18
Namba 1998 Disemba 6 - 12, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Pe bilong Manus AUSTRALIA i tokaut pinis long pe Manus provins bai kisim long lukautim ol asailam sika i laik go long Australia. Apgredim ol rot na nara- pela trenspot long provins bai bikpela wok divelop- men; lukluk long strongim helt, strongim bek Loren- gau Jeneral Haus sik, na baim ol medikal masin samting inap long $Aus230,000 em ol bikpela wok, na strongim edukesen sevis long Manus, na dabolim halivim mani mak Australia i save givim long edukesen infrastraksa i go inap 2015 em ol namba arapela wok-mak. Dispela ol halivim bai Australia i givim long Manus provins bihainim ol rot i stap pinis aninit long nesenel gavman fainens na tresari. I no long taim i go pinis, Praim Minista Peter O’Neill i bin givim bikpela tok ama- mas, na sainim namba wan bikpela agrimen wantaim Australia gavman. Dispela nau em ol divel- opmen projek Manus provins bai kisim long lukautim Asailam Sika Prosesing Senta bilong Australia. Namba wan 19-pela asailam sika i bin kamap long ailan long Novemba 21. Dispela wik, 28-pela moa asailam sika i bin kamap. Australia Minista bilong Imigresen na Sitisensip, Chris Bowen i tokaut long ol dispela namba wan wok bai kamap long Manus. “Taim Australia na PNG i bin tok wanbel long opim Manus Ailan rijenal pros- esing senta, mipela i bin tok wanbel long lukim dis- pela projek i kamapim gut- pela bilong ol pipel bilong Manus,” Mista Bowen i tok. “Wantaim ol arapela wok bai kamap wantaim dispela prosesing senta, dispela asistens pekes bai halivim long promotim ekonomik divelopmen, na givim ol in- frastraksa ol lokol komyu- niti i nidim tru.” Wanpela wok em i tok bai kamap long strongim lokol ekonomik divelop- men, em wok stretim long rup bilong Lorengau haus maket. Ol opisal bilong tupela kantri i wok nau long stre- tim ol dispela wok halivim bilong karim ol i go het. Long lukautim ol asailam sika bilong Australia l Nupela rot na bris; l Medikal masin na halivim long Lorengau Jeneral; l Nupela rup bilong Lorengau maket; na l Dabol mani-mak long sapot i kam long Australia long edukesen inap 2015. Neville Choi i raitim TINGIM YESU: Liklik Junior Danogi i gat 6-pela krismas, na em bilong Porebada ples insait long Sentrel tasol em stap wantaim ol famili bilong em long 5-mail long Mosbi. Olgeta avinun long 6-kilok em save tokim ol lain bilong em long go daun long Jack Pidik pak long lukim ol krismas lait na sampela giaman enimol. Wantok Niuspepa poto man i kisim piksa bilong em taim em lukim giaman sipsip ol putim long dispela pak. Poto Nicky Bernard.

Pe bilong Manus - Wantok Niuspepa · 2016. 7. 7. · Manus AUSTRALIA i tokaut pinis long pe Manus provins bai kisim long lukautim ol asailam sika i laik go long Australia. Apgredim

  • Upload
    others

  • View
    7

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Namba 1998 Disemba 6 - 12, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

    Pe bilongManus

    AUSTRALIA i tokaut pinislong pe Manus provinsbai kisim long lukautim olasailam sika i laik golong Australia.Apgredim ol rot na nara-

    pela trenspot long provinsbai bikpela wok divelop-men; lukluk long strongimhelt, strongim bek Loren-gau Jeneral Haus sik, nabaim ol medikal masinsamting inap long$Aus230,000 em ol bikpelawok, na strongim edukesensevis long Manus, nadabolim halivim mani mak

    Australia i save givim longedukesen infrastraksa i goinap 2015 em ol nambaarapela wok-mak.Dispela ol halivim bai

    Australia i givim longManus provins bihainim olrot i stap pinis aninit longnesenel gavman fainensna tresari.I no long taim i go pinis,

    Praim Minista Peter O’Neilli bin givim bikpela tok ama-mas, na sainim namba wanbikpela agrimen wantaimAustralia gavman.Dispela nau em ol divel-

    opmen projek Manusprovins bai kisim longlukautim Asailam Sika

    Prosesing Senta bilongAustralia.Namba wan 19-pela

    asailam sika i bin kamaplong ailan long Novemba21. Dispela wik, 28-pela moa

    asailam sika i bin kamap.Australia Minista bilong

    Imigresen na Sitisensip,Chris Bowen i tokaut longol dispela namba wan wokbai kamap long Manus.

    “Taim Australia na PNG ibin tok wanbel long opimManus Ailan rijenal pros-esing senta, mipela i bintok wanbel long lukim dis-pela projek i kamapim gut-pela bilong ol pipel bilongManus,” Mista Bowen i tok.“Wantaim ol arapela wok

    bai kamap wantaim dispelaprosesing senta, dispelaasistens pekes bai halivimlong promotim ekonomik

    divelopmen, na givim ol in-frastraksa ol lokol komyu-niti i nidim tru.”Wanpela wok em i tok

    bai kamap long strongimlokol ekonomik divelop-men, em wok stretim longrup bilong Lorengau hausmaket.Ol opisal bilong tupela

    kantri i wok nau long stre-tim ol dispela wok halivimbilong karim ol i go het.

    Long lukautim olasailam sika bilongAustralial Nupela rot na bris; l Medikal masin na halivim long Lorengau Jeneral; l Nupela rup bilong Lorengau maket; nal Dabol mani-mak long sapot i kam long Australia

    long edukesen inap 2015.

    Neville Choi i raitim

    TINGIM YESU: Liklik Junior Danogi i gat 6-pela krismas, na em bilong Porebada plesinsait long Sentrel tasol em stap wantaim ol famili bilong em long 5-mail long Mosbi.Olgeta avinun long 6-kilok em save tokim ol lain bilong em long go daun long JackPidik pak long lukim ol krismas lait na sampela giaman enimol. Wantok Niuspepapoto man i kisim piksa bilong em taim em lukim giaman sipsip ol putim long dispelapak. Poto Nicky Bernard.

  • P2 Wantok Disemba 6 -12, 2012 nius

    PLANTI hap long Pot Mosbi siti bai lukim ol krismas lait na olmanmeri bai amamas long selebraitim 2012 krismas.Powes Parkop, Gavana bilong Nesenel Kapital Distrik i

    wokbung wantaim ol 3-pela memba bilong Mosbi Saut,Mosbi Not Is na Wes open elektoret i amamas long kamapim2012 krismas olsem em i bikpela na gutpela moa insait longMosbi siti. Minista bilong spot na Mosbi Saut MP, Justin Tkatchenko

    i oninim ol krismas lait bihain long Katolik Akbisop John Ribati long opisal lonsim bilong 2012 krismas progrem las sarerelong 5-mail Jack Pidik Park,Pot Mosbi.“Mipela laikim gutpela sindaun, nogat wanpela trabel na

    bel isi pasin mas stap long siti na selebraitim 2012 krismasna bungim hepi nu yia,” Minista Tkatchenko i tok. Tkatchenko i tok nau gavman bilong O’Neill na Dion em i

    gutpela gavman gat moa plen long statim ol wok neks yia nawanpela bikpela samting dispela gavman i brukim historilong PNG em K13 bilen baset ol i bin wokim long mun i gopinis. Em i tok olsem gavman bai putim infrastraksa divelopmen

    i go pas long disapela baset na lukluk long stretim ol hausik,rot, wokim bris, edukesen, paoa, agrikalsa, loa na oda prob-lem aninit long 7-pela projek eria.Krismas festiv sisen i stat long Disemba 1 na i go inap long

    Disemba 24 na ol festivol progrem em paia woks dispilai,drama, gospel konset, dens na sampela moa. Bai i gat paiawoks dispilai long Konedobu raun-bot long Desimba 22, 5-mail Jack Pidik Park long Disemba 23 na Disemba 24 longGerehu raun-bot.Bipo krismas festivol progrem save kamap long wanpela

    hap eria tasol long dispela yia, wantaim plen bilong PowesParkop, olgeta santa insait long siti bai amamas long sele-braitim 2012 krismas.Gavana Parkop na ol 3-pela open MP bilong NCD i laikim

    olgeta manmeri stap insait long siti long stap isi na sele-braitim krismas gut na wisim yupela meri krismas na prop-eras nu yia.

    Krismaslait on

    David Bill Leo (UPNG janelisim sumatin) i raitim

    MOSBI SAUT MP:Justin Tkatchenko

    STRONG BILONG SIKA:Denis Gray, Maket Fil Menesabilong Sika Australia, i tokklia long sampela ol nupelaprodak ol i gat long salimlong konstraksen indastrilong PNG.

    KLINIM: Rob O’Neill, bi-long kampani Septone, ibin stap wantaim ol pro-

    dak bilong en long pulimai bilong Bishop Broth-ers. Rob na kampani bi-long en i save mekim ol

    indastrial sop bilongklinim ol bikpela masin.

    Ol Poto: Nicky Bernard.

  • Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P3nius

    AIDS demakimziro HIVlong PNGDavid Bill Leo (UPNG janelisim sumatin i raitim)

    WOL AIDS DE long Sarere Disemba 1 i makim “ziroHIV insait long Papua Niugini” o “TESTIM NATRITIM EM RAIT BILONG YU.” Ekting dairekta bilong NHCS, Philip Tapo i tok taim

    em welkamim olgeta manmeri stap long makim WolAids De long Unange Ovol long Pot Mosbi.“Ol ripot i soim olsem PNG i stap namba 4 ples insait

    long Asia Pasifik rijen na long Pasifik, PNG em kamapnamba 1,” Tapo i tok.Em i tok moa olsem sik AIDS i wok long daunim

    namba bilong yanpela manmeri insait long wokposaninit long 18 – 34-pela krismas na planti stap wan-taim HIV em ol meri. “Na long dispela taim yumi mas tingim ol kandre,

    pren na famili memba husat i dai long sik AIDS longmakim de olsem yumi bai senisim nupela pasin longstopim HIV infeksen“Nau yumi i mas lukautim na sapotim pipel gat sik

    AIDS na wokbung wantaim long strongim banis nadaunim HIV go daun long ziro level. “Ziro long nupela HIV infeksen, ziro long lukluk nogut

    long ol lain i gat HIV na AIDS, ziro long poret na zirolong ol lain dai long sik sut long AIDS,” dispela em tok-tok bilong ol lain mekim opisal tok long wol AIDS deNesenel Kapital Distrik.Anglikea, NHCS, Wol Visen, Pro Sapot Projek,

    fhi360,PNG Divelopmen Loa Asosiesen, Unicef, VoisInc, Igat Hop Inc na planti arapela nan-gavman oge-naisesen i ogenaisim AIDS de wantaim astok “ziro onogat HIV long Papua Niugini.” Ol manmeri i no lukautim pasin bilong ol na psain

    pamuk i mekim isi long HIV i ken kalap go long wan-pela na arapela. Wanpela HIV positiv meri long Igat Hope Inc, Linda

    John i tok, “mi kirap nogut long harim olsem mi gat sikAIDS taim mi go long bel mama klinik 3-mail hausiklong 2004. Tasol mi amamas olsem nau mi stap strongna helthi bikos tok nogut long HIV infeksen em go pinistaim mi tok klia na stap long positiv laip.” Linda i tok olsem em gat HIV positive tasol em tokaut

    na stap long positiv laip i helpim em long stap strongna helthi. Em amamas olsem pikinini meri em karim oldokta i painim olsem HIV negativ. Planti manmeri wantain ol pikinini i wok long dai

    bikos long ol disasta, sik na HIV em i wanpela bikpelasik we em i nogat marasin bilong en. Tasol pipel kenstap longpela tiam sapos yumi lukautim ol na kisim trit-men wantaim Anti Retrovairel marasin (ART) em kenhelpim pipel i gat sik AIDS i no dai hariap.

  • sabinapisinP4 Wantok Disemba 6 - 12, 2012

    Dia ridas, sapos yu gat wari o liklik toktok long kolum bilong Sabina, email kam long:[email protected]

    Wanpela Ali Bababaset bilong PNG

    Orait, IlektoralK o m i s i n a ,Andrew Trawen ino amamas long dis-pela kolum i tok olsemopis bilong em i ‘mekimwanpela spesol dil’bilong Peter O’Neill wevot long Yalibu-Pangia ibin kirap eli na pinis eli,na ol i diklerim MistaO’Neill olsem wina.Mipela bai tok sori long

    Mista Trawen na MistaO’Neill sapos i gat wan-pela sut tok long paulpasin i stap, olsem ilek-toral frod o paul pasin, okomisinim bilong wanpelakain kriminal kondak longwe Komisin i bin karimautpoling long Yalibu-Pangia.Tasol i nogat sut tok

    olsem. Ol toktok mipela imekim i arere tasol, na ibihainim pablik askim ikam long Belden Namahna Powes Parkop, we ol iaskim watpo Yalibu-Pangia i kisim spesol luk-save.Long dispela ol askim,

    mipela i skelim olsem,long gutpela o nogut, dis-pela i bin orait o gutpelamoa long Mista O’Neill.Sapos mipela i bin asualong dispela sait, orait,mipela i tok sori longMista Trawen long luklukbek long ol samting ikamap long lukim fome-sen bilong dispela gav-man. Dispela kain luklukbek, em olgeta fri-tingtingPapua Niugini manmeri igat rait long mekim. Longlukim, skelim, nakamapim tingting long en.Orait, nau yumi lukluk

    long samting i kamaplong nau. Em long

    nesenel baset omani plen.Wanpela mama

    bilong K13 bilianbaset i karamapimsampela ol yia statlong yia 2013, na igo inap long yia2015, na nogut2017 tu. Na mipela ikisim toktok olsemintenal o domestikmani maket bilong

    yumi i ken kamapim tasolK3 bilian long holimekspendisa progrembilong gavman. Askimnau em: Narapela K10bilian bai kam long we?Sapos gavman i bilip

    olsem kesmani bai statkam insait taim LNG pro-daksen i ron, mipela i kentok tasol olsem em bailongpela taim moa pas-taim long mipela i lukim olLNG ‘dividen’ i kamap.Nau yet, kostim bilong

    konstraksen wok i goantap tru long sampela olbilian US dola. Na saposdispela em i wanpela kainpiksa long wanem baikam bihain, orait yumimas ‘hariap isi liklik’ taimyumi wok driman long olwinmani bilong LNGProjek.Mipela i harim olsem ol

    ‘dividen’ i kam long LNGProjek i wok long go longsampela ol Swiss BenkAkaun long wanpela skimlong 2 bilian US doladinau long peim Stet 22%ekwiti insait long projek.Ol i tokim mipela olsem

    dinau i bin kamap longDubai, na olsem sekyuritibilong dispela dinau,Somare gavman i bingivim 22% ekwiti olsemsekyuriti wantaim luksaveolsem olgeta dividenbilong projek bai go longol wanwan Swiss BenkAkaun long bekim bekdispela dinau, na wanemol arapela kostim bilongen.Dispela baset em i

    wanpela tru tru Papua

    Niugini baset, we mipela igo bek gen long sindaunlong mani yumi nogat;yumi bai tromoi natingmani pastaim long mipelai holim long han, na taimmipela i mekim liklikmani, mipela bai peimwanem samting mipela ibaim pinis long en.Mipela bai dinau mani

    long bekim ol dinaubilong mipela. Dispela emi wanpela sore we trulong lukautim kantri.Dispela em i wanpelakrangi we bilong mekimpablik wok. I mobeta longmekim pipel i stap bihain-im hamas mani ol i gat,na i no long sindaun longmani ol i nogat.Na taim yu lukluk long

    wol, yu ken luksaveolsem ekonomik bihaintaim i no gutpela.Las tupela yia em

    tupela bikpela ekonomi,em Gris na Spen, na olsamting Yuropien Yunioni mekim long stretimtupela i no orait long pipelbilong dispela tupelakantri.Taim yu rit namel long

    ol lain long ol komentri ikamap long traim tok klialong wanem samting ikamap long dispelatupela kantri, bai yu lukimolsem ol gavman i woklong dinau mani longholim ol nesenel basetbilong ol, na long saitbilong lokol prodaksen,long planti yia, i nogat tru.Na long ol pipel, stori i

    wankain tasol. Ol i woklong sindaun long ol plas-tik kredit kat, we ol iyusim tripela o foapelakad long dinau long wan-pela kat na peim nara-pela.Dispela pasin i wok

    kamap olgeta de.Olsem na sapos yu luk-

    luk long baset bilong dis-pela yia, yu bai luksaveolsem fainensal sistembilong kantri bilong yumi ino inap long holim kainbikpela baset olsem, taim

    dispela kain mani i nostap long kantri. Samtingwe i pret moa, em dispelaem i wanpela defisitbaset, na mak bilongdefisit em samting olsemK2 bilian. Tasol tru tru,dispela baset bai goantap inap long K7 bilian. Na wanem em i stori

    bilong strong bilongmipela long sevisim oinapim ol dinau bilongyumi? Mipela i bilip olsemdispela baset i mekimplanti giaman luksavelong kamapim wanpelanaispela piksa, tasol trutru ekonomik sindaunbilong yumi long sapotim,i no stap. Em i klia olsemol i mas tingting pinis longwanpela saplimentribaset. Em nau, baimipela i wet tasol longharim wanem toktok olbai givim long yumi.Long narapela sait, i luk

    olsem i gat wanbel tingt-ing na bilip long wanpelagres piriet o malolo taiminap long 30 mun pastaimlong wanpela mosenbilong nogat bilip longgavman i ken kamap. Emi orait.Taim yu lukluk long

    wanem samting i kamapbipo, we gavman i holimol memba long disisenbilong ol long sapotimwanpela gavman aninitlong Ogenik Loa longPolitikal Pati na Kendidet,em O’Neill na ol lainbilong em yet i bin spit igo long Suprim Kot longdiklerim sampela ol pro-visen bilong dispela loa,olsem em i no bihainimkonstitusen.Sapos yumi bin larim

    dispela loa i stap, O’Neillbai no inap pinisim 5-pelayia kontrak bilong en. Emi seksekim olgeta samt-ing, na wokabaut tasol igo insait gen long paia.Em i stap long em yetnau.

    NAMBA wansamting: MistaAndrew Traweni kros na laikimmipela i tok sorilong en.

    Lukim nau N960 na S182

    Citifon i gat ol nupelahanset em ZTE N960 naS182 mobail hanset.

    ZTE N960 i gat Android 2.3Opereting Sistem, VirtualQWERTY, WiFi protokol802.11b, Micro SD Kadinap long 32G na TouchScreen na prais bilong enK650.00.

    ZTE S182 wantaim MP3pilaia, ol Gems, Tos, VoisToktok taim – 300 awa,Vois rekoda na FM Redioem prais bilong en nau emK29.00 tasol.

    HARIAP NA KISIM TAIM IGAT STOK YET!

    Telikom Bonus Pekbilong Olgeta De

    Dabolim pripeid vois nadata sevis bilong yu longintanet brodben, Fiks Lain,WiMAX, EVDO intanetmodem na Fiks WaialesFon.

    Bonus bai go aut sapos yurisasim K5, K10, K20, K50,K100, na K200 Telikad naRait kad tasol.

    Taim yu mekim kol, olbonus kredit bai go long olon-netwok kol tasol, na olkol i go long ol arapela net-wok bai kisim sas long olnomol ret.

    Winim Drim Kar bilongYu

    Top Ap long dispela munNovemba na Disemba, nakisim sans long winim wan-pela kar bilong driman longyu bilong amamasimKrismas na Nu Yia.

