สขศกษา ม.๑ชนมธยมศกษาปท ๑กลมสาระการเรยนรสขศกษา และพลศกษา

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

ผเรยบเรยงรศ.ดร. พรสข หนนรนดรรศ.ดร. ประภาเพญ สวรรณผศ.ดร. สรยพนธ วรพงศธรดร. อนนต มาลารตน

ผตรวจผศ.ดร. ทรงพล ตอนผศ. รตนา เจรญสาธตนางสาวกญจนณฏฐ ตะเภาพงษ

บรรณาธการรศ.ดร. จฬาภรณ โสตะนายสมเกยรต ภระหงษ

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡EB GUIDE

ทพมพกากบหวขอสาคญในหนงสอเรยนหลกสตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยงแหลงความรทวไทย-ทวโลก

พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญต

ISBN : 978-616-203-430-5

รหสสนคา ๒๑๑๔๑๑๒

( ดผงมโนทศน ไดทปกหลงดานใน)

˹‹Ç·Õèè ๑ ¤ÇÒÁÊíÒ¤ÑޢͧÃкº»ÃÐÊÒ·áÅÐÃкºµ‹ÍÁäÃŒ·‹Í µ‹ÍÇÑÂÃØ‹¹ ñ - òð

● Ãкº»ÃÐÊÒ· ò● Ãкºµ‹ÍÁäÃŒ·‹Í ù● ¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹¸�¢Í§Ãкº»ÃÐÊÒ·áÅÐÃкºµ‹ÍÁäÃŒ·‹Í ñ÷

˹‹Ç·Õèè ๒ ÇÑÂÃØ‹¹¡Ñº¡ÒÃà¨ÃÔÞàµÔºâµµÒÁࡳ±�Áҵðҹ òñ - ôö● ÀÒÇСÒÃà¨ÃÔÞàµÔºâµáÅл˜¨¨Ñ·Õèà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§ òò● ࡳ±�Áҵðҹ¡ÒÃà¨ÃÔÞàµÔºâµ¢Í§à´ç¡ä·Â òõ● ¡ÒÃÊ‹§àÊÃÔÁáÅоѲ¹Òµ¹àͧãËŒà¨ÃÔÞàµÔºâµÊÁÇÑ óø● ÊØ¢ºÑÞÞѵÔáË‹§ªÒµÔà¾×èÍ¡ÒÃà¨ÃÔÞàµÔºâµ·ÕèÊÁÇÑ ôð

˹‹Ç·Õèè ๓ ÇÑÂÃØ‹¹áÅоѲ¹Ò¡Ò÷ҧà¾È ô÷ - öô● ¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§·Ò§Ã‹Ò§¡Ò¢ͧÇÑÂÃØ‹¹ ôø● ¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§·Ò§¨Ôµã¨áÅÐÍÒÃÁ³�¢Í§ÇÑÂÃØ‹¹ õð● ¾Ñ²¹Ò¡Ò÷ҧà¾È¢Í§ÇÑÂÃØ‹¹ õò● ¡ÒÃàºÕè§ູ·Ò§à¾È õ÷

˹‹Ç·Õèè ๔ ¡Òû‡Í§¡Ñ¹¡Òö١ŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È öõ - øô ● ¤ÇÒÁËÁÒÂáÅÐÅѡɳТͧ¾ÄµÔ¡ÃÃÁ¡ÒÃŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È öö

● ÊÒà˵آͧ¡Òö١ŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È öø● ¼Å¡Ãзº¨Ò¡¡Òö١ŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È ÷ð● ¡Òû‡Í§¡Ñ¹áÅÐËÅÕ¡àÅÕè§ʶҹ¡Òó�àÊÕ觵‹Í¡Òö١ŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È ÷ò● ·Ñ¡Éл¯Ôàʸà¾×èÍ»‡Í§¡Ñ¹¡Òö١ŋǧÅÐàÁÔ´·Ò§à¾È øñ

˹‹Ç·Õèè ๕ ÇÑÂÃØ‹¹¡ÑºâÀª¹Ò¡ÒÃà¾×èÍÊÌҧàÊÃÔÁÊØ¢ÀÒ¾ øõ - ññð● ¤ÇÒÁÃÙŒ·ÑèÇä»à¡ÕèÂǡѺÍÒËÒà áÅÐâÀª¹Ò¡Òà øö● ÀÒÇÐâÀª¹Ò¡Òà ø÷● âÀª¹ºÑÞÞѵÔáÅи§âÀª¹Ò¡Òà øù● ËÅÑ¡¡ÒÃàÅ×Í¡ÍÒËÒ÷ÕèàËÁÒÐÊÁ¡ÑºÇÑ ùó● ©ÅÒ¡º¹¼ÅÔµÀѳ±�ÍÒËÒà ñðñ

ÊÒúÑÞ สาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขน

พนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ จะศกษาเกยวกบเรองการเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย

ชวตและครอบครว การเคลอนไหว การออกกาลงกาย การเลนเกม กฬาไทย กฬาสากล

การสรางเสรมสขภาพ สมรรถภาพ การปองกนโรค และความปลอดภยในชวต

โดยมเปาหมายเพอการดารงสขภาพ การสรางเสรมสขภาพ การพฒนาคณภาพชวต

ของบคคล ครอบครว และชมชนใหย�งยน สาหรบสาระสขศกษามงเนนใหผเรยนพฒนา

พฤตกรรมดานความร เจตคต คณธรรม คานยม และการปฏบตเกยวกบสขภาพควบคกนไป

ในการจดทาหนงสอเรยนเพอใชประกอบการเรยนการสอนกลมสาระการเรยนร

สขศกษาและพลศกษา ในระดบชนมธยมศกษาตอนตน แตละชนจะประกอบดวยหนงสอเรยน

สขศกษา ๑ เลม และหนงสอเรยนพลศกษา ๑ เลม ซ�งสถานศกษาควรใชควบคกนเพอ

ผลสมฤทธทางการเรยนทดของผเรยน

ทงน�หนงสอเรยนสขศกษา ภายในเลมออกแบบเปนหนวยการเรยนรทมเน�อหาสาระ

ตรงตามสาระการเรยนรแกนกลาง และเออตอการนาไปใชจดการเรยนการสอนใหบรรล

ตวชวดตามทหลกสตรไดกาหนดไว โดยในหนาหนวยแตละหนวยจะมตวชวดและสาระ

การเรยนรระบไวให ซ�งนอกจากเน�อสาระทอานทาความเขาใจงาย บรรจแนนไปดวย

องคความรตางๆ แลว ยงมการออกแบบจดหนาแบบใหม เพอชวยใหอานงาย สบายตา

พรอมแทรกกรอบเกรดนาร และเสรมสาระ เพอเพ�มส�งทผเรยนควรรไวใหอกดวย ตลอด

จนเมอจบแตละหนวยกจะมคาถามประจาหนวย และกจกรรมสรางสรรคพฒนาการเรยนร

เพอฝกทบทวนและจดกจกรรมทสอดคลองกบตวชวด

อยางไรกตาม การจะศกษาสาระการเรยนรสขศกษาไดอยางมประสทธภาพนน

นอกจากหนงสอเรยนเลมน�แลว ผเรยนควรศกษาเพ�มเตมจากเอกสาร หนงสอ หรอแหลง

เรยนรอนๆ เพ�มเตมดวย กจะชวยใหไดรบความรมากย�งขน ซ�งทางคณะผเรยบเรยงหวง

เปนอยางย�งวา หนงสอเรยนสขศกษา ชน ม.๑ เลมน� จะชวยอานวยความสะดวกในการเรยน

การสอน ใหผเรยนไดทงความร คณลกษณะอนพงประสงค ผานตวชวด และมผลสมฤทธ

ทางการเรยนทดอยางทหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานไดกาหนดไว

ผเรยบเรยง

¤íÒ¹íÒ

หนวยท

สาระการเรยนรแกนกลาง

■ ความสำาคญของระบบประสาทและระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

