ai:hcsrf;cvGif-yifukd

xdef;odrf;

umuG,f-cif;

ucsifvlr+zGHå _zdK;a7;uGef,uftzGJå (KDNG)

ကခငလမႈဖြ႕ၿဖးေရးကြနယကအဖြ႕ KDNG က ၂၀၀၄ ခႏစတြင တညေထာငခၿပး ကခင ျပညနယအတြငး ရညရညတညတေသာ ဖြ႕ၿဖးေရး၊ တနးတညတရေရးႏင တရားမတေရးက ျမငတငေပးႏငရန အလ႔ငာ တညေထာငချခငးျဖစသည။

၂၀၁၇ ခႏစ ၾသဂတလတြင ထတေ၀သည။ အညႊနးပါေသာပမားမအပ ကနဓာတပ အားလးမာ KDNG မ ႐ကကးထားသည။

ဤအစရငခစာျဖစေျမာကေရးအတြက အဖကဖကမ ကညေထာကပေပးခေသာ သမား အားလးက KDNG မ အထးပငေကးဇးတင ရပါသည။

အေရ႕ဘကမကႏာဖးဓာတပ။ ေငၚခမးချမစကမးေပၚတြင ရပေနေသာ ေဒသခတစဥးအေနာကဘကမကႏာဖးဓာတပ။ လာခတအထညရကကြက (ဓာတပ KWAT)

rmwdum

အစရငခစာ အႏစခပ ................................................................................... ၆

ေငၚခမးခေဒသ သမငး .................................................................................. ၉

ေဒသတြငး ပဋပကၡ .................................................................................... ၁၂

ေငၚခမးခ ေရအားလပစစစမကနးမား ............................................................. ၁၃ ေရကာတာတညေဆာကမညေနရာႏင ထခကနစနာမညရြာမား ........................ ၁၄ ေရကာတာဆငရာ အခကအလကအေသးစတႏင ထခကခရမည လဥးေရ ......... ၁၅ အေကာငအထညေဖာသည ကာလမား ...................................................... ၁၆ ေရကာတာတညေဆာကေရးလပငနး အေကာငအထညေဖာမည ကမၺဏမား ....... ၁၇

ခေဖြငယ ေရကာတာမ ခါးသးေသာ သငခနးစာမား ........................................... ၁၈

ေငၚခမးခ ေရအားလပစစစမကနးႏင ပတသကေသာ စးရမမႈမား ......................... ၂၂ ဆးျဖတခကခမတရန အခြငအေရးမား မရျခငး ............................................ ၂၂ ဘးေဘးတ႔၏ ေနထငရာ ေနအမမား၊ ေျမယာမားႏင ယဥေကးမႈ ဝေသသလကၡဏာမား ေပာကဆးျခငး ........................................................ ၂၃ စကပးေျမႏင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈမား ေပာကဆးပကစးျခငး ................... ၂၅ ရားပါးေသာ ေဆးဖက၀ငအပငမား ေပာကဆးျခငး ........................................ ၂၇ ဆညေရဝပဧရယာတြင သတတြငးစြန႔ပစအမႈကမားျဖင စပေရာကရလာျခငး ....... ၂၉

သဘာဝေဘးအႏရာယေၾကာင ဒကၡေရာကႏငေခ တးပြားလာျခငး၊ ေရကာတာ ကးေပါကႏငေျခရျခငး ........................................................................... ၃၀ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား အစလကအျပလကေရာကရလာျခငးႏင အမးသမးမား အေပၚအၾကမးဖကျခငးမားမ ျဖစေပၚလာေသာ လမႈေရးဆးကးမား ................... ၃၁

ေဒသချပညသမားအတြက အကးမရျခငး ................................................... ၃၂

ေရကာတာဆန႔ကငေရး လထစညး႐းလႈပရားမႈ ၃၃

ၿခမးေျခာကမႈမား ဆကလကရေနဆ ဧရာ၀တ၏ ေရကာတာမား ၃၄

နဂးႏင အႀကျပခကမား ၃၅

rSwfcsuf? “ျမစ”က ကခငဘာသာစကားျဖင “ခ” ဟေခၚသည။

ûaumif;wJh vufwpfzufudk -zwf_yD; vuftwkwyfr,fqkdwJh

tkdif'D,mudk b,folu vuffcHEkdifrvJ? u|efawmfwkdŒ7JŒ

obm0vufwpfzufxuf w-cm;bmrS rvkdcsifbl;?ü

(aus;&Gmvl}uD;wpfOD;/ refaysmhaus;&Gm/ aqmhavmf_rdKŒe,f)

6

tpD7ifcHpm tESpfcsKyf

စတက ည႕ယဖမးစားႏငသည အလတရားမားႏင ဇဝမးကြ စလငၿပး ေထာငေပါငးမား စြာေသာ ကခငဌာေန တငးရငးသားဘးေဘးတ႔၏ ဌာနစေပာရာ ကခငျပညနယ အေရ႕ ဘကျခမးႏင တ႐တႏငငနယစပရ ေငၚခမးခလြငျပငသည ျမနမာႏငင အစးရႏင တ႐တ ရငးႏးျမႇ ပႏသမားတ႔မ စမခကျဖင အေကာငအထညေဖာမည အႀကးစား ေရအားလပစစ ထတေရ ကာတာေလးခ၏ ၿခမးေျခာကမႈေအာကတြင ေရာကရေနပါသည။

အဆပါ ေရကာတာစမကနးမားက တ႐တႏငင၏ အျပညျပညဆငရာ စြမးအင ပးေပါငး ေဆာငရြကေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရး ေကာပေရးရငး(International Coorperation and Development Corporation - YEIG) အေကာငအထညေဖာရန စစဥေဆာငရြကေနၿပး လပစစ ဓာတအား မဂါဝပ ၁၂၀၀ ထတလပႏငေရးအတြက ဧရာဝတျမစ၏ အဓက ျမစလကတက တစခ ျဖစေသာ ေမချမစ၏ လကတကတစချဖစသည ေငၚခမးချမစက ပတဆ႔ရန စစဥေန ၾကသည။ ေငၚခမးချမစက အေျခတညကာ ျဖစေပၚေသာ ေငၚခမးခလြငျပငသည ခေဖြႏင ေဆာေလာၿမ႕နယအတြငးရ ေကးရြာ(၁၇)ရြာမ ေငၚခမး၊ လာခတ၊ ေလာေဝၚႏင လဆ ဌာေနတငးရငးသား စစေပါငး ၄၅၀၀ ေကာ၏ ဘဝေနထငမႈမားက အကးျပ ေထာကပထား သည။ အထကပါ ေကးရြာလ႔အဖြ႕အစညးမား လြနခေသာ ႏစ ၁၀၀၀ ေကာအတညးက ေရရညတညတစြာ ေနထငခၾကၿပး ျမစဝမးလြငျပငတစေလာက မတေစာကလေသာ ေတာငတနးမားၾကားရ လြငျပငထတြင စကပးေမြးျမကာ လပကငစားေသာကခၾကသည။ ေဒသချပညသမားအေနျဖင ၎တ႔၏ အသဥာဏဗဟသတအရ(သ႔) သေဘာတညမႈ မရဘ အေကာငအထညေဖာသည ေရကာတာစမကနးမားက ျပငးျပငးထနထန ကန႔ကြက ၾကသည။ ၎တ႔သည ဘးစဥေဘာငဆက ေနထငလာခေသာ လေနအမမား၊ ေျမယာမား ႏင ယဥေကးမႈမား ေပာကဆးပကစးသြားမညကလညးေကာငး၊ ျမစဝမးတေလာက ေပါမားစြာ ေပါကေရာကေနေသာ ေဆးဘကဝင ပရေဆးပငမားအပါအဝင သဘာဝ ပတဝနးကငက ျပနလညျပျပင၍မရေအာင ပကစးထခကသြားမညကလညးေကာငး ေၾကာက႐ြ႕စးရမေနၾကသည။ ေမာလစဒနမဟေခၚသည သတ (အလြငးစတးမားျပလပ ႏငသည)တစမးက ေငၚခမးခေဒသ၏ အထကဘကတြင တးေဖာျခငးေၾကာင ျမစေရမာ အဆပသငညစညမးၿပး ငါးမးစပမားက ေလာကပကသဥးေစသည။ ေရကာတာ တည ေဆာကလင သတတးေဖာျခငးမားမ ထြကေသာ ေဘးထြကဆးကးမားသည ဆညေရဝပ ဧရယာမားအတြငးသ႔ ေရာကရၿပး ပမေၾကာကစရာေကာငးေသာ ေရထညစညမးမႈက ျဖစေစပါလမမည။ အတတ အေတြ႕အႀကမားျဖစေသာ ႐တတရကေရႀကးေရလျခငးႏင ေျမငလငလႈပခတမႈမားသည ေဒသခမားအတြက ေရကာတာကးေပါကႏငေျခရျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာမည သဘာဝေဘးအႏရာယက ေၾကာကရြ႕စးရမေစသည အေၾကာငးရငး ျဖစပါသည။

7

ႏဇြနေဘာငေကးရြာမ ျမငရေသာ ေငၚခမးခလြငျပင႐ႈေမာခငးအလ

၂၀၁၃ ခႏစတြင China Power Investment(CPI) မ ၎ေဒသႏင အနးအနားရ ခေဖြငယ ေရအားလပစစထတ လပသည ေရကာတာႀကးက ေဆာကလပၿပးစးခၿပး အႀကးစား ေရကာတာႀကးမား၏ အဖကသေဘာရေသာဆးကးမားက မကဝါးထငထငသငခနးစာ ေပးခၿပးျဖစသည။ အဖးမျဖတႏငေသာ စကပးေျမယာမားသည တကထကတနေသာ ေလာေၾကးမား မရရဘ ဖကစးခခရၿပး ျမစေအာကပငးတြင ႀကတငမခန႔မနးႏငေသာ ရႊ႕ရညမား၊ ဆညေရကာတာထမ ညစညမးသည ေရမားသည ျမစဝမးတေလာကတြင စကပးသညသးႏမား၊ ငါးမားက ဖကဆးပစလကသည။ အႏရာယမားႏင ေရခးေပးလက သကသ႔ ျဖစသြားခရသည။ ေရအားလပစစထတေရကာတာမ လပစစဓာတအားမားက အခမရရေစမညဟ ကတေပးခေသာလညး ေဒသခရြာသရြာသားမားအေနျဖင ယခအခန တြင မႏေလး (သ႔) ရနကနၿမ႕ႀကးတြင ေနထငသမားထက မတာခ သးဆေကာ ပေပးေန ရသည။ လပစစဓာတအားလငးသြယတနးမႈဆငရာ အေျခခအေဆာကအအမား မရေသာ ေၾကာင ေရအားလပစစလပ ငနးမ ထြကရေသာ ဓာတအား သးပတစပ ပမာဏကသာ ယခလကရတြင အသးျပေနရသည။

ေငၚခမးခေဒသရ ရြာသရြာသားမားသည ေရကာတာမား ေဆာကလပ အေကာငအထည ေဖာရန အႀကကြငးဆငး ေလလာမႈမား လာေရာကျပလပသည ကမၺဏဝနထမးမားက တားဆးဟန႔တားမႈမားျပလပခၿပး သမၼတႀကးထသ႔လညး ေရကာတာစမကနးမားက ရပတန႔ေပးရန အတဖြငေပးစာျဖင ေပးပ႔ေတာငးဆျခငးႏင အမားျပညသေရ႕တြင ဆႏၵ ထတေဖာကန႔ ကြကမႈမား ျပလပခသည။ သ႔ေသာ ဆခပါေရကာတာ(၄)ခမာ လပစစ ဓာတအား မဂါဝပ (၃၀၀၀) မ (၄၆၀၀၀) အထ ထတလပႏငမည ေရအားလပစစထတလပ

8

သည ေရကာတာစမကနး အသစ စစေပါငး (၅၀) ေကာ ေဆာကလပရနႏင ထတလပမႈ အမားစက အျခားႏငငသ႔တငပ႔ေရာငးခရန စစဥထားေသာ ျမနမာလပစစႏင စြမးအငဌာန ၏ စမကနးအစအမထတြင ပါဝငေနဆ ျဖစေနပါသည။

ခေဖြႏင ေဆာေလာၿမ႕နယသည ကခငလြတေျမႇာကေရးတပမေတာ (ေကအငေအ) ႏင အစးရ တပမေတာမား အၾကားရ လကနကကငပဋပကၡမား ျဖစပြားဆဧရယာတစချဖစၿပး ေထာငေပါငးမားစြာေသာ ေဒသခရြာသရြာသားမားမာ ေနအမမားက စြန႔ခြာ ထြကေျပးေနရ ဆျဖစပါသည။ ယငးပဋပကၡက အရငးစစၾကညလင ေျမယာႏင သဘာဝအရငးအျမစမား က ထနးခပထားမႈအေပၚ အျငငးပြားသည ကစၥေၾကာငသာ ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေဒသခတငးရငးသားလ႔အဖြ႕အစညးမား၏ သေဘာထားဆႏၵမားႏင ဆန႔ကငၿပး ေငၚခမးခ ေရကာတာမားက ၿပးစးေအာင အေကာငအထညေဖာျခငးသည ပဋပကၡ ဆကလကျဖစပြား ရန ထပမမးေမႊး ေပးလကျခငးျဖစသည။

ကခင လမႈဖြ႕ၿဖးေရးကြနယကအဖြ႕(Kachin Development Networking Group - KDNG)မ ဥးေဆာငၿပး ေငၚခမးခေရအား လပစစႏင ကခငျပညနယအတြငးရ အႀကးစား ေရအားလပစစ ထတလပသညေရကာတာမားက ခကခငးရပဆငးရန ေတာငးဆမႈမား ျပလပခသည။ KDNG သည လကရျမနမာႏငင၏ ဗဟထနးခပမႈရေသာ စြမးအငဆငရာ အစအမအရ လပစစဓာတအား တငပ႔ေရာငးခမႈအတြက ဥးစားေပးမႈမားက စြန႔လြတ ပယဖကရန ေတာငးဆလကရသည။ အနာဂတ လပစစဖြ႕ၿဖးေရး အစအစဥမားသည ဖကဒရယ စနစက အေျခခေသာ ဗဟဥးစးထနးခပမႈကငးေရးႏင လကေလာညေထြမႈ ရသငၿပး ျပညနယတငးေဒသ တစခခငးစ၏ လအပခကမားက ဥးစားေပး စဥးစားသင သည။ လကရအေကာငအထညေဖာဆ စြမးအငစမကနးမားမ ထြကရလာေသာ လပစစ စြမးအငက ေဒသခလထအကးအတြက အဓကထားၿပးအသးျပေနျခငး ဟတမဟတက ျပနလည ဆနးစစသငပါသည။ ထသ႔ စမေဆာငရြကျခငးသည ေဒသဖြ႕ၿဖးမႈႏင ၿငမးခမးေရးက ေရ႕သ႔ေရြ႕ေအာင တြနးျခငးလညး ျဖစပါသည။

9

လာခတရးရာ၀တစျဖင ကျပေနပ

ai:hcsrf;ca'o. orkdif;ajumif;

ေငၚခမးချမစသည အေရ႕ဘကကခငနယစပေဒသရ ေတာငတနးမားအၾကားတြင အေရ႕ မ အေနာကဘကသ႔ စးဆငးေနၿပး ေတာငဘကေမခႏင မလချမစဆ(သ႔) ဧရာဝတ ျမစဆ အနးသ႔ မေရာကခငတြင ေမချမစထသ႔ စးဝငေပါငးစပသြားသည။ ယငးနယစပ ေဒသသည ဟမဝႏာေတာငတနးႀကး၏ အေရ႕ျခမး ေဂဟဝနးကငေဒသႏင ကခင ယဥေကးမႈဆငရာ ဗဟခကမေဒသ၏ နယနမတအျဖစ တညရေနၿပး ကမၻာသထငရား ေသာ ဇဝမးစမးကြ မားႏင ေရးလသားတ႔၏ အေျခခေနထငမႈေဒသတစခလညး ျဖစပါသည။

သမငးမတတမးမားအရ ေလာေဝၚႏင လာခတမးႏြယတ႔သည ေငၚခမးချမစဝမး၏ ေအာကပငးႏင အလယပငးတ႔တြင လြနခေသာ ႏစေပါငးႏစေထာငေကာကတညးက ပထမဆး အေျခခေနထငခၾကသည။ လာခတမး႐းမ ဆငးသကသညဟ ယဆၾကေသာ ေငၚခမးမးႏြယသညလညး ေငၚခမးချမစ၏ အထကဘကသ႔ ေရၾကညရာ မကႏရာရာရငး အေျခခေနထငခသညမာလညး လြနခေသာ ႏစေပါငး ၁၂၀၀ ခန႔ကတညးကျဖစသည။ လဆလမးမားမာမ ေနာကပငးမသာလင လာေရာက အေျခခေနထငခၾကသည။ အဆပါ ရပရြာလ႔အဖြ႕အစညးမားသည ႐းရာဓေလထးတမးအရ အပခပသမး႐းရေသာ မးႏြယ အႀကးအကမား(သ႔) ဒဝါမားအားျဖင အပခပစမခန႔ခြခၾကသည။

10

ကခငလမးမားသည မမတ႔၏ဌာေနေဒသႏာရဗဟသတႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ကၽြမးကငမႈအေပၚ မတည သည ေရရညတညတေသာေျမယာစမခန႔ခြမႈစနစမားက ေဖာထတကငသးကာ အစဥအလာအရ ေျမကအပထနးသမားျဖစ ၾကသည။ ၎တ႔သည ျမစေခာငးမားက မခၿပး စပါးသးႏႏင သစၾကားသးအပါအဝင ရာသသးႏမား စကပးျခငးလပငနးမားက လပေဆာငၾကသည။ ၁၉၆၀ ခႏစ၊ နယေျမပငးျခားမႈသေဘာတညခကအရ ဗလခပေနဝငး အမေစာငအစးရ ေခတတြင ေငၚခမးခေဒသ၏ အထကဘက ေကးရြာသးရြာျဖစေသာ ဖေမာ၊ ေဂၚလမႏင ကမဖနတ႔က ဗနးေမာအေရ႕ေတာငေဒသအတြက အစားထးျပနေပးသည အေနျဖင တ႐တႏငငသ႔ ေပးအပလကရသည။ ထအခကက ႏငငတစဝမးလးရ ကခငမား (ရနကန

11

တကသလမ ကခငေကာငးသားမားသည “ဖေမာလႈပရားမႈ ေကာမတ”က ဖြ႕စညး ထေထာငခသည။) အျပငးအထနကန႔ကြကခၾကၿပး ယငးမေကနပခကသည အျခား မေကနပခကမားထမ တစချဖစၿပး ကခငလြတေျမာကေရးတပမေတာ(Kachin Independence Army - KIA) က ၁၉၆၁ ခႏစတြင ဖြ႕စညးထေထာငရန ဥးတညသြားေစခ သည။ အဆပါ ေကးရြာသးရြာမ မသားစ (၅၀၀)ေကာတ႔က ဟးေကာငးခငဝမးေဒသ (တႏငးၿမ႕နယ၊ ကခငျပညနယ အေနာကဘကျခမး) သ႔ ေရႊ႕ေျပာငးေနရာခထားလကၾက ၿပး ဗလမးေအာငေကးရြာအမညျဖင အေျခခေနထငေစခၾကသည။ သ႔ေသာလညး ေရႊ႕ေျပာငးေနထငရာ ေနရာသစတြင ပေႏြးေသာ ရာသဥတႏင အကၽြမးတဝင မျဖစသည အတြက ငကဖားေရာဂါႏင အျခားေသာ ေရာဂါမားေၾကာင ျပနလညေနရာခေပးေသာ ေကးရြာတြင ေနထငၾကေသာ တခ႕မသားစဝငမားအားလး အသကဆး႐ႈးခၾကရသည။ ေျပာငးေရႊ႕ေနရာခထားေပးျခငး ခရေသာ ေကးရြာမား၏ ကတရားစရငခရမႈမားက ေအာကေမသတရမႈမားသည အတငးအဓမၼေနရာေျပာငးေရႊ႕ျခငးက ရငဆငၾကေတြ႕မႈ မရ ေစရန သစၥာဆထားခၾကေသာ ေငၚခမးခေဒသချပညသမား၏ စတထတြင ေၾကာကစတ မားအျဖစ တျဖညးျဖညးစမဝငလာ ေစပါသည။

12

ျမစႀကးနားၿမ႕တြင စစပြႏင သဘာ၀အရငးအျမစ အျမတထတယျခငးက ဆႏၵျပေနပ

a'otwGif; yÅdyuQ

ေငၚခမးချမစသည ျမနမာအစးရ-မဟာမတတပမားႏင ေကအငေအတ႔အၾကား လကနကကင တကခကမႈမား ျဖစပြားလကရသည ခေဖြႏင ေဆာေလာၿမ႕နယတ႔က ျဖတသနး စးဆငးေနသည။ ေငၚခမးချမစဝမးတေလာကရ ေကးရြာမားက အစးရႏင နယျခားေစာငတပ (သ႔) ဇခနတန႔ယနး ဥးေဆာငသည ျပညသ႔စစအဖြ႕တ႔က ထနးခပထားေသာလညး ေငၚခမးခ ျမစတစဖက တစခက ရ ေတာငတနးေဒသမားကမ ေကအငေအမ စမအပခပ လကရသည။ ၂၀၁၁ ခႏစတြင တစဆယခႏစႏစ ၾကာခေသာ ျမနမာအစးရႏင ေကအငေအ တ႔အၾကားရ အပစအခတရပစမႈ ပကျပားၿပးေနာက ႏစဖကတပဖြ႕မားအၾကား လကနက ကငတကခကမႈမား ျပနလညျဖစပြား လာခသည။ ထ႔ေၾကာင ခေဖြၿမ႕နယတြင ျပညတြငး ေနရပစြန႔ခြာထြကေျပးရသ (Internally Displaced Person) မား အေရအတြက ၂၀၀၀ ေကာ ရၿပး ခေဖြၿမ႕တြင ဒကၡသညစခနး (၂) ခ၊ ပနဝါအနးရ တ႐တႏငငနယစပတြင (၄) ခ ထေဒသတြငရေနၾကသည။

ကခငျပညနယအတြငးရ သဘာ၀သယဇာတအရငးအျမစမားႏင ပတသက၍ စမခန႔ခြႏငသည ဆးျဖတခက ခမတႏငသညအာဏာမာ ေဒသချပညသတ႔၏ လကတြငမရျခငး၊ ေဒသခမား အေနျဖင မမတ႔၏ ကယပငအရငးအျမစမားမ အကးခစားခြငရရရန အခြင အေရးမရျခငးအျပင ဗဟအစးရႏင ၄ငး၏စစတပမ ဗဟဥးစးထနးခပျခငးႏင အလြသးစား ျပလပေနျခငးတ႔သည ကခငျပညနယအတြငးရ လကနကကငပဋပကၡမားက ျဖစေစသည အဓကေမာငးႏငမႈပင ျဖစသညဟ KDNG မ ယၾကညပါသည။

ထ႔ေၾကာင ကခငျပညနယရ သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမားဆငရာ စမခန႔ခြမႈႏင ပငဆငမႈ က႑က ဖကဒရယဒမကေရစျပညေထာငစအတြငးရ ကခငျပညသတ႔၏ လကဝယတြငထားရျခငး သည ပဋပကၡက ေျဖရငးသည အဓကအခကျဖစသညဟ KDNG မ အႀကျပေတာငးဆလကသည။

13

ai:hcsrf;c a7tm;v#yfppfpDrHudef;rsm;

ေငၚခမးခ ေရအားလပစစထတလပသည ေရကာတာစမကနးမားအေၾကာငးက ျမနမာစစ အစးရႏင တရတႏငငမ International Energy Cooperation and Development Corporation - YEIG) တ႔အၾကား နားလညမႈစာခၽြနလႊာေရးထးသည ၂၀၀၉ ခႏစ ေဖေဖာဝါရလတြင ပထမဆးအႀကမ တရားဝငေၾကညာခသည။ ေရကာတာမားႏင ပတသကေသာ စးစမး ေလလာမႈမားက ၂၀၁၀ ႏင ၂၀၁၃ ခႏစမားအတြငး အေကာငအထညေဖာခၾကသည။ ထ႕ေနာက တမအျမင ၄၇ မ ၄၉ မတာရေသာ ေရကာတာေလးခက တညေဆာက အေကာငအထညေဖာမညဟဆကာ သေဘာတညမႈစာခၽြနလႊာက ျပငဆငေရးဆြၿပး ၂၀၁၄ ခႏစတြင လကမတေရးထးခၾကသည။ သေဘာတညမႈစာခၽြနလႊာထတြင ပါဝင သည အေၾကာငးအရာမားက အမားျပညသသရေအာင ချပရငးလငးျခငးလညး မရခေခ။ ေဒသခ တငးရငးသား ျပညသတ႔၏ ေရကာတာမားက ဆန႔ကငသည သေဘာထားမားမာ ခငမာအားေကာငးခသညျဖစရာ ၂၀၁၅ ခႏစတြင အထကေရကာတာ တညေဆာကမည ေနရာတြင စးစမး ေလလာမႈမား ျပလပေနစဥ ေဒသခရြာသ ရြာသားမားက ပတဆ႔ တားဆးခၾကသည။ သ႕ေသာလညး ၂၀၁၇ ခႏစ ေမလတြင ျမစႀကးနားတြငရေသာ အစးရသကဆငရာတာဝနရသမားမ ေရကာတာစမကနးမားႏင ပတသကၿပး ျပနလညအသက သြငးရန ႀကးပမး၍ စမကနးေဒသသ႔ သြားေရာကခၿပး ၿခေစာငမား လဒါနးခသညအျပင ေရကာတာ စမကနးက ဆန႕ကငသမား၏ ကယေရးရာဇဝငမားက ေတာငးခသည စာကလညး ထတျပနခသည။

ဆခပါ ေရကာတာစမကနးေလးခမာ ဆကလကတညေဆာက အေကာငအထညေဖာမည လပစစဓာတအားထတ လပမည ေရကာတာ(၅၀)၏ စာရငးတြင ပါဝငဆျဖစသညဟ ၂၀၁၇ ခႏစ၊ ဇနနဝါရလတြင ကငးပၿပး International Finance Corporation(IFC)ကည ပပးသည သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ မဟာဗဟာကေသာ ဆနးစစေလလာမႈ အလပရ ေဆြးေႏြးပြ (ရနကန)တြင ျမနမာႏငငလပစစႏင စြမးအငဝနႀကးဌာနမတငျပခသည။၁ ထအႀကးစား ေရကာတာအသစမားသည လပစစဓာတအား မဂါဝပ ၃၀၀၀ မ ၄၅၀၀၀ အထ တးခ႕ထတလပရန ရညရြယၿပး ရရလာေသာ စြမးအငအမားဆး အစတအပငးကလညး ျပညပသ႔ တငပ႕ရန ဥးတညထားျခငးျဖစသည။

ေကာကမးေသြးသးႏင ေရအားမ လပစစထတလပသည လပငနးမားပါဝငသည လကရ ျမနမာႏငင၏ အမးသား စြမးအငအစအစဥမားသည တငးရငးသားလမးစျပညနယမာမ စြမးအငအရငးအျမစမားက အမနးခငးႏငငမားသ႔ ေရာငးခၿပး ဗဟအစးရႏင စစတပ အတြက အခြနဘ႑ာမားရရလညပတေစသည ျပညပတငပ႔မႈ အေျချပစနစအေပၚတြင သာ အေျခခထားသည။ ျပညတြငးလအပခကမားက ျဖညဆညးရန ကစၥမာမ ဒတယ

14

ဥးစားေပးသာ ျဖစေနၿပး ၿပးစးရန ေႏးေကြးၿပး တညေဆာကမႈ ကနကစရတႀကးမားၿပး ျမနမာႏငင၏ အဓက ၿမ႕ႀကးမားႏင အလယပငးေဒသရၿမ႕မားကသာ လပစစဓာတအား ျဖန႕ေဝေပးသည မဟာဓာတအားလငးအေပၚတြငသာ မခေနရေသးသည။ တညေဆာက ရန ပမလငျမနၿပး ကနကစရတ သကသာသည မဟာဓာတအားလငးႏင ကငးလြတသည off-grid စနစျဖင ေဒသတြငး လပစစထတလပမႈႏင ျဖန႔ေဝေပးျခငးမားမာ အဓကဥးစား ေပးတြင ပါ၀ငျခငး မရပါ။ လကရတြင IFC သည ကမာၻ႕တစလႊား ေရအားလပစစစမကနးမားဆငရာ စးပြားေရး မတဖက အဖြ႕အစညးတစချဖစၿပး ေရအားလပစစ တးခ႕ထတလပ ျခငးႏငသကဆငေသာ တက႐ကအကးခစားရသည အဖြ႕အစညးလညးျဖစေလရာ ႏငငျခားတငပ႔ေရာငးခမႈ အေျချပ မဟာဗဟာ၏ အဓကေမာငးႏငသမားျဖစသည။ အျခားေသာ အျပညျပညဆငရာ အဖြ႕အစညးမားျဖစသည ဂပနႏငင ရငးႏးျမႇပႏမႈဆငရာ ပးေပါငးေဆာငရြကေရး ေအဂငစ (JICA) ႏင အာရဖြ႕ၿဖးေရးဘဏလညး ထနညးတ အပါ အဝငျဖစပါသည။

wnfaqmufrnfh a7umwmwnfae7mESifh xdckdufepfemrnfh &Gmrsm;

15

a7umwmrsm;qkdif7m tao;pdwftcsuftvuf2ESifh xdckduf7Ekdifonfh vlOD;a7

လပစစထတ ေရကာတာမား

အျမငႏင အလား

ထတလပမႈ (မဂါဝပ)

ထခကခရမည ေကးရြာမား အမ ေထာငစ

လဥးေရ

ေလာငဒငး (Long Din)

၇၉ မတာ၊ ၂၁၅ မတာ

၆၀၀ ေလာငဒငး (အထကပငး) ၃၀ ၁၀၅

ေမာေဂာင (အထကပငး) ၂၂ ၁၆၀

မနေဗာ (အထကပငး) ၅၄ ၂၂၇

တရငးေခာငး (Tongxinqiao)

၆၃ မတာ၊ ၁၄၅ မတာ

၃၄၀ ဘြငလတ (အထကပငး) ၂၈ ၁၇၅

ေဆာလန (အထကပငး) ၂၂ ၁၇၀

ခနးကန (Khan Kang)

၅၆ မတာ၊ ၁၉၂ မတာ

၁၄၀ ဂနခြန (အထကပငး) ၅၈ ၄၈၀

ဂတေဂာ (အထကပငး) ၂၁ ၈၇

ထြနးရန (အထကပငး) ၉၂ ၅၅၀

ႏဇြနေဘာင (အထကပငး) ၂၄ ၁၂၀

ေဂါယြမ (အထကပငး) ၁၀၇ ၆၀၈

ခေဂၚ (အထကပငး) ၅၆ ၄၀၀

ေဂၚလန (Gaw Lang)

၄၇ မတာ၊ ၁၁၉ မတာ

၁၂၀ ကၽြနးရန (ေအာကပငး) ၁၁၆ ၇၃၀

ထနဒး (အထကပငး)

ဖမဂန (အထကပငး)

ဝါဇြပဂန (အထကပငး)

လာေငၚေခၚ (အထကပငး) ၈၆ ၆၂၀

စစေပါငး ၁၂၀၀ ၇၁၆ ၄၄၃၂

၂၀၁၄ ခႏစ ဒဇငဘာလတြင JICA မထတေ၀ခေသာ အမးသားလပစစစြမးအငအစအစဥ(မၾကမး) အရ ေငၚခမးခေရအားလပစစ စမကနးမားမ ထတလပမႈစြမးအင ၅၀% အား ျပညပသ႔ တငပ႔ရန ဥးတညရညမနးထားသည။

16

taumiftxnfazmfr+umvrsm;3

၂၀၀၉ ခႏစ ေဖေဖာဝါရ - YEIG, IGE ႏင ျမနမာႏငင လပစစစြမးအားဝနႀကးဌာနတ႔ အၾကား ေရကာတာမားႏင ပတသကသည နားလညမႈစာခၽြနလႊာ လကမတေရးထးခသည။

၂၀၁၀ ခႏစ ဇလင - ေငၚခမးခေဒသတြင ေရအားလပစစထတ ေရကာတာ (၄) ခ တည ေဆာကအေကာငအထညေဖာရန သေဘာတညမႈစာခၽြနလႊာ လကမတေရးထးခသည။

၂၀၁၀ - ၂၀၁၃ ခႏစ - ေရကာတာတညေဆာကမႈဆငရာ ျဖစႏငေခ ဆနးစစေလလာမႈ လပငနးမား အေကာငအထညေဖာခသည။

၂၀၁၄ ခႏစ ေဖေဖာဝါရ - သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈေရးထခကနစနာမႈဆငရာ ဆနးစစ ေလလာမႈ(EIA/SIAs)မားက တ႐တႏငငမ Power China Kunming Engineering Corpora-tion (KHID) ကမၸဏ ႏင ျမနမာႏငငမ Resource and Environment Myanmar (REM) စတငျပလပခသည။

၂၀၁၄ ခႏစ ဧၿပ- ေရအားလပစစထတေရကာတာႀကး(၄)ခတညေဆာကၿပး မဂါဝပ ၁၂၀၀ ထတလပရန သေဘာတညမႈ စာခၽြနလႊာက ျပငဆငေရးဆြၿပး ျမနမာႏငင လပစစ စြမးအားဝနႀကးဌာနႏင လကမတေရးထးခသည။

၂၀၁၄ ခႏစ ႏဝငဘာ-ဒဇငဘာ - သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈေရးဆငရာ ထခကမႈ ဆနးစစ ေလလာမႈအစရငခစာက သဘာဝသယဇာတႏင ပတဝနးကင ထနးသမးေရးဝနႀကးဌာနသ႔ တငသြငးခသည။

၂၀၁၅ ခႏစ ေမ - ခေဖြၿမ႕နယ ဖေမာတြင ေရကာတာမားႏငပတသက၍ ေဒသခ ရြာသ ရြာသား ၁၀၀ ေကာ ဖတေခၚၿပး လထ ေတြ႕ဆပြျပလပခသည။

၂၀၁၅ ခႏစ ေမ - YEIG ကမၺဏဝနထမးမားမ ေရကာတာအထကပငးေဒသျဖစေသာ ထနဒးