ISPITNA PITANJA

1. Problem definisanja globalizacije- pet najvanijih odreenja 2. Obim razvoja globalizacije 3. olteovo definisanje globalizacije 4. Manifestacije globalnosti i ogranienja olteove definicije 5. Istorijska dimenzija globalizacije: olteova periodizacija 6. Prvi istorijski period: Najave globalnosti 7. Drugi istorijski period: Poetna globalizacija 8. Trei istorijski period: Savremena ubrzana globalizacija 9. Snage koje pokreu globalizaciju: est glavnih teorijskih pristupa objanjenja globalizacije 10.Prva tri teorijska pristupa objanjenja globalizacije 11.Ostali teorijski pristupi objanjenja globalizacije 12.olteovo objanjenje Globalizacije: Eklektika sinteza. Proizvodne snage i snage upravljanja u globalizaciji 13.Snage identiteta i snage znanja u Globalizaciji 14.Obim i karakter drutvene promjene u kontekstu globalizacije 15.Globalizacija i proizvodnja: Od kapitalizma do hiperkapitalizma 16.Globalizacija i upravljanje: Od etatizma do policentrizma 17.Etatistiki nain upravljanja u novim uslovima 18.Preureena drava. Najznaajnije promjene u karakteru drave 19.Viedimenzionalno javno upravljanje

1

20.Razvoj globalnog civilnog drutva 21.Identitet i globalizacija 22.Naelo nacionalnosti i globalizacija: Promjene u manifestacijama nacionalnog identiteta 23.Neteritorijalni identiteti 24.Hibridizacija 25.Saznanje i globalizacija: Od racionalizma do refleksivnosti 26.Bezbjednost i globalizacija 27.(Ne)jednakost i globalizacija 28.Klasne nejednakosti i nejednakosti izmeu zemalja 29.Globalizacija i (ne)demokratija 30.Granice etatistike liberalne demokratije 31.Neuspjesi institucionalnih procesa 32.Budunost globalizacije

2

1.Problem definisanja globalizacije-pet najvaznijih odredjenjaHronologija internacionalnog drustva 500-100bc-stara ili helenisticka Grcka,1300-1650-rano moderno evropsko drustvo,1650-1950evropsko dristvo sa zapadom,1950-globalno drustvo..Tek se od sredine 19 vijeka zacinju tran splanetarno odnosi u sirem smislu.Sta je globalizacija-razlicite interpretacije- Sholte objasnjava globalizaciju kroz predstavljanje razlicitih dimenzija i pogleda na nju i njenih razlicitih efekata i mogucih puteva.On brizljivom analitickom metodom daje ne samo lepezu mogucih ili stvarnih obiljezja i shvatanja globalizacije nego i ukazuje na njene razloge,pokretace,efekte i bijela polja sa mogucnostima popravljanja prilicno falicnog aktuelnog stanja.Pri tome jasno se razlikuju eksplikativne,odnosno objasnjavajuce od prospektivnih ideja i vizija.On upucuje na sadrzaj i razlike izmedju pojedinih gledanja.On pokazuje i na interesantan nacin sabira bogato sarenilo pogleda koje su mnogi autori isticali i time stvara obilnu gradju za formiranje svojih gledanja i predloga za rekonstituisanje savremene i uspostavljanje novih drugacijih tokova globalizacije.Ne treba zaboraviti da globalizacija postaje ona najvise planetarna visina i sirina sa koje je moguce kontrolisati i u neku ruku upravljati zemljom i diktirati kakva ce buducnost zemlje uopste biti,u odgovarajucim okvirima naravno.Neki autori kaze Sholte izjednacavaju globalizaciju sa medjunarodnim odnosima a neki isticu razliku medju njima.Neki u smislu skale vide globalizaciju kao prozimajuci i napredujuci fakt savremenog drustva dok drugi odbacujuglobalizaciju kao fantaziju.Neki tvrde da je globalizacija skoriji razvoj a drugi da je ona pocela jos davno u proslosti.U normativnom smislu neka vrednovanja daju prednost globalizaciji dok drugi negoraju njene konsekvence.Ono sto je posebno interesantno i znacajno jesu napori naseg autora ne samo da dopre do razlicitih objasnjenja globalizacije vec i da ustanovi neka pouzdanija pitanja i kriterijume za formiranje odredjene interpretacije ili nekog njihovog manjeg ili veceg skupa.U svijetlu ovih napomena on prvo daje registar pitanja shodno kojima autori zauzimaju odredjeno shvatanje.To su sledecih pet pitanja:1.centralni predmet za istrazivanje s obzirom na globalizaciju 2.materijalni ili ideacioni generatori globalnih socijalnih odnosa 3.kljucni akteri koji pokrecu globalizaciju 4.glavne strukture koje su proizvodile globalizaciju 5.kljucne dinamike istorije koje su vodile globalizaciju..Sholte formira sestoclanu tipologiju teorija.Tu su glavna socijalna objasnjenja globalizacije.Treba reci da je ovo planetarni problem i da on na jedan ili drugi nacin dodiruje

3

svakoga.Nuzno je osvijetliti ili razumjeti snage koje pokrecu globalizaciju i koje su do nje dovele.U sklopu toga Sholte istice sest teorija globalizacije:1.liberalizam 2.politicki realizam 3.marksizam 4.konstruktivizam 5.postmodernizam 6.feminizam..Pedagoski efektno i bez simplifikacija ali i bez mistifikacija on daje sira objasnjenja pojedinih teorija.On pojedinacno odredjuje pomenutih sest teorija na sledeci nacin:1.liberalizmi se odlikuju a) glavnim fokusom na trzosta b)tumacenjem globalizacije kao rezultata tehnoloskih napredovanja i stvaranjem plaksavajucih institucionalnih infrakstruktura 2.politicki realizmi isticu a) kao glavni fokus interdrzavne odnose a b) globalizacija se objasnjava u smislu kompeticije izmedju glavnih drzava ili hegemonije amerike 3.marksizmi a)stavljaju glavni akcenat na nacin proizvodnje i klasne odnose a b) globalizacija se objasnjava kao proizvod kapitalizma 4.konstruktivizmi a) akcentiraju socijalnu konstrukciju realnosti a b) globalizacija se objasnjava u smislu mentalnih (re)konstrukcija socijalnog svijeta 5.postmodernizmi-Sholte ima pravo kad govori o postmodernizmima a ne o postmodernizmu.Ovo narocito zato sto postoje razlicita tumacenja i imenovanja onoga sto se pod postmodernizmom razumije.No ovdje nam Sholte docarava jos jednu slozenu i varljivu igru izmedju moci i znanja.Kako moc strukturira znanje i kako odredjene struktire znanja podrzavaju pdredjene hijerarhije moci.Zbog toga nam izgleda da je sazeto odredjenje globalizacije u anterfileu postmodernizmi pod a) isticu kao glavnu stvar moc znanja b) globalizacija se objasnjava kao rezultat imperijalizma racionalizma donekle nedoreceno jer nije sasvim jasno o kakvoj moci i o kakvom znanju je rijec.Za postmoderniste kaze Sholte dominantan okvir znanja u modernom drustvu je racionalizam.Taj nacin razumijevanja naglasava zemaljski svijet,subordinaciju prirode ljudskoj kontroli,objektivisticku nauku i instrumentalisticku efikasnost.Samo nekoliko postmodernistickih spisa se fokusiralo na problem globalizacije per se.Sa drugim isticanjima nacina saznanja kao moci,postmodernisti i postkolonijalni argumenti su uspjeli u inkorpiriranju ideacionih elemenata u objasnjenje globalizacije uz zadrzavanje pitanja politike u prvom redu. Odakle poceti?- mnoge rasprave o globalizacije nikuda ne odu dalje od svadje o pocetnim premisama u vezi sa definicijom,razmjerama,hronologijom i okvirom za objasnjenja.U vezi sa definicijom ljudi cesto zamisljaju globalizaciju u radikalno razlicitim znacenjima,pricajuci pri tom od samog pocetka,svako svoju pricu.U vezi sa razmjerama ljudi donose veoma razlicite procjene o obimu globalizacije.O cemu je rijec?- prepirke i zabune povodom globalizacije cesto pocinju sa pitanjem o definiciji.Doista,mnogi ljudi prizivaju pojmove o globalizaciji a da pri tom

4

ne kazu otvoreno sta podrazumijevaju pod tim terminom.Npr razni komentatori opisuju globalizaciju kao pozornicu kapitalizma ili poznu modernost bez specifikovanja sadrzaja takvih fraza.Neki autori iznose neodredjene primjedbe kao npr da je globalizacija novi nacin misljenjaSve u svemu zabuna opstaje zato sto su specificnije ideje o globalizaciji cesto veoma razlicite.Mozemo razlikovati namanje pet izrazitih shvatanja globalizacije.Jedan popularni pojam zamislja globalizaciju u obliku internacionalizacije.Iz ove perspektive globalnoje jednostavno jos jedan prodjev da se opisu prekogranicni odnosi izmedju zemalja a globalizacija obiljezava rast medjunarodne razmjene i medjuzavisnosti. U drugoj upotrebi globalizacija se sagledava kao liberalizacija.Ovdje globalizacijaupucuje na proces otklanjanja drzavnih ogranicenja na kretanja izmedju zemalja sa ciljem da se uspostavi jedna otvorena, bezgranicna svjetska privreda.Treca shvatanje izjednacava globalizaciju sa univerzalizacijom.Doista,kada su 1940-ih godina Oliver Rejzer i Blodven Davies kovali glagol globalizovati oni su mu pripisali znacenje univerzalizovati i predvidjeli planetarno spajanje kultura u jedan globalni humanizam.Cetvrta definicija razmatra globalizaciju kao vesternizaciju(pozapadnjacenje) ili modernizaciju,posebno u amerikanizovanom obliku.Prateci ovu ideju globalizacija je kretanje kojim se drustvene strukture sire po cijelom epohe svijetu

modernosti(kapitalizam,racionalizam,industrijalizam.birokratizam)

prirodno ruseci zatecene kulture i lokalna samoodredjenja u ovom procesu.Peti pristup koji je razvijen u ovoj knjizi prepoznaje globalizaciju kao respacijalizaciju .Slijedeci ovu interpretaciju globalizacija zahtijeva rekonfiguraciju drustvene geografije porastom transplanetatrnih veza medju ljudima.U ovom slislu npr David Held i Entoni MekGru definisu globalizaciju kao proces koji utjlovljuju transformaciju prostorne organizacije drustvenih odnosa i transakcija.Svako od ovih pet shvatanja moze da sacini jedan razradjen i na jedan ili drugi nacin plodan izvjestaj o savremenoj istoriji.Uspon G-rijecipremda rijec globalizacija nije skovana sve do polovine 20v ona ima poduzi pedigre.U engleskom jeziju imenica globe potice iz 15v a okrugao oblik zemlje pocinje da se oznacava prije nekoliko stotina godina.Recnik o globalizaciji takodje se sirio i u drugim jezicima tokom nekoliko proteklih decenija.Razgovor o globalizaciji sazreo je medju akademcima,novinarima,politicarima... Svakodnevna konverzacija danas ukljucuje redovne osvrte na globalno trziste,globalne komunikacije,globalne konferencije,globalne opasnosti,globalnu sredinu.Kada novi recnik vec zadobije ovako siroku rasprostranjenost sirom i uzduz kontenenta,jezika i nacina zivota,moze li