    Bungim ol Telikad na RaitPripeid Top-Ap inap longK50 na kisim wanpela entrii go insait long dro olgetamun bilong winim kar longdriman bilong yu.

    19t wan MB

    Amamas wantaim hai spidprepaid intanet sevis bilongTelikom PNG wantaimwanpela spesol ofa inaplong 19 toea long wan MBlong ol of-pik awa namellong 7 kilok nait na 7 kilokmoning, i go inap pinisbilong dispela yia.

    Long save moa, ringim24/7 Kastoma Kea longnamba 3456789.

    Ol SPESOLOFA i kamlong Telikom

    PNG

  • sabinaenglish Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P5

    An Ali Baba budget for PNG

    So, the ElectoralCommissioner, MrAndrew Trawen isnot happy with this columnsuggesting that his officehad “carved out a specialdeal” for Peter O’Neillwhereby polling inYalibu/Pangia started earlyand finished early with MrO’Neill being declared thewinner. We will apologize to Mr

    Trawen and Mr O’Neill ifthere is any suggestion offoul play such as electoralfraud or commission of anycriminal conduct in the waythe Commission conductedthe polling exercise forIalibu/Pangia. But there wasno insinuation or suggestionto that effect. Our commentswere limited to, and basedon public outcry, notably byBelden Namah and PowesParkop, questioning whyIalibu/Pangia was givenspecial treatment. From that we inferred that

    the situation, for better or forworse, was favourable forMr O’Neill. If we are wrongon that account, then weunreservedly apologise toMr. Trawen for reviewing thecircumstances that led tothe formation of the currentadministration. Somethingall free-minded Papua NewGuineans have a right to do.Observe, assess and formopinions on.Now, getting down to a

    more recent subject matter,let us look at the nationalbudget. A massive K13 billion

    Budget spanning a numberof years commencing theyear 2013 and going intothe years 2015 and maybe2017 as well. And yet weare told that the presentinternal money market canonly come up with K3 billionto sustain the national gov-ernment’s expenditure pro-gram. So here is a question:

    Where is the other K10 bil-lion coming from?

    If the government is of theopinion that cash will startrolling in with the LNGProduction going into fullswing, then all we can say isthat it will be a rather longwait to see the LNG “divi-dends” materializing. Already, the costs for the

    construction phase hasincreased into billions of$US dollars. And if this isany indication of what iscoming, then let us “hastenslowly” when dreamingabout riches from the LNGProject. From what we hear, the

    “dividends” from the LNGProject have been divertedto various Swiss BankAccounts in a schemeinvolving the loan of $US 2billion to pay off the State22% equity in the Project. We are told that the loan

    was raised in Dubai, and assecurity for that loan, theSomare government hadput up the 22% equity assecurity with the effect thatall dividends will now bediverted to nominated SwissBank Accounts to pay it off

    along with any associatedcosts and expenses. This budget is typically

    Papua New Guinean in thesense that we are back toliving beyond our means;we will spend the moneybefore we earn it, and whenwe do earn some money,we will be paying for whatwe have already spent. We will be reduced to bor-

    rowing money simply to payoff our debts. This is a rathersad way of running a coun-try. This is an irresponsibleway of performing a publicfunction. The better way isto make people live withintheir means and not beyondtheir means.And when you look

    around the world you cantell that the economic out-look is rather grim. The last two years had

    been taken up with twodeviant economies, namely,Greece and Spain, and theausterity measures advo-cated by the EU are not atall acceptable to the generalpopulation in these twocountries. When you read between

    the lines on commentariesoffered to explain what hadbeen happening in thesetwo countries, you will seethat the governments hadbeen borrowing money tosustain their national budg-ets, and in terms of localproduction, it was a down-ward trend all the way formany years. As for the peo-ple, it is the same story.They had been living on thefate of their plastic creditcards using 3 or 4 cards toborrow from one card to paythe other. And this, a daily

    occurance.

    Thus, if you look at thisyear’s budget seriously, youwill note that the financialsystem in this country can-not accommodate such amassive budget, especiallywhen that kind of money isnot readily available in thecountry. What is more fright-ening is that it is a deficitbudget, suggesting a deficitof some K2 billion.Realistically, the deficit willpeak at about K7 billion.And what is the story aboutour ability to service ourloan commitments? We areled to believe that this budg-et has made far too manyfalse assumptions to createa rosy picture, but the eco-nomic reality is not there tosustain it. Obviously, theyalready have in mind a sup-plementary budget, so let uswait to hear what they willbe telling us.And it now seems that

    there is consensus on agrace period of 30 monthsbefore a motion of no confi-dence is possible. That isnot too bad an idea. When you look at what

    happened with the previousscenario of holding mem-bers to their decision to sup-port a government of theirchoice under the OrganicLaw on Political Parties andCandidates, it was theO’Neill mob who rushed tothe Supreme Court todeclare certain provisions ofthat law unconstitutional. Had we left that intact,

    O’Neill would not have hisfull term of 5 years intact.He destabilized the scenarioand now walked straightinto it. That would serve himright.

    Dear readers, if you have any comments in reagrd to Sabina’s column,. email to: [email protected]

    FIRST things first: Mr Andrew Trawen isdemanding an apologyfrom us. ..

  • KOMENTRIGris bilong graun

    i bosim yumiDISPELA WIK, long Sidni, Australia, ol bikpela main-

    ing na petrolium kampani bilong PNG i wok long bungna paitim tok long bihain taim bilong mineral napetrolium sekta long kantri.Namba wan bikpela salens bilong planti ol dispela

    kampani, em ol toktok i wok bungim strong, long givimbek graun long ol asples papagraun.Aninit long ol senis i wok long laik kamap long dis-

    pela sait, em long givim bek graun, na olgeta samtinglong graun, i go bek long nem bilong ol papagraun.Dispela luksave, em i wanpela luksave tasol we planti

    manmeri i tok ol diveloping kampani i wok long kamlong ples bilong yumi na rausim ol gris long graun, nayumi wok sindaun nating antap long en.Tude, Fonde, namba 6 de bilong mun Desemba,

    2012, i makim lonsim na opim bilong wok prodaksenlong Ramu Nikel na Kobal prosesim projek.Dispela wanpela projek tasol i pulim kain kain bel na

    tok kros long ol papagraun, non gavman ogenaisesen,na ol arapela pipel long kantri.Planti long ol dispela lain i wok long pait long lukau-

    tim solwara na nambis bilong ol lain long Madang.Bikpela wari bin stap bipo, na i stap yet, olsem dis-

    pela projek bai no inap luksave long sindaun bilongpipel.Insait long olgeta dispela yia ol i krospait long projek,

    kampani i go pas long en, i wok halivim long strongimsindaun bilong ol asples manmeri na komyuniti.Mak bilong gutpela sindaun, na mak bilong wok bi-

    long rausim gris long graun, em planti taim bipo, i nogatinap luksave long en.Wok bilong stretim pe bilong tupela wantaim, sam-

    pela taim i no bin ron stret.Nau, yumi stap long wanem mak?Gavman bilong yumi i tok yumi mas opim graun long

    divelopmen. Ol divelopa kampani i tokim mipela olsemol i karim olgeta ansa bilong ol hevi yumi gat.Tasol yumi yet i mas askim: ‘sapos gris long graun i

    pinis, bai yumi kisim we? Bai yumi sindaun long wanemsamting gen? Graun nating?’Mama graun, em i stap bilong strongim laip bilong

    yumi ol man.Taim em i save bungim birua, em i no inap mekim gut

    wok bilong en.Olsem na yumi ol man tu, i mas luksave long wok bi-

    long mama graun, na lukautim em, bihainim stretpelatingting, klia luksave, na pasin bilong tingim bihain taim.I no nau tasol.

    Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P11komentri

    Published at Able Building Complex,

    Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

    Hiri Maole kisim K50, 000David Bill Leo (UPNGjanelisim sumatin) i raitmTELIKOM PNG Ekting SipKomesol Opisa, Kone Kula igivim K50, 000 mok seklong Motu Koita Asemblilong Fonde Novemba 29long selebraitim Hiri MaoleFestivol long Ela Bis, PotMosbi. “Hiri Maole festivol bilong

    dispela yia em i go longsampela drama we em isenisim de bilong festivollong Septemba kam longNovemba na nau em bailong dispela wiken (las wik)long 1 na 2 Desemba 2012,”Kula i tok.Em i tok festivol em i

    bikpela ivens na em baikisim planti ples manmerilong motu koita kam longPot Mosbi siti we em baipulim tingting bilong ol man-meri stap insait long dispela

    kasarel selebraitim longmakim Hiri tred.

    “Telikom PNG wantaimfleksip bren long Citifon isapotim dispela iven genolsem nesenel kampani,mipela i amamas dispelakain kasarel ivens.“Planti yia long bipo dis-

    pela festivol em i no bilongol Motu tasol em bin kamap

    olsem kalsarek selebraisenlong olgeta pipel long PotMosbi na olsem Telikom emlit long komyunikesen insait Menesa bilong Motu Koita

    Kansol, Nisi Samuel i toktenkyu long bikpela sapotna helpim bilong TelikomPNG. “Mi gat bikpela amamas

    insait long bel na makim

    maus bilong Motu KoitaKansol, mi tok tenkyu longTelikom PNG long sapot nahelpim dispela kasarel ivensem no bilong Motu Koitapipel tasol em bilong olgetamanmeri stap insait longkapital siti bilong yumi,”Samuel i tok.Samuel i tok olsem as bi-

    long dispela Hiri Maole Fes-tivol em “Lakatoi, Vanagi,Henenamo, Bona Senani-avero” we ol bai givim Kraonlong husat yangpela MotuKoita meri i winim Miss HiriHenenamo. Em i tok ol yangpela meri

    husat gat 18-25 krisnas baistap insait long dispela fes-tiv sisen. 22-pela bin selek-tim long liklik Hiri Maolefestivol ol bin holim pastaimlong Motu Koita ples. Na tubai gat tunbuma kanu bilongol Motu Koita pipel, krep naol plati samting ol bai soim.

