OINARRI BIOLOGIKOAK

2. Giza gorputzaren oinarrizko antolaketa

TAFYD 1. Maila 09/10 Ikasturtea

Juan Arbulu

Oinarrizko antolaketaHiru multzo landuko ditugu:

1. 2. 3.

Giza zelula Oinarrizko ehunak Organoak, sistemak eta aparatuak

2

Oinarrizko antolaketa

3

Giza zelulaBizidun unitate txikiena da. Izaki unizelularrak eta plurizelularrak. Giza-zelulak 5-200m (1m = 10-6m). Zelulen egiturak betetzen duten funtzioarekin zerikusia dute.

4

Giza zelula Antolaketa mailak

5

Giza zelulaZelula eukariotoa

Nukleoa

Zitoplasma

Nukleoplasma

Kromosoma

Organuloak

Egiturak

6

Giza zelula

7

Giza zelulaA. ZITOPLASMA Mintz zelularra eta mintz nuklearraren artean dagoen tartea da. Bertan, hainbat egitura eta organulo bereizten dira

8

Giza zelulaZITOPLASMA5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ) 3.Erribosomak 8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL) 6.Golgiren aparatua 10.Lisosomak 4.Peroxisomak 9.Mitokondriak 13.Zentrioloak9

Giza zelula5. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ) Mintzez inguraturiko pasabideak dira. Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita. Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira. Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden zeluletan ageri da.

10

Giza zelula3. ERRIBOSOMAK Zelula guztietan dauden organuloak dira. Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran daudenean. Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko zimurtsuari erantsita ere.

11

Giza zelula8. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL)Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak ere egiten ditu. Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira. EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira. Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak (gibela, gonadak eta guruin adrenaletan).

12

Giza zelula6. GOLGIREN APARATUASakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz. Diktiosomen inguruan besikulak daude. EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea eta erreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat. Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (gluko proteinak, mukopolisakaridoak,)

13

Giza zelula10. LISOSOMAKMintz bakar batez mugatutako egiturak dira. Bertan hidrolasa erako entzimak daude. Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn. Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.

14

Giza zelula4. PEROXISOMAKMintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak dira. Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izeneko entzimaz baliatzen da.

15

Giza zelula9. MITOKONDRIAKMintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira. Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da. Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso ugariak dira (gibela, muskuluak,)

16

Giza zelula13. ZENTRIOLOAKBikote moduan ageri dira diplosomak eratuz. Nukleoaren inguruan kokatzen dira. Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua kontrolatzen dute.

17

Giza zelulaB. NUKLEOAMintz nuklearrez inguraturik dago. Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak, entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, ADNak proteina basikoekin batera kromosomak eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz. Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu (bi sexualak X eta Y) Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte. Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak ARNaren metaketa helburu dutela.18

Giza zelula

19

Oinarrizko ehunakOrganismo batean antzeko funtzioa betetzen duten zelulen multzoari ehuna deritzo. Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira. 5 ehun mota daude:Epitelio ehuna Konektiboa Muskulua Nerbio-ehuna

20

Oinarrizko ehunak1.EPITELIO EHUNAA.Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko eta barnealdeko estaldura1. Ezaugarriak: 1. 2. 3. 2. Zelulak estuki lotuta Zelulen etengabeko berritzea Ez dute odol basorik

Funtzioak: 1. Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta iraizketa

3.

Motak: Zelularen formaren araberakoa. 1. 2. 3. Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua Kubikoa Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua21

Oinarrizko ehunak1. EPITELIO EHUNA

Laua sinpleaGeruza bakarra Kapilarretan Birika albeoloetan

Laua estratifikatua

Geruza bat baino gehiago Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan.22

Oinarrizko ehunak1. EPITELIO EHUNAEpitelio kubikoaZelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzio duten hodietan agertzen dira:Giltzurrun tubuluetan Pankreasaren hodietan Obulotegiaren azalean

23

Oinarrizko ehunak1. EPITELIO EHUNA Epitelio zilindrikoaEpitelio zilindriko sinplea Geruza sinple bat, mikrobiloskak ager daitezke. Urdaila Umetokia Hestemeharra ( mikrobiloskak ) Epit. zilindriko pseudoestratifikatua Geruza bakarra, zilioak ager daitezke mukia edo gametoak mugiarazteko. Bronkioak Trakea Epididimoa Obiduktoak

24

Oinarrizko ehunak1. EPITELIO EHUNA

Epitelio zilindriko sinplea

Epit. zilindriko pseudoestratifikatua25

Oinarrizko ehunak1. EPITELIO EHUNAB. Guruin epitelioa

Zelula jariatzaileak dira. Isolatutak edo multzoka agert daitezke guruinak eratuz. Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketaren arabera. EXOKRINOAK ENDOKRINOAK MISTOAK26

Oinarrizko ehunakZelula bakarrak: zelula kaliziformeak hestemeharrean mukia jariatzen dute Zelula multzoa: guruinak pankreasa

27

Oinarrizko ehunak2. EHUN KONEKTIBOAGorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metaboliko eta estrukturala ematen die. Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktiboak kontrolatzen du. Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia batean murgildurik agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.