5

on biti upravo objasnjen kao modni krik?Moze..Kao svjesno upotrijebljeno pomodno analiticko sredstov,pojmovi o globalnom pojavili su se silovito u isto vrijeme i nezavisno u nekoliko akademskih oblasti u ranim 1980-im godinama.Od 1990-ih globalizacija prerasta u veliki apstraktni porast industrije.Problem se sada razmatra i izvan granica

disciplina,kontinenata,teorijskih pristupa,politickog spektra.Premise za definiciju:- bilo bi dobro razmotriti prirodu i cilj definicije.Prvo-definicija sluzi ili bi trebalo da sluzi da unaprijedi znanje.Ona treba da utre put za jaci uvid.Tako da bi bilo od najvece pomoci,novi pojam,kao sto je globalizacija/globalnost definisati na taj nacin da otvara novo razumijevanje.Drugo-nijedna konceptualizacija nije normativno i politicki neutralna:stoga je nuzno pazljivo razmisliti o prioritetima i snazi relacija koje svaka definicija odrazava-i takodje pomaze da budu (re)proizvedene.Trece-svaka definicija je relativna s obzirom na kontekst.Svako razumijevanje kljucnog pojma odrazava istorijski trenutak,kulturni ambijent,geografski polozaj,drustveni status,individualni personalitet.Cetvrto-nijedna definicja nije konacna.Peto-promjenljivost definicije znaci da svaka njena formulacija treba da bude sto je vise moguce jasna,precizna,sazeta,izricita,dosledna i ubjedljiva.Suvisni pojmovi o globalizaciji- Cetiri osnovne definicije vode u dno vrece:1.globalizacija kao internacionalizacija 2.kao liberalizacija 3.kao univerzalizacija 4.kao vesternizacija1.Kao internacionalizacija-kada se ona ovako tumaci rijec se odnosi na rast transakcija i medjuzavsnost izmedju zemalja.Iz ove perspektive vose globalan svijet je onaj u kojem vose poruka,ideja,robe,novca,investicija,ljudi prelaze granice izmedju nacionalnih-drzavnih-teritorijalnih jedinica.Mnogi pokusaji da se globalizacija kvantifikuje shvatili su ovaj proces kao internacionalizaciju.Tako npr Dani Rodrik mjeri globalizaciju obracunima tekucih transakcija kao proporciju BNP.Ideje o globalizaciji kao internacionalizaciji privlacne su zato sto one iziskuju minimum intelektualnog i politickog podesavanja.Globalni odnosi ove vrste mogu biti ispitivani na istim ontoloskim i metodoloskim temeljima kao i medjunarodni odnosi.Ideje o globalizaciji kao internacionalizaciji mogu da budu politicki neugodne.One otvoreno nagovjestavaju da su svjetki drustveni odnosi organizavani u oblicima oblasnih jedinica,drzavnih vlada i nacionalnih zajednica 2.Liberalizacijadrugi opsti analiticki corsokak u raspravama o globalizaciji poistovjecuje ovaj pojam sa liberalizacijom.U ovom slucaju globalizacija oznacava proces uklanjanja zvanicno postavljenih ogranicenja za kretanje materijalnih dobara izmedju zemalja radi formiranja jedne otvorene i neogranicene svjetske privrede.Prema ovom shvatanju globalizacija se odvija kada vlasti smanjuju ili ukidaju

6

propise kao sto su trgovinske prepreke,restrikcije u razmjeni stranog novca,kontrola kapitala i vizni zahtjevi. 3.Univerzalizacijatreci corsokak pojavljuje se u analizi globalizacije kada se ovaj pojam shvati kao univerzalizacija.U ovom slucaju,globalizacija se koristi da bi se opisao proces rasprostiranja raznih predmeta i iskustava na ljude u svim nastanjenim djelovima zemlje.U tom smislu globalan opste takvu znaci rasprostranjen globalizacije shvataju sirom ovu kao svijeta definise poseban i kao oblik svuda.4.VesternizacijaCetvrto vesternizaciju(pozapadnjacenje).Kao univerzalizacije,u kojem

shvatanje

globalizaciju se

drustvene

strukture

modernosti(kapitalizam,industrijalizam,racionalizam,urbanizam) rasprostiru sirom covjecanstva u procesu koji razara domorodacke kulture i lokalnu autonomiju.Globalizacija shvacena na ovaj nacin csto je interpretirana kao kolonizacija,amerikanizacija.U svakom

slucaju,vesternizacija,modernizacija i kolonizacija imaju mnogo duzu istoriju nego savremena snazna globalizacija

2.Obim razvoja globalizacijeCinjenica ili mastarija?- I kada su saglasni i kada nisu u pogledu opste definicije globalizacije,ljudi cesto daju veoma razlicite procjene o obimu njenog razvoja.S jedne strane analiticari koje bismo mogli opisati kao globaliste tvrde da savremeni drustveni odnosi postaju postpuno globalizovani.Globalisti takodje nastoje da shvate globalizaciju kao pojedinacno najvazniju cinjenicu savremene istorije.Sa druge strane,ultraskeptici odbacuju svaki pojam o globalizaciji kao mit.Izmedju ovih ekstrema drugi analiticari shvataju globalizaciju kao znacajan trend,ali kao trend koji koegzistira sa drugim vaznim razvojima i koji jos nije zavrsen.Izjave globalista o sveprisutnosti i sve-znacajnosti globalizacije poticu kako od energicnih pobornika njenog trenda tako i od njenih neumoljivih protivnika.Pobornicima se pridrujuju brojni korporacijski savjetnici i prvaci novih tehnologija,Na primjer gurui upravljanja kao sto su Ohme i Dzon Neizbit napisali su bestselere u kojima slave svijet bez granica.Neki kriticari tekucih usmjerenja globalizacije takodje iznose stroge zahtjeve u vezi sa razmjerama njenog procesa.Npr brojni aktivisti civilnog drustva i akademici-disidenti smatraju da globalne korporacije danas vladaju svijetom.Medjutim mnogi osudjuju globalne agencije kao sto su MMF,SB,Svjetska

7

trgovinska organizacija za uzurpaciju vlasti od strane drzava i lokalnih uprava.Bilo kao pobornici ili kao kriticari globalizacije,globalisti smatraju da je njen trend od istaknute i odlucujuce vaznosti u savremenoj istoriji.Ultra skeptici poricu postojanje bilo kakve stvari kao sto bi bila globalizacija.Za ove analiticare,svaki razgovor o globalnom je prazan

zargon,pomodarstvo,hvalisanje,mit i retorika.Sa skepticnog stanovista mnogo toga sto je receno o takozvanoj globalnoj privredi je mitsko.Drugi,poput autora ove knjige nasli su se izmedju globalistickih i ultraskeptickih krajnosti.Iz ovakve perspektive globalizacija je zaista osoben i znacajan razvitak u savremenoj svjetskoj istoriji.Medjutim njene razmjere i posledice zahtijevaju da budu pazljivo odmjerene i odredjene.Niti je globalizacija jedini,niti najznacajniji trend u danasnjem drustvu,Dakako,ona se odvija uporedo i tijesno je povezana sa drugim vaznim drustvenim trendovima kao sto su promjene u strukturi proizvodnje,upravljanju,identitetu i znanju.

3.Solteovo definisanje globalizacijePut naprijed- znacajan nov uvid u istorijski relativno nove uslove moguc je na osnovu petog pojma.Ovaj pristup izjednacava globalizaciju sa sirenjem transplanetarnih i u poslednje vrijeme specificnije suprateritorijalnih veza medju ljudima.Globalni(u smislu transplanetarnog) drustveni odnos jeste onaj koji moze da poveze osobe smjestene u bilo koju nastanjivu tacku na zemlji.Globalizacija podrazumijeva smanjivanje prepreka za takve transsvjetske drustvene kontakte.Sa globalizacijom ljudi povecavaju mogucnost-fizicke,zakonske,jezicke,kulturoloske i psiholoske-da se udruzuju jedni sa drugima ma gdje bili na planeti zemlji.U ovoj petoj upotrebi,globalizacija se odnosi na promjenu u prirodi drustvenog prostora.Ovo shvatanje razlikuje se od cetiri gore razmatrana pojma globalizacije,od kojih svaki pretpostavlja kontinuitet utemeljujuceg karaktera socijalne geografije.Prostortermin globalnost odjekuje

prostornoscu.On govori nesto o areni i mjestu ljudskih radnji i iskustva:o onome gdje(where) drustvenog zivota.Posebno,globalnost odredjuje planetu Zemlju kao cjelinu-kao samosvojno polje drustvenih odnosa.Govor o globalnom pokazuje da ljudi mogu uzajamno opstiti ne samo u izgraddjenim,mjesnim,provincijskim,oblasnim i makro-regionalnim carstvima nego i u transplanetarnim prostorima gdje je Zemlja i sama jedno mjesto.Vecina drustvenih analiza shvata prostorni aspekt kao neistrazenu datost.Ipak je geografija odredjujuca odlika drustvenog

8

zivota.Stavise,bez

geografske

dimenzije

nijedno

socijalno

objasnjenje

takodje

nije

cjelovito.Prostor je vazan.Uzmimo jedan prikladan primjer:geografske razlike podrazumijevaju da pustinjski nomadi i stanovnici gradova vode veoma razlicite zivote.Prostor je kljucno obiljezje-i uzrok i posledica drustvenog zivota.Odredjena ovim zgusnutim medjusobnim vezama,velika promjena prostorne struktire pogadja drustvo kao

cjelinu.Globalnostt:transplanetarni odnosi i suprateritorijalnostglobalizacija prema ovdje prihvacenom stanovistu ima dvije osobine.Opstija osobina,transplanetarna povezanost,vec vjekovima igra ulogu u ljudskoj istoriji.Specificnija osobina,suprateritorijalnost relativno je nova u savremenoj istoriji.Utoliko sto skorasnji rast globalnosti oznacava nagli raskid sa teritorijalistickom geografijom koju poznajemo od ranije,ovaj trend moze imati velike posledice na sire drustveno preoblikovanje.Globalnost u sirem smislu transplanetarnih odnosa,obuhvata drustvene veze izmedju ljudi sa svih strana svijeta i bilo kog mjesta na zemaljskoj kugli.Globalno polje u ovim slucajevima jeste samosvojni drustveni prostor.Globus,planeta zemlja,nije jednostavna zbirka manjih geografskih jedinica kao sto su oblasti,zemlje i naseobine,ona je i sama za sebe specificna arena drustvenog zivota.Prirodno,ovaj opsti oblik globalnosti-transplanetarne veze izmedju ljudi jeste bez pogovora novost koju je donijelo nekoliko proteklih decenija.Savremene transplanetarne veze su gusce od veza u bilo kojoj ranijoj epohi.Mnogo vise ljudi,mnogo cesce,mnogo sire i mnogo intezivnije ukljuceno je u planetarnu arenu kao jedinstveno drustveno mjesto,Kolicine svjetskih

udruzenja,komunikacija.bolesti,finansija,investicija,putovanja i trgovine nikada nisu bile toliko velike kao sto su danas.Za razliku od ranijih vremena,savremenu globalizaciju oznacava ogromna rasirenost supreteritorijalnosti.Kao sto i sama rijec nagovjestava supreteritorijalni odnosi su drustveni povezanosti koje sustinski prevazilaze teritorijalnu geografiju.Oni su relativno oslobodjeni od teritorije,to jest od prostornih oblasti koje su mapirane na kopnenoj povrsini zemlje i njima pripadajucih vodenih i vazdusnih podrucja.Teritorijalni prostor je omedjen trima osama:geografskom duzinom,geografskom sirinom i nadmorskom visinom.Ipak teritorijalna odredista,teritorijalne razdaljine i teritorijalne granice ne odredjuju cjelokupnu geofrafiju danasnjih transplanetarnih tokova.Ove globalne veze takodje imaju kvalitete transsvjetske istovremenosti i transsvjetske trenutacnosti.Suprateritorijalni oblici globalnosti su na brojnim stranama savremenog zivota.Npr prevoz putnika i robe mlaznim avionima na svim razdaljinama na planeti u toku 24h.Mreze telekomunikacija omogucavaju trenutno uspostavljanje

9

veza izmedju mjesta sirom planete,tako da pozivni ili racunski centar za korisnike u Sjevernoj Americi moze da bude smjesten u Indiji.Americki dolar i euro primjeri su novca u trenutnom transplanetarnom opticaju.U globalnim finansijama,razni oblici instrumenata stednje ili investicija teku istovremeno u transsvjetskim domenima.Ekoloski razvoji kao sto je klimatska promjena,smanjivanje ozona u stratosferi i gubici bioloske raznovrsnosti odvijaju se simultano na globalnom nivou.Ideacionalno,mnogi ljudi imaju suprateritorijalno iskustvo prostora,npr prilokom gledanja televizijskog snimanja spustanja na mjesec i globalnih sportskih dogadjaja istovremeno sa stotinama miliona drugih ljudi rasijanih sirom planete.Ovim i mnogim drugim slucajevima tekuca globalizacija konstituise vise od medjusobnog sazimanja prostora i vremena koje se odvijalo u toku nekoliko poslednjih vjekova.Tako dok su u 13v Marku Polu bile potrebne godine da dovrsi putovanje kroz evroaziju,godine 1850 prekomorska plovidba od jugoistocne Azije do sjeverozapadne Evrope mogla se obaviti za 59 dana.U slucajevima

suprateritorijalnosti,mjesto nije teritorijalno fiksirano,teritorijalna udaljenost se pokriva bez utroska vremena a teritorijalne granice ne predstavljaju posebne prepreke.Prije pola vijeka npr filozof Martin Hajdeger proglasio je dolazak ne-udaljenosti i ukidanje svake mogucnosti udaljenosti.Sociolog Manuel Kastels istakao je umrezeno drustvo u kojem novi prostor proticanja postoji uporedo sa prostorom mjesta.Poslije svega drustveni odnosi ne djeluju svuda i uvijek u makroprostornim okvirima koji su sustinski teritorijalni.Doista,da bi odredjena mjesta locirao na geografskoj karti,u starom svijetu niko nije izumio teritorijalnu mrezu sve dok to nije ucinio Zang Heng u Kini u drugom vijeku prije Hrista.Od tada pa sve do trece cetvrtine 20v drustveni prostori makro-oblika gotovo uvijek dobijaju teritorijalni oblik.U teritorijalistickoj situaciji ljudi identifikuju svoje mjesto u svijetu prije svega u odnosu na teritorijalni polozaj.Stavise,u teritorijalistickim drustvenim odnosima velicina teritorijalnih rastojanja izmedju mjesta i postojanja odnosno nepostojanja teritorijalnih granica izmedju njih snazno utice na ucestalost i znacaj kontakata koje ljudi sa razlicitih teritorijalnih odredista medjusobno ostvaruju.Ipak svjetska geografija danas,u znatnoj mjeri,razlikuje se od one iz perioda prije sredine 20v.Slijedeci nekoliko decenija bujanja i sirenja suprateritorijalnih veza,teritorijalnost je izgubila svoj monopolski polozaj.Medjutim,suprateritorijalna povezanost svoj najveci obim uglavnom je postigla u toku poslednjih 50godina.Raiji periodi nisu znali za dzet putovanja,interkontinentalne rakete,svjetske migrante i njihove prekogranicne posiljke,satelitske komunikacije,faksimile,internet,istovremeno transplanetarno tv

