DIVERZIJA NACIONALNI I UPOREDNI ASPEKT SEMINARSKI RAD

REPUBLIKA SRPSKAUNIVERZITET SINERGIJA

FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITUBANJA LUKA

Predmet: KRIVIČNO PRAVO

Tema: DIVERZIJA NACIONALNI I UPOREDNI ASPEKT

SEMINARSKI RAD

Mentor: Student:

Prof .dr Zdravko Skakavac Dragan Kićanović

13

Diverzija nacionalni i upredni aspekt Dragan Kićanović

Banja Luka,Oktobar 2011. Godine

Sadržaj:

1 Uvod....................................................................................................................................32 Diverzija pojam, karakteristike i sredstva izvršenja............................................................4

2.1 Način saznanja i obezbeđenja mesta izvršenja diverzije..............................................42.2 Vršenje uviđaja i razjašnjavanje diverzije....................................................................52.3 Postupak otrivanja diverzanta......................................................................................6

3 Kazna za diverziju...............................................................................................................84 Diverzantska dejstva............................................................................................................95 Zaključak...........................................................................................................................126 Literatura...........................................................................................................................13

13


1 Uvod

U istoriji ratne vještine diverzija (lat. diversio — odvraćanje pažnje), kao specifičan

oblik ofanzivnih ratnih dejstava, različito se definiše, što prirodno proizlazi iz činjenice da se

pri objašnjenju ovog pojma ne polazi od istih kriterijuma: klasne suštine cilja i karaktera rata i

osnovnih faktora njegovog vođenja, kao što su moralni, tehnički, prostor, vrijeme, živa sila i

ratna vještina.

Ako imamo sve ovo u vidu, onda je jasno da diverzije, po svom obimu, načinu

izvođenja, primjeni sredstava, objektima dejstva, jedinicama koje ih izvode i sveukupnim

rezultatima, poprimaju u pojedinim etapama razvoja ratne tehnike i vještine i odnosa snaga

različitu ulogu i mjesto u pravednim — oslobodilačkim, odbrambenim i revolucionarnim

ratovima u odnosu na nepravedne — osvajačke i imperijalističke ratove.

Upravo zbog toga klasična definicija diverzije — kao samostalne akcije odvojene od

glavnih ili pomoćnih snaga (bez neposredne operativne i taktičke veze s njima), čiji je cilj

odvlačenje neprijateljskih snaga i pažnje sa određenog pravca, dijela fronta i ratišta, te rušenja

ili uništavanja objekata na teritoriji protivnika ili pod njegovom kontrolom — ne može da

odgovori svim uslovima vođenja rata, posebno u savremenoj epohi oslobodilačkih,

odbrambenih i revolucionarnih ratova.

Divrezantska dejstva u ratu (diverzantske akcije, odnosno diverzije, kako su najčešće

nazivane) po svome obilježju su, u većini slučajeva, neočekivane, prikrivene, vješto smišljene

i organizovane akcije usmjerene na razaranje (rušenje), oštećenje ili potpuno uništenje

neprijateljskih materijalnih dobara i žive sile, radi narušavanja morala, stvaranja opšte

nesigurnosti i slabljenja ratnog potencijala neprijatelja.

13


2 Diverzija pojam, karakteristike i sredstva izvršenja

Diverzija (iz latinskog jezika diversus: = „različito“, „raznoliko“ označava distrakciju,

devijaciju, ili neočekivani napad. Na engleskom govornom području pojam diversion znači

„izmjena“ ili „preusmjeravanje“ a koristi se i kao dio pravnog jezika.1

Krivično delo diverzije, može se izvršiti -rušenjem, -paljenjem i –uništavanjem ili –

oštećenjem navedenih objekata. Bitan uslov za postojanje ovog krivičnog djela je da je ono

učinjeno u namjeri ugrožavanja ustavnog uređenja ili bezbednosti R.Srpske, što u postupku

razjašnjavanja i dokazivanja treba i utvrditi jer, u suprotnom, neće postojati ovo krivično delo.

Pod radnjom rušenjem podrazumjeva se upotreba neke mehaničke sile za uništenje ili

oštećenje određenih objekata, dok se pod radnjom paljenja smatra dovođenje pojedinih

objekata u vezu sa vatrom i njihovo djelimično ili potpuno uništenje sagorjevanjem.

