UNIVERZITET U SARAJEVU

PRAVNI FAKULTET

Borovina AminaČerkez EminaHodžić Fazila

AUSTRIJSKI GRAĐANSKI ZAKONIK

MENTOR:

VIŠI ASS. EDIN HALAPIĆ

SARAJEVO, 2009.

UNIVERZITET U SARAJEVU

PRAVNI FAKULTET

AUSTRIJSKI GRAĐANSKI ZAKONIK(SEMINARSKI RAD)

PREDMET: MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE

MENTOR:VIŠI ASS.EDIN HALAPIĆ

SARAJEVO, OKTOBAR 2009. GODINE

2

SADRŽAJ

1. HISTORIJSKE OKOLNOSTI........................................................................................4

2. KODIFIKACIONI RAD U HABZBURŠKOJ MONARHIJI........................................7

3. POSTANAK GRAĐANSKOG ZAKONIKA................................................................9

4. IZVORI OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA.....................................................10

5. SADRŽAJ I SISTEM OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA...............................11

6. STIL OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA.........................................................12

7. UTICAJ I RECEPCIJA OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA.............................13

8. ZAKLJUČAK...............................................................................................................14

9. LITERATURA.............................................................................................................15

3

1. HISTORIJSKE OKOLNOSTI

Poraženi u Njemačkoj, Habzburgovci se se okrenuli svojim nasljednim zemljama -

Austriji, Češkoj, Ugarskoj, Hrvatskoj, Tripolu, Kranjskoj, Koruškoj, Štajerskoj. Tu su lakše

izlazili na kraj sa lokalnim plemstvom, koje je poslije Mohačke bitke 1526. godine u Ugarskoj

i Hrvatskoj samo izabralo Habzburgove za svoje kraljeve. Ratovi sa Turskom su se produžili i

narednih vijekova, a kao posljedica tih sukobljavanja u XVI vijeku je formirana Vojna krajina

sa sjedištem u Karlovcu i Varaždinu. U njoj su se uglavnom naseljavali Srbi iz dijelova koji

su bili pod turskom vlašću, kao vojnici koji su za odbranu od Turaka od države dobijali

zemlju kao platu. Ratovi Austrije sa Turskom su zahvatili Srbe u Srbiji, koji su poslije

velikog naleta austrijske vojske, na čiju su se stranu stavili, morali da se s njom povuku preko

Save i Dunava pred osvetničkom protivofanzivom Turaka (tzv.Velika seoba Srba iz 1690.

godine). Poslije još nekoliko velikih sukobljavanja, tek je Beogradskim mirom iz 1739.

godine postavljena granica između Austrije i Turske na Savi i Dunavu, kada se veliki broj

Srba seli na austrijsku stranu pod vodstvom patrijarha Arsenija IV Jovanovića.

Poslije ratova s Turskom, Austrija postaje jedna od zemalja prosvijećenog

apsolutizma. Put su utrle reforme Marije Terezije (1740-1780). Njima je učvrćena vlast

monarha, formirali su centralni državni organi - državni savjet i ministarstva, prestalo je

sazivanje plemićkih sabora, ali je i bitno poboljšan položaj seljaka, ograničeni su feudalni

nameti, uvođene su obrazovne ustanove. Marija Terezija je formirala i prvu komisiju čiji je

zadatak bio da sastavi zbornik građanskog prava. On je trebalo da važi na cjelokupnoj

teritoriji nasljednih habzburških zemalja, a primjenivao bi se na sve teritorije i na sve građane

podjednako, čime bi se suzbio pravni partikularizam. Tako je 1766. godine nastao tzv. Codex

Theresianus, baziran na pandektnom pravu. Ali s obzirom na to da je bio preopširan i prilično

nejasan, carica ga nije prihvatila. Ipak, rad na kodifikaciji se nastavio i poslije njene smrti.

Reforme njenog sina Josipa II (1780-1790), reflektujući prosvjetiteljske ideje koje su

nagovještavale Francusku revoluciju, bile su još radikalniji udar na feudalne privilegije, u

korist građanstva. Proglašena je jednakost svih građana pred sudom, a tzv. Patentom o

toleranciji iz 1781. god. uvedena je potpuna sloboda vjeroispovjesti i jednak pristup državnim

službama i nekatolicima pod uslovom da znaju njemački jezik. Nastavljen je i rad na

kodifikaciji prava, koje je započet u vrijeme Marije Terezije. Objavljen je skraćeni i nešto

jasniji nacrt zakonika tzv. Jozefinski kodeks, koje je obuhvatio samo materiju o licima. S

obzirom na to da je nacrt bio nepotpun te je bio neophodan dalji rad na kodifikaciji.