10

emitovanje.Globalno,svjetsko,internacionalno i transnacionalnona prvi pogled svjetsko bi moglo da bude sinonim globalnom buduci da je u savremenom modernom drustvu svijet uopste shvacen kao planeta zemlja.Takozvana Stenfordska skola americkih sociologa ispitivala je teme o globalizaciji pod naslovom svjetska teorija drustva.Medjutim,svjetsko bi moglo da oznacava cjelovitost drustvenih odnosa i u drugim a ne samo u planetarnim kontekstima.Ljudi iz drugih razdoblja i kultura prepoznavali su svoj svijet na neglobalne nacine.Npr,na svojim mapama stari Kinezi prikazivali su svoj svijet u granicama Srednjeg carstva opkoljenog periferijama varvara.Savremeni svijet ima visestruke prostorne dimenzije pored

globalne.Svjetski drustveni odnosi danas imaju regionalne,drzavne,lokalne,domacinske i druge geografske vidove,uporedo sa transplanetarnim aspektima.Razlika izmedju globalnog i internacionalnog takodje je vec naglasena ali je treba ponoviti.Internacionalni promet odvija se izmedju drzavnih jedinica dok se globalne transakcije obavljaju unutar planetarne jedinice.Najzad,pocev od 1970-ih godina,brojni istrazivaci prihvatili su govor o transnacionalnim odnosima da bi analizirali drustvenu razmjenu izmedju drzave i nacionalnog drustva.Metodoloske implikacijeako savremena drustvena geografija po svom karakteru vise nije teritorijalisticka,onda joj treba prilagoditi tradicionalne navike drustvenog

istrazivanja.Metodoloski teritorijalizam se koristi preovladjujucim i snaznim osloncem na konvencije drustvenog i istrazivanja.Metodoloski drustvenih teritorijalizam odnosa kroz odnosi se na praksu

razumijevanja

istrazivanja

prizmu

teritorijalne

geografije.Teritorijalisticki metod znaci formulaciju pojmova,postavljanje pitanja,izradu hipoteza,prikupljanje i interpretaciju evidencije,kao i donosenje zakljucaka u prostornom okviru koji je u potpunosti terotirijalan.Metodoloski teritorijalizam lezu u srcu trenutno preovladjujucih zdravorazumskih pojmova geografije,ekonomije,upravljanja,istorije,knjizevnosti,kulture i

drustva.Ogromna vecina drustvdnih i politickih geografa shvata svijet u okvirima ogranicenih teritorijalnih jedinica.Makroekonomisti prirodno proucavaju proizvodnju,razmjenu i potrosnju u odnosu prema nacionalnoj(teritorijalnoj) i internacionalnoj(inter-teritorijalnoj) stvarnosti.Kao i svako analiticko sredstvo,i metodoloski teritorijalizam sadrzi neka pojednostavljenja.Stvarna drustvena praksa uvijek je bila slozenija.Pa ipak,ova pretpostavka nudila je odrzivu intelektualnu precicu ranijim generacijama naucnika.Metodoloski teritorijalizam odrzavao je drustvene uslove pojedine epohe kada su teritorijalno utvrdjena mjesta cinila daleko najvazniji okvir za

11

makrosocijalnu geografiju.Dati metodoloskom teritorijalizmu novu zivotnu snagu u savremenom sve globalnijem svijetu moglo bi biti veoma opasno.

4.Manifestacije globalnosti i ogranicenja Solteove definicijeManifestacije globalnosti- karakter i obim globalizacije kao sirenja transplanetarnih veza mogu se blize objasniti putem istrazivanja transsvjetskih aktivnosti.Ovakva ispitivanja pokazuju da globalnost moze da snazno pogodi sve vidove drustvenog zivota.Tako reci nema dokaza da se globalni odnosi imalo priblizavaju osnovnoj karakteristici socijalne geofrafije,ni danas ni u doglednoj buducnosti.Veliki dio globalnosti manifestuje se kroz komunikacije tj. kroz razmjenu ideja,informacija,slika,signala,zvuka i teksta.Transsvjetska komunikacija moze se aktivirati putem proizvodnje i prodaje knjiga,putem postanskih

usluga,telegrafa,telefona,faksimila,teleteksta,tekstualnih

poruka,video-konferencija,racunarskih

mreza,novina,casopisa,radija i televizije.Suprateritorijalnost stupa u globalne komunikacije kada npr odredjene publikacije(kao sto su knjige o Hari Poteru) i zapisi (kao sto je Eminem cd) istovremeno objave sirom svijeta.Internet je suprateritorijalna komunikacija par excellence buduci da momentalno prenosi cio asortiman vizuelnih i zvucnih signala u sve krajeve planete u kojima postoje terminali za njihovo slanje i primanje.Drugi dio globalnosti ostvaruje se u transplanetarnom kretanju ljudi.Globalna putovanja preduzimaju mnogi radnicioblici vozila i

migranti,profesionalci,hodocasnici,izbjeglice,turisti,usvojena transsvjetskog prevoza ukljucuju u sebi

djeca.Znacajno

karavane,brodove,vozove,motorna

avione.Mlazni avioni pogotovo su unijeli u savremena globalna putovanja nesto veoma blisko supreteritorijalnom kvalitetu,tako da avioputnici mogu da u toku dana prelete razdaljinu izmedju bilo koje dvije lokacije na zemlji.Dalja globalnost se ostvaruje u odredjenim proizvodnim procesima u takozvanim globalnim fabrikama.Razlicite faze proizvodnje nekog artikla

smjestene su na nekoliko lokacija sirom planete.Tako ,u nacelu,istrazivacki centar,projektni biro,kancelarija za podatke,odeljenje za oglasavanje i servis za popravke mogu biti pojedinacno smjesteni u razne oblasti,drzave i kontinente.Globalnost se moze manifestovati i u potrosnji isto kao i u proizvodnji.Mnogi proizvodi se distribuiraju i prodaju na globalnim trzostima,ponekad u kontekstu cvrsto koordinisanih suprateritorijalnih strategija.Globalne komunikacije,globalna

12

putovanja,globalna proizvodnja i globalna trzista,svako sa svoje strane,promovisu globalni novac a i sami su njime omoguceni.Drugim rijecima,odredjene knjigovodjstvene jedinice,sredstva placanja,cuvanje vrijednosti i posredovanje u razmjeni dostizu transplanetarni opticaj.Npr americki dolar,japanski jen,britanska funta i druge prestizne valute mnogo su vise od nacionalnog novca.Globalnost se javlja i u mnogim oblastima finansija.Npr. vecinamjenjackih transakcija stranim valutama danas se odvija sirom globusa,na danonocnom trzistu koje povezuje poslovne prostore Njujorka,Sidneja,Tokija,Ciriha,Londona..U globalnom bankarstvu ulagaci stavljaju svoje ustedjevine u nekoj globalnoj valuti ili ih polazu u globalne banke ili u globalne granske lokacije kao sto su tzv. Offshore finansijski centri.U medjuvremenu globalne bankarske pozajmice vrse se kada zajmodavci dodjeljuju kredite u nekoj globalnoj valuti.Kroz sve ove spomenute aktivnosti ljudi mogu da budu globalno povezani posredstvom organizacija,tj udruzenja koja koordiniraju aktivnosti pojedinaca razasute po cijeloj planeti.Mnoge od ovih organizacija ostvaruju uglavnom poslovne ciljeve kao globalne kompanije.Medju hiljadama primjera nalazimo i takve kao sto su Inter press Service,Nokia,Novartis..Druge transplanetarne organizacije imaju uglavnom kontrolne funkcije pa bi shodno tome mogle da budu prirodno nazvane upravljacke institucije.GlSavremeni arsenali ukljucuju brojno globalno oruzje koje ima domasaj do gotovo najudaljenijih mjesta na zemljinoj kugli.Globalni rat se dogadja kada se oruzana borba vodi sa raznih udaljenih tacaka,rasutih sirom planete.Ekoloski planetarni sistem podrske zivota funkcionise od momenta kada su se na Zemlji pojavili prvi organizmi.Nekoliko velikih antropogenih promjena okoline imalo je naglaseno transsvjetsku dimenziju.Kada je rijec o biosferi,savremeni globalni svijet suocava se sa velikim smanjivanjem raznovrsnosti ekosistema,u broju zivotnih vrsta i u varijatetima gna unutar pojedinih vrsta.Brojna pitanja ljudskog zdravlja imaju globalne dimenzije.Vjekovima su ljudi prenosili razne bolesti sirom zemaljske kugle.Mnogo globalnosti nalazimo i u oblasti prava.Brojna formalna pravila i propisi dobijaju transsvjetski karakter.Najraznovrsniji primjeri ukljucuju razne oblike kontrole naoruzanja,krivicne zakone,dogovore o zastiti sredine,konvencije o ljudskim pravima,tehnicke standarde i trgovinske propise.Konacno,globalnost je evidentna u drustvenim odnosima u sferi globalne svijeti.Drugim rijecima,ljudi cesto misle globalno.Kao dodatak posjedovanju mikrokosmickih pojmova o drustvenoj stvarnosti neke oblasti ili zemlje,ljudi mogu imati i makrokosmicke pojmove u kojima se planeta zemlja shvata kao jedno globalno selo.Ogranicenjajednako je znacajno naglasiti sta rast transplanetarnih veza i sirenje

13

suprateritorijalnosti

ne

sadrze.Posebno,presudno i politicka

je

odbiti

sledecih

sest

non

sequiturs:globalizam,postvarenje,suprotnost homogenizacija,univerzalnost

globalno-lokalno,kulturna neutralnostGlobalizam-prvo,dakle,porast

transplanetarne i suprateritorijalne povezanosti ni na koji nacin ne znaci da je teritorijalni prostor izgubio na znacaju.Mi ne smijemo da zamijenimo metodoloski teritorijalizam globalizmom koji gleda jedino na transplanetarne odnose i ignorise znacaj teritorijalnih prostora.Mi ne zivimo u svijetu bez granica gdje je terotorija vec zastarjela-Ohme.Premda savremena istorija svjedoci o kraju teritorijalizma,mi sigurno ne vidimo kraj teritorijalnosti.Reci da drustvena geografija vise ne moze da bude shvacena samo u okvirima teritorijalnih prostora sigurno ne znaci reci da je teritorijalnost izgubila znacaj.Naprotiv,organizovanje teritorijalne proizvodnje,mehanizmi

teritorijalnog upravljanja,teritorijalna ekologija i teritorijalni identiteti ostaju visoko znacajni i na pragu 21vijeka,cak iako teritorijalnost ne monopolizuje situaciju kao ranije.Npr. mnoge komunikacione veze kao sto su aerodromi,putevi,zeljeznicke i brodske linije ostaju teritorijalno nepromijenjene.Teritorijalno vezani poljoprvredni i rudarski proizvodi umnogome ustrajavaju neprodati dok u isto vrijeme mnogi suprateritorijalni proizvodi poput informacija i komunikacija izbijaju na dobar glas.Dakle,kraj teritorijalizma nije oznacio pocetak globalizma.Dodavanje suprateritorijalnih osobina nije ukinulo teritorijalne aspekte geografije.Savremena globalizacija je tijesno povezana sa odredjenim oblicima reteritorijalizacije kao sto su porast mikronacionalistickih politika,urbanizacija i razvoj globalno povezanih gradova,kao i bujanje offshore aranzmana.Drustveni prostor u danasnjem svijetu jeste i teritorijalan i suprateritorijalan.Doista,u drustvenoj praksi ova dva kvaliteta se uvijek prozimaju.Suprateritorijalnost je samo relativno deteritorijalizovana a savremena teritorijalnost je samo djelimicno suprateritorijalna.Teritorijalni odnosi vise nijesu cisto teritorijalni a suprateritorijalni odnosi nijesu sasvim neteritorijalni.Ukratko,savremeno drustvo ne poznaje cistu globalnost koja bi postojala nezavisno od teritorijalnih prostora.Danasnji,ubrzani rast suprateritorijalnosti vrsi relativno povlacenje od teritorijalnosti prije nego njeno potpuno malo uklanjanje postoji iz drustvenog od

zivota.Medjutim,danas

teritorijalnost

veoma

nezavosno

supratritorijalnosti.Mnogi savremeni regionalni,drzavni,oblasni i lokalni uslovi koegzistiraju i nalaze se pod njihovim uticajem sa globalnim okolnostimaPostvarenjeopreznost s obzirom na postvarenje.Dok je globalnost poseban pojam,ona nije posebna konkretna situacija.Ona je korisna analiticki da bi se teorijski odvojile razlicite sfere drustvenog prostora.Medjutim,u