Imajući u vidu razne objekte napada i njima prilagođene radnje izvršenja, može se

govoriti o ekonomskoj, vojnoj i političkoj diverziji, a cilj je uvek napad na postojeći

društveno politički sistem i ugrožavanje spoljne i unutrašnje bezbednosti. Akt izvršenja

diverzije podrazumjeva visok stepen spremnosti i organizovanosti učinilaca kao i

organizacije koja stoji iza njih. Za izvršenje diverzije upotrebljavaju se razna sredstva: -

minsko eksplozivna, -eksplozivi u čvrstom plastičnom i tečnom obliku, -kao i bombe velike

razorne moći.

2.1 Način saznanja i obezbeđenja mesta izvršenja diverzije

Posledice krivičnog dela diverzije u vidu rušenja, razaranja, oštećenja i uništenja raznih

privrednih, vojnih i drugih objekata vidno se manifestuju, tako da se ubrzo sazna za izvršenje

ovog krivičnog dela. Tim pre što učinilac teži da za izvršenje diverzije sazna viši krug ljudi.

U postupku operativnog rada i mogućnosti saznanja najbolje je kad se blagovremeno

sazna za pripremanje diverzije i na vreme spreče moguće posledice. Do ovakvih saznanja

dolaze bezbednosno obavještajne agencije primenom odgovarajućih sredstava i metoda.

1 http://hr.wikipedia.org/wiki/Diverzija

http://hr.wikipedia.org/wiki/Latinski_jezik

http://hr.wikipedia.org/wiki/Diverzija

13


Po saznanju da je izvršena diverzija započinje operativna djelatnost organa unutrašnjih

poslova na prikupljanju dokaza i otkrivanju i pronalaženju učinilaca krivičnog djela. Prva

radnja jeste organizovanje hitnog izlaska na lice mjesta i obezbjeđenje mjesta diverzije.

Za obezbjeđenje mjesta lica diverzije nužan je veći broj operativnih radnika uključujući

i uniformisane radnike policije koji po pravilu prvi stižu na mjesto događaja. Prvi

zadatakprilikom obezbjeđenja lica mjesta jeste pružanje adekvatne medicinske pomoći

povređenim licima. 2 Nakon toga, u zavisnosti od sredstava izvršenja diverzije treba preduzeti

mjere bezbednosti kako ne bi došlo do naknadne eksplozije. Takođe je nužno hitno

preduzimanje mjera na obezbeđenju i zaštiti tragova i predmeta koji su u vezi sa diverzijom i

njenim učiniocima.

Po dolasku ekipe za uviđaj, dužnost rukovodioca ekipe za obezbjeđenje lica mjesta jeste

da informiše istražnog sudiju i dr. članove uviđajne ekipe o zatečenom stanju i prikupljenim

podatcima i preduzetim mjerama.

2.2 Vršenje uviđaja i razjašnjavanje diverzije

Kao što je neophodan hitan izlazak i obezbeđenje mesta, isto je tako kriminalistički i

procesno značajan brz izlazak uviđajne ekipe i započinjenje vršenja uviđaja.Ekipa za vršenje

uviđaja treba da bude snabdjevena opremom i sredstvima koji su proizvod savremenih

naučnih i tehničkih dostignuća. U određenim slučajevima mogu se koristiti i službeni psi.

Prvo se vrši statička faza uviđaja u kojoj se opisuje i fiksira zatečeno stanje na licu

mjesta putem zapisnika, foto elaborata video snimka i skicom lica mjesta.

Potom sledi dinamički deo uviđaja u kojem će se pretražiti celokupno lice mesta, s

ciljem pronalaska vidljivih tragova i mikro tragova i predmeta, te njihovo stručno prikupljanje

i pakovanje radi odgovarajućih vještačenja.

Potpuno i stručno izvršen uviđaj trebalo bi da da odgovor na većinu zlatnih pitanja

kriminalistike. Tokom uviđaja moguće je utvrditi: -dali su za izvršenje diverzije bile nužne

određene pripreme, -put dolaska, prostor kretanja i boravka na licu mjesta, vreme boravka i

2 Pavišić, B., Modly, D., Veić, P. Kriminalistika 1, Golden marketing - Tehnička knjiga, Zagreb , 2006.

13


pravac napuštanja mesta događaja od učinioca, -mesta odakle su se mogle videti ili čuti vidne

i čujne manifastacije diverzije.

Prema porjeklu predmete i tragove uglavnom možemo podeliti u tri osnovne grupe:

tragove sredstva izvršenja diverzije,

tragove učinioca diverzije i

ostale tragove i predmete. 3

Veštak specijalista za oblast protivdiverzione zaštite i poznavalac eksplozivnih

sredstava treba da odgovori o kojoj se vrsti eksploziva radi, o principu rada mehanizma,

načinu funkcionisanja eksplozivne naprave... Ukoliko je učinilac upotrebio i vatreno oružje,

pažnju treba obratiti i na pronalaženje ispaljenih projektila i čaura.

Tragovi učinioca takođe mogu biti raznovrsni u zavisnosti od mesta izvršenja, rada,

ponašanja i predostrožnosti učinioca. Mogu se naći i tragovi papilarnih linija, kose, krvi,

odeće, a sve to može ukazati na eventualno povređivanje učinioca, oštećenu obuću i odjeću i

doprinjeti njegovoj identifikaciji.

2.3 Postupak otkrivanja diverzanta

Kriminalistička obrada počinje odmah po saznanju o izvršenoj diverziji, odnosno čim

prvi prikupljeni podatci omogućuju njihovo operativno korištenje.

U sklopu prvih mjera koje treba prduzeti su mjere sprečavanja bekstva učinioca

odnosno njegovo pronalaženje i hvatanje. Stim ciljem neophodno je obavjestiti sve oragne

unutrašnjih poslova na području države a posebno insistirati na opertavnoj djelatnosti

susjednih organa unutrašnjih poslova.

Kao polazna osnova za primjenu indicijalnog metoda u pravcu otkrivanja i pronalaženja

učinioca diverzije služe sledeće indicijalne činjenice:

kompletan uviđajni materijal;

zapisnik o uviđaju;

3 Pavišić, B., Modly, D., Veić, P. : Kriminalistika 1, Golden marketing - Tehnička knjiga, Zagreb, 2006.

13


skica lica mesta;

foto elaborat;

video kaseta;

materijalni dokazi;

tragovi i predmeti krivičnog dela i učinioca;

vještački nalaz i mišljenje eksperata u odnosu na pronađene tragove i predmete;

sudsko medicinski nalaz u slučaju smrti il povrede lica;

zapisnik o salušanju svedoka;

iskazi lica sa kojima je obavljen iformativni razgovor;

prikupljene informacije lica koja su obezbeđivala lice mesta;

podatci kojima rasplaže služba državne bezbednosti.4

Sa otkrivenim i uhvaćenim učiniocem diverzije treba obaviti detaljan razgovor.

Razgovor sa učiniocem treba da omogući potpuno razjašnjenje diverzije, počevši od motiva,

priprema, pomagača, načina izvršenja.

U međunarodnom ratnom pravu diverzant (priznat borac) isto tako je i pojedinac —

organizovan pripadnik pokreta otpora koji na okupiranoj ili vlastitoj teritoriji nanosi štetu

neprijateljskoj živoj sili, tehničkim sredstvima i objektima, a pri tome postupa po odredbama

Haških pravila o vođenju rata na suvom iz 1907. i Ženevskih konvencija iz 1949. godine.

Međutim, u toku drugog svjetskog rata nacističke države i njihovi sateliti su na okupiranim

teritorijama, posebno na području Jugoslavije, masovno uništavali stanovništvo radi

»odmazde zbog napada na okupacione oružane snage«, optužujući istovremeno oslobodilačke

pokrete zbog nedozvoljenih akcija po međunarodnom ratnom pravu.

Upravo se radilo suprotno: agresor je na okupiranoj teritoriji svoje trupe angažovao u

borbi protiv cjelokupnog stanovništva, dok su pripadnici oslobodilačkih pokreta svoje akcije

usmjeravali na neprijateljsku živu silu i ratnu tehniku.

4 www.besplatnapravnapomoc.rs/krivicno-pravo/diverzija

http://www.besplatnapravnapomoc.rs/krivicno-pravo/diverzija

13


3 Kazna za diverziju

Ko u namjeri ugrožavanja ustavnog uređenja ili bezbjednosti Republike Srpske

rušenjem, paljenjem ili na drugi način uništi ili ošteti industrijski, poljoprivredni objekat,

saobraćajno sredstvo, uređaj ili postrojenja, uređaji sistema veze, uređaj javne upotrebe za

vodu, toplotu, gas ili energiju, branu, skladište, zgradu ili kakav drugi objekt koji ima veći

značaj za bezbjednost ili snabdijevanje rađana ili za privredu ili funkcionisanje javnih službi,

kazniće se zatvorom od tri do petnaest godina.5

Ovo krivično djelo sadrži samo KZ RS. Diverzija spada u subverzivna djela, terorističke

akte koji pogađaju privredne potencijale RS, što može imati mnogostruke štetne posljedice za

ekonomski razvoj i ekonomsku moć kako RS, tako BiH. S obzirom na mjesto ovog djela,

može se reći da je objekat njegove zaštite privredni sistem, njegova materijalna osnova, a time

istovremeno i društveni poredak i bezbjednost RS. Na to upućuje i ograničenje objektivne

strane ovog djela na važne objekte privrede, kao i navedena namjera kao posebno subjektivno

obilježje njegovog subjektivnog bića.

Krivično djelo čini ko u namjeri ugrožavanja ustavnog uređenja ili bezbjednosti RS

rušenjem, paljenjem ili na drugi način uništi ili ošteti industrijski, poljoprivredni objekat,

saobraćajno sredstvo, uređaj, uređaj ili postrojenje, uređaj sistema veze, uređaj javne upotrebe

za vodu, toplotu, gas ili energiju, branu, skladište, zgradu ili kakav drugi objekat koji ima veći

značaj za bezbjednost ili snabdijevanje građana ili za privredu ili funkcionisanje javnih službi.

Radnja izvršenja djela je uništavanje ili oštećenje navedenih objekata koje može da se

vrši, kako rušenjem ili paljenjem, tako i svakom drugom radnjom koja može dovesti do

uništavanja ili oštećenja objekata koji imaju veći značaj za privredu ili za bezbjednost ili

snabdijevanje građana, odnosno za privredu ili funkcionisanje javnih službi.6

Ako nisu u pitanju takvi objekti odnosno ako su objekti manjeg značaja, može se raditi

o nekom imovinskom ili opšteopasnom krivičnom djelu (pri postojanju navedene namjere u

ovakvim slučajevima prema nekim autorima postoji nepodobni pokušaj, npr. Bačić). Značaj

objekta i stepen njegovog oštećenja, odnosno onesposobljavanja ocjenjuje se na osnovu

konkretnih okolnosti svakog slučaja, uzimajući u obzir i mogućnost postizanja cilja koji je bio

motiv djelovanja izvršioca. Vlasnička pripadnost objekta nije bitna za postojanje djela.

5 Član 15.stav (2) Krivičnog zakona Republike Srpske6 www.besplatnapravnapomoc.rs/krivicno-pravo/diverzija


13


Djelo je dovršeno uništenjem ili oštećenjem navedenih objekata. Oštećenje ili uništenje

objekta je posljedica djela. Djelo spada u umišljajne delikte (direktni umišljaj). Subjektivna

strana djela obuhvata i namjeru ugrožavanja ustavnog uređenja ili bezbjednosti RS.7 Ova

namjera je osnov za razlikovanje od djela protiv imovine, odnosno djela protiv opšte

sigurnosti ljudi i imovine. Umišljaj treba da obuhvati značaj objekta djela. Stvaranje

zločinačkog udruženja radi vršenja djela i pružanje pomoći njegovom učiniocu predviđeni su

kao posebna krivična djela. Propisana kazna je zatvor od tri do petnaest godina, a za

kvalifikovane oblike najmanje deset, a ako je pri izvršenju djela učinilac umišljano lišio

života jedno ili više lica, najmanje deset godina ili kazna dugotrajnog zatvora.

4 Diverzantska dejstva

Diverzantska dejstva zauzimaju veoma značajno mjesto u kombinovanom i frontalnom

obliku oružane borbe i predstavljaju elemenat bojeva i operacija na ratištu. Stoga je i

razumljivo interesovanje za bogata iskustva diverzantskih dejstava u ratu. Razvoj savremene

ratne tehnike, doktrine iznenadnog i mulijevitog rata i politike svršenog čina učinili su

složenijim rad svih nosilaca otpora, ali nisu ni najmanje umanjili značaj diverzantskih

dejstava. Naprotiv, uočljiv je intenzivan porast interesovanja gotovo svih armija u svijetu za

ovu tematiku.

To potvrđuje i poslijeratna praksa nacionalnooslobodilačkih i revolucionarnih ratova u

Aziji, Africi i Latinskoj Americi. Zbog krupnih vojnih, političkih, ekonomskih, moralnih i

psiholoških efekata postizanih ovim borbenim dejstvima, o diverzantskim akcijama u ratu

pisali su mnogi učesnici i istoričari. Međutim, stiče se utisak da u našoj vojnoj teoriji i

stručnim časopisima bogata praksa rata nije našla odgovarajuće mjesto zbog toga što je još

uvijek nedovoljno izučena.

Nije slučajno što su diverzantska dejstva zauzimala istaknuto mjesto u ratnoj vještini

oružanih snaga oslobodilačkog pokreta i bila jedan od veoma bitnih elemenata inicijative

gotovo na svim nivoima komandovanja. Diverzantska dejstva, za koja su bile osposobljene

sve jedinice i nosioci otpora, izvođena su na cjelokupnoj teritoriji tokom čitavog rata u svim

borbenim uslovima, bez obzira na opšti odnos snaga na pojedinim područjima ili na ratištu u

7 Član 15.stav (2) Krivičnog zakona Republike Srpske

13


cjelini. U ukupnom obimu neprijatelj se — i pored angažovanja jakih snaga za obezbjeđenje

komunikacija, privrednih i drugih objekata i preduzimanja propagandnih, psiholoških i

represivnih mjera — nalazio u strategijskoj defanzivi tokom čitavog rata.

Diverzantska dejstva u ratu, u odnosu na dotadašnja iskustva, predstavljaju originalan

oblik vođenja oružane borbe. Ta originalnost se ogleda u masovnosti, planiranju i organizaciji

diverzantskih dejstava, nprimjeni snaga i sredstava, objektima izvođenja i rezultatima —

vojnim, ekonomskim, političkim, moralnim i psihološkim. Prema obimu, angažovanim

snagama i sredstvima, objektima dejstva, nivou planiranja i ukupnim rezultatima,

diverzantska dejstva imaju taktički, operativni i strategijski značaj. Ukupni rezultati velikog

broja diverzantskih akcija usklađenih po prostoru i vremenu predstavljaju bitnu komponentu

strategijske inicijative.

Preuzimanjem strategijske inicijative diverzantska dejstva se javljaju direktno u funkciji

operacija, kao najvišeg oblika vođenja oružane borbe. Pored toga, izvedene su i operacije čiju

sadržinu oružane borbe predstavljaju diverzantska dejstva teritorijalnih, operativnih i

specijalno obučenih diverzantskih jedinica.

Osnovni taktički elemenat diverzantske akcije u ratu su tajnost priprema, iznenađenje,

brzina dejstva, umješnost, inicijativa, snalažljivost i hrabrost, što omogućuje da se i manjim

snagama i sredstvima postignu zapaženi rezultati. Više ovako izvedenih samostalnih

diverzantskih akcija, međusobno povezanih i usklađenih sa ostalim borbenim dejstvima na

određenoj teritoriji, čine diverzantska dejstva. 8

Skup uzastopno izvedenih diverzantskih dejstava jedinstveno planiranih i usklađenih po

cilju, mjestu i vremenu na određenoj široj teritoriji (operativnoj zoni) predstavlja diverzantsku

operaciju.