Matrizea:1. 2.a. b.

Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, proteinak, Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:ez elastikoak ( kolagenoa) elastikoak (erretikulina eta elastina)

28

Oinarrizko ehunak2. EHUN KONEKTIBOAZelulak :1.

Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizea sintetizatzen dute.zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,.. helduak: fibrozito, osteozito,

2.

Migratzaileak: organismoaren beste lekuetan sortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzio espezifikoak burutzeko.Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, ..29

Oinarrizko ehunak2. EHUN KONEKTIBOAFuntzioak :Organismoaren ehunak elkarturik mantendu Organoen azpiegitura osatu Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua osatu Gantzak metatu Erresistentzia handiko egiturak sortu Euste-egiturak osatu Substantzien garraioa eta homeostasia burutu30

Oinarrizko ehunak2. EHUN KONEKTIBOAMotak :KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA ) ADIPOSOA KARTILAGO-EHUNA HEZUR-EHUNA ODOL-EHUNA

31

Oinarrizko ehunak

32

Oinarrizko ehunaka. Ehun konjuntibo laxoaNon daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta organoen arteko hutsuneetan. Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa, nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).

Zuntz elastikoa Matrizea Kolageno zuntzak Fibroblastoak33

Oinarrizko ehunakb.

Ehun konjuntibo trinkoaNon daude: Larruazaleko sakoneko dermisean, kornean eta tendoietan. Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako erresistentzia (tendoiak)

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak34

Oinarrizko ehunakc.

Ehun konjuntibo elastikoaElastikotasun handia (elastina)

Non daude: forma aldatzen edota deformatzen diren organoetan (birikak).. Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoen mugimenduak.

35

Oinarrizko ehunakd.

Ehun konjuntibo erretikularraNon daude: organoen artean. Betebeharrak: organoen eustea.

36

Oinarrizko ehunakB. Ehun adiposoaAdipozitoz osaturik Funtzioak: Lipidoen metaketa Babes mekanikoa Tenperaturarekiko babesaNukleoak

Lipido tantak37

Oinarrizko ehunakC. Kartilago ehunaOso elastiko eta malgua da. Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago. Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez. Motak :HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa. ELASTIKOA: bellarrian. EZ ELASTIKOA: sudurrean ARTIKULARRA: giltzarrietan

38

Oinarrizko ehunakD. Hezur ehunaOrnodunetan Osaketa: Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65) Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35) Zelulak:Osteoblastoak Osteozitoak Osteoklastoak

39

Oinarrizko ehunakHavers hodiak Hodi kalkoforak

Osteozitoak Arteria, bena eta nerbioa40

Oinarrizko ehunakHavers hodiak

Osteozitoak

41

Oinarrizko ehunakE. OdolaPlasma

ODOLA

Odol zelulak Eritrozitoak

Sueroa Albumina Globulina Ur-soluzioa

Koagulatzeko faktoreak Fibrinogenoa

O2 garraioa Leukozitoak Inmunitatea Tronbozitoak Koagulazioa

Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu.42

Oinarrizko ehunakEritrozitoak

Leukozitoak

Plaketak

43

Oinarrizko ehunak3. Muskulu ehunaUzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina). Motak:

Ildaskatua:o o o

Zelula luzeak eta paraleloki jarrita. Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte. Mitokondria ugari Nukleoa zelularen erdian.Mitokondria ugari. Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.

Kardiakoa:oo o

Leuna:o o

Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita. Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak: jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimendu peristaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ...44

Oinarrizko ehunak

45

Oinarrizko ehunak

Muskulu ildaskatua

46

Oinarrizko ehunak

Muskulu Leuna

47

Oinarrizko ehunak

Muskulu Kardiakoa

48

Oinarrizko ehunak4. Nerbio ehunaBarruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia eta korrdinatua sortzea da bere eginkizuna. Zelula motak: 1) Neuronak: Kinada elektrikoak garraiatzen dute. NS-ko unitate funtzionala Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak) eta adar luze batez (axoia) osatua.

49

Oinarrizko ehunak2)

Gliako zelulak:Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude. Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.zentralean Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.periferikoan

50

Oinarrizko ehunak

51

Oinarrizko ehunak

52

ANATOMIA OROKORRA

53