14

konkretnom

smislu,globalnost

nije

neko

samostalno

podrucje,odvojeno

od

regionalnog,nacionalnog,provincijskog,lokalnog i gradskog okruzenja.Ne postoje cisto globalne prilike,odvojene od drugih prostora,kao ni urbanizovane,izgradjene lokacije,provincije,zemlje ili regije nisu sasvim odvojene od drugih geografskih podrucja.Tako drustveni prostor ne treba razumjeti kao sklop diskretnih stvari,nego kao medjuodnos sfera u jednoj jedinstvenoj cjelini.Npr. vlada moze da bude smjestena na nivou jedne zemlje ali je ona mjesto gdje se susrijecu supernacionalni,nacionalni i subnacionalni prostori.Dvojnosti globalno/lokalno medjuzavisnost dimenzija drustvenog prostora naglasava da je greska postaviti suprotnost izmedju globalnog i lokalnog.Takva dvojnost u novom oblicju ponovo uvodi staru pogresnu dihotomiju domace/medjunarodno.Tipicno-polarizacije lokalno/globalno prikazuju lokalno kao ono sto je ovdje,neposredno i intimno,dok je suprotno njemu globalno tamo,udaljeno i izolovano.Lokalno je konkretno,utemeljeno,autenticno,puno znacenja,dok je globalno

apstraktno,neutemeljeno,izvjestaceno i bez znacenja.Lokalno toboze osigurava bezbjednost i zajednistvo dok globalno odomacuje opasnosti i nasilje.Lokalno je bezazleno,globalno je prepredeno.Lokalno je arena autonomije i snage ,globalno je stvarnost zavisnosti i dominacije.Medjutim,dvojnost globalno/lokalno ne odolijeva udaru blizeg istrazivanja.Poslije svega ljudi mogu jedni sa drugima odrzavati veoma bliske i intimne trans-svjetske odnose putem dzet putovanja,telefona i interneta.Sa druge strane,mnogi najblizi susjedi u savremenim gradovima jedan drugome ne znaju cak ni ime.Suprateritorijalne zajenice ljudi mogu dozivjeti duboki strah,mrznju i netrepeljivost.Globalna strujanja cesto uvlace u sebe obicne ljude koji vode svakodnevni zivot dok su razne manifestacije lokalne kulture uspjesne i promisljene.I lokalne vlasti mogu biti nepristupacne.Umjesto toga,i globalno i lokalno i podsticu i suzbijaju odredjene mogucnosti.Kulturna homogenizacijaslozenost mnogodimenzijalnog drustvenog prostora takodje sugerise da je greska vezivati globalizaciju za homogenizaciju.Rast transplanetarne i supreterotorijalne povezanosti ipso facto(samim cinom) ne smanjuje kulturne

raznovrsnosti.Poslije svega,globalno,regionalno,nacionalno,provincjsko,kao i lokalni oblici drustvenog prostora mogu se uplitati u nebrojeno razlicite kombinacije.Istina,savremeni svijet dozivio je znatnu kulturalnu destrukciju.Npr. jezici nestaju u stepenu koji nas zabrinjava jednako kao i stepen izumiranja vrsta.Kulturno nasledje starosjedelackog stanovnistva potkopava se ili brise sirom planete.Nauka trijumfuje svuda u svijetu kao najpouzdaniji oblik saznanja.Sa druge strane sagledavanje kulturalne homogenizacije u kontekstu globalizacije mogu biti

15

preuvelicane.Npr. ono sto se na povrsini pojavljuje kao jedan transplanetarni jezik moze u stvari njegovati siroko raznovrsne jezike i shvatanja u razlicitim drustvenim kontekstima.Tako engleski jezik sa pijace u Najrobiju nije engleski Skotskih visoravni,a spanski jezik u favelama istocnog Los Andjelesa nije spanski poslovnih cetvrti Santjaga.Cak i MekDonalds ikona globalne amerikanizacije u svojim restoranima sirom svijeta itekako podesava jelovnike lokalnim ukusima.U svakom slucaju,gubici kulturalne raznovrsnosti nijesu sustinski za globalizaciju kao takvu.Naprotiv,transplanetarni i supreteritorijalni odnosi mogu udovoljiti zamasnoj kulturalnoj heterogenosti.Doista globalizacija nudi mogucnosti ponovnog uspostavljanja kulturalnih

osobitnosti.Npr. domace stanovnostvo koristi mehanizme UN i elektronske mas-medije da promovise svoju partikularnost.Prevladavanjem teritorijalnih udaljenosti koje su nekad uzrokovale znacajnu segregaciju kultura,globalnost moze i da podstice inovativna mijesanja tradicija.Npr. omladina etnickih manjina u Frankfurtu na Majni kombinovala je elemente afroamericke rep muzike i hip-hop kulture sa elementima sjevernoafrickog i turskog nasledja radi stvaranja novih oblika izrazavanja svojih polutanskih pojmova identiteta u kao danasnjoj povecane Njemackoj.Univerzalnostdalje

odredjivanje

globalizacije

transsvjetske i suprateritorijalne povezanosti mora zabiljeziti da njen trend nije dotakao cijelo covjecanstvo u jednakom obimu.Globalnost povezuje ljude ma gdje na planeti ali odatle ne slijedi da ih ona povezuje svugdje ili svugdje u istom stepenu.Globalizacija nije univerzalizacija.U okvirima teritorijalnog polozaja,globalne mreze uglavnom ukljucuju populacije Sjeverne Amerike,Zapadne Evrope i Istocne Azije vise nego narode u drugim svjetskim regionima.Recimo MekDonalds je rasprostranjen u 119 zemalja ali je njih 10 glavnih.S obzirom na drustveni polozaj,bogati ljudi gledano u cjelini pristupaju transsvjetskim odnosima mnogo vise nego siromasni.Politicka neutralnostljudska geografija nije vise politicki neutralna od bilo kojeg drugog oblika drustvenih odnosa,kakve su npr. Kultura ili ekonomija.Prostor uvijek ukljucuje politiku:proces sticanja,rasporedjivanja i manifestovanja drustvene moci.Drustveno polje nije nikada ravno.Nista u globalizaciji nije apoliticno.Cak i prividno bezazlena pitanja o transplanetarnoj tehnickoj harmonizaciji izazivaju sukobe moci.Npr. u 19v britanska i francuska vlada nadmetale su se oko toga da prvi meridijan prodje kroz njihove prijestonice sto je rezultiralo Grinicom kao pobjednikom.Zato svaka analiza globalizacije mora ispitivati politicke aspekte koji su ukljuceni u proces.S jedne strane ove politike podrazumijevaju aktere tj. odnose moci izmedju pojedinaca,familija,udruzenja,preduzeca i organizacija

16

vlasti.Dakle kao politicki proces,globalizacija govori o utakmicama izmedju razlicitih interesa i rivalskih vrijednosti.Sirenje globalnosti je normativno optereceno i politicki nabijeno.Znacajno je odrediti cija je snaga u porastu a ko trpi pod tekucim vladajucim praksama globalizacije i shvatiti da li bi alternativne politike mogle imati bolje politicke implikacije.Moguce su i visestruke globalizacije.

5.Istorijska dimenzija globalizacije-Solteova periodizacijaPrepreke globalnog medjunarodnog drustvakljucne vrijednosti kojima bi se svjetsko drustvo trebalo upravljati prema povelji UN su:medjunarodni mir i sigurnost,drzavna suverenost,samo-odredjenje,ne-intervencija,nediskriminacija i generalno nepovredivost,integritet i ne-nasilje svih drzava.Mora se reci da pored vec pomenutih postoji i niz drugih prepreka za utemeljenje i ostvarivanje humanisticke i demokratske globalizacije.Scholte se potrudio da prepozna i istakne neke od tih prepreka evropskom i svjetskom internacionalnom drustvu:A) nema zajednicke kulture da podupre globalno medjunarodno drustvo koja bi isla kroz sve drzave i civilizacije.Ukoliko bi neki to i zeljeli,drugima to ne bi odgovaralo. B)globalni ugovori ce biti moguci ako odgovaraju interesima velikih C)velika nejednakost izmedju drzava.I ta nejednakost izmedju bogatih i siromasnih ljudi raste D)postojanje razlicitih regiona sa razlicitim

kulturama.E)od 1945-e god postojalo je zamrzavanje i obozavanje internacionalnih granica kako je globus bio zatvoren lokalnim suverenim jurisdikcijama F) doktrina neintervencije stvorila je inverziju tradicionalne dileme sigurnosti u mnogim drzavama,posebno u postkolonijalnim i postkomunistickim drzavama.U tim drzavama prijetnjabezbjednosti dolazila je iznutra G)globalno medjunarodno drustvo moze se razviti u odredjenu formu svjetskog drustva i organizaciono i normativno ako bude ukljucivalo kosmopolitske norme kao sto su ljudska prava,koja posvecuju i nadoknadjuju ,odnosno daju odstetu ljudima bez obzira na njihovo gradjanstvo.H)konacno,tendencija medjunarodnog drustva da evoluira u svjetsko drustvo pokrenulo je znacajno pitanje oko kontinuiranog primata drzavne suverenosti.Drzavna suverenost je bila definisuca karakteristika medjunarodne politike za tri ipo vijeka.Staro ili novo?uporedo sa definicijom i sa razmjerama sledece pitanje polaznih nacela u raspravama o globalizaciji odnosi se na hronologiju.Da li je sirenje globalnih odnosa novo za savremenu istoriju?Da li je globalizacija ciklicna pojava koja dolazi i odlazi s vremena na vrijeme?Npr.

17

analiticari koji definisu globalizaciju u okvirima internacionalizacije ili liberalizacije cesto shvataju ovaqj proces kao povratan trend koji se vec pojavljivao u ranijim stjecistima istorije modernih drzavnih sistema.I druga objasnjenja pripisuju globalizaciji dugu istoriju,ali je radije posmatraju u linearnim nego u ciklicnim okvirima.Globalizacija u istorijigdje istorijski smjestiti globalizaciju?Odmah pored rasprava u vezi sa globalizacijom ,neke od najcescih i najdubljih rasprava o globalizaciji odnose se na njenu istoriju.Glavna rasprava vodi se oko pitanja da li je ovaj ravitak nov ili star?S jedne strane pobornici teze o njenoj mladosti tvrde da je globalizacija sasvim mlada.Globalisti nastoje da prisvoje glediste da savremeno drustvo iskusava nesto sto ranija vremena nisu poznavala.S druge strane pobornici argumenta tipa stari sesir tvrde da danasnja globalizacija ponavlja ranija scenarija ili da je dio mnogo duzih istorijskih procesa.Ako kao u ovoj knjizi globalizaciju shvatimo kao sirenje transplanetarnih i jos blize suprateritorijalnih odnosa medju ljudima,onda njen tok ima i dugorocne savremene aspekte.Tako je danasnja globalizacija i stara I nova.Prije nego sto izlozimo ovu trodjelnu periodizaciju globalizacije,valja istaknuti nekoliko pitanja:prvo-treba naglasiti jos jednom da istorijska procjena iznesena u ovom poglavlju odrazava posebnu definiciju globalizacije.Shvatanja

globalizacije kao internacionalizacije,liberalizacije,univerzalizacije ili vesternizacije povlace za sobom razlicita objasnjenja istorije.Drugo-cak i definicije globalizacije kao porasta transplanetarne povezanosti mogu imati razlicite hronologije i periodizacije,pogotovo ako ta objasnjenja ne osvjetljavaju izvor suprateritorijalnosti do stepena postignutog u ovoj knjizi.Trece-svaka periodizacija je samo vjestacki valjana.Cetvrto-premda nedavne decenije globalizacije pokazuju progresivno ubrzanje,trend nije nuzno linearan.Peto-s obzirom na podatke koji su u ovom i u drugim poglavljima izneseni kao dokaz o stepenu globalnosti i o iskoraku globalizacije u razlicitim vremenskim periodima,treba se drzati izvjesne opreznosti.zakljucakdakle shvacena kao rast transplanetarnih i suprateritorijalnih drustvnih veza,globalizacija je uglavnom novost za savremenu istoriju.Tek od sredine 20v globalnost nastupa kontinuirano,shvatljivo i preovladjujuce u zivotima velikog dijela stanovnistva.Jos jednom-savremena globalizacija nije povratak ranijih vremena.Argumenti o ponavljanju izmedju dva perioda uglavnom se oslanjaju na uporedjenju upravo tri pokazatelja:nivoa prekogranicnog robnog prometa,stranih direktnih investicija i stalnih migracija.Ukratko,mada globalizacija ima dugu istoriju,prethodnice ovih novijih trendova ne smijemo oreuvelicati.Cak je i danas nesumnjivo znacajno ne preuvelicavati domasaj globalizacije.Niti je globalizacija sve ljude na

18

zemlji pogodila na isti nacin.Medjutim ona nije ostavila netaknutu nijednu osobu na zemlji u protekloj deceniji.Medjutim,za sada snage koje podsticu globalizaciju izgleda iskljucuju svaki veci preokret na krace ili duze staze.Medjutim,brojni pokazatelji prije ukazuju na jacu nego na slabiju globalizaciju u buducnosti.