Osjetljivost vojnih objekata (skladišta, baza, industrije, komunikacija, aerodroma,

plovnih objekata, komandnih mjesta i centara veze) na diverzantska dejstva i manjih grupa

boraca, ubačenih dijelova i ilegalaca, razvoj ratne tehnike i vještine, kao i karakter i

fizionomija ratnih dejstava u savremenoj epohi, uslovili su, naročito poslije drugog svjetskog

rata, potrebu intenzivnog izučavanja i izvlačenja iskustava iz ovog oblika ratnih dejstava.

Uzeto u cjelini — diverzantska dejstva u ratu, prema planiranju, organizovanju, načinu

izvođenja, snagama, sredstvima i objektima na kojima se izvode, ne mogu se svesti u klasične

šeme i pravilske odredbe.

8 Miloš Babić, Ivanka Marković;Osnovi krivičnog prava opšti dio

13


To su, u suštini, specifične ofanzivne, iznenadne, brze, tajno pripremane i vješto

izvedene akcije teritorijalnih, operativnih i specijalno obučenih diverzantskih jedinica, uz

aktivnu podršku, saradnju i učešće stanovništva, na objektima od posebnog značaja za

vođenje rata (komunikacije, privredni objekti, skladišta, baze, objekti riječnog, pomorskog i

vazdušnog saobraćaja, centri veze i štabovi) radi uništavanja ratnog potencijala i žive sile,

razvlačenja snaga i slabljenja morala okupatorskih, kvislinških i kolaboracionističkih jedinica

i, istovremeno, stvaranja povoljnih uslova za vođenje rata.

13


5 Zaključak

U literaturi nailazimo na shvatanje da je sabotaža (fr. sabotage) vid diverzije. Međutim,

pod pojmom »sabotaža« podrazumijevamo posebnu formu prikrivene i teže uočljive

subverzione aktivnosti usmjerene na stvaranje nesigurnosti kod protivnika, narušavanje

njegovog poretka i morala, te dezorganizaciju i onemogućavanje saobraćaja i proizvodnje radi

slabljenja ratnog potencijala. Sa diverzantskim dejstvima su povezane samo po cilju koji se

želi postići, a razlikuju se po obimu, sadržaju rada i načinu izvršenja.

Dok se u diverzantskim dejstvima rušenje objekata, uništavanje ratne tehnike i žive sile

i umanjivanje cjelokupnog ratnog potencijala protivnika izvodi neposredno — iznenadnom i

brzom akcijom, sabotaže se izvode tiho i prikriveno da bi se dobio utisak slučajnosti ili

nesreće.

Efekat diverzantskog dejstva se uočava odmah po njegovom izvođenju, dok posljedice

sabotaže mogu nastupiti znatno kasnije i veoma teško se otkrivaju njeni izvršioci. Sem toga,

iz vršilac sabotaže je, načelno, lice koje ima legalan pristup do objekta. Sabotaža ima više

karakter oštećenja materijalno-tehničkih sredstava ili namjerno ostavljanje neispravnosti na

njima.

Planski ih izvode organizovane grupe i pojedinci različitim sredstvima i metodama.

Masovno su primjenjivane u drugom svjetskom ratu (na veoma različitim objektima privrede,

saobraćaja, vojne industrije naoružanja i opreme) kao vid otpora stanovništva na okupiranim

teritorij ama.

Kroz istoriju ratne vještine diverzantska dejstva su se razvijala od prvih elementarnih

oblika do diverzantskih operacija. Tako su u toku drugog svjetskog rata formirane i posebne

jedinice za ovakav oblik vođenja oružane borbe (komando-jedinice u britanskoj vojsci,

rendžeri u armiji SAD, trupovi u njemačkoj armiji itd).

13


6 Literatura

1. Osnovi krivičnog prava; Miloš Babić, Ivanka Marković (Opšti i posebni dio) Banja

Luka 2008. Godina

2. Krivični zakon Republike Srpske

3. Web sajt www.besplatnapravnapomoc.rs/krivicno-pravo/diverzija

4. Web sajt http://hr.wikipedia.org/wiki/Diverzija

5. Pavišić, B., Modly, D., Veić, P.: Kriminalistika 1, Golden marketing - Tehnička

knjiga, Zagreb , 2006. Godina

http://hr.wikipedia.org/wiki/Diverzija


Documents

DIVERZIJA NACIONALNI I UPOREDNI ASPEKT SEMINARSKI RAD