Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa
ngawujud,
enggoning nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian
lolongkrang
Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa
Barat.
Hasil garapan tim panyusun tèh aya dua rupi buku nyaèta buku
murid
sareng buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum
Daerah, hususna
ngeunaan pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana
Permendikbud
No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui,
sanès
mung buku wungkul bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih
ngawengku
Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng
Rencana
Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013,
hususna
ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Jawa
Barat tiasa
dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna
dialajar
ngeunaan basa jeung sastra daèrah, dipiharep dina diri murid aya
parobihan
anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude ), boh pangaweruhna
(knowledge ), boh
kamampuh ngagunakeun katut karancagèan ( performance;
behavior ). Singgetna
mah èta unsur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi.
Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama
enggoning
ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji
hipotèsis
basajan, saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan
Kurikulum
2013, tangtosna gè kalebet guru basa daèrah deuih, tinangtos èta
kurikulum bakal
tiasa diimplemèntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina
nataharkeun
sareng ngaronjatkeun kompetènsi guru tèh, di antawisna ku cara
nysusun buku
padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah kènging pangajèn.
tétéla dina dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum 2013
téh tiasa
ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045
nu badé
dongkap.
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
Pembina Utama Madya
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara
nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu
diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng
Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemén-elemén parobihan
anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku: Standar
Kompeténsi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, sareng Standar
Penilaian. Éta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku
sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancén tugas di
SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa
Sunda,sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng
buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten buku babon anggoeun
di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun
sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar
materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu
raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar
silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé mangrupi
pangjembar buku murid.
Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku
guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun,
nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintik
sareng penilaian auténtik. Hal ieu dumasar kana karakteristik
Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintik sareng penilaian
auténtik dina prosés pangajaran.
Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran
Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor
423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan
Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA,
SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé
PANGBAGÉA
vi
dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013,
ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada
Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.
Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur
janten cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung
sastra daerah, anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng
mekarkeun basa jeung sastra daérah, ngalangkungan jalur atikan di
Jawa Barat.
Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku
margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur
kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan,
supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman.
Bandung, Desember 2013 Kepala Balai Pengembangan Bahasa
Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.
Pembina Tk. I NIP. 196110051986031014
vii
Kurikulum 2013 téh saéstuna mah masih kénéh Kurikulum Berbasis
Kompeténsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panéka jaman,
utamana mah kompeténsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad,
daék teu daék kabutuh karancagéan dina rupining widang, nu
ngawengku kamekaran téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK)
milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung éta hal, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial),
kaweruh, jeung kapar igelan nu dipaké dadasar dina Kur ikulum
2013 kudu ngaheulakeun pentingna karancagéan jeung komunikasi.
Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah perlu ogé niténan
kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka média jeung wahana
pangajaran basa Sunda.
Kompeténsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana
kompeténsi dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional.
Kompeténsi nu dipiharep ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka
kamampuh mikir jeung paripolah nu rancagé dina ranah nyamuni
(abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh téh diécéskeun dina
kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun minangka kaweruh basa Sunda
anu bener tur merenah, ngéntép seureuh, sarta luyu jeung kontéks
situasi. Éta kamampuh ogé dirarancang dina prosés pangajaran
winangun papancén ( project based learning ) jeung
ngoréhan (discovery learning ) anu nyoko kana léngkah-léngkah
nu ilmiah (saintik) kayaning niténan, nanya, nyoba, nalar, jeung
ngedalkeun (ngomunikasikeun).
Ieu buku tuturus guru téh ngawincik tarékah minimal nu kudu
dipilampah ku guru dina nuyun murid ngahontal kompeténsi nu
dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid
diperedih gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh perkara
basa jeung sastra Sunda, anu engkéna parigel maké basa Sunda.
Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra
PANGJAJAP
Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep.
Keur ngahontal éta tujuan, peran jeung karancagéan guru kacida
diperlukeunana.
Tangtu waé ieu buku téh réa kénéh kahéngkéranana. Panyawad katut
pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara
dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
ix
PANGBAGEA: 1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
_iii 2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian
Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat _v
PANGJAJAP _vii
BAB I: PITUDUH UMUM A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
......................................................... 2 B.
Padika Make Buku Tuturus Guru
..................................................... 2 C.
Tatapakan Formal
...........................................................................
4 D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran
..................................... 4 E. Standar Kompetensi
Lulusan (SKL) .................................................. 5
F. Proses Pangajaran
............................................................................
5 G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas
XI
SMA/SMK/MA/MAK
...................................................................
6
Pangajaran 3: Puisi Mantra A. Maca Mantra
..................................................................................
24 B. Nengetan Purwakanti dina Mantra
.................................................. 26 C. Nganalisis
Gaya Basa dina
Mantra..................................................... 27 D.
Nengetan Wirahma dina Mantra
...................................................... 28 E.
Ngabandingkeun Papasingan Mantra
................................................ 29
Pangajaran 4: Novel A. Nengetan Sempalan Novel
............................................................... 31
B. Nyangkem Unsur Novel
..................................................................
32 C. Neuleuman Unsur-unsur Novel
....................................................... 33 D.
Nganalisis Tingkesan Novel
............................................................. 34 E.
Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel
........................................... 34
Pangajaran 5: Pedaran Pakeman Basa A. Nyangkem Babasan jeung
Paribasa ................................................... 36 B.
Nyangkem Kapamalian
...................................................................
37 C. Nyangkem Kila-kila
.......................................................................
38 D. Mikaweruh Cacandran
...................................................................
39 F. Étos Urang Sunda
...........................................................................
39
Pangajaran 6: Pedaran Budaya A. Maca Wacana Pedaran
.....................................................................
40 B. Nganalisis Wacana Pedaran
............................................................... 42
C. Nulis Pedaran
.................................................................................
42
Pangajaran 7: Wawancara A. Maham Pedara Ngeunaan Wawancara
.............................................. 44 B. Nyusun Kalimah
Pananya Bahan Wawancara ..................................... 45 C.
Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara
........................ 46
Pangajaran 8: Warta A. Nengetan Warta Tulis
.......................................................................
47 B. Maham Warta Lisan
........................................................................
48 C. Prakték Maca Warta
.........................................................................
48
2 Pamekar B ku Tut
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina
ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku
sawatara hal.
1. Wincikan léngkah-léngkah pangajaran dina raraga méré gambaran ka
guru pikeun ngahontal kompeténsi dasar (KD) jeung indikator.
2. Susunan léngkah-léngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu
gumulung tur ngamalir.
3. Léngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal
pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun
sikep jeung paripolah hadé, ngawasa konsép, kaparigelan mikir nu
ilmiah (saintik), kamampuh ngaréngsékeun masalah, karancagéan,
pribadi nu sonagar (répléktif), tur numuwuhkeun rasa basa
Sunda.
4. Dadaran rupining téhnik pikeun meunteun kamampuh murid. 5.
Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung
ngajembaran
pangaweruh murid. 6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur
silih élédan (sharing ). 7. Pituduh ngeunaan cara maké buku
babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh
(sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur
rinéka. Ari paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun
téks, tumanya, ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah,
jsté.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran
nu ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid samémehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh
nu bakal diulik.
4. Papancén nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem
konsép.
5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid. 6. Méré
unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.
B. Padika Make Buku Tuturus Guru
PITUDUH UMUM
1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana. 2.
Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran. 3. Tarékahan
pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan
pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarékah pikeun
ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu hadé.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan “pembiasaan”,
pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu hadé.
5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung
buku babon murid.
6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padika pangajaran. Sungsi
ogé kagiatan séjén lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus
dirarancang.
7. Rupining stratégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kayaning murid
niténan, nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.)kudu
ngalibetkeun muridna sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa
lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun: a. Métode “pengajaran aktif ,
inovatif, kréatif, éféktif , dan menyenangkan
(PAIKEM)”; b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung
kontékstual; c. Kaparigelan nanya atawa tumanya; d. Kaparigelan
muka jeung mungkas pangajaran; e. Kaparigelan ngolah kelas jeung
pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola
atawa patali jeung sosial budaya Sunda.
10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa
nangtukeun sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif,
situasi katut kaayaan di sakola.
11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi
ku guru kalawan proporsional keur dua seméstereun. Kudu
ditimbang-timbang ogé alokasi waktu antara seméster I jeung
seméster II sangkan pangajaran bisa ditepikeun luyu jeung alokasi
waktu anu nyampak.
12. Unggal matéri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x
lawungan).
4 Pamekar B ku Tut
14. Hasil pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun
dina portofolio murid.
15. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan
réeksi sanggeus hiji téma atawa bahan réngsé katepikeun.
16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén
manéhna téh cerdas tur bisa.
17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru ogé perlu saregep,
enya-enya, tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna,
kamampuh murid téh béda-béda. Katambah-tambah teu sakumna padika
pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung
bahan ajar.
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana
Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung
tujuanan. Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung
Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda
disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan
Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun
disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu waé kana Kurikulum
Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum Daerah
(Kurda).
Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK téh diwincik jadi KIKD,
luyu jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun
mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina
kagiatan diajar-ngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa
Sunda, dipahing méngpar tina katangtuan KIKD, téma, jeung alokasi
waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah guru
dibéré lolongkrang keur ngembangkeun karancagéanana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru.
Ari sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna
kacumponan mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya
sumber-sumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di
antarana média massa, bagbagan paélmuan lianna, jeung kondisi
sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan guru kudu
rancingeus pikeun néngan jeung ngungkab bahan pangrojong sangkan
KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran
PITUDUH UMUM
terus ningkat ka nu hésé. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar
kana babari héséna téh tumerap kana saban pangajaran.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana pr insip
proporsional, tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu
bisa tumerap dina wangun lahiriahna (panjang-pondokna,
basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina
eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)
Ranah SD/MI SMP/MTs SMA/SMK/ MA/MAK
Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun
Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam
sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung
ngalarapkeun
Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur rancagé
dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung
meunteun.
Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintik, anu léngkah-
léngkahna:
1. Niténan (mengamati ), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa
nongton; 2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa
sawala; 3. Nalar (menalar/mengasosiasi ), ku cara nambahan
kaweruh anu leuwih
jembar; 4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen ); 5.
Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan) 6.
Ngawangun ramatloka (networking ) ku cara néangan bahan tina
sumber anu
lian.
6 Pamekar B ku Tut
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas XI
SMA/SMK/MA/MAK
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)
1.1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
1.1.1 Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Sunda dan
menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya
sebagai sarana komunikasi melalui RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA,
NOVEL, BAHASAN, DESKRIPSI, WARTA, dan WAWANCARA
1.2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin,
tanggungjawab, peduli (gotong royong, kerjasama, toleran, damai),
santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian
dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara
efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan
diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia
1.2.1 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam
berbahasa Sunda untuk memahami RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA, dan
NOVEL.
1.2.2 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam
berbahasa Sunda untuk memahami teks BAHASAN BUDAYA SUNDA dan
DESKRIPSI YANG MENGANDUNG PAKEMAN BASA.
1.2.3 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, santun, dan
proaktif dalam berbahasa Sunda untuk memahami teks WAWANCARA serta
WARTA dan/atau IKLAN
1.3 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual,
konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingintahunya tentang ilmu
pengetahuan, teknologi, seni, budaya,
1.3.1 Mengidentikasi dan menganalisis RUMPAKA KAWIH sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan,
dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan
pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesik sesuai dengan
bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah
1.3.4 Mengidentikasi dan menganalisis NOVEL sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
1.3.5 Mengidentikasi dan menganalisis bahasan budaya Sunda sesuai
dengan kaidah-kaidahnya.
1.3.6 Mengidentikasi dan menganalisis DESKRIPSI yang mengandung
PAKEMAN BASA (babasan jeung paribasa, cacandran,dan/atau uga)
sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
1.3.7 Mengidentikasi dan menganalisis teks WAWANCARA sesuai dengan
kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.3.8 Mengidentikasi dan menganalisis teks WARTA dan/atau IKLAN
sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4 Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah
abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di
sekolah secara mandiri, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah
keilmuan
1.4.1 Menanggapi dan mengekspresikan RUMPAKA KAWIH sesuai dengan
kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4.2 Menanggapi dan mengekspresikan SAJAK sesuai dengan kaidah-
kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4.3 Menanggapi dan membahas MANTRA secara lisan dan
tulisan.
1.4.4 Menanggapi dan meringkas NOVEL sesuai dengan kaidah-kaidahnya
secara lisan dan tulisan.
1.4.5 Menyusun dan menanggapi DESKRIPSI yang mengandung PAKEMAN
BASA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
1.4.7 Menyusun, memperagakan, dan menanggapi teks WAWANCARA sesuai
dengan kaidah-kaidahnya.
NO. KAGIATAN
1 Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran kawih.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar kawih. Guru ngagali pangaweruh murid ku cara ngayakeun tanya
jawab sabudeureun kawih, di antarana ngajak pikeun nginget-nginget
kawih Sunda anu kungsi diregepkeunana, nepikeun mangpaat maham kana
eusi jeung éndahna kawih salaku seni jeung media diajar basa Sunda.
Guru ngarahkeun sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab,
jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina
kaarifan lokal.
2 Guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri kawih ku
cara nyebutan sawatara judul kawih Sunda nu kasohor. Upamana kawih
Darso, jeung sajabana.
3
Guru nepikeun tujuan pangajaran kawih luyu jeung pamaredih
Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, di antarana: maluruh
unsur rumpaka kawih maham wangun jeung gaya basa dina rumpaka kawih
nyusun paraprase tina rumpaka kawih, jeung ngalengkepan rumpaka
kawih
A. Maca Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
4. Guru leuwih ti heula ngawanohkeun dua rumpaka kawih ngeunaan
kadaharan jeung inuman anu judulna “És Lilin” jeung “Colénak” nu
satuluyna dibaca ku siswa.
ng j r n anga j a r a n
KAWIH
5.
Guru ngajak sakumna murid maca éta rumpaka kawih (upama aya) bari
ngaregepkeun rékaman CD, DVD, atawa wangun rékaman séjénna. Upama
teu aya rékamananan bisa dihaleuangkeun ku guru atawa ku salah
saurang siswa.
6.
Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ngawanohkeun ihwal rumpaka
kawih, di antarana wangenan kawih, asal muasal istilah kawih,
sajarah kamekaran kawih. Upama dianggap perlu, nepi ka ngaguar
bédana kawih jeung wangun puisi séjénna upamana pupuh. Catetan:
guru ulah kalalanjoan teuing medar istilah kawih, bisi hal poko,
nyaéta neuleuman rumpaka kawih teu kaguar sagemblengna.
7.
Migawé pancén 1 Sangkan prosés pangajaran leuwih museur ka siswa,
guru ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok. Unggal kelompok
diwangun ku 4 atawa 5 urang. Guru maréntahkeun siswa pikeun maluruh
deui rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” nu geus
diregepkeunana pikeun migawé pancén ngeunaan: 1. nuliskeun
kecap-kecap anu teu kahari sarta maluruh hartina dina
kamus.
Inggis Jsté.
Sieun Kakoncara
Jsté. kasohor
2. maluruh jumlah pada jeung jumlah jajar unggal padalisan
Upamana:
“És Lilin” “Colénak”
diwangun ku 4 pada
Pada kahiji:- 4 padalisan Jsté-
No. Kagiatan
9. Dina ieu bagian guru babarengan jeung siswa medar perkara unsur
nu aya dina rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” sakumaha anu
diguar dina buku siswa.
10. Guru ngajak siswa pikeun maluruh rasa, nada, amanat .
jeung téma nu aya dina kawih “És Lilin” jeung “Colénak”.
11.
Migawé Pancén 2 Guru ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok. Unggal
kelompok dipapancénan maluruh ngeunaan unsur-unsur nu aya dina
rumpaka kawih nu judulna “Colénak”. Upamana, Kelompok 1 maluruh
jeung ngajelaskeun rasa Kelompok 2 maluruh jeung ngajelaskeun nada
Kelompok 3 maluruh jeung ngajelaskeun amanat Kelompok 4 maluruh
jeung ngajelaskeun téma Jsté.
12. Guru maréntah siswa pikeun medar hasil gawé kelompok dina
kagiatan (11)
C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
13.
14.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan rumpaka kawih “És Lilin” nu
diwangun ku cangkang jeung eusi, contona: Itu saha dunungan nu
nungtun munding digantélan geuning ku saputangan
itu saha dunungan nu ginding teuing
sihoréng mah aduh geuning jungjunan
15.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan sora tungtung unggal jajar dina
rumpaka kawih “És Lilin”, contona: Itu saha dunungan nu nungtun
munding digantélan geuning ku saputangan itu saha dunungan nu
ginding teuing
sihoréng mah aduh geuning jungjunan
16.
Guru ngajak siswa pikeun maca rumpaka kawih “Bulan Batu Hiu” bari
ngaregepkeun tape, video, MP3 atawa wangun rékaman séjénna
Satuluyna guru ngajak siswa pikeun maham gaya basa nu aya dina
kawih “Bulan Batu Hiu”, kayaning a) Métapora (metaphor ), b)
mijalma ( personikasai ), c) ngasor (litotes), d)
rarahulan (hiperbola) , jeung d) rautan (eupimisme ) sakumaha
anu dipedar dina buku siswa.
17.
Guru ngajak siswa nengetan kecap-kecap nu ngandung gaya basa atawa
kecap nu ngandung harti injeuman (konotasi ) dina rumpaka
kawih “Bulan Batu Hiu” sakumaha anu dipedar dina buku siswa. Conto:
Kecap-kecap nu ngandung gaya basa babandingan (metapora) kayaning:
Bulan nu ngagantung ngabandingkeun kana
barang séjén nu
digantung tur biasana maké tali (gaya basa metafora)
tinggal sapasi ngabandingkeun kana barang séjén
biasana
dahareun nu dibagikeun sapasi séwang (gaya basa metafora)
sésa purnama kamari ngabandingkeun kana barang séjén
upamana
dahareun teu béak atawa duit sésa balanja (gaya basa
metafora)
sagala rasa dibedah kecap bedah biasana sok
dilarapkeun kana
balong atawa tanggul
tempat atawa patempatan (rohangan) (gaya basa metafora)
sapeupeuting nyaksi
kecap nyaksi biasana dipaké ku jalma, jadi
saksi atawa nyaksian. (gaya basa personi fikasi
atawa mijalma).
cangkang
Eusi
18.
Migawé pancén 3 Pikeun migé ieu pancén, hadéna mah siswa dibagi
jadi sababara kelompok. Tuluy dibagi tugas, unggal kelompok meunang
tugas anu béda, upamana: Kelompok 1 migawé pancén no.1 maluruh
cangkang jeung eusi unggal pada dina rumpaka kawih “És Lilin”
Kelompok 2 migawé pancén no.2 maluruh cangkang jeung eusi nu aya
dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 3 migawé pancén no.3
maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina rumpaka
kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 4 migawé pancén no.4 maluruh gaya basa
naon waé nu aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” . Kelompok 5
migawé pancén no.5 maluruh kecap-kecap naon waé anu dibalikan deui
dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”
19. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun
midangkeun hasil pagawéanana.
D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
20. Pikeun maham eusi rumpaka kawih, dina ieu bagian guru
ngajelaskeun di antarana bisa ku cara ngawangun paraphrase.
Guru ngajak siswa pikeun nengetan conto ngawangun paraphrase
rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung rumpaka kawih
“Kabogoh Jauh” sakumaha anu aya dina buku siswa. Conto: Malati di
Gunung Guntur Seungitna sungkeman ati Bodas sésétraning
rasa jadina dina mumunggang leuweung larangan
21.
(Warnana) bodas (nyacas jadi) sésétraning rasa (sakur nu
ningali) (Éta kembang téh) jadina (persis) dina mumunggang
(gunung Guntur) (Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah éta
téh leuweung larangan)
Hasil ngawangun paraphrase: Kacaritakeun aya hiji wanoja. Bakat ku
geulis, éta kageulisanana téh diibaratkeun lir kembang malati
nu keur mekar. Éta wanoja téh cicingna di Gunung Guntur daérah
Garut. Ma’lum ka nu geulis. Kabéh jalma pada apal. Tapi teu
sagawayah jalma (lalaki) bisa manggihan éta wanoja, sabab cicingna
di mumunggang gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da
cenah mah éta téh leuweung larangan.
22.
Pancén 4: Guru maréntah siswa pikeun nyaritakeun eusi rumpaka kawih
nu judulna “Malati di Gunung Guntur” jeung “Kabogoh Jauh”
dina wangun paraphrase atawa wangun prosa séjénna kawas conto.
Pikeun migawé ieu pancén, siswa dibagi jadi sababaraha kelompok.
Upamana: Kelompok 1, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih
“Malati di Gunung Guntur” Kelompok 2, migawé pancén nyusun
paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” Kelompok 3, migawé pancén
nyusun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” Kelompok
4, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh
Jauh”
23. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun
midangkeun hasil pagawéanana.
24. Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.
E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
26.
Guru ngajak siswa pikeun ngawangun kelompok, saterusna méré tugas
pikeun: ngalengkepan éta rumpaka kawih! maluruh rékaman kawihna
dina wangun MP3 atawa wangun rékaman séjénna! nyaawalakeun eusina!
Upamana: Kelompok 1, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu
judulna “Peuyeum Bandung”, Kelompok 2, migawé tugas nu aya dina
rumpaka kawih nu judulna “Borondong Garing”, Kelompok 3, migawé
tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Tauco Cianjur”,
Kelompok 4, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna
“Goréng Pisang”, Kelompok 5, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih
nu judulna “Tahu Sumedang” Jsté. Pikeun ngalengkepan rumpaka
kawih, siswa bias maluruh dina internet, atawa ngaregepkeun MP3
sarta wangun rékaman séjénna.
27. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun
midangkeun hasil pagawéanana.
28. Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.
1 Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran sajak.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar sajak. Guru nepikeun mangpaat maham eusi sajak sarta ajén
kaéndahan sajak. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep
jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar basa
Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2
Guru ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara
ngayakeun tanya jawab sabudeureun sajak. Guru ngajak siswa pikeun
aub leuwih daria kana matéri sajak ku cara
nyebutan sawatara judul sajak Sunda atawa ngajak pikeun
nginget-
nginget sajak Sunda nu kungsi dibaraca ku siswa.
3
ngaidentifikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun
sajak
luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan.
A. maca pikeun nyangkem eusi Sajak B. Neuleuman ajén éstétika dina
Sajak C. maluruh Wanda Sajak D. mintonkeun Sajak dina Wangun
Deklamasi E. ngarang Sajak
A. Nyangkem Eusi Sajak
NO. KAGIATAN
4. Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh nyangkem eusi sajak anu
judulna “Priangan” karya Rahmat M. Sas Karana.
ng j r n anga j a r a n
S A J A K
5.
Guru maréntah sakabeh siswa siswa pikeun maca dina jero atawa maca
ngilo sajak nu judulna “Priangan” karya Rahmat M Sas Karana.
Sangkan kacangkem eusi sajak, siswa diparéntah macana bisa
sababaraha kali.
6. Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak,
saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina
buku siswa.
7.
Guru maréntah siswa maca pedaran singget ngeunanan eusi sajak
“Priangan”. Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar
éta eusi sajak ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa
pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan alam
Priangan.
8.
Pancén 1 Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1. Pikeun
ngaréngsékeun pancén 1, hadéna leuwih ti heula siswa dina
sababaraha kelompok (umapana jadi 6 kelompok). Tugas unggal
kelompok teu sarua, upamana - Kelompok 1: maluruh harti kecap
mojang lenjang , hideung santen,
srangéngé , dipépéndé , ngempur , jungjunan,
puput umur , kurebkeun, jeung pangkonan dina
kamus.
- Kelompok 2: ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang
nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak
“Priangan”
- Kelompok 3: maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar
Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang
lenjang nu hideung santen
- Kelompok 4: maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma
(personikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3;
- Kelompok 5: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap
jungjunan dina padalisan ka-4;
- Kelompok 6: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap
pangkonan dina padalisan ka-6?
9. Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru
ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil
pagawéaanana séwang- séwangan.
NO. KAGIATAN
11. Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh neuleuman ajén ététika
nu aya dina sajak.
12. Guru leuwih ti heula maréntah siswa pikeun maca dina jero haté
atawa maca ngilo pikeun neuleuman eusi sajak nu judulna “Lemah Cai
Kuring” karya Apip Mustopa.
13. Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak,
saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina
buku siswa.
14.
Guru ngajak siswa pikeun neuleuman ajén éstétika sajak “Lemah Cai
Kuring” karya Apip mustopa, di antarana aspék purwakanti. Contona:
Padeukeutna sora di ahir atawa di tungtung disebutna purwakanti
laras wekas:
Lemah kur ing i Cai kur ing i Geuning geus loba nu
kur ang a
Gaya basa mindoan kawit atawa gaya basa répetisi:
Lemah kuring Cai kuring Geuning geus
loba nu kurang Lemah kuring
Cai kuring Geuning geus loba nu hayang
…
15.
Pancén 2 Guru maréntahkeun siswa nyawalakeun eusi sajak nu judulna
“Tukeurkeun Ieu Sajak” karya Yus Rusyana. Pikeun migawé ieu pancén
2, siswa dibagi jadi sababaraka kelompok (unggal kelompok 4-5
urang). Pancén nu kudu dipigawé ku unggal kelompok nyaéta: 1.
nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy
maluruh
hartina dina kamus; 2. maluruh jumlah padalisan éta sajak;
20 Pamekar B ku Tut
3. maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak; 4. maluruh
eusi nu dicaritakeun dina éta sajak? 5. Ngajelaskeun nu diébréhkeun
ku panyajak dina pada kahiji, kadua,
katilu, jeung pada kaopat?
16. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun
hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
17. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil
sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2
hasil sawala.
C. Maham Wanda Sajak
NO. KAGIATAN
9. Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga pangaweruh jeung
pamahaman ngeunaan wanda sajak, di antarana pangaweruh ngeunaan
sajak lirik jeung sajak lir ik.
10. Guru maréntah ka sababaraha urang siswa pikeun maca bedas sajak
nu judulna “Seuneu Bandung”. Kalawan bagilir nepi ka dua tilu
balikan, nepi ka siswa wanoh kana rumpaka éta sajak.
12. Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa
neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.
13. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan sajak “Seuneu
Bandung”
14.
Pancén 3 Dipigawé ku unggal kelompok, pancénna nya éta: maluruh
kesan eusi sajak “Seuneu Bandung” nu aya dina padalisan ka-2, ka-3,
jeung ka-4. (ku cara kelompok, siswa bakal leuwih laluasa nepikeun
pamanggihna ka babaturan nu aya dina éta kelompokna, sajaba ti éta
guru bisa leuwih esien dina ngabandungan bédana pamanggih nu
diébréhkeun ku wawakil unggal kelompok)
15. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun
hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
17. Siswa masih ngagabung jeung kelompokna séwang-séwangan. Guru
maréntah siswa pikeun maca pedaran nu aya dina buku siswa ngeunaan
sajak épik.
18. Guru maréntah siswa pikeun maca sajak nu judulna “Di Panugaran
Batu Curug Sigay” karya Agus Suriamiharja.
19. Guru maréntah ka salah saurang siswa minangka wawakil ti unggal
kelompok pikeun maca bedas sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay”
karya Agus Suriamiharja sacara bagilir.
20.
Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa
neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.
Sajeroning siswa nepikeun kesan nu aya dina eusi sajak, guru nuyun
siswa pikeun maham eusi sajak.
21. Guru ngajelaskeun prosés maham eusi sajak “Di Panugaran Batu
Curug Sigay” ku cara paraphrase.
22.
Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok
pikeun migawé pancén 4 neruskeun nyusun paraphrase sajak “Di
Panugaran Batu Curug Sigay” (Hasil gawé kelompok téh tangtu moal
sarua, gumantung kana kasang tukang pangalaman jeung pangaweruh
siswana séwang-séwangan)
23. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun
hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
24. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil
sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4
hasil sawala.
D. Mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi
NO. KAGIATAN
25. Guru ngawanohkeun ka siswa tehnik sajak digalantangkeun atawa
ngadéklamasikeun sajak.
22 Pamekar B ku Tut
27. Guru nanyakeun kesan nu karandapan ku siswa sanggeus maca salah
sahiji sajak nu judulna Cadas Pangéran karya Yus Rusyana, Grand
Prix katya Godi Suwarna, atawa Ajengan Cigalumpit karya Apip
Mustopa.
28. Guru ngaréspon sarta ngalelempeng pamanggih siswa, nepi ka
siswa bener-bener maham eusi éta sajak .
29. Guru maréntah siswa pikeun maca bedas kalawan dijiwaan tur
éksprésif salah sahiji sajak anu dipikaresepna tina tilu judul éta
sajak.
30. Guru maréntah siswa ngapalkeun hiji sajak nu dipikaresepna nepi
ka kacangkem pikeun didéklamasikeun.
31
E. Ngarang Sajak
NO. KAGIATAN
32. Hasil pangalaman maca sababaraha sajak nepi ka
ngadéklamasikeunana bakal jadi modal minangka bekel siswa dina
diajar ngébréhkeun eusi haté dina wangun sajak.
32. Dina ieu bagian guru ngajak siswa pikeun diajar nulis
sajak.
Guru maréntah siswa pikeun nulis hiji sajak kalawan nataan léngkah-
léngkahna, kayaning: 1. Nangtukeun Téma. Naha rék téma alam, téma
cinta, téma kaagamaan,
atawa téma diajar. 2. Tina téma nu geus ditangtukeun, terus
tangtukeun rasa atawa
33
4. Gunakeun simbul atawa perlambang. Dina sajak “Cadas Pangéran” di
luhur aya ungkara basa /Kekerot Daendels nyabak gobang/ . Éta
téh ngalambangkeun hiji kaayaan jalma nu keur ambek.
5. Léngkah saterusna nyaéta ngarakit kecap. Kecap kudu dipilih
sangkan éndah dibacana, nyaéta miboga wirahma
(irama), murwakanti (rima), jeung ngandung gaya
basa.
Lima léngkah diluhur téh kaasup ogé kana unsur pangaweruh sajak,
nyaéta téma, suasana, imaji, simbul, atawa perlambang, wirahma
jeung purwakanti, sarta gaya basa.
34.
Guru maréntah siswa pikeun macakeun sajak meunang nulisna jeung
ngoméntaran éta hasil karya sarta dituduhkeun bagian-bagian sajak
nu dianggap masih héngkér kénéh.
35.
NO. KAGIATAN
1 Guru ngabsén siswa sarta nyiapkeun pangajaran mantra.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar mantra. Guru nepikeun mangpaat maham eusi mantra sarta ajén
kaéndahan mantra. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun
sikep jujur jeung tanggung jawab, sarta santun sanggeus diajar basa
Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2 Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
mantra.
3
Guru nepikeun tujuan pangajaran mantra luyu jeung pamaredih
Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu
ngaidentikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun sajak
luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a) maca
mantra b) nengetan purwakanti dina mantra c) nganalisis gaya basa
dina mantra d) nengetan wirahma dina mantra e) ngabandingkeun
papasingan mantra
A. Maca Mantra
mantra ku cara maca sababara conto puisi mantra
ng j r n anga j a r a n 3
MANTRA
5.
Guru maréntah siswa maca salah sahiji wanda mantra nu sok
disebut
jampé. Pikeun museurkeun panitén siswa jeung suasana
diajarna
leuwih kondusif alusna mah macana dibedaskeun.
6.
Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta mantra,
saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta mantra nu aya
dina
buku siswa.
Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar éta
eusi mantra ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa
pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan mantra
di
masarakat kiwari.
8.
Guru ngajak siswa pikeun maham eusi mantra ku cara maca
pedaran
ngeunaan eusi sagemblengna jeung ma’na nu aya dina unggal
padalisan dina mantra “Jampé Ngarah Calakan”. nu aya dina
buku
siswa.
9.
Pancén1
Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1.
Pancén nu kudu dipigawé ku siswa nya éta: 1) nyatetkeun kecap-kecap
anu teu kaharti, dina puisi mantra tuluy maluruh hartina dina
kamus, 2) nyawalakeun eusi nu aya dina unggal mantra, jeung 3)
midangkeun hasil pagawéan kelompok hidep di hareupeun kelompok
séjénna nu aya dina mantra “Jampé Budak Harééng”, Jampé
Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé Néangan Rejeki” jeung “Jampé
Indit-Inditan”. Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha
kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé
unggal kelompok teu sarua, upamana Kelompok 1: migawé pancén nu aya
dina mantra “Jampé Budak Harééng” Kelompok 2: migawé pancén nu aya
dina mantra “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék, Kelompok 3:
migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Néangan Rejeki” Kelompok 4:
migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Indit- Inditan”
10.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
11.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 1 hasil
sawala.
B. Nengetan Purwakanti dina Mantra
NO. KAGIATAN
purwakanti pikeun maham ajén éstétika nu aya dina puisi
mantra
13.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan ku cara maca pedaran
ngeunaan
aspék kaéndahan rumpaka puisi mantra, di antarana ngeunaan
padeukeutna sora unggal jajar (a-i-u-é-o-e-eu).
Contona: dina “Jampé Ngarah Calakan”.
Otak éncér lir paser jamparing
Sora (i) lir jeung
jampar ing
Jsté.
Sora (u) carulung ,
mang gung
14.
Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 2 ku cara
nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta a)
nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Asihan Si Burung
Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” jeung nyir ian sarta tuliskeun
aspék purwakanti nu aya dina unggal éta mantra! Hadéna leuwih ti
heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok
anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua,
upamana: Kelompok 1: migawé pancén nu aya dina mantra “Asihan Si
Burung Pundung” Kelompok 2: migawé pancén nu aya dina mantra “Ajian
Kabedasan” Kelompok 3: migawé pancén nu aya dina mantra “Rajah
Citra Kasunyian” Kelompok 4: migawé pancén nu aya dina mantra
“Asihan Si Burung Pundung” Kelompok 5: migawé pancén nu aya dina
mantra “Ajian Kabedasan” Kelompok 6: migawé pancén nu aya dina
mantra “Rajah Citra Kasunyian” Jsté.
15.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
16.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2 hasil
sawala.
C. Nganalisis Gaya Basa dina Mantra
NO. KAGIATAN
18.
Guru maréntah siswa pikeun maca buku siswa ngeunaan conto
jeung
pedaran gaya basa babandingan nu aya dina mantra “Jampé
Budak
Calakan”.
Jaté.
19.
Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 3 ku cara
nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta:
1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Jangjawokan
Kasaktian/Kakuatan” sarta “ Jangjawokan Paranti
Dipupur ” sarta
paluruh hartina dina kamus; 2) nganalisis gaya basa nu aya
dina
mantra “ Asihan Si Burung Pundung” sarta “ Jangjawokan
Paranti
Dipupur ”; jeung nyawalakeun hasil pagawéan kelompok
hidep jeung
kelompok séjénna di hareupeun kelas!
Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok
(unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé
unggal
kelompok teu sarua, upamana:
“Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan”
““ Jangjawokan Paranti Dipupur ”
Kelompok 3: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra
“Jangjawokan
Kasaktian/Kakuatan”
Kelompok 4: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra
““ Jangjawokan
Paranti Dipupur ”
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
21.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil
sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 3
hasil
sawala.
NO. KAGIATAN
pamahaman ngeunaan wirahman dina puisi pantra.
23. Guru ngajak siswa pikeun nengetan pedaran ngeunaan wirahma
nu
aya dina puisi mantra ku cara maca buku siswa.
Guru ngecék kamampuh hasil maca ku cara nanyakeun ka salah
saurang siswa ngeunaan wirahma nu aya dina puisi mantra
“Jampé
Ngarah Calakan” jeung “Jampé Budak Harééng”.
25.
Pancén 4 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 4 ku cara
nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta:
(1) nyatet kecap- kecap nu teu dipikaharti dina “Jampé
Raheut/Kakeureut atawa Kakadék” , “Jampé Néangan Rejeki” , jeung
“Jampé Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus; (2) maluruh
wirahma nu aya dina éta mantra; jeung (3) nyawalakeun hasil
pagawéan kelompok hidep jeung kelompok séjénna di hareupeun
kelas. Alternatip teknik pangajaranana bisa ku cara ngabagi siswa
jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang).
Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1:
nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa
Kakadék” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 2: nyatet kecap
nu teu kaharti dina “Jampé Néangan Rejeki” sarta maluruh hartina
dina kamus. Kelompok 3: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé
Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 4:
maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa
Kakadék” Kelompok 5: maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Néangan
Rejeki” Kelompok 6: maluruh wirahman nu aya dina“Jampé
Indit-inditan”
26.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
27. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil
sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4
hasil sawala.
E. Ngabandingkeun Papasingan Mantra
Guru ngajak siswa pikeun maham papasingan mantra, nu
ngawengku
(1) jangjawokan, (2) asihan, (3) jampé, (4) ajian, (5) singlar, dan
(6)
rajah.
29. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan
papasingan
mantra.
maca pedaran ngeunaan papasingan mantra.
31.
bédana eusi nu aya dina jampé, asihan, jangjawokan, ajian,
singlar,
jeung rajah
Pikeun migawé ieu pancén, siswa bisa dibagi jadi sababaraha
kelompok (sakelompok 4-5 urang). Pancén nu dipigawé ku unggal
kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1 medar ngeunaan bédana
antara jampé jeung jangjawokan Kelompok 2 medar ngeunaan
bédana antara jangjawokan jeung asihan Kelompok 3 medar ngeunaan
bédana antara asihan jeung ajian Kelompok 4 medar ngeunaan bédana
antara ajian jeung singlar Kelompok 5 medar ngeunaan bédana
antara singlar jeung rajah Kelompok 6 medar ngeunaan bédana antara
rajah jeung jampé Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara ajian
jeung rajah Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara asihan jeung
jampé
32.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
33.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil
sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 5
hasil
sawala.
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran novel.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar ngeunaan novel. Guru nepikeun mangpaat maham eusi novel
sarta ajén atikan jeung kahirupan nu aya dina novel. Guru
ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung
jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka
bagian tina kaarifan lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
novel.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran novel luyu jeung pamaredih
Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu
ngaidentikasi, nganalisis, menanggapi, meringkas karya sastra
wangun novel luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a)
maca sempalan novel b) nyangkem unsur novel c) neuleuman unsure
novel d) nganalisis tingkesan novel e) nulis sempalan jeung
tingkesan novel
A. Nengetan Sempalan Novel
NO. KAGIATAN
4. Dina ieu bagian dipharep siswa Guru ngajak siswa neuleuman
novel
ku cara maca sempalanana.
ng j r n anga j a r a n 4
N O V E L
5.
pikeun maham unsur-unsurna kayaning palakuna, tempat
kajadianana,
waktu lumangsungna, jalan caritana, téma, jeung amanatna.
6.
Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén 1. Dina éta pancén
siswa dipiharep bisa ngajawab soal sabudeureun sempalan novel
“Prasasti nu Ngancik dina Ati” nyaéta:
1. nyatet kecap-kecap anu teu kaharti dina éta novel sarta maluruh
hartina dina kamus;
2. nataan palaku dina éta novel; 3. nyebutkeun anu jadi palaku
utamana; 4. nétélakeun watek unggal palaku dina éta novel; 5.
ngajelaskeun hubungan antara palaku dina éta novel; 6. Nataan
tempat kajadian dina éta carita téh lumangsungna’ 7. Nyebutkeun
waktu kajadianana; 8. Ngajelaskeun suasana; 9. Nétélakeun alur
carita éta novel; 10. Nyebutkeun téma éta novel? 11. Ngajelaskeun
anu hayang ditepikeun ku pangarang dina éta
novel.
B. Nyangkem Unsur Novel
Guru maréntah siswa maca pedaran ngeunaan unsur nu aya dina
novel, kayaning téma, galur, palaku, latar, judul, point of
view, jeung
gaya basa.
Pancén 2
ngeunanan téma, galur, palaku, latar, judul , point of
view, jeung
gaya basa!
Kelompok 1 ngajelaskeun perkara téma
Kelompok 2 ngajelaskeun perkara galur
Kelompok 3 ngajelaskeun perkara palaku
Kelompok 6 ngajelaskeun perkara pint of view
Kelompok 7 ngajelaskeun perkara gaya basa
10. Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil
pagawéanana.
C. Neuleuman Unsur-unsur Novel
12.
kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan caritana, naon
témana, jeung naon amanatna.
Saméméh siswa migawé pancén 3, guru nanyakeun ka siswa kesan
nu kaalaman sanggeus maca éta novel, upamana nanyakeun
kaharti
henteuna basa atawa kekecapan nu dipaké panganteur éta novel.
Upama loba basa atawa kekecapan nu teu kaharti ku siswa, guru
maréntah siswa maluruh kecap-kecap anu teu kaharti dina éta
novel
sarta paluruh hartina dina kamus.
14.
jeung téma nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” karya
Tatang
Sumarsono jeung “Prasasti nu Ngancik dina Ati” karya Popon
Saadah.
Kelompok 1 tugasna maluruh palaku nu aya dina novel
“Kakarén
Révolusi”
Kelompok 2 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 3 tugasna maluruh galur nu aya dina novel
“Kakarén
Révolusi”
Kelompok 4 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 5 tugasna maluruh téma nu aya dina novel
“Kakarén
Révolusi”
34 Pamekar B ku Tut
Kelompok 6 tugasna maluruh palaku nu aya dina novel “Prasasti
nu
Ngancik dina Ati”
Kelompok 7 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Prasasti
nu
Ngancik dina Ati”
Kelompok 8 tugasna maluruh gaur nu aya dina novel “Prasasti
nu
Ngancik dina Ati”
Kelompok 9 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Prasasti
nu
Ngancik dina Ati”
Kelompok 10 tugasna maluruh téma nu aya dina novel “Prasasti
nu
Ngancik dina Ati”
D. Nganalisis Tingkesan Novel
antara wacana sempalan novel jeung tingkesan novel.
17.
Jero”
Sajeroning maca, siswa diparéntah pikeun merhatikeun kaidah-
kaidah basa tulis nu aya dina éta tingkesan novel, kayaning
tanda
baca, nuliskeun hurup kapital, isiltah, pilihan kecap, kaasup
undak-
usuk basana.
aya dina unggal paragrap tingeksan novel “Mantri Jero”.
19. Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil
pagawéanana.
E. Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel
NO. KAGIATAN
20. Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga kamampuh pikeun
nuliskeun
sempalan jeung ningkes novel luyu jeung kaidiah-kaidahna.
21. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran singget ngeunaan
tingkesan jeung sempalan novel.
Guru nugaskeun siswa pikeun maca hiji judul novel séjénna,
tuluy
siswa diparéntah pikeun nuliskeun sempalan jeung tingkesan tina
éta
novel nu dibacana. Pikeun migaé ieu tugas bisa dipigawé ku
saurang,
duaan, atawa kelompok (diluyukeun jeung situasi jeung kondisi
siswana).
pikeun macakeun éta hasil pagawéanana.
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pakeman basa.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar ngeunaan pakeman basa. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung
maham pakeman basa dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun siswa
sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung
santun sanggeus diajar pakeman basa Sunda minangka bagian tina
kaarifan lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
pakeman basa.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran pakeman basa luyu jeung pamaredih
Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu
ngaidentikasi, nganalisis, nepikeun koméntar sanggeus weruh jeung
maham ngeunaan pakeman basa luyu jeung kaidah-kaidahna, anu
ngawengku: a) babasan jeung paribasa, b) kapamalian, c) kila-kila,
d) cacandran, e) uga, jeung f) etos urang Sunda
A. Nyangkem Babasan jeung Paribasa
NO. KAGIATAN
4. Guru ngaping siswa pikeun maca babasan jeung paribasa
wawaran
luang, pangjurung laku hade, panyaram léngkah salah.
5.
Sanggeus dibaraca, guru mancing siswa pikeun nataan babasan
jeung
paribasa séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara
nanyakeun.
Sakur babasan jeung paribasa nu ditataan ku siswa hadéna dicatet
ku
siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
ng j r n anga j a r a n 5
BAHASAN PAKEMAN BASA
6.
Pancén 1 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén maluruh harti
paribasa
ku cara ngajodokeun kana jawaban nu geus disadiakeun.
7.
Pancén 2 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén maluruh
harti kecap tina kamus jeung harti injeuman (konotatif) dina
ungkara babasan jeung paribasa. Contona: 1. Kejot borosot
kejot (pangajak haté at. kahayang nu datangna
ngadadak)
borosot (kecap pagawéan ngalésotkeun at. ngécagkeun naon-
naon barangbawaan beurat nu diais atawa nu digandong)
hartina: ulah waka buru-buru nyieun kaputusan, kudu dipikir
dibulak- balik heula, jsté.
8.
Pancén 3 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén nyieun
kalimah ngagunakeun babasan jeung paribasa. Contona: 1. Dug hulu
pet nyawa Hartina: digawé satékah polah taya eureuna.
Kalimahna: Mang Damiri nepi ka dug hulu pet nyawa usaha
pikeun
nyumponan pangabutuh hirup kulawargana, Jsté.
9.
Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén
ngalengkepan babasan jeung paribasa. Contona: 1. _____ beubeulahan
térong Kawas beubeulahan térong, Jsté.
B. Nyangkem Kapamalian
10.
38 Pamekar B ku Tut
Conto: Ulah nambulan uyah: Alesan karuhun: bisi potong peujit
Alesan sabenerna: Kecap potong peujit bisa jadi mangrupa simbol
tina gering atawa nepi ka maotna. Ceuk logika, lamun urang loba
dahar uyah tangtu tekanan darah bakal leuwih luhur, atawa sok
disebut darah tinggi. Panyakit darah tinggi bakal ngabalukarkeun
stroke jeung panyakit jajantung. Jsté.
11.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan
ungkara basa kapamalian séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara
nanyakeun. Sakur ungkara kapamalian nu ditataan ku siswa hadéna
dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
12.
Pancén 5 Guru maréntah siswa gawé kelompok pikeun nyawalakeun
alesan nu asup akal (logis) ngeunaan rupa-rupa ungkara kapamalian.
Contona: Ulah cicing dina lawang panto Alesan karuhun: bisi hésé
meunang jodo Alesan sabenerna: ngahalangan panto, lantaran batur
hésé ngaliwat.
C. Nyangkem Kila-kila
NO. KAGIATAN
13. Guru ngajak ka siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunaan
kila-kila.
14.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan
conto kila-kila séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara
nanyakeun. Sakur conto kila-kila nu ditataan ku siswa hadéna
dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
15.
NO. KAGIATAN
16. Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunanan
cacandran jeung uga.
17.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan
conto cacandran jeung uga séjénna nu teu aya dina buku siswa ku
cara nanyakeun. Sakur conto cacandran jeung uga nu ditataan ku
siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan
pangaweruhna.
18.
Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén ngalengkepan cacandran.
Conto: Cianjur katalanjuran Sumedang ngarangrangan
Jsté.
F. Étos Urang Sunda
NO. KAGIATAN
19. Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran ngeunaan étos nu jadi
sawangan hirup masarakat urang Sunda.
20.
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pedaran budaya
Sunda.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar ngeunaan pedaran budaya Sunda. Guru nepikeun mangpaat weruh
jeung maham budaya Sunda dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun
siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab,
jeung santun sanggeus diajar budaya Sunda minangka kaar ifan
lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
budaya Sunda.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran pedaran budaya Sunda luyu jeung
pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning
mampu ngaidentikasi, nganalisis, nepikeun koméntar luyu jeung
kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus: a) maca wacana
pedaran budaya Sunda, b) nganalisis wacana pedaran budaya Sunda,
jeung c) nulis wacana pedaran budaya Sunda
A. Maca Wacana Pedaran
NO. KAGIATAN
4. Guru ménta siswa pikeun maca bedas kalawan bagilir wacana
pedaran “Kampung Cireundeu”.
5.
ng j r n anga j a r a n 6
PEDARAN BUDAYA SUNDA
6.
Pancén 1 Pikeun museurkeun konséntrasi siswa, diselang heula ku
ngajawab soal. Guru nanyakeun langsung (lisan) ka siswa ngeunaan:
bisi aya kecap-kecap nu dianggap hésé ku siswa sarta maluruh
hartina dina kamus; lokasi pernahna Kampung Cireundeu; ciri anu
ngabédakeun Kampung Cireundeu jeung kampung séjénna; kaayaan
ékonomi masarakat Kampung Cireundeu; alesan pangna sampeu jadi
kadaharan poko urang Kampung Cireundeu.
7.
Pikeun maluruh kadariaan siswa, guru nampung rupa-rupa kesan jeung
koméntar atawa pananya siswa kana eusi wacana nu geus dibacana.
Dina éta wacana disabit-sabit ngeunaan kadaharan. Guru ogé bisa
nanyakeun ka siswa yén sajaba ti éta téh, naon deui ngaran
kadaharan séjénna. Pikeun nguji kamampuh siswa, guru nanyakeun
rupa-rupa kadaharan has nu aya di unggal daérah.
8. Guru ménta deui ka siswa pikeun neruskeun maca bedas éta wacana
kalawan bagilir.
9.
Pancén 2 Guru ménta siswa ngajawab soal wacana “Kampung Cireundeu”,
anu ngawengku: maluruh deui kecap-kecap nu teu kaharti sarta
maluruh hartina dina kamus; nyebutkeun kayakinan nu diagem ku
mayoritas masarakat Kampung Cireundeu; ngajelaskeun tujuan acara
‘Sérén Taun Ngemban Taun Saka’ di Kampung Cireundeu; nataan
rupa-rupa kasenian Sunda nu aya di Kampung Cireundeu; nataan
kaolahan naon nu aya di Kampung Cireundeu nu dijieun tina sampeu;
nataan saha waé nu kungsi ngalélér pangajén ka Kampung
Cireundeu.
10.
11.
Pancén 3 Guru ménta siswa nuliskeun deui pedaran ngeunaan :Kampung
Cireundeu” ku basa sorangan. Sangkan ngaguluyur, siswa bisa
ngagunakeun rangkay karangan minangka poko-poko bahan wacanana
sakumaha nu aya dina buku siswa.
12. Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
B. Nganalisis Wacana Pedaran
NO. KAGIATAN
13. Guru ménta siswa pikeun nganalisis wacana “Adat Kabiasaan”.
Eusi éta pedaran ngeunaan kabiasaan ngurus orok, nyundatan, jeung
dina kawinan.
14.
Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ogé nataan rupa-rupa adat
kabiasaan séjénna anus ok dilakukeun ku masarakat Sunda, upamana
kabiasaan dina ngolah sawah, ngahuma, miara paré, jeung sajabana.
Bisa ogé nanyakeun bisi aya siswa anu kungsi ngalaman atawa
ngabandungan kagiatan upacara adat di daérahna.
15.
Pancén 4 Guru ménta siswa pikeun migawé pancén tina wacana “Adat
Kabiasaan”. Perkara anu kudu dipgawé ku siswa nya éta:
1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina éta wacana sarta maluruh
hartina dina kamus;
2) nyatet poko pikiran nu aya dina unggal paragarap éta wacana; 3)
nuliskeun hal naon waé anu dipedar dina éta wacana.
16. Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
C. Nulis Pedaran
17.
18.
Guru ménta ka siswa jeung batur sakelompokna pikeun nulis pedaran.
Kaidah-kaidah nulis pedaran geus ditangtukeun dina buku siswa. Nu
kudu diperhatikeun ku siswa nya éta: eusina medar salah sahiji
budaya nu aya di tatar Sunda, upamana penca, calung, réog, degung,
jaipongan, kaulinan, atawa budaya séjénna; medar karangan hasil
gawé kelompok di hareupeun kelas sacara bagilir; méré koméntar kana
pedaran kelompok séjénna; nyatet hal-hal penting nu dipedar ku
kelompok séjén.
ng j r n anga j a r a n 7
WAWANCARA
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan
wawancara.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar matéri wawancara. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham
perkara matéri wawancara. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa
mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus
diajar matér i wawancara.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
matéri wawancara.
3.
Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran wawancara luyu jeung
pamaredih Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning
mampu ngaidentikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung
nepikeun koméntar kana téks wawancara luyu jeung kaidah-kaidahna
boh lisan boh tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan: a) maca pedaran
ngeunaan wawancara, b) latihan nyusun bahan pikeun ngawawancara,
sarta c) latihan ngalaporkeun hasil wawancara
A. Maham Pedara Ngeunaan Wawancara
NO. KAGIATAN
4. Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks
wawancara.
5.
6.
Pancén 1 Pikeun nguji pangaweruh siswa ngeunaan pedaran wawancara
jeung pamahamanana kana eusi ték wawancara nu geus dibacana, guru
ménta siswa pikeun migawé pancén, nyaéta: nataan aspék-aspék nu
kudu diperhatikeun saupama rék nuliskeun hiji laporan hasil
wawancara; 1. nuliskeun deui pertanyaan model 5 W jeung 1H (what,
who,
where, which, when, jeung How) nu aya dina téks wawancara nu geus
dibacana.
2. Upamana: what (naon): “Naon waé anu karandapan ku jalma anu
ngagunakeun narkoba téh, Pa?”
Jsté.
NO. KAGIATAN
7.
Guru ngajak siswa pikeun maham sababaraha aspék nu perlu kudu
diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan wawancara, di
antarana 1) nangtukeun tujuan ngawawancara, 2) nangtukeun topik
wawancara, 3) nyusun pananya, 4) ménta idin ka narasumber, 5)
ngawanohkeun dir i ka narasumber, 6) nepikeun maksud ngawawancara,
7) nanya kalawan jelas, 8) nyadiakeun catetat jeung alat rékam, 9)
ulah lila teuing.
8. Guru ménta siswa pikeun ngajelaskeun alesan tina aspék-aspék nu
perlu kudu diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan
wawancara.
9. Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun latihan nulis kalimah
tanya menerah pikeun ngalengkepan jawaban anu geus
disadiakeun.
10. Guru maréntah ka siswa pikeun macakeun kalimah tanya nu
dipigawéna.
11.
C. Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara
NO. KAGIATAN
12. Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks
wawancara.
13. Guru ngajak siswa pikeun nepikeun pamadegan atawa koméntarna
kana pedaran jeung conto hasil wawancara wangun Tanya jawab jeung
narasi anu geus dibacana.
14.
Pancén 4 Guru nugaskeun siswa jeung babaturan sakelompokna
nyiapkeun bahan keur ngawawancara jeung ngalaporkeun hasilna dina
wangun 1) tanya jawab; 2) narasi.
15. Guru maréntah unggal kelompok pikeun ngalaporkeun hasil
wawancara.
PITUDUH HUSUS
ng j r n anga j a r a n 8
W A R T A
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan
warta.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna
diajar matéri warta. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham
perkara matéri warta. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun
sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar
matér i warta.
2.
Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu
nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun
matéri warta, kayaning wangenan warta, jenis warta, jeung kumaha
carana maluruh bahan pikeun warta.
3.
Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran warta luyu jeung pamaredih
Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning mampu
ngaidentikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung nepikeun
koméntar kana téks warta luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh
tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan maca pedaran ngeunaan warta
tulis jeung warta lisan katut conto-contona, sarta latihan maca
warta.
A. Nengetan Warta Tulis
5. Guru ngaping murid nganalisis eusi warta.
7.
Pancén 1 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal ngeunaan: 1)
Nuliskeun jumlah paragraph warta nu judulna nu judulna “Helaran
Jampana Kota Tasikmalaya 2013” jeung “Liverpool Ngudag Big
Four” 2) nuliskeun poko pikiran utamana unggal paragrap nu aya dina
éta warta; 3) nuliskeun babagian éta warta dumasar unsur 5 W jeung
1H; sarta 4) nuliskeun alesan pangna warta nu judulna “Helaran
Jampana Kota Tasikmalaya 2013” kaasup kana wanda straight news
report jeung “Liverpool Ngudag Big Four” kaasup kana wanda
dept news.
8. Guru maréntah sisiwa jeung babaturan sakelompokna pikeun
ngalaporkeun tugas nu geus dipigawé na.
B. Maham Warta Lisan
NO. KAGIATAN
9. Guru ngajak murid pikeun maca kalawan gemet pedaran jeung rupa-
rupa conto warta lisan.
10.
Pancén 2 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal
ngeunaan: 1) Naon pijuduleun atawa topik warta lisan ka-1,
ka-2, jeung ka-3; 2) nuliskeun eusi nu aya dina tilu éta warta; 3)
nétélakeun mana atina tilu éta warta anu kaasup kana Straight News
Report jeung nu kaasup kana Dept News; 4) nuliskeun poko
pikiran utama nu aya dina unggal paragrap katilu warta di luhur; 5)
nataan babagian eusi éta tilu warta dumasar unsur 5 W jeung
1H.
11. Pikeun migawé pancén 1, hadéna mah kelas dibagi tilu kelompok,
unggal kelompok nganalisis hiji warta (warta kahiji ku kelompok 1,
warta kadua ku kelompok 2, jeung warta katilu ku kelompok 3,
jsté.
12. Guru maréntah murid pikeun ngalaporkeun hasil pagawéan
kelompokna dina wangun sawala kelas.
C. Prakték Maca Warta
NO. KAGIATAN
PITUDUH HUSUS
14. Guru ngajak siswa pikeun merhatikeun lentong maca warta dina
radio, sarta lentong katut pasemon maca warta dina televisi.
15.
Guru ngamotivasi siswa atawa ngayakinkeun, yén sakabéh murid ogé
bisa maca warta kawas conto dina radio atawa televisi. Pikeun
ngahontal kamampuh maca warta nu hadé kudu loba latihan jeung
ngabandungan warta nu disiarkeun dina radio atawa televisi.
16.
Guru maréntahkeun unggal murid maca warta digalantangkeun kalawan
merhatikeun lentong jeung tanda bacana. Siswa bisa mawa alat
minangka micropun, atawa barang-barang séjénna nu ngagambarkeun
suasana di studio radio atawa televisi.
17. Guru nepikeun koméntar sanggeus murid maca warta dibarengan ku
ngamotivasi. Sajaba ti guru, murid ogé dibéré lolongkrang waktu
pikeun nepikeun koméntarna ka babaturanana.
18.
Pancén 3 Guru nugaskeun ka siswa pikeun: 1) néangan warta dina
kalawarta
Sunda (koran atawa majalah) jeung dina televisi nu eusina
wandana
Straight News Report jeung Dept News; 2). nuliskeun
deui éta eusi
warta ku basa siswa; 3) macakeun éta warta beunang nulisna ka
babaturan kelompok séjénna, sarta 4) ngoréksi éta téks warta
hasil
pagawéanana upama aya kénéh nu can merenah.
Pituduh Meunteun
Format Meunteun pancén 1
1) Rumus meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti jeung
maluruh hartina dina kamus
Peunteun = Jumlah harti kecap nu bener
X 100 Jumlah kecap nu dicatet
2) Rumus meunteun jumlah pada jeung jumlah padalisan
Aspék nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum Jumlah pada rumpaka “És Lilin” 10 10 Jumlah
padalisan unggal pada rumpaka “És Lilin” 5 30 Jumlah pada
rumpaka “Colénak” 10 10 Jumlah padalisan unggal pada rumpaka
“Colénak” 5 20
70
Aspek nu dipeunteun Skor
Salah
Ngajelaskeun Eusi rumpaka kawih “Colénak” 100 70 50
Format Meunteun pancén 2
Aspek nu dipeunteun Bobot
Rumpaka nu ngagambarkeun ngeunahna (pelem) éta kadaharan, sajaba ti
murah hargana.
100 50
Rumpaka nu ngagambarkeun kareueus urang Sunda boga kadaharan
tradisonal warisan kolot baheula nu kasohor (kakoncara) ka saalam
dunya (buana) ngaranna colénak
100 50
100 50
Jumlah 50-100
Format Meunteun pancén 3
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Maluruh padalisan cangkang sisindiran dina rumpaka kawih “És
Lilin”
5 10
5 10
Kecap tungtung padalisan nu padeukeut sorana dina rumpaka kawih “És
Lilin”
5 20
2) Maluruh cangkang jeung eusi sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy
Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada
kahiji Pada kadua Pada katilu
5 15
3) Maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina kawih
“Bubuy Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada
kadua Pada katilu Pada kaopat kalima
5 20
4) ngajelaskeun gaya basa naon aya dina rumpaka kawih “Bubuy
Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Penjelasan gaya basa kecap ‘bubuy bulan Penjelasan gaya basa kecap
‘sangray béntang’ Penjelasan gaya basa kecap ‘panonpoé
disasaté’
5 15
5) Kecap-kecap anu dibalikan deui dina rumpaka kawih “Bubuy
Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Peunteun = Jumlah skor nu kahontal
X 100 Jumlah skor maksimum
Format Meunteun pancén 4
Nyaritakeun eusi rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung
“Kabogoh Jauh” dina wangun paraprase prosa
No. Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Pilihan kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25
2. Wangun paraprase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” Pilihan
kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25
100
Ngalengkepan rumpaka kawih “Peuyeum Bandung”, “Borondong Garing”,
“Tauco Cianjur”, “Goréng Pisang”, jeung “Tahu Sumedang”
No. Aspek nu dipeunteun Skor
maksimum 1 Ngalengkepan “Peuyeum Bandung” 20 2 Ngalengkepan
“Borondong Garing” 20 3 Ngalengkepan “Tauco Cianjur”, 20 4
Ngalengkepan “Goréng Pisang” 20 5 Ngalengkepan “Tahu Sumedang”
20
100
PANGAJARAN 2 SAJAK
maksimum
1
Maluruh harti kecap a)mojang lenjang , (b) hideung santen, (c)
srangéngé , (d) dipépéndé , (e) ngempur , (f)
jungjunan, (g) puput umur , (h) kurebkeun, jeung
(i) pangkonan!
5 40
2 Ngajelaskeun ma’na ungkara mojang lenjang nu hideung santen
10 10
3 Gaya basa tina ungkara mojang lenjang nu hideung
santen
5 5
4 Maluruh kecap tina padalisan ka-2 jeung ka-3 anu ngandung gaya
basa mijalma (personikasi)
5 25
5 Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap jungjunan dina
padalisan ka-4
10 10
6 Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap pangkonan dina
padalisan ka-6
10 10
1
Kelompok 1 maluruh harti kecap mojang lenjang , hideung
santen, srangéngé , dipépéndé ,
ngempur , jungjunan, puput umur , kurebkeun,
jeung pangkonan dina kamus.
50- 100
2 Kelompok 2 ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang
nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak
“Priangan”
50- 100
3
Kelompok 3 maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar
Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang
lenjang nu hideung santen
50- 100
PITUDUH MEUNTEUN
4 Kelompok 4 maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma
(personikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3;
50- 100
5 Kelompok 5 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis
kecap jungjunan dina padalisan ka-4;
50- 100
6 Kelompok 6 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis
kecap pangkonan dina padalisan ka-6?
50- 100
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy maluruh
hartina dina kamus.
5-10
2. maluruh jumlah padalisan éta sajak. 1-5
3. maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak.
10-20
4. maluruh eusi nu dicaritakeun dina éta sajak. 10-15
5. Ngajelaskeun nu diébréhkeun ku panyajak dina pada kahiji, kadua,
katilu, jeung pada kaopat.
30-50
56-100
Maluruh eusi nu aya dina pada ka-2, ka-3, jeung ka-4
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 Katalitian jeung kajelasan medar eusi sajak “Seuneu Bandung” nu
aya dina padalisan ka-2, ka-3, jeung ka-4.
30-50
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
Format Meunteun pancén 4
Nyaritakeun deui éta eusi sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay”
dina wangun paraprase
Peunteun kelompok:
1 Kreativitas mekarkeun sajak kana wangun paraphrase 20-50
2. Kakompakan migawé tugas 20-30
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
1 Intonasi/lentong (lagu kalimat) dan pelafalan;
10-20
2. Nyangken/apal naskah 15-30
50 – 100
1 Pilihan kecap, gaya basa 15-30
2. Kasaluyuan eusi jeung judul sarta organisasi sajak 15-30
3. Tata tulis jeung karapihan 10-20
4. Originalitas 10-20
PANGAJARAN 3 PUISI MANTRA
Format Meunteun Pancén 1
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti dina mantra
“Jampé Budak Harééng”, Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé
Néangan Rejeki” jeung “Jampé Indit-Inditan sarta maluruh hartina
dina kamus
Peunteun = Jumlah skor nu kahontal
X 100 Jumlah skor maksimum
2) jeung 3) Nyawalakeun jeung midangkeun eusi nu aya dina unggal
mantra
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 Katalitian jeung kajelasan medar eusi nu aya dina unggal
mantra
30-50
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
Format Meunteun Pancén 2
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu teu kaharti dina
mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” ieu di
handap sarta téngan hartina dina kamus
Peunteun = Jumlah skor nu kahontal
X 100 Jumlah skor maksimum
2) Nyirian sarta nuliskeun aspék purwakanti nu aya dina mantra
“Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan”
No. Aspek nu dipeunteun Skor
maksimum
Pundung” 50
100
1 Kakompakan 20-30
2. Kadariaan 20-30
60-100
Format Meunteun Pancén 3
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu aya dina mantra
“ Asihan Si Burung Pundung” sarta “ Jangjawokan Paranti
Dipupur ” sarta paluruh hartina dina kamus.
Peunteun = Jumlah skor nu kahontal
X 100