4

Kraj Josipovih reformi je uslijedio kada je kratkotrajno na prijestolje došao njegov brat

Leoplod II. Od reformi svoga brata je odustao uplašen političkim dometima Francuske

revolucije, pod uticajima nezadovoljnog plemstva i crkve. Ipak, Leopold II je nastavio rad na

kodifikacijama građanskog prava, uključivši i razmatranje njegovog projekta sve pokrajine,

učene pravnike i profesore prava. Tek je dolazak na prestolje Franca II označio finalizaciju

projekta austrijske kodifikacije građanskog prava.

Već za vrijeme Leopolda II je formirana nova komisija za sastavljanje građanske

kodifikacije koju je vodio jedan poznati profesor prirodnog prava iz Beča. Ni taj nacrt

zakonika, objavljen 1796. godine koji se u najvećoj mjeri oslanjao na prirodno pravo nije bio

prihvaćen. Novi car je 1801. godine zadatak povjerio novoj komisiji na čije je čelo došao

sudija, ali i također profesor prirodnog prava na Pravnom fakultetu u Beču. To je bio Franc

fon Cajler. On je bio pod snažnim uticajem prosvjetiteljskih ideja, ali i Kantovih učenja,

prema kome je pravo određeno individualnom voljom koja je usklađena sa voljom drugih. Na

projektu kodifikacije je radio deset godina tako je zakonik od 1502 paragrafa objavljen tek

1811. godine.

Zakonik je napustio pandektnu tradiciju i prihvatio je institucionalnu podjelu prava na

tri glavne cjeline. Poslije kraćeg uvoda, prvi dio je posvećen licima odnosno statusnom pravu,

uključujući i porodično pravo. Drugio dio govori o svojini, uključujući i nasljedno pravo, ali i

dio o konkretnim i deliktnim obligacijama. Treći dio se odnosi na opšte ustanove vezane za

lična prava i prava na stvari, a sadrži i dio obligacionog prava, tako da ima mnoge osobine

tzv. opšteg dijela, koji se obično nalazi na početku kodifikacija u pandektnom sistemu.

„Osnovni njegovi izvori su rimsko pravo, prirodno pravo, kanonsko pravo ali i opšte

njemačko pravo, kao i staro, feudalno, partikularno pravo pojedinih pokrajina.“1 Stil mu je

jasniji i razumljiviji u odnosu na prethodne projekte, ali je jezik ipak komplikovaniji i teži

nego u Francuskom građanskom zakoniku.

U poređenju sa francuskim Code civil, Austrijski građanski zakonik je u nekim

aspektima moderniji (položaj žene je načelno povoljniji), ali je u nekim elementima

konzervativniji (npr. pod uticajem crkve, priznaje kao važeći samo crkveni, ali ne i građanski

1 Stanimirović Bojislav, Avramović Sima, Uporedna pravna tradicija, (Nonoms, Beograd 2008), str. 246

5

brak). Zakonik nije prihvatio prirodnopravnu koncepciju da je kod kupoprodaje sam

sporazum dovoljan za prenošenje svojine, nego i zahtjeva i spoljni element saglasnosti volje,

što podrazumjeva postojanje pravnog osnova i načna sticanja kao u rimskom pravu. Zakonik

je postavljao samo opšta pravila, prepuštajući pojedinosti sudskoj praksi i tumačenju, tako da

je ostalo dosta pravnih praznina.

Zbog velikog broja pravnih praznina, Zakonik je često bio noveliran. Najveća revizija

je započela 1904. god. na prijedlog Josefa Ungera, a okončana je novelama koje su donijete u

prvim godinama Prvog svjetskog rata. Tada je promijenjeno 200 paragrafa. Novelirani tekst

se primjenjivao u Sloveniji i Dalmaciji, a nenovelirani tekst u Hrvatskoj i Slavoniji. Iako je

njegov uticaj bio daleko manji od onoga koji je izvršio Code civil, Austrijski građanski

zakonik je ipak ostavio dubokog traga u Mađarskoj, Rumuniju, Češkoj i Poljskoj.

