ARALING

PANLIPUNAN

Ang Asya sa Sinaunang Panahon: Kanlurang AsyaMga Layunin

•nasusuri ang iba’t ibang kabihasnan at imperyong naitatag sa Kanlurang Asya; •naipaliliwanag kung paano pinamahalaan ng mga emperador ang kanilang nasasakupan; •napaghahambing ang mga kabihasna o imperyong lumitaw; •napahahalagahan ang mga kaisipang pinagbabatayan sa pagbuo ng mga sinaunang

kabihasnan o imperyo;

(source: Asya: Pag-usbong ng Kabihasnan)

Masisiyasat ang mga Kabihasnan at Imperyo sa Kanlurang Asya. Maisalaysay ang paraan sa pamamahala ng mga emperador sa kanilang nasasakupan. Maitulad ang mga kabihasnan o mga Imperyong lumitaw. Mapahahalagahan ang mga kaisipang pinagbatayan sa pagbuo ng mga sinauang

Kabihasnan o Imperyo.

Ang sinaunang panahon ng Kanlurang Asya ay kinikilala bilang “cradle of civilization”. Ito ang unang nagsanay ng masidhing year-round agriculture, na nagbigay ambag sa unang sistema ng pagsulat sa buong mundo, nabuo ang unang     sentrialisadong gobyerno, batas alituntunin at emperyo, at maging sa pagpapakilala ng social stratification, pagkaalipinan at organisadong labanan, at       ito’y nag-impok ng pundasyon sa larangan ng astronomya at matematika. Nagsimula sa pagsibol ng Sumer, hanggang sa Imperyong Achaemenid sa ika-6 na siglo BCE o Alexander the Great ng ika-4 na siglo BCE, hanggang       sa pagsakop ng Islamic Caliphate sa ika-7 na siglo BCE. naging kontrolado ng Mesopotamia ang pagsibol ng mga lungsod sa Sumer Isa sa pinaka-importanteng lungsod ang Ur. Sa pagbagsak ng Sumer imperyo ang naitatag sa Mesopotamia at sa iba pang bahagi ng Kanlurang Asya.

Bago pa ang paglitaw ng kabihasnang Sumer, may tatlong sentro ng kauna-unahang agrikultura sa Kanlurang Asya: ang Jericho, Catal Huyuk at Hacilar, at hangganan ng Iran-Iraq.

Sa Mesopotamia matatagpuan ang pinakaunang kabihasnan sa buong daigdig. Sa paglipas ng Sumer, tatlong imperyo ang lumitaw rito: Akkadia, Babylonia, at Assyria. Nagtatag ng isang imperyo ang mga Persian na sumakop sa Kanlurang Asya at iba pang

karatig-lugar. Napasama sa daloy ng kasaysayan ng mga Kanluraning bansa ang rehiyon ng Kanlurang

Asya nang mapasakamay ito ng mga Macedonia Greek at Roman. Sa pagbagsak ng mga Persian bilang makapangyarihang pwersa sa Kanlurang Asya,

lumakas ang mga Muslim at ipinalaganap nila ang Islam.

isinilang sa grupong Quraysh sa Mecca, Arabian Peninsula tanyag ang Mecca dahil sa kalakalang caravan (grupong mangangalakal na sama-

samang naglalakbay) naitatag niya ang ummah o pamayanang Muslim (batas ni Allah) naghirang ng kapalit ang mga Muslim at ito’y Caliph Caliph ay “kapalit ng apostol o mensahero ni Allah”

(632-660 C.E) Abu Bakr (632-634 C.E.) bilang caliph sinakop ng Islam ang Iraq, Palestine, Jordan, at Syria Omar (634-644 C.E.)

ginamit niya ang titulong amir-al-mu’minin kaugaliang Muslim: wastong pagdarasal, pag-aayuno, pagbabawal sa pagkain ng baboy Uthman (644-656 C.E.) ng Umayyad, Mecca nasakop ang Arabian Peninsula, Mesopotamia, Palestine, Syria, Egypt, Libya, Persia,

Armenia Ali (656-661 C.E.) ang pinsan at manugang ni Muhammad hindi lahat ng Muslim ang sumunod sa kanyang pamumuno sa pagkamatay ni Ali, nahati sa dalawa ang ummah Shi’a (Shi’ite ang tagasunod) – tanging karapatan lamang ngb pagiging caliph ang mga

anak, inapo, at kamag-anak ni Ali Sunnite (Sunna o tradisyon mula kau Muhammad) – nananalig na ang caliph ay isang

pulitikal na pinuno ng mga Muslim.

(661-750 C.E.) Mu-awiyah (gobernador ng Syria) ang naging caliphate na tinutulan naman ng mga

Shi’ite inilipat ang sentro mula Mecca patungong Damascus, Syria. sinakop ang Tunisia, Africa at ang timog bahagi ng Spain sa pagtangka sa France, sila ay nabigo sa hukbong Frank ni Charles Martel nabigo rin sila sa pagsakop sa Constantinople nanghina ang caliphate ng mag-alsa ang ilang teritoryong sakop nito

(750-1258 C.E.) sentro nito ang Baghdad, Iraq tinanghal na “Gintong Pamumuno ng Islam” dahil sa pamumulaklak ng agham,

panitikan, at pilosopiyang Islamic naging caliph sina Harun al-Rashid (786-809 C.E.) at kanyang anak na si al-Mamun

(813-833 C.E.) nagtatag ng kolehiyo pagtitipon at pagsasalin sa Arabic na mga akdang nakasulat sa wikang Greek, Latin,

Hebrew, Sanskrit, at Persian lumakas ang kapangyarihang ulama matibay na umiral ang batas Sharia sa pamayanang Muslim

napasakamay ng mga Seljuk Turk ang Abassid Caliphate mula sa katawagang caliph, pinalitan ang titulo ng mga lider ng Muslim at tinawag na

sultan ang mga Mongol sa Hilagang Asya ay sumalakay rin sa ilalim ng Abassid hindi naglaon, napasailalim ng kapangyarihang Mongol ang halos kabuuan ng rehiyon ng

Kanlurang Asya

dahil sa Islam, nanatiling malaya sa mga Europeo ang Kanlurang Asya dalawang Imperyong Islamic ang naging makapangyarihan ang Imperyong Safavid sa Persia na suportado ng mga Qizilbash at ang Imperyong Ottoman sa Turkey lumakas ang Ottoman Turk sa paghina ng Mongol nang namatay si Genghis Khan at

kanyang anak at inapo napasakamay ng Ottoman ang ilang lugar sa Hilagang Turkey at nadagdag ang ibang

lupain sa silangang Asya sa kanilang teritoryo nilupig ng Ottoman ang Imperyong Byzantine sa ilalim ng Ottoman Sultan na si Mehmed

II sinakop ang Constantinople at tinawag na Istanbul lumawig ang sakop ng mga Ottoman Turk dahil sa janissaries (hukbong sandatahan na

binubuo ng sinanay na mandirigmang kabataan) dahil sa sunod-sunod na pagkatalo ng Ottoman Turk, ganap ng napasok ng Kanluranin

ang Kanlurang Asya (1914) napasailalim ang bansa sa Mandate System

Katutubo at Dayuhang Imperyo

(circa 550-350 B.C.E.) pangunahing imperyong itinatag ng mga Persian pinamumunuan ni Darius the Great tungkulin ng Persian Satrap na mangulekta ng tributo, panatilihin ang kaayusan, at pigilin

ang grupong barbaro nagpagawa ng Royal Road (1,200 milya mula Sardis-Susa) paggamit ng barya pambili ng mga produkto court etiquette o kasasalan sa loob ng palasyo ng emperador Zarathustra – nangaral ukol sa pagsamba sa iisang diyos Zoroastrianism ang rehiyon sa buong imperyo natalo ang mga Persian sa kamay ni Alexander the Great

(circa 338-263 B.C.E.) pagtangkilik ng kulturang Greek pinumumunuan ni Philip II pagtatag ng kabihasnang Hellenic Hellenis ang tawag nila sa kanilang sarili Sa pagkamatay ni Philip II, si Alexander the Great an namuno kapalit niya Inialis ni Alexander ang kabihasnang Hellenic

(circa 132 B.C.E.-476 C.E.) isa sa pinakadakilang imperyo sa daigdig tinalo ang Carthage (hilagang Africa) sa tatlong serye ng Punic Wars tinalo ang Macedonia at ginawang lalawigan nito sa pamamahal ni Augustus natalo ng Rome sina Mark Anthony at Cleopatra sa Actium nasakop ng Romano ang lupain sa Mediterranean Sea, Kanlurang Asya, hanggang

Euphrates River sa silangan natitatag ang Pax Romano o Kapayapaang Romano sagana ang kalakalan at dumating ang mga seda, pampalasa, pabango, mamahaling bato,

at ibang kalakal mula India at China

hinati ni Emperador Diocletian ang Rome: Kanlurang bahagi ay nananatiling Rome at ang silangang bahagi ay Asia Minor

itinatag ni Constantine ang panibagong imperyal sa Constantinople (Istanbul) –Imperyong Byzantine

naging isa sa probinsya ng Rome ang Palestine

(circa 171 B.C.E.-226 C.E.) sa pananaig ng mga Roman sa Kanlurang Asya, naging karibal nila sa kapangyarihan

nang Parthian sa Persia bumagsak ang kapangyarihang Parthian ng ipinasunog ni Marcus Aurelius (Emperador

ng Rome) ang kabisera nito sa Tigris

(circa 228-651 C.E.) ikalawang Imperyong Persian sa pakikipag-alyansa sa paring Zoroastrian, naitatag ito ni Ardashir I ang mga paring Zoroastrian ay bingyan ng karapatan na magmay-ari ng lupain at

mangolekta ng ambag sa tagapanalig sa simbahan nanghina ang mga Sassanid sa paglakas ng Islam sa rehiyon

Kanlurang Asya: Mga Imperyong Kalapit-Lugar

Aramean

(circa 1000-700 B.C.E.) Palestine-Syria nagpalaganap ng wika sa halos buong Kanlurang Asya na tinatawag na Aramaic

Aramaic Alphabet

(circa 680-547 B.C.E.) taga hilagang Turkey nagpasimula ng paggamit ng barya

Lydian coin

ang barya ay gawa sa ginto, pilak o pinaghahalo ng dalwang ito at nakatatak ang halaga nito at ang simbolo na tumatatak ng kapangyarihang gobyerno

(circa 1200-800 B.C.E.) ipinalaganap ng mga Phoenician ang nakabase sa Lebanon ang kanilang kabihasnan sa

kapaligiran ng teritoryong Mediterranean popular na produkto: bagay na yari sa babasaging bagay, tela na kinulayan ng tinang

kulay morado (galingsa uri ng sigay o taklobo) itinuon sa paglalayag at tagagawa ng sasakyang pandagat dahil tuyo ang kapaligiran nila gumamit sila ng alpabetong may 22 katinig

Phoenician Alphabet

(circa 1000-722 B.C.E.) rehiyon ng Palestine gumamit ng wikang semitic paniniwalang Monoteismo (paniniwala sa iisang diyos) Unang limang libro (Torah o Pentateuch)

Torah or Pentateuch

Torah or Pentateuch

(circa 1600-12 B.C.E.) mula rin sa lahing Aryan

Orihinal na tahanan sa hilagang-silangan ng Black Sea pagmimina ng iron ore at paggawa ng kagamitang bakal lumisan sa kabundukan ng silangang Turkey kung saan sila ay nanahanan

Hittite Iron Ore

Kanlurang Asya:Mga Katutubong Imperyo

Akkadian Empire

(circa 2700-2230 B.C.E.)

Sargon I

Sargon I – namuno sa mga Akkadian magkahiwalay ang estado at relihiyon Ang sistema ng kalakalan ay higit na naging organisado sa ilalim ng pamamalakad

ng imperyo nagawa nilang kontrolin ang mga pinagkukunan ng hilaw na materyales o sangkap

na lubusang kailangan nila walang gaanong natural na depensa laban sa mga mananalakay kaya ito’y

bumagsak sinalakay sila ng mga Gutian mula sa hilagang bahagi ng Tigris river at inatake ang

lungsod ng Agade

Amorite I (circa 1790-1959 B.C.E.) grupong etniko na semitic sa ilalim ng pamumuno ni Hammurabi, lubos na lumakas at lumawak ang kanilang

teritoryo nagawa nilang sakupin ang Assyria pinamumunuan ni Hammurabi

Hammurabi

Code of Hammurabi

Code of Hammurabi

layuning ipaalala sa lahat ng mamamayan ang mahigpit na pagpapatupad ng batas ikinakategorya bilang retributive justice o paggawad ng katarungan batay sa bigat ng

kasalanan. (“mata sa mata, ngipin sa ngipin”)

Assyrian Map

(circa 745-612 B.C.E.) gumamit ng dahas sa pagpapalawak ng nasasakupan nakaimbento ng mga sandatang yari sa bakal nanghina bunga ng pananalakay ng iba’t-iba pang grupong etniko tulad ng Chaldean,

Scythian at Cimmerian, at Medes. Pinabagsak nila ang Nineven, kabisera ng Assyria.

Chaldean

(612-539 B.C.E.) kapwa nagsanib ang pwersa ng grupong Chaldean at Medes nabawi nila ang kadakilaan na dating natamo sa ilalim ng pamumuno ni

Nebuchadnezzar

Nebuchadnezzar

nalikha ang tanyag na Hanging Gardens, isang terrace ng mga halaman at bulaklak na ipinatayo ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa

Hanging Gardens