■ วธดแลรกษาระบบประสาท และระบบตอมไรทอใหทำางาน ตามปกต

ตวชวด

■ อธบายความสำาคญของระบบประสาทและระบบตอมไรทอทม ผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน (พ ๑.๑ ม.๑/๑)

■ อธบายวธดแลรกษาระบบประสาท และระบบตอมไรทอ ใหทำางานตามปกต(พ ๑.๑ ม.๑/๒)

ความส�าคญของระบบประสาทและระบบตอมไรทอตอวยรน

การทำางานของระบบตางๆ ในรางกายของคนเรามความสมพนธกน ไมสามารถ

แยกออกจากกนได และการดำารงชวตของมนษย ขนอยกบการทำางานของระบบตางๆ

ในรางกาย หากระบบใดระบบหนง หรอหลายๆ ระบบทำางานไดไมด ยอมสงผลใหสภาวะสขภาพ

โดยรวมเกดปญหาขนได ระบบทกระบบในรางกาย ลวนแตมความสำาคญตอรางกายดวยกน

ทงสน แตระบบทสำาคญตอการเจรญเตบโตของ วยรน คอ ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

๑

˹‹Ç·Õèè ๖ ÊÁÃöÀÒ¾·Ò§¡Ò ñññ - ñóð ● ¤ÇÒÁÃÙŒ·ÑèÇä»à¡ÕèÂǡѺÊÁÃöÀÒ¾·Ò§¡Ò ññ ● ¡Ò÷´ÊͺÊÁÃöÀÒ¾·Ò§¡Ò ññó

˹‹Ç·Õèè ๗ ¡Òû°Á¾ÂÒºÒÅáÅСÒÃà¤Å×è͹ŒÒ¼ٌ»†Ç Í‹ҧ»ÅÍ´ÀÑ ñóñ - ñõö ● ¤ÇÒÁÃÙŒ·ÑèÇä»à¡ÕèÂǡѺ¡Òû°Á¾ÂÒºÒÅ ñóò ● ÇÔ¸Õ¡Òû°Á¾ÂÒºÒÅÍ‹ҧ»ÅÍ´ÀÑ ñóô ● ¡ÒÃà¤Å×è͹ŒÒ¼ٌ»†Ç ñôø

˹‹Ç·Õèè ๘ ÁËѹµÀѨҡÊÒÃàʾµÔ´ ñõ÷ - ñ÷ð ● ¤ÇÒÁÃÙŒ·ÑèÇä»à¡ÕèÂǡѺÊÒÃàʾµÔ´ ñõø ● »ÃÐàÀ·¢Í§ÊÒÃàʾµÔ´ ñõø ● ÅѡɳÐáÅÐÍÒ¡Òâͧ¼ÙŒµÔ´ÊÒÃàʾµÔ´ ñöð ● ¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹¸�¢Í§¡ÒÃ㪌ÊÒÃàʾµÔ´¡Ñº¡ÒÃà¡Ô´âäáÅÐÍغѵÔà赯 ñöñ

˹‹Ç·Õèè ๙ ¡Òû‡Í§¡Ñ¹ÀѨҡÊÒÃàʾµÔ´ ñ÷ñ - ñøò ● ¡Òû‡Í§¡Ñ¹áÅÐᡌ䢻˜ÞËÒÊÒÃàʾµÔ´ ñ÷ò ● ·Ñ¡ÉÐ㹡ÒêѡªÇ¹¼ÙŒÍ×è¹ãˌŴ ÅÐ àÅÔ¡ ÊÒÃàʾµÔ´ ñ÷õ

ºÃóҹءÃÁ ñøó

แผนภาพแสดงสวนประกอบและหนาทของสมอง

สมองสวนหนา(Forebrain)

สมองสวนกลาง(Midbrain)

สมองสวนทาย(Hindbrain)

เซรบรม (Cerebrum)เปนสวนทใหญทสดของสมอง ทาหนาทควบคมการทางานและกจกรรมตางๆ ของรางกาย เชน การพด การมองเหน การเรยนร ดานสตปญญา ความคด ความจา การไดยน เปนตน

ไฮโพทาลามส (Hypothalamus) ทาหนาทควบคมกระบวนการ และพฤตกรรมบางอยาง อารมณ และความรสกตางๆ ของรางกาย เชน ความดนโลหต ความหว ความอม การนอนหลบ การเตน ของหวใจ ควบคมอณหภมของ รางกาย เปนตน

เซรเบลลม (Cerebellum) หรอสมองนอย ทาหนาทควบคมการเคลอนไหวของกลามเนอใหทางานประสานกน

เมดลลา ออบลองกาตา (Medulla Oblongata)ทาหนาทควบคมการทางานของอวยวะภายใน เชน การไอ การจาม การไหลเวยนโลหต การลาเลยงอาหารของลาไส การหายใจ การอาเจยน เปนตน

พอนส (Pons)ทาหนาทควบคมการทางานของกลามเนอบรเวณใบหนา เกยวกบการหลบตา การยม การยกคว การเคยว และการหลงนาลาย

ทาลามส (Thalamus) อยดานลางของสมอง ซงเปน ทรวมของเซลลประสาทและ เนอเยอเกยวพน ทาหนาทในการ ถายทอดสญญาณไปยงสมอง สวนตางๆ ทเกยวของกบ กระแสประสาท

สมอง (Brain)

อยถดจากสมองสวนหนามขนาดเลก ทาหนาทเกยวกบการมองเหน การไดยน และการสมผส

3

๑.ระบบประสาท(NervousSystem) วยรน คอชวงชวตของมนษยทมการเปลยนแปลง

ดานตางๆ มากมาย โดยเฉพาะในเรองการเจรญเตบโตและ

พฒนาการ ซงระบบประสาทถอไดวาเปนปจจยส�าคญทมผล

อยางมากตอการเจรญเตบโตและพฒนาการทางดานตางๆ

ของวยรน

1.1 โครงสรางและหนาทของระบบประสาท

ระบบประสาทเปนระบบทควบคมการท�างานของอวยวะ

สวนตางๆ ทกระบบในรางกายใหประสานสมพนธกน เพอใหรางกาย

สามารถปรบตวตอสงแวดลอม และสามารถด�ารงชวตอยไดอยาง

มประสทธภาพ โดยแบงออกเปน ๒ สวน คอ ระบบประสาท

สวนกลาง และระบบประสาทสวนปลาย

๑) ระบบประสาทสวนกลาง(Central Nervous System) ประกอบไปดวยสมองและไขสนหลง ซงเปน

ศนยกลางในการประสานการท�างานของอวยวะตางๆ ของรางกาย

ใหระบบอวยวะตางๆ สามารถท�างานไดอยางมประสทธภาพ

๑.๑) สมอง (Brain) เปนอวยวะทส�าคญและ

สลบซบซอนมาก ประกอบดวยกลมของเนอเยอทมความออนนม

บรรจอยในกะโหลกศรษะ สมองจะเรมเจรญเตบโตตงแตเปน

ตวออนในครรภมารดา พอชวงอายประมาณ ๑-๙ ป สมองจะเจรญ

เตบโตอยางรวดเรว และจะเจรญเตบโตเตมทเมออาย ๑๘-๒๐ ป

โดยสมองแบงออกเปน ๓ สวน ไดแก สมองสวนหนา

สมองสวนกลาง และสมองสวนทาย ซงแตละสวนมสวน

ประกอบและหนาทแตกตางกน

๑.๒) ไขสนหลง(SpinalCord) อยภายใน

ชองกระดกสนหลงทเชอมตอกนตลอดความยาวของล�าตว

ท�าหนาทเปนศนยกลางการเคลอนไหวสวนตางๆ ของ

รางกาย เปนตวเชอมระหวางอวยวะรบความรสกไปยง

สมอง และสงความรสกจากสมองไปยงสวนตางๆ ของรางกาย

รวมไปถงควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะและ

สวนตางๆ ทมเสนประสาทไขสนหลงตอกบสมอง

โครงสรางของระบบประสาทประกอบไปดวยสมองไขสนหลงและเสนประสาท

สมอง

ไขสนหลง

เสนประสาท

๒

(๒)ระบบประสาทพาราซมพาเทตก(ParasympatheticNerveSystem)