    Rait, Kone Kalu givim 2012 Hiri Maole Festivol, 50, 000mok sek long Menesa bilong Motu Koita Kansol, NisiSamuel. Poto: David Bill Leo (UPNG janelisim sumatin)

    NUPELA: Andrew Powell, SelsMenesa bilong Safety Mate Aus-tralia, i holim wanpela nupela kainbut we i gat stil kep long en, tasolem i no stil. Dispela but, em i oraitlong ol masin bilong sekim ainlong ol ples balus. Em i strong, nakep bilong banisim ol pinga bilongfut, em ol i mekim long wankainsamting ol i save yusim long olbullet pruf vest bilong ol polismanna soldia. Bishop Brothers i givimoda pinis long bringim sampela ikam long kantri long salim.Poto: Nicky Bernard

  • P14 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 olwolniuspoto

    Taifun Bopha paitimFilipinsOL woka i kliarim rot wantaim wanpeladiwai bihain long Taifun Bopha i paitimTagum siti, Davao del Norter provins longailan bilong Mindanao long Filipins, longDesemba 4, 2012.

    Ol i protes long presidensal pales long KairoOL protesta i singsing kros ol toktok agensim presiden Morsi long fran bilong pres-idensal pales long Kairo (Cairo) long Tunde dispela wik. Oposisen pati long Ijip iaskim long ol bikpela protes i kamap agensim laik bilong gavman aninit long olIslamis, long kamapim wanpela referendum long nupela konstitusen bihain long oli rausim olgeta judisiari banis.

    Brisben i malolo long strongpela sanBRISBEN man Brent na pikinini meri bilong em Tia i kolim skin long ol faunten long Saut Benknambis taim ol mak bilong hot i plai i go antap tru long Kwinslen long Tunde dispela wik.

    Bikpela smuk longtok-kliaOL manmeri i wokabaut lusimwanpela bikpela smuk ol imekim na sanapim long Gare deLyon relwe stesen long Paris,Frans long Desemba 4. Dispelatraipela smuk, em ol i yusimlong pablik awenes kempenbilong nesenel rel kampanibilong Frans, SNCF. Ol i laiksoim ol pablik olsem ol i nokentromoi pipia.

  • Kot i rausimPNG eduke-sen ministaNESENEL Kot i diskwo-

    lifaim Minista Paru Aihi longwanem em i bin peim manilong ol vota long ileksen.Papua Niugini Nesenel

    Kot i rausim EdukesenMinista Paru Aihai longwanem em i bin braibim olvota long nesenel ileksenlong Jun dispela yia.Jas David Cannings i rul

    olsem Mista Aihi i no winlong gutpela pasin longwanem em i bin peimbikpela mani long baim olvot.Man husat i kam namba

    tu long Kairuku-Hiri ilektoretlong Sentral provins, PeterIso-aimo, nau i bringim dis-pela keis agensim MistaAihi.Ilektoral Komisin bai

    makim taim we ol bai holimwanpela ileksen gen longKairuku-Hiri ilektoret.Mista Aihi i namba tu man

    husat kot i bin diskwolifaimileksen bilong en.Namba wan nau i Ezekiel

    Anisi, husat kot i bin rausimlong wanem em i aninit longkrismas em i save sanaplong i save vot, na nembilong en i no stap long ilek-toral rol.

    Japan toklukaut longsutim daunroket bilongNot KoreaJAPAN i tok lukaut long

    sutim daun wanpela roketbilong Not Korea em i toktoklong salim i go antap longklaut long wik bihain.Gavman bilong Kim Jong-

    un, i strong yet olsem dis-pela roket, we em i tok baiflai i go olsem long sautbilong Filipins na Australia, igo antap long klaut baikarim wanpela komyunike-sens setelait.Tasol Amerika, Saut

    Korea na Japan olgeta i tok,em i tru olsem dispela roketi karim wanpela poisin samt-ing bilong pait long traimaut,long taim Not Korea i traimlong painim nupela webilong sutim roket i karimwanpela roket em i kensutim daun ol roket bilong olbirua.Las taim Not Korea i bin

    sutim roket i go antap, emlong mun Epril, taim dispelaroket i bin bruk nambaut napundaun i go insait longYelo Si, samting olsem wan-pela minit bihain long em ibin tekov.Bihainim dispela birua, i

    bin i gat ol tokwin long olge-

    ta hap bilong Pyongyangolsem sampela long ol roketsaintis, i bin go lus.Praim Minista bilong

    Japan, Yoshiko Noda, i toklukaut long sutim daun nara-pela roket sapos em i flaiantap na pretim teritoribilong Japan.“Difens Minista i tokaut

    tude long ol oda bilong redilong sutim daun na wasbanis long ol balistik misailroket,” em i tok.“Sapos ol i go het wantaim

    dispela lonsim, sore long ol.I no kantri bilong mipelatasol. Olgeta intanesenelkomyuniti i mas soim stronglong agensim dispela.”Foren Afes Minista bilong

    Australia, Bob Carr, i tok dis-pela plen bilong Not Korea isamting bilong hatim bel.Seneta Carr i sutim toktok

    plen bilong Not Korea na itok, em bai salim dispelatingting war ii go longambeseda bilong NotKorea.

    TaifunBopha: Palauklia, Filipins iwaswasPALAU i klostu bungim

    Taifun Bopha, tasol Taifun igo stret long sauten Filipins.Taifun Bopha i no kamap

    antap long Palau na nau iwok long i go stret long saut-en Filipins.Bopha i wok long karim

    strong bilong win long 250kilomita long wan awa, na ibin kamapim ol wari olsemem bai givim bikpela hevi nabagarap olsem SaiklonTracy, em i bin hamarimnoten Australia siti bilongDarwin long 1974, na kilim71 pipel.Em i bin wok long i go

    stret long Palau, tasol itanim kos bilong em long lasminit i go long wes, na gut-pela long ol long Palau, em ino bin go long saut long ol.Dispela tokaut i bin kam

    long Derek Williams, wan-pela mitiorolojis wantaimNesenel Weda Sevis longGuam.Em i bin tok olsem ol ailan

    i no bin kisim bikpelabagarap, tasol i gat ol ripotbilong ol diwai i kam daunna pasim bilong ol pawasaplai.Em i tok, spid bilong dis-

    pela Taifun i bin mekim ol ino gat bikpela taitwara. Em iting sampela inses bilongren i bin pundaun na dispelai bin gutpela nius.Ol Taifun i no save

    hamarim Palau, longwanem em i stap ausait longtaifun ples.

    Birua stap yetTaifun Bopha, em ol i

    kolim long Filipins, Taifun

    Pablo, i soim liklik sainbilong em i no strongpelaolsem pastaim, na i go stretlong not-is nambis bilongMindanao long Tunde mon-ing.Em i wok long mekim we

    bilong em i go long Filipinsna Mista Williams i tok, olpipel long hap Taifun i go

    long en, nap bungim bikpelahevi na birua.Midia long Filipins i tok, ol

    i ting Taifun Pablo bai gokamap antap long Surigaedel Norte.

    SolomonAilans wokas

    i kam longAustraliaSOLOMON Ailans i salim

    pinis namba wan lain bilongen i go long Australia longwok aninit long AustraliaSisenal Woka Progrem(SWP).Bai gat tenpela wokas

    olgeta bilong SolomonAilans bai go long ol famlong stet bilong Tasmania.Ol bai stap long Tasmania

    inap long foapela mun.Solomon Ailans i joinim

    Kiribati, Papua Niugini,Samoa Tonga na Vanuatulong go insait long dispelaprogrem.

    Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P15abcpasifik

  • FONDE 6 DISEMBA, 2012

    5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERYDAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CRICKET

    TEST MATCHAUSTRALIA VS. SOUTH AFRICA5:00 PM G FUNNIEST

    HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G E/TV NATIONALNEWS7:00 PM G RAITMUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT #299:30 PM G DIGICEL STARS 3 –

    10:30 PM G EMTV NEWS REPLAYRepeat of the 6 o’clock main news bul-letin.

    FRAIDE 7 DISEMBA 2012

    5.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CRICKET TEST

    MATCHAUSTRALIA VS. SOUTH AFRICA2ND TEST – DAY 25:00 PM G FUNNIEST HOMEVIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL

    NEWS

    7:00 PM G IN MORESBY ` TONIGHT7:30 PM G PNG Sustainable

    Development Documentary8:00 G STATE OF ORIGIN

    CLASSICS 1994 – Game 19:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

    SARERE 8 DISEMBA 2012

    4.57 AM G STATION OPEN6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G WAYBULOO #10

    7:30 AM G ULTIMATE GUIN-NESS WORLD RECORDEp# 498:00 AM G YOGA SUTRA EP#20 Rpt.8:30 AM G AUSTRALIA

    NETWORK9:00 AM G CRICKET TEST

    MATCH5:00 PM G TBA5:30 PM G OLSEM WANEM

    Ep#36:00 PM G EMTV NATIONAL

    NEWS6:30 PM G NO ORDINARY 7:30 PM G HOMELAND Y1 EP5/12 “The Good Soldier”8:30 PM G RAITMUSIK REPEAT10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA

    NETWORK

    SANDE 9 DISEMBA 2012

    5:57 AM G STATION OPEN6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G CHIT CHAT with Sir.

    Paulias Matane

    8:00 AM G YOGA SUTRA #21 8:30 AM G BUSINESS PNG

    Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY9:30 AM G OLSEMWANEMEp#

    Repeat.10:00 AM G RESOURCE PNG –

    repeat11:00 AM G AROUND THEWORLD IN 85 PLATES S1 Ep# 29 & 3012:00 AM G CRICKET TESTMATCH5:30 PM G THE PACIFIC WAY –6:00 PM G EMTV NATIONAL

    NEWS6:30 PM G DIGICEL STARS 3 –Ep#14 Semi - Final7:30 PM G 60 MINUTES –

    Finale…..8:35 PM G Chit Chat --Rpt…8:40 PM SUNDAY MOVIE –

    De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

    – niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

    Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

    – Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

    - Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

    2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

    – YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

    6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

    – Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

    Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

    wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

    Raun wantaim Wantok kru ...

    EMTV Television Guide

    6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

    TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

    TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

    FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

    FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

    SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

    SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

    RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

    P16 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

    PAIA danis em bilong olBaining long Is Niu BritenProvin na ol tasol save longwe bilong danis antap longpaia, na tu em olsem tum-buna danis bilong ol.Planti bilong yumi save

    poret stret long holim paiana tu pilai long paia nogutem bai kukim yumi.Tupela yangpela man-

    meri bilong Aerial AnglesBrisbane long Australia binraun kam antap long Mosbilong wiken go pinis longmekim paia danis. Dispeladanis bilong ol, ol savelaitim ol paia long waia nasave danis wantaim.

    Tupela bin mekim tupelaso o pilai long tupela naitlong Mosbi tasol na bihaintupela go bek long Aus-tralia.Nambawan pilai bilong

    tupela long 40 yia bilongBishop Brothers long Laena Mosbi na bihain tupelago soim ol pablik longLamana Hotel we tupela binslip long hap.Long Lamana Hotel paia

    danis bilong tupela i pulimai bilong ol manmeri husatbin stap long hap, planti bi-long ol manmeri bin toktoklong tupela long dispelawiken.

    Paia Daniskam longMosbi

    Nicky Bernard i raitim

  • TBA10:30 PM G HILLSONGRpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV

    NEWS – Replay 12:00 PM G AUSTRALIA

    NETWORK

    MANDE DISEMBA 3 2012

    4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK

    5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY

    1PM – 3PM1:00 – 1:401:50 – 2:302:30 – 3:00CLASSROOM BROADCASTS contin-ues…….

    GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEOSHOW5:30 PM G TRAPPED #26 – FI-NALE “The Fat Lady’s Singing”5:57 PM G CRIME STOPPERS6.00 PM G EMTV NEWS7:00 PM PGR ONCE UPON A TIME8:00 PM PGR ONCE UPON A TIME9:00 PM G TOKPIKSAPNG’s own current affairs program.9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA

    NETWORK

    TUNDE 4 DISEMBA 2012

    5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAYCLASSROOM BROADCASTS continues…….GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S

    FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME

    VIDEO SHOW

    5:30 PM G TBA6:00 PM G E/TVNATIONAL

    NEWS7:00 PM G HAUS& HOME #418:00 PM G BUSINESS PNG 8:30 PM PGR SURVIVOR PHILIP-PINES S25 EP#3 “This Isn’t a ‘We’ Game”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIANETWORK

    TRINDE 5 DISEMBA 2012

    5:57 AM STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM11:20 – 12:00

    CLASSROOM BROADCASTS continues…….GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM MR. MAKER5:00 PM GFUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONALNEWS7:00 PM PGR FACT FILES #8 8:00 PM G TBA9:00 PM G E/TV NEWS REPLAY….11:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

    Teksi sot kat...Long mande moning olgeta karlong Renbo na Gerehu pulimlain long rot long 6kilok mon-ing...Taim ol kam klostu longBotanikol Gaden ol i kiraplong lukim wanpelateksi,greypela vista wantaimteksi sain antap long het bi-long em i pakim kar gut truinsait long banis bilongbotanikol gaden..Mipela olgeta kirap nogut longlukim teksi i sindaun gut truwantaim ol diwai bilongbotanikol gaden.. Banis tu i nostap long hap ples em pak longem..Draiva mas mekim wan-

    TORO

    BIABIA

    EMTV Television Guide

    Ansabilonglas wikSudoku

    Ansabilonglas wikPasol

    TOKWIN

    Disemba 6 - 12 , 2012 Wantok P17komik

    KANAGE

    Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

    pela eli krismas selebresin nago sut i go insait longBotanikol gaden na selebret istap... Apinun mipela i go beklong haus na lukim hap spes bi-long teksi i stap..ples em kliagut tru na ol wok man wok longstretim banis i stap..Lukluklong ol gutpela teksi draiva nakalap...nogut yu westim moninating na yu na draiva bai siliplong hausik..Klostu krismas!!!

    Mango splesim hotkopi...Nau em mango sisen na plantihaus i pulap long mango..Nara-pela brata i mekim gutpela kapkopi bilong em na go sindaun

    long patapata ananit long wan-pela mango diwai we i pulaplong mau mango...Gutpela detru na win i blou na baga emdringim kopi isi isi tru...Nau wanpela bikpela win i kamna sekim diwai mango na wan-pela liklik mau mango i pund-uan na bam long wanpela brenbilong diwai na hetwin stretlong kap kopi bilong baratayah..Hot kopi i plai kamautlong kap na kapsait antap longbaga nogut..Kopi i kukim bratanagut tru na em kalap na sin-gaut wantaim na kikim kap iflai go daun long graun...Soreeee....Yu kisim taim nau!!

    Tokwin tasol..

  • Raun wantaim Kanage olgeta wikMaunten paiaMaunten paia long Manam na wesan i

    pundaun long olgeta hap. Planti tru ipundaun long gras kantri long Angoramdistrik.Olgeta sak sak kanu i pulap long

    wesan. Monin tru ol meri long ples ol ibung na stori long wanem samting ikamap.Taim Kanage i harim olsem em i tokim

    meri bilong em. Em nau ples nogut bi-long ol sin man i paia pinis long hel. Nauyumi lukim das bilong ol bun bilong ol ikam long yumi.Dai man i pundaun kam daun na wasim

    yumi.Bai yumi i no inap dai moa na tu bai

    nogat las de moa. Bai yumi stap longples long de taim tasol na wetim ol mani dai tasol na wetim ol man i dai bipo baitromoi tin pis na rais kamdaun long yumi

    olsem dispela wesan i pundaun nau ya.Taim ol meri harim ol kon stori bilong

    em, ol i kalap kalap na paitim han na ol isingaut, “Hepi gut de Kanage. Wis yu olthe bes. Lip fo eva mo. Hel i pinis naheven i kamap.”

    Carl LenuaSamban base.

    Longpela betKanage slip antap long longpela bet

    insait long haus.Wanpela nait bihain long lait i of, ol

    haus lain i harim bikpela nois pairap longflo bilong haus.

    Na olgeta i rong i go long lukim wanemsamting i mekim bikpela nois stret.Taim ol i lukluk ol i lukim Kanage i

    sanap isi long flo na taim Kanage i lukimol em i hariap tru long painim ki bilongkabot bilong em.Samting tru em, em i pundaun long flo

    na mekim bikpela nois.

    Hompiri PrimaryMorobe provins.

    Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage

    tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,

    Boroko, NCDPort Moresby.

    Email: [email protected]

    P18 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 penprenkanagelaiplain

    NEM: Jonah KaguyaKRISMAS: 23(Man)ADRES: C/- OBM, PO Box 1289 Goroka, EHP. Phn:7362 4880SAVE LAIKIM: Go Lotu, pilai music, pilai spots,mekim pren, singim song na planti moa,laik mekim prenwantaim ol bilong Lae, Madang, Central na Hailens.

    NEM: Cesley Lawrence KRISMAS: 26 (Meri)ADRES: C/- Anglican Church, PO Box 26, PopondettaOro ProvinsSAVE LAIKIM: Singsing, eating chocolate, mekimprens, wokim gaden na Rit

    NEM: Florian NakunaweKRISMAS: 23 (man)ADRES: PO. Box 36 Aitape, Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Krekim jokes, pilai gems, ritim buks,na steretim hevi masin

    NEM: Botanuwe DongdongKRISMAS: 26 (Man)

    ADRES: P.O. Box 3823, Lae – Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Baibel, Go lotu, Go wok misinlong arapela ples, pilai basket ball, volli bol nabaim seainvestim long stok maket na arapela bikpela kampani,laikim pren long Australia,Fiji, American-Indian mix–Krismas i mas 16-23 yias, na painim poromeri longmaritim na sta wantaim

    NEM: Bunau DadisKRISMAS: 31(man)

    ADRES: Raibus Security Service, PO Box 1337,Madang 511, PNGSAVE LAIKIM: Go dans, Tok pilai, lukim CD/TV,Harim musik, Painim gutpela meri long maritim na stapwantaim oltaim- 7146 7257/ 7188 9685

    NEM: Dulie Ben KRISMAS: 23 ADRES: P O Box 19 Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Harim Gospol musik, pilai gita, serimstori wantaim, ritim buk, poromanim na laikim ol ara-pela.

    NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box 1225, LaeMorobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekim prenwantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,volibol and watsimTV(News)

    NEM: Allan PoroipKRISMAS: 18 (Man)ADRES: PO Box 82, Markham Farm, Lae – MorobeProvinsSAVE LAIKIM: Stori wantaim ol poroman, Go piknikna Bildim haus.

    NEM: Belany Haikope KRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box 159,Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotu longSande, mekim pani wantaim poroman

    NEM: Robert DanielKRISMAS: 14 (man)ADRES: Aminawa C/- Kanabea Primary School, POBox 220, Kerema – Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, pilai vollibol, soka,paitim gita,harim musik, lukim TV, tok pilai, raitim pasna go skul.