Primjenjivao se i u našim krajevima i to u Vojvodini i Bosni i Hercegovini. Međutim,

Austrijski građanski zakonik je vjerovatno najznačajniji za srpsku pravnu historiju, jer je

predstavljao osnov za presađivanje prilikom donošenja Srpskog građanskog zakonika iz 1844.

godine.

6

2. KODIFIKACIONI RAD U HABZBURŠKOJ MONARHIJI

Pod vladavinom Marije Terezije modernizovalo se Habzburško carstvo. U XVIII

vijeku sudstvo je bilo odvojeno od uprave a Direktorijumom se nazivao organ na kojem se

zasnivao rad uprave. Haugvicove reforme su bile te koje su dovele do ovakvog načina

uređenja države. U ovom periodu započelo je ideja o kodifikovanju prava, a 1753. godine

osnovana je komisija koja je imala zadatak da sačini zakonik kojim će biti izjednačeno i na

sigurne temelje postavljeno cjelokupno pravo. Pomenutu komisiju je osnovala Marija

Terezija. Praški profesor Aconi se nalazio na čelu komisije. Nastavljen je rad na krivičnom i

privatnom pravu, kao i ideja na kodofikaciji obje grane prava. Djelo privatnog prava je

nadmašilo krivične zakonike. Drugi zakonici su bili visoko ocijenjeni među stručnjacima u

periodu od kraja XVIII do sredine XIX stoljeća, iako se nisu mogli porediti sa velikim

vrijednostima Opšteg građanskog zakonika koji je i dalje na snazi.

1753. godine izrađen je plan kodifikacije privatnog prava od strane već pomenutog Aconija

koji je smatrao da zakonik treba da se sastoji iz 3 djela : 1 : o LIČNIM PRAVILIMA

2: o STVARNIM PRAVIMA

3: o POTRAŽIVANJIMA

Stvaranje građanskog zakonika u Austriji kretalo se veoma postepeno i polahko. Članovi

komisije smatrali su da treba pronaći pravo koje će biti zasnovano na razumu i normama koje

potiču iz razuma, te unijeti ih u zakonik i samim tim steći pravnu sigurnost. U toku 1756.

godine došlo je do zaključka da se posebno odvoji rad na privatnom pravu koji je vodio Aconi

od rada na krivičnom pravu koji je bio povjeren Holgeru. Obojica su željela ubrzati rad,

međutim to im nije odmah pošlo za rukom jer se rad na kodifikovanju prava odvijao jako

sporo nego što je carica očekivala. Međutim, okolnosti su bile takve da je krajem 1760.

godine Aconi preminuo, te je njegov rad povjeren Cenkeru koji je oblikovao zbornik pod

nazivom Codex Theresianus 1766. godine, koji je naišao na brojne kritike (npr. da suviše liči

na udžbenik, te da je obiman) tako da nije ozakonjen. Carica je čvrsto odbila da ozakoni nacrt

nazvan po njenom imenu, te navodi sljedeće razloge za koje smatra da su od vrlo bitnog

značaja .

To su sljedeći razlozi : a) treba izostaviti sve ono što nije zakonska norma

b) treba postići da zakon ne liči na udžbenik

c) čitav tekst treba skratiti

d) iz zakona treba izostaviti sve što je nedovoljno jasno ili dvosmisleno

7

e)zakoni treba da budu što jednostavniji

f) zakonik se ne treba zasnivati na normama rimskog prava, nego na

prirodnoj pravičnosti.

Činjenica da se zakonik treba zasnivati na prirodnoj pravičnosti 1722. godine je bila posebno

naglašena. Za razliku od rada na privatnom pravu, rezultati su već bili očigledni na djelu

krivičnog prava. Tako da je 31.12.1768. godine konačno objavljen tzv. Constitutio criminalis

Theresiana. Rad na kodifikovanju privatnog prava se i dalje nastavlja, tako da je

sedamdesetih godina XVIII vijeka Horten izradio poseban odjeljak o porodičnom i statusnom

pravu koji je 1.1.1787. godine stupio na snagu, te je ovo djelo nazvano Jozefinskim

zakonikom. Ali to i dalje nije značilo prestanak rada na kodifikovaju privatnog prava.

8

3. NASTANAK GRAĐANSKOG ZAKONIKA

U XVIII vijeku car Lepold II zahtijevao je od profesora Karl Antona fon Martinija,

bečkog profesora prirodnog prava da nastavi i poboljša rad na Terziijanskom kodeksu jer je

već postojeći Jozefisnki zakonik mogao poslužiti samo kao prvi dio. Profesor Martini bio je

pristalica Volfovoga pravca, te je u međuvremenu počeo sa radom, dakle kao profesor

prirodnog prava na Bečkom univerzitetu. Dalje, profesor Martini nastavlja sa svojim

zadatkom te prepravlja norme Jozefinskog zakonika i sačinjava prednacrt zakonika u tri djela.

1.1.1798. god Martini okončava svoj rad na zakoniku koji je stupio na snagu na

novosvojenom zemljištu u Zapadnoj Galiciji. Nakon smrti Martinija 1800. godine, njegovo

mjesto nasljeđuje Franc fon Cajler koji je također bio profesor prirodnog prava i svakako

pristalica tog naučnog pravca. Cajler na sebe preuzima obavezu prerađivanja Martinijevog

zakonika te uspješno završava taj zadatak. On smatra da zakonik treba da bude:

1) pravedan, jer zakonske norme proističu iz Razuma koji nalaže pravedno postupanje;

2) zakonik treba da bude sveobuhvatan i potpun (dakle, treba biti pronađeno rješenje za

svaku situaciju ili spor koji se pojavi među ljudima);

3) temelj za odgovor na sva društvena pitanja jeste u ozakonjenju velikih načela

proisteklih iz Razuma.

Kao što smo već naveli, Cajlerov ideal bila je pravednost i sveobuhvatnost ali i elastičan i

društvenim prilikama prilagođen zakonik. On smatra da je istinski stvoritelj prava Razum.

Dolazi pod uticaj Monteskijea i kaže da zakonik jedne države treba da odgovara prilikama

koje u njoj vladaju, tj. običajima i navikama njenih žitelja, njihovim uzbuđenjima i vjeri, kao i

klimi i državnom obliku i svemu što jednu državu odlikuje i razlikuje od drugih.

Zakonik je proglašen 1. juna 1811. u Beču pod naslovom Allgemeines Burgerliches

Gesetzbuch fur die deutschen Erblander (Opšti građanski zakonik za njemačke nasljedne

teritorije), poznat po skraćenici ABGB2

2 Karčić Fikret, Moderne pravne kodifikacije (Pavni fakultet, Sarajevo 2006) str.43

9

4. IZVORI OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA

Jako je prisutno mišljenje da austrijski Opšti Građanski zakonik ima tri izvora

inspiracije. To su prirodno pravo, rimsko pravo i filozofija Emanuela Kanta. Neki naučnici

osporavaju Kantov uticaj, ali je izvan sumnje da su na Opšti Građanski zakonik imali

neposredan uticaj rimsko i prirodno pravo. Tako se smatra da je Zakonik predstavljao njihovu

kombinaciju. Ipak se između ovih izvora mora napraviti razlika. Prirodno pravo je postavilo

temelj Opštom Građanskom zakoniku kao pravno-filozofsko učenje. Marija Tereza je uputila

na takve osnove pri gradnji zakonika. Međutim prirodno pravo nije dalo fond normi koje bi

ušle u zakonik.

Prirodno pravo se pri kraju XVIII stoljeća okretalo protiv rimskog i pozitivnog prava i težilo

je sve više ka pravičnom pravu. Uprkos tome, pristalice učenja o prirodnom pravu nisu se

nikad mogle sasvim odvojiti od rimskog prava. Martini je, na primjer u svom udžbeniku

prirodnog prava na jedom mjestu ovako uočio: ''Rimsko pravo se najvećim dijelom sastoji od

prirodnih zakona''.i3

Na osnovu ovakvih stavova, kao osnova kodifikacije u velikoj mjeri je poslužilo rimsko

pravo, nudeći svoj bogati fond pravnih normi. To je ostalo još od početka stvaranja

zakonodavnog djela, jer i Terezijanski kodeks iz 1766. sadrži mnoge norme rimskog prava.

Zbog određenog stapanja i bliskosti rimskog prava sa prirodnim, može se reći da su tvorci

Opšteg Građanskog zakonika uzimali ideje iz rimskog prava, koje su te ideje naizad

prikazivali kako norme prirodnog prava.

Pored ovoh izvora, treba navesti još jedan, četvrti izvor zakonodavčeve inspiracije. To su

pokrajinska prava zamalja habzburškog sastava. Među nijma se navode statuti njemačkih

gradova u monarhiji, ali i česko pravo kao i jedan pokrajinski zbornik običaja alpskih zemalja

pod habzburškom krunom.

3 Škarić Srđan, Popović Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije (Izdavačka kuća “Draganić”, Beograd, 1996.), str.249

10

5. SADRŽAJ I SISTEM OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA

Austrijski Opšti Građanski zakonik je kodifikacija privatnog prava koja je nastala na

uzoru sistema Institucija. Austrijski Opšti Građanski zakonik sadrži manji broj članova od

francuskog Građanskog zakonika. Izvorni tekst sadrži 1502 paragrafa. Zakonik je podjeljen na

taj način da postoji uvod i tri zasebna dijela.

Uvod je sačinjen od prvih četrnaest paragrafa koji se odnose na građanske zakone

uopšte. Posljednji, četrnaesti paragraf glasi: ''Popisi Građanskog zakonika obuhvataju

lično pravo, pravo na stvari i odredbe zajedničke obojim pravima''.4

Prvi dio je posvećen ličnim pravima i u tom dijelu je uređeno porodično i statusno

pravo uključujući pitanja pravne sposobnosti, tutorstva itd.

Drugi dio Zakonika nosi naslov ''O pravu i stvari''. On počinje samostalim dijelom

posvećenim definisanju pojma stvari i diobi same stvari. Onda su paragrafi podjeljeni

na dva dijela: prvi nosi naziv ''O stvarnim pravima na stvari'', a drugi ''O ličnim

pravima na stvari''. Prvi uređuje stvarno i nasljedno pravo a drugi obligaciono pravo.

Treći dio je posvećen zajedničkim odredbama za lična prava i prava na stvari. Tu se

uređuju pitanja koja se odnose na utvrđivanje prava i obaveza, njihovo preinačenje i

pristanak, kao i na zastarjelost, u četiri glave Zakonika.

Tvorci Austrijskog građanskog zakonika pošli su od institucionog obrasca u rasporedu koji su

primjenili na sebi odgovarajući način. Kasnijim poređenjem sa Njemačkim građanskim

zakonikom koji je bio mnogo mlađi, isticat će se činjenica da Austrijski građanski zakonik,

kao i francuski nema tzv. opšti dio. Obrazloženje je da, u Austrijskom zakoniku se sastojci

opštog dijela pronalaze kako u uvodu tako i u trećem dijelu.

Tokom svog dugog vijeka trajanja, Opšti građanski zakonik je bio mijenjan i moderniziran.

Najzačajnije promjene su tri takozvane ratne novele, koje su donijete od 1914. do 1916.

godine.

6. STIL OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA4 Škarić Srđan, Popović Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije (Izdavačka kuća “Draganić”, Beograd, 1996.), str.250

11

Tvorci Opštog građanskog zakonika opredjelili su se za široke formacije i opšte

odredbe u skladu sa shvatanjima koja su vladala u austrijskoj nauci i zakonodavnim

krugovima. To je bilo dobro rješenje koje je omgućilo razvoj prava u sudskoj praksi. Po ovoj

osobini austrijski zakonik je bliži Francuskom građanskom zakoniku, nego pruskom Opštem

zemaljskom pravu.

Uprskos postojanja sličnosti sa francuskim pravom, formulacije normi u Austrijskom

građanskom zakoniku djelomično zaostaju za onim stilom izražavanja koji odlikuje francuski.

Iako austrijski zakonik ima manji broj članova od francuskog, normiranje u njemu je na

nekim mjestima više razliveno. Za primjer se uzima određenje pojma svojine, koji je

francuski zakonik efektno odredio samo jednom proširenom rečenicom u svom članu 544,

dok je u austrijskom bilo potrebno tri paragrafa. Svojina se najprije određuje u objektivnom

smislu, a zatim dolazi određenje svojine u subjektivnom smislu. Istovremeno, austrijsko pravo

poznaje objektivno i subjektivno shvatanje pojma svojine, dok je francuski zakonodavac

suptilnost ovakvog razlikovanja, kao i detaljnije normiranje sopstvenikovih ovlaštenja, držao

izlišnim. Iako postoje vidljive razlike u određenju pojma svojine između austrijskog i

francuskog zakonodavca, takve razlike nisu prisutne pri određenju pojma testamenta. Oba

zakonika predstavljaju samo razvijeniju i poboljšaniju nekadašnju definiciju kakvu je

poznavalo rimsko pravo. Osnovni pristup normiranju građanske odgovornosti pokazuje

razliku u načinu uređenja odnosa između austrijskog i francuskog zakonika. Za razliku od

francuskog austrijski zakonik je mnogo više racionalan i više naklonjen izvjesnom

preciziranju pojmova. Austrijski zakonik pokazuje mnogo veći broj normi o naknadi štete,

dok u francuskom zakoniku osim osnovne norme pronalazimo samo četiri zakonska člana, od

kojih je jedan, doduše, veoma dug. U austrijskom zakoniku za razliku od francuskog zakonika

određeni su osnovni pojmovi vezani za građansku odgovornost kao što su šteta ili krivica, dok

to sve ne pronalazimo u francuskom zakoniku.

7. UTICAJ I RECEPCIJA OPŠTOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA

12

Franc Klajn je za stogodišnjicu Opšteg građanskog zakonika napisao da je on ustvari

bio jedna vizija. On je sadržavao određene dobre strane apsolutne monarhije, ali je takođe bio

okrenut budućnosti i vremenu koje je dolazilo. To je razlog što se mogao prilagođavati

promjenama koje je donosio društveni život, pa se i danas još primjenjuje.

Ovakvom opstanku Zakonika je mnogo doprinio stil zakonodavca pri normiranju

odnosa, koji je bio pogodan za dalji razvoj prava u sudskoj praksi i pravnoj nauci. Uticaj

Opšeg građanskog zakonika je bio primjetan i van okvira zemalja u kojima je bio na početku

proglašen. Taj uticaj je bio najveći u zemljama koje su ulazile u sklop habzbuške monarhije, a

to su bile zemlje Srednje Evrope. Iako je donesen za njemačke nasljedne zemlje

Habzburgovaca, zakonik je primjenjivan u Bosni i Hercegovini i Vojnoj krajini. Od 1852.

godine važio je i u Hrvatskoj koja je bila zemlja ugarske krune. Takođe je vrijedio i u

sjevernoj Italiji do 1861. godine kada su ti krajevi ušli u sklop italijanske države. Njegova

primjena je bila protegnuta i na Mađarsku, Slavoniju, Hrvatsku, Vojvodinu i Banat, te na

krajeve današnje Rumunije, do 1865. godine kad je u njima uveden zakonik stvaran po uzoru

na francuski Code Civil. U Bosni i Hercegovini je imao značaj pomoćnog pravnog izvora za

vrijeme vladavine austrougarske uprave. Lihtenštajn je recepirao Austrijski zakonik prije

Prvog svjetskog rata, a poslije toga je Čehoslovačka, tada novonastala zemlja dugo

primjenjivala Opšti građanski zakonik.

8. ZAKLJUČAK

13

Austrijski Opšti Građanski zakonik predstavlja kodifikaciju privatnog prava koja je

nastala na uzoru sistema Institucija. Austrijski zakonik je racionalan zakonik i više je

naklonjen izvjesnom preciziranju pojmova, te je bio okrenut budućnosti i vremenu koje je

dolazilo. Zakonik se mogao prilagođavati promjenama koje je donosio društveni život. Uticaj

zakonika je bio najveći u zemljama koje su ulazile u skop habsbuške monarhije, a to su bile

zemlje Srednje Evrope. Zakonik je također primjenjivan u Bosni i Hercegovini, Vojnoj

krajini, Hrvatskoj kao i Italiji, Mađarskoj, Rumuniji te Slavoniji.

9. LITERATURA

14

1.Šarkić Srđan, Popović Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije, Beograd 1996.,

Izdavačka kuća „Draganić“

2. Pravna enciklopedija 2, Beograd 1985., Savremena administracija

3. Stanimirović Bojislav, Avramović Sima, Uporedna pravna tradicija, Beograd 2008,

Nonoms

4. Prof. dr. Karčić Fikret, Moderne pravne kodifikacije, Sarajevo 2006, Pravni fakultet

Univerziteta u Sarajevu

i

15