6.Prvi istorijski period-najave globalnostiNajave globalnosti:do 19vglobalizacija nema istorijski pocetak.Svaki pokusaj da se ustanovi prvi globalni cin bio bi proizvoljan.Ako se vratimo nekoliko milenijuma unazad,vidjecemo da su razne drevne civilizacije imale predstave o svijetu-u mjeri u kojoj su ga poznavale-kao o jedinstvenom prostoru.Npr. drevni kinezi su imali pojam tian xia koji se odnosio na svakog ko zivi pod nebesima.Slicno,pojam oikoumene starih Grka iz 6 i 5v prija Hrista shvatio je cijeli naseljivi svijet kao jedinstveno podrucje.Prve svjetske religije nastale su tokom 6 i 5v prije Hrista u obliku zoroastrizma i budizma.Hriscani su imali polazni transplanetarni pojam o svom buducem zajednistvu daleko prije nego sto je Isak Vat objavio svoju himnu Isus ce vladati svuda gdje je i Sunce.Rani medjucivilizacijski dodiri takodje su davali prototipski globalne osobine raznim prijemodernim sklopovima.Npr. starogrcko drustvo je nastalo iz mjesavine indoevropskih,egipatskih,fenicanskih i mjesnih egejskih uticaja.Manje ili vise neprekidni dodiri medju ljudima sirom Evroazije,od Kine do Spanije,postoje od drugog vijeka nove ere i nadalje,ukljucujuci glasoviti put svile,odnosno transkontenentalne trgovine od Cangana do Konstatinipolja.Prijemoderne najave globalnosti izranjale su i u drugim brojnim aktivnostima.Npr. medjusobno smenjivanje dolara srednjeg vijeka koji su sluzili kao platezno sredstvo sirom sredozemnog svijeta.Naime vizantijski solidus od 5-7v,muslimanksi dinar u kombinaciji sa solidusom od 8 do sredine 13vPrethodna evidencija pokazuje da globalnost nije samo osobina i proizvod zapadne modernosti.Sa druge strane stvarni transplanetarni odnosi koji pokrivaju sve kontinente nisu nigdje postojali u znacajnoj mjeri sve do sredine drugog milenijuma nove ere.Globalna imaginacija koja je u 15 i 16v nadahnjivala moreplovce u pokusajima da oplove Zemljinu kuglu prvi put je ostvarena 1522godine.Prvi poznati globus,kao opis svijeta konstruisao je Martin Behaim u Nirnbergu 1492godine.U poslovnoj areni rana moderna vremena iskusila su trgovinu robljem koja je obavljana izmedju Afrike,Amerike i Azije

19

kojom je na silu prevezeno oko 8-10.5 miliona nenamjernih migranata preko Atlantika.U oblasti novca i finansija,rana moderna vremena dozivjela su kretanje zlata i srebra sirom planete.U 18v dvije poslovne banke,Hope&Co Barings spekulisale su razmjenom robe u nekoliko zemalja.U medjuvremenu poslovne kuce u Amsterdamu i Zenevi pozajmljivale su novac drzavama sirom Evrope,kao i novoformiranoj americkoj federaciji.S ovakvim razvojem finansija i trgovine Imanuel Volerstejn i drugi naglasavaju da od svojih najranijih dana kapitalizam ima svjetske komponente.Globalna svijest igrala je ulogu i u drugim oblicima prosvetiteljskog misljenja 18v.Filozofi kao sto su:Turgot,Herder bavili su se istorijom covjecanstva kao cjelinom i stavise uocili tendenciju prema drustvenom ujedinjavanju svijeta.Turgot je npr. Predvidjao da ce na kraju poslovne i politicke veze ujediniti sve djelove planete.Sto se tice upravljanja,pojmovi medjunarodnog prava utvrdjuju se od 16v nadalje i isticu zahtjev da odrdjenu grupu svjetovnih pravila treba primjenjivati protiv u cijelom u civilizovanom 18v ukljucivale svijetu.Medju su transatlansku drustvenim saradnju

pokretima,kampanja

ropstva

kvakera(pripadnici protestantske sekte).U medjuvremenu,sedmogodisnji rat 1756-1763 godine mogao bi se razumjeti kao prvi svjetski rat.Drugi oblici globalne povezanosti nisu se uopste javljali u ljudskoj istoriji prije 19v.Nije bilo antropogenih svjetskih ekoloskih promjena poput globalnog zagrijavanja i ozonskih rupa.Nije bilo dostupnih globalnih institucija koje bi djelotvorno primjenjivale globalne propise.Nije bilo aktivnih globalnih postanskih usluga ni telekomunikacija.Doista,suprateritorijalnost nije bila prisutna u gore opisanoj pocetnoj globalnosti.Novac i finansije u ranom stadijumu razvitka kapitalizma nisu imali obiljezja trenutne i istovremene razmjene koja bi ukljucivala bilo koje mjesto na Zemlji

7.Drugi istorijski period-pocetna globalizacijaPocetna globalizacija:do sredine 19vstvarno nastale transplanetarne veze razvijale su se u poznom 19v i ranom 20v.Sto godina poslije 1850 dozivjele su dolazak glavnine nove globalne komunikacije tehnologije,umnozavanje i ucvrscivanje globalnih trzista,narasle elemente globalnih finansija,dva svjetska rata i jacanje suprateritorijalnosti povezanosti odredjenih organizacija.Medjutim treba razlikovati dva perioda globalizacije.Prema razmjerama,kvalitetu i ucinku,globalizacija iz vremena 19v ne moze se uporedjivati sa silno ubrzanim porastom

20

intezivne transplanetarne povezanosti koji se odigrao pocev od sredine 20v.Najrelevantnije statistike 19v pokazuju daleko manje brojeve.....Komunikacije--- globalne komunikacije razvile su se u 19v kao nikada ranije.Ucvrstile su se medjukontinentalne postanske usluge.Dalekosezne prekookeanske linije sire se pocev od 1850-ih godina.Prekogranicne telefonske veze i radiokomunikacije razvijaju se od 1890-ih godina.Telegraf izumljen 1837g bio je prvo sredstvo stvarne suprateritorijalne komunikacije.Podvodni telegrafski kablovi postali su dostupni u ranim 1950-im preko nekoliko mora u Evropi.Prekoatlanska telegrafska veza usla je u stalnu upotrebu vec 1866g.Pet godina kasnije telefrafske linije postepeno su se sirile izmedju

Australije,Kine,Evrope i Japana,premda prvi transpacificki kabl nije proradio sve do 1903g.Sa ovim vezama informacija je mogla da obidje planetu prije za nekoliko dana nego za nekoliko mjeseci.Nekoliko novinskih agencija poput Rojtersa osnovane su da bi iskoristile ove mogucnosti.Znacaj telegrafa za uspon suprateritorijalnosti prorocki je sredinom vijeka prikazao Natanel Hovtorn koji je rijecima jednog od likova svojih knjizevnih djela naglasio da je zahvaljujuci elektricitetu,materijalni svijet postao veliki nerv koji vibrira hiljadama milja i neumorni momenat vremena.Pozni 19v uveo je u upotrebu i glasovnu komunikaciju na daljinu putem telefona,izumljenog 1876.Prvi telefonski razgovor izmedju zemalja postao je moguc postavljanjem linije koja je povezala London i Pariz 1891godine.Kada je rijec o radiju,prvo bezicno emitovanje izmedju zemalja dogodilo se 1899g i to preko Engleskog

kanala....Putovanja19v donio je sa sobom i globalne seobe ljudi u ranije navedenim razmjerama.Pedeset godina poslije 1850. iskusilo je stvaranje novih i velikih dijaspora.Buduci da je oko 50 miliona ljudi emigriralo iz Indije i Kine u pravcu raznih tropskih odredista,dok se gotovo isti broj zauvijek preselio iz Evrope u Ameriku,Australiju i Juznu Afriku.Privremena transsvjetska putovanja takodje su se namnozila u ovom periodu.Npr. crni pjevacki horovi iz SAD pravili su turneje po Evropi a rodonacelnik organizovanog putovanja Tomas Kuk predvodio je svoju prvu eskurziju oko svijeta 1872 godine.Prvi svjetski sajam koji je izlozio eksponate sa svih strana svijeta priredjen je u Londonu 1851g.Moderne Olimpijske igre pokrenute su u Atini 1896g.Nekoliko kljucnih rfazvoja u globalnoj infrastrukturi podstaklo je porast transsvjetskih pokretljivosti.Suecki i Panamski kanal pusteni su u rad 1867 godine,odnosno 1903g uveliko su smanjili trajanje prekookeanskih putovanja,sto je ucinilo i uvodjenje parnih brodova umjesto jedrenjaka....Trzistapored transzemaljskih komunikacija i transplanetarnih putovanja,period pocetne globalizacije dozivio je takodje navedeni rast

21

transplanetarnih robnih trzista i globalno zasticenih naziva proizvoda.Prvobitno globalno trziste bakra,npr. Ucvrscivano je 1850-ih godina i kasnije,medjusobno povezujuci robni transport iz Australije,Cilea,Engleske i SAD.Globalna trzista brendirane upakovane robe pocela su se razvijati u poznom 19v,potpomognuta izumima automatskog punjenja boca,konzerviranja i hladjenja.Npr. proizvodi kao sto su Campbel supe i Heinz hrana postali su svakodnevni artikli u domacinstvima u vise zemalja,od sredine 1880-ih.Koka kola je vec prodavana u Britaniji,Kanadi,Kubi,Meksiku i SAD za nekih 20g od kada se ovo pice pojavilo 1886godine.Asortiman globalnih proizvoda nastavio je da raste u ranom 20v.Svjetski marketing zapoceo je za Bajerove aspirine,zilet britve.I globalna trzista osnovnih proizvoda nastavila su da se razvijaju u prvoj polovini 20v.Dok je nastavljena razmjena LME i druge robe,drzave su preduzele prve korake da uspostave svjtsku kontrolu cijena odredjenih proizvoda,ukljucujuci secer,kafu,kaucuk i kalaj.Tokom drugogo svjetskog rata,saveznici su osnovali nekoliko tzv. Zajednickih odbora ili komiaija radi globalnog uskladjivanja proizvodnje i raspodjele nekoliko desetina strateskih sirovina i fabrickih izradjevina...Novac i finansijepocetna globalizacija novca i finansija takodje se dogodila u 19v i ranom 20v.Zasnovan na cistoci,zlatni standard koji je preovladavao od oko 1870g do 1914g omogucio je odredjenim nacionalnim valutama svjetsku cirkulaciju.Britanska funta bila je prvi globalni novac tog vremena ali su i holandski gulden,japanski jen,meksicki srebrni dolar i druge novcane jedinice korisceni u nekim trgovinskim i finansijskim poduhvatima koji nisu bili neposredno vezani svojim domacim zakonodavstvima.Izmedju 1930-ih i 1950-ih godina novac je gotovo u potpunosti teritorijalizovan.Istina,u to vrijeme mnoge zemlje su bile udruzene u tzv. Sterling blok ili dolar blok.Pri tom,kao i u kolonijama,novac u mnogim autonomnim oblastima bio je cvrsto povezan sa novcem u njihovim dalekim metropolama.Doista,za vrijeme vazenja oba zlatna

standarda,ogroman novac,i u papiru i u kovanicama bio je upucivan u teritorijalno daleke predjele i preko teritorijalnih drzavnih granica.Osim ogranicenih iznosa novca otpremanih putem telegrafa,novcane tokove u to rano vrijeme nije krasila suprateritorijalna pokretljivost,u velikoj mjeri omogucena u 20v,zahvaljujuci vazdusnom trnasportu i elektronskom transferu novca.U finansijama,zlatni standard i kolonijanizam podstakli su mnoge komercijalne banke da razviju mrezu prekomorskih ogranaka.Pred smiraj prvog svjetskog rata,institucije sa sjedistem u Britaniji drzale su izmedju jedne cetvrtine i jedne trecine svih bankarskih depozita u zemljama medju kojima su bile Argentina,Australija,Brazil i Novi Zeland.Glavne banke tog vremena

