Buku Basa Sunda siswa kls 11

Pikeun Murid SMA/MA Kelas XI

Pamekar Diajar

KONTRIBUTOR:Tatang Sumarsono

Ahmad HadiAno Karsana

Asep RuhimatDarpan

Dede KosasihH. Dingding Haerudin

H. Yayat SudaryatRisnawati

PENELAAH:Prof. Dr. H. Iskandar Wasid

Dr. Hj. Ai Sofi anti, M.Pd.Drs. H. Elin Syamsuri

Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.Budi Riyanto

Rarancang Eusi : Yoshi SukadarRarancang Jilid : Yoshi Sukadar

Rarancang Gambar : Toto

Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Palatino Linotype 12 pt - 18 pt.

Dipedalkeun ku:DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

ISBN: 978-602-1300-11-4 (Jilid Lengkap)978-602-1300-13-8 (Jilid 2)

Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa BaratDitangtayungan ku Undang-undang

Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun murid dina raraga larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.

iii

SambutanbuSS aaannnuuutttaauuuttaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbbuuuaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbuuuSSSSSSSSSaaaaaaaaaSSSSSSaaaaaaaaa Pangbaga

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat. Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid sareng buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans mung buku wungkul bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).

Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra darah, dipiharep dina diri murid aya parobihan anu ttla, boh unsur sikepna (att itude), boh pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance; behavior). Singgetna mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi. Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis basajan, saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna g kalebet guru basa darah

deuih, tinangtos ta kurikulum bakal tiasa diimplemntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarkah anu kedah knging pangajn. Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu ttla dina dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad dongkap.

Bandung, Desember 2013 Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA Pembina Utama Madya NIP. 19570807 198601 1 001

K K K K KKepe ala Dina P P P P PPPPPPPPPPPPPPPProrororororororooviv nsi Jaw

Prof Drr HHHHH

iv

KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemn-elemn parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar kompetnsi lulusan, standar isi, standar pross, sareng standar penilaian. ta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancn tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.

Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og mangrupi pangjembar buku murid.

Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifi k sareng penilaian autntik.

SambutanbuSS aaannnuuutttaauuuttaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbbuuuaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbuuuSSSSSSSSSaaaaaaaaaSSSSSSaaaaaaaaa Pangbaga

v

Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifi k sareng penilaian autntik dina pross pangajaran.

Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.

Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung sastra darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.

Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman.

Bandung, Desember 2013 Kepala Balai Pengembangan

Bahasa Daerah dan Kesenian,

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pembina Tk. I NIP. 196110051986031014

vi

SambutanbuSS aaannnuuutttaauuuttaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbbuuuaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbuuuSSSSSSSSSaaaaaaaaaSSSSSSaaaaaaaaaPanganteur

vii

Anu keur disanghareupan ku hidep th buku Pamekar Diajar Basa Sunda. Ieu buku diajangkeun pikeun sakumna murid di Jawa Barat, jadi buku babon pikeun pangajaran basa Sunda. Kabhna th aya 12 buku, hasil gaw tim panyusun anu meunang pancn ti Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Jilid I tepi ka VI pikeun murid SD/MI, jilid VII tepi ka IX pikeun murid SMP/MTs, jeung jilid X tepi ka XII pikeun murid SMA/SMK/MA/MAK.

Medalna ieu buku th pikeun mr lahan ka sakumna murid anu dialajar basa Sunda, kalawan harepan hidep sakabh enya-enya ngamangpaatkeun. Ku diajar basa Sunda tina ieu buku, dipiharep kanyaho jeung kabisa hidep dina ngagunakeun basa Sunda bisa ningkat jeung nambahan. Lian ti ta, hidep jadi leuwih resep ngagunakeun basa Sunda dina kahirupan sapopo. ta mah naha di sakola, di lingkungan kulawarga, atawa di tempat ulin.

Meureun ti antara hidep aya nu tumanya, naha mak kudu diajar basa Sunda sagala? Naha naon gunana atuh? Jih, pangna diajarkeun di sakola og ta th ku sabab loba mangpaatna dina kahirupan sapopo. Anu paling karasa upamana wa urang bakal bisa komunikasi ku basa Sunda kalawan had tur merenah. Loba kauntunganana lamun urang bisa ngagunakeun basa Sunda th, di antarana wa urang bakal nyaho jeung bisa neuleuman kabeungharan budaya Sunda. Apan budaya Sunda th jadi bagian penting tina budaya nasional Indonsia. Salian ti ta, apan hidep di sakola diwajibkeun diajar basa Sunda. Meureun hidep tumanya deui, naha ari diajar basa Sunda th babari? Jih, nya babari atuh. Jaba deuih resep.

viii

Bieu g geus disebutkeun, teu hs diajar basa Sunda th, komo deui pikeun urang Sundana sorangan mah. Dalah najan lain keur urang Sunda og sarua wa teu hs. Ku kituna, hidep teu kudu ngarasa seunggah. Ulah tacan g nanaon geus nyebut horam. Anu penting mah urangna sing enya-enya, boh enya-enya ngabandungan pedaran ti Ibu/Bapa Guru, boh enya-enya dina ngapalkeun jeung migaw latihanana. Lian ti ta, kacida hadna mun hidepo getol maca buku-buku basa Sunda lianna, maca surat kabar jeung majalah anu ngagunakeun basa Sunda, atawa ngabandungan siaran radio jeung televisi dina program basa Sunda. Hal sjnna anu bisa dipigaw ku hidep nyata lalajo pagelaran kasenian Sunda.

Cindekna mah, sakali deui rk ditandeskeun, entong ngarasa sieun atawa horam dina nyanghareupan pangajaran basa Sunda th. Kapan heueuh babari, jeung matak resep deuih.

Geura ayeuna urang mimitian. Bismillah ....

Bandung, Oktober 2013 Salam ti nu nyusun ieu buku

PANGBAGA:1. KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ____________________________________________ iii2. KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN

PROVINSI JAWA BARAT _________________________ v

PANGANTEUR ________________________________________ vii

PANGAJARAN 1: KAWIH _____________________________ 1A. Maca Rumpaka Kawih _______________________________ 3B. Nyangkem Unsur Rumpaka Kawih ____________________ 5C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih ______________________________________________ 8D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih _______________ 15E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih _______________________ 18

PANGAJARAN 2: SAJAK ______________________________ 21A. Nyangkem Eusi Sajak ________________________________ 22B. Neuleuman Ajn sttika dina Sajak ____________________ 24C. Maham Wanda Sajak _________________________________ 27D. Mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi _____________ 32E. Ngarang Sajak ______________________________________ 35

PANGAJARAN 3: MANTRA ___________________________ 37A. Maca Mantra ________________________________________ 38B. Nengetan Purwakanti dina Mantra ____________________ 43C. Nganalisis Gaya Basa dina Mantra _____________________ 46D. Nengetan Wirahma dina Mantra _______________________ 49E. Ngabandingkeun Papasingan Mantra___________________ 52

SambutanbuSS aaannnuuutttaauuuttaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbbuuuaaaaaaaaaaaaaaammmmmmmmmmmmmmmmmbbbbbbbbuuuSSSSSSSSSaaaaaaaaaSSSSSSaaaaaaaaaDaptar Eusi

ix

1PANGAJARAN 4: NOVEL _____________________________ 55A. Maca Sempalan Novel ________________________________ 56B. Nyangkem Unsur Novel ______________________________ 60C. Neuleuman Unsur-unsur Novel _______________________ 61D. Nganalisis Tingkesan Novel __________________________ 65E. Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel ________________ 69

PANGAJARAN 5: BAHASAN PAKEMAN BASA ______ 71A. Nyangkem Babasan jeung Paribasa _____________________ 72B. Nyangkem Kapamalian ______________________________ 78C. Nyangkem Kila-kila _________________________________ 79D. Mikaweruh Cacandran _______________________________ 80E. Mikaweruh Uga _____________________________________ 81F. tos Urang Sunda ____________________________________ 82

PANGAJARAN 6: PEDARAN BUDAYA SUNDA ______ 83A. Maca Wacana Pedaran _______________________________ 84B. Nganalisis Maca Wacana Pedaran ______________________ 91C. Nulis Pedaran _______________________________________ 95

PANGAJARAN 7: WAWANCARA ______________________ 99A. Maham Pedaran Ngeunaan Wawancara ________________ 100B. Nyusun Kalimah Bahan Wawancara ____________________ 103C. Nuliskeun Bahan jeung Laporan Hasil Ngawawancara ____ 107

PANGAJARAN 8: WARTA _____________________________ 113A. Warta Tulis __________________________________________ 115B. Warta Lisan _________________________________________ 119C. Maca Warta _________________________________________ 122

DAFTAR PUSTAKA ___________________________________ 124

x

PANG

AJARAN

11 KAWIH

1Sumber: mediaindonesia

2Pamekar Diajar BASA SUNDA Pikeun Murid SMA/SMK/MA/MAK Kelas XI

S aha di antara hidep nu can kungsi ngaregepkeun kawih? Sarra g tangtu kungsi ngaregepkeun kawih. Ngaregepkeun kawih kaasup kana ngaregepkeun kalangenan atawa hiburan. Biasana nu ngaregepkeun ngarasa kahibur. Teu mustahil nu nalangsa g jadi bungah, atawa sabalikna, sanggeus ngaregepkeun kawih jadi sedih jeung nalangsa. sabab eusi rumpaka kawih ngingetkeun deui ta paregep kana pangalaman dirina nu geus kaliwat.

Cing, kumaha karasana ku urang mun geus ngaregepkeun kawih? Tangtu wa teu sarua, sabab wanda kawih anu diregepkeunana bakal mangaruhan kana suasana paregepna, pangpangna mah kasang tukang jeung pangalamanana. Jalma nu pashat basa Sunda bakal babari nyangkem rumpaka kawih Sunda. Kitu og jalma nu mindeng ngaregepkeun atawa maca rumpaka kawih bakal babari nyangkemna.

Basa di SMP hidep og kungsi narima pangajaran ngeunaan kawih. Tah, ayeuna hayu urang neuleuman deui eusi rumpaka kawih. Ngan bisi hidep poho deui, urang pedar heula ngeunaan kawih.

Naon ari kawih? Kecap kawih asal tina kecap kavy (baca, kawi) anu hartina sair (kavya bujangga). Kawih nya ta rakitan basa anu ditulis ku para bujangga atawa seniman sarta miboga birama anu ajeg (angger). Sakumaha ilaharna lagu, kawih kabeungkeut ku wiletan jeung tmpo atawa ketukan. Nu matak kawih sok disebut og lagu-lagu nu kaasup sekar tandak, boh kawih tradisional boh wanda anyar.

Kawih mah bda jeung pupuh. Kawih teu kauger ku rupa-rupa aturan atawa patokan kawas nu aya dina pupuh.

Rumpaka kawih th eusina pinuh ku ajn atikan. Ari rumpakan kawih teu bda jeung rumpaka wangun puisi sjnna. Ngan kawih mah geus dilengkepan ku aturan titilaras. Unsur-unsur nu aya dina kawih teu bda jeung unsur-unsur nu aya dina puisi atawa sajak, nya ta ngawengku tma, nada, rasa, jeung amanat.

Kawih salah sahiji kasenian (seni sora) titinggal karuhun nu diwariskeun sacara turun-tumurun. Kawih kaasup kasenian anu kahot sarta dikatgorikeun minangka cikal bakal seni sora nu aya di masarakat Sunda.

Nilik kana sajarahna, kawih dibagi jadi tilu kurun waktu, nya ta: (1) Kawih buhun atawa tradisional. Buhun hartina kuno, jaman baheula atawa kecap sjn tina bihari. Priode kawih buhun aya dina kurun waktu saacan jaman Jepang nepi ka Jaman Jepang. Lagu anu kaasup


kawih buhun di antarana lagu Banjar Sinom, jeung sajabana. (2) Kawih Jaman Jepang dimimitian kira-kira Jepang datang ka Indonesia dina taun 50-an. Sababaraha kawih anu aya dina Jaman Jepang di antarana nya ta lagu s Lilin, Balon Ngapung, Ghgr Sor,Bandowati, jeung sajabana. (3) Kawih wanda anyar atawa kawih alam kiwari nya ta kawih jaman ayeuna. Kurun waktu kawih wanda anyar dimimitian ti taun 50-an nepi ka kiwari. Kawih wanda anyar di antarana Anggrk Japati, Cinta Nusa, Baju Hjo,Angin Priangan, Hujan Munggaran, jsb., kaasup kawih-kawih anu dikolaborasikeun.

