SEMINARSKI RAD

Uvod.....................................................................................................................31. Definicija globalizacije.....................................................................................4 1.1. Globalizacija uope...................................................................................4 1.2. Proces globalizacije..................................................................................52. Ekonomska globalizacija..................................................................................6 2.1. Ubrzavanje meunarodnih tokova kapitala......................................... 7 2.2. Ubrzavanje meunarodnih tokova roba................................................73. Stavovi Japana prema ekonomskoj globalizaciji..............................................84. Nosioci globalizacije........................................................................................95. Globalne kompanije.......................................................................................106. Proces globalizacije trita i efekti na poslovanje preduzea.........................10Zakljuak.............................................................................................................12Literatura.............................................................................................................13

2

Uvod:

Svjedoci smo rastue meuzavisnosti izmeu drava irom svijeta i odvijanja niza nezavisni procesa koji se dogaaju i obuhvataju drave, regione, itav svijet. Ovaj splet svih odnosa kojima se povezuju brojni sudionici na dravnom, regionalnom nivou , pa i civilizacije u raznim oblastima, vremenima, pri razliitim brzinama odvijanja, s tendencijom sveobuhvatnosti, ali i irenja i kod onih procesa koji su ve postali globalni- nazivamo globalizacijom.

Mnogi autori globalizaciju svode na procese koji se odvijaju u svijetskoj privredi, a vremenski je smjetaju u razdoblje od sredine sedamdesetih ili ak od sredine osamdesetih godina. Meutim, globalizacija se odvija u mnotvo oblasti, a prva globalizacija desila se vrlo davno i odvija se vrlo dugo, to znai da globalizacija nije nastala, odnosno nije produkt ovog vremena.

Ako je naime, tana teza da se ljudska vrsta prvo pojavila na jednom mjestu tj. u jednom regionu i da se onda u talasima migracija rairila na jo pet kontinenata, onda prvu globalizaciju u istoriji ljudskog roda predstavljaju upravo te migracije. Prva globalizacija je bila demografska.

Druga u istoriji, a prva meu novijim bila je saobraajna globalizacija, a do nje je dolo kada je pronaeno plovilo koje je moglo ostvariti dugu plovidbu - veliki jedrenjak. Saobraajna globalizacija omoguila je globalizaciju u cijelom nizu drugih obliasti - trgovini, kulturi, tehnologiji, ali i globalizaciju mnogih zaraznih bolesti.

Slijedei znaajan korak predstavljala je globalizacija u komunikacijama koju je omoguio pronalazak telegrafa, a kasnije: radia, telefona, televizije i kompjutera koji su istovremeno znaili i informatiku globalizaciju. Danas smo blizu mogunosti da sva znanja tj. sve informacije postanu dostupne svakom ovjeku .

_______________________________Mersud Ferizovi, Strateki menadment, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2005, str. 561. Definicija globalizacije

Globalizacija je jedan relativno novi izraz za neke stare procese koju su se ranije samo drugaije nazivali. Tako npr. kao sinonime za globalizaciji mogli bismo pomenuti ''univerzalizaciju'', ''internacionalizaciju''...Globlozacija potie od francuske rijei ''global'', to znai cjelovitost, sveukupnost. Pojam globalizacije moe se shvatiti i definirati na razliite.Jedno definira globalizaciju kao pozitivan i optimistian proces koji donosi razvitak tehnologije, proirenje trita, vei profit, lagodniji ivot, znanstveni napredak, raspad diktatorskih reima i uitak potronje (dakle, kao nunost povezivanja svijeta bez nacionalnih granica). Drugo definira globalizaciju kao nuno zlo, prevlast SAD-a i EU-e u svim aspektima ivota: ekonomiji, politici, znanosti i kulturi (dakle kao oblik kolonijalizma i imperijalizma nad malim narodima).Klai o globalizaciji kae: ''Osnovno obiljeje sadanjeg drutvenog ivota i stanja zemalja je prisustvo meuzavisnosti. Meuzavisnost i globalna rasprostranjenost na irokom prostoru poznata je kao globalizacija.''''Globalizacija je naziv za pretvaranje svijeta u jedinstven prostor''

