Anatomija i fiziologijaLekcije:

Specijalna fiziologija centralnog nervnog sistema

Funkcije kičmene moždine

Funkcije produžene moždine i mosta

Funkcije srednjeg mozga

Funkcije malog mozga

Međumozak i supkortikalna jedra

Kora velikog mozga

Viša nervna djelatnost

Uporedna analiza bezuslovnih i uslovnih refleksa

Način formiranja uslovnih refleksa

Fiziološki mehanizam formiranja motornih navika

San

Funkcije kičmene moždine

• Kičmena moždina filogenetski najstariji dio CNS-a

• Dvije glavne uloge:

1. Sprovodna

2. Refleksna

• Sprovodna uloga

• Kičmena moždina inerviše sve dijelove tijela, tako što iz njenih segmenata izlaze nervi za pojedine dijelove tijela

• Inervacija je takva da iz prednjih korjenova kičmene moždine izlaze motorna vlakna, a u zadnje ulaze senzitivna vlakna

• Motorna nervna vlakna potiču iz motoneurona prednjih rogova kičmene moždine i inervišu skeletne mišiće

• Senzitivna vlakna sprovode nadražaje sa receptora mišića, mišićnih tetiva, zglobova, kože i unutrašnjih organa

• U kičmenoj moždini u bočnim rogovima u sivoj masi nalaze se neuroni simpatikusa od C8 do L12 i neuroni parasimpatikusa u sakralnom dijelu kičmene moždine od S2 do S4.

• Refleksna funkcija

• U kičmenoj moždini refleksne funkcije vrše se preko nervnih centara koji se nalaze u kičmenoj moždini i čine sivu masu i nervne centre (sinapse) refleksnih lukova.

• Refleksa ima mnogo a neki od njih su: refleks mikcije, kožni, tetivni refleksi...

• Spinalni šok

• Pri povredama koje dovode do presjecanja kičmene moždine nastaje spinalni šok koji kod ljudi traje više nedelja i mjeseci

• To gašenje svih refleksa kičmene moždine ispod mjesta presjeka naziva se arefleksija

Funkcije produžene moždine i mosta

• Produžena moždina i most imaju isto dvije funkcije:

1. Sprovodnu

2. Refleksna

• Sprovodna uloga

• Kroz njih prolaze svi senzitivni (ushodni) i motorni putevi (nishodni)

• Refleksna uloga

• U produženoj moždini nalaze se jedra osam moždanih nerava i to su: V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII

• U produženoj moždini su centri za disanje i vazomotorni centar koji reguliše rad kardiovaskularnog sistema, centri refleksa za lučenje pljuvačke, gutanje, povraćanje i sisanje

• Centar za disanje i vazomotorni centar se još nazivaju i vitalni centri

Funkcije srednjeg mozga• Srednji mozak takođe ima dvije funkcije

1. Sprovodna

2. Refleksna

• Sprovodna funkcija

• Kroz srednji mozak prolaze senzitivni i motorni putevi

• Refleksna funkcija

• U srednjem mozgu se nalaze primarni vidni i akustični centri preko kojih se ostvaruje okretanje glave i tijela u pravcu svjetlosne ili zvučne draži tzv. orijentacioni refleksi

• Nalaze se i centri III i IV moždanog nerva

• Nalaze se i dvije važne strukture sive mase:

• A)Substantia nigra

• B)Nucleus ruber (crveno jedro)

• Njihovo oštećenje dovodi do decerebracione rigidnosti (povećanja mišićnog tonusa)

• Retikularna formacija

• U produženoj moždini, mostu, srednjem mozgu i međumozgu nalazi se velika grupa neurona koje nazivamo retikularna (mrežasta) formacija

• Prima informacije iz viših dijelova CNS i istovremeno šalje impulse u koru velikog mozga i naniže u kičmenu moždinu i mijenja njihovu razdražljivost

• Retikularna formaciju čine dva dijela

1. Dio koji šalje nadražajne (ekscitatorne) impulse

2. Dio koji šalje inhibitorne impulse

• Mišićni tonus koji je regulisan zajedničkim dijelovanjem ovih centara u retikularnoj formaciji

• Mišićni tonus i njegove promjene imaju veliki značaj u održavanju ravnoteže tijela

