mini)Pasifik Gems long Wallis & Futuna long Sep-temba dispela yia.Trukai Fun Run bilong dispela yia bai
kamap long Jun 23 long Lae, Mosbi na sam-pela moa ples insait long kantri.Em i wanpela gutpela de bilong bung na
amamas wantaim ol arapela na yu masbaim wanpela siot bilong yu na stap insaitlong en.
P28 Wantok Me 2 - 8, 2013 spotlaipstail
wantaimANDREW MOLEN
Gem Bilong Yu
Baim siot na helpim Tim PNG
PLES i PAS: Ol manmeri pulap long Sir John Guise stedium long Mosbi long 2012 long sap insait long Trukai Fun Run resis.
RESIS: Ol manmeri amamas long bung wantaim na ron long 2012 TrukaiFun Run long Mosbi.
ROT i PAS: Ol manmerisave pulaim rot stretlong taim bilong FunRun olgeta yia.
HATIM SKIN: Sampela ol PNG etlit bilong 2012 Olimpik Gems i go paslong sampela liklik eksesais long hatim skin bipo long Fun Run i statlong Mosbi las yia.
Raun 7 Poins Leda
Me 2 - 8, 2013 Wantok P29nrlnius
Mande: Me 6, 2013
Pos Tim W L Pts1. Storm 7 0 142. Rabbitohs 6 1 123. Roosters 5 2 104. Sea Eagles 5 2 105. Knights 5 2 106. Broncos 4 3 87. Titans 4 3 88. Cowboys 3 4 69. Dragons 3 4 610. Raiders 3 4 611. Sharks 3 4 612. Eels 2 5 413. Bulldogs 2 5 414. West Tigers 2 5 415. Panthers 2 5 416. Warriors 1 6 2
SPOTS DR0RAUN 8
Fraide: Me 3, 2013
Sarare: Me 4, 2013
Sande: Me 5, 2013
Broncos Vs Rabbitohs
Hunter StediumKnights Vs Sharks
Parramatta StediumEels Vs Cowboys
Allianz StediumRoosters Vs Panthers
AAMI ParkStorm Vs Raiders
Suncorp Stedium
ANZ Stedium
Bulldogs Vs W/Tigers
Mt. Smart StediumWarriors Vs Titans
WIN Jubilee Ovol
Dragons Vs Sea Eagles
JARRYD Hayne i wari taimtim bilong em ParramattaEels lus long Mande naittaim ol pilai wantaim ol Pen-rith Panthers. Kepten Haynetokaut olsem em no save timbilong em bai mekim wanemlong kam bek long dispelakain bikpela skoa lain.Hayne tok dispela 44-12
skoa lain i em long wari longtasol tim bilong nau i lusimfaiv pela pilai olgeta na Pan-thers i strongpela tim tumas.Man save stiaim pilai bi-
long ol na namba 6 LukeWalsh, i go daun na pilai
long liklik klab resis bilong olna dispela mekim olsem olnogat gutpela stia man longronim pilai bilong ol.“Mi no wari long lus o long
bikpela skoa lain nogat, miwari long ol pilaia bilong milong dispela taim mipelapilai,” Hayne tok long Tundemoning.Hap bilong ol pilai man bi-
long Panthers em ol (NSWKap) Windsor Wolves pilaiman na wat mipela gat emmekim nogut tru.Taim ol askim em olsem
dispela pilai long Mande nait
em wanpela rabis bilonglong laip bilong em na embekim olsem yes dispelapilai em wanpela pilai ol Par-ramatta bin pilai rabis olgeta.“Mipela gat olgeta samting
long mipela, ol gutpela pilaiman, ol gat bikpela save longpilai, strong tasol dispela naiti no bin kamap,” Hayne i tok.Hayne wanbel long ol Eels
Het man bin hagamap tam-blo long sampela taim longlus bilong ol tasol i hat longtokaut.“Mi no save bai mi mekim
wanem” em tok, “Mi ting long
5-pela yia go pinis bin oraittasol long Mande em soimples klia stret,” Hayne i tok.“I no wanpela man tasol
bai tanim pilai, olgeta 17-pela pilai man mas wok wan-taim long tanim pilai gogutpela na ron long wemipela olgeta laikim” Haynei tok gen.Senta bilong ol Jacob
Loko i kisim bagarap longnamba wan hap na kosa bi-long Ricky Stuart bai toktokbihain long olgeta samtingkam bek long nomol longtrening.