1.1. Globalizacija uopte

Izvorite globalizacije uklapa se u novu filozofiju znanu kao novi svjetski poredak koji je zamiljen u Sjedinjenim Amerikim Dravama nakon propasti komunistikih poredaka i sovjetskog bloka, a ija je najvanija odrednica stvaranje globalnog trita. Kao dugotrajni povijesni proces u kojemu ljudski rod od samih poetaka svojim kretanjem i izumima tei sveobuhvatnosti svijeta, globalizacija je svoje ubrzanje doivjela raspadom realnog socijalizma i slomom komunistikih jednostranakih reima u zemljama srednje i istone Europe i u bivem Sovjetskom Savezu.U ujedinjenju Europe mnogi vide prvi korak k stvaranju svjetske drave,a ta ideja o jednom svijetu jednako je stara kao i iluzija o vjenom miru kojeg bi taj svijet trebao jamiti.Globalizaciju je kao proces nemogue izbjei, s obzirom na razvijenost visokosofisticirane tehnologije, posebno informatike to svijet pretvara u globalno selo. Takvo globalno otvoreno trite namee visoke kriterije kvalitete, uinkovitosti, te razvojnih sposobnosti i afiniteta poduzea kao i kompetencije menadera.

__________________________ S.Klai, ''Rjenik stranih rijei'', str. 259LJ. Berberovi,, '' Globalizacija ili diktiranje budunosti'', Sarajevo, 1996, str.1Otvorenost prema svjetskom tritu, duboka meunarodna integracija i revolucija u ekonomiji znanja oblikuju globalizaciju kao proces sa sve manjim mogunostima nacionalnih drava da utjeu na ekonomske procese.Vlade pojedinih drava raspolau sa sve manje moi koja prelazi u ruke menadera multinacionalnih interesa kojima su podreene i najvee drave svijeta, to uzrokuje nestanak dravnog kapitalizma i nacionalne drave.

Na meunarodnom planu vlade djeluju sve vie zajedno s meunarodnim organizacijama, "od Ujedinjenih naroda do General Motorsa".a kao primjer moemo navesti Fiat, simbol talijanskog obiteljskog vlasnitva i nacionalne industrije, koji je napokon popustio globalizaciji udruzivi se s multinacionalnim partnerom amerikim General Motorsom"

1.2. Proces globalizacije

Proces globalozacije poinje industijskom revolucijom i kapitalistikim nainom proizvodnje, iji je cilj sticanje i poveanje profita. Profit se moe poveati uz brz rast proizvodnje od trokova za isti nivo proizvodnje. Industrijska revolucija i tehnoloki napredak smanjivali su trokove proizvodnje i omoguavali stvaranje novih proizvoda, prije potpuno nepoznatih.

Proces globalizacije potaknut je osobito tehnolokim napredkom u telekomunikacijama i transportu, a kraj je 20-tog stoljea donio je informatiku tehnologiju. Ekonoski gledano, moe se rei da su uzroci i poticaji globalizacije kapitalistiki nain proizvodnje, tehnoloki napredak i meunarodna regulacija. U globalnoj se privredi faktori proizvodnje, prirodni resursi, kapital, tehnologija, rad, informacija kao i dobra i usluge slobodno kreu svijetom. pekulanti zadaruju prebacujui navedene faktore s mjesta gdje su jefrtinija na mjesta gdje su skupi, a proizvoai lociraju svoje pogone tamo gdje je to najjeftinije- u nerazvijene zemlje. Domae trite vie ne postoji, ono je dio jedinstvenog globalnog trita.

Globalizaciju karakterise sve veca medjuzavisnost nacionalnih ekonomija sa svjetskom privredom. Zemlje u svijetu su povezane u multidimenzionalnu mrezu ekonomskih, socijalnih, i politickih veza.

Osnovni cilj globalizacije je profit, zatim osvajanje novih trita, pronalazak novih trita, pronalazak novih i jeftinijih sirovina, smanjenje rizika u poslovanju, uklanjanje ili ograniavanje konkurencije i dominacije svjetskom razmjenom od strane nerazvijenih svijetskih zemalja. Predpostavka svjetske povezanosti se zasnivaju na tezi koju su nametnule razvijene zemlje da se dalji racionalni razvoj privrede moe ostvariti na osnovu otrijih kriterija poslovanja i gdje su velike multinacionalne kompanije osnova i nosioci povezivanja. Uslov za globalizaciju je internacionalizacija svijetske proizvodnje i trgvine.