Funkcije malog mozga• Mali mozak ima dvije osnovne uloge

1. Reguliše motornu aktivnost

2. Reguliše tonus skeletne muskulature

• Na regulaciju mišićne aktivnosti mali mozak djeluje višestruko:

1. Koordinira pokrete

2. Određuje jačinu

3. Veličinu pokreta

4. Brzinu pokreta

• To ima veliku ulogu u izvođenju preciznih, programiranih pokreta

• Mali mozak ima veliku ulogu u održavanju mišićnog tonusa i raspored tonusa, što ima ulogu u održavanju ravnoteže

• Mali mozak ima veliki broj veza sa mnogobrojnom strukturama centralnog nervnog sistema

Međumozak i supkortikalna jedra• Međumozak ima dva glavna dijela:

1. Hipotalamus

2. Talamus

• Hipotalamus sadrži mnogobrojna jedra i veze sa drugim dijelovima CNS i hipofizom

• Centar je mnogih vegetativnih funkcija kao što su apetit, žeđ, glad, termoregulacija, krvni pritisak, promet vode i mineralnih materija itd.

• Veza hipotalamusa sa prednjim i zadnjim režnjem hipofize je veoma bitna jer ona ima uticaj na endokrini sistem i mnogobrojne funkcije organizma

• Talamus se sastoji od velikog broja jedara (više od 40)

• U njemu se skupljaju svi senzitivni putevi za različite senzacije

• Iz talamusa se šalju u senzorički dio kore velikog mozga

• Izuzetak su bolne draže koje se ne šalju u koru velikog mozga nego se smatra da je talamus centar za bolnu osjetljivost

• Ipak kora velikog mozga ima određeni uticaj na bolne senzacije

• Supkortikalna jedra

• Drugi naziv za njih je bazalne ganglije i nalaze se u sivoj masi moždanih hemisfera i imamo dva osnovna dijela

1. Prugasto tijelo (corpus striatum)

2. Sočivasto jedro (nucleus lentiformis)

• Povezane su sa mnogim dijelovima CNS

• Imaju značajnu ulogu u :

1. Formiranje uslovnih refleksa

2. Regulišu mišićni tonus

3. Objedinjavaju motorne pokrete pri hodanju

4. Pomažu održavanju položaja tijela

Kora velikog mozga• Najsloženiji dio centralnog nervnog sistema

• Glavne funkcije su:

• 1.Regulacija motorne aktivnosti

• 2.Prijem senzoričkih informacija sa periferije

• Kora je prema osnovnim funkcijama podijeljena na:

1. Motorni dio

2. Senzitivni dio

Motorna aktivnost kore velikog mozga ostvaruje se preko glavnog motornog puta koji se naziva kortiko-spinalni put (piramidalni put) i prenosi impulse za voljene pokrete koje vrše skeletni mišići

Senzitivni dio kore prima informacije sa periferije i omogućava da se odredi tačna lokalizacija draži, vrsta, intenzitet i omugućava da se shvati smisao primljene informacije

Zbog ovih funkcija kora velikog mozga predstavlja centar više nervne djelatnosti i omogućava ponašanje organizma zavisno od uslova spoljašnje sredine

Viša nervna djelatnost

• Viša nervna djelatnost omogućava prilagođavanje organizma uslovima spoljašnje sredine, a ostvaruje se kroz aktivnost viših dijelova centralnog nervnog sistema, posebno kore velikog mozga

• Niža nervna djelatnost ostvaruje se kroz reakcije koje se obezbjeđuju normalnu funkciju pojedinih organa unutar samog organizma

• Oba oblika aktivnosti centralnog nervnog sistema ostvaruju se kroz refleksne reakcije

• U slučaju više nervne djelatnosti refleksne reakcije uslovljene su promjenama spoljašnje sredine, pa se zato nazivaju uslovne refleksne reakcije tj. uslovni refleksi

• U drugom slučaju refleksne reakcije organizma ne zavise od promjena uslova u spoljašnjoj sredini pa se zovu bezuslovne refleksne reakcije tj. bezuslovni refleksi

Uporedna analiza bezuslovnih i uslovnih refleksa

• 1. Bezuslovni refleksi urođeni, uslovni se stiču tokom života

• 2. Iste bezuslovne reflekse imaju svi ljudi, dok uslovne neki imaju, a neki nemaju zavisno od života koji vode ( neko nauči da pliva, a neko ne)

• 3.Bezuslovni refleksi se nalaze u nižim dijelovima CNS, dok za formiranje uslovnih refleksa je neophodna je kora velikog mozga

• 4.Bezuslovni refleksi su stabilni, dok se uslovni refleksi mogu ugasiti

• 5.Bezuslovni refleksi se formiraju do druge godine života

• 6.Bezuslovni refleksi se javljaju na dejstvo odgovarajućih bezuslovnih draži, uslovni refleksi se formiraju samo ako se uslovna draž „potkrepljuje“ bezuslovnom draži

• 7.Uslovni refleksi dovode do sticanja životnog iskustva i kao takvi omogućavaju prilagođavanje organizma uslovima spoljašnje sredine

Način formiranja uslovnih refleksa• Zakonitosti za formiranje uslovnih refleksa su:

• 1.Organizam mora biti budan

• 2.Mora biti biološki motivisan

• 3.Uslovna draž je udružena sa bezuslovnom

• 4.Odsustvo stimulasa koji bi mogli da ometaju formiranje uslovnih refleksa

• Da bi se privremene veze formirale, neophodno je da se ponavlja udruživanje uslovne i bezuslovne draži, i to ponavljanje se naziva potkrepljivanje u formiranju uslovnog refleksa

• Veza stvorena se naziva privremena funkcionalna veza

• Ukoliko uslovni refleks nema potkrepljivanja dolazi do slabljenja a kasnije gašenja uslovnih refleksa

• Značaj formiranja i gašenja uslovnih refleksa je veoma veliki jer omogućava adaptaciju

• Adaptacija organizma na promene u spoljašnjoj sredini i formiranje i gašenje uslovnih refleksa je bitno za apsolutnu prilagođenost organizma promjenama u spoljašnjoj sredini

Fiziološki mehanizam formiranja motornih navika

• Formiranje privremenih funkcionalnih veza u kori velikog mozga, kao posledica izgrađenih uslovnih refleksa, predstavlja anatomsku osnovu motornih navika.

• Ukupan broj motornih navika koje čovjek stekne u toku života je veliki, neke od njih su:

1. Stajanje

2. Hodanje

3. Trčanje

4. Sportski pokreti

5. Pokreti tijela u fizičkom radu

• U toku formiranja motornih navika uslovne reflekse veze formiraju se između motornih i senzitivnih dijelova kore velikog mozga

• Ukoliko se motorna aktivnost više upražnjava veze postaju stabilnije i motorna aktivnost se bolje i spretnije izvodi

• Imamo bolju utreniranost i to je cilj učenja, treninga

• Razni nervni putevi omogućavaju koordinaciju pokreta i snalaženje u prostoru

San• Jednu trećinu svog života čovjek provede u spavanju

• Postoje dvije različite vrste spavanja:

1. Spavanje kod kog se sanja, kada imamo brze pokrete očnih jabučica i to spavanje se naziva REM spavanje

2. Spavanje za vrijeme kog se ne sanja i koje nije praćeno brzim pokretima očnih jabučica i naziva se ne-REM spavanje

• Moždana aktivnost se može registrovati u vidu moždanih talasa

• Osoba koja spava ima karakterističan izgled od smanjenja tonusa skeletne muskulature, disanja koje je usporeno i dublje, rad srca se usporava, a krvni pritisak se smanjuje, tjelesna temperatura se smanjuje

• U toku sanjanja postoji velika električna aktivnost centralnog nervnog sistema

• Centar za spavanje nije samo jedna struktura u CNS-a već ravnoteža u aktivnosti različitih struktura nervnog sistema

• Smatra se da spavanje ima značajnu ulogu u obnavljanju organizma

Pitanja

1. Objasni funkciju kičmene moždine?

2. Koje dijelove i ulogu ima retikularna formacija?

3. Navedi 4 dijela CNSa sa kojima su povezane bazalne ganglije?

4. Navedi neke motorne navike?

5. Šta je REM spavanje?