Hayne wari long lus bilong Eels
OL Brisbane tim, kosa na olklab memba bin stap insaitlong ol manmeri na pikininitaim ol bin singaut na ama-mas taim Yow Yeh bin kambek long ragbi taim em pilailong Sande avinun taim empilai long liklik klab bilongBrisbane Broncos.Yow Yeh i no bin pilai long
13-pela mun olgeta taim emkisim bagarap long ekol longlek bilong em. Yow Yeh kamaut we em pilai fowod bilongNot Devils long Kwinslenskap long Brisbane Bishoppak.Em bin pilai moa long 30-
pela minit we em bin ama-
mas na klostu em bin pun-daun na em tingim olsemdispela pilai em wanpelastrongpela pilai tu.“Em tru ya” kosa bilong
Broncos Anthony Griffin i toktaim em bin stap wantaimdokta bilong klab we ol lukimolsem Yow Yeh bin orait longmun i go pinis.Kosa bilong Broncos i tok
taim em pilai olgeta bin poretlong em nogut em kisimnarapela bagarap tasol emstrong stret.Kosa Griffin i tok Yow Yeh
i gat longpela rot yet longkam bek long NRL resis nadispela em mas wok hat taim
em pilai long liklik klab.“Em 13-pela mun olgeta
em no pilai na em no savelong strong bilong pilai i ronolsem wanem nau, em longpela taim tu na sampela hapem faul yet long en,” Griffin itok.Longpela taim Yow Yeh
bin wokabut nogut na olamamas long lukim em kambek na pilai bihain longnogut wokabaut bilong em.Kosa Griffin i tok, ol dokta
na trening man bai lukim empastaim long dispela pilai bi-long em na bihain bai ollukim long wanem samtingbai ol mekim bihain.
Yow Yeh kam bek long ragbi
HODGES sapotim Yow Yehlong kambek.
KEPTEN Simon Manneringna winga Manu Vatuvei baikam bek bilong ol Warriorstaim ol bung Titans long GoldCoast long raun 8-pilai bilongol long Sande. Dispela tupelaman bin pilai taim ol bin luslong Canberra long Epril 13. Mannering em namba 4-
man long stap long klablongpela taim wantaim 171NRL pilai bilong em, em binstap long sait lain bihain longem kisim kaf long lek bilongtaim ol Kiwis bin bungim Aus-tralia long amamasim Anzacde tes long Epril 19 na tulong las wik Fonde lus bilongol long Melbourne 18-28.Winga bilong ol Vatuvei bin
abrusim ron bilong go daunlong Melbourne wantaim lekbagarap tasol bai kam bek
long 156 pilai bilong em longNRL.Long pilai bilong em namel
long Canberra, em bin putimtupela trai long mekim poinbilong em go antap long 104trai olgeta.Mannering bai joinim Feleti
Mateo long seken row naman kisim ples bilong longpilai wantaim Melbourne BenHenry bai go long senta.Kosa bilong Warriors
Matthew Elliott i tok dispelatupela man kam bek i hapsprit bilong klab na olgetapilaia i amamas stret longpilai. Tupela gat bikpelasave long pilai na dispelabai ol ken helpim tim bilongol.Long namba tu taim
wankain long Jun las yia,
Warriors bai gat foa 100-gem plas prop olsem, SamRapira, Russel Parker, BenMatulino na Jacob Lillyman.Long pas foa pela pilai
bilong ol go pinis, Warriors imekim gutpela rekot bilongwin, long namba wan gemol win 34-14 long GoldCoast, 22-6 long Aucklandlong las yia na hom 26-6 naaway 32-14.Tasol long dispela yia
Warriors i sidaun aninit longpoin leda we ol bin winimwanpela pilai bilong long 8-pela raun go pinis.Warriors tim em, Kevin
Lock, Bill Tupou, JeromeRopati, Ben Henry, ManuVatuvei,Thomas Leuluai,Shaun Johnson, SamRapira, Nathan Friend,
Russell Packer, FeletiMateo, SimonMannering(C) Todd Lowrie.Senis lain em, Ben Mat-ulino, Jacob Lillyman, ElijahTaylor, Pita Godinet naNgani Laumape.
Mannering na Vatuveibungim Titans
KEPTEN Simon Mannering.
P30 Wantok Me 2 - 8, 2013 olspotpoto
TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.
- Weekend Sports Draws-
Round 14 Draw: Telikom - NSL
Ol Spot Eksen poto long wiken...Ol Poto Nicky Bernard.
Digicel Cup Round 4
DIGICEL KAP:Bikpela fowod bilongIsapea wantaim bal iron awe long Wigmen.
SOIM STRONG:Tripela liklik traimlong takol longPRL.
SOFBOL: Top beta bilongWantok.
SOKA: Oro pilaia pasimrot bilong POMFClong kisim bal longNSL resis.
1
2
3
1
2
3
GULF Isapea i winim nam-bawan pilai bilong long PotMosbi taim ol kisim ol mangiHela Wigmen long ai bilongplanti ol sapota bilong HelaWigmen.Wigmen bin pilai strong tru
long namba wan hap bilongpilai, banis bilong ol tu binstrong we ol Isapea i hat longbrukim.Tupela tim wantaim i gat
wankain pilai bilong ol taim ol
holim bal na ronim go antaplong mak bilong narapela.Wigmen i pundaun liklik longnamba tu hap we planti bal bi-long ol bin lus long han bilongol na Isapea bin kisim gutpelafil posisen.Gulf Isapea bin go pas long
tu poin tasol inap long 10-pelaminit bipo long pilai pinis Isa-pea kamapim tupela trai we olWigmen i hat long kam bek.Isapea i winim Wigmen long22-10 long taim pilai i pinis.Gulf Isapea bai bungim ol
lain mangi bilong Simbu, TNA
Lions long Pot Mosbi long dis-pela Sande, dispela em bainamba tu gem bilong long PotMosbi we ol gat 6-pela pilailong hom graun bilong ol.OL narapela long dispela
wiken, Wigmen bai kisim Ea-gles long Mt Hagen, SnaxTiger bai kisim Mioks longhom graun bilong ol long Lae,Lahanis bai lukautim AgmarkGurias long Goroka na MendiMuruks bai kisim SNS Viperslong Mendi. Dispela raun embai namba foa raun bilongDigicel Kap long PNG.
Me 2 - 8, 2013 Wantok P31spotnius
i kam long bek pes
Oro FC bin was gut trulong Hekari taim ol kisim ollong raun 12 long PotMosbi. Hekari bin painimhat long skoa klostu long80 minit olgeta, Oro i nogivim sans long Hekarilong gat spes long ronimbal, taim Hekari kisim balwanpela bilong Oro stapna rausim bal long lek bi-
long em.Oro FC i mekim wanpela
liklik rong long gol mak bi-long ol na Hekari kisimsans na skoaim gol longmekim ol win long 1-0.Long las wik pilai Oro
senisim lain ap bilong westraika Andrew Marapau igo bek na pilai long bek lainlong kontrolim ol bik lain bi-
long ol. Tupela namel man ipilai long hap bilong ol wesampela fowod bin senisliklik.Dispela senis bilong i
mekim Pom FC i painim hatlong brukim banis long ol,Oro FC tu gat planti sanslong skoa tasol ol i no pinisgut.Oro FC holim Pom FC
long skoa tasol ol yet bingivim wanpela gol longPom FC, dispela wanpelagol bilong ol i mekim PomFC tingting planti long bekdispela gol. Pilai bilong i nomoa ron stret long tingtingbilong kosa bilong ol.Oro strong bek lain bilong
taim ol lukim olsem taim isot long Pom FC long skoa,
banis bilong i go strong moayet tasol ol no tingting wan-pela rong kamap Pom FCbai skoa. Long kolstu pilaipinis Pom FC kam na skoana dispela mekim tupela timwantaim bin dro 1-1.Long dispela wiken Oro
bai traim long holim strongdispela pilai bilong tai molbungim Gigira Laitepo Mo-
robe long Lae, Pom FC baitraim long senisim sampelastail pilai bilong ol taim olbungim WNB Tavur FClong Pom, Hekari tu baipilai long Pot Mosabi taimol bungim ol yangpelaBesta FC na Welgris baibungim Eastern Star longLae long raun 14 bilongNSL.
