นาฏศลป ม.๔ชนมธยมศกษาปท ๔กลมสาระการเรยนรศลปะ

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

ผเรยบเรยงรศ. สมนมาลย นมเนตพนธดร. สมนรต นมเนตพนธ

ผตรวจนางสาวเรวด สายาคมผศ. กฤษณา บวสรวงผศ. คารณ สนทรานนท

บรรณาธการรศ. อมรา กลาเจรญนายสมเกยรต ภระหงษ

รหสสนคา ๓๔๑๕๐๐๙

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡EB GUIDE

ทพมพกากบหวขอสาคญในหนงสอเรยนหลกสตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยงแหลงความรทวไทย-ทวโลก

กลมสาระการเรยนรศลปะ เปนกลมสาระทจะชวยพฒนาใหผเรยนมความคด

รเร�มสรางสรรค มจนตนาการทางศลปะ รจกชนชมความงาม มสนทรยภาพ

ความมคณคา ซ�งยอมจะมผลตอคณภาพชวตของผเรยน เพราะกจกรรมทางศลปะ

จะชวยพฒนาผเรยนทางดานรางกาย จตใจ สตปญญา อารมณ สงคม ตลอดจน

การนาไปสการพฒนาส�งแวดลอม สงเสรมใหผเรยนมความเชอม�นในตนเอง

การจดทาหนงสอเรยนกลมสาระศลปะในระดบชนมธยมศกษาปท ๔

(ม.๔) เพอใหสะดวกแกการจดการเรยนการสอน รวมทงเพอใหสอดคลอง

กบธรรมชาตวชา จงจดทาหนงสอเรยนแยกเปน ๓ เลม คอ หนงสอเรยนสาระ

ทศนศลป ๑ เลม หนงสอเรยนสาระดนตร ๑ เลม และหนงสอเรยนสาระนาฏศลป

๑ เลม ซ�งสถานศกษาสามารถเลอกนาไปใชจดการเรยนการสอนไดตามความ

เหมาะสม

สาหรบหนงสอเรยนนาฏศลป เลมน� เน�อหาสาระจะเรยบเรยงตรงตามสาระ

แกนกลางของหลกสตร เพอเสนอองคความรพนฐานทจาเปนแกผเรยน รวมทง

เสรมเรองนารตางๆ อยในกรอบเสรมสาระ และเกรดศลป ตลอดจนเสนอแนะคาถาม

และกจกรรมปฏบตไวททายหนวยการเรยนรดวย เพอใหผเรยนนาไปปฏบตจรง

อนจะนาไปสการบรรลตวชวดตามทหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน

กาหนดไว

อยางไรกตาม เน��องจากธรรมชาตของสาระนาฏศลป เนนทกษะปฏบต

ดงนนการศกษาสาระน�ใหเกดผลสมฤทธทด จาเปนทผเรยนพงลงมอปฏบตจรง

ตองแสดงจรง เพอจะไดมทกษะฝมอและความชานาญ รวมทงตองรจกแสวงหา

ความรเพ�มเตมจากภมปญญา ศลปน นกแสดงทมกระจายอยในแตละทองถ�นดวย

กจะชวยใหไดรบประสบการณมากขน

คณะผเรยบเรยงคาดหวงวา หนงสอเรยนเลมน�จะเปนประโยชนอยางย�ง

ตอการนาไปใชประกอบการจดการเรยนการสอนกลมสาระศลปะของสถานศกษา

ทกแหง ชวยใหผเรยนไดรบความร มทกษะ ชวยพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะ

อนพงประสงค ตลอดจนบรรลตวชวดตามทหลกสตรแกนกลางฯ ไดกาหนดไว

ทกประการ

คณะผเรยบเรยง

¤íÒ¹íÒ˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

ชนมธยมศกษาปท ๔กลมสาระการเรยนรศลปะ

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

รศ. สมนมาลย นมเนตพนธนางสาวสมนรต นมเนตพนธ

นาฏศลป ม.๔

หนงสอเลมนไดรบการคมครองตาม พ.ร.บ. ลขสทธ หามมใหผใด ทาซา คดลอก เลยนแบบ ทาสาเนา จาลองงานจากตนฉบบหรอแปลงเปนรปแบบอน

ในวธตางๆ ทกวธ ไมวาทงหมดหรอบางสวน โดยมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธถอเปนการละเมด ผกระทาจะตองรบผดทงทางแพงและทางอาญา คาเตอน

พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-441-1

หนวยการเรยนรท

¡ÒÃÊ׺ÊÒ¹¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Âñ

นาฏศลปไทยมสาระความรวาดวยการฟอนราและการละครทมทงการแสดงระบา

รา ฟอน ละคร โขน มรปแบบและลกษณะเฉพาะของการแสดงแตละประเภท โดยเนนการ

เคลอนไหวของรางกาย การใชภาษาทา การตบท โดยใชสรระตางๆ ของรางกายเคลอนไหว

สอความแทนคาพดในรปแบบของการแสดงเปนชดระบา รา ฟอน หรอการแสดงละคร

ซงการแสดงนาฏศลปไทยในแตละประเภทนน จาเปนจะตองศกษาใหถงแกนของลกษณะ

วชาทมปรมาจารย บคคลผทรงคณวฒไดวางแนวทางไวอยางเปนระบบ สะทอนใหเหน

เอกลกษณของนาฏศลปไทยในแตละประเภท ซงเปนสงททกคนตองรวมกนอนรกษสบสาน

และถายทอดความเปนเอกลกษณของนาฏศลปไทยใหกบอนชนรนหลงสบไป

ตวชวด ศ ๓.๑ ม.๔-๖/๘

■ วเคราะหทาทางและการเคลอนไหวของผคน ในชวตประจ�าวน และน�ามาประยกตใช ในการแสดง

ศ ๓.๒ ม.๔-๖/๑, ๔

■ เปรยบเทยบการน�าการแสดงไปใช ในโอกาสตางๆ■ น�าเสนอแนวคดในการอนรกษนาฏศลปไทย

สาระการเรยนรแกนกลาง■ การสรางสรรคผลงาน การจดการแสดง ในวนส�าคญของโรงเรยน ชดการแสดง ประจ�าโรงเรยน■ การแสดงนาฏศลปในโอกาสตางๆ■ การอนรกษนาฏศลป ภมปญญาทองถน

ÊÒúÑÞ

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ñ ¡ÒÃÊ׺ÊÒ¹¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñ● ¤Ø³¤‹ÒáÅлÃÐ⪹�¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ò● Êع·ÃÕÂÀÒ¾¢Í§¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â õ

● ÅѡɳÐáÅСÃкǹ¡ÒÃÊ׺·Í´¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ø ● ¡ÒèѴ¡Ô¨¡ÃÃÁà¾×èÍÊ׺·Í´ÇѲ¹¸ÃÃÁ·Ò§´ŒÒ¹¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ù ● ¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Šã¹âÍ¡Òʵ‹Ò§æ ñò ● á¹Ç·Ò§¡ÒÃ͹ØÃÑ¡É�¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñö

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ò ¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â òó● ÃкíÒ ÃíÒ ¿‡Í¹ òô● ¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š¾×é¹àÁ×ͧ¢Í§ä·Âã¹áµ‹ÅзŒÍ§¶Ôè¹ ôð

● ¡ÒûÃдÔÉ°�·‹ÒÃíÒ㹡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š õð ● ºØ¤¤ÅÊíÒ¤ÑÞã¹Ç§¡ÒùүÈÔÅ»Š¢Í§ä·Â õó

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ó ÅФÃä·Â õù● ¤ÇÒÁ໚¹ÁҢͧÅФÃä·Â öð● ÇÔÇѲ¹Ò¡ÒÃÅФÃä·Â öð

● »ÃÐàÀ·¢Í§ÅФÃä·Â ö÷ ● ºØ¤¤ÅÊíÒ¤ÑÞã¹Ç§¡ÒÃÅФâͧä·Â øö

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ô ¡ÒêÁ ÇÔ Òó� áÅлÃÐàÁÔ¹¤Ø³ÀÒ¾ ùõ ¡ÒÃáÊ´§

● ËÅÑ¡¡ÒêÁ¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»ŠáÅÐÅФà ùö● ËÅÑ¡¡ÒÃÇÔ¨Òó�¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»ŠáÅÐÅФà ù÷

● ËÅÑ¡¡ÒûÃÐàÁÔ¹¤Ø³ÀÒ¾¢Í§¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»ŠáÅÐÅФà ñðò