    Dia LaiplainMI wanpela marit meri i gat 50 kris-

    mas bilong narapela kantri. Mi binmaritim wanpela man PNG, tasol maritbilong mitupela i bin bruk 10-pela yia igo pinis.Mi stap wantaim tingting olsem mi-

    tupela man bilong mi bai tok sori, stre-tim ol samting na stap wantaim gen.Mi bilip olsem God i bin plenim laip bi-long yumi taim em i wokim yumi. Naem yet i lukautim mi long dispela 10-pela yia marit i bruk inap nau. Tasol hop long mipela i sekan na

    kamapim wanbel i wok long lus wan-taim taim i ron na mi hop olsem bai mipainim wanpela nupela man longporoman wantaim. Dispela em bikosman bilong mi nau i marit na em i gatwanpela pikinini i gat 8-pela krismas.Na mi ting olsem em i no laikim mimoa.Mi no pilim gut long marit i bruk we

    i lusim mi wan yet i stap long wanem,plen bilong mi em bilong painim manmi laikim na marit stap wantaim. Na ino bilong mi stap singel mi yet. Nauyet, mi no save God i gat wanem kainplen long mi na olsem, mi stap wan-taim wari.Laiplain, plis helpim mi.

    Worried Deserted Wife

    Dia PrenI GUTPELA long kisim pas long wan-

    pela meri bilong narapela kantri na askimlong helpim bilong Laiplain. Long pas bi-long yu, yu bin tok olsem yu wanpela merii stap wantaim wari na yu gat 50 krismasna yu maritim wanpela man PNG.Tasol, marit bilong yu i bruk 10-pela yia

    i go pinis na i luk olsem i nogat wei longyupela i toktok na stretim ol samting nayupela i ken stap wantaim gen. Nau yulaik painim wanpela nupela man longmarit na stap wantaim bikos man bilongyu i marit na em i gat pikinini pinis. Yu tingolsem man bilong yu i no laikim yu moana yu sori long yuu wan i stap na tu, yu nosave wanem plen God i gat long yu.Fren, ekspiriens yu wok long go long

    en em i bikpela long wari na moa yet,bikos yu bilong narapela kantri. Olsem nadispela kain hevi na wari i ken givim skullong planti narapela PNG na tu, ol ovasislain husat i marit long narapela kantri o i

    tingting long wokim dispela. Mipela i strongim yu na ol narapela

    olsem lukluk gut long wanem ol narapelalain i mekim wantaim laip bilong ol ara-pela i no wokim wanpela rong.Mipela i bilip olsem yu bilon narapela

    kantri, tasol yu no tokim mipela liklik moalong yu yet, sapos yu gat pikinini nahamas, yu wok o nogat, sapos yu natu-ralais sitisen bilong PNG o nogat. Tasolmipela i luksave long wari, pen na hevi yuwok long bungim glasim wantaim 10-pelakrismas i longpela taim tumas bihain longmarit bilong yu i bruk.Pren, mipela i luksave long wei yu inap

    long menesim laip bilong yu, maski mariti bruk wantaim man yu gat bikpela laiklong en. Mipela i lukim olsem maski manbilong yu i lusim yu na nau i stap wantaimnarapela meri, yu no bin belhat na wokimsamting tasol yu wok long weit olsem embai kam bek long yu.Long wei mipela i glasim ol samting,

    dispela man we yu bin laikim tumas nalusim kantri bilong yu long maritim i feilimyu tasol yu nogat. Tasol sapos sampelasamting yu wokim na em i lusim yu longmaritim narapela meri, mipela i enkarijimyu long glasim ol samting we yu inap longmekim na kontribiut long marit bruk.Mipela i laikim yu long stap gut, bilip

    olsem sampela gutpela samting baikamap bikos long Pasin bilong yu longstap isi na weit stap long wanpela de, yu-tupela i ken painim bel isi pasin.Sapos yu bilip long Bikman olsem yu

    tok long pas bilong yu, em gat ol gutpelaplen long ol pikinini bilong em. Na longdispela i min olsem yu tu. Yu tok tu olsemBikman i lukautim yu gut long dispela 10-pela yia taim yutupela man bilong yu i nostap wantaim na em i ken skruim dispelalong narapela 10-pela moa yia i kam omoa. Pren, skruim bilip na tras bilong yulong Bikpela long olgeta samting yumekim. Ritim Romans 8:28.Taim yu mekim olsem, traim na staim

    toktok gut wantaim man bilong yu nanamba tu meri bilong em. Sapos yu nowok long toktok wantaim em i kam inap

    nau, i moabeta yu toktok long em nau naaskim em watpo em bin mekim olsem naplen bilong em long bihain taim.Mipela i bilip olsem gutpela toktok

    namel long yupela bai kamapim gutpelaluksave bikos yu hop na weit longkamapim belgut na i no traim long mekimsamting long peim bek bikhet pasin mani wokim.Mipela i luksave olsem taim man i stat

    long lukim narapela meri na meri i wokimwankain long bekim, marit i save bagarapolgeta. Sapos ol i gat pikinini, ol i savebungim hevi long bikhet bilong papa-mama i no tingim ol na bihainim laik bi-long ol yet. I moabeta long yu nokenwokim dispela na bagarapim nem bilongyu.Pren, mipela i luksave olsem yu no laik

    long yu wan yet i stapna yu laik painimwanpela man we bai yu lavim na maritim.Tasol bipo yu wokim dispela, i moabetayu stretim hevi wantaim man bilong yu.Dispela em i bikpela samting longwanem bai gutpela luksave na wanbel ikamap bipo yupela i bruk gut na bihainimlaik bilong wan wan.Taim yu painimaut stret olsem man bi-

    long yu i wokim fainol disisen long mar-itim narapela meri, orait, yu ken klia gutna go het wokim disisen long rot yu laikgo long em long laip.I moabeta yu tupela wantaim i askim

    sios pasta na ol lida long givim gutpelastiatok long helpim yupela.Tasol tingim long ritim Tok bilong

    Bikpela long 1 Korin 7:39-40 we i tok“marit “meri i no fri taim man bilong em istap laip yet tasol taim man i dai, em i frilong marit long husat man em i laikim.Tasol em i mas wanpela Kristen. Tasolem bai stap amamas taim em i stapolsem. Em tingting bilong mi na mi tingolsem mi gat Spirit bilong Bikpela longmi.” Tu, ritim Matyu 5:31 na 32. Pre longGod na em i ken soim plen bilong emlong yu.

    Laiplain

    Sapos yu gat wari, rait i kam long Life-line, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long stori. Laiplain

    Laiplain inap helpim mi long wari bilong mi- mama

  • bisnisnius Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P21

    BIHAIN long 40 krismas, wanpela lik-lik mekanikel woksop we tripela bratai bin statim, nau i lukim wanpela bratatasol i stap bosim yet. Tasol bisnis nauem i kamap wanpela bikpela saplaiabilong planti ol enjiniaring namekanikel saplai long kantri.Bishop Brothers, kampani husat i

    go pas long planti ol bikpela kontrakwantaim ol bikpela maining projeklong kantri, i painim pinis 40 krismaslong wok bisnis.Las wik Fonde nait, ol i makim dis-

    pela bikpela luksave, wantaim bikpelaamamas bilong ol bikpela bisnis kas-toma na saplaia bilong ol.Papa bilong Bishop Brothers, na

    laspela long tripela brata, MarkBishop i tok bisnis bilong en i kamaplongpela rot nau, na em i groa i gobikpela moa yet.Mista Bishop i tok stori olsem bisnis

    bilong en i bin stat olsem wanpelamekanikel stua tasol long 1972, we oli bin stat salim ol kain kain samtinglong ol arapela liklik bisnis, nau ikamap bikpela bisnis we ol i wok long

    saplaim ol bikpela bisnis wantaim olbikpela kontrak.Mark Bishop yet i tok ol samting we

    i strongim Bishop Brothers na mekimkampani i kamap long mak em i stapnau, em strongpela bilip bilong olwokmanmeri bilong en.“Mipela i gat sampela ol wokman,

    we i stap yet wantaim mi. Em ol olpelalain bilong bipo, taim mipela i statimbisnis, na i pas strong wantaim miinap tude. Dispela kain save, istrongim Bishop Brothers yet,” Mark itok.Nau Bishop Brothers i gat ol stua

    na saplaia long Lae, Madang, Hagenna Kimbe.PNG Likwifait Netseral Ges (LNG)

    Projek nau em i kamap namba wanbikpela kastoma bilong Bishop Broth-ers insait long kantri.16-pela ol bisnis long Australia

    husat i save saplaim ol prodak longBishop Brothers i bin stap las wikFonde nait, we ol i soim tu ol olpela nanupela prodak ol i wok long saplaimlong Bishop Brothers long salim.Sampela ol saplaia bilong Bishop

    Brothers i wok bisnis wantaim ol moalong 5-pela yia pinis.

    Bishop Brothersmakim 40 krismas

    Neville Choi i raitim

    STAP YET: Bosman bilong Bishop Brothers, Mark Bishop, na Jeneral Menesabilong em Mark Hird i toktok stori long groa bilong Bishop Brothers.

    OL risetsa man long Kwinslen, Aus-tralia, i kamapim namba wan taim,wanpela painap we i teis olsemkokonas.Risets stesin bilong Dipatmen bi-

    long Agrikalsa long Sansain Kos(Sunshine Coast) i wok long kamapimwanpela nupela kain painap moa longtenpela yia nau.Sinia hotikalsarelis Garth Senewski

    i tok painap ol i givim nem AusFesti-val, nau i stap long ol laspela wok bi-

    long groim gut.“Nau yet, komesal divelopmen

    patna bilong mipela i wok long groim.”Ol i tok i save kisim samting olsem

    10-pela yia long groim inap long wan-pela nupela kain painap.Em i tok teis bilong en bai pulim laik

    bilong planti ol kastoma.Ol i tok em i gat wanpela kain

    kokonas teis, we yu no inap painimlong ol arapela kain painap bilongAustralia.

    Painap wantaim switbilong kokonas

    PAINAP OKOKONAS:Em bai tupelayia yet, pas-taim long dis-pela nupelapainap wan-taim teis bi-long kokonas igo aut longpablik i kenbaim na groim.

  • P22 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 ramunius

    Wass Matau Limited givim sosel nakoporet helpim long komyuniti

    ‘Wanpela

    Ramu NiCo,

    Wanpela

    Komyuniti’

    Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

    Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

    salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

    Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

    n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

    long 135 kilomita slari paiplain)

    Ramu NiCo redi long givim

    WASS MATAU Limited,wanpela lenona kampanibilong ol papagraun in-sait long Kostal Paiplain eria bi-long Ramu nikel/kobalt projeklong Raikos distrik long Madangprovins i go het long kamapimgutpela pasin long givim luksavebilong en i go long helpim olkomyuniti insait long eria em istap long en.Long las wik Fonde i go pinis, ol

    ofisa bilong Wass Matau Limited ibin goaut na givim helpim i go longol elementeri na praimeri skul na tuol komyuniti grup insait long Astro-labe Be eria.Jeneral Menesa bilong Wass

    Matau Limited, Danny Gabong wan-taim pablik rilesens ofisa bilongkampani Ken Molou, na tu ol ara-pela bikman bilong Kostail PaiplainLenona Asosesen olsem Siaman,Sauya Parara i bin go aut wantaimlong givim helpim i go long Erimapraimeri skul, Erima elementeri skul,Erima viles elementeri skul naAlemo elementeri skul. Olgeta wan-wan i kisim K1,000 halivim tasol,Erima praimeri skul i kisim K2,000. Bihain long ol i givim helpim i go

    long ol skul long Erima, MistaGabong na Mista Parara wantaim olofisal i go long ples Yusim we ol igivim K1,000 i go long Uya ele-menteri skul na Sasida wimen ko-poretiv grup.Mista Gabong i tokaut olsem dis-

    pela ol halivim kampani i givim i golong ol elementeri skul na praimeriskul long Erima em olsem sosel nakoporet wok bilong kampani longsapotim ol skul, sios, helt senta naol komyuniti-bes ogenaisesen insaitlong Kostal Paiplain eria bilongRamu Projek long Madang provins.“Olsem wanpela lenona kampani

    insait long Kostal Paiplain eria,mipela laik halivim long wanem liklikrot mipela i inap long ol pipel nakomyuniti insait long Ramu Projekeria long helpim ol pipel i divelopimlaipstail na gutpela sindaun longples bilong ol na senis tu i kenkamap long komyuniti,” MistaGabong i tok.Mista Gabong i tokaut klia olsem

    Wass Matau i bin stat olsem wan-pela lenona kampani long 2006aninit long luksave na as-tingting bi-long Ramu Nikel Projek.Em i tok olsem nau yet kampani i

    ron insait long namba siks yia bi-long en, tasol long fes tupela yia bi-long operesen bilong en, em i nomekim planti wok tumas, inap long2008 we em i go insait long ful op-

    eresen stret.Nau yet Wass Matau Limited, em

    wanpela gutpela piksa tru insait longwok bilong ol lenona asosesen in-sait long Ramu NiCo Projek longMadang provins. Kampani nau i goolsem long sivil woks, na plent haiana tu em i mekim sampela wok in-sait long agrikalsa halivim longKostal paiplain eria.Pablik Rilesens ofisa bilong Wass

    Matau Limited, Ken Moliu i tokolsem kam inap long dispela mun,kampani i givim moa long K26,000aninit long sosel na koporet wokhelpim bilong en i go long lain insaitlong projek eria bilong en. Em igivim helpim tu i go long Madang timi go long PNG Gems long Kokopo.Siaman bilong Kostal Paiplain

    Lenonas Asosesen (LOA), SauyaParara, i tokaut olsem lenona asos-esen i amamas long gutpela wokWass Matau Limited i wok longmekim. Mista Parara i tok ol LOA em ol

    mausman tasol bilong ol lain papa-graun insait long Projek eria, tasol ollenona kamani i save mekim bikpelawok long sait bilong bisnis nabringim kamap mani long strongimwok bilong dispela kampani bilongol pipel insait long Kostal Paiplaineria bilong Ramu Projek.Mista Parara i tokaut klia tu olsem

    long nau yet wanem helpim kam-pani i givim em i no dividen tasololsem koporet o sosel helpim kam-pani i givim long ol lain insait longkomyuniti.Em i tok tu olsem Kot i no tokaut

    long ol lain papagraun bilong ol erialong Kostal Paiplain yet olsem nawanem dividen o win-moni kampanii kamapim em ol i no peim aut yettasol ol i putim tasol i stap long trasakaun na inap taim Kot i tokaut stretorait ol bai peim aut ol dividen.Het tisa bilong Erima praimeri

    skul, Bernadette Silata i givimbikpela tok tenkyu i go long WassMatau Limited, na i tokaut olsemdispela em namba wan kain helpimol i kisim long wanpela lenona kam-pani insait long Ramu Projek, na oli amamas tru.Wanpela mausman bilong Alemo

    elementeri skul, Pastol JacobEnage i tok tenkyu tu long WassMatau Limited long gutpela helpimkampani i givim.“Mi pre na bilip olsem God bai go

    het long blesim kampani bikos miluksave olsem ol lain husat i saveprêt long God na lain bilong wokimwok stret i ronim dispela kampani,Wass Matau,” Pasto Enage i tok.

    Mista Gabong i tokaut tu olsemwankain helpim o rolaut bilong olhelpim bilong Wass Matau Limitedbai go het yet long neks yia long olskul, helt senta, sios na komyuniti-bes ogenaisesen.Em i tokaut klia tu olsem ol dis-

    pela skul, helt senta na sios husat ino kisim helpim long dispela yia emol i ken aplai long kisim halivim tulong neks yia.Strongpela toktok Mista Gabong i

    mekim em long ol lain bod bilongskul na tu ol helt senta na komyunitibes ogenaisesen long mekim gut-pela yus long liklik ol helpim WassMatau i givim long sevim ol pipel nakomyuniti i ken lukim senis i kamaplong laipstail na sindaun bilong ol.

    Ol lain makim elementeri na praimeri skul long Erima na Alemo i soim sek ol i kisim long Wass Matau Limited.

    Jeneral Menesa bilongWass Matau Limited,Danny Gabong givimtoktok long Ato viles

    Uya elementeri skul wantaim Sasida wimen koporetiv lain i soim helpim ol i kisim long Wass Matau Limited.

  • SAMPELA spot i save gatol stail bilong pilai we iwankain olsem long olarapela.Wanwan loa, bal, pilai graun

    na ol arapela samting tu i savewankain.Bai yu lukim dispela long plan-

    ti ol spot we i wankain liklik o ikamap long wanpela kain rottasol.Kain ol pilai olsem ol ragbi lig,

    ruls fubol, soka na ragbi yunionem sampela long ol spot we isave gat planti samting i wankainnamel long ol.Tasol wanpela spot we i gat

    stail bilong dispela olgeta spot istap insait long en em gelik futbol(Gaelic Football).Insait long gelik futbol bai yu

    lukim ol i takol olsem long ragbi,paitaim bal long han olsem longruls futbol, gol pos bilong ol iolsem bilong ragbi na soka nabal bilong pilai tu i olsem balbilong soka.Ol pilai i ken karim bal na ron

    olsem ragbi na ruls futbol na ol iken putim long graun tu na kikolsem soka.

    Histri bilong gemPlanti an i bilip gelik futbol i

    stat long wankain taim olsemragbi yunion na soka bilongwanem em i gat planti kain stailwe i kam aut long dispela tupelaspot.Tasol gem we i wankain stret

    olsem gelik futbol em AustralianRuls Futbol, wanwan stail bilongpilai na loa bilong gem i nowankain na bal bilong dispelatupela gem tu i no wankain.Ol i raitim gut ol loa bilong pilai

    Gelik futbol long 1887 tasolnamba wan taim tru ol i binpilaim em long 1808.Stat bilong wanpela kain futbol

    gem tru i kamap long Ailan(Ireland) em long 1308 taim wan-pela soka gem i bin kamap longhap.Planti kain futbol gem i kamap

    long Ailan long dispela taim, longwanpela ples, ol i save tok oraitlong holim soka bal long han nakikim olsem long ragbi.Dispela kain ol pilai kamap

    inap long 1695 taim ol i kamapimwanpela loa long stopim ol dis-pela pilai.Ailan i bin gat sampela hevi

    wantaim Inglen (England) na itambuim olgeta spot bilongInglen olsem soka na ragbi longkamap lo ples bilong ol.Dispela i mekim na ol i

    kamapim na strongim gelik futbolwe ol i save kolim olsem kaid(caid).Tasol ol i no bin inap long pas-

    sim tru strong na swit bilongsoka na ragbi na i no long taim oli kisim sampela ol stail bilong dis-pela tupela spot i go insait tulong gem bilong ol.Nau bai yu lukim ol i takol na

    holim ol narapela pilaia olsemlong ragbi tasol bal bilong ol iraunpela olsem bilong soka.Long wankain taim, ol i ken

    kikim bal long graun olsem sokao ol i ken holim long han na kikimolsem ragbi na ruls futbol.

    Stail bilong pilaiI save gat tupela tim i pilai

    insait long dispela gem.Wanwan tim i mas i gat 15 pila-

    ia long en.Pilai graun bilong gelik futbol i

    luk wankain olsem bilong ragbitasol i longpela na bikpela moa.Longpela bilong en inap long

    145 mita na bikpela bilong eninap long 80 o 90mita na i gattupela gol pos long wanwan haplong pinis bilong pilai graun.Dispela ol gol pos i luk olsem

    gol pos bilong ragbi tasol i savegat net long aninit bilong gol posolsem long soka we wanpelapilaia i save was long en olsemgoli – wankain olsem long golibilong soka.I save gat tupela hap insait

    long wanwan gem, wanpela hapem 30 minit bihain i save gatmalolo bipo ol i pilai narapela 30minit long namba tu hap bilonggem.Ol i save pilai wantaim wan-

    pela raunpela bal olsem bilongsoka na volibol na yu ken givimbal i go long wanpilai bilong yuwantaim han o kikim long lek.Astingting bilong gem em long

    kikim bal i go insait long gol posbilong narapela tim.Dispela gol i ken kamap long

    antap o aninit bilong gol pos wegoli sanap long en.

    Gelik futbol long PNGGelik futbol i ken kamap long

    Papua Niugini tasol i mas i gatgutpela aweanes i kamap longskulim ol manmeri long en.I gat ol soka na ragbi pilai

    graun i stap we gelik futbol i kenkamap long en olsem na dispelai no wanpela bikpela hevi tumas.Bikpela wok tasol em long

    trenim na skulim ol manmeri longsave gut long en bai ol i kenpilaim na sapotim.Gelik futbol i no nupela long

    PNG, sampela wok i bin kamaplong kisim i kam long PNG bipowe ol i bin traim tu long skulim olmanmeri long en tasol em i nokamap strong na i pinis gen.Em i wanpela spot we i gat

    bikpela histri bilong en na i kenpulim planti sapota na pilaiasapos gutpela wok i ken kamaplong skulim na trenim ol manmerilong en.Kain ol nupela spot i ken

    kamap gut sapos i gat ol gutpelasapot na sponsa i kam long gav-man na ol arapela kopret oge-naisesen.

    P24 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 spotlaipstail

    Gem i gat olgeta samtingwantaim

    ANDREW MOLEN

    Save Long Gem

    HOLIM EM: Yu ken takol insait long gem.TUPELA KAIN ROT: Yu ken holim bal na ron o kikim long lekbilong yu.

    TUPELA INSAITLONG WANPELA:Gol pos bilong ol ibungim bilong ragbina soka wantaim.

    BILAS: Ol samtingbilong werim longtaim bilong pilai.

    PILAI GRAUN: Gelikfutbol pilai graun ibikpela liklik moalong ragbi.

  • Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P25olspotpoto

    TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

    Ol Spot Eksenpoto long wiken...

    Hiri Moale kanu resis i pinis wantaim stail olsem tupelakanu ya i soim. Presentesen bilong ol bai kamap bihain.

    RAN AUT: Pilaibilong Kopex itraim long ronlong nambawanbes tasol PNGPawa pilai kisimem long namel.

    TUPELA YET:Praivet Netbol iwok long go strongnau olsem natupela pilaia bilongSteamship naDatec i no isi longresis long bal.

    SEASON PROPER - ROUND ONE, GAME THREE

    EPC soka go insait long fainol nau.

    Ol Poto Nicky Bernard.

  • P26 Wantok Disemba 6 - 12, 2012 spotnius

    LAS WIK Sarere, Ricky Ponting,biknem kriket man bilong Australia ipinisim las tes kriket pilai bilong en. Emi makim dispela pinis long pilai long denamba foa bilong tes agensim SautAfrika long WACA graun long Pet,Westen Australia long Mande dispelawik. Pikinini meri bilong em, Emmy, ibin stap na amamas wantaim Ponting.

    Laspela tes pilaibilong Ponting

    BIPO Nesenel Ragbi Lig(NRL) senta na AFL yutiliti,Israel Folau i tokaut pinisolsem em i sainim wanpelawan-yia kontrak wantaimSupa Ragbi klab, Nu SautWels Waratahs.Bihain long em i rausim 4-

    yia, bikpela mani dil wan-taim nupela AFL klab,Greater Western Sydneylong Novemba 1, bihainlong tupela sisen tasol, bipoMelbourne Storm na Bris-bane Broncos sta i pulimplanti toktok olsem em baijoinim Parramatta Eels nakam bek long NRL.Tasol bihain long em i tok

    nogat long ofa bilong Para-matta, Folau i pinisim wan-pela futbol koud traifektataim em i go long ragbi yu-nion, we em bai pilai bilongWaratahs insait long 2013Supa Ragbi sisen.“Tete me amamas tru

    long tokaut olsem mi sainimkontrak pinis wantaim NuSaut Wels Waratahs,” Folau

    i tok long hetkwata bilong olWaratahs.“Mi skin kirap long sans

    mi gat long pilai ragbi nekssisen. Em bai wanpelabikpela senis, bikos pilairagbi long skulboi level em ino wankain olsem level bi-long Supa Ragbi, na em iwanpela bikpela salens tru,”em i tok.Folau i tok laspela tupela

    yia em i pilai AFL i bin nara-pela salens, na nau em ilukluk tasol long ragbi yu-nion.Em bai gat sans long

    kamap dual-intanesenelwantaim Wallabies; wan-pela sans we em i tok em ilaikim.“Em i klia olsem mi laik

    pilai wantaim Wallabies. Ol-geta man i laik makim kantribilong en,” em i tok.“Pastaim, mi mas lukluk

    long pilai gutpela futbolwantaim Waratahs na olnarapela samting bai masbihainim tasol.”

    Spid na strong bilongFolau long ron bai strongimNu Saut Wels kosa MichaelCheika, husat i tok olsemresis bilong pilai beks longyunion, nau em i strongmoa yet.Folau i tok klia olsem em i

    no tok promis long go longEels, na em i wok tingtingpinis long yunion, bihainlong em i lusim Giants.Long wanpela stetmen,

    Ragbi Sif Ekseketiv bilongWaratahs, Jason Allen, i toksainim bilong Folau i makimnupela sapta long histori bi-long klab.“Mipela winim Israel i kam

    long yunion em i bikpelastrongim bilong Waratahs,na bikpela senis bilong olSupa Ragbi fan long Aus-tralia.“Olsem wanpela pilaia, Is-

    rael em i gat strong, tasolem i bikpela samting longmipela, na mipela gatbikpela luksave na rispeklong en.”

    Folau lusim lig long pilai yunionSainim wan-yia kontrak wantaim NuSaut Wels Waratahs pinis

    WARATAHS NAU: Folau i sindaun toktok long midia bihainim tokaut olsem em bai no nappilai lig, na i sainim wan-yia kontrak pinis wantaim Nu Saut Wels Waratahs Ragbi Yunionklab.

  • Disemba 6 - 12, 2012 Wantok P27spotnius

    Jenerel Meneja bilong Hardware Haus i givim sek mani go long Gavana Ipatas na Siaman Timothy Lepa. Poto NickyBernard.

    HARDWARE Haus, wan-pela bisnis han bilong CPLgrup, i givim K50, 000 i golong nambawan PNG opSisen ragbi lig insait longkantri, Coca Cola IpatasKap. Eksen Gavana na papa

    bilong kompitisen, Hon.Peter Ipatas, i tok bikpelaamamas na tenkyu i golong Hardware Haus longkamap wantaim dispelatingtink na givim dispelabigpela mani. “Insait long13pela yia olgeta, mipela isupotim dispela gem. Plantiol lain i tok mi yusim dis-pela gem long kempainlong winim eleksen tasol,bihain long 13pela yia ol-geta, mipela i ken lukimbigpela senis i kamap longlaif bilong ol yangpela manlong ol komyuniti bilongyumi”CEO Timothy Lepa i

    amamas na tok tu olsemHardware Haus na Coca

    Cola Ipatas kap ken wokbung wantaim long taim bi-long gem. “Ipatas Kap savesoim na painim ol niupelatalent long grasrut leval namaketim ol”. Insait long 13pela yia olgeta, dispela opsisen kompitisen luksavelong planti niupela na gut-pela pilaia husaut i bin staplong ol rurel ples”, Lepa itok. Genarol Manesa bilong

    PNGRL na siaman bilongCPL Grup, Mista SudhirGuru i stap long hap tu natok Hardware Haus i savelaik long helpim ol komyu-niti wok na supotim ol gras-ruts pipel. Coca Cola IpatasKap i gat wankain tingtinkolsem CPL Grup bisnis igat long em. Olsem namipela i amamas longhelpim dispela kompitisen. Long dispela kompitisen,

    em bai strongpela na gut-pela. Bilong wanem, plantisponsa kam insait longsoim sapot bilong ol. Hard-ware Haus i kamap olsemMaina Sponsa long dispelasalens long neks yia.

    Samuel Peter Koim iraitim

    Hardware Haus givim K50, 000 longCoca Cola Ipatas Kap

  • Wan wik: Fonde, Disemba 6 -12, 2012.Isu 1998

    Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

    INSAIT: LASPELA TES BILONGPONTING: pes 27

    SENTREL 9 go insait longfainol bilong ol teteFonde na bai lukim husattru bai kamap king bilongSentrel long dispela ragbi9 pilai bilong ol.

    Pilai bin stat long wiken igo pinis na 48 tim long Sen-trel bin putim nem na resislong dispela bikpela pilai weolgeta yia ol save holim.

    Insait long 48 tim ol binpilai 24 gems na nau ol bai

    go insait long fainol, 16-pela tim i pilai insait longPRL na 8-pela tim pilai longautsait pilai graun bilongPRL.

    Long ol dispela pilai bi-long Trinde,ol bai pilai bi-long go insait long kap naplet fainol we bai kam longtete Fonde avinun.

    Pot Mosbi ragbi lig graunbin pulap long dispela wikna pilai tu bin kamap gut truwe olgeta tim insait longSentrel bin amamas longsoim pes long dispela yiaSentrel 9 ragbi pilai.

    Sentrel 9go insaitlong Fainol

    Nicky Bernard i raitim

    Hops! Pilaia bilong Mavakevi wantaim bal i go pas stret long solda bilong Sharks long pilai bilong go insait longkap fainol. Poto Nicky Bernard.

    01W_Front Cover 199802W_ nius 199803W_nius nabaut 199804W_ Sabina new 199805W_ Sabina new 199811W_Komentrib199814W_ Olwolniuspotos 199815W abc pasifik page 199816W_Entatinmen 199817W_Entatinmen 199818W_KanageLaiplain 199821W_bisnis 199822W_ramu nico new 199824W_ Spotslaipstail 199825W_ Spotspotos 199826W_spotnius 199827W_Spotsnius 199828W_Bek Pes New 1998 new