A. Maca Rumpaka Kawih Ieu di handap aya rumpaka kawih anu judulna ngeunaan kadaharan

jeung inuman. Saupama di antara hidep aya nu geus bisa, pk contoan haleuangkeun. Nu sjnna ngaregepkeun bari maca ieu rumpakana di handap!

(Rumpaka kawih 1)

s Lilin s lilin mah (dunungan) kalapa mudadibantun mah (dunungan) ka Sukajadiabdi isin dunungan samar kadugasok sieun mah aduh henteu ngajadi s lilin mah ... didorong dorongdi bantun mah ... dibantun ka Sukajadiabdi isin dunungan samar kadugasok inggis mah aduh henteu ngajadi

s lilin mah ceuceu buatan Bandungdicandak mah geuning ka Cipagantiabdi isin jungjunan duh babaringungsok inggis mah aduh henteu ngajadi

Itu saha dunungan nu nungtun mundingdigantelan geuning ku saputangan itu saha dunungan nu ginding teuingsihoreng mah aduh geuning jungjunan


s lilin mah ceuceu di kalapaan raosna mah geuningan kabina-bina abdi alim dunungan paduduaan sok sieun mah dibantun kamana-mana

Kamana mah geuningan ngaitkeun kincirKa kalr mah ka kalr katojo bulan Kamana mah dunungan ngaitkeun pikirMoal palr duh da ku sabulan

(Rumpaka kawih 2)

Colnak Urang tuang colnakraos seger matak shat kana awak pangaosna cukup ku sapuluh prakmoal rugi ngaluarkeun eusi psak Colnak dicocol nak anu ompong og teurak mangga geura carobian colnak beuleum dadakanColnak peuyeum Bandungkatuangan sederhana istimwacacah menak sagala pada misukamoal puyeng najan sp tilu piring Colnak dicocol nak kakoncara sabuana kaolahan urang Sunda warisan kolot baheula

Pancn 1

Sanggeus hidep maca dua rumpaka kawih di luhur, pigaw ieu pancn di handap!1. Tuliskeun kecap-kecap anu teu kahari dina dua rumpaka kawih di

luhur sarta pk paluruh hartina dina kamus!

Sumber: beranda-oto.detik.com


s Lilin Colnak Kecap Harti kamus Kecap Harti kamus

1. 1. 2. 2. 3. jst. 3. jst.

2. Diwangun ku sabaraha pada jeung sabaraha padalisan unggal padana ta rumpaka kawih s Lilin jeung Colnak ?

s Lilin Colnak Jumlah

pada Jumlah padalisan Jumlah

pada Jumlah padalisan

Pada ka-1: padalisanPada ka-2: padalisanJst.

Pada ka-1: padalisanPada ka-2: padalisanJst.

3. Perkara naon eusi anu dihaleuangkeun dina ta kawih?

Judul Kawih Eusina nyaritakeun

s Lilin

Colnak

B. Nyangkem Unsur Rumpaka KawihUpama nilik unsurna, rumpaka kawih og teu bda jeung unsur

nu aya dina sajak atawa puisi, di antarana aya rasa, nada, amanat. jeung tma. (1) Rasa ngagambarkeun sikep nu ngawih kana poko pasualan anu aya

dina rumpaka kawih. Unggal kawih anu diregepkeun atawa dibaca tangtu bakal ngbrhkeun rasa anu bda. Ieu th balukar bdana pasualan, kajadian, atawa kaayaan anu disanghareupan ku nu nulis rumpaka kawih. Eusi kawih s Lilin di luhur th ngeunaan katrsna ti hiji wanoja ka hiji jajaka. Geura ilikan sempalanana ieu di handap.

Itu saha dunungan nu nungtun munding digantlan geuning ku saputangan ...


itu saha dunungan nu ginding teuing sihorng mah aduh geuning jungjunan ...

ta kecap ginding (padalisan 3) jeung jungjunan (padalisan 4) dina sempalan rumpaka kawih s Lilin th minangka brhan hat wanoja nu ngagambarkeun rasa cintana ka hiji jajaka.

(2) Nada nya ta sikep nu nulis rumpaka kawih nu karasa ku anu ngaregepkeun atawa nu maca, upamana sedih, nalangsa, handap asor, sombong, ra, hanjakal, jeung sajabana. Geura ilikan sempalan rumapak kawih s Lilin ieu di handap.

Es lilin mah ceuceu buatan Bandung dicandak mah geuning ka Cipaganti abdi isin jungjunan duh babaringung sok inggis mah aduh henteu ngajadi

Es lilin mah ... didorong dorong di bantun mah ... dibantun ka Sukajadi abdi isin dunungan samar kaduga sok inggis mah aduh henteu ngajadi

Dina sempalan di luhur kagambarkeun jalma nu teu wani kedal atawa terus terang. Aya kecap isin (padalisan ka-3), nandakeun ra jeung kecap samar kaduga (padalisan ka-3) nandakeun teu puguh nu kudu dipilampah, sarta kecap bararingung (padalisan ka-3) nandakeun kasieun bisi cintana ka ta jajaka teu ngajadi.

(3) Amanat nya ta perkara atawa pasualan anu hayang ditepikeun ku nu ngawih atawa nu ngarangna ka nu ngaregepkeun atawa nu maca. Amanat minangka kereteg anu ngarojong ka nu nulis kawih nyiptakeun karyana. Amanat bisa dipaluruh dina kecap-kecap anu dipilih jeung disusun ku nu ngawih jeung di satukangeun anu dikawihkeun. Geura tengetan ieu sempalan rumpaka kawih s Lilin di handap.



Dina rumpaka di luhur nyangkaruk amanat yn urang salaku wanoja kudu bisa ngajaga harga diri, sanajan sakumaha mikacintana ka hiji jajaka, ulah wani reujeung paduduaan (padalisan ka-4) lamun can resmi jadi salaki pamajikan jeung pikir rangkepan (padalisan ka-4) rasa sieundibantun ka mana-mana.

(4) Tma mah minangka hal poko atawa galeuh anu ngajiwaan eusi rumpaka kawih. Teu bda ti sajak, dina kawih og sok kapanggih nu eusina ngbrhkeun masalah sosial, agama, kadeudeuh atawa kaasih, jeung sajabana. Ari nu jadi tma rumpaka kawih s Lilin nya ta katrsna atawa percintaan, bisa katingali dina kecap-kecap nu dipak, di antarana kecap ngaitkeun pikir, paduduaan, dunungan, jungjunan, ginding.

Pancn: 2

Sabada hidep maham eusi rumpaka kawih nu judulna s Lilin di luhur, ieu di handap aya rumpaka kawih nu judulna Colnak. Tugas hidep nya ta maluruh rasa, nada jeung amanatna dina tabl nu aya di handapeunana!

Unsur Pedaran Rumpaka

1. Rasa Ngabjakeun ngeunahna (pelem) ta kadaharan, sajaba ti murah hargana.

........

2. Nada

Nmbongekun kareueus yn urang Sunda boga kadaharan tradisonal warisan kolot baheula nu kasohor (kakoncara) ka saalam dunya (buana) ngaranna colnak

........


3. Amanat ngajak sangkan ngamasarakatkeun kadaharan tradisional nu ngaranna colnak

........

C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka KawihWangun rumpaka kawih sarua jeung wangun sajak atawa puisi. Ra

sajak atawa puisi nu geus dijadikeun rumpaka kawih. Rumpaka kawih aya og nu disusun dina wangun sisindiran. Geura tengetan deui ieu sempalan rumpaka kawih s Lilin di handap

Itu saha dunungan nu nungtun mundingdigantlan geuning ku saputangan itu saha dunungan nu ginding teuing sihorng mah aduh geuning jungjunan

Sempalan rumpaka kawih di luhur th diwangun ku opat padalisan. Padalisan kahiji jeung kadua disebutna cangkang, padalisan katilu jeung kaopat disebutna eusi. Nilik kana wandana mah, sempalan rumpaka kawih di luhur th kaasup kana paparikan. Pangna disebut paparikan lantaran padeukeut sora tungtung padalisan nu aya dina cangkang jeung eusi. Sora tungtung padalisan kahiji padeukeut sorana jeung sora tungtung padalisan katilu, sora tungtung padalisan kadua padeukeut jeung sora tungtung padalisan kaopat. Sora nu padeukuet kitu th sok disebut murwakanti. Geura tengetan deui ieu sempalan rumpaka kawih di handap!

Itu saha dunungan nu nungtun mundingdigantlan geuning ku saputangan itu saha dunungan nu ginding teuing sihorng mah aduh geuning jungjunan

Sora tungtung padalisan kahiji ding padeukeut jeung sora tungtung padalisan katilu ing, kitu og sora tungtung padalisan kadua ngan padeukeut jeung sora tungtung padalisan kaopat nan. Sajaba ti conto di luhur aya rumpaka kawih sjnna anu diwangun ku sisindiran.

} Cangkang} Eusi

Padeukeut sora I (ding jeung ing)

Padeukeut sora I (ngan jeung nan)


Sajaba ti wangun katut purwakanti, unsur penting sjnna anu kudu dipikanyaho ku didep dina rumpaka kawih nya ta pilihan kecap. Diksi atawa pilihan kecap dalit pisan patalina jeung unsur gaya basa, nya ta basa anu digunakeun ku nu ngarang sangkan bisa leuwih ngahudang imajinasi paregep atawa nu maca. Teu bda ti sajak atawa puisi, gaya basa anu sok kapanggih dina rumpaka kawih kayaning gaya basa babandingan nu istilah sjnna sok disebut metapora (metapora).

Mtapora (metaphor) nya ta gaya basa babandingan atawa lalandian, ku jalan nyebut hiji barang, padahal anu dimaksud mah anu sjn lantaran dianggap boga pasipatan atawa ciri-ciri anu sarua. Dina harti jembar, mtapora ngurung rupa-rupa gaya basa babandingan, kayaning babandingan, mijalma, ngasor, rarahulan, rautan, jeung sajabana

Gaya basa lalandian sok dipak pikeun ngaganti (ngaran) ku sesebutan. Aya sesebutan alus atawa pideudeuh (hronimia) jeung aya sesebutan gorng, ocon, atawa mtonimia, contona: kecap Srikandi keur sesebutan ka aww wanian; Si Jalak Harupat idipak keur sesebutan ka lalaki anu toh pati jiwa raga, cadu ngejat ti pakalangan atawa pangperangan; Wayang pangsisina dipak keur sesebutan ocon banyol ka jalma anu jangkung ged.

Gaya basa mijalma (personifi kasai) sok digunakeun pikeun nyebutkeun barang anu henteu nyawaan atawa sasatoan diupamakeun boga polah cara jalma, kayaning boga rasa sedih, susah, bungah, atawa ambek, contona: Gunung siga anu milu nguyung, lebak siga milu susah. Pucuk janur tingarulang, ngagupayan anu angkat; Lokomotip ngahgak lir seunggah nanjak; Bulan ngintip tina sela-sela mga.

Gaya basa ngasor (litotes) sok dipak pikeun ngbrhkeun hal nu sabalikna tina kanyataan, contona: Kuring mah teu boga duit sapsr-psr acan (padahal beunghar); Dahar g ukur jeung uyah (padahal deungeun sanguna sagala aya), jeung sajabana.

Gaya basa rarahulan (hiperbola) sok dipak pikeun nandeskeun, ngantebkeun, atawa nimbulkeun rasa nu kaleuleuwihi, contona: Amarahna nguntab-nguntab lir seuneu hurung. Ngajerit maratan langit, ngocak maratan jagat; Najan nepi ka ceurik getih oge, moal ditolih.

Gaya basa rautan (eupimisme) dipak pikeun ngalemesan maksud sangkan teu kasar katarimana ku nu maca atawa ngaregepkeun, contona: K, kuring rk ka cai heula (maksudna rk kiih); Karunya, anakna teh geuning teu ningali (maksudna lolong).