ºÃóҹءÃÁ ñðø

๓) สถาปตยกรรม เปนศลปะในการออกแบบ สรางฉากสรางบานเรอนทอยในฉาก

ปราสาทราชวง อาคารสถานทตางๆ โบสถ วหาร เปนตน

๔) จตรกรรม คอ การเขยนภาพ ในการแสดงนาฏศลปตองมฉาก การแตงหนา

เครองแตงกาย เปนองคประกอบส�าคญ ดงนน ศลปะสาขาจตรกรรมจงมความสมพนธใกลชด

กบผลงานการแสดงทางดานนาฏศลป เพราะเกยวกบการวาดระบายสฉากใหมความวจตรงดงาม

การเขยนลวดลายลงบนเครองแตงกาย และการแตงหนา เปนตน

๕) ดรยางคศลป คอ ศลปะทางดานดนตร ขบรอง นบวาเปนหวใจส�าคญส�าหรบ

นาฏศลปไทย เพราะการแสดงลลาทาร�าตองมดนตรประกอบการแสดง นาฏศลปไทยรวมศลปะ

ไวสามประการ คอ การบรรเลงดนตร การขบรอง และการฟอนร�า

นาฏศลปมคณคาในการปลกฝงจรยธรรม ผทศกษาวชานาฏศลปจะไดรบการปลกฝง

คานยมอนเปนจารตประเพณของศลปน ตวอยางเชน

ปลกฝงจรยธรรมในเรองความกตญ ศษยนาฏศลปทกคนจะไดรบการปลกฝงให

มความกตญตอผมพระคณ มความเชอศรทธาตอเทวดา คร สงศกดสทธหรอความเชอทาง

ไสยศาสตร กอนเขาฝกหดจะตองท�าพธไหวคร ค�านบคร เพอมอบตวเปนศษย กอนออกแสดงก

ตองผานพธครอบจากคร จงจะสามารถออกโรงแสดงได

ปรมาจารยทางนาฏศลปไดก�าหนดแบบแผนไวเปนขนบประเพณจารตวา ถาเหนวา

ศษยคนใดมใจบรสทธ มความรความสามารถในนาฏยศาสตร ครจะยกต�าราใหเปนตวแทนท�า

พธไหวครสบตอไป แตถาศษยผใดมไดรบมอบใหเปนตวแทนของทาน แมจะไดต�าราไปกเปนเพยง

เกบไวบชา ไมสามารถจะท�าพธไหวครและครอบครได

การบรรเลงดนตร การขบรอง และการฟอนร�าตองมความสอดคลองสมพนธกน ถอเปนหวใจส�าคญของนาฏศลปไทย

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/01 ๓

๑. คณคาและประโยชนของนาฏศลป นาฏศลปไทย สะทอนใหเหนสภาพบานเมองทมความงดงาม ประณต เพยบพรอมไปดวย

ขนบธรรมเนยม ประเพณ ตลอดจนวฒนธรรมทยดถอปฏบตกนมาแตละยคสมย นาฏศลปไทย

ใหทงความสนกสนาน เบกบานใจ ใหความรทงในมตของประวตศาสตรและสนทรยศาสตร

นอกจากน นาฏศลปไทยยงเปนศาสตรทแสดงใหเหนถงภมปญญาของปรมาจารยทาง

ดานนาฏศลปและดนตรไทย นบวาเปนศลปะคบานคเมอง เปนเครองหมายแสดงความเปนชาต

ทมมรดกทางวฒนธรรม จารตประเพณสบทอดตอๆ กนมาจนถงปจจบน ใหเยาวชนรนหลงได

ศกษา นบวาเปนสงทนาภาคภมใจเปนอยางยง

๑.๑ คณคาของนาฏศลปไทย

นาฏศลปไทยมคณคามากในฐานะทเปนทรวมของศลปะหลายแขนง ปลกฝงจรยธรรม

และเปนเอกลกษณของชาตทแสดงถงความเปนอารยประเทศ อาท ศลปะแขนงวจตรศลปหรอ

ประณตศลป เปนศลปะแหงความงามทมงหมายเพอสนองความตองการทางสตปญญา อารมณ

กอใหเกดความสะเทอนใจ หรอมงแสดงสนทรยะโดยตรง

ศลปะแขนงวจตรศลป มความสมพนธเกยวของกบนาฏศลปมากทสด เปนศลปะทสราง

จากสตปญญาและจตใจของศลปน มความศกดสทธในทางจตใจ ลบเลอนไปจากความทรงจ�าของ

ผพบเหนไดยาก นบวาเปนศลปะทเปนอมตะ ลกษณะงานวจตรศลปทปรากฏอยในงานนาฏศลป

มดงตอไปน

การแสดงโขนเปนนาฏศลปชนสงของไทยทรวมศลปะหลายแขนงไวดวยกน จงมความวจตรตระการตา

๑) ประตมากรรม คอ ศลปะในการ

ปน แกะสลก รปหลอตางๆ ศลปะแขนงนปรากฏ

ในงานนาฏศลปในรปแบบของการสรางอปกรณ

ในการแสดง ฉาก อปกรณประกอบฉาก เชน

พระพทธรป เทวรป เปนตน การสรางเครองแตง

กาย เชน หวโขน มงกฎ ชฎา ราชรถ เปนตน

๒) วรรณกรรม ทปรากฏในงาน

นาฏศลป ไดแก บทประพนธทงทเปนรอยแกว

และรอยกรอง ทเปนบทละคร บทเพลง เปนการ

ใชภาษาเปนสอเพอใหผ ชมเกดจนตนาการ

มอารมณคลอยตามบทประพนธนนๆ

๒

๒. สนทรยภาพของการแสดงนาฏศลปไทย สนทรยภาพ หมายถง ศาสตรหรอวชาทเกยวกบความงามตามแนวคดของชาวตะวนตก

สนทรยภาพเปนสวนหนงของวชาปรชญาทมงหาความจรง ความด ความงาม คอ ความดท

เกยวของกบจรยศาสตร (Ethics) และความงามทเกยวของกบสนทรยศาสตร (Aesthetics) ปรชญา

หรอสนทรยศาสตรนนอาจเปนเรองของความเชอ เปนเรองของทรรศนะ หรอเปนเรองของเหตผล

ในบรบท ความคดใดความคดหนง ในชวงระยะเวลาใดเวลาหนงกได

สนทรยศาสตร เปนศาสตรสาขาปรชญาทวาดวยความงาม และสงดงามทงในงานศลปะและ

ในธรรมชาต โดยศกษาประสบการณ คณคาของความงาม และหลกการตดสนวาสงใดงามหรอ

ไมงาม

เมอกลาวถงสนทรยภาพในทางศลปะการแสดง ยอมเกยวกบความชนชม เกยวของกบจรยธรรม

ความดงาม ความประณต ความออนโยน ไมวาจะเปนทศนศลป (Visual Art) ศลปะการแสดง

(Performing) ละคร (Drama) นาฏศลป (Dance) ทงทเปนการแสดงทเปนแบบฉบบ (Classic)

และศลปะพนบาน (Folk)

การเกดขนของศลปะการแสดง กคงไมตางไปจากดนตร ทศนศลป และศลปะอนๆ ทเกด

ขนพรอมกบพฒนาการของการเปนมนษยทเรมรจกคด รจกสรางสรรคผลงาน อนเปนการสราง

วฒนธรรมขนพนฐานในการด�ารงชวต ชนชาตตะวนตกหรอชนชาตตะวนออกในแตละยคสมยจะ

มมมมองดานความงามทเปนลกษณะเฉพาะตว มความเชอ มทรรศนะ มเหตผลในความงามของ

ตนแตกตางกน ดงนน ความงามของอกสงคมหนง สงคมอนอาจจะเหนวาไมงามกเปนได ฉะนน

เหตผลในเรองความงามจงเปนสนทรยศาสตรทสบทอดกนมาตามสายวฒนธรรมของแตละประเทศ

แตละทองถน

สนทรยภาพของการแสดงนาฏศลปไทย คอ การรสกถงคณคาของความงามอนเกดจาก

มประสบการณทไดเหนลลาทาร�า ไดยนเสยงขบรองและบรรเลงทไพเราะ ไดฟงบทรองทประณต

มอรรถรส

รปแบบของสนทรยภาพในการแสดงนาฏศลปไทย มดงตอไปน

๒.๑สนทรยะทางวรรณกรรม

วรรณกรรม คอ งานสรางสรรคทผานสอทางภาษาหรอสออนๆ คอ งานประพนธทให

คณคาทางอารมณ สนทรยภาพทเกดจากวรรณคด คอ การใชถอยค�า ส�านวนทไพเราะ หรอเนน

ความในเนอหา ซงผแสดงมลลา บทบาทในการแสดงประทบใจ โดยผประพนธไดสรางพลงปลก

เราความสะเทอนอารมณใหหวนไหว คลอยตาม โลดแลนไปในทศทางทผประพนธมงหวงไว

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/02 ๕

ปลกฝงจรยธรรมในเรองความออนนอมถอมตน ศลปนทมฝมอจะไมโออวดวามความ

สามารถเหนอผอน จะตองคารวะตอผอาวโสกอนออกโรงแสดง ตองไหวครผฝก ผก�ากบ และ

เมอเลกแสดงตองขอขมาผอาวโส

ปลกฝงจรยธรรมในเรองความมระเบยบเรยบรอย ความมระเบยบเรยบรอยสามารถ

แสดงออกดวยพฤตกรรมในการนง การยน การเดน การแสดงกรยามารยาท เชน ไมวงเลน

บนเวทละคร เมอแตงตวละครเสรจจะตองมกรยามารยาทเรยบรอยในการนง การเดน หามนอน

ขณะแตงเครองละคร เปนตน

ดวยเหตทโครงสรางของวชานาฏศลป เปนการเคลอนไหวรางกายทงดงาม ยดถอ

ความงามของอากปกรยาทสอความหมายไปยงผชม สะทอนใหเหนแบบแผนของวฒนธรรมของ

คนในชาตทมกรยามารยาทเรยบรอย มสมมาคารวะเปนเสนหแกผพบเหน

๑.๒ประโยชนของนาฏศลป

นาฏศลปเปนสวนส�าคญในการประกอบพธกรรมทงพธหลวงและพธราษฎร นอกเหนอ

ไปจากการใหความบนเทง และยงมประโยชนอกหลายๆ ดาน ดงน

๑. สถาบนพระมหากษตรยจ�าเปนตองมพระราชพธตางๆ ตามพระราชประเพณ จง

ตองมนาฏศลป โขน ละคร ไวรวมแสดงประกอบพระราชพธ และเพอเปนการประดบพระเกยรตยศ

๒. นาฏศลปไทยผกพนกบวถชวตคนไทยในอดตจนถงปจจบนตงแตเกดจนตาย เชน

ฉลองวนเกด งานบวช งานแตงงาน และงานศพ ลวนแตมนาฏศลป ดนตร แสดงเพอความ

เปนสรมงคลเกอบทงสน นอกจากน พธกรรมทเกยวของกบการท�ามาหากน การบชาบวงสรวง

ขอใหพชผลอดมสมบรณ กมการแสดงนาฏดนตรในพธสขวญขอฝนดวย

พธกรรมทเกยวของกบชมชนหรอสงคม เปนพธกรรมทเกยวของกบศาสนา เทวดา

คร ผ เปนคตความเชอทมวตถประสงคเพอใหน�ามาซงความส�าเรจ ความสข ความปลอดภย

ขจดปดเปาภยพบตตางๆ ดงนน จงนบวานาฏศลปมคณประโยชนเปนเอกลกษณอยางหนงของ

บานเมองและเปนสวนหนงของคนไทย นบแตเกดจนตาย

๓. ประโยชนโดยตรงส�าหรบผศกษาวชานาฏศลป คอ สอนใหเปนผรจกตนเองเพราะ

เปนวชาทกษะทตองอาศยความมมานะ อดทน ฝกฝนเปนระยะเวลาทยาวนาน ผเรยนจะคนพบ

ศกยภาพของตนเอง และเขาใจเนอหาของวชาอยางถองแท มความเคารพ เชอฟงครอยางมเหต

มผล สาระของวชานาฏศลปอยางหนงกคอ จะใหการเรยนรเกยวกบความเชอ ทศนคต คานยม

ของสงคมในอดต ซงนกเรยนจะตองรจกคด วเคราะห มเหตผลวา สมควรเชอหรอไม จะไดมความร

ทถกตอง สามารถอธบายเหตผลได และท�านายหรอคาดเดาเหตการณในอนาคตได มวสยทศน

ทกวางไกล และสามารถน�าความรและประโยชนไปประยกตใชกบการด�าเนนชวตไดอยางสมบรณ

4

๒.๒สนทรยะทางดนตรและขบรอง

ความงามทจะไดจากดนตร และการขบรอง ตองประกอบดวยผบรรเลงดนตร ผขบรอง

และผฟง

สนทรยะทเกดจากผบรรเลง ตองมฝมอในการบรรเลงดนตร มกลเมดการเลนทไมซ�าซาก

รกษาลลาและจงหวะตรงตามสถานการณและอารมณ ใสความรสกในการบรรเลงตามบทบาท

ของผแสดง ผขบรองมเสยงไพเราะ ใส กงวาน อกขระชดเจน สอดใสอารมณตามบทประพนธ

ผฟงมความรพนฐานในการฟง ทงการบรรเลงดนตรและการขบรอง สรางอารมณใหคลอยตาม

มความซาบซงเขาถงศลปะของการขบรองและบรรเลงไดเปนอยางด

๒.๓สนทรยะจากลลาทาร�า

ความงามจากลลาทาร�า ประกอบดวยสวนตางๆ ทส�าคญ ดงน

๑. การประดษฐทาร�าทมลลาสรางสรรค ความถกตองตามแบบแผน ตบทไดตรงตาม

ความหมายของบทรอง ไมซ�าซาก มความแปลกใหมในการแปรแถว หรอทศทางการเคลอนไหว

บนเวท

๒. ความงดงามจากผแสดง รปราง ทวงทาลลา ความสามารถในการร�า มฝมอในการร�า

เหมาะสมตามบทบาท มความสวยงาม คลองแคลว สงา ภาคภม

การประดษฐลลาทาร�าทสวยงามถกตอง เปนองคประกอบส�าคญทท�าใหเกดความงามทางนาฏศลปไทย

สนทรยภาพของนาฏศลปไทย ใน

เรองลลาทาร�าจะมลกษณะทส�าคญโดดเดน

ในการสรางสรรคผลงานการแสดงนาฏศลป

ใหเขาถงศลปะและสามารถสอความหมาย

กบผ ชมไดดนน ผ แสดงจะตองมทกษะทจะ

เคลอนไหวรางกายไดอยางถกตองเหมาะสม

และมคณภาพ โดยตองประกอบไปดวยรปแบบ

ทวงทาลลา เทคนคในการร�า ความรสกในการ

แสดงออก ตระหนกถงต�าแหนงทาทางไดถกตอง

คณภาพของการเคลอนไหวรางกาย

ตองอาศยการจดบรเวณทวาง ทศทางการ

เคลอนไหวอยางมจงหวะ ลลาตอเนองไมขดตา

หรอสบสน เชน การเคลอนไหวในการแปรแถว

ของระบ�า ร�า ฟอน ถาแสดงหมมผแสดงหลาย

คนกตองมความพรอมเพรยงกน

7

ความงามจากวรรณกรรมจะแยกออกไปตามลกษณะของวรรณกรรมประเภทรอยแกว

และรอยกรอง การแตงบทละคร บทเพลง ความงามในการแตงวรรณกรรมแตละชนดลวนมความ

งามเฉพาะแบบทแตกตางกน

สวนทมลกษณะรวมกนกคอ ลลาการใชภาษา โดยตองเปนภาษาทมเสยงไพเราะ

สงางาม กระชบความ สรางมโนภาพทชดเจน ถาเปนกวนพนธ ความงามของภาษาจะเพมลกษณะ

พเศษ คอ จงหวะมสมผสคลองจองกบจ�านวนค�า จ�านวนเสยงสงต�า กวนพนธทงดงามมากๆ

นน อาจมเสยงทไพเราะราวกบเสยงดนตร หรอสอดคลองกบเสยงดนตรไดเปนอยางด เชน บท

พระราชนพนธในรชกาลท ๒ เรอง อเหนา เปนการสอใหเหนถงความงามอนบรสทธ มงแสดง

ใหเหนภาพทงดงาม ออนหวาน เยอกเยน ดงตวอยาง

ครนย�าสนธยาราตรกาล จงเผยมานออกชมแสงบหลน

ทรงกลดหมดเมฆพรายพรรณ แสงจนทรจบแสงรถทรง

แสงโคมประทปทองสองสวาง กระจางจบพมไมไพรระหง

พวงพยอมหอมหวลล�าดวนดง สายหยดประยงคโยทะกา

หอมกลบกลวยไมทใกลทาง บอกบาหยนพลางแลวแลหา

ลมหวนอวนกลบสมาลยมา ระคนกลบบหงาร�าไป

เรไรจกจนสนนเสยง เพราะเพยงดนตรปไฉน

บหรงรองพรองเพรยกพงไพร ฟงเพลนจ�าเรญใจไปมา

การแสดงละครใน เรองอเหนา บทพระราชนพนธในรชกาลท ๒

6

๒) กระบวนการสบทอดนาฏศลปในสมยปจจบน ปจจบนวชานาฏศลปเปดสอน

อยในสถาบนการศกษาเกอบทกระดบ มกระบวนการเรยนการสอนทเปนแบบแผน โดยจดท�าสอ

และท�ากจกรรมเพอประเทองปญญา โดยใชระบบการเรยนการสอนทมผเรยนเปนศนยกลาง คนควา

หาความรดวยตนเอง ฝกใหรจกการสงเกต คดวเคราะห วพากษ วจารณ สรางจนตนาการ จนเกด

ความคดสรางสรรค และน�าไปใชประโยชนไดในชวตประจ�าวน

อยางไรกตาม สภาพสงคมทผคนตางแกงแยงแขงขนกนท�ามาหากนเพอเลยงชพ ท�าให

การเรยนการสอนมระยะเวลาอนจ�ากด ผสนใจจะเรยนมมาก ครนาฏศลปจงไมสามารถถายทอดวชา

ใหชนดตวตอตวแบบโบราณได ฉะนน ในเรองการฝกทกษะจงเปนหนาทของผเรยนทจะตองหมน

ฝกฝนจนเกดความเชยวชาญ รวมทงตระหนกในคณคา ชนชมภมปญญาของบรรพบรษ และชวย

กนจรรโลงศลปะแขนงนใหคงอยคชาตตอไป

๔. การจดกจกรรมเพอสบทอดวฒนธรรมทางดานนาฏศลปไทย นาฏศลปมขนบธรรมเนยมประเพณทยดถอปฏบตสบทอดมาแตโบราณ ผศกษาวชานาฏศลป