Nupela tim i kam insait long Telikom NSL resis
WEWAK Distrik Spot Opis imakim pinis wanpela komitilong lukim ol wok rere bilongWewak Distrik Spots Tona-men we bai kamap long munJun long Kwins Betde wiken.Kodineta bilong Wewak
Distrik Spot Opis, DavidKaling, i tokim Wantok Nius-pepa long Wewak olsem oldispela komiti memba em olmenesa bilong wanwan olspots koud.Em i tok opis bilong bilong
emi no laik long go pas longronim dispela tonamen, bi-long wanem, i gat planti olgutpela spot menesa i stap,na ol bai inap long mekimgutpela wok long divelopmenbilong spot, na tu, dispela embai gutpela sans long olmenesa long stretim ol asuaol i bin bungim taim ol i bin gopilai long PNG Gems longKokopo, las yia.Wewak Distrik Spot Komiti
Siaman, Clarence Hukahu,
husat komiti i bin makim emlong go pas, i tok nau yet,komiti i nogat wanpela basetmanimak long lukim ol wokkamap bilong rere long dis-pela tonamen, tasol em i tokkomiti i bin sindaun na makimK500 olsem afiliesen fi bilongwanwan tim husat i laik stapresis insait long dispela dis-trik gems.Em i tok sikspela spot koud
i givim pinis tok orait bilong ololsem ol bai stap insait longdispela tonamen na wanwantim insait long dispela ol spotkoud bai baim K500 longresis. Ol dispela spots embasketbol, tas ragbi, boksing,volibol, na dats.Mista Hukahu i tok, tona-
men bai ron foapela de ol-geta, nae m i laik lukimolsem planti tim bilong olLLG long Wewak Distrik istap insait long dispela tona-men bilong wanem dispelatonamen tasol bai inap longmakim ol gutpela spotmanna meri bilong kamapimstrongpela tim Sepik long
resis insait long PNG Gameswe bai kamap long Lae long2014.Tasol i gat luksave i stap
olsem planti spots koud longWewak i no ron gut, na tu, inogat asosiesen gems we isave kamap long ol wikenwe inap soim olsem spots in-sait long Wewak distrik na olLLG i stap yet, na i no dai ol-geta.Ol fasiliti o ples bilong pilai
spot, em bai wanpela heviwe Wewak Distrik Gems baibungim bilong wanemWewak taun i nogat ol spotples.Tasol siaman i tok wantaim
sapot bilong komiti, em i bilipWewak Distrik Spots Tona-men bai kamap gut.Mista Hukahu i tok em i
amamas long lukim ol spotskoud olsem soka, dats, boks-ing, na kik-boksing i wokholim ol pilai bilong ol na emi singaut long ol narapelaspots koud long wokimwankain na i mas statim olasosiesen gems bilong ol.