Satuluyna pk ilo deui ieu rumpaka kawih di handap. Mun aya mah bari ngaregepkeun tape, video, MP 3 atawa wangun rkaman sjnna!

Bulan Batu Hiu(Doel Sumbang)

Bulan nu ngagantung di langit Batu Hiu tinggal sapasi ssa purnama kamari

Urang duaan anteng sosonoan suka bungah sagala rasa dibedah

Bulan nu ngagantung di langit Batu Hiu tinggal sapasi sesa purnama kamari

Ikrar janji sahidup samati moal hianat insya Allah moal pegat

Dina ruang hat nu aya ukur salira dina ruang hat pasti ngan ukur salira

Bulan di langit Batu Hiu Sesa purnama kamari bulan sapeupeuting nyaksi nya pangrusiah moal betus pasti

Sumber: wisatapangandaran.com


Dina rumpaka kawih di luhur aya kecap-kecap anu ngandung harti injeuman (konotasi ). Geura tengetan ku hidep ieu pedaranana di handap!

Ngupamakeun (metafora)

Bulan nu ngagantung

tinggal sapasi ssa purnama kamari

sagala rasa dibedah

dina ruang hat

- nu ngagantung biasana mak tali atawa sabang-saning bungbuah dina tangkalna

- kecap sapasi biasana dipak kana dahareun nu dipotongan.

- kecap ssa dipak keur dahareun teu bak atawa duit ssa balanja.

- kecap bedah biasana dilarapkeun kana balong atawa tanggul

- kecap ruang atawa rohangan sok dipak pikeun nuduhkeun tem-pat atawa patempatan

Mijalma (personifi kasi)

bulan sapeupeuting nyaksi- anu sok nyaksi;

nyaksian; jadi saksi biasana jalma


Pancn 3:

Sanggeus hidep neuleuman pedaran di luhur, pigaw pancn ieu di handap1) Sawalakeun jeung babaturan sakelompok pikeun maluruh cangkang

jeung eusi unggal pada dina ta kawih. Geura imeutan heula conto cara nganalisisna ieu dina tabl di handap!

Sempalan rumpaka kawih s Lilin

Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut soranaPadalisan

s lilin mah (dunungan) kalapa muda dibantun mah (dunungan) ka Sukajadi abdi isin dunungan samar kaduga sok sieun mah aduh henteu ngajadi

12--

--34

Kecap a. muda dina padalisan ka-1 padeukeut sorana jeung kecap kaduga dina padalisan katilu, nya ta sora (a)Kecap b. sukajadi dina padalisan ka-2 padeukeut sorana jeung kecap ngajadi dina padalisan ka-4, nya ta sora (i)

.

Sempalan rumpaka kawih s Lilin

Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut soranaPadalisan

s lilin mah ceuceu buatan Bandungdicandak mah geuning ka Cipagantiabdi isin jungjunan duh babaringungsok inggis mah aduh henteu ngajadi

a. .

b. .

.Sempalan rumpaka kawih s

LilinCangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu

padeukeut soranaPadalisan


a. .

b. .

.

Sempalan rumpaka kawih s LilinCangkang Eusi Kecap di tungtung

padalisan nu padeukeut soranaPadalisan

Kamana mah geuningan ngaitkeun kincirKa kalr mah ka kalr katojo bulan Kamana mah dunungan ngaitkeun pikirMoal palr duh da ku sabulan

a. .

b. .


2) Ieu rumpaka kawih Bubuy Bulan di handap diwangun ku sisindiran. Pk paluruh ungkara mana wa dina unggal pada nu kaasup kana wangun cangkang jeung eusi kana tabl nu aya di handapeunana!

Bubuy Bulan(Cipt. Beni Corda)

Bubuy bulan, bubuy bulan sangray bntangpanon po, panon po disasatunggal bulan, unggal bulan abdi tangunggal po, unggal po og had Situ Cuburuy laukna hs dipancing nyrdt hat ningali ngnclong caina tuh itu saha nu ngalangkung unggal njing nyrdt hat ningali sorot socanaUnggal bulan, unggal bulan abdi tangunggal po, unggal po og had Situ Ciburuy laukna hs dipancing nyrdt hat ningali ngnclong caina Tuh itu saha nu ngalangkung unggal njing nyrdt hat ningali sorot socanaUnggal bulan, unggal bulan abdi tangunggal po, unggal po og had

Sumber: htt p://bp2.blogspot.com


PadaWangun Sisindiran

Ungkara Katerangan

Kahiji

Cangkang: Eusi:

Kadua

Cangkang: Eusi:

Kaopat

Cangkang: Eusi:

3) Pk ayeuna paluruh ku hidep sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina ta kawih Bubuy Bulan kana tabl ieu di handap!

PadaPadeukeut sora tungtung padalisan

Ungkara Katerangan

Kahiji

Bubuy bulan, bubuy bulan sangray bntangpanon po, panon po disasatunggal bulan, unggal bulan abdi tangunggal po, unggal po og had

padeukeut sora tungtung unggal padalisan, contona:(ang, t, ang, t a--a- )

Kadua

padeukeut sora tungtung unggal padalisan:...

Katilu Unggal bulan, unggal bulan abdi tang

Padeukeut sora tungtung kecap unggal padalisan, contona:a-a-a-a-a


Kaopat

Padeukeut sora tungtung unggal padalisan:

Kalima

Padeukeut sora tungtung kecap unggal padalisan

4) Sawalakeun ku hidep gaya basa naon wa nu aya dina rumpaka kawih Bubuy Bulan di luhur sarta tuliskeun dina tabl ieu di handap!

Rumpaka Pada Padalisan Gaya basa KateranganBubuy bulan 1 1Sangray bntang 1 1Panon po disasat 1 2

5) Pk paluruh kecap-kecap naon wa anu dibalikan deui dina ta

rumpaka kawih Bubuy Bulan dina tabl ieu di handap!

Kacap nu dibalikan deui Pada Padalisan

D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih Tanda yn hidep paham eusi kawih di antarana bisa nyaritakeun

deui ku basa sorangan. Rupa-rupa carana pikeun nyaritakeun deui eusi kawih th, di antarana ku cara nyusun paraprase. Naon ari paraprase? Paraprase atawa paraprasa nya ta ngbrhkeun deui hiji wangun basa kana wangun basa sjnna, kalawan teu ngarobah hartina. Kagiatan nulis paraprase teu hs. Nu basajan mah di antarana ku cara nambahan kecap-kecap kana rumpaka kawih ku kecap-kecap nu dianggap mampuh ngajelaskeun. Geura tengetan contona di handap.


Wangun paraprasena:

Hasil wangun paraprasena di luhur ku hidep bisa dirobah kawas ieu di handap.

Pancn 4:

Di handap aya rumpaka kawih nu judulna Malati di Gunung Guntur jeung Kabogoh Jauh. Pk ku hidep jeung babaturan sakelompok caritakeun eusina ku cara paraprase atawa wangun prosa sjnna kawas conto di luhur.

Malati di Gunung GunturSeungitna sungkeman atiBodas sstraning rasajadina dina mumunggangleuweung larangan

(kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis lir ibarat mekarna kembang) malati (ta wanoja th ayana) di Gunung Guntur(ta kembang th) seungitna (sumeleber, nepi ka jadi) sungkeman ati (Warnana) bodas (nyacas jadi) sstraning rasa (sakur nu ningali)(ta kembang th) jadina (persis) dina mumunggang (gunung Guntur)(Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah ta th leuweung larangan)

Kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis, ta kageulisanana th diibaratkeun lir kembang malati nu keur mekar. ta wanoja th cicingna di Gunung Guntur.

Malum ka nu geulis. Kabh jalma pada apal. Tapi teu sagawayah jalma (lalaki) bisa manggihan ta wanoja, sabab cicingna di mumunggang gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da cenah mah ta th leuweung larangan.


Malati di Gunung Guntur(Mang Koko & Wahyu Wibisana)

Malati di Gunung GunturSeungitna sungkeman atiBodas sstraning rasajadina dina mumunggangleuweung larangan

Malati di Gunung GunturHanjakal henteu dipetikBja geus aya nu bogaNgahaja melak di dinyaPara Guriang

Ayeuna kuring geus jauhMalati sosoca gunungBoa geus aya nu metik duka ku saha

Kamari jol aya bjaMalati ratna mumunggangPajar can aya nu metik,duka ku naon

Malati di Gunung GunturLigar dina panineungan na panineungan

Na saha nu baris metikKuring mah da puguh jauhBiheung kadongkang

unturrn atisagang

unttureetikka

nyaa

jauuhgik k

ngganngSumber: clipart


Sumber: www.fl ikr.com

Kabogoh Jauh (Uko Hendarto)

Boga kabogoh jauhMeuntas laut leuweung gunungTapi apl teu bingungCukup halow na telepon

Kuring di pulow JawaManhna pulow SumatraLamun malam mingguanMojok via s-m-s-an

Jelema palinterDunya beuki majuNajan urang pajauhBisa ngobrol unggal waktu

Via s-m-s-anAtawa neleponTeu jadi pikirankajeun pulsa kabobolanNu penting mah bisa ngobrol jeung manhna

E. Ngalengkepan Rumpaka KawihIeu rumpaka kawih nu judulna Peuyeum Bandung, Borondong

Garing, Tauco Cianjur, Gorng Pisang, jeung Tahu Sumedang th can lengkep. Pancn hidep nya ta:1) lengkepan ta rumpaka kawih!2) paluruh rkaman kawihna dina wangun MP3 atawa wangun

rkaman sjnna!3) sawalakeun nyaritakeun naon eusina!


Peuyeum Bandung

Dimana mana dikampung di kotatos kakoncaran duh nikmat rasanya

sampeu .. teu . peuyeum ku ..

peuyeum pangaosna .ku ..sepuh .

...... ...... ...... ......

Borondong Garing

Borondong garingider kota pilemburanmekar lumaku dirianu dagang bari mimitran


2

Tauco Cianjur

Lamun urang sok ka CianjurMo poho oleh-oleh nu mashurRencang sangu matak uruyAta tauco Cianjur

Gorng Pisang

Sang gorng pisang Arageung jeung haneut knhLeres amisna komo lamun nu dagangna

Tahu Sumedang

Tahu sumedang, akang digoreng garingPelem rasana, haneut-haneut dituangna

PANG

AJARAN

22 SAJAK

Sumber: dokumn pribadi

21


B asa di SMP hidep kungsi diajar ngeunaan sajak. Cing saha di antara hidep nu masih knh apal eusina atawa inget salah sahiji judulna? Ayeuna og urang diajar deui ngeunaan sajak.

Ari sajak th salah sahiji hasil karya sastra wangun puisi. Sakumaha wangun karya sastra sjnna, sajak og kaasup wangun sastra anu imajinatif. Basa nu dipak dina sajak umumna padet jeung singget tur sifatna konotatif, sabab ngandung harti injeuman (mana kiasan). Eusi sajak ngagambarkeun brhan (ekspresi) tina rupa-rupa kajadian anu kaalaman, karasa, katempo, atawa kabandungan ku pangarang.

Sajak nu ditulis ku saurang pangarang bisa jadi eusina ngagambarkeun pangalaman nu sarua jeung urang. Ku sabab kitu, upama urang loba maca atawa neuleuman eusi sajak tangtu bakal leuwih loba pangalaman jeung pangaweruh, kayaning kabeungharan kecap jeung rupa-rupa informasi nu ditulis atawa diksprsikeun ku panyajak.

A. Nyangkem Eusi SajakIeu Sajak nomer (1) nu judulna Priangan di handap

diwangun ku dua pada sarta masing-masing pada diwangun ku tilu padalisan. Pk ilo sing teleb, nepi ka kacangkem eusina!

(1) Priangan (Rahmat M. Sas Karana)

Mojang lenjang nu hideung santen Diaping srangng ti njing dugi ka sonten Upami wengi dippnd bulan ngempur Jungjunan Upami dugi ka puput umur Kurebkeun kuring dina pangkonan

(Dicutat tina Tepung di Bandung,:)


Sabada hidep maca sajak di luhur, kira-kira nyaritakeun naon eusi ta sajak? Ayeuna urang pedar babarengan eusi nu aya dina ta sajak.(1) Eusi ta sajak ngagambarkeun kandahan alam tatar

Sunda nu katelah Priangan. Kecap Priangan dipak judul dina ta sajak;

(2) ndahna alam tatar Sunda ku panyajak diibaratkeun mojang lenjang nu pakulitanana hideung santen (padalisan kahiji);

(3) Alam nu aya di tatar Sunda unggal po dicaangan srangng atawa panonpo (padalisan kadua);

(4) Lamun peuting ta sakuliah tatar Sunda dicaangan ku sorot bulan (padalisan katilu);

(5) Saking mikacintana alam Priangan, panyajak nepi ka nyebut jungjunan, nya ta sesebutan keur ka saurang jalma nu dipikacinta atawa kabogoh (padalisan kaopat).

(6) Saupama ta panyajak puput umur atawa maot (padalisan kalima), hayang dikurebkeun atawa dikuburkeun di pangkonan atawa tanah Priangan (padalisan kagenep)

Pancn 1

Sanggeus maca ta sajak di luhur sarta nengetan pedaran ngeunaan eusina, prak sawalakeun ku hidep jeung babaturan sakelompok ieu pancn di handap!1) Tangan hartina dina kamus ieu kecap-kecap: (a)

mojang lenjang, (b) hideung santen, (c) srangng, (d) dippnd, (e) ngempur, (f) jungjunan, (g) puput umur, (h) kurebkeun, jeung (i) pangkonan!

2) Naon anu dimaksud mojang lenjang nu hideung santen dina padalisan kahiji sajak di luhur th?

3) Kaasup kana gaya basa naon nu dipak ku panyajak nepi ka tatar Sunda atawa alam Priangan th diibaratkeun mojang lenjang nu hideung santen?

4) Kecap naon dina padalisan ka-2 jeung ka-3 anu ngandung gaya basa mijalma (personifi kasi)?


5) Naon sababna panyajak nepi ka nuliskeun kecap jungjunan dina padalisan ka-4?

6) Naon anu dimaksud ku panyajak dina padalisan ka-6 nuliskeun kecap pangkonan?

B. Neuleuman Ajn sttika dina SajakTengetan deui ieu sajak di handap!

(2) Lemah Cai Kuring (Apip Mustopa)

Lemah kuringCai kuringGeuning geus loba nu kurang Lemah kuring Cai kuring Geuning geus loba nu hayangLemah kuringCai kuringGeuning loba kahariwang Lemah kuring Cai kuring Kadeudeuh direbut baturLemah kuringCai kuringGeuning geus lain nu kuring

(Dicutat tina Srangng Jakarta, 2:)

Ayeuna urang pedar ajn sttika nu aya dina sajak nomer (2) di luhur. Sanajan teu aya katangtuan husus ngeunaan guru lagu, purwakanti atawa rima, pangarang ta sajak dina ngbrhkeun pangalaman batinna th bari jeung merhatikeun ajn-ajn sttika. Ari sttika bakal mangaruhan ndahna sora ta sajak saupama macana dibedaskeun.


Lamun ku urang ditengetan, unggal engang panungtung ahir padalisan dina sajak di luhur ngabogaan sora anu angger, nya ta i-i-a, i-i-a, i-i-a, i-i-a. Nu kitu th disebutna murwakanti, nya ta padeukeutna sora engang dina unggal kecap atawa sora kecap dina unggal kalimah, baris, atawa pada. Sora nu murwakanti dina ta sajak ayana di ahir padalisan. Padeukeutna sora di ahir atawa di tungtung disebutna purwakanti laras wekas. Geura ilikan ku hidep contona di handap!

Lemah kuring iCai kuring iGeuning geus loba nu kurang a

Sajaba ti wirahma atawa purwakanti, ajn sttika sjnna nu dibrhkeun ku panyajak nya ta malikan deui nuliskeun kecap-kecap nu sarua dina unggal pada kecap lemah, cai, geuning. Maksud panyajak malikan deui nuliskeun ta kecap th pikeun negeskeun ka nu maca perkara nu dianggap penting. ta gaya basa samodl kitu th sajaba ti mantuan nu maca leuwih gampil ngamanaan eusi, og nmbongkeun ka nu maca aspk kandahan. Nu kitu th sok disebut mindoan kawit atawa gaya basa rpetisi. Geura ilikan ku hidep contona di handap!

Lemah kuringCai kuringGeuning geus loba nu kurang Lemah kuringCai kuringGeuning geus loba nu hayang Lemah kuringCai kuringGeuning loba kahariwang


Pancn 2

Ayeuna pk sawalakeun ku hidep jeung babaturan sakelompok sajak anu judulna Tukeurkeun Ieu Sajak karya Yus Rusyana pikeun migaw pancn ieu di handap!1) Catet heula kecap-kecap dina ta sajak nu teu

dipikaharti ku hidep, tuluy paluruh hartina dina kamus!

2) Diwangun ku sabaraha padalisan ta sajak?3) Ajn sttika naon wa nu aya dina ta sajak?4) Nyaritakeun naon ta eusi sajak?5) Naon anu dibrhkeun ku panyajak dina pada kahiji,

kadua, katilu, jeung pada kaopat?6) Laporkeun hasil pagawan kelompok hidep jeung

kelompok sjnna!

(3) Tukeurkeun Ieu Sajak (Yus Rusyana)

Tukeuran ieu sajakKu salambar simbut atawa samak saheulayHeug rungkupkeun ka barudak nu teu kaburu heuayPating golpak dina trotoar Tukeuran ieu sajak Ku bas wuluh atawa heucak Heug sidkahkeun ka nu haropak Anu marangkuk di saung atawa di kolong sasakTukeuran ieu sajakKu sababaraha siki plorHeug tmbakkeun ka genggerong koruptor manipulatorSina enya kalojor Tukeuran ieu sajak Ku beubeutian tina kolbu anu rido Keur nybor anu balangsak (Mun teu kitu sasaak)

(dicutat tina Saratus Sajak Sunda, 1992)


C. Maham Wanda Sajak 1. Sajak Lirik

Sajak lirik nya ta sajak anu ngagambarkeun rasa panyajakna atawa ngbrhkeun pikiran jeung rasa pribadi panyajakna tur sipatna leuwih subjktip. Dina sajak lirik panyajak henteu ngadongeng atawa nyaritakeun, tapi ngebrehkeun sakur anu kapikir jeung karasa waktu harita. Sajak lirik og eusina mudalkeun rasaning ati, bingbang rasa jeung pikiran. Geura tengetan ieu conto sajak lirik di handap nu judulna Seuneu Bandung karya Karna Yudibrata!

(4) Seuneu Bandung (Karna Yudbirata)

Saha nu bisa mareuman seuneu BandungGeni sakti nu nyebrot ti dapur CikapundungNajan laut kidulNgoltrak dipak nyiram Seuneu Bandung Dayang Sumbi gupay pucukna Tangkubanparahu jadi suluhna; sut urang sundut nyeungeut obor kamerdkaan bray caang lampu neon jutaan watt .Langit ngempray, langit harepanSeuneu teuneung geni kawani Ngalntab sagara keusikNgahuru ngabela-belaNgaduruk leuweung-gonggong langit-langgongAfrika-Asia bbas merdka! Seuneu nyebrot di dapur Cikapundung Geni sakti, cahya Ilahi Hamo bisa dipareuman

(tina Saratus Sajak Sunda, 1992)


Dina sajak (4) nu judulna Seuneu Bandung di luhur, ngagambarkeun kawani jeung sumanget juang urang Bandung pikeun ngabla lemah caina (Kota Bandung) tina gangguan lawan (penjajah). ta sumanget jeung kawani dibrhkeun ku panyajak ti mimiti padalisan kahiji jeung kadua nu disimbolkeun ku kecap seuneu jeung geni atawa getih sarta kecap sakti nu bisa dihartikeun rupa-rupa akal, tarkah, siasat, jeung kayanikan urang Bandung nu digambarkeun ku kecap Cikapundung. ta sumanget juang th moal sirna (pareum) najan ngalawan musuh anu leuwih kuat jeung samakta (lengkep) pakarangna nu ku pangarang diibaratkeun ku laut kidul. Cindekna sanajan dibanjur ku cai salaut kidul, seuneu (sumanget) urang Bandung moal musna (pareum). Geura tengetan ieu di handap pada kahiji ta sajak!

Saha nu bisa mareuman seuneu BandungGeni sakti nu nyebrot ti dapur CikapundungNajan laut kidulNgoltrak dipak nyiram

Pancn 3

Pikeun maluruh eusi nu aya dina pada ka-2, ka-3, jeung ka-4 pk ku hidep sawalakeun jeung babaturan sakelompok!

2. Sajak pik Sajak epik nya ta sajak anu sipatna ngadadarkeun

hiji carita atawa kajadian, sarta biasana eusina th ngawangun carita kapahlawanan, boh pahlawan anu aya patalina jeung legenda, kapercayaan, boh anu aya patalina jeung sajarah. Wangun sajak epik bisa digolongkeun deui jadi sababaraha golongan, di antarana: epos, fabel, jeung balada.

Anu bakal dipedar nya ta sajak balada. Naon ari Sajak balada th? Sajak balada nya ta anu eusina


nyaritakeun ngeunaan jalma-jalma anu gagah, jadi tokoh pujaan, jalma atawa tokoh anu legendaries boh jaman baheula boh jaman ka bhdieunakeun, atawa jalma anu jadi pusat perhatian.

Geura tengetan ieu conto sajak balada di handap nu judulna Di Panugaran Batu Curug Sigay karya Agus Suriamiharja!

(5) Di Panugaran Batu Curug Sugay (Agus Suriamihardja)

I. Ki Arsik urang Cicarita Ngahaja nugar batu Curug Sigay Teuing nu saha Teu kungsi dipapay-papay Datang ka lngkob nyorangan Bismi hirup Tuluy ngaheumbat bbakan Batu urug Kitu jeung kitu Tara nunggu-nunggu Mun karasa cangkngna asa semplak Reureuh heula sakeudeung Udud mol, nimat ngadadak Minangka sasarap, citiis jeung gula kawung Basajan pisan Kahayang karumasaan

II. Datang anmer ti Bandung Ngagorowok luhureun pasir: Aki, geus meunang sabaraha kibik Di lngkob Ki Arsik nangtung Nmbal bari rada gimir: Kark meunang dua kibik Tuluy ti lngkob batu dikunjal Ka sisi jalan ged jauhna tilu pal Gaw sabaraha po


Tukeur bas jeung mol Bro ka pamajikan Nohonan kajujuran

III. Ki Arsik imah bilik hatup eurih Manhna panugar batu Hasil ksang jeung kapeurih Jadi gedong deungeun-deungeun peuntas ditu Ki Arsik teu nyaho-nyaho Anmer nyandung ka randa donto

IV. Basa anak bungsuna kawin Ki Arsik ngumaha maur Anmer mere nginjeum bari api lain Tah aki, kula ngan nyaho batu satuur Sabada ngawalian

Manhna ka lngkob deui Nugar batu mayar hutang Ngaheumbat sataker kebek Linggis mental kana tarang Rnghapna kapengkk Nini, aki tiwas Ti mumunggang ngahiliwir angin kaihlas Ki Arsik boga hutang urut hajat Teu kaburu punah Mayitna ditanggeuy ku nu ngarit Angkeub langit Cicarita Pamajikan, anak incu walurat Hutang can punah Maskumambang salalangit Di Cicarita guyur carita

V. Kiwari Mun tengah po rng-rngan Sok kawnhan ti lngkob aya aweuhan Sora linggis nugar batu Tapi tuluy gagu


Jeung hawar-hawar kadng sora ngahelas Nini, aki tiwas

(Tina Sajak Sunda, Ajip Rosidi, 2007)

Eusi sajak di luhur ku urang bisa dicaritakeun deui atawa dituliskeun deui dina wangun basa sjn upamana prosa. Ngarobah wangun basa sajak kana wangun basa sjn disebutna paraprase. Naon ari paraprase? Parafrase atau parafrasa nya ta ngbrhkeun deui hiji wangun basa kana wangun basa sjnna, kalawan teu ngarobah hartina.