เปนระบบประสาททมใยประสาทมาจากไขสนหลงสวนกระเบนเหนบ กนกบ และเมดลลา

ออบลองกาตา (Medulla Oblongata) ท�าหนาทควบคมการท�างานของอวยวะภายใน หลอดเลอด

และตอมตางๆ ใหอยในสภาพทพรอมจะท�างานได เชน ท�าใหหวใจเตนชาลง หลอดเลอดคลายตว

เปนตน ทงนเพอไมใหรางกายท�างานมากเกนไป

ระบบประสาทอตโนมตทง ๒ สวนน จะท�าหนาทตรงขามกนเสมอ เชน ระบบ

ประสาทซมพาเทตกจะท�าหนาทกระตนใหหวใจเตนเรว แตระบบประสาทพาราซมพาเทตกจะท�า

หนาทใหหวใจเตนชาลง ทงนเพอรกษาความสมดลของรางกายใหสามารถด�ารงชวตไดอยางปกต

แผนผงแสดงโครงสรางของระบบประสาท

สมอง (Brain)

ไขสนหลง (Spinal Cord)

ระบบประสาทสวนกลาง (Central Nervous System)

ระบบประสาทสวนปลาย (Peripheral Nervous System)

สวนทสงการ (Motor)

สวนทรบความรสก(Sensory)

ระบบประสาทโซมาตก (Somatic Nervous System)

ระบบประสาทอตโนมต (Autonomic Nervous System)

ระบบประสาทซมพาเทตก

(Sympathetic Nerve System)

ระบบประสาทพาราซมพาเทตก

(Parasympathetic Nerve System)

ระบบประสาท(Nervous System)

1.๒ ความส�าคญของระบบประสาททมผลตอสขภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

ระบบประสาท เปนระบบอวยวะภายในรางกายทส�าคญตอสขภาพ การเจรญเตบโต

และพฒนาการของวยรน ซงสามารถสรปได ดงน

๑) ระบบประสาททมผลตอสขภาพ ระบบประสาทมความส�าคญและสงผลตอ

สขภาพของวยรน ดงน

EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/He/M1/01 ๕

๒)ระบบประสาทสวนปลาย(PeripheralNervousSystem) เปนระบบประสาท

ทเชอมตอจากสวนตางๆ ของสมองและไขสนหลง ไปยงสวนตางๆ ของรางกาย ซงประกอบดวย

๒ สวนคอ

๒.๑) ระบบประสาทสมองและไขสนหลง ประกอบดวยเสนประสาทสมองและ

เสนประสาทไขสนหลง ดงน

(๑)เสนประสาทสมองม ๑๒ ค ทอดออกจากพนลางของสมอง ผานไป

ยงรตางๆ ทพนของกะโหลกศรษะ โดยเสนประสาทสมองในบางคจะท�าหนาทรบความรสก บางค

ท�าหนาทเกยวกบการเคลอนไหว และบางคท�าหนาทรวม คอ ทงรบความรสกและท�าการเคลอนไหว

(๒)เสนประสาทไขสนหลง เปนเสนประสาททออกจากสนหลง มจ�านวน

ทงหมด ๓๑ ค ทกคจะท�าหนาทรวม คอ ทงรบความรสกและท�าการเคลอนไหว

กระดกสนหลงยบตว

กระดกสนหลงเปนโครงสรางของรางกายทจะรองรบแรงกระแทกในแนวดง ซงถามการกระแทกอยางรนแรง กระดกสนหลงกอาจจะยบตวลงได ทงนภาวะกระดกสนหลงยบตวจะเกดในผทมภาวะกระดกพรนพบมากในผทมอาย ๖๐ ปขนไป และผหญงชวงวยหมดประจำาเดอน รวมถงผทไดรบแคลเซยมไมเพยงพอ ซงภาวะกระดกสนหลงยบตวดงกลาว โดยมากมกเกดจากการขยบตวทผดจงหวะ การทรดตวลงนงบนเกาอ แรงจนเกนไปหรอการนงรถแลวไดรบการกระทบกระเทอนอยางรนแรง ดงนนทางทดควรเตรยมตวปองกนดวยการรบประทานอาหารทมแคลเซยมสงและอาหารทอดมไปดวยวตามนเคและวตามนดเพราะวตามนเหลานมสวนชวยบำารงกระดกและฟนใหแขงแรงโดยวตามนเคจะทำาหนาทลำาเลยงแคลเซยมไปยงกระดก สวนวตามนดจะทำาหนาทควบคมการดดซมแคลเซยม ทงนเพอปองกนการเกดภาวะกระดกพรนอนเปนสาเหตของการเกดโรคกระดกสนหลงยบตวในชวงวยสงอายได

เกรดนาร

๒.๒)ระบบประสาทอตโนมต (Autonomic Nervous System) นบวาเปน

ระบบประสาททท�างานอย นอกเหนออ�านาจการบงคบและควบคมของจตใจ ซงท�าหนาท

ควบคมการท�างานของอวยวะในรางกายใหเปนปกต เชน ควบคมการไหลเวยนของโลหต

การยอยอาหาร การหายใจ การก�าจดของเสยออกจากรางกาย

ระบบประสาทอตโนมตแบงเปน ๒ สวน คอ

(๑)ระบบประสาทซมพาเทตก (Sympathetic Nerve System) เปน

ระบบประสาททมการท�างานแบบเกดขนทนททนใด เชน ในขณะตนเตน ประสบภาวะฉกเฉน

หรอในระยะเจบปวย เปนตน โดยจะสงผลใหหวใจเตนเรว รมานตาขยาย เพอเปนการเตรยม

ความพรอมของรางกายตอสถานการณนนๆ

4

เกดพฒนาการทถกตองตามมา เชน ในทารกทมระดบฮอรโมนปกต และมระบบประสาทสงการท

เปนปกต กจะมการเจรญเตบโตและพฒนาการตางๆ ทเหมาะสมกบวย เปนตน

๓.๒)พฒนาการดานความคดสตปญญาและจรยธรรมทเหมาะสม ระบบประสาท

และระบบตอมไรทอจะท�างานประสานสมพนธกนท�าใหอวยวะตางๆ ท�าหนาทของตนเองไดอยาง

๒) ระบบประสาททมผลตอการเจรญเตบโตของรางกาย ระบบประสาทจะกอใหเกด

การด�ารงชวตทเออตอการเจรญเตบโตของรางกาย โดยระบบประสาทมหนาทส�าคญในการ

ระบบประสาทมผลตอการเลอกดำารงชวตทเหมาะสมกบตนเอง เชน การเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสมกบความตองการของรางกายเปนตน

คดวเคราะห เพอหารปแบบในการด�ารงชวตท

เหมาะสมตอตนเอง เชน การเลอกรบประทาน

อาหารทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย

หรอความสามารถในการดแลสขภาพของตนเอง

ใหแขงแรงสมบรณ มการเจรญเตบโตทสมวย

เปนตน

๓)ระบบประสาททมผลต อพฒนาการ ระบบประสาทมความส�าคญและ

สงผลตอพฒนาการของวยรน ดงน

๓.๑) พฒนาการทเหมาะสม

กบวย ทงระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

จะรวมกนท�าใหอวยวะตางๆ นนมความพรอม

ในการท�าหนาทของตนเอง ทงนเพอกอให

เตมความสามารถ ท�าใหคนเรามศกยภาพท

จะพฒนาความคดและสตปญญา ตลอดจน

จรยธรรมของตนเองไดมากขน โดยร จกคด

กระท�าในสงทควรกระท�า หรอละเวนการคด

กระท�าในสงทไมควรกระท�า

๓.๓)การควบคมพฤตกรรม

พบวาพฤตกรรมตางๆ ทแสดงออกของมนษย

อยภายใตการท�างานของระบบประสาททงสน

เชน การนอนหลบหรอตนตว การแสดงออกของ

อารมณตางๆ การสอสารดวยภาษา การเรยนร

และความจ�า เปนตน

ระบบประสาทจะควบคมพฤตกรรมตางๆ ทแสดงออกมาไมวาจะเปนการนอนหลบหรอตนตวกตาม

7

๑.๑) ควบคมการทางานของอวยวะภายในรางกาย ซงระบบประสาทจะมหนาท

ควบคมการท�างานระบบตางๆ ในรางกาย โดยกระตนใหระบบตอมไรทอผลตฮอรโมนแตละชนด

เมอเกดความเครยด จะสงผลตอระบบประสาททำาใหเกดอาการปวดศรษะและการคดลดลง

ท�างานรวมกนของระบบประสาทอตโนมตและระบบตอมไรทอ เพอรกษาสภาวะสมดล (Hemeo-

stasis) ของสารละลายตางๆ ภายในรางกายใหคงทไดจากปจจยตางๆ เชน อณหภมของอากาศ

รอบตวหรออาหารทรบประทาน โดยภาวะสมดลทเกดขนจากการท�างานรวมกนของระบบทงสอง

ระบบนเราจะรสกไดกตอเมอมสงผดปกตเกดขน เชน ถารางกายเกดการตดเชอกจะท�าใหเปนไข

หรอถาพกผอนไมเพยงพอกจะออนเพลย เปนตน ซงสงผดปกตทเกดขนน เกดจากการตอบสนอง

ของรางกายตอสงเรา (Stimuli) และหากระบบทงสองระบบน ท�างานไมประสานกน กจะสงผล

ใหเกดความไมสมดลในรางกาย ท�าใหอวยวะตางๆ ไมสามารถท�างานตามหนาทของตนเองไดด

อนจะสงผลกระทบตอสขภาพได

๑.๓) ชวยใหเกดการเปลยนแปลงทางสรระรางกายทเหมาะสมโดยระบบประสาท

มผลตอการเปลยนแปลงทางสรระรางกายของบคคล เชน เมอเวลาโกรธจด อตราการเตนของหวใจ

จะถขน ความดนโลหตเพมขน หลอดเลอดทไปเลยงกลามเนอลายขยายตว รมานตาขยาย และ

การท�างานของระบบทางเดนอาหารลดลง เปนตน

การเปลยนแปลงทางสรระรางกายดงกลาวนน เกดขนเนองมาจากการท�างานของ

ระบบประสาทอตโนมตทควบคมระบบประสาทซมพาเทตก และระบบประสาทพาราซมพาเทตก

ซงการเปลยนแปลงทเกดขนจะชวยใหบคคลตระหนกถงสงคกคามตอภาวะสขภาพของตน ท�าให

สามารถปรบเปลยนวถการด�าเนนชวตเพอลดปญหาทจะเกดขนได

ทมความเฉพาะเจาะจงไปยงอวยวะเปาหมายให

สามารถท�างานไดอยางเตมท

เมออวยวะตางๆ ท�างานไดด กจะ

สงผลตอสภาวะสขภาพของบคคลใหมสขภาพด

โดยเฉพาะสขภาพกาย เมอบคคลมสขภาพทาง

กายทด กยอมทจะสงผลตอการมสขภาพจตทด

ดงท John Lock ไดกลาวไววา “จตใจทแจมใส

ยอมอยในรางกายทสมบรณ : A sound mind

is in a sound body”

๑.๒) ควบคมสภาวะแวดลอม

ภายในรางกายใหอยในสภาวะสมดล โดยการ

6

๖. ถนอมและบ�ารงรกษาอวยวะตางๆ ทเกยวของ เชน ควรใชสายตาในททมแสงสวาง

เพยงพอ หลกเลยงการใชสายตากบเครองคอมพวเตอรเปนเวลานานๆ การแคะหโดยใชทแคะห

๙. หากมการบาดเจบหรอไดรบการกระทบกระเทอนตออวยวะทมความเกยวของ

สมพนธกบระบบประสาท ควรรบไปพบแพทยเพอท�าการรกษาทนท

๒.ระบบตอมไรทอ(EndocrineSystem) ระบบตอมไรทอ มความส�าคญตอการเปลยนแปลงของรางกายเกยวกบกระบวนการ

เมแทบอลซม (Metabolism) ตางๆ ในรางกาย การควบคมปฏกรยาเคมภายในเซลล การล�าเลยงสาร

เขา - ออก เซลล ซงมผลตอการเจรญเตบโต การใชพลงงาน การสบพนธ ตลอดจนการตอบสนอง

ทางดานอารมณ

ตอมไรทอจะขบสารคดหลง ซงเปนสารเคมทเรยกวา ฮอรโมน (Hormone) ออกมา และซม

เขาสระบบกระแสเลอดไปยงสวนตางๆ ของรางกาย เพอใหอวยวะเปาหมายตางๆ ภายในรางกาย

สามารถท�างานไดตามปกต ซงในระบบตอมไรทอนมโครงสรางทท�าหนาทเฉพาะอยางแตกตางกน

ดงน

การสวมหมวกนรภยขณะขบขรถจกรยานยนต จะชวยปองกนการบาดเจบของศรษะและสมองได

ทเปนโลหะ การเจาะลนใสหมดตามแฟชน

การแคะจมก เปนตน เพราะสงเหลานอาจท�าให

เกดอนตรายหรอเกดโรคตดเชอตางๆ ได

๗. พกผอนอยางเพยงพอ และ

ควรหากจกรรมนนทนาการท เหมาะสมกบ

ตนเองเพอผอนคลายความเครยดจากกจวตร

ประจ�าวน เชน การท�างานอดเรก การเลนกฬา

การฝกสมาธ การอานหนงสอ การทองเทยว

พกผอนในแหลงธรรมชาต เปนตน

๘. ควรมความระมดระวงและ

ปองกนการบาดเจบของสมองและไขสนหลง

เชน หลกเลยงกฬาผาดโผน รนแรง ถามความ

จ�าเปนจะตองมอปกรณปองกน เชน สนบเขา

ศอก หมวก และสวมหมวกนรภยทกครงขณะ

ขบขรถจกรยานยนต ซงนกเรยนควรทจะยดหลก

ของการปลอดภยไวกอนเปนส�าคญ

๙

1.3 การดแลรกษาระบบประสาทใหท�างานตามปกต

การดแลรกษาระบบประสาทใหสามารถท�างานไดตามปกตนน มขอแนะน�า ดงน

๑. หมนส�ารวจและดแลสขภาพ

ของตนเองอยางสม�าเสมอ โดยการตรวจ

สมรรถภาพทเกยวของกบอวยวะทรบความรสก

ของระบบประสาท เชน การมองเหน การไดยน

การไดกลน เปนตน

๒. หลกเ ลยงการ รบประทาน

อาหารประเภททมไขมนสงๆ หรออาหารทอด

ตลอดจนอาหารจานดวน (Fast Food) ตางๆ

เนองจากอดมไปดวยคอเลสเตอรอล (Choles-

terol) ไขมนอมตว (Saturated Fat) จงอาจกอ

ใหเกดการอดตนของไขมนในหลอดเลอด สงผล

ใหเกดภาวะความดนโลหตสง และอาจท�าให

ผกและผลไมจะมสารตานอนมลอสระชวยปองกนไมใหเกดโรคมะเรงและชวยกระตนการทำางานของสารสอประสาท