Globalizacija ukljuuje potpunu ekonomsku liberalizaciju, to jest otvaranje vrata krupnom biznisu. Multinacionalne kompanije su na elu. Vlade stvaraju maksimalno povoljne uslove za porast njihovog biznisa. Regionalne grupacije poput APEC, GATT i WTO su u potpunosti posveene istom cilju.

Povezanost velikog biznisa, vlada, regionalnih i meunarodnih institucija u stvaranju povoljnih okolnosti za globalizaciju nije sluajnost. Ono ima historijske korijene u kolonijalizaciji, otuda su dominantne snage bazirane na Zapadu. Ipak, bilo bi pogreno dananju globalizaciju opisati kao repliku zapadnog kolonijalnog iskustva, jer je jedan od centara moi u Japanu. Izrastaju i drugi centri kontrole u sjeveroistonoj i jugoistonoj Aziji.

Globalizacija ima pozitivne i negativne uticaje, odnosno aspekte na drutvene, privredne, komunikacijske, nacionalne i druge faktore.

Pozitivni uticaji globalizacije su: poduzimljivost i kreativnost glavnih nosilaca, dobra organizacija rada, razvoj novih tehnologija i tehnika proizvodnje, racionalizacija i razvoj novih sirovina, razvoj novih izvora energije pri emu se nabroani uticaji posmatraju kroz integraciju nauke i proizvodnje. Drugu grupu pozitivnih uticaja ine prestrukturiranje proizvodnje gdje se radno- intenzivna proizvodnja locira u zemlje u razvoju jer je jeftinija radna snaga, a kapitalno intenzivna proizvodnja se locira u podrujima razvijenih zemalja.Treu grupu pozitivnih uticaja ini meuzavisnot koja se odraava kroz regionalna udruivanja, prenos znanja, prenos tehnologije, educiranje radnika, mogunost tehniko-tehnolokog i proizvodnog obrazovanja mladih ljudi, itd.

Negativni uticaji globalizacije izraavaju se preko optih uticaja: nametanje obiaja i shvatanja od strane razvijenih i ZUR-u, potiskivanje domaih tradicionalnih vrujednosti, nesolidarnost,... Globalizacija dovodi do neravnomjerne zaposlenosti u ZUR-u, finansijske dominacije razvijenih zemalja( jer razvijene zemlje imaju kapital), ograniavanje od razvijenih, itd.

2. Ekonomska globalizacija

Pod djelovanjem trinih zakona, meunarodnih ekonomskih organizacija i ustanova, te meunarodnih multinacionalnih kompanija, sa snanim poticajima kroz razvoj tehnologije u oblesti informatike i komunikacija, provodi se ekonomska globalizacija kao jedan prirodan i nuan proces rasta meunarodnih tokova roba i kapitala

Ako ekonomsku globalizaciju shvatimo u najuem smislu tj. kao ''rastuu privrednu meuzavisnost drava irom svijeta'' i tada moramo biti svijesni da nije dovoljno da privredne veze prelaze granice drava ili regiona, ve je potrebno da se uspostavljaju sa velikim brojem zemalja i da imaju tendenciju da obuhvate cijeli svijet, tj. da postanu globalne i da su tek tada sastavni dio procesa ekonomske globalizacije

__________________________ Mersud Ferizovi, Strateki menadment, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2005, str.57Znaajan dogaaj koji je oznaio ne samo poetak ve i veliki skok u procesu svestrane a posebno ekonomske globalizacije je pad Berlinskog zida.

Davno smo poueni da na potrebama i njihovom rast, gledano na razlike domae potronje i proizvodnje, te investicija i tednje, a prema njihovim ekonomskim politikama, poivaju glavni tokovi ekonomskih integracija: meunarodni tokovi roba, meunarodnih tokovi kapitala i njihov rast

Ekonomska globalizacija prirodan je, tj. nuan proces i proizvod je djelovanja trinih zakona, meunarodnih ekonomski politika, drava i meunarodnih ekonomskih ustanova i organizacija kao i transnacionalnih i multinacionalnih kompanija. U tom proces posebno potsticajnu ulogu igra razvoj tehnologije u oblastima informatike i komunikacija.

Oba glavna toka globalne ekonomske integracije: meunarodni tokovi kapitala i meunarodni tokovi roba kreu se ciklino, ali imaju jasnu tendenciju brzog rasta, znatno breg nego to je to rast ukupnog proizvoda.

2.1. Ubrzavanje meunarodnih tokova kapitala

Na globanlom planu, finansije sve vie postaju digitalna djelatnost, jer finansijska trita danas postaju unutar kompjuterske mree i vie nema potrebe za fizikim strukturama.Posljedne dekade XX vijeka obiljeila je visoka mobilizacija kapitala, internacionalna mobilnost kapitala i njegova koncentracija, koja zapanjuje sa brzinom integracija, ekspanzija i obimima.U ukupnim novijim tokovima kapitala odvijale su se dvije znaajne strukture promjena: jedna je znaajno preusmjeravanje sa bankarskih kredita na posredna i neposredna ulaganja i ulaganja u dravne obveznice, a druga, do azijske finansijske krize, preusmjeravanje ulaganja sa superindustrijalizovanih na novoindustrijalizovane, ukljuujui tu i Kinu.

Danas su praktino sve zemlje svijeta- i bogate i siromane- uvoznice i izvoznice kapitala.

2.2. Ubrzavanje meunarodnih tokova roba

Bri rast i neobino velika brzina i obim kretanja nekih oblika kapitala kao i injenica da je praktino cijeli svijet pokriven mreom transnacionalnih i meunarodnih finansijskih ustanova, jo uvijek ne znae da su meunarodni tokovi kapitala postali glavni instrment ekonomske globalizacije.Nasuprot, meunarodna trgovina je bla i ostala najglobalizovaniji vid meunarodnih ekonomskih odnosa.

Zahvaljujui, s jedne strane, vrlo dinaminom rastu industrijske i poljoprivredne proizvodnje u pojedinim regionima i zemljama, a s druge, liberalizacjij svjetske trgovine koja je uslijedila uspjenim zavretcima osam rundi globalnih pregovora o trgovini u okvirima GATT-a i WTO-a , kao i liberalizaciji trgovine unutar integracionih cjelina, meunarodna je trgovina brzo i stalno._______________________Demal Hatibovi', ''Ekonomski razvoj'',Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2003, str. 263Kljunu ulogu u procesu globalizacije tokova roba( isto kao i globalizacije tokova i tehnologije) igraju multinacionalne kompanije. Zahvaljujui dejstvima ''demonstrativnih efekata'' ( ''efekata ugledanja'') one prvo globalizuju ukuse i modele potronje( to je nekada dobro, a nekada loe. Loe je na primjer , kada u jednoj zemlji omladina pije iskljuivo vjetake napitke, dok hiljade i milioni tona voa propadaju ), a onda proizvodnja ili samo potronju, dobara i usluga i njihove tokove.

Ekonomska ujedinjenja odnosno stvaranje velikih ekonomski blokova shvaena kao proces otvaranja i sve intenzivnije meusobne ekonomske saradnje gotovo svih zemalja svijeta predstavljaju samo jednu etapu na velikom putu globalizacije svijetske privrede

Meu mega integracijama, svakako, najkrupniju predstavlja Azijsko-pacifika ekonomska kooperacija (APEC). APEC je postao petokontinentalna integraciona cjelina, jer okuplja zemlje Sjeverne i June Amerike, Azije; evrope i Australije. A slijede je NAFTA i Evropska unija. Zemlje zapadne Evrope su, gradei snane komercijalne veze i potiui meunarodne tokove roba izmeu zemalja WE, imale uspjeno kretanje prema ekonomskoj i monetarnoj uniji.

Meunarodna kretanja roba prate kretanja novca i kapitala. Sistem meunarodnih plaanja u svom razvoju je doveo do postizanja skupa meunarodnih sporazuma o sistemu meunarodnih plaanja i institucija, koji omoguavaju i olakavaju plaanja. Stvoren je meunarodni monetarni sistem. Tehnoloki razvoj, s jedne strane, te liberalizacija tekuih i kapitalnih rauna, s druge strane dovela je do jednog stranog rasta tokova kapitala, tako da je finansijska integracija, zapravo, ''nezavisna'' od drugih aspekata ekonomske integracije, odnosno finansijski tokovi su viestruko nadmaili ekonomske tokove roba. Finansijska globalizacija mijenja odnos balansa snage vlade- trita u korist trita i tradicionalne solucije, manje snae, resortira i osnauje internacionalnim tretiranjem.

3. Stavovi Japana prema ekonomskoj globalizaciji

Prirodno bi bilo da se Japan kao jedna od privredno najrazvijenijih zemalja i druga po ekonomskoj snazi meu njima, javlja kao jedan od ampiona ekonomske globalizacija.Meutim, to nije tako.