Tujuan ngbrhkeun deui kana wangun basa sjnna th pikeun ngajelaskeun mana atawa harti anu nyamuni (tersembunyi). Geura tengetan contona di handap!

Ki Arsik urang Cicarita Ki Arsik th asal muasalna mah urang Cicarita.

Ngahaja nugar batu Curug Sigay Kahirupan sapopona th ngahaja jadi tukang nugar batu di Curug Sigay

Teuing nu saha ta batu nu aya di Curug Sigay th teuing nu saha da euweuh nu ngaku.

Teu kungsi dipapay-papayKi Arsik teu kungsi mapay-mapay ka unggal jalma pikeun nananyakeun saha nu bogana ta Curug Sigay.

Datang ka lngkob nyorangan Unggal po Ki Arsik datang ka lngkob sorangan

Bismi hirupPagawan nugar batuna th pikeun bekel nyumponan pangabutuh kahirupanana sapopo.

Pancn 4

Sanggeus hidep maca sajak (6) nu judulna Di Panugaran Batu Curug Sigay karya Agus Suriamihardja di luhur sarta nengetan conto nyusun paraprase, pk ayeuna tuluykeun ku hidep caritakeun deui ta eusi sajak dina wangun paraprase!


D. Mintonkeun Sajak dina Wangun DeklamasiDeklamasi kaasup kana kagiatan seni, nya ta seni

ngbrhkeun atawa ngaksprsikeun hiji sajak ka paregep nu dibarengan ku gerak, pasemon, jeung sajabana. Nu dimaksud gerak di dieu nya ta obahna awak, leungeun, atawa anggota badan nu wajar minangka ngbrhkeun suasana eusi sajak anu didklamasikeun. Jalma anu ngalakukeun dklamasi disebutna deklamator. Tujuan deklamasi nya ta pikeun nepikeun buah pikiran, maksud, atawa amanat nu aya dina hiji sajak, sangkan ajn-inajn kandahan katarima ku nu ngaregepkeun.

Teu sakabh sajak bisa didklamasikeun. Ku sabab kitu sammh ngadklamasikeun sajak, urang kudu neuleuman eusi sajak sangkan kaharti. Lamun geus kaharti kari mikirkeun kumaha ngadklamasikeunana. Sangkan urang parigel ngadkmasikeun sajak, urang kudu loba latihan. Sakabh jalma bisa ngadklamasikeun sajak, asal apal ngeunaan cara jeung tujuanana.

Pancn 5

Ieu di handap aya tilu sajak, nya ta sajak (6) Cadas Pangran, eusina ngagambarkeun kumaha wawann jeung gagahna Pangran Kornl. Saurang pamingpin nu bumla ka nagara jeung nyaah ka rayatna sarta anu teuneung ludeung ngalawan kasombongan jeung katelengasan Panjajah Belanda harita anu dipingpin ku Daendels. Sajak (7) Grand Prix eusina ngeunaan paripolah kahirupan jalma di alam dunya nu ngudag cita-cita jeung rupa kahayang. ta kahirupan jalma di alam dunya th dibrhkeun ku panyajak ibarat nu keur balap mobil muru garis fi nis, nu ahirna mah unggal jalma bakal manggih takdir nu sarua, nya ta maot. Sajak (8) nu judulna Ajengan Cigalumpit karya Apip Mustopa di luhur ngagambarkeun kateuneung atawa kawani tokoh nu ngaranna Ajengan Cigalumpit dina ngayonan penjajah.


Pk teuleuman heula eusi ieu tilu sajak di handap, tuluy pilih salah sahiji ku hidep nu rk didklamasikeun!

(6) Cadas Pangran

(Yus Rusyana)

Ginggeung Nusa Jawa ku gidirna Mas GalakCurukna ngagurat ti Anyer ka BanyuwangiSaciduh kudu metu ngembat jalan kebatNgagurat warna getih ti Anyer ka Banyuwangi Natrat carita dijungkiringkeun dina cadasDi dieu aya satria tandangDi dieu aya lalanang

Papay raratan carita anu dicaritakeun deuiCarita seungit seumatkeuneun dina dada lalakiDi dieu kajadian aya amarah rongkah nu kapegungDi dieu melotna linggis kadugalan ku teuasna cadas galihTingburinyayna ketit tina pedang kakawasaan budi jeung keris kalemesan budi Kekerot Daendels nyabak gobangAyem Pangeran nyabak landeanKaula baris nandean

Mureleng jendral-jendral singa laparKami nu geus tandang di ranca getih di front-front buanaKami nu geus nguyup getih di BerezinaTeu suka dipapalanganKami gobang keur nyacar urat-urat nu bedang

Ayem putra Geusan UlunKaula SurianagaraNu geus ngalalana ka congkar rasaLeuwih had mandi getih nguyup getihManan migaw nu teu sapuk jeung lelembutan


Di dieu raketna dua kakuatan Gobang nu diheumbatkeun ku tangan beusi Jeung keris dina sampur sutra budi

Natrat carita dijungkiringkeun dina cadas Di dieu aya satria tandang Di dieu aya lalanang.

(7) Grand Prix (Godi Suwarna)

Nincak gas sataker kebek mobil sport ngagerung mangprung rk ngudag jorlat waktu dan startna kapandeurian. Ah, tangtu kasusud tapakna, ck hat anjeun harita. Jalan lempeng, jalan nanjak, pungkal-pngkol knca katuhueun jungkrang. Sakiceup demi sakiceup tihang bulan tihang taun diliwatan. Ti saban-saban simpangan mobil deungeun milu nyemprung di sirkuit pada-pada teu hayang kapandeurian. I cant get no satisfaction! sora kast gumuruh nyasaak langit, ngendag-ngendag dungus mangsa. Gumuruh manglaksa mobil haseup knalpot ngeput jagat. Anjeun kudu nabrak deungeun tinimbang ditabrak batur. Nu nyakakak, nu jumerit, mecut niat hayang gancang nyiap waktu nu can tmbong kelemengna. Boa sapngkolan deui! omong anjeun sabot setir guwar-giwar. Boa di itu pngkolan! ck nu sjn bari hantem silih snggol. Dina hiji mangsa: anjog anjeun jeung nu sjn mh bareng ka garis fi nish; persis di jero kuburan tuluy nampa piala tetengger batu!

(8) Ajengan Cigalumpit (Apip Mustopa)

lengkob mana nu can kasabapasir mendi nu can kasungsiajengan cigalumpitlalaki langit


lamun kedal sora tina bahamnaAllahu Akbar!aleutan walanda bubartina leungeun-leungeunna nu baruluanbedil nu metet ku plor maruragan

beungeut dayeuh dileyek bari dijebnganngadadak muriang ngagibrig tentara karajaanngagorowok ajengan cigalumpit handaruankaluar siah kapirindikr ku aing kawas lauk asin

tentara karajaan kawalahanngmbarkeun pengumuman: sing saha nu bisa nyabut nyawa ajengan cigalumpitbakal metet sakuna ku rbuan ringgit

bada isa si hianat si murtaddedepongan ngabongohan ti tukangajengan keur husu sumujudditigas beuheungna disakalikeundigusur ka handapeun dapuran awiditiir mastakana, ditancebkeun na dadanangagakgak simurtad, pokna:ku lantaran dunungan sia di yogyaka dinya sia nyanghareup!

ajengan cigalumpit lalaki langitgeus lawas leungitmastakana dibayar ku walanda rbuan ringgitksangna taya nu ngajnan najan saged reungit.

E. Ngarang Sajak Kumaha ari cara ngarang sajak? Pross ngarang sajak mah sarua

wa, boh dina basa Indonsia boh dina basa Sunda, stu kitu-kitu knh, taya bdana. Nu ngabdakeun th ukur basa nu digunakeunana, nyata mak basa Indonsia jeung mak basa Sunda.


3

Lngkah-lngkah nu kudu dipilampah nalika rk ngarang sajak, di antarana bisa dititnan dina prlan ieu di handap.1. Nangtukeun Tma. Naha rk tma alam, tma cinta,

tma kaagamaan, atawa tma diajar.2. Tina tma nu geus ditangtukeun, terus tangtukeun

rasa atawa suasanana. Tma cinta upamana, naha rk cinta nu pikabungaheun atawa cinta nu pikasediheun. Cinta nu pikabungaheun upamana keur kasamaran atawa rk jadian, sedengkeun cinta nu pikasediheun upama keur pepegatan atawa pipisahan.

3. Gunakeun imaji, naha rk dumasar kana paningal, pangdng atawa pangrasa. Dina sajak Priangan ungkara basa /bulan ngempur/. ta th dumasar kana paningal, sabab Cahaya anu moncorong ukur bisa kanyahoan upamana ditingali, lain didngkeun.

4. Gunakeun simbul atawa perlambang Dina sajak Cadas Pangran di luhur aya ungkara

basa /Kekerot Daendels nyabak gobang/. ta th ngalambangkeun hiji kaayaan jalma nu keur ambek.

5. Lngkah saterusna nyata ngarakit kecap. Kecap kudu dipilih sangkan ndah dibacana, nyata miboga wirahma (irama), murwakanti (rima), jeung ngandung gaya basa.

Lima lngkah diluhur th kaasup og kana unsur pangaweruh sajak, nyata tma, suasana, imaji, simbul, atawa perlambang, wirahma jeung purwakanti, sarta gaya basa.

Pancn 6

Sangkan hidep tapis ngarang sajak, coba jieun sajak kalawan ngalarapkeun lngkah-lngkah di luhur. Mun geus brs, tukeurkeun sajak karya hidep jeung karya babaturan sabangku, terus pariksa sarta tuduhkeun bagian-bagian sajak nu dianggap hngkr knh!

PANG

AJARAN

33 MANTRA

Sumber: www.commonroom.com

37


D ina hiji waktu hidep kungsi ngabandungan barudak keur arulin di buruan. Hg aya salahsahiji budak nu labuh. Tuluy ta suku budak th diusapan ku kolotna bari jajampan. Kieu geura pokpokan jampna th:

Jamp-jamp harupatGeura ged geura lumpatTuh bangkongna luncatSing jagjag tur waringkas

Budak nu dijampan th, dadak sakala jagjag deui. Tuluy milu deui arulin lulumpatan jeung baturna. Boa, di antara hidep og aya nu kungsi ngalaman langsung kajadian model di luhur th.

Ungkara basa sarupa kitu di luhur kaasup bagian tina karya sastra Sunda wangun puisi mantra. Kecap mantra th asalna tina basa Sansekerta, kaasup salahsahiji bagian tina sastra lisan Sunda, anu sumebarna sacara tatalpa, sarta kagolongkeun kana puisi. Nu kaasup mantra th mun dititnan tina eusina aya nu disebut asihan (plt), keur ngubaran, tika atawa tata cara dina migaw hiji pagawan, jeung kasaktian atawa kakuatan. Ku kituna, mantra th dianggap ngandung kakuatan gaib. Maksud anu mapatkeun mantra nya ta sangkan manhna bisa ngagunakeun kakuatan gaib pikeun ngahontal hiji tujuan.

A. Maca Mantra Sajaba ti conto di luhur th, ieu di handap aya

sababaraha conto mantra sjnna. Geura imeutan ku hidep!

Jamp Ngarah Calakan Bismillah Otak ncr lir paser jamparingPanon seukeut lir panon heulangHat ngagebray caang lir srangng


Biwir matuh saciduh metu saucap nyataBray paningal pinuh ninditu ka awaking

(tina Buku Jangjawokan, Disparbud Jabar)

Sanggeus hidep maca ta mantra, naon kira-kira eusina? Hidep tangtu panasaran. Ieu di handap dipedar eusi ta mantra. Pk tengetan deui!

Bismillah Otak ncr lir paser jamparingPanon seukeut lir panon heulangHat ngagebray caang lir srangngBiwir matuh saciduh metu saucap nyataBray paningal pinuh ninditu ka awaking

Eusina: Munajat atawa ngadoa ka Nu Maha Kawasa, (Allah Swt.), dimimitian ku ngucap bismillah, nu dipiharep sangkan calakan atawa pinter (otak ncr), dishatkeun (seukeut), panonna jelas dipak maca lir (panon heulang), dijembarkeun jeung dibersihkeun hatna (hat ngagebray caang), lamun nyarita jelas, pashat, jeung bener, teu ballol (biwir matuh saciduh metu)

Ayeuna urang wincik unggal jajar nu aya dina ta mantra Jamp Ngarah Calakan. Perhatikeun pedaranana ieu di handap!

Mantra

Jamp Ngarah Calakan Pedaran

Bismillah Kalawan nyebat asma Allah Swt.

Otak ncr lir paser jamparingUteuk babari ngarti dina narima pangajaran (diibaratkeun ngabelesatna jamparing (anak panah) tina gondwa.

Panon seukeut lir panon heulang

Panon jelas ningali (maca buku) (diibaratkeun manuk heulang anu kasohor seukeut pannjona. Sanajan ngalayang di awang-awang, panonna awas nempo ka handap.


Hat ngagebray caang lir srangng

Hat nu keur diajar sina dicaangkeun (diibaratkeun caangna cahya panonpo).

Biwir matuh saciduh metu saucap nyata

Lamun ditanya ku guru dipiharep bisa ngajawab, lamun keur nyarita dipiharep ngomongna lancar teu ballol.

Bray paningal pinuh ninditu ka awaking

Tetempoan atawa panempo jalma nu dijampan th leuwih jelas jeung cacaang nyorot nyaangan dirina sorangan nu keur diajar

Pancn 1

Ieu di handap th mantra Jamp Budak Harng, Jamp Raheut/Kakeureut atawa Kakadk, Jamp Nangan Rejeki jeung Jamp Indit-Inditan. Tugas hidep jeung babaturan sakelompok nya ta ieu di handap.1) Nyatetkeun kecap-kecap anu teu kaharti, tuluy paluruh hartina dina

kamus!2) Nyawalakeun eusi nu aya dina unggal mantra!3) Midangkeun hasil pagawan kelompok hidep di hareupeun

kelompok sjnna!

Jamp Budak Harng

Jamp-jamp kararasGeura ged geura warasHirup ka gustinaWaras ku AllahnaRep sirepTiis peuting Genah ti beurang

Daptar Kecap nu teu kaharti Harti kamus

1. 2. Jst3.


Eusina: ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________

Jamp Raheut/Kakeureut atawa Kakadk

BismillahirrahmananirrahiimProt putih sangkana jadiCiduh aing nu teu matak metuKasurung ku daging jadiPet rapet ku kersaning Allah

Harti kamus

Eusina: ____________________________________________________________________________________________________________________________________

Jamp Nangan Rejeki

Brul kebul ngajadiNu nyangkrok di balongNu ngagboy di ulekanSang Ratu mut putihMangka kumpul sing ngajadi bibitKun fayakun

Daptar kecap nu teu kaharti Harti kamus

1. 2. 3. Jst

Eusina: ____________________________________________________________________________________________________________________________________


Jamp Indit-inditan

BismillahirrahmananirrahimAki karonyok kosongNini karonyok kosongPangosongkeun jalan aingWeuh weuh weuh

Daptar kecap nu teu kaharti Harti kamus

1. 2. Jst3.

Eusina: ____________________________________________________________________________________________________________________________________

Rajah Bubuka Carita Pantun Lutung Kasarung

Bul ngukus mendung ka manggung,Ka manggung neda papayung,Ka dewata neda suka,Ka pohaci neda suci,Kuring rek diajar ngidung,

Nya ngidung carita pantun,Ngahudang carita wayang,Nyilokakeun nyukcruk laku,Nyukcruk laku nu bahayu,Mapay lengkah nu baheula.


1. 2. Jst3.

Eusina: ____________________________________________________________________________________________________________________________________


B. Nengetan Purwakanti dina MantraDina bagian awal urang geus nengetan eusi nu aya dina mantra.

Ayeuna urang ngimeutan aspk kandahanana, di antarana urang maluruh ndahna sora atawa anu sorana padeukeut, boh dina unggal jajar boh dina unggal kecap. Sora anu padeukeut th sok disebut murwakanti. Geura ilikan ku hidep padeukeutna sora unggal jajar nu aya dina Jamp Ngarah Calakan ieu di handap.

Mantra

Jamp Ngarah Calakan Purwakanti

Otak ncr lir paser jamparing Sora (i) lir jeung jamparing

Panon seukeut lir panon heulangSora (o) panon panon (mindoan kecap) Sora (eu) seukeut jeung heulang

Hat ngagebray caang lir srangng Sora (a) ngagebray jeung caang

Biwir matuh saciduh metu saucap nyata

Sora (u) matuh, saciduh, metu sora (a) tina kecap saucap nyata

Bray paningal pinuh ninditu ka awaking

sora (a) bray paningal sora (i) pinuh, ninditu, sora (u) pinuh, ninditu,

Bandingkeun ku hidep padeukeutna sora unggal jajar nu aya dina mantra Jamp Budak Calakan di luhur jeung mantra nu aya dinaSinglar ka Musuh ieu di handap!

Singlar ka Musuh

Curulung cai ti manggungbarabat ti awang-awangcai tiis tanpa bisimun deuk nyatru ka si itumun deuk hala ka si etaanaking palias teuing.


Mantra

Singlar ka Musuh PurwakantiCurulung cai ti manggung Sora (u) carulung, manggungbarabat ti awang-awang Sora (a) barabat, awingcai tiis tanpa bisi Sora (i) cai, tiis, bisimun deuk nyatru ka si itu Sora (u) mun, nyatru, itumun deuk hala ka si eta Sora (a) hala, taanaking palias teuing. Sora (i) anaking, teuing

Pancn 2

Pk ku hidep sawalakeun jeung babaturan sakelompok pikeun migaw pancn ieu di handap.1) Catet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra Asihan Si Burung

Pundung jeung Ajian Kabedasan ieu di handap sarta tngan hartina dina kamus!

2) Cirian sarta tuliskeun aspk purwakanti nu aya dina unggal ta mantra!

4) Sawalakeun hasil pagawan kelompok hidep jeung hasil pagawan beunang kelompok sjnna!

(a) Asihan Si Burung Pundung

Asihan aing si burung pundungmaung pundung datang amumbadak galak datang depaorak laki datang numpiburung pundung burung cidra ku karunyamalik welas malik asih ka awaking


1. 2. 3. Jst


Asihan Si Burung Pundung PurwakantiAsihan aing si burung pundungmaung pundung datang amumbadak galak datang depaorak laki datang numpiburung pundung burung cidra ku karunyamalik welas malik asih ka awaking

(b) Rajah Citra Kasunyian

Hong citra kasunyianhong citra kasundulanjleg bumijleg manusajleg setanmanusa wisesasetan sampurnasampurna kersaning Allohashadu alla ilaha illallohwaashadu anna Muhammadar Rasululloh.

Daptar Kecap nu teu kaharti Harti kamus1. 2. 3. Jst

Rajah Citra Kasunyian PurwakantiHong citra kasunyianhong citra kasundulanjleg bumijleg manusajleg setanmanusa wisesasetan sampurnasampurna kersaning Allohashadu alla ilaha illallohwaashadu anna Muhammadar Rasululloh.


Ajian Kabedasan

Dampal suku ngabatu datarbitis ngabatu wilisnyurup ka badananyurup ka sungsumnagetih sabadanbedas ngala ka aki


Ajian Kabedasan Purwakanti

Dampal suku ngabatu datarbitis ngabatu wilisnyurup ka badananyurup ka sungsumnagetih sabadanbedas ngala ka aki

C. Nganalisis Gaya Basa dina MantraTengetan deui ieu puisi mantra di handap!

Jamp Ngarah Calakan

Bismillah Otak ncr lir paser jamparingPanon seukeut lir panon heulangHat ngagebray caang lir srangngBiwir matuh saciduh metu saucap nyataBray paningal pinuh ninditu ka awaking

Dina conto mantra di luhur g kapanggih aya kecap anu dibalikan deui sagemblengna, boh dina jajaran ta knh boh dina jajaran sjn, nu contona: panon seukeut lir panon heulang.


Aya og nu ngandung gaya basa babandingan (ngaibaratkeun) nu diseselan ku kecap lir. Geura titnan contona:

Otak ncr lir paser jamparingPanon seukeut lir panon heulangHat ngagebray caang lir srangng

Pancn 3

Pancn hidep jeung babaturan sakelompok th nyata:1) Nyatet kecap-kecap nu aya dina mantra Asihan Si Burung Pundung

sarta Jangjawokan Paranti Dipupur sarta paluruh hartina dina kamus.

2) Nganalisis gaya basa nu aya dina mantra Asihan Si Burung Pundung sarta Jangjawokan Paranti Dipupur.

3) Nyawalakeun hasil pagawan kelompok hidep jeung kelompok sjnna di hareupeun kelas!

Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan

SimaSima aing sima maungSima kula sima jelemaDungkuk aing saged gunungAwak aing saged jaksaTangtung aing madep ka langitSaur aing madep ka langitSaur aing sabda gugurKereteg taya beunangnaSora aing sabda gelapTur gumentur tar gumentar


1. 2. 3. Jst


Jangjawokan Kasaktian/kakuatan Gaya Basa

SimaSima aing sima maungSima kula sima jelemaDungkuk aing saged gunungAwak aing saged jaksaTangtung aing madep ka langitSaur aing madep ka langitSaur aing sabda gugurKereteg taya beunangnaSora aing sabda gelapTur gumentur tar gumentar

Jangjawokan Paranti Dipupur

Pupur aing pupur panyamburpanyambur panyangkir rupanyalin rupa ti Dewatanyalin sari widadarinya tarang tja mentrangannya halis katumbiriannya irung kuwung-kuwungandideuleu ti hareup sieupdisawang ti tukang lenjangditilik ti gigir lengikmangka welang mangka asih ka nu dipupurditenjo ku saider kabh


1. 2. 3. Jst


Jangjawokan Paranti Dipupur Gaya BasaPupur aing pupur panyamburpanyambur panyangkir rupanyalin rupa ti Dewatanyalin sari widadarinya tarang tja mentrangannya halis katumbiriannya irung kuwung-kuwungandideuleu ti hareup sieupdisawang ti tukang lenjangditilik ti gigir lengikmangka welang mangka asih ka nu dipupurditenjo ku saider kabh

D. Nengetan Wirahma dina MantraMantra kaasup kana puisi bbas, teu diatur guru lagu jeung guru

wilanganana, jumlah pada atawa padalisan. Ku kituna, wirahmana og henteu matok polana. Najan kitu, sok aya sababaraha mantra anu ngudag kana purwakanti (ngudag padeukeutna sora). Jigana keur kandahan basa, sangkan ngeunaheun kadngna. Geura urang titnan wirahma atawa randegan jeung pola engang dina unggal jajaran aya dina Jamp Ngarah Pinter ieu di handap.

Jamp Ngarah Calakan Bismillah (3) 3Otak ncr / lir paser jamparing (4-6) 4 6Panon seukeut / lir panon heulang (4-5) 4 5Hat ngagebray / caang lir srangng (5-6) 5 6Biwir matuh / saciduh metu / saucap nyata (4-5-5) 4 5 5Bray paningal / pinuh ninditu / ka awaking (4-5-4) 4 5 4


Bandingkeun wirahma nu aya dina mantra Jamp Ngarah Calakan jeung nu aya dina mantraJamp Budak Harng ieu di handap.

Jamp Budak Harng Jamp-jamp / kararas (4-4) 4 3Geura ged /geura waras (4-4) 4 4Hirup / ka gustina (2-4) 2 4 Waras / ku Allahna (2-4) 2 4Rep/ sirep (1-2) 1 2Tiis / peuting (2-2) 2 2Genah / ti beurang (2-3) 2 3

Sabada dirucat, kapanggih randegan jeung rana engang unggal jajaran henteu angger. Hartina unggal puisi mantra ngabogaan pola anu teu sarua.

Pancn 4

Ieu di handap aya mantra Jamp Raheut/Kakeureut atawa Kakadk, Jamp Nangan Rejeki, jeung Jamp Indit-inditan. Panch hidep jeung babaturan sakelompok nya ta ieu di handap.1) Nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina ta mantra satra maluruh

hartina dina kamus.2) Maluruh wirahma nu aya dina ta mantra.4) Sawalakeun hasil pagawan kelompok hidep jeung kelompok

sjnna di hareupeun kelas!

Jamp Raheut/Kakeureut atawa Kakadk BismillahirrahmananirrahiimProt putih sangkana jadiCiduh aing nu teu matak metu


Kasurung ku daging jadiPet rapet ku kersaning Allah


1. 2. 3. Jst

Jamp Raheut/Kakeureut atawa Kakadk Wirahma

BismillahirrahmananirrahiimProt putih sangkana jadiCiduh aing nu teu matak metuKasurung ku daging jadiPet rapet ku kersaning Allah

Jamp Nangan Rejeki Brul kebul ngajadiNu nyangkrok di balongNu ngagboy di ulekanSang Ratu mut putihMangka kumpul sing ngajadi bibitKun fayakun


1. 2. 3. Jst

Jamp Nangan Rejeki Wirahma

Brul kebul ngajadiNu nyangkrok di balongNu ngagboy di ulekanSang Ratu mut putihMangka kumpul sing ngajadi bibitKun fayakun


Jamp Indit-inditan


Jamp Indit-inditan Wirahma

BismillahirrahmananirrahimAki karonyok kosongNini karonyok kosongPangosongkeun jalan aingWeuh weuh weuh

(Tina Panyungsi Sastra, Yus Ruyana)

E. Ngabandingkeun Papasingan MantraUpama nilik kana pungsina, mantra bisa dibagi jadi

genep wanda atawa jenis, nya ta (1) jangjawokan, (2) asihan, (3) jampe, (4) ajian, (5) singlar, dan (6) rajah.

Jangjawokan dipapatkeun upama rk milampah hiji pagawan, anu dipalar sangkan pinunjul hasilna, tur anu ngalampahkeunana aya dina karahayuan, upamana di mana rk turun, leumpang, diuk, nangtung, midang, nganjang, masamoan, keupat, seuri, ngadeuleu, nyiuk bas, ngisikan, dahar, nginum, nyeupah, jst. Pohara lobana jangjawokan anu patali reujeung tatann, ti mimiti macul, tebar, tandur, dibuat, ngakut par, ngelep par di leuit, nepi ka nutup panto leuit. Beunang disebutkeun yn jalma-jalma baheula anu palercaya mah teu tinggal ti jangjawokan.

Asihan dipapatkeun pikeun ngawasa sukma nu lian, anu dipikacinta, sangkan bogoheun jeung sangkan anu mapatkeun ta asihan pinunjul kakaspanana atawa kageulisanana, nepi ka sarra padaasih, padanyaah, padaresep, upamana aww ku lalaki atawa lalaki ki aww, ku atasan, atawa ku dunungan.


Jamp biasana dipapatkeun pikeun ngubaran atawa ngaleungitkeun kasakit, kanyeri, kacikalaan, sangkan cageur. Upamana ba lamun kabeureuyan, dicoco kala, katerap kasakit puru rawit, jngkoleun. Teu pati ra nyebut-nyebut lelembut.

Ajian anu dipapatkeun pikeun ngadatangkeun kakuatan, kabedasan, meunang karahayuan jiwa, raga jeung pakaya, ged kawani, ludeungan, henteu keuna ku rupa-rupa balai jeung wisaya, bedas, awt ngora. Tapi aya og anu sok dipak pikeun maksud nandasa anu lian, nya ta ajian-ajian anu sok diparuhit ku tukang teluh.

Singlar dipapatkeun pikeun nyinglar atawa nyingkahkeun hal-hal anu teu dipikahayang, saperti kasakit, siluman-siluman jeung sajabana, nyinglar jurig, kuntianak, lelembut, anu sakirana sok ngagangu ka manusa. Kitu deui sok dipak nyinglar sasatoan, sato leuweung, hama, musuh, subaya ti nu lian, guludug, jeung hujan angin, dina ngariksa kebon, pepelakan, jeung kasalametan diri. Kebon sangkan henteu kaasupan ku sasatoan, pepelakan sangkan henteu diranjah ku sato leuweung, par sangkan henteu ayeuh ku hujan angin. Paraji dina mmh prak marajian th nyinglar heula kuntianak katut lelembut anu jahat lianna, kitu deui anu rk ngaduruk pihumaeun nyinglar heula lelembut anu aya di dinya. Waktu rk sar mapatkeun heula singlar, pikeun nolak bisi aya subaya nalika urang keur sar. Singlar th dipakna geusan meunang karahayuan, jadi pikeun tujuan-tujuan anu had.

Rajah biasana dipapatkeun pikeun kasalametan, henteu kakeunaan ku hal-hal anu teu dipikahayang. Baheula mah rajah sok dipak paranti ari ngambah tempat nu sanget, rk muka pihumaeun, nyieun babakan, rk nyicingan hiji tempat, rk migaw kai pibahaneun, nalukkeun siluman-siluman, nulak gaw anu jail, paranti ari ngaruat, paranti ari caah atawa hujan, paranti pamunah impian gorng, dijauhkeun tina gangguan rupa-rupa dedemit jeung siluman. Kabh maksudna mah geusan ngadatangkeun karahayuan ba.


4

Pancn 5

Pancn hidep jeung babaturan sakelompok ayeuna nya ta ngadingkeun naon bdana eusi nu aya dina jamp, asihan, jangjawokan, ajian, singlar, jeung rajah!

Mantra Eusi Komntar

Jangjawokan

Asihan

Jamp

Ajian

Singular

Rajah

PANG

AJARAN

44 NOVEL

Sumber: komunitastatarsunda.blogspot.com

55


N ovel kaasup salah sahiji carita rkaan (fi ksi), eusi jeung jalan caritana panjang tur loba bagian-bagianana, diwangun ku basa lancaran, palaku anu ngalalakonna loba, mangsa anu kacaturna lila. Sanajan kaasup carita fi ksi, palaku , jalan carita, tempat, jeung waktu kajadianana bisa katarima ku akal, persis siga kajadian anu sabenerna. Eusi novel aya og anu didadasaran ku kajadian anu sabenerna, tapi ta kajadian th ku pangarangna sok dirka-rka deui.

A. Maca Sempalan Novel Pk baca ieu sempalan novel di handap sarta imeutan saha wa

palakuna, dimana wa kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan caritana, naon tmana, jeung naon amanatna!

Prasasti nu Ngancik dina Ati(Popon Saadah)

Basa kuring keur ngaderes Bumi jeung Manusa di rohang tamu, teu kanyahoan asupna, nyaho-nyaho Prasasti geus ngajentul diuk hareupeun.

ta th buku nggal?" Tanya manhna.Yup!Iraha msrna? Teu wartos-wartos!Pamasihan.Pamasihan saha?Teu dijawab.Ooh pamasihan tamu nu kamari ka dieu ta?Manhna ku kuring ukur dirrt.Naha bet masihan cenah? Boa-boa ada udang dibalik buku!Kuring cicing. Tuluy pdah ku kuring diantep meureun, diukna

pindah ka gigireun.Naha teu nyarios ka Pras atuh, Rin peryogi buku nu kitu. Teu

burung dipangmsrkeun. Manhna mencrong knh.Da Rin mah teu nyuhunkeun ka Fauzan og. Manhna ujug-ujug

masihan, kapaksa kuring nmbalan. Gandng ku tetelepkna.


Mani perhatian pisan nya Si Manhna th geuning! cenah deui.Ya gitu dh, ngajawab th asal engab.Sering masihan bukuna?Mun manhna sering masihan, bad kumaha? Mun manhna langka

masihan, bad kumaha? Bari panon mah anteng kana bacaan.Ati-ati. Ulah asal nampa kitu wa!Kuring teu ngarti kana maksud ta caritaan. Naon anu dimaksud ku

Pras kudu ati-ati th? Da Fauzan og lain jalma saliwat atuh. Geus dua taun kuring deukeut jeung manhna th, najan ukur reureujeungan di kampus wungkul.

Ada apa denganmu, Pras? cekng bari neundeun novel nu keur dihanca kana mja, satengah dialungkeun. Hlok ku sipat manhna nu po ieu ngadak-ngadak jadi crwd.

Teu kedah ngiring riweuh kana urusan Rin lah! kuring keuheul knh ku paripolah manhna kamari basa panggih jeung Margart di ondangan. Ku sok nyungkelit nya ieu hat th.

Ada apa pula denganmu, Rin? tmbal manhna.Pras wajib nyaho kana sagala urusan Rin! cenah deui bari rada

molotot.Wajib? Naha make wajib? Jeung diwajibkeun ku saha? Kuring g

jadi hayang molotot.Biasana g kitu pan? Urusan Rin jadi urusan Pras. Tugas-tugas Rin

jadi pagawan Pras! cenah asa meunang. Pdah dina sagala hal kuring teu welh dibantuan ku manhna. Ka tugas-tugas kuliah dibantuan ku manhna. Tapi kapan matak wani ngumaha g bongan manhna sok ngahaja nawarkeun jasa ti heula.

ta mah kamari jeung kamarina deui. Mimiti ayeuna teu bisa kitu. Rin hoyong diajar mandiri!

Mun aya nanaon ka diri Rin kumaha? Manhna molotot knh.Nanaon naon? Tong melang tong hariwang, dan rrncangan Rin

mah sadayana g balageur, teu aya nu jahat.Bisa w mimitina mah bageur! cenah.Bisa w jalma nu salila ieu katingalina bageur g, ttla teu bageur!

bari nyindir kitu th kuring muncereng knh. Ari sugan, heueuh w rk ngajak pasa tingkah th, boro geus

ngawahan. Horng kakara dilawan kitu g kaburu lh. Manhna langsung jemp. Tuluy cicing salila-lila, kawas aya nu keur dipikiran.


Ras inget kana kablana. Sestina ieu hat kacida sieunna mun Prasasti katutuluyan ngamusuhan. Mangkaning nya jirim nu ieu pisan nu teu welh mapasan impian hat. Nya jirim nu ieu pisan anu mawa ndah dunya implengan th. Gap leungeun katuhuna dirawl, saterusna diteueulkeun kana tarang sorangan, siga mun salam ka guru kuring barto baha keur di SMA.

Pras, hapunten Rin nya, Pras Nyarita kitu th bari ngahaja semu ngahelas, ngarah ngaherukna teu katutuluyan.

Manhna nyarita kalawan logat nu karasa asing ceuk ceuli kuring, Satikosna ahu sangat sonang tu ha ito malobihi apapun. Boasa ito dang ha mengerti hatakon?

Nyl hat th keuheul. Kuring asa keur digeuhgeuykeun diheureuykeun make basa nu teu welh matak teu pikahartieun.

Pok deui deui manhna nyarita ditompokeun kana ceuli, Ringa, boasa ito dang ha mengerti hatakon? Boasa Rin?" kalawan logat ledok Batak Toba.

Naon hartina? tanya kuring. Keur keuheul g teu burung panasaran kana mana kalimah nu diucapkeun ku manhna ciknh th. Atuda katempo nyarita kituna th bangun nu bari dirarasakeun.

Kedah ngartos atuh, Rin, cenah. Leuleuy ayeuna mah, sarta logat nyaritana balik deui kana lentong Sunda.

Sing mut, Pras, Rin sans Margart! cekng, bari sedih. Saha jelemana nu rido disaruakeun jeung nu sjn bari ta nu sjn th hiji aww nu meleng-meleng dianggap sainganana.

Naha bet nyabit-nyabit wa Margart? Pras mah geus teu aya hubungan nanaon deui jeung manhna th. Rin kedah terang, Margart mah carita lawas nu geus laas! Najan nyaritana tandes, kuring teu gancang percaya kitu wa. Sabab, hat jelema mah kapan jero alah batan sagara nu pangjerona.

Jelas, Rin?" tanya manhna, sabada nempo kuring ngahuleng salila-lila.

Teu acan.Naonna nu teu acan th?Ari basa Batak nu nemb diucapkeun ku Pras naon hartosna?Ooh ta Manhna bari jeung gagaro sirah heula.Naon?" Rin teu sabar.


Mmm hartosna Iraha-iraha urang ka uleman deui, cenah bari seuri.

Bohong ah! Kuring teu percaya, maenya hartina ukur kitu? Padahal dina ngucapkeunana tadi manhna kacirina daria pisan.