เลอดไมสามารถไปหลอเลยงระบบประสาทตางๆ ไดอยางเพยงพออาจท�าใหเกดอาการอมพาตได

๓. หลกเลยงเครองดมแอลกอฮอลตางๆ เนองจากจะท�าใหความสามารถในการท�างาน

ของระบบประสาทลดลง กอใหเกดอบตเหตไดงาย และในกรณผทปวยดวยโรคความดนโลหตสง

แอลกอฮอลจะไปกระตนใหหวใจสบฉดแรงขน ความดนโลหตสงขน อาจเกดภาวะหลอดเลอดฝอย

ในสมองแตกได

๔. เลอกรบประทานอาหารทมประโยชนตอรางกาย เชน ผก ผลไมและธญพชทม

วตามนและเกลอแรทจ�าเปนตอการท�างานของสารสอประสาทเพอจะท�าใหระบบประสาทท�างาน

ไดอยางเตมท

๕. ออกก�าลงกายอยางสม�าเสมอ การเคลอนไหวกลามเนอสวนตางๆ ของรางกายเปน

ผลมาจากการสงงานจากสมอง ในขณะทกลามเนอท�างาน จะมการเปลยนแปลงทางประสาทและ

เคมยอนไป “กด”ศนยสงการในสมองมากขนตามล�าดบ ในทสดเมอออกก�าลงกายเหนอยถงขดหนง

(ซงขนอยกบความเคยชนตอการออกก�าลงกาย) ศนยสงการในสมอง กจะถกกดจนท�าใหตองหยด

ท�างาน หากออกก�าลงกายสม�าเสมอ ศนยสงการจะปรบตวโดยมความอดทนตอการกดมากขน

ท�าใหสามารถท�างานไดนานออกไปกวาปกต นอกจากนยงพบไดวาการออกก�าลงกายยงเปนการ

กระตนระบบประสาทอตโนมตดวย หากออกก�าลงกายบอยๆ กจะมการกระตนบอยๆ เปนการเรง

ใหระบบประสาทอตโนมตปรบตวใหท�างานไดวองไวและมประสทธภาพมากยงขน

๘

ท�างานของไต โดยท�าหนาทในการควบคมปรมาณน�าในรางกาย ระบบขบถายปสสาวะ และชวย

เพมความดนโลหต

๒)ตอมไทรอยด (Thyroid Gland) เปนตอมไรทอทมขนาดใหญทสดของ

รางกายมจ�านวน ๒ ตอม อยดานขางสวนบนของหลอดลมตรงล�าคอบรเวณลกกระเดอกขางละ

๑ ตอม โดยท�าหนาทในการผลตฮอรโมนแคลซโทนน (Calcitonin) ซงท�าหนาทควบคมปรมาณ

แคลเซยมในเลอด และฮอรโมนไทรอกซน (Thyroxin) มาควบคมกระบวนการเผาผลาญสารอาหาร

ในรางกาย การเจรญเตบโตของอวยวะตางๆ การแลกเปลยนน�าและเกลอแร การควบคมกรดไขมน

และเปลยนกรดอะมโน (Amino acid) เปนกลโคส (Glucose)

หากรางกายผลตไทรอยดฮอรโมนมากเกนไป กจะท�าใหการเผาผลาญสารอาหาร

ตางๆ ภายในรางกายสงขน คอ จะหวเรว กนเกง แตน�าหนกตวลด หวใจเตนเรว และใจสน

แตถาหากผลตนอยเกนไป ระบบเผาผลาญสารอาหารในรางกายกจะท�างานผดปกต ท�าใหรางกาย

เตย แคระแกรน ปญญาออน มผวหนงทหยาบกราน

นอกจากนยงพบวาบคคลทขาดธาตไอโอดนซงมมากในอาหารทะเลนน จะผลตฮอรโมน

ไทรอกซนไดนอยกวาปกต สงผลใหตอมไทรอยดท�างานหนกและมขนาดใหญขน จนกลายเปน

โรคคอพอก

ตำาแหนงทตงของตอมใตสมอง

(๓)ฮอรโมนโพรแลกตน(ProlactinHormone)ท�าหนาทกระตนการเจรญ

เตบโตของเตานมและตอมน�านมใหสรางน�านมในขณะทมารดาก�าลงตงครรภ และผลตน�านม

ออกมาหลงการคลอดบตร ซงเปนแหลงอาหารทส�าคญของทารก

ตอมใตสมอง

๑.๒) ตอมใตสมองสวนหลง

(PosteriorPituitary) จะท�างานตรงกนขามกบ

ตอมใตสมองสวนหนา คอ จะไมผลตฮอรโมนออก

มาเอง แตจะมการเกบฮอรโมนทไฮโพทาลามส

ผลตขน ไดแก

(๑)ออกซโทซน

(Oxytocin) เปนฮอรโมนทจะมผลตอการไป

กระต นใหกลามเนอเรยบของมดลกบบตว

เมอครบก�าหนดคลอด และชวยกระตนการหลง

ของน�านมในขณะทเดกดดนม

(๒)วาโซเพรสซน

(Vasopressin) เปนฮอรโมนทมผลตอการ

11

๒.1 โครงสรางและหนาทของระบบตอมไรทอ

ในระบบตอมไรทอนมโครงสรางทท�าหนาทเฉพาะอยางแตกตางกนไป ซงจะน�าเสนอ

ในสวนทส�าคญ ดงน

๑) ตอมใตสมองหรอตอมพทอทาร(PituitaryGland) เปนตอมไรทอขนาดเลก

และมความส�าคญมากทสด แบงออกเปน ๒ สวน คอ

๑.๑) ตอมใตสมองสวนหนา (Anterior Pituitary) ท�าหนาทในการผลต

ฮอรโมนตางๆ ดงน

(๑)โกรทฮอรโมน (Growth Hormone) เปนฮอรโมนทควบคมการ

เจรญเตบโตของรางกายใหเปนปกต ซงหากมการผลตฮอรโมนนมากเกนไป จะท�าใหรางกาย

สงใหญผดปกต และอาจท�าใหหวใจโต เกดโรคความดนโลหตสงไดในผใหญ แตถาหากมการ

ผลตฮอรโมนนนอยเกนไป จะท�าใหรางกายเตย แคระแกรน การเจรญเตบโตของอวยวะตางๆ

หยดชะงกลงได

(๒)ทรอฟกฮอรโมน(TrophicHormone) เปนฮอรโมนทควบคมปฏกรยา

ของตอมอนๆ ซงจะหลงออกมากตอเมอไดรบการกระตนจากฮอรโมนทผลตจากไฮโพทาลามส โดย

ในจ�านวนนนจะมฮอรโมนบางชนดท�าหนาทไปกระตนการท�างานของตอมไทรอยด ตอมหมวกไต

และบางชนดจะไปกระตนการท�างานของตอมเพศใหเปนปกต

แผนภาพแสดงทตงของตอมไรทอภายในรางกาย

ตอมใตสมอง

ตอมไพเนยล

ตอมพาราไทรอยด

ตบออน

อณฑะรงไข

ตอมไทรอยด

ตอมไทมส

ตอมหมวกไต

http://www.aksorn.com/LC/He/M1/02EB GUIDE1๐

๔.๑) ตอมหมวกไตสวนนอกท�าหนาทในการผลตฮอรโมนออกมา ๒ ชนด คอ

ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (Glucocorticoid) มาควบคมเมแทบอลซมและการเผาผลาญในรางกาย

สวนอกฮอรโมนหนง คอ ฮอรโมนมเนอราโลคอรตคอยด (Mineralocorticoid) เปนฮอรโมนทชวย

ควบคมความสมดลของน�า และระดบเกลอแรในรางกาย ซงถามการผลตฮอรโมนนอย กจะท�าให

รางกายมอาการออนเพลย เหนอยงาย คลนไส เวยนศรษะ แตถาหากผลตฮอรโมนมากเกนไป

รางกายกจะขาดความสมดลของน�าและเกลอแร

๔.๒)ตอมหมวกไตสวนใน ท�าหนาทผลตฮอรโมนอะดรนาลน (Adrenalin)

หรอเอพเนฟรน (Epinephrin) ซงเปนฮอรโมนฉกเฉนทมผลมาจากการถกกระตน เชน ตกใจ

ตนเตน เปนตน นอกจากนยงไดผลตฮอรโมนนอรอะดรนาลน (Noradrenalin) หรอนอรเอพเนฟรน

(Norepinephrin) ทจะมผลท�าใหเสนเลอดแดงทไปเลยงอวยวะหดและบบตว

๕)ตอมไพเนยล(PinealGland) เปนตอมเลกๆ ทชวยสรางฮอรโมนเมลาโทนน

(Melatonin) ท�าหนาทยบยงการเจรญเตบโตของตอมเพศในชวงระยะกอนวยหนมสาว เมอเขาสชวง

วยรนอาจมผลตอการตกไข และประจ�าเดอนในเพศหญง ซงหากตอมไพเนยล มการผลตฮอรโมน

ออกมามากเกนไป จะสงผลท�าใหเปนหนมเปนสาวชากวาปกต แตถาหากตอมไพเนยลถกท�าลาย

เชน เกดเนองอกในสมอง กจะท�าใหเปนหนมเปนสาวเรวกวาปกต

๖) ตอมไทมส (Thymus Gland) อยบรเวณดานหนาทรวงอก ซงมขนาดท

เปลยนแปลงไปตามอาย โดยในระยะททารกอยในครรภมารดาตอมนจะมขนาดใหญมาก และจะ

มขนาดใหญทสดเมออาย ๖ ป จากนนกจะเจรญชาๆ และคอยๆ หายไป

๗)ตบออน(Pancreas)เปนตอมขนาดใหญ ซงสามารถเปนไดทงตอมมทอ และ

ตอมไรทอ ท�าหนาท ดงน

๗.๑) ตอมมทอ(DuctGland)ท�าหนาทสรางน�ายอยขนมาเพอใชยอยอาหาร

๗.๒)ตอมไรทอ(EndocrineGland) เปนตอมทสรางฮอรโมนของตบออน ไดแก

ฮอรโมนอนซลน (Insulin) และกลคากอน (Glucagon) ออกมา ซงแตละฮอรโมนจะมหนาท ดงน

(๑)อนซลนเปนฮอรโมนทชวยควบคมปฏกรยาทางเคมของคารโบไฮเดรต

โปรตน และไขมน ซงหากรางกายขาดฮอรโมนน จะท�าใหปรมาณน�าตาลในเลอดสงผดปกต ปรมาณ

กรดไขมนในเลอดเพมขน มปสสาวะมากกวาปกต

(๒)กลคากอน เปนฮอรโมนทท�าหนาทกระตนไกลโคเจน (Glycogen)

ทสะสมอยในตบใหเปลยนเปนกลโคสเขาสระบบไหลเวยนโลหต และกระตนเบตาเซลล (Beta Cell)

ใหหลงอนซลนทล�าไสเลกและกระเพาะอาหาร หากขาดฮอรโมนนกจะไมมผลกระทบทจะท�าให

เกดโรค เนองจากยงมฮอรโมนอกหลายชนดทสามารถท�าหนาทแทนได

13

๓)ตอมพาราไทรอยด(ParathyroidGland)เปนตอมไรทอทเลกทสด มจ�านวน

๒ ค อยดานหลงของตอมไทรอยด ท�าหนาทผลตพาราฮอรโมน (Para Hormone) เพอไปควบคม

ระดบแคลเซยม (Calcium) และฟอสเฟต (Phosphate) ในกระแสเลอด หากตอมพาราไทรอยด

มการผลตฮอรโมนมากเกนไป ฮอรโมนกจะไปละลายแคลเซยมและฟอสเฟตออกจากกระดกเขาส

กระแสเลอด ท�าใหเลอดมระดบแคลเซยมสงมากขน ซงอาจเปนผลท�าใหเกดนวในไต กระดกพรน

ปวดกระดกและขอได แตถามการผลตฮอรโมนทนอยเกนไป กจะท�าใหระดบแคลเซยมในเลอดต�า

ซงมผลตอระบบกลามเนอและระบบประสาทได เชน มอาการกลามเนอกระตก เปนตน

๔)ตอมหมวกไต(AdrenalGland) ม ๒ ตอม อยขางบนและขางหนาทปลาย

ดานบนของไตทง ๒ ขาง โดยตอมหมวกไตดานขวาจะมรปรางคลายพระมด สวนดานซายมขนาด

ใหญและอยสงกวา มรปรางคลายพระจนทรเสยว ซงแตละสวนกมหนาททแตกตางกนไป ดงน

ตอมหมวกไต (Adrenal Gland)

ลกษณะของตอมหมวกไต (Adrenal Gland)

ตอมหมวกไตสวนนอก ทาหนาทในการผลตฮอรโมนออกมา ๒ ชนด คอ ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด(Glucocorticoid) มาควบคมเมแทบอลซม และการเผาผลาญในรางกาย สวนอกฮอรโมนหนง คอ ฮอรโมนมเนอราโลคอรตคอยด (Mineralocorticoid)

เปนฮอรโมนทชวยควบคมความสมดลของนา และระดบเกลอแรในรางกาย ซงถามการผลตฮอรโมนนอยกจะทาใหรางกายมอาการออนเพลย เหนอยงายคลนไส และเวยนศรษะ แตถาหากผลตฮอรโมนมากเกนไป รางกายกจะขาดความสมดลของนาและเกลอแร

ตอมหมวกไตสวนใน ทาหนาทผลตฮอรโมนอะดรนาลน(Adrenalin) หรอเอพเนฟรน (Epinephrin) ซงเปนฮอรโมนฉกเฉนทมผลมาจากการถกกระตน เชน ตกใจตนเตน เปนตน นอกจากนยงไดผลตฮอรโมนนอรอะดรนาลน (Noradrenalin) หรอนอรเอพเนฟรน (Norepinephrin) ทจะมผลทาใหเสนเลอดแดงทไปเลยงอวยวะตางๆ หดและบบตวทอไต

หลอดโลหตดาของไต

หลอดโลหตแดงของไต

ตอมหมวกไต

ไต

ตอมหมวกไต

ไต

1๒

๒.๒ ความส�าคญของระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

ระบบตอมไรทอ เปนระบบอวยวะภายในรางกายทเกยวของกบระบบประสาท และ

มความส�าคญตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรนเชนเดยวกบระบบประสาท

โดยสามารถสรปได ดงน

๑) ระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพระบบตอมไรทอมความส�าคญและสงผลตอ

สขภาพของวยรน ดงน

๑.๑) ควบคมการทางานของอวยวะภายในของรางกายระบบตอมไรทอมหนาท

ในการผลตฮอรโมนเพอควบคมใหอวยวะเปาหมายสามารถท�างานไดอยางเตมท โดยการท�างาน

ของระบบตอมไรทอจะเกดจากการกระตนของระบบประสาท ดงทไดกลาวไปแลวขางตน

๑.๒) ควบคมสภาวะแวดลอมภายในรางกายใหอยในสภาวะสมดล ซงเกดจาก

การท�างานรวมกนของระบบตอมไรทอและระบบประสาท หากการท�างานของระบบใดระบบหนง

เกดความบกพรอง จะเกดความไมสมดลของสารละลายตางๆ ในรางกาย กอใหเกดปญหาสขภาพ

ตามมา ชวยใหเกดการเปลยนแปลงทางสรระรางกายทเหมาะสม ระบบตอมไรทอจะมหนาทใน

การผลตฮอรโมนตางๆ ทมความส�าคญตอการท�างานของรางกาย โดยพบวาในวยรน การท�างาน

ของตอมเพศทเหมาะสม จะท�าใหสรระรางกาย มการเจรญเตบโตไปตามวย

๒)ระบบตอมไรทอทมผลตอการเจรญเตบโตของรางกายระบบตอมไรทอจะสงผลตอการเจรญเตบโตของวยรน ดงน

๒.๑) กระตนการใชสารอาหารและผลตพลงงานภายใน

รางกายเพอการเจรญเตบโต ท�าใหอวยวะตางๆ ภายในรางกายนนไดรบ

สารอาหารอยางเพยงพอ และกอใหเกดพลงงานในการด�าเนนชวต ซงจะ

ชวยใหการเจรญเตบโตของรางกายเปนไปตามวย

๒.๒)กระตนการเจรญเตบโตของรางกายระบบตอมไรทอ

จะมหนาทในการผลตฮอรโมนทเรยกวา โกรทฮอรโมน ซงมหนาทชวย

ในการเจรญเตบโตของรางกาย โดยไปกระตนใหเซลลทกสวนของรางกาย

ใหมการเพมขนาดและจ�านวน ซงสงผลใหรางกายมโครงสรางทใหญขน

กระดกแขน ขา มการเจรญเตบโตมากขน หากขาดฮอรโมนดงกลาวน

จะมผลท�าใหการเจรญเตบโตนนผดปกต เปนผใหญทมรปรางเตยแคระ

หรอถาหากมโกรทฮอรโมนมากเกนไป กอาจท�าให

รปรางใหญโตเกนกวาคนปกตไดคนแคระทเกดจากการขาดโกรทฮอรโมน จะมลกษณะรางกายทเตยเลกผดปกต

1๕

๘)ตอมเพศ(Gonad) ในเพศชาย คออณฑะสวนตอมเพศในเพศหญง คอ รงไข

ภาพวาดตดขวางแสดงอวยวะสบพนธภายในเพศชาย

ภาพวาดตดขวางแสดงอวยวะสบพนธภายในเพศหญง

๘.๑) อณฑะ (Testis) ท�าหนาท

สรางตวอสจ ซงเปนเซลลสบพนธของเพศชาย

และท�าหนาทผลตฮอรโมนของเพศชายออกมา

คอ เทสโทสเตอโรน (Testosterone) ท�าใหเกด

การเปลยนแปลงของเพศชายในชวงวยรนขน

เชน มเสยงหาว มหนวดเครา กลามเนอเปนมด

มขนขนตามแขน ขา รกแร อวยวะเพศ และม

ความรสกทางเพศ เปนตน

๘.๒)รงไข (Ovary) มหนาท

สรางไข ซงเปนเซลลสบพนธของเพศหญงและ

ผลตฮอรโมน คอ เอสโตรเจน (Estrogen)

และโพรเจสเทอโรน (Progesterone) โดยจะท�า

ใหเกดการเปลยนแปลงทแสดงใหเหนถงลกษณะ

ของเพศหญงเมอเขาสวยรน เชน เสยงแหลม

เตานมเจรญเตบโต สะโพกผาย ผวพรรณเปลงปลง

มขนบรเวณรกแรและอวยวะเพศ มประจ�าเดอน

และมความรสกทางเพศ เปนตน

ทอนาอสจ

ตอมลกหมาก

อณฑะ

ถงอณฑะ

องคชาต

ชองคลอด

ทอนาไข

เยอบมดลก

มดลก

รงไข

http://www.aksorn.com/LC/He/M1/03EB GUIDE14

ควรดมนำาสะอาด หรอนำาผลไมแทนนำาอดลม และเครองดมทมแอลกอฮอล เพอประสทธภาพการทำางาน ทดของระบบตอมไรทอ

การนอน หรอการหากจกรรมนนทนาการเพอคลายเครยด เชน การท�างานอดเรก หรอการทองเทยว

พกผอน เปนตน

๖. ในกรณทเกดความผดปกตของรางกาย ควรรบไปพบแพทยและปรกษาแพทยทนท

๓.ความสมพนธของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ ระบบประสาทกบระบบตอมไรทอนนท�างานรวมกนเปนสวนใหญ โดยอาจเรยกระบบของ

การท�างานทมความสมพนธกนของทงสองระบบนวา ระบบประสานงาน โดยพบวาระบบประสาท

จะท�าหนาทเปนตวสงการใหตอมไรทอท�างาน เนองจากระบบประสาทไมสามารถสงหรอควบคมให

อวยวะหรอรางกายบางสวนใหท�างานไดโดยตรง แตตองอาศยระบบตอมไรทอทจะสรางฮอรโมนเพอ

ไปกระตนหรอบงคบอวยวะเปาหมายใหท�างาน หรอใหเกดการปรบสมดลของรางกายขน

การท�าใหรางกายอยในภาวะสมดลอยเสมอนนเปนสงจ�าเปน โดยกระบวนการดงกลาวจะเกด

จากฮอรโมนทตอมไรทอสราง ซงจะซมเขาสหลอดเลอดฝอยทมาเลยงตอมไรทอแลวเขาสระบบ

ไหลเวยนเลอดของรางกายไปสอวยวะตางๆ ของรางกาย ในขณะเดยวกนพบวาเซลลประสาทและ

ระบบประสาทกจะท�าหนาทควบคมการหลงฮอรโมนของตอมไรทอดวยเชนกน โดยพบวาระบบ

ประสาทสามารถท�างานในลกษณะของการประสานงานกบตอมไรทอไดใน ๒ ทาง คอ

๒. ออกก�าลงกายอยางสม�าเสมอ เพอชวยท�าใหรางกายแขงแรง โดยในระหวางท

รางกายไดออกก�าลงกาย ตอมไรทอบางอยาง เชน ตอมหมวกไต ตอมใตสมอง จะถกกระตนให

หลงฮอรโมนมากขน รางกายจะสะสมกลโคส

เกบไวในตบและกลามเนอ เพอเปนพลงงาน

ส�ารองไวส�าหรบใชในระหวางการออกก�าลงกาย

ส�าหรบวตามนซจะถกเกบไวในตอมหมวกไต

โดยสงเหลานจะชวยท�าใหระบบตอมไรทอ

ท�างานมประสทธภาพมากขน

๓. เลอกรบประทานอาหารทม

ประโยชนตอรางกาย และไดสดสวนทเหมาะสม

๔. ควรดมน�าสะอาด วนละ ๖-๘

แกว และน�าผลไม แทนเครองดมประเภทน�า

อดลม ตลอดจนหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอล

ตางๆ และเครองดมทมสวนผสมของคาเฟอน

๕. พกผอนอยางเพยงพอดวย

17

๒.๓)กระตนการเจรญเตบโตทางเพศ ระบบตอมไรทอ โดยเฉพาะตอมเพศ

มหนาทส�าคญในการกระตนการเจรญเตบโตของอวยวะทมความเกยวของกบการสบพนธใหมการ

เพศหญงและเพศชายเมอเขาส วยร น จะมพฒนาการทางเพศทแตกตางกนไปอยางเหนได ชด เนองจากการหลงฮอรโมนทผลตโดยระบบตอมไรทอ

เจรญเตบโต และมความพรอมในการท�าหนาท

ของตนเอง เชน มการผลตอสจในเพศชาย

และมการตกไขในเพศหญง เปนตน

๓)ระบบตอมไรทอทมผลตอพฒนาการระบบตอมไรทอมความส�าคญและ

สงผลตอพฒนาการของวยรน ดงน

๓.๑) เกดพฒนาการท

เหมาะสมกบวย โดยระบบตอมไรทอจะท�างาน

รวมกบระบบประสาทท�าใหอวยวะตางๆ มความ

พรอมในการท�าหนาทของตนเอง เพอใหเกด

พฒนาการทถกตองตามมา ดงรายละเอยดท

กลาวไปแลวขางตน

๓.๒)กระตนใหเกดพฒนาการ

ทางเพศทเหมาะสม โดยระบบตอมไรทอจะ

ผลตฮอรโมนทควบคมการท�างานของระบบ

สบพนธ ออกมา ใหท�าหนาทในการกระต นเซลลสบพนธ และยงกระตนการสรางและหลงฮอรโมนของตอมเพศ ซงมผลตอสวนตางๆ