Za dananje stanje duhova u Japanu moglo bi se rei da je ovo moda po prvi put do kraja okupacije da japanski poslovni i politiki vrhovi nisu u stanju da kontroliu ili da iskoriste brze promjene koje se posljednih godina odvijaju u svijetskoj privredi.Jedni globalizaciju shvataju kao spoljni pritisak na Japan,a ne kao interakciju izmeu Japana i svijeta. Neki japanski autori tvrde da globalni standardi jesu ''ameriki standard. Japanski antiglobalisti, suoeni sa injenicom da stranci mnogovie nego ranije kupuju japanske kompanije (jer je cijena dionica mnogo nia nego ranije), stalno upuuju nacionalistine alarme japanskoj javnosti govorei da pohlepni stranci gutaju japanske firme, posebno japanske finansijske ustanove. Dok drugi, pristalice globalizacije, za decenijsku stagnaciju japanske privrede ne optuuju globalizaciju, ve tvrde da su japansko drutvo i privreda proeti neefikasnou, protekcionizmom...

4. Nosioci globalizacije

Kako smo ranije naveli, kljunu ulogu u globalizaciji imaju multinacionalne kompanije. Multinacionalne kompanije se opisuju kao kompanije koje posluju irom svijeta. Ovakve kompanije imaju sjedite u jednoj zemlji, a posluju u mnogo zemalja (General Motors, IBM, General Electric, Toyota).

Multinacionalne kompanije mogu koristiti prednosti poslovnih prilika u mnogo razliitih zemalja. Mogu irom svijeta prikupljati novac za svoje operacije. Koristi im to su u mogunosti da proizvodne kapacitete uspostave u zemljama u kojima njihovi proizvodi mogu biti proizvedeni najuinkovitije i najefikasnije. Kompanije s operacijama rasprostranjenim irom svijeta ponekad imaju pristup prirodnim resursima i materijalima koji moda nisu uvijek dostupni domaim kompanijama. MNC mogu zaposliti menadere i ostalo osoblje iz cijelog svijeta.Prednosti multinacionalnog djelovanja moraju biti odmjerene u odnosu na izazove i rizike povezane s djelovanjem u stranim okruenjima. Jedan od problema predstavlja porast nacionalizma u mnogim zemljama. MNC moraju odrati dobre odnose sa zemljom domainom, to moe biti teko, jer dolazi do estih promjena vlada, a korporacije se moraju nositi s tim promjenama i neprestano im se prilagoavati.

Iako mnoge kompanije tee postati globalne, samo ih je nekoliko u tome i uspjelo. To zahtijeva razvijanje proizvoda imajui na umu cijeli svijet. Pri donoenju stratekih odluka treba voditi rauna o cjelokupnom svijetu, dok taktike moraju biti prilagoene nacionalnom i lokalnom okruenju. Sa kompanijama iz zemalja u koje je globalnim kompanijama onemoguen pristup, potrebno je osnovati strateke alijanse. Pri upravljanju kadrovima, onima koji ne pripadaju matinoj narodnosti mora se pruiti prilika za napredovanje prema

5. Globalne kompanije

Globalne korporacije su izrazito velika preduzea koja svoje djelatnosti obavljaju u novim industrijama (Microsoft, Apple, IBM, Sony, Compaq...) ili u starim industrijama koje su svoju tehnoloku potku bazirale na informacijskoj tehnologiji (GM, Ford, ABB, Reebok, Nike...), gledajui na cijeli svijet kao na jedno trite. Za globalne korporacije ''nacionalne granice su irelevantne u naporu da se nae najbolji izvor materijala, proizvode proizvodi po najniim cijenama''.

Globalne korporacije vide cijeli svijet kao jedno trite. Lociraju svoje operacije i resurse razliitim dijelovima svijeta. Globalne korporacije nude globalne proizvode prilagoene lokalnim potrebama, a tee ostvarenju vodeeg mjesta u prodaji odreenih proizvoda na svjetskom nivou. Razlog zbog kojeg korporacije odluuju postati globalnim korporacijama, je tenja da se u uslovima jake konkurencije osigura vodea pozicija u prodaji odreenog proizvoda na svjetskom tritu.

6. Proces globalizacije trita i efekti na poslovanje preduzea

U sutini, sve to se deava vani predstavlja globalizaciju trita i ekonomije. Globalizacija svijetske ekonomije stvara vie prilika, ali i vie prijetnji kako za postojee tako i za potencijalne uesnike u grani.Globalizacija u sutini predstavlja proces koji donosi vie prilika i prijetnji u globalnom okruenju na nivou planete i obuhvata sve promjene u odnosima izmeu drava, privredni subjakata, Obuhvata sve odnose vezane za promjene ak i promjene za drutva, odereena ponaanjaDravne velike kompanije, razne nevladine organizacije provode proces globalizacije i integracije, nameu odreene standarde, kodekse kroz razne prakse, politike, zahtjeve...

Posebno znaajne promjene desile su se 60-tih godina prologa vijeka kao to su: tehnoloke promjene: bra i bolja komunikacija, bri i bolji transport, sve vie informacionih mrea koje globalno povezuju ljude meunaroden ekonomske integracije: manje tarife (GATT), valute povezane flukruirajuim kursevima, globalni tokovi kapitala sazrijevanje trita u razvijenim zemljama : sporiji domai rast, agresivniji izvoznici, manje intervencije drave pad komunistikog i socijalistikog reima: sve vie zemalja povezanih sa kapitalistikim sistemom, vie privatizacije

Globalizacija trita i konkurencije na takav nain dovodi do stvaranja vie prilika to ima za posljedicu poveanu brzinu i veu konkurenciju, a s drge strane stvaraju se i vee prijetlje u smislu veeg trita i stvaranja manje meudravnih barijera.

________________________Devad ehi, Strateki menadment, Slovo, Mostar, 2001, str. 93

Da bi se izbjegle prijetnje i/ ili iskoristile prilike, preduzea moraju izabrati transformaciju kojom e postati jai konkurenti. Tipine metode transformacije su: reininjerin restruktuiranje programi kvaliteta integracija i akvizicije promjene kulture i opstale strateke promjene.

Menadment svakog preduzea mora biti svijestan ovih promjena. ak i komanijae koje prodaju proizvode na manjim geografskim regionima osjetie posljedice globalizacije.

Zakljuak:

Proces globalizacije se ne odnosi samo na ekonomsku globalizaciju, on mijenja nae ivotne okolnosti. To je nain na koji danas ivimo. Opirati se ekonomskoj globalizaciji bila bi jednako promaena taktika i za bogate i za siromane nacije. Pesimistini pogled na globalizaciju smatra da ona unitava lokalne kulture, iri svjetske nejednakosti i uveliko pogorava ivote siromanih. Neki tvrde da globalizacija stvara svjetske pobjednike i gubitnike od kojih nekolicina prosperira, a veina biva osuena na bijedan i oajniki ivot. Globalizacija je kompleksni set procesa, a ne jedan jedini proces, a oni se odvijaju kontradiktornim nainima. Veina ljudi misli o globalizaciji jednostavno kao o odvlaenju moi ili uticaja iz lokalnih zajednica i nacija prema globalnom tritu. Ovo stvarno i jeste jedna od njenih posljedica. Nacije gube dio svoje ekonomske moi koji su nekada posjedovale. Neovisno o svim negativnim aspektima globalizacije, njenu pojavu treba prihvatiti kao izazov za mogunosti koje ona nudi u ekonomskom razvoju, rastu i blagostanju. Budunost kako i svjetskih tako i naih preduzea zavisi od graenja konkurentnosti sa sposobnou ostvarivanja konkurentskih prednosti na BiH tritu, kao dijelu globalnog trita, i na ukupnom globalnom tritu. Voene sposobnim i inovativnim menadmentom, naa preduzea e moi ostvarivati rast na takvom tritu. Neka od njih e se i povezivati sa meunarodnim kompanijama, i na taj nain se uspjenije ukljuivati u globalno trite.

Koritena literatura

1. Mersud Ferizovi, Strateko menadment, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2005

2. Devad ehi, Strateki menadment, Slovo, Mostar, 2001

3. Demal Hatibovi, Ekonomski razvoj, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, 2003

4. Klai, Rjenik stranih rijei,

5. Lj.Berberovi, Globalizacija ili diktiranje budunosti, Sarajevo, 1996,

Internet

1. www.ien.bg.ac.yu/moma.htm 2. www.diskrepancija.org/casopis/2br/radovi/domisljanovic.html#N_1_