Engk og ngartos lah, cenah. Jung cengkat, tuluy ngalos ka luar, ngadon asup deui ka imahna. Sigana ngahaja ngajauhan sangkan kuring teu tatanya papanjangan. Sajongjongan kuring ngahuleng sosoranganan.

Lain g Prasasti atuh lamun eusi hat katut sikepna ka kuring salila ieu gampang ditarjamahkeun mah. Atawa kuringna wa anu belet, nepi ka can bisa knh nyieun kacindekan ngeunaan hal ta. Jadi ras inget kana Prasasti Kawali. Basa sawatara taun ka tukang jarah ka Kabuyutan Kawali Ciamis, kuring kacida katajina ku ta batu patilasan, tapi sama sakali teu ngarti naon mana di balik aksana katut basa Sunda kunona. Tah Prasasti nu ieu g keur kuring mah teu bda ti prasasti Astana Ged ta, pinuh ku teka-teki. Naha kuring bakal mampuh nafsirkeun sikep anjeun, sakumaha arkolog mampuh nyurahan tulisan nu kaunggel dina Prasasti Kawali, Pras?

--o0o--

Pancn 1

Dina sempalan novel nu judulna Prasasti Nu Ngancik dina Ati di luhur diwangun ku unsur-unsur palaku, latar, jalan carita, tma, jeung amanat. Pancn hidep ayeuna maluruh nu aya dina ta unsur ku cara ngajawab pananya ieu di handap!1. Kecap-kecap naon wa anu teu kaharti dina ta novel. Pk tuliskeun

ku hidep sarta paluruh hartina dina kamus.2. Saha wa nu jadi palaku dina ta novel?3. Saha anu jadi palaku utamana?4. Kumaha watek unggal palaku dina ta novel? 5. Kumaha hubungan antara palaku dina ta novel?6. Dimana wa kajadian dina ta carita th lumangsungna?7. Iraha kajadianana?8. Kumaha suasana?9. Ngagunakeun alur naon pangarang dina nyaritakeun ta novel?10. Naon tma nu dicaritakeun dina ta novel?11. Amanat naon anu hayang ditepikeun ku ta pangarang novel?


B. Nyangkem Unsur NovelUpama maca novel hidep bakal manggihan nu disebut tma, galur,

palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa. Nu kitu th disebutna unsur atawa struktur intrinsic nu aya novel.

Tma nya ta nu ngatur arah unsur sjnna dina hiji carita. Tma mah loba rupana, tapi tma biasana moal jauh tina kahirupan nyata. Ku kituna sangkan nyaho tma naon nu aya dina carita, urang kudu paham heula kana eusi, tokoh, watek, situasi, jeung galur caritana. Teu kabh pangarang nembrakkeun tma sacara langsung dina karyana.

Galur kaasup unsur anu penting dina hiji carita. Lantaran dina galur aya runtuyan kajadian, mr arah atawa ngatur kajadian naon wa anu kudu diheulakeun atawa dipandeurikeun, sarta nu nmbongkeun sabab-akibat kajadian dina carita.alur nya ta konfl ik jeung klimaks. Dina galur atawa alur th aya nu disebut Konfl ik, nya ta interaksi antara dua karakter atawa leuwih, atawa interaksi hiji karakter jeung lingkungan sabudeurna. Upama ta konfl ik geus nepi kana puncakna disebutna th Klimaks.

Palaku nya ta tokoh nu ngalalakon dina hiji carita. Nilik Jenisna mah aya nu disebut palaku utama jeung palaku tambahan. Dina guluyuran carita sok ditmbongkeun og watek atawa pasipatan palaku. Aya palaku nu watekna angger, aya og nu robah-robah tina alus jadi gorng atawa sabalikna.

Latar nya ta lingkungan sabudeur anu ngurilingan kajadian nu lumangsung dina hiji carita. latar th aya dua rupa nya ta latar tempat jeung latar waktu. Latar tempat mangrupa tempat di mana kajadian dina carita lumangsung sedengkeun latar waktu mangrupa waktu iraha kajadian dina carita lumangsung.

Puseur sawangan atawa point of view ngandung harti (ku saha) dicaritakeunana ta karangan atawa titik caturan. Aya dua cara nu biasa digunakeun dina fi ksi saperti novel, nya ta (1) caturan jalma katilu, nya ta pangarang aya diluareun carita, para palaku disebut ngaranna, atawa ngagunakeun kecap sulur manhna, maranhna; (2) caturan jalma kahiji nya ta juru catur aya di jeo carita, sok jadi palaku carita, ngagunakeun kecap sulur kuring.

Gaya basa nya ta cara ngungkapkeun pikiran ngaliwatan atawa mak basa nu has anu nmbongkeun pribadi pangarang. Pangarang mindeng mak gaya basa dina karyana sangkan karasa leuwih ndah.


Pancn 2

Tuliskeun ku hidep naon disebut tma, galur, palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa!

C. Neuleuman Unsur-unsur NovelPk baca deui ieu sempalan novel di handap! imeutan saha wa

palakuna, dimana wa kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan caritana, naon tmana, jeung naon amanatna!

Kakarn Rvolusi(Tatang Sumarsono)

Pamolah urang gunung beuki ngagalaksak wa. Daratangna ka lembur mingkin kerep, abrul-abrulan samagrang ku pakarang, laju barangpnta ka rahayat bari maksa.

Teu kaharti, ceuk pamikir Erom, ongkoh manhna th cenah bajuang make dadasar agama, tapi naha bet kitu peta. Keun ari ngaduruk bal dsa, ta mah rada kaharti, da meureun wawangunan milik pamarntah. Tapi ari masjid jeung pasantrn mah apan murni pikeun kapentingan agama. Kitu deui ku ayana ajengan atawa kiyai anu dipatni, stu matak jadi baluweng. Mun urang gunung ngabedil komandan tangsi, ta mah bisa kaharti, da apan aya dina posisi musuh.

Untungna th lembur Erom mah tacan kungsi dinanaon. Salamet tina panggunasika jeung pangranjah gorombolan.

Puguh w dianggap anh. Komo sanggeus dsa nu nampeu ka kacamatan, bari di dinya aya tangsi tentara diserang mah ari lembur Erom mah diliwat kitu wa. Rasa hran lain wa nyangkaruk dina hat penduduk anu lemburna natangga, tapi deuih pikeun tentara g jadi tanda tanya, naha aya naon?

Kenapa, Pak Lurah, kampung ini tidak diserang gerombolan DI? kitu pertanyaan anu kedal ti Kaptn Saragih ka bapana Erom.

Ya, tidak tahu atuh, Pa Kaptn. Jawab bapana Erom. Mungkin kampung saya ini dilindungi sama karuhun. Jadi urang gunung tidak ada yang berani datang ke sinih. Da ti jaman dulu og kampung ini mah tidak ada yang berani mengganggu."


Kaptn Saragih unggut-unggutan, terus pok, Oh, jadi ada karuhun yang menjadikekuatan di kampung ini? Hbat bener.

Bapana Erom unggut-unggutan.Atau mungkin karena warga di sini ada yang kerja sama dengan

gorombolan, Pak Lurah, omong Kaptn Saragih. Mungkin betul begitu, Komandan, orang sini ada yang berpihak kepada

musuh kita. Ltnan Kandi nyambung omongan atasanana.Ah, tidak ada. Penduduk sinih mah tidak ada yang menyokong urang

gunung dari dulu juga, bapana Erom gancang nmpas.Tapi mustahil, Pa Lurah, mun urang lembur ieu taya nu boga

hubungan jeung DI mah. Mustahil. Sabab, geus pasti bakal anu kaasup pangheulana diserang, omong Ltnan Kandi.

Teu aya, Pa Ltnan. Mangga wa parios ku nyalira. Sok, ayeuna pangeusi ieu lembur ku abdi urang kumpulkeun. Pk taros hiji-hiji, pami Pa Ltnan panasaran mah, Bapana Erom keukeuh kana pamadeganana.

Kaptn Saragih unggut-unggutan. Ini mesti jadi catatan kita, Ltnan. Coba kamu selidiki, siapa di antara penduduk sini yang mencurigakan.

Tidak ada, Pa Kaptn, sing percaya sama sayah, omong Bapana Erom, keukeuh ngabantah kacuriga tentara.

Iya, ya. Menurut Bapak mmamg tidak ada. Tapi kami tidak bisa percaya begitu saja. Mungkin saja Bapak tidak tahu bahwa di antara penduduk di sini ada yang suka hubungan dengan DI.

Itu bisa berbahaya. Siapa tahu gorombolan mendapat info tentang kita dari orang yang bermuka dua, ceuk Ltnan Kandi.


Tepat. Itu yang ingin kita katakan. Makanya harus kamu selidiki.Siap, Dan!Sajeroning bapana cacarita jeung tentara, Erom mah ukur

ngabandungan. Bet timbul pikiran gorng, kumaha lamun dirina anu engk dituding biuk ka urang gunung? Ras deui inget kana kajadian basa ngomkeun dawuan. Enya, apan manhna harita tepung jeung Jamhur anu geus jelas jadi pamingpin gorombolan. Ceuk dina itungan Erom, henteu mustahil lembur manhna diliwat ku gorombolan th sabab aya parntah ti Jumhur yn sama sakali ulah aya anu wani ganggu. Apan kitu anu harita ditandeskeun ku Jamhur ka anak buahna th.

Kumaha balukarna lamun tentara ahirna apaleun kana perkara ta? Beu, matak jadi barab, sabab aing bisa dituding biluk ka urang gung. Naha mending nyarita satarabasna wa, kitu, yn aing wawuh ka pamingpin gorombolan? Tapi, mun tepi ka kitu, naha bakal alus balukarna?

Erom banget ngarasa bingung. Ras deui inget yn Jamhur sobatna, atawa sakurang-kurangna kungsi jadi sobat lain wa dina mangsa perang rvolusi, tapi deuih ti jaman keur budak knh.naha aing tga hianat ka manhna? Erom tumanya ka dirina sorangan. Teu, teu manggih jawaban anu sakirana alus ka ditu, ngeunah ka dieu.

Kumaha deuih lamun hiji waktu tentara mariksa aing? Naha aing rk angger wa bungkem?

Buku Basa Sunda siswa kls 11

Text of Buku Basa Sunda siswa kls 11

Buku Guru Sunda Kls 1- 2014

s Basa Sunda IX Lekasan - pustaka.unpad.ac.idpustaka.unpad.ac.id/.../mangle-20110721-kongresbasasundaIXlekasan.pdf · digelar ku lembaga basa daerah (Sunda) nu mernang boga tugas

Artikel Basa Sunda

Silabus Basa Sunda Kls 5 semester 1

Silabus Bhs Sunda Kls 7.doc

Pamekar Diajar BASA SUNDA - Insan Taqwa · 2020. 11. 4. · Pamekar Diajar BASA SUNDA Pikeun Murid SMP/MTs Kelas IX 5 Pamekar Diajar BASA SUNDA Pikeun Murid SMP/MTs Kelas IX Galindeng

GAYA BASA BABANDINGAN DINA ANTOLOGI SAJAK SUNDA …

Angah ungguhing basa kls xi

Pamekar Diajar BASA SUNDA - ia601700.us.archive.org

Tatakrama Basa Sunda

SILABUS BASA SUNDA KLS6.doc

Basa Sunda; Pangjejer jeung Sawala

Basa sunda

BUKU GURU SUNDA KLS 4 - 2014.pdf

BUKU GURU SUNDA KLS 3 - 2014.pdf

Basa Sunda New

Buku Guru Sunda Kls 2 - 2014

BUKU GURU SUNDA KLS 11 - 2014.pdf

Kumpulan Babasan Basa Sunda

Pamager Basa Sunda Sma Xii

Buku Guru Sunda Kls 6 - 2014

paket basa sunda kls 10 kurtilas

Buku guru sunda kls 1 2014

Model Silabus Basa Sunda Kelas 10

Basa Sunda - Carita Pangalaman

Pamekar Diajar Basa Sunda, Kelas VIII

Basa sunda (2)

Basa Sunda Lemes

Silabus Basa Sunda Kelas III Sem 2

Presentation1 Basa Sunda

Documents

Buku Basa Sunda siswa kls 11

Text of Buku Basa Sunda siswa kls 11