จะตองมความเคารพ ศรทธาในบรพาจารย ผประสทธประสาทวชาใหแกศษย ดงค�ากลาวทวา

“นาฏศลปไทยเปนศษยมคร” ซงมกจกรรมหลายอยางทมการจดขนมาเพอชวยสบทอดวฒนธรรม

ทางดานนาฏศลปไทยทเราควรศกษา ไดแก

4.๑ พธไหวครครอบครและรบมอบ

นาฏศลปไทยมลกษณะเฉพาะทเปนแบบแผนขนบนยมสบทอดกนมาเปนเรองความ

ศรทธา เชอถอ จงมการจดกจกรรมทสะทอนถงความเชอดงกลาว คอ พธไหวคร ครอบคร รบมอบ

เพอใหศษยใหมไดรจกพระนามครทเปนมหาเทพ พระฤๅษ มนษย ยกษ ทงทมชวตอยและไมม

ชวตอย เพอมอบตวเปนศษย เพอความเปนสรมงคล ปองกนเสนยดจญไร มโอกาสไดรบถายทอด

ทาร�าอนสงสด หรอเปนผประกอบพธไหวคร

พธไหวครนาฏศลป พธครอบครนาฏศลป

9

ปจจบนวชานาฏศลปมเปดสอนอยในสถาบนการศกษาทกระดบ

กลาวโดยสรป สนทรยภาพของนาฏศลป เกดจากการทผสรางสรรคผลงานจะตอง

หลอหลอมรวมความโดดเดน ความเขมขนทางความงามของศลปะ ทงดานวรรณกรรม ดนตร

การขบรอง ตลอดจนลลาทาร�า ใหมความเปนเอกภาพ (Unity) โดยศลปะทง ๓ แขนงน ตอง

สอดประสานกนอยางกลมกลน สอความหมายใหแกผชม เพอใหเกดความซาบซง และเขาใจ

ในศลปะอยางถองแท

การแสดงนาฏศลปไทยถอไดวามความเฉยบไวตอการซมซบ รบร และเหนคณคาใน

ผลงานการแสดง ซงผชมสามารถวเคราะห วจารณ และประเมนผลงานได

๓. ลกษณะและกระบวนการสบทอดนาฏศลปไทย กระบวนการสบทอดองคความรทางนาฏศลป ถอเปนวชาทกษะทผศกษาจะตองมความอดทน

อยางสม�าเสมอ และฝกฝนเปนระยะเวลาทยาวนาน เพอสบสานภมปญญาของบรรพชนทไดสราง

ผลงานทางดานนาฏศลปและดนตรไวเปนมรดกทางวฒนธรรมใหคงอยคผนแผนดนไทยตลอดไป

๑) การสบทอดนาฏศลปสมยโบราณ เปนการถายทอดจากครแบบตวตอตว โดยวธ

การจ�า ไมมการบนทกเปนลายลกษณอกษร ครนาฏศลปจงมความส�าคญมาก องคความรทงหมด

จะอยในตวคร ซงจะสอนศษยโดยวธการปฏบต คอ จากตวครผสอนไปยงศษย ในสมยโบราณศษย

ทจะไดรบการถายทอดวชาจะตองเขาไปปฏบตรบใชทบานคร ท�างานบานทกชนด บบนวด จนคร

เหนวาศษยผนมความกตญ มศรทธาแนวแนทจะรบการถายทอดวชา ครกจะสอนและมอบวชาให

สวนสถาบนในการถายทอดวชานาฏศลป สวนมากจะเปนการถายทอดและศกษาเลา

เรยนกนในวง ครละครจะเปนเจาจอม หมอมหาม เปนราชนกล ใครไดรบบทใหแสดงเปนตวละคร

ในเรองใด กจะฝกเฉพาะบทนนจนเชยวชาญ เชน อเหนา บษบา รจนา เปนตน ตอมาเมอไมสามารถ

แสดงไดกจะฝกสอนลกศษยรนใหมตอไป

บทเรยนในการฝกใหเกดทกษะ คอ เรยน

เพลงหนาพาทย ๔ เพลง ไดแก เพลงชาเพลงเรว

เชดเสมอ ระยะเวลาในการฝกภาคปฏบต เรม

เรยนตงแต ๖ โมงเชา ถงเวลาประมาณ ๘ โมง

เชา แลวพกรบประทานอาหารเชา จากนน

เรยนหนงสอตอเพอใหอานบทละครได พกเทยง

เรมเรยนปฏบตตอถงบาย หลงจากรบประทาน

อาหารเยนเวลาประมาณ ๒ ทม กฝกร�าตอ

จนถงเทยงคน

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/038

4.๒คตความเชอเกยวกบนาฏศลป

คตความเชอเกยวกบนาฏศลปมหลายเรอง แตทรจกกนดกคอ คตความเชอในเรอง

ผดคร แรงคร ครเขา เปนคตความเชอทมวตถประสงคเพอขจดภยพบต และน�ามาซงความเปน

สรมงคล เพอใหศษยนาฏศลปทกคนปฏบตตาม

“ผดคร” หมายถง ผปฏบตผดขอหามจะไดรบการลงโทษ มภยพบต ขอหามทถอวาผด

คร เชน หามออกโรงแสดงถายงไมไดครอบคร ถาจะร�าหนาพาทยเพลงครชนสงเพลงใดตองท�าพธ

ไหวคร ครอบครเพลงนนกอน เงนก�านลในพธไหวครจะขาดหรอเกนไมได และตองน�าไปใสบาตร

อทศใหครทลวงลบไปแลว หามตดตอทาร�าทเปนแบบแผน เชน เพลงหนาพาทย เปนตน

“แรงครหรอครเขา”หมายถง จะมอนเปนไปตางๆ เปนการบนทอนชวต ความเปนอย

เหมอนน�ารอดใตทราย

4.๓ ธรรมเนยมทถอปฏบตในการออกโรงแสดง

ในการออกโรงแสดงทกครง ตองอญเชญศรษะครไปตงบชา ศษยทรวมแสดงมาประชม

ไหวครพรอมกนเพอขอความสวสดมชย เพอใหการแสดงส�าเรจลลวงดวยด

ผออกแสดงเปนครงแรก ครตองเปนผสวมศรษะให เชน ชฎา มงกฎ เทรด และหวโขน

กอนออกโรงแสดงตองไหวครผฝกและผก�ากบการแสดง เมอเลกแสดงตองมพธขอขมาผแสดง

อาวโส ปจจบนพธกรรมเหลานยงถอปฏบต สบทอดตอๆ กนมา นบวาเปนมรดกทางวฒนธรรม

อยางหนงของสงคมทพงธ�ารงรกษาไว

ดวยสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ผคนตองแขงขนกนท�ามาหากน เวลา

ทจะมาเสพความงามดานสนทรยภาพ ประเภทการแสดง ระบ�า ร�า ฟอนตางๆ กมลดนอยลงตาม

มาดวย ดงนน จงสงผลท�าใหการแสดงนาฏศลปจ�าเปนตองรวบรดหรอท�าใหกระชบขน รวมทง

เรองทน�ามาแสดงกตองปรบเปลยนใหเขากบยคสมย และมการน�าเทคโนโลยสมยใหมเขามาชวย

เพอใหการแสดงมความประณตสมจรงมากขน

อยางไรกตาม ถงแมจะมความจ�าเปนทจะตองปรบเปลยนการแสดงใหเหมาะสม

สอดคลองกบสภาพสงคมหรอตรงกบความตองการของผชม กจ�าเปนทผแสดงหรอผสรางสรรคจะ

ตองรกษารปแบบของเดมในสวนทเปนแกนของเรองเอาไว มใชจะเปลยนไปตามใจชอบ เพราะจะ

ท�าใหไมตรงตามแบบแผนเดมทบรรพบรษไดรเรมสรางสรรคเอาไว

นอกจากน วชานาฏศลปกยงมลกษณะเฉพาะ ผทจะท�าการสอนจะตองผานพธครอบ

รบมอบในพธไหวคร และมคตความเชอเกยวกบเรองผดคร หามประพฤตผดขอหามตางๆ

นอกจากนน ยงมธรรมเนยมปฏบตในการออกโรงแสดงและการเคารพผอาวโส นบเปนจารต

อยางหนงททรงคณคาของสงคมไทยทเราพงตองชวยกนธ�ารงรกษาเอาไว

๑๑

ขนตอนในการประกอบพธไหวครนาฏศลป โขน ละคร มดงน

ขนท ๑ เรยกวา “พธค�านบคร” เมอเรมฝกหด ก�าหนดจดพธวนพฤหสบด ขออนญาต

เขามาเปนศษย เพอสบทอดวชานาฏศลปไทย พรอมทงขอขมาถาปฏบตผดพลาด

อญเชญศรษะคร คอ พระภรตฤๅษ และพระครพราพ มดอกไม ธปเทยนบชา คร

ผประกอบพธจะเปนผกลาวน�าใหผเขามาเปนศษยถวายดอกไมธปเทยนและกลาวโองการค�านบคร

อยางยอเพอใหศษยเกดความเชอมน เมอเสรจพธ ครจะท�าการคดเลอกศษยใหม แบงประเภทเปน

พระ นาง ยกษ ลง และจบมอใหร�าเปนปฐมฤกษ

ขนท ๒ พธไหวคร เพอตอทาร�าเพลงหนาพาทยชนสง เพราะผทยงมไดครอบคร จะ

ร�าเพลงหนาพาทยไมได การครอบถอเปนสรมงคล เชญครอาจารย เทพยดาสงศกสทธมาประสทธ

ประสาทใหแกศษย เพราะศษยไดผานการฝกหดนาฏศลปขนตนมาแลว จนมความสามารถทจะ

ออกแสดงได

ผประกอบพธจะท�าพธ “ครอบ” ศรษะพระภรตฤๅษ พระพราพ และเทรดใหแกศษย

ขนท ๓ ครอบเพอรบมอบใหไปท�าการสอนวชานาฏศลปเรยกวา “พธมอบ”

ขนท ๔ ไหวคร เพอรบมอบใหท�าหนาทเปนประธานในพธไหวคร โดยครจะมอบศร

ศลป พระขรรค จกร สงข ตร คทา และต�าราไหวครให

ศษยทจะท�าการครอบตองน�าดอกไม ธปเทยน หมาก พล บหร ผาเชดหนา และเงน

ก�านลใสขนลางหนาขนาดพอเหมาะไปมอบใหแกครผประกอบพธ ซงสมมตเปนพระภรตฤๅษ ท�าพธ

ครอบศรษะ ศษยจะรบมอบอาวธศรศลป พระขรรค อปกรณการแสดงจากมอคร ครจะประสาทพร

มงคลและอนญาตใหเปนครได

ขนท ๕ เปนการมอบใหท�าหนาทเปนผประกอบพธไหวคร และครอบสบแทนตอไปนน

ถอเปนประเพณเครงครดวาศษยทไดรบมอบจะไมท�าพธไหวคร เมอครผมอบใหแกตนยงมชวตอย

ถอเปนการเคารพบชาครผประสาทวชา

ทงนมประเพณถอเครงครดกนมาแตโบราณวา ศลปะทางโขน ละคร ดนตร การชาง

ถาขาดครผใหญมอบไวให แมผนนจะมความรอบรกปฏบตไมได จะเกดภยพบต ตองปลอยใหสญ

แตองคพระมหากษตรยทรงมอบหรอครอบพระราชทานใหปฏบตได เพราะในวงการศลปะถอวา

“พระมหากษตรยทรงเปนเอกอครอปถมภก”

ผประกอบพธจะประพรมน�ามนตร เจมหนาผาก สวมมงคล ทดหดวยใบไมมงคลใหแก

ศษยทกคน ขณะครอบจะบรรเลงเพลงหนาพาทย เพลงมหาฤกษ เพลงมหาชย ตอจากนนศษยกจะ

ร�าถวายมอในพธไหวครดวยเพลงชา เพลงเรว เพราะถอวาเปนเพลงทเรมฝกหด ถาศษยผใดได

มโอกาสร�าถวายมอในพธไหวคร จะมแตความเจรญรงเรองปราศจากอปสรรคในการแสดงทงปวง

๑0

๓. ใสท�านองเพลงใหถกตองเหมาะสมกบเนอเพลง

๔. ปพาทยท�าท�านองเพลง ผแสดงใชลลาทาร�า และตบทไดถกตอง

๕. ชวงจบปพาทยท�าเพลงรว ผร�ากลบไปน�าพานดอกไมออกมาโปรย อนเปน

สญลกษณของการร�าอวยพร

๖. คดเลอกผแสดงทมความสามารถ มฝมอในการร�า จ�านวนผแสดงและเครอง

แตงกายเหมาะสมสอดคลองกบรปแบบของการแสดงนนๆ

๕.๒แนวคดในการจดชดการแสดงในวนส�าคญของโรงเรยน

๑) ก�าหนดการแสดงใหเหมาะสมกบวนส�าคญของโรงเรยน โดยควรเลอกชด

การแสดงทมเนอหาสาระเกยวของสมพนธกบวนส�าคญนน

๒) การน�าเสนอรปแบบของการแสดงในแนวอนรกษ เพอใหผชมไดมโอกาส

ตระหนก ชนชม ภมปญญาของทองถน และภมปญญาไทย สงเสรมใหทกคนมสวนรวม

ในการสบสานศลปวฒนธรรมไทย

๓) เวลาทใชในการแสดงแตละชด ไมควรเกน ๗ นาท และเมอรวมกนแลว ไมควร

เกน ๑ ชวโมงครง เพราะการจดการแสดงทใชเวลามากเกนไป จะท�าใหผชมเกดความเบอหนาย

๔) ก�าหนดองคประกอบรวมของการแสดงใหชดเจน ไดแก

๑. จ�านวนผแสดง ความสามารถของผแสดง

๒. รปแบบเครองแตงกาย จดตามชดของการแสดง ในเรองเครองแตงกายนน

ตองทนสมย เลอกสและเครองประดบใหเหมาะสมถกแบบแผน เชน ลกษณะการแตงกายของ

นาฏศลปพนบานตองถกตองตามขนบประเพณของทองถนทง ๔ ภาค ค�านงถงความงาม ไมใช

มอะไรใสหมด โดยไมศกษาถงวฒนธรรมในการแตงกายของชดการแสดง

๓. ก�าหนดแสง ส เสยง ฉาก

อปกรณ ใหพรอม

๔. ก�าหนดเพลงดนตรท ใช

ประกอบชดการแสดงใหถกตองตามแบบแผน

ทาร�า ดนตร เพลง เครองแตงกาย ควรมความ

เปนเอกภาพในการแสดงแตละชด

๕. ตองไมออนซอม ถงแมวา

จะเปนการแสดงสมครเลน ผแสดงกตองใชความ

สามารถในการแสดงอยางเตมท และฝกฝนการ

แสดงใหสม�าเสมอจนเกดเปนนสย

การจดการแสดงในวนส�าคญของโรงเรยน ควรเลอกใหเหมาะสมกบวนส�าคญนนๆ

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/05 ๑๓

๕. การแสดงนาฏศลปในโอกาสตางๆนาฏศลป เปนศลปะคบานคเมองทน�ามาแสดงไดทกโอกาส ทงงานพระราชพธ รฐพธ และ

งานทวๆ ไปของเอกชน

โดยงานพระราชพธ และรฐพธ เปนงานในหนาทของกรมศลปากรทตองจดการแสดงในโอกาส

ส�าคญๆ เชน

๑. งานพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ๕ ธนวา

มหาราช

๒. งานพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาสมเดจพระบรมราชนนาถ ๑๒ สงหาคม

๓. งานพระราชพธพระราชทานเลยงพระกระยาหารค�า พระราชอาคนตกะใน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ณ พระทนงจกรมหาปราสาท และพระทนงบรมราชสถตยมโหฬาร

๔. งานวนปยมหาราช

๕. งานตอนรบแขกของรฐบาล ณ ท�าเนยบรฐบาล ซงจดเปนประจ�า

๖. งานเฉลมฉลองวนส�าคญตางๆ เชน วนขนปใหม วนสงกรานต เปนตน

๗. การจดแสดงเพอเผยแพรทงภายในประเทศและตางประเทศ

ส�าหรบพธราษฎร จดการแสดงเนองในวนส�าคญตางๆ เชน วนคร วนเดก วนสนทรภ

วนสถาปนาลกเสอแหงชาต วนลอยกระทง เปนตน

๕.๑หลกในการเลอกชดการแสดงใหเหมาะสม

๑) เลอกชดแสดงใหเหมาะสมกบโอกาสทแสดง ถาเปนงานเฉลมฉลองความ

ส�าเรจ หรอเปนงานวนสถาปนาโรงเรยน วนเกดบคคลส�าคญ กตองเลอกชดการแสดงทเปน

การอ�านวยพร มอบความเปนสรมงคลใหมงมศรสข เชน ระบ�ากฤดาภนหาร ฟอนอวยพร เปนตน

หรอแตงเนอรองขนใหมใหตรงตามวตถประสงค โดยก�าหนดเนอหาของบทรองใหชดเจนวาการ

แสดงชดนจดขนเพออะไร หรอเพอใคร มเปาหมายอยางไร

๒) เลอกชดการแสดงตามทผจดตองการ เชน รปแบบของการแสดง ผแสดง

เครองแตงกาย เวลาทใชในการแสดง ขนาดของพนทในการแสดง งบประมาณ เพอใหเหมาะสม

กบงานนนๆ

การเลอกรปแบบของการแสดงกตองเปนระบบ มกฎเกณฑ ถกตองตามแบบแผน

โดยปฏบตดงน

๑. แตงบทรองใหไดใจความเหมาะสมกบงานนนๆ

๒. ตทาร�าใหตรงตามความหมายของบทรอง มการแปรแถว ตงซมใหสมพนธกบ

บทรอง

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/04๑๒

๕.๓แนวคดในการจดชดการแสดงประจ�าโรงเรยน

โรงเรยนทงของภาครฐและเอกชน จะตองมสญลกษณประจ�าโรงเรยน ในการจดชดการ

แสดงประจ�าโรงเรยน ควรมแนวคด ดงตอไปน

(๑) ส�ารวจสญลกษณประจ�าโรงเรยน รวบรวมขอมลน�ามาคดประดษฐทาร�า บรรจ

เพลงรอง ดนตร และประดษฐเครองแตงกายใหสอดคลองกบทาร�า เชน เพลงประจ�าโรงเรยน ตรา

เครองหมายประจ�าโรงเรยน สงศกดสทธ รปปน อนสาวรย เปนตน

(๒) ส�ารวจสถานท วด ชมชน ทโรงเรยนตงอย เพอหาขอมลทเปนภมปญญาของ

ชาวบาน ในการประกอบอาชพ วถชวตทเปนสญลกษณทโดดเดน เชน สถานททเปนโบราณสถาน

สงศกดสทธทชาวบานเคารพสกการะ เชน อนสาวรยพอขนรามค�าแหงมหาราช อนสาวรย

ทาวสรนาร อนสาวรยทาวเทพกษตรย ทาวศรสนทร น�าขอมลประวตของทานมาแตงเปนบทรอง

และประดษฐทาร�า เพอเปนชดการแสดงของโรงเรยน ในกรณทโรงเรยนตงอยในทองทโบราณสถาน

ควรศกษาขอมลจากภาพจ�าหลกในโบราณสถานทโรงเรยนตงอย เชน โรงเรยนพมายวทยาในเขต

ปราสาทหนพมาย จงหวดนครราชสมา โรงเรยนบานระแงงในบรเวณปราสาทศขรภม จงหวด

สรนทร กนบวาเปนการจดชดการแสดงทมคณคาประจ�าโรงเรยนไดชดหนง

(๓) ส�ารวจอาชพ วถชวตในชมชนทโรงเรยนตงอย เชน จงหวดอางทอง อ�าเภอ

ปาโมก ต�าบลมหาราช มหมบานบางแพ ประกอบอาชพท�ากลอง โรงเรยนทตงอยในเขตทองถนน

ควรมหนาทสบสานภมปญญาของชาวบาน โดยใชการแสดงนาฏศลปเปนเครองมอ น�าขอมล วธ

การประดษฐกลองทกขนตอนมาเปนแนวคดในการประดษฐเปนการแสดงพนเมอง ระบ�ากลอง

ร�ากลอง เปนหมคณะ คดรปแบบผสมผสาน ตอตวใหสวยงามแปลกตา ใสท�านองดนตร บทรอง

และประดษฐเครองแตงกายใหงดงามตามแบบพนบาน

(๔) น�าสงทมอยในทองถนทโรงเรยนตงอย มาเปนขอมลในการประดษฐชดการแสดง

เชน สตวทมอยเปนจ�านวนมากในทองถน อาท ลงทศาลพระกาฬ จงหวดลพบร วทยาลยนาฏศลป

ไดน�าขอมลของลงมาประดษฐเปนระบ�าลง ระบ�าเปรมปรดวานร จะเหนไดวา สงตางๆ ทเปน

สญลกษณของทองถน ของโรงเรยน สามารถน�ามาเปนขอมลจดชดการแสดงขนได เชน ดอกไม

ผลไม การละเลนของเดกและของชมชนในทองถนทโรงเรยนตงอย เปนตน

(๕) ขอมลทเกดจากแรงบนดาลใจ ในการสงเสรมคณธรรม จรยธรรม ตามหลก

พระพทธศาสนา นบวาเปนขอมลทควรน�ามาจดชดการแสดงประจ�าโรงเรยนไดเปนอยางด เชน ระบ�า

พทธบชา ระบ�าเบญจศล ระบ�าศลปวฒนธรรม ระบ�าเครองไทยธรรม ระบ�าธปเทยน ระบ�าธรรมจกร

ระบ�าพระไตรรตน เปนตน

๑๕

๑. ร�าอวยพร ร�าเดยว ค หม

(เลอกเพยง

๑ ประเภท)

แตงยนเครองตาม

ลกษณะประเภท

การแสดง เชน

เดยว-ยนเครอง

พราหมณ

วงปพาทยไมนวม

เครองหา

(แตงบทรองขนใหม)

เพอใหสาระเกยวของ

กบวนส�าคญ และ

อวยพรใหผชม

ประสบแตความสข

ปราศจากทกข

๒. ระบ�าชาวนา ระบ�า จ�านวน

ผแสดง ๓-๔ ค

เปนชาย-หญง

แตงแบบชาวนา

ชายถอคราด เคยว

และรวงขาว สวนหญง

ถอกระบง เคยว

และรวงขาว

วงปพาทยไมนวม

เพลงทประกอบ คอ

เพลงระบ�าชาวนา

ออกเพลงเกยวขาว

และเตนก�าร�าเคยว

เพอสะทอนใหเหน

อาชพของชาวบาน

ภาคกลาง

๓. พระราม

ตามกวาง

ร�าคทเปนชด

เปนตอน

พระรามแตงยนเครอง

พระ เสอแขนยาว

หมสไบกรอง ศรษะ

สวมชฎายอดบวช

สวนกวางแตง

ยนเครองพระ ไมตด

อนทรธน ศรษะสวม

ศรษะกวาง

วงปพาทยไมแขง

เพลงประกอบ ไดแก

- เพลงรว

- รองเพลงแขกไทร

- เชดเพลงเชดลาน

- รองเพลงทะเลบา

และเพลงรว

เพอสะทอนใหเหน

ลลา ทาร�าทสมพนธ

กน เปนการร�าคทม

ทวงทาลลาทงดงาม

ถกตองตามแบบแผน

ทงการร�าใชบทและ

ร�าหนาพาทย

๔. ฟอนมาลย ฟอนหม

๖-๘ คน

แตงแบบสภาพสตร

ภาคเหนอ

วงปพาทยไมนวม

เพลงประกอบ ไดแก

เพลงลาวราชบร

ออก (ซม) ลาวแพน

เพอสะทอน ขนบ-

ธรรมเนยมประเพณ

ของภาคเหนอ

๕. เซงกระตบ เซงหม ๘ คน แตงแบบชาวพนเมอง

อสาน ใชเครองประดบ

เงน สะพายกระตบขาว

กลองอสาน ฉาบ

โหมง กบแกบ

เพอสะทอน

ขนบธรรมเนยม

ประเพณของ

ภาคอสาน

๖. รองเงง เตนหม

ไมจ�ากด

จ�านวน

เตนเปนค

ชาย-หญง

แตงแบบชาวบานชาย

หญงของภาคใต

น�าดนตรสากลเขามา

สอดแทรก เพอความ

สนกสนาน

เพอเชญชวนใหผชม

เขามารวมเตน

รองเงงดวยกน

เหมอนร�าวงของ

ภาคกลาง

ท รายการแสดง ลกษณะประเภท เครองแตงกาย ดนตร วตถประสงค

ตวอยางการจดการแสดงในวนส�าคญของโรงเรยน

๑4

๒) กลมผสรางงานนาฏศลปในระบบการเรยนการสอน ผสอนควรสรางโอกาส

ในการเรยนรเรองนาฏศลปไทย ไมเฉพาะแตในหองเรยนเทานน แตควรสรางโอกาสในการเรยนร

โดยผานสอทกประเภท ไมวาจะเปนสอสงพมพ สออเลกทรอนกส เวบไซต ควรปลกฝงใหนกเรยน

ทกต�าบล ทกอ�าเภอ ทกจงหวดไดมโอกาสเรยนรดานนาฏศลปไทยอยางลกซง ผสรางงานจงควร

สอดแทรกองคความรพนฐานเกยวกบนาฏศลปไทยในสอตางๆ เพอสรางความคนเคยใหกบผชม

อาท ละครวทย ละครโทรทศน ละครเวท เปนตน

๓) การสรางคานยมใหม ในองคกรทงทเปนของรฐหรอเอกชน ตองมสวนรวมใน

การก�าหนดนโยบายเพอสนบสนนผสรางงานนาฏศลปแนวอนรกษ เพอดงดดความสนใจของผชม

ผสรางงานอาจพฒนารปแบบเดมใหมความทนสมย กระชบมากขน แตถาการแสดงประเภทใด

ทมบทบญญต ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ กไมควรทจะน�ามาตดตอทาร�า ผสรางงานควร

จะตองศกษาใหรจรง และใชวธการน�าเสนอโดยยดรปแบบของเดมเปนหลก เพออนชนรนหลงจะ

ไดศกษาและน�ามาเปนพนฐานในการพฒนาตอไป

๔) การจดกจกรรมตางๆ เพอเปนการอนรกษนาฏศลปไทย ไดแก

■ โครงการอนรกษนาฏศลปไทย

■ โครงการสบสานนาฏศลปพนบาน

■ โครงการจดการแสดงนาฏศลปไทย ในพธกรรมทเกยวกบการท�ามาหากนของ

แตละชมชน

■ โครงการจดการแสดงนาฏศลป ในพธกรรมทเกยวกบวถชวตความเปนอย

ตงแตเกดจนตาย

■ โครงการจดการแสดงนาฏศลปไทย ทเกยวกบความเชอของชมชนหรอสงคม

โดยการศกษาขอมลและเกบรวบรวมจากชมชน หรอทองถนทสถานศกษา หรอบานเรอนตงอย

แลวรวบรวมผลงานน�าเสนอในรปแบบของการแสดง

■ องคกรทงภาครฐและเอกชนควรใหการสนบสนนผสรางงานนาฏศลปไทยในแนว

อนรกษ และควรยกยองเชดช ประกาศเกยรตคณใหแพรหลาย ในฐานะเปนผสรางสรรคงานศลปะ

ทมคณคาเพอสงคมไทย

6.๒กลมผชม

กลมผชมกบผสรางงานจะสอสารไดตรงกนกตอเมอทงสองฝายตางมความรความเขาใจ

เรองนาฏศลปและเลงเหนคณคาในการอนรกษ แนวทางในการการปลกฝงคานยมทดใหกบผชม

และแนวทางการอนรกษนาฏศลปไทย มดงน

๑7

๖. แนวทางการอนรกษนาฏศลปไทย การอนรกษ คอ การเกบรกษาใหมความสมบรณแบบทงในดานรปแบบธรรมเนยมปฏบต

เพยบพรอมทงในเชงศลปะ และเนอหาของนาฏศลปไทยทกประเภท ซงแตละประเภทจะมความ

เปนเอกลกษณทโดดเดนดงไดกลาวมาแลว ซงการอนรกษนาฏศลปไทยเปนหนาทของชาวไทย

ทกคนทจะตองสบสานภมปญญาของบรรพบรษและถายทอดใหลกหลาน เพอศกษาความเปนมา

ของนาฏศลปไทยใหถงแกน และอนรกษการแสดงนาฏศลปไทยใหเปนมรดกของชาตสบไป

แนวทางในการอนรกษนาฏศลปไทย แบงออกเปน ๒ กลม คอ กลมผสรางงาน และกลมผชม

ซงมความส�าคญอยางมากตอการอนรกษงานนาฏศลปไทย

6.๑ กลมผสรางงาน

กลมผสรางงาน เปนผทคดรเรมสรางสรรคงาน จงควรมแนวทางในการอนรกษ ดงน

๑) กลมผสรางงานนาฏศลปแนวอนรกษ ควรมความร ความเชยวชาญ หรอม

รสนยมทจะสรางผลงานดานนาฏศลป โดยศกษาคนควาจากชมชนทองถน เพอคนหางานนาฏศลป

ทมคณคาจากภมปญญาชาวบาน และทส�าคญคอ จะตองเขาใจวธการสอสารเพอใหไปถงผชม จง

จ�าเปนทจะตองพฒนาตวเองใหเปนผใฝรใฝเรยน แสวงหาความรอยตลอดเวลา เพอจะไดมความร

ความคดสรางสรรคไปพฒนางานใหดยงขน หรอสรางงานใหมๆ ใหเกดขนในวงการนาฏศลปไทย

ตวอยางการสรางชดการแสดงทเกดจากขอมลทเปนแรงบนดาลใจใหเกดจนตนาการ

ดงเชน ครจ�าเรยง พธประดบ ศลปนแหงชาต สรางสรรคผลงานชด “ระบ�าประทปบวทอง”

ซงทานเกดแรงบนดาลใจจากการบชาพระสมมาสมพทธเจาดวยดอกบว และแสงประทปจาก

ดอกบวทอง เปนการสกการะโดยใชแสงแหงประทป น�าทางสแสงสวางแหงจตใจ

เพราะฉะนนในการสรางชดการแสดงประจ�าโรงเรยน ผสรางตองรวบรวมขอมลในทองถน

ทโรงเรยนตงอย เพอน�ามาเปนปจจยในการสรางผลงาน

ศพทเสอม ศพทเสอม หมายถง ศพททใชในการเรยกทาร�าทไมถกระดบมาตรฐาน เชน “ราเลอย” ทวงทาในการเปลยนทาร�า ไมกระชบจงหวะ “ราลน” คอ การร�ากอนจงหวะ ผดระดบมาตรฐานในการตงวง ยกเทา เปนกรยาทดคลายร�าคลองวองไว ผดทไมเขาใจในเรองทาร�าจะเขาใจวา ผนร�าคลอง แตทแทร�าลน

à¡Ãç´ÈÔÅ»Š

๑6

สถาบนในการสบทอดนาฏศลปไทย

ตราประจ�าสถาบนบณฑตพฒนศลป

สงครามโลกครงท ๒ พ.ศ. ๒๔๘๘ เปลยนชอเปนโรงเรยนนาฏศลปสอนโขน ละคร ดนตร มหลกสตรชนตน ๖ ป ชนกลาง ๒ ป เทยบเทาเตรยมอดมศกษา ใน พ.ศ. ๒๔๙๐ เปดสอนหลกสตร ๓ ระดบ คอ ชนตน ๖ ป ตามหลกสตรสามญศกษา ชนกลาง ๒ ป ชนสง ๓ ป ตอมาเปลยนหลกสตรเปนชนกลาง ๓ ป และชนสง ๒ ป พ.ศ. ๒๕๑๔ เปดโรงเรยนสอนนาฏศลปทจงหวดเชยงใหม พ.ศ. ๒๕๑๕ ยกฐานะเปนวทยาลยนาฏศลป พ.ศ. ๒๕๑๙ สมทบกบวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา เปดหลกสตรระดบปรญญาตร ผทจบ การศกษาจะไดรบปรญญาศกษาศาสตรบณฑต (ศษ.บ.) พ.ศ. ๒๕๒๑ เปดวทยาลยนาฏศลปจงหวดอางทอง ใน พ.ศ. ๒๕๒๒ เปดวทยาลยนาฏศลปจงหวด รอยเอด วทยาลยนาฏศลปจงหวดสโขทย พ.ศ. ๒๕๒๕ เปดวทยาลยนาฏศลปจงหวดกาฬสนธ พ.ศ. ๒๕๒๖ เปดวทยาลยนาฏศลปจงหวดลพบร และ พ.ศ. ๒๕๒๗ เปดวทยาลยนาฏศลปจงหวดจนทบรและจงหวดพทลง พ.ศ. ๒๕๓๕ เปดโรงเรยนสอนนาฏศลป ทจงหวดนครศรธรรมราช ตอมาไดพฒนามาเปนสถาบนนาฏดรยางคสงกดกรมศลปากร กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๕๔๑ เมอวนท ๓ พฤศจกายน ตงเปนสถาบนบณฑตพฒนศลป สงกดกรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม จดการศกษาระดบปรญญาตรทางดานนาฏศลป ดรยางคศลปและศลปกรรมไทย และสากล ตอมาสถาบนบณฑตพฒนศลปไดม พ.ร.บ. สถาบนบณฑตพฒนศลป พ.ศ. ๒๕๕๐ เปนกฎหมายรองรบในการเปนสถาบนอดมศกษาในสงกดกระทรวงวฒนธรรม สถาบนบณฑตพฒนศลป เปนสถาบนการศกษาดานศลปะทมปรชญาการศกษาวา “มงสรางสรรค ศาสตรแหงศลปะ ผลตบณฑตใหมความเปนเลศทางศลปะควบคคณธรรม เพอผดงรกษาสบสานศลป-วฒนธรรมของชาต” จากปรชญาการศกษาของสถาบนบณฑตพฒนศลป ทเปนสถาบนแหงชาตทเปดสอนวชาศลปะอนเปน มรดกของแผนดน เปนสงทเชดหนาชตาแกอารยประเทศ เปนสถาบนหลกทจะอนรกษพฒนาและเผยแพร

ศลปวฒนธรรม คณะทเปดสอนในสถาบนแหงน มดงตอไปน

สถาบนในการสบทอดนาฏศลปไทยแหงแรกของไทยเกดขนโดยหลวงวจตรวาทการ อธบดกรมศลปากรเปนผด�าเนนการจดตงโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตรเมอ พ.ศ. ๒๔๗๗ สงกดกรมศลปากร กระทรวงธรรมการ มวตถประสงคเพออนรกษสบทอดนาฏศลปไทย มการสอน ระบ�า ละคร และดนตร แตยงไมมหลกสตรสอนนาฏศลป โขน พ.ศ. ๒๔๗๘ โรงเรยนนาฏดรยางคศาสตรไดรวมเปนแผนกหนงของโรงเรยนศลปากร เรยกวา โรงเรยนศลปากรแผนกนาฏดรยางค สอนทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต พ.ศ. ๒๔๘๕ โรงเรยนศลปากรแผนกนาฏดรยางคเปลยนเปน โรงเรยนสงคตศลป หยดการเรยนการสอนชวคราว เนองจากเกด

เสรมสาระ

๑9

การจดการแสดงนาฏศลปไทยใหประชาชนไดรบชมในโอกาสตางๆ มสวนส�าคญในการอนรกษนาฏศลปไทย

๑. ใหความรพนฐานในดานการแสดงนาฏศลปทกประเภทนบตงแตประวตความเปนมา

ลกษณะการแสดง ขนบนยมในการแสดง รปแบบลลาทาร�า การตบท ความเปนเอกลกษณของ

การแสดงแตละชดตองใหความรแกผชมทงในดานทฤษฎและปฏบต ปลกฝงใหผชมเขาใจวาการ

อนรกษคออะไร ท�าเพอประโยชนอะไร เพอใหผชมเหนคณคาของงานศลปะ และเลงเหนวาทกคน

มสวนรวมในการท�าประโยชนใหแกประเทศชาตได โดยการสบสาน สงเสรม ใหความรวมมอใน

การอนรกษนาฏศลปไทย

๒. เปดโอกาสใหประชาชนไดชมการแสดงนาฏศลปไทยทกประเภท ทงในรปแบบเดม

และรปแบบทปรบปรงขนใหม เพอจดประกายใหเกดความคด ในการวเคราะห วพากษ วจารณ

เปรยบเทยบผลงานการแสดง โดยภาครฐและเอกชนตองรวมมอกนจดการแสดงอยางสม�าเสมอ

เพอใหประชาชนไดซมซบความงามของศลปวฒนธรรมของไทย รวมไปถงปลกฝงใหประชาชน

มจตส�านกรกและหวงแหน นาฏศลปไทยจงจะไดรบการสบสานตอไปได

วธการด�าเนนการ มแนวทาง ดงน

(๑)จดกจกรรมการแสดงนาฏศลปไทยทกประเภทออกสสายตาสาธารณชนอยาง

ตอเนอง ไมควรจดแสดงเฉพาะงานเทศกาลประจ�าป ตองอาศยความรวมมอจากสถาบนและ

องคกรทกแหงทเกยวของกบศลปะทางดานนาฏศลป เพอถายทอดความรและจดการแสดงใหแก

ประชาชนอยางทวถง นอกเหนอไปจากการศกษาในระบบการเรยนการสอน

(๒)ประชาสมพนธใหกวางขวาง โดยพยายามสอดแทรกไปในทกๆ สอทเกยวของ

ใหขอมลทเปนองคความรแกประชาชน สรางคานยมแกเดกวยรนใหหนกลบมาสนใจนาฏศลปไทย

ซงสอมวลชนจะชวยไดมากในเรองน

๑8

สรป นาฏศลปไทยเปนศลปะประจาชาต ซงเรมตนมาจากการรองราทาเพลงของชาวบาน

มววฒนาการมาตงแตสมยสโขทยจนถงสมยปจจบน และมลกษณะแตกตางกนไปตามยค

ตามสมย จนกระทงพฒนามาเปนนาฏศลประดบมาตรฐานทมแบบแผนและเอกลกษณเปนของ

ไทย สมควรทประชาชนในชาตจะชวยกนอนรกษไว ซงแนวทางในการอนรกษ แบงเปน ๒ กลม

คอ กลมผสรางงานตองมความรจรง เขาใจวธการสอสารใหถงผชม และอกกลมหนง คอ ผชม

ทจะตองไดรบความร ความเขาใจในองคความรทางดานนาฏศลปไทย เลงเหนคณคาและมความ

ภมใจทจะมสวนรวมในการอนรกษนาฏศลปไทย หากทกฝายรวมมอกนอยางจรงจง นาฏศลป

ไทยยอมสามารถเจรญรงเรองตอไปได

๒๑

๑)คณะศลปวจตร จดการศกษาหลกสตรศลปศาสตรบณฑต ประกอบดวย ๕ สาขาวชา คอ สาขา

วชาศลปไทย สาขาวชาจตรกรรม สาขาวชาประตมากรรม สาขาวชาภาพพมพ สาขาวชาการออกแบบตกแตง

ภายใน ผลตบณฑตใหมความรความสามารถ เชยวชาญทางดานศลปกรรม น�าไปสอาชพศลปนทมคณธรรม

และจรยธรรม

๒)คณะศลปนาฏดรยางค จดการศกษาหลกสตรศลปศาสตรบณฑต ประกอบดวย ภาควชานาฏศลป

สาขาวชานาฏศลปไทยและภาควชาดรยางคศลป สาขาวชาดนตรไทย สาขาวชาคตศลปไทย และสาขาศลปะ

ดนตรและการแสดงพนบาน ผลตบณฑตใหมความร ความสามารถ เชยวชาญทางดานนาฏศลป ดรยางคศลป

น�าไปสอาชพศลปนทมคณธรรม จรยธรรม ตลอดจนใหบรการแกสงคมและประเทศชาต และในปจจบนได

เปดการสอนหลกสตรศลปมหาบณฑต สาขานาฏศลปไทย และสาขาดรยางคศลปไทย อกดวย

๓)คณะศลปศกษา จดการศกษาหลกสตรศกษาศาสตรบณฑต ประกอบดวยภาควชานาฏศลปศกษา

สาขาวชานาฏศลปไทยศกษา สาขาวชานาฏศลปสากลศกษา และภาควชาดรยางศลปศกษา สาขาวชาดนตร

คตศลปไทยศกษา และสาขาวชาดนตรคตศลปสากลศกษา

ส�าหรบการเรยนการสอน วชานาฏศลปไทยในระดบปรญญาโทและปรญญาเอกนนจะเปดสอนทคณะ

ศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สถาบนบณฑตพฒนศลป มบทบาทส�าคญในการอนรกษและเผยแพรนาฏศลปไทย

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Pa/M4/06

๒0

Ò¶ÒÁ»ÃШíÒ˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ¤

¡Ô¨¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä�¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ

๑. นาฏศลปมคณคาและประโยชนอยางไรบาง จงอธบาย

๒. สนทรยภาพของนาฏศลปไทย พจารณาไดจากอะไร จงวเคราะห

๓. พธไหวคร ครอบคร และรบมอบ มความส�าคญอยางไรตอการสบทอดวฒนธรรม

ทางดานนาฏศลปไทย

๔. ใหนกเรยนอธบายหลกการเลอกชดการแสดงใหเหมาะสมมาพอสงเขป

๕. นกเรยนมแนวทางทจะอนรกษนาฏศลปไทยอยางไรบาง จงอธบายและยกตวอยางประกอบ

กจกรรมท ๑ เชญวทยากรมาบรรยายใหความรถงความงดงามของนาฏศลปไทย วาพจารณา

ดไดจากอะไร โดยใหนกเรยนจดบนทกขอมลทเปนความรเกบไว

กจกรรมท ๒ ใหนกเรยนชมซดเกยวกบพธไหวคร ครอบคร รบมอบ ของนกเรยนนาฏศลป

แลวชวยกนอภปรายถงคณคา ความส�าคญ และภมปญญาทมอยในพธดงกลาว

กจกรรมท ๓ ใหนกเรยนแตละคนจดท�ารายงานเรอง “แนวทางการอนรกษนาฏศลปไทย”

โดยจดท�าเปนใบงาน แลวน�าสงครผสอน

กจกรรมท ๑

กจกรรมท ๒

กจกรรมท ๓

๒๒