Wewak redi longDistrik Gems
Paul Fuzo i raitim
DISPELA Yia Trukai FanRan Oksen bai kamap longLae long Trinde namba wande bilong Mun mei na longPot Mosbi long Fondenamba tu de bilong MunMei. Trukai i provaidim moalong 90,000 T/Sot i go longSpot Federesen na OlimpikKomiti (PNGSFOC) longmekim dispela oksen.PNGSFOC i givim sans
nau long ol Gavman Dipat-men, Koperet Haus, NGO,Kominiti grup long kam long
dispela oksen long baim oldispela T/Sot na putim logobilong ol long en na givim olskul.Dispela bikpela amamas
ron save karim tu sampelatoksave long T/Sot we olTrukai save givim, long yia igo pinis em karim toksavebilong HIV na AIDS na longdispela yia ol Trukai ama-mas ron T/Sot bai karim nu-pela toksave em STOPIMTB LONG PNG na TB kenpinis na marasin em fri.Dispela ol T/Sot i no bi-
long helpim PNGSFOCtasol long salim ol spot man-
meri go long Wallis na Fu-tuna long mini gems, ol dis-pela T/Sot i karim toksave tui go long olgeta hap insaitlong Papua Niugini long saitbilong Helt na we bilonglukautim yumi.Ol dispela provins we bai
stap long amamas ron bi-long Trukai long Mun Jun23, em, Pot Mosbi, Lae, MtHagen, Ok Tedi, Popon-detta, Kokopo, Kavieng,Lihir na Goroka. Dispela olprovins bai karim dispelatoksave bilong STOP TBLONG PNG long TrukaiT/Sot bilong ol.
Trukai Fan Ran Oksen baikamap long Lae na Pot MosbiNicky Bernard i raitim
Nicky Bernard i raitim
POT Mosbi Lloyd Robsonragbi pilai graun kar pak ikisim bikpela senis. Tenkyui go long Pasifk BalensFand long mekim simenbanis na kar pak.Dispela banis simen nau i
strong moa long ol waiabanis long bipo na tu i gat olples we yu ken maket olbinis na wok bilong yu we olCool Graphics i kamapim.Mani mak bilong olgeta
dispela wok i klostu longK100 tausen. Long opimdispela kar pak, Sif Ekseke-
tiv Opisa bilong MelanesianTrustee Sevis Limited i golong Pasifik Balens Fand,Kennedy Wemin katimriben na rausim kandis longnupela sain bod bilongPRL.Dispela kar pak na simen
banis em stat bilong senisbai kamap long dispelabikpela ragbi ragbi lig graunPNG.Long stap long dispela
opening, bos man bilongCool Graphic Tony Sipa,Siaman bilong Pot Mosbi
ragbi Samson Unagi nasampela bikpela manmeriwantaim ol sposa.Siaman bilong PRL Sam-
son Unagi i tok tenkyu i golong PBF long long kamapwantaim dispela bikpelahelpim. Dispela nupela banis
simen i gat ples bilong salimna baim ticket, i gat ol sainbod sapos yu putim nem bi-long kampani bilong yu natu em hantap moa we olman i no inap go antap longen.
Lloyd Robson kar pak senis
Isapea winim nambawan gem
Olgeta kepten bilong kriket we ol pilai long Hebou Sil. Poto: Nicky Bernard.
Wan wik: Fonde, Me 2 - 8, 2013.Isu 2018
Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.
Moa long Pes 31.
Nicky Bernard i raitim
TELIKOM Nesenel Soka Lig i kamlong raun 14 bilong em long dispelawiken, planti bilong ol nupela tim iwok long pait strong yet long kisimples insait long fainol.Oro FC em wanpela nupela tim i kam
insait long Telikom NSL resis long dis-pela yia, long stat bilong pilai planti bi-long ol pilaia i wok traim long save longwanwan pilai na we bilong ol long pilai.Maski ol lus long stat bilong resis, ol
save pait strong long holim ol gol bilongol stap liklik olsem wan o tupela goltasol.Insait long raun 11,12 na 13 pilai bi-
long ol i senis, ol strongpela tim olsemHekari na Pon FC ol bin holim strong naol bin painim hat long skoa.
ORO FCkam
strong