ของอวยวะเพศและอวยวะอนๆ ทเกยวของ ใหเจรญเตบโตและท�างานไดอยางสมบรณ ท�าให

วยร นเกดพฒนาการทางเพศทสอดคลองกบเพศของตนเอง เชน เพศชายจะมเสยงหาว

มหนวดเครา มกลามเนอเปนมด มขนขนตามแขน ขา รกแร อวยวะเพศ เปนตน ในขณะท

เพศหญงจะมเสยงแหลม ผวพรรณเปลงปลง เตานมเจรญเตบโต สะโพกผาย มขนบรเวณรกแร

และอวยวะเพศ มประจ�าเดอน เปนตน

๒.3 การดแลรกษาระบบตอมไรทอใหท�างานตามปกต

การดแลรกษาระบบตอมไรทอใหสามารถท�างานไดตามปกตนน มขอแนะน�า ดงน

๑. หมนส�ารวจและดแลสขภาพตนเองอยางสม�าเสมอในการวดอตราการเจรญเตบโต

ของรางกายใหเปนไปตามเกณฑมาตรฐาน ซงเปนการบงชถงการท�าหนาทประสานงานรวมกนของ

ระบบตางๆ ในรางกายอนเปนผลมาจากการท�างานของระบบตอมไรทอ

16

เสรมสาระ

ไมเกรนกบวยรน

ปญหาสขภาพของวยรน เก ยวกบสมองนนมมากมายหลายโรค ในทนจะขอยกตวอยาง โรคปวดศรษะขางเดยว หรอทรจกกนดในนามของโรคไมเกรนซงเปนโรคทใกลตวและสามารถพบไดบอยทงในเดกและผใหญ โดยผหญงจะมโอกาสเปนโรคนมากกวาผชายถง๓เทา ในแตละคนโรคนจะมสาเหตการเกดตางกนไป อาท ความเครยด ความวตกกงวลเหนดเหนอยสภาพแวดลอมอาหารบางอยางการมประจำาเดอนพกผอนหรอนอนหลบนอยหรอมากเกนไปยาบางชนดเปนตน อาการของโรคปวดศรษะขางเดยว แบงออกไดเปน๕ระยะดงน

ระยะแรก คอ ระยะเตอน ผปวยอาจมอาการหาวนอน (โดยไมไดงวง) วงเวยนศรษะ หวอยากรบประทานอาหารหวานๆ กระหายนำา อารมณแปรปรวนในบางรายอาจรสกเครยดหวนไหวซมเศรา

ระยะทสอง คอ ระยะภาพเตอน ผปวยจะรสกเหมอนมแสงสวางจาทดานหนาลกตาและอาจมอาการ

การทำางานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ มความสำาคญตอการเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน โดยจะตองทำางานประสานสมพนธกน เพอทำาใหอวยวะตางๆ สามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพ เราจงควรสรางเสรมสมรรถภาพและประสทธภาพในการทำางานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ โดยการหมนสำารวจดแลสขภาพของตนเองอยางสมำาเสมอ การออกกำาลงกาย การรบประทานอาหารทมประโยชน การพกผอนทเพยงพอ รวมถงควรรบปรกษาแพทยเมอสงเกตพบความผดปกตของรางกาย ซงเราทกคนควรทจะฝกปฏบตจนเปนนสย เพอสขภาพทดของตนเองตลอดไป

ปวดศรษะขางเดยวเกดขน

ระยะทสามคอระยะปวดศรษะผปวยจะมอาการปวดศรษะขางเดยวบางรายรสกเหมอนกำาลงจะวบไดกลนแปลกๆหรออาจมเสยงในหดวย

ระยะทส เปนระยะผอนคลาย โดยอาการจะคอยๆ ทเลาลงจนหายไปเองภายใน ๒-๗๒ ชวโมง ซงผปวยจำานวนมากจะมอาการดขนหลงจากไดนอนหลบหรอพกผอนในหองมดๆและบางคนอาจดขนหลงจากไดอาเจยน

ระยะทหาคอระยะหมดแรงผปวยจะมอาการหมดเรยวหมดแรงแมอาการปวดศรษะจะหายไปแลวกตาม

ไมเกรนสามารถเปนไดทงเดกและผ ใหญ โดยผ หญงจะมโอกาสเปนมากกวาผชาย

1๙

การทวยรนมภาวะรางกายทสมดล สามารถทจะปฏบตกจกรรมตางๆ ไดเปนอยางดนน เปนผลมาจากการทำางานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอททำางานประสานสมพนธกนไดอยางมประสทธภาพ

๑)ทางตรง พบไดในกลมของตอมไรทอทเจรญมาจากกลมเนอเยอประสาท จงม

ระบบประสาทมาควบคมโดยตรง เมอถกกระตนโดยระบบประสาทกจะมการหลงฮอรโมนทนท

ไดแก สวนหลงของตอมใตสมองและสวนในของตอมหมวกไต

๒)ทางออม พบวามการสรางสารจากเซลลประสาทในสมองบางสวนสงมาเกบไว

ตามเสนใยประสาท แลวปลอยเขาสกระแสโลหต เมอมการกระตนกระแสประสาทจากสวนของ

สมองทเกยวของไปควบคมการหลงฮอรโมนของตอมไรทอ ไดแก การควบคมการหลงฮอรโมน

จากสวนหนาของตอมใตสมอง เปนตน

นอกจากน ยงพบวาระบบตอมไรทอนนจะมการกระจายอยทวรางกาย ท�าใหมขด

ความสามารถในการสงการหรอชวยในการท�างานของอวยวะไดดกวาระบบประสาททมแคเพยง

เสนประสาทมาทวรางกาย แตศนยสงการอยทสมองและไขสนหลงเทานน

ดงนนการท�างานของระบบประสาทจงตองอาศยระบบตอมไรทอชวยท�างาน แตในทาง

กลบกน กพบวาการท�างานของระบบตอมไรทอจะไมสามารถท�าหนาทของตนเองไดสมบรณแบบ

หากขาดการสงการจากระบบประสาท ซงจะสามารถเหนไดจากความส�าคญของระบบประสาท

และระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน ดงทไดกลาว

ไปแลวขางตน

1๘

ค�าถาม ประจ�าหนวยการเรยนร

กจกรรม สรางสรรคพฒนาการเรยนร

๑. เพราะเหตใด ระบบประสาทจงมผลตอการด�ารงชวตของตนเอง

๒. นกเรยนจะมวธการดแลรกษาระบบประสาทของตนเองอยางไรบาง เพอปองกนการเสอมถอยของ

ระบบประสาทกอนวยอนควร

๓. นกเรยนคดวา โรคใดทเกดจากความผดปกตของระบบตอมไรทอทพบไดบอย และมกเกดมาจาก

สาเหตใด

๔. หากระบบประสาทมความผดปกต นกเรยนคดวาจะสงผลกระทบตอการท�างานของระบบตอมไรทอ

หรอไม เพราะเหตใด

กจกรรมท ๑ นกเรยนจดท�าแผนผงแสดงโครงสรางของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

พรอมทงบอกหนาทและโรคหรอปญหาทางสขภาพทเกดจากการท�างานทบกพรอง

ของอวยวะตางๆ ในระบบประสาทและระบบตอมไรทอลงในแผนผงทแสดง

กจกรรมท ๒ นกเรยนแบงเปนกลม โดยสมาชกในแตละกลมชวยกนระดมความคดเกยวกบ

การดแลรกษาการท�างานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอใหท�างานตามปกต

แลวสงตวแทนออกมาน�าเสนอหนาชนเรยน

กจกรรมท ๓ นกเรยนแตละคน ท�าบนทกการปฏบตตนเพอการดแลระบบประสาทและระบบ

ตอมไรทอใหท�างานตามปกตเปนระยะเวลา ๑ เดอน แลวน�าผลมาอภปรายรวมกน

เพอเปนแนวทางในการปฏบตตนทถกตอง

ตวอยางตารางบนทก

กจกรรมท ๑ นกเรยนจดท�าแผนผงแสดงโครงสรางของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

กจกรรมท ๒ นกเรยนแบงเปนกลม โดยสมาชกในแตละกลมชวยกนระดมความคดเกยวกบ

กจกรรมท ๓ นกเรยนแตละคน ท�าบนทกการปฏบตตนเพอการดแลระบบประสาทและระบบ

วนท การปฏบตตน ดแลระบบ

๑ ม.ค. ๕๖ สวมหมวกนรภย ระบบประสาท

๒๐