22

pozajmljivale su ogromne svote novca preko drzavnih granica i pretrpjele medjunarodnu krizu dugova 1870-ih kada je opadanje svjetske privrede zaustavilo mnoge naplate.Medjutim globalno bankarstvo u 19 i ranom 20v bilo je jako ograniceno teritorijalnim razdaljinama i drzavnim granicama.Ako izuzmemo iseljenike-koloniste,veoma mali broj ljudi je bio spreman da otvori racun u banci izvan zemlje stalnog boravka.Mogucnost poreski povoljnog inostranog bankarstva jos nisu bili na vidiku sve dok Luksemburg nije usvojio odgovarajuce zakone 1929g,cemu su se pridruzili Genzi.Izrazito globalna dugovna pokretacka sila pojavila se poslije prvog svjetskog rata.Njemacka drzava dugovala je ogromne reparacije drzavama Antante,a koje su jedne drugima dugovale oko 26,5 milijardi dolara ratnog duga,od cega najveci dio u korist SAD,koje su zauzvrat odobrile Njemackoj znacajne zajmove da bi isplatila atne reparacije.Kada je rijec o akcijama i dionicama,spiskovi stranih kompanija na berzama u Amsterdamu i Londonu igrali su jednako znacajnu ulogu u 1870-im kao i u 1980-im godinama....Organizacije- - pocetne globalne komunikacije,putovanja,trzista,novac i finansije,ohrabrile su izgradnju prototipskih globalnih organizacija u 19 i ranom 20v.Kada je rijec o preduzecima prekogranicne aktivnosti odredjenih banaka,rudarskih preduzeca,poljoprivrednih preduzetnika i zanatlija bile su stvarno preduzimane.Jos u 19v nekoliko industrijskih koncerna ne samo da su svoje proizvode prodavali sirom nekoliko zemalja nego su i istanovili podruznice za obavljanje proizvodnje izvan maticne zemlje.U prvom takvom primjeru,americki proizvodjac vatrenog oruzja Kolt otvorio je fabriku u Britaniji 1852 godine. Vecina civilnih udruzenja takodje su pocela dobijati globalna obiljezja izmedju 19 i 20v.Npr. odredjeni broj hriscanskih misionarskih drustava i nekoliko islamskih obnoviteljskih pokreta organizovali su u to vrijeme svoje pojedinacne prozelitisticke napore uzduz i poprijeko pojedinih kontinenata.Svjetski cionisticki Kongres ustanovljen je 1897g.Transatlanski mirovni pokreti odrzali su niz susreta 1840-ih godina i ponovo pri kraju vijeka.Radnicki pokret odrzao je svoju prvu internacionalu 1864-72,drugu 1889-1914 i trecu 1919-1943.Do 1914 sindikati su osnovali preko 25 sindikalnih sekretarijata za podrsku radnika u posebnim industrijama...Vojskaglobalizacija vojnih aktivnosti sve vise je bivala ocigledna pocev od sredine 19v u npr. Tzv. novom imperijalizmu ogromno povecanih prekomorskih kolonijalnih carstava.Pola tuceta zapadnoevropskih drzava udruzilo se 1890-ih godina sa SAD radi odrzavanja velikih vojnih snaga udaljenih hiljadama kilometara daleko njihovih prestonica.Americka i Spanska vojska borile su se na Filipinima,belgijski vojnici u Kongu,britanske treupe u Avganistanu,holandska vojska na ostrvima od kojih je nastala

23

Indonezija,francuske snage u Zapadnoj Africi,njemacke snage u Istocnoj Africi.Vojni pohodi nevidjenih svjetskih razmjera organizovani su u prvoj polovini 20v pod prikladnim imenom svjetski ratovi.Velike ratoborne drzave usaglasavale su vojne operacije na bojistima u Africi,Aziji,Evropi i Tihom okeanu.U pogledu naoruzanja,drugi svjetski rat dozivio je pojavu radara i dugoletecih aviona-bombardera...Zakoni19v doveo je do povecanog razvoja globalnosti i u oblasti zakona.U to vrijeme,medjudrzavni ugovori dostigli su nevidjene brojke,a vecina njih je dobila multilateralni prije nego bilateralni oblik.U periodu 1851-1950godine zakljuceno je 20 puta vise multilateralnih sporazuma nego u periodu 1751-1850.Druga polovina 19v svjedocila je stvaranju prvih stalnih upravljackih agencija sa transplanetarnim posiljkama.Ova tijela ukljucivala su Medjunarodnu telegrafsku uniju(ITU),osnovanu 1865g i Opstu postansku uniju osnovanu 1874g.Vazni globalni standardi postavljeni su u ovom periodu.Dodovori o univerzalnom uskladjivanju vremena u odnosu na prvi meridijan koji prolazi kroz Grinic zakljuceni su 1884g.Institucionalizovana svjetska tehnicka standardizacija pocela je osnivanjem Medjunarodne elektrotehnicke komisije(IEC) 1906g.U toku 1920-ih i 1930-ih g,Liga naroda dostigla je nevidjene razmjere.Interpol je pokrenuo prekogranicno gonjenje prekrsilaca zakona 1923g.Osnivanje Banke za medjunarodna poravnanja (BIS) 1930 godine znacilo je uvodjenje prve multilateralne institucije specijalno posvecene nadzoru prekogranicnih finansijskih tokova.Osnova za jos vecu ekspanziju globalnog upravljanja postavljena je 1940-ih godina stvaranjem sistema Ujedinjenih Nacija...Saznanjesve gore spomenuti elementi pocetne materijalne globalizacije doprinijeli su prodoru globalnog misljenja u sve brojnije kontekste i u sve sire krugove ljudi,od 19v na ovamo.U medjuvremenu,prototipske globalne organizacije dale su izraz i raznim krugovima,jednom po jednom,produbile osjecaj transplanetarnog

zajednistva.Nisu zaboravljene ni suprateritorijalne religije i radnicka solidarnost.Stavise,pozni 19v bio je svjedok nekoliko projekata za unapredjenje svjetske rasne solidarnosti.Npr. bijeli anglosaksonski imperijalni federalizam pribrao je sledbenike sirom Britanske imperije 1870-ih i 1880-ih a prvi medjunarodni Sveafricki kongres odrzan je 1893g.U medjuvremenu,prva generacija feminist(kinj)a poznog 19 i ranog 20v razvila je izvjesnu rodno utemeljenu svjetsku solidarnost.U tom slislu knjizevnica Virdzinija Volf izrekla je svoju cuvenu izjavu:Kao zena,ja nemam domovinu.Kao zeni,moja domovina je cijeli svijet.

8.Treci istorijski period-Savremena urbana globalizacija

24

Savremena

urbana

globalizacijakomunikacijeneka

od

najizrazitijih

ubrzanja

globalizacije dogodila su se u oblasti komunikacija,posebno onih elektronske suprateritorijalne prirode.Odgovarajuca infrakstruktura silno je narasla pocev od sredine 20v.Prekookeanski kablovi postali su dostupni za telefonske pozive i telegrafske poruke od 1956g kada je prva takva spona povezala Skotsku i Njufaundlend.U istom periodu,uvodjenje satelita ogromno je povecalo nosece kapacitete globalne komunikacione infrastrukture.Orbitalni sateliti postali su dostupni 1958g a za njima i geostacionarni sateliti 1963g.AT&T lansirao je prvi telekomunikacioni satelit 1962g.Medjunarodna telekomunikaciona satelitska organizacija (INTELSAT)osnovana je 1964g,danas povezuje vise od 20 orbitalnih satelita sa hiljadama zemaljskih stanica u preko 200 zemalja.U medjuvremenu su kablovi sa optickim vlaknima ponudili stalno rastuce kapacitete za globalne komunikacije od njihovog pronalaska u poznim 1960-im g.Maksimalno opterecenje pojedinacnog vlakna optickog kabla poraslo je na 6000 istovremenih razgovora u ranim 1980-im g i na 600000 istovremenih telefonskih poziva sredinom 1990-ih.Uvodjenje,pocev od 1980-ih g sirokotracnih tehnologija kao sto je Digitalna mreza objedinjenih usluga(ISDN) i veoma brzi Asinhroni nacin prenosa (ATM) omogucilo je optickim kablovima da prenose ne samo glas nego i ogromne koncetracije digitalizovanih podataka,tekstova,tonskih zapisa,grafickog materijala i pokretnih slika.Drugi veliki projekat,Globalno-unakrsna opticko-kablovska mreza povezuje vise od 200 gradova sirom planete sa vise od 100000 milja dugoackog kabla.Telefonski prikljucci takodje su se namnozili u poslednjih pola vijeka.Svjetska suma od 150 miliona fiksnih linija u 1965g porasla je na 851milion u 1998g.Faks masine po umjerenoj cijeni pojavile su se na trzistu sredinom 1980-ih g a vec sredinom 1990-ih dostigle su broj od gotovo 30 miliona sirom svijeta prodatih aparata.Pri tom,snizeni troskovi i poboljsane funkcionalne mogucnosti ucinile su od mobilnog telefona masovno potrosacko dobro.Noviji razvoj infrastrukture globalnih

komunikacija takodje je kreirao velike suprateritorijalne prostore za racunarske mreze.Prva prekookeanska kompjuterska veza koja je tada koristila telex kao sredstvo komunikacije uspostavljena je 1963g.Komunikacija izmedju rasirenih kompjuterskih mreza uspostavljena je najprije 1969g u takozvanom ARPANET-u izmedju istrazivaca i cetiri univerziteta na zapadu SAD.Javno dostupan internet sirom svijeta razapet meganetwork koji povezuje milione pojedinacnih racunara pojavio se 1980-ih i ubrzo dozivio ogromnu ekspanziju.Internet je takodje razvio i graficku dimenziju tzv. World Wide Web koji je postao dostupan za opstu javnu

25

upotrebu 1991g.Kao i racunarske mreze,i supreteritorijalne komunikacije putem televizije su novost savremene urbane globalizacije.Prvi prekookeanski televizijski prenosi preko satelita ostvareni su 1962g.Prvo satelitsko televizijsko emitovanje uzivo dogodilo se povodom koncerta Bitlsa 1967g.Od tada su milioni ljudi gledali istovremeno razlicita sportska takmicenja.Kada je rijec o jednom starijem mas-mediju,svjetska suma radio-aparata dramaticno je porasla na preko 2,4 milijarde u 1997g,vise od 40 puta u odnosu na prosjecnu kolicinu u 1930-im....Putovanja transplanetarna kretanja ljudi takodje su poprimila nevidjene razmjere pocev od sredine 20v.Ogromno prosirena infrastruktura asfaltiranih puteva i avionskih koridora pridruzila se vec postojecim transkontinentalnim zeljeznicama i transsvjetskim brodskim linijama i tako globalno putovanje ucinila pristupacnijim nego ikad ranije.Decenije poslije 1960g donijele su ogromno povecanje broja aviona,aerodroma,avionskih linija i letova.Brzina,domasaj i nosivost letilica poboljsani su pojavom poslovnih mlaznjaka u kasnim 1950-im,aviona velikih dimenzija 1969 i nadzvucnih transportera.Mlazni motori doprinijeli su izvjesnom napretku supreteritorijalnog kvaliteta u vazdusnom saobracaju,medjusobno povezujuci gotovo svaku tacku na

zemlji.Avionima i drugim sredstvima prekogranicnog saobracaja ljudi su ostvarili 425 miliona odmora u inostranstvu u 1990 godini....Organizacijene iznenadjuje sto je rast globalnih komunikacija i putovanja isao ruku pod ruku sa rastom globalnih organizacija pocev od 1960-ih godina.Uspon globalnosti dogodio se ne samo u pogledu broja institucija koje su imale transplanetarno polje djelovanja nego i u pogledu stepena supreteritorijalnosti pokretljivosti i koordinacije koje oznacavaju njihove operacije.U isto vrijeme sa kvantitativnim

rastom,savremeni korporativni odnosi postali su takodje mnogo globalniji i u pogledu kvaliteta.Sa jedne strane transplanetarne komunikacije omogucile su snaznije suprateritorijalno uskladjivanje savremenih poslovnih operacija.Pri tom FDI danas ima mnogo vecu transsvjetsku pokretljivost,sa kompanijama koje su spremnije i u mogucnosti da svoje pogone premjestaju unutar globalnog prostora.....Zakoniagenzije za globalno upravljanje slicno su se razvile u nevodjenim razmjerama.Brojni rast ovih organizacija bio je relativno umjeren dok su mnoga transsvjetska drustva za pravnu regulaciju stvarana u periodu pocetne globalizacije.Tako reci,sistem UN pribavlja razne pomocne agencije i programe pocev od 1960-ih godina a OECD se osniva 1962 godine.U isto vrijeme namnozili su se i transplanetarni zakonski instrumenti.U drugoj polovini 20v zakljuceno je 70% vise multilateralnih ugovora nego u cijelom prethodnom vijeku....Proizvodnjaprocesi transsvjetske proizvodnje i udruzena trgovinska preduzeca

26

unutar firme nijesu postojali u ranim fazama globalizacije.Ove aktivnosti najprije su zadobile sustinske dimenzije u 1960-im godinama,kada se supreteritorijalno uskladjivanje posebno razvijalo u proizvodnji poluprovodnika i elektronike siroke potrosnje.Postepeno se trend sirio na lancane procese u proizvodnji odjece,motornih vozila i raznih uredjaja.Globalna proizvodnja razvijala se uglavnom na radiointezivnim i niskoplacenim proizvodnim lokacijama,posebno na Jugu.Doista mnoge drzave sa ogromnom i u cjelini relativno nekvalifikovanom radnom snagom tragaju za korporacijama primamljivim za njihovo zakonodavstvo sa specijalnim porezima i propisima.Ove prednosti generalno se primjenjuju u odredjenim podrucjima poznatim po imenima kao sto su specijalne ekonomske zone(SEZs),izvozno orijentisane zone(EPZs) i zone dlobodne proizvodnje(FPZs)...Trzistaveliki broj novih transportnih tehnologija suocio se sa ovim rastom.Mnogo vozila postala su veca i brza.Najvece sirenje globalnih proizvoda dogadja se pocev od sredine 20v.Danas su mnogi supermarketi i robne kuce uglavnom snabdjeveni bjelosvjetskim proizvodima.Izmedju hiljada globalno brendiranih imena spomenimo samo njih nekoliko:Twinings cajevi,readers digest,interflora mreza...Novacsredinom 20v novac je bio potpuno teritorijalizovan.Ugovor iz Breton Vudsa iz 1944g da se zlatni standard temelji na dolaru i reim utvrdjenih mjenjackih kurseva u potpunosti je operacionalizovan 1959g.Pod mehanizmima Ugovora iz Breton Vudsa,americki dolar postao je globalna valuta u toj mjeri da je ranih 1970-ih godina ukupna vrijednost dolara koji su cirkulisali izvan SAD nadmasila vrijednost zlatnih rezervi koje je cuvala Federalna banka za rezerve.Medjutim,suprotno povretku na monetarni teritorijalizam,koji je pratio ranije slomove zlatnog standarda 1914 i ranijih 1930-ih godina,krah rezima Breton Vudsa nije ucinio nista da zaustavi globalizaciju novca.U isto vrijeme pojavio se i drugi globalni novac u obliku supradrzavnih valuta.Jos nekoliko drugih suprateritorijalnih novaca jesu novost iz perioda urbane globalizacije:medjunarodne kreditne kartice iz 1951g,cipovane ili pametne elektronske karticr iz 1981 i debitne kartice iz 1990-ih g.Teritorijalne valute izgubile su danas gotovo monopolski polozaj koji su u pogledu novca imale sredinom 20v....Finansijenevidjena finansijska globalizacija dogadja se u savremenoj istoriji s obzirom na mijenjanje stranih valuta,bankarstvo,trzista obaveznicama,pomocne poslove i poslove osiguranja.Danas se vise proda i kupi na deviznim berzama za samo 6h nego sto je Svjetska Banka pozajmila u svojoj cjelokupnoj istoriji.U bankarstvu,druga polovina 20v suocila se sa pojavom globalne stednje.Na stednim racunima,stedise koriste svjetske bankarske mreze da bi plasirale svoje fondove bilo gdje na planeti.Uporedo sa elektronskim transferima,globalizacija

27

finansija takodje dozvoljava da novac trenutno bude preseljen iz jedne u drugu banku bez obzira na njihovu medjusobnu udaljenost.Savremena globalizacija takodje je imala uticaja i na bankarske pozajmice kao nikada ranije.Kredit sa globalnog bankarskog racuna prvi put je pstvaren 1957g kada je Moskovska narodna banka uzela pozajmicu od 800000 dolara u Londonu.Stvarna supreteritorijalna trzista obaveznica zapocela su 1960-ih godina sa izumom trzista ovroobaveznica.Prva emisija evroobavznica pokrenuta je u julu 1963g kada su italijanski visoki drzavni autoriteti napravili dug u Londonu,izrazen u americkim dolarima,uz posredovanje finansijskih menadzera u Belgiji,Britaniji,Njemackoj i Holandiji.Globalizacija je takodje narasla od 1970-ih zahvaljujuci finansijskim derivatima.Ovo trziste pokrenula je Cikaska merkanfilna berza 1972 godine a postepeno se sirilo povecavanjem broja prodajnih mjesta sirom svijeta.Transplanetarna povezanost rasirila se i u sektoru osiguranja.Sve vece osiguravajuce kompanije danas posluju u svim velikim globalnim finansijskim centrima....Drustvena ekologijamnoge druge brige o smjeru savremene globalizacije usredsredjuje se na njen uticaj na zivotnu sredinu.Antropogene globalne ekoloske promjene nisu se dogadjale u znacajnijem obimu prije sredine 20v.Tri globalna ekoloska problema privlace najvecu paznju.Prvismanjivanje ozona u stratosferi,povecano 1960-ih a pocelo bivati alarmantno 1980-ih.Drugo nasiroko razmatrano suprateritorijalno pitanje o zivotnoj sredini-prostonarodno poznato kao globalno zagrijavanje-ukljucuje antropogeno povecavanje gasova staklene baste i njihovih posledica na klimu na planeti.Ovo ljudsko uplitanje u hemijski poredak atmosfere rezultat je industrijske proizvodnje ugljenika,metana,halokarbona i nitrooksida.Gubitak bioloske

raznovrsnosti dovoljno je veliki da konstituise treci glavni slucaj globalne ekoloske promjene.Npr. procjenjuje se da je tri cetvrtine vrsta usjeva nestalo tokom 20v.I drugi globalni ekoloski problemi nastali su uglavnom pocev od sredine 20v.Kada je rijec o kisjelim kisama,godisnja svjetska emisija sulfur-dioksida porasla je sa nekih 70 miliona metrickih tona u 1950 na oko 180 miliona metrickih tona u 1990 g....Vojskanadasve je ocigledna velika ekspanzija vojne globalizacije pocev od 1950-ihg.Premda trevi svjetski rat jos nije ni na pomolu,takozvani hladni rat izmedju SSSR i SAD prosirio se na svaki kutak planete.U ime cuvanja covjecanstva od komunizma,americke vojne snage intervenisale su svuda od Turske do Koreje,Vijetnama i Grenade.Druge globalne vojne akcije nastavljene su poslije okoncanja hladnog rata.Npr. drzavne armije sa udaljenih djelova planete susrijetale su se u Somaliji,Bosni,Kosovu i Iraku.Decenije od 1950-ih takodje su se suocile sa snaznim razvojem

28

globalnog

naoruzanja...Svijestnumericki

podaci

o

globalnoj

svijesti

nijesu

dostupni.Medjutim,izgleda pouzdano izjaviti da su danas ljudi svjesniji nego ikada ranije da je planeta jedinstveno mjesto i da vise naginju shvatanja o Zemlji u cjelini kao domu ljudskoga roda.Na pocetku 21v svijest o globalnosti je sira.

9.Snage koje pokrecu globalizaciju-Sest glavnih teorijskih pristupa objasnjenja globalizacije

Sta rukovodi globalizacijom?nema ni konsenzusa ni u pogledu znaga koje pokrecu globalizaciju.U stvari,mnoga vecina uociti proucavanja istrazivanja velika razlika ove teme nasiroko izbjegavaju svoje i pitanje teorijske

objasnjenja.Ptremda perspektive,moze se

globalizacije izmedju

precutkuje idealistickih

materijalistickih

pristupa.Metodoloski,idealisticka objasnjenja shvataju globalizaciju kao proizvod mentalnih snaga kao sto su imaginacija,pronalazak,metafora,identitet i ideologija.Primjeri teorija koje naginju ka idealizmu ukljucuju u sebe drustveni konstruktivizam,postmodernizam i postkolonijalizam.Suprotno,metodoloski materijalisti shvataju globalizaciju kao rezultat

konkretnih snaga kao sto su priroda,proizvodnja,tehnologija,zakoni i institucije.Primjeri teorija koje naginju materijalizmu ukljucuju u sebe liberalizam,politicki realizam,marksizam i drustvenu ekologiju.U suprotnosti i prema idealizmu i prema materijalizmu,eklekticki pristup drzi se uvjerenja da i konkretne i mentalne okolnosti u znacajnoj mjeri oblikuju i usmjeravaju globalizaciju.Produbljujuci idealisticko-materijalisticko razvodje,druga kljucna tacka u teorijskoj debati suprostavlja individualisticko i strukturalisticko razumijevanje globalizacije.Metodoloski individualisticki argumenti shvataju globalizaciju kao ishod odluka odredjenih drustvenih aktera.Suprotno,metodoloski strukturalisticka gledista shvataju globalizaciju kao proizvod snaga utjelovljenih u drustveni poredak.Treci veliki metodoloski problem za proucavanje globalizacije jeste odnos izmedju analiticara i analiziranog.S jedne strane,slijedeci pretpostavke drustvene nauke mnogi autori zauzimaju pozitivisticko stanoviste da su akademska istrazivanja odvojena od drustvene stvarnosti koju proucavaju i da ne treba da na nju imaju ikakvog uticaja.Sa ovog metodoloski objektivistickog stanovista,istrazivaci globalizacije mogu smatrati znanje koje proizvode kao politicki neutralno.S druge strane metodoloski subjektivisti tvrde da znanje u 29

cjelosti izvire iz iskustva osobe koja ga gradi.Ovi ultra-relativisti mogu takodje da tvrde da sva misljenja imaju jednaku vrijednost,ne ostavljajuci prostora za moralno odlucivanje izmedju rivalskih stanovista.U materijalistickim pretpostavkom i da objektivisticko-subjektivistickom spektru kao i debatama,ova aspekti knjiga stvarnosti zauzima grade u idealistickopoziciju,sa uzajamnog

agent-struktura znanje i

srednju dualitet

drugi

uzrokovanja.Prihvatajuci pretpostavke o uzajamnom odredjivanju teorije i prakse,knjiga ne pokusava da zaobidje normativna pitanja i politicke izazove.Objasnjenje globalizacije posto je razvila definiciju globalizacije i obiljezila istoriju njenog trenda,analiza u ovoj knjizi moze se upustiti u ne manje mucno pitanje objasnjenja.S obzirom na kljucan znacaj objasnjenja,iznenadjujuce je da je postojece istrazivanje o globalizaciji ovom pitanju posvetilo komparativno malu paznju.Bas kao sto ima visestrukih mogucih definicija i periodizacija globalizacije,tako ima i visestrukih objasnjenja na ponudi.Neki izvjestaji imaju metodoloski,vise materijalisticki karakter,locirajuci znage koje proizvode globalizaciju u provredu i

ekonomiju.Druga objasnjenja preduzimaju,metodoloski,vise idealisticki pristup,stavljajuci akcenat na kulturne i psiholoske uzroke.Pvi dio ovog poglavlja razmatra siroku ponudu dostupnih teorija za objasnjenje globalizacije.Drugi dio poglavlja grupise kljucne uvide raznih teorijskih okvira u mnogostruko drustveno objasnjenje globalizacije..Rivalske teorije--- u nacelu globalizacija se moze objasniti na mnogo razlicitih nacina.Svaka od glavnih skola drustvene i politicke teorije moze da ponudi pricu o tome zasto su se razvile transplanetarne veze i zasto su se globalni odnosi u poslednje vrijeme namnozili posebnom brzinom i intezitetom.Izvjestaji koji slijede razlikuju sest glavnih tipova drustvenog objasnjenja globalizacije:liberalizam,politicki realizam,marksizam,konstruktivizam,postmodernizam i

feminizam.Svaki od ovih sest pristupa,ima posebno glediste o:1.sredisnjem pitanju za istrazivanje o globalizaciji 2.materijalnu i/ili ideacionalnim generatorima globalnih drustvenih odnosa 3.kljucnim ucesnicima koji ubrzavaju globalizaciju 4.temeljnim strukturama koje proizvode globalizaciju 5.centralnoj dinamici istorije koja upravlja globalizacijom.

10.Prva tri teorijska pristupa objasnjenja globalizacijeLiberalizmiliberalisticko objasnjenje globalizacije nastoji da shvati njen proces kao trzisno vodjenje sirenje modernizacije.Ova vrste pristupa uopste uzeta je od ljudi koji su zainteresovani

30

za sto vece ubrzanje ljudskog napretka uz podrsku tekucih preovladjujucih oblika razvitka s naglaskom na privredni rast i liberalnu demokratiju.Vecina glavnih izvjestaja o globalizaciji prihvata neke oblike liberalistickog objasnjenja.Sa liberalistickog stanovista,globalizacija je na najelementarnijem nivou rezultat prirodnih ljudskih zelja za ekonomskim blagostanjem i politickom slobodom.Kao takva,narasla transplanetarna povezanost je u krajnjem nastala iz ljudskog nastojanja da se sto vise uveca materijalno blagostanje i da se ostvare osnovne slobode.Za liberaliste,globalizacija je proizvod ljudskog truda da izbjegnu siromastvo i da u isto vrijeme ostvare gradjanska i politicka prava.Na vrh ovih prividno iskonskih ljudskih pobuda za bogatstvom i slobodom liberalisticka objasnjenja uglavnom postavljaju dvije osnovne vrste uslova kao neophodne za ostvarivanje globalizacije.Prvo,tehnoloski napretci-pogotovo u oblastima transporta,komunikacija i protoka informacija-prizivaju se da fizicki uspostave transplanetarne veze.Drugo,odgovarajuci zakonski i institucionalni sporazumi moraju biti takvi da omoguce trzistima i liberalnoj demokratiji da se sire na transsvjetskom nivou..Liberalisticki drustveni istrazivaci uglavnom usmjeravaju svoja proucavanja na institucionalne prilike koje ubrzavaju ili usporavaju globalizaciju.Dakle,liberalisti razmatraju pitanja kao sto su:da li regionalne institucije djeluju kao pokretaci ili kao kamen spoticanja globalizacije,izrada sporazuma globalnog upravljanja za podrsku globalnimm trzistima i globalnim ljudskim pravima.Mnoga liberalisticka objasnjenja globalizacije razvila su se u oblastima poslovnih studija,privrede,medjunarodne politicke ekonomije,zakonodavstvs i politike.Liberalisticki

izvjestaji o globalizaciji nisu bili propagirani sa ovakvim efektom.Liberalizam se razvio kao osnovni ortodoksni izvjestaj o globalizaciji,s posebnom podrskom od strane vladajucih krugova.Liberalisticka objasnjenja podupiru novoliberalisticke recepte koje podrzavaju najuticajniji politicki krugovi.Na svoj nacin,liberalisticka objasnjenja unosno su osvijetlila znacaj tehnoloske promjene i institucionalnih dogovora u promovisanju globalizacije.Liberalisticka objasnjenja i sama imaju nekoliko velikih ogranicenja.S jedne strane,ovi izvjestaji nisu se potrudili da se upitaju koje drustvene snage stoje u pozadini tehnoloske i institucionalne podrske globalizaciji.Drugi znacajan nedostatak u liberalistickim objasnjenjima jeste njihovo kulturno sljepilo.Ovi izvjestaji smjestaju uzroke globalizacije u materijalne uslove tehnologije i institucija,ne ispitujuci drustveno i istorijski ustanovljene svjetsko-zivotne i saznajne strukture koje podrzavaju ove tehnoloske i institucionalne razvitke.Treci kriticki nedostatak liberalistickih objasnjenja globalizacije jeste njihovo neodgovarajuce postovanje mociPoliticki realizmi---

31

tamo gdje liberalisticki izvjestaji nedovoljno isticu pitanje vlasti,politicki realisti stavljaju borbu za vlast u srediste svojih objasnjenja globalizacije.Politicki realizam je tradicionalno politicko razumijevanje moci u medjunarodnim odnosima.Politicki realisti tvrde da su teritorijalno suverene drzave vodeci igraci u svjetskoj politici.Pristalice ovoga pristupa nadalje pretpostavljaju da su drzave same po sebi gramzive i samousluzne,hrleci pri tom,sa svojim nezasitim apetitima,u neizbjeznu utakmicu borbe za moc.Da bi izasli na kraj sa ovim neminovnim medjudrzavnim sukobom,neki politicki realisti preporucuju pribjegavanje ravnotezi moci,gdje bilo koji pokusaj jedne od drzava da sebi pribavi svjetsku dominaciju biva docekan kolektivnim otporom od strane drugih drzava.U stilu teorije o hegemonistickoj

stabilnosti,globalizacija moze da bude objasnjena kao put kojim trenutno dominantna drzava dokazuje svoje prvenstvo i istovremeno kreira okolinu kontrolisane utakmice izmedju drzava.U drugoj varijanti politickog realizma,globalizacija bi mogla da bude objasnjena kao strategija u borbi za moc izmedju nekoliko velikih drzava u savremenoj svjetskoj politici.Na ovom pravcu dokazivanja,transplanetarna povezanost napredovala je u mjeri u kojoj su

Britanija,Kina,Francuska,Japan,SAD i druge velike drzave koristile mogucnosti globalnih odnosa da pojacaju svoje pozicije u raspodjeli moci.Politicko-realisticka objasnjenja globalizacije imaju zaslugu za osvjetljavanje pitanja moci i borbe za moc,necega sto liberalisticki izvjestaji nastoje da zanemare.Perspektive politike moci takodje korisno poklanjaju posebnu paznju ulozi drzava u uspostavljanju globalnih odnosa.Globalizacija se takodje odnosi na proizvodnju i potrosnju resursa,na otkrivanju i afirmaciji identiteta,na proizvodnju i komunikaciju znacenja i na ljudsko oblikovanje prirode i prirodno oblikovanje

ljudi.Drzavocentrizam politickog realizma je takodje slabost,buduci da ovaj pristup nastoji da zanemari znacaj drugih aktera u opstoj globalizaciji.Isto tako,politicki realizam previse pojednostavljeno svodi odnose moci u kreiranju transplanetarnih prostora na pitanje hijerarhije medju drzavamaMarksizmimarksisticke teorije nude objasnjenja globalizacije koja u prvi plan isticu jednu od ovih drugih struktura moci,naime klasne odnose.Marksizam je vodeca politicko-ekonomska kritika.Ovaj pristup prihvatili su istrazivaci koji su u osnovi zainteresovani za oblike proizvodnje,drustveno iskoriscavanje putem nepravedne raspodjele i drustveno oslobodjenje putem prevazilazenja kapitalizma.Marksistiobjasnjavaju sirenje transplanetarnih odnosa kao rezultat kapitalistickog nacina proizvodnje.Sam Karl Marks je predvidio rast globalnosti kada je pisuci Grundrise zapisao da kapital po svojoj prirodi prelazi preko svake

32

prostorne prepreke.Marksisti odbacuju i liberalisticka i politicko-realisticka objasnjenja globalizacije.Prema marksistickom gledistu,tehnoloski napretci koji omogucavaju globalizaciju nisu podsticani,kao sto tvrde liberalisti prirodnom ljudskom teznjom ka privrednom

rastu,nego istorijski specificnim pobudama kapitalistickog razvitka.Takodje kazu oni,zakonska i institucionalna infrastruktura koja omogucava globalizaciju pojavila se ne toliko da bi unaprijedila trzisnu djelotvornost sirom planete,nego da bi sluzila logici viska akumulacije na globalnom nivou.Kao i liberalisticka i politicko-realisticka,tako se i marksisticka objasnjenja globalizacije pojavljuju u vise oblicja.Tradicionalniji marksisticki argumenti fokusiraju se na rast transplanetarnih kruzenja kapitala putem globalnih kompanija i globalnih tokova robe,kojima je pridruzeno uspostavljanje transsvjetskih mreza unutar kapitalisticke klase i transsvjetske fragmentacije unutar radnicke klase.Marksisticki pristupi nude znacajne priloge za razumijevanje globalizacije.Paznja usmjerena na kapitalizam i klasne odnose daje objasnjenja rastuce transplanetarne povezanosti dalje od liberalizma i politickog realizma prema nekim dubljim drustvenim silama koje generisu relevantne tehnoloske napretke,institucionalne razvitke i drzavne strategije.Kapitalizam je odgovoran za mnogo sta u globalizaciji ali je daleko od odgovornosti za sve.Posebno,marksizam je ogranicen svojim metodoloskim materijalizmom.Pristup je cesto okarakterisan kao istorijski materijalizam ili politicka ekonomija gdje su idejni aspekti drustvenih odnosa,bez ikakve vlastite autonomije,shvaceni kao posledice nacina proizvodnje.Ovo pretjerano pojednostavljivanje stvari sugerise da su kultura i psihologija svodljive na politicku ekonomiju,a da su strukture identiteta i saznanja u cjelini rezultati struktura proizvodnje i upravljanja,kojima su u potpunosti podredjene.

11.Ostali teorijski pristupi objasnjenja globalizacijeKonstruktivizmiu suprotnosti prema metodoloskom materijalizmu liberalistickih,politickorealistickih I marksistickih objasnjenja globalizacije,niz drugih gledista priklanja se metodoloski idealistickim pristupima.U ovim slucajevima,transplanetarna povezanost je toboze nastala kao rezultat nacina na koje su ljudi mentalno konstruisali drustveni svijet pomocu

simbola,jezika,interpretacija I tako dalje.Jedan od tipova ideacionalnog objasnjenja je I konstruktivizam,pristup koji je posebno popular od 1990-ih medju polaznicima medjunarodnih studija u Sjevernoj Americi i Zapadnoj Evropi koji zele da razviju alternativnu perspektivu u

33

odnosu na liberalizam i politicki realizam.Konstruktivizam se usmjerava na puteve kojima drustveni akteri konstruisu svoj svijet:i unutar njihovih sopstvenih umova i kroz intersubjektivnu komunikaciju sa drugima.Posebno,konstruktivisti istrazuju kako

intersubjektivna komunikacija generise opste razumijevanje stvarnosti,prihvacene norme drustvenog ponasanja i pojmove grupnog identiteta i solidarnosti.Dosadasnja konstruktivisticka istrazivanja nisu se zadrzavala na objasnjenju globalizacije,medjutim,jedan takav izvjestaj mogao bi se izvesti iz postojecih radova i opstih pretpostavki ove teorije.Oni bi mogli

nagovijestiti da transplanetarna povezanost raste u mjeri u kojoj ljudi iznova promisljaju drustvo u transsvjetskim prije nego u,ili kao dodatak ,zemlja-nacija-drzava obrisima.Konstruktivisticka teorija nudi korisnu ispravku materijalistickom objasnjenju globalizacije potvrdom da je

drustvena geografija mentalno iskustvo,kao sto je i materijalna cinjenica.Rast transplanetarne povezanosti doista je omogucen u mjeri u kojoj ljudi sebe shvataju kao one koji nastanjuju globalni svijet i koji dijele vrijednosti i interese sa drugima,rasprostranjenim sirom kontinenata.Konstruktivisticka objasnjenja mogu da odu veoma daleko na putu metodoloskog idealizma.U ovom slucaju,drustveno psiholoski redukcionizam neprihvatljivo zapostavlja znacaj privrednih i ekoloskih snaga u oblikovanju mentalnog iskustva.Stavise,kao i

liberalisticka,konstruktivisticka objasnjenja su ogranicena svojim predvidjanjem pitanja strukturalnih nejednakosti i hijerarhija moci u drustvenim odnosima.Postmodernizmi--- u suprotnosti sa konstruktivizmom,druga ideacionalna objasnjenja globalizacije zaista osvetljavaju znacenje strukturalne moci u gradjevini identiteta,normi i znanja.Nezavisno od preciznosti imena,ova gledista shvataju drustvo,prije svega u okvirima saznajne moci tj. kako strukture moci oblikuju saznanje i kako odredjene strukture saznanja podrzavaju odredjene hijerarhije moci.Npr. jedan od vodecih predstavnika postmodernizma Mihael Foukalt tvrdio je da je svaka epoha oznacena vladajucim episteme ili oblikom saznanja.Ova vladajuca struktura razumijevanja odradjuje sta moze a sta ne moze biti znano u datom drustveno-istorijskom kontekstu.Za postmoderniste,vladajuci oblik saznanja u modernom drustvu jeste racionalizam.Ovaj nacin razumijevanja istice zemaljski zivot,potcinjenost prirode ljudskoj kontroli.Samo je nekoliko postmodernistickih napisa usmjereno na problem globalizacije po sebi.Medjutim,razvijanjem opstih pretpostavki ove teorije,globalizacija bi mogla da bude shvacena kao proces u kojem zapadnjacki racionalizam sirom planete natura sebe urodjenickim kulturama i drugim nemodernim oblicima svijeta zivota.Postmodernisticki i postkolonijalisticki argumenti uspijevaju

34

da ideacionalne elemente ugrade u objasnjnje globalizacije,istovremeno cuvajuci pitanja o politici za kasnije.Postmnodernisticke teorije osvjetljavaju znacaj moderne racionalisticke epistemologije kao stanja duha koje je dovoljno zivotno za tehnicko-naucne napretke i birokratske institucije koje globalizaciju cine mogucom.Feminizmi--- sa svoje strane feministicka o globalizaciji u centar paznje postavila su rodne odnose.Dok osnovna kretanja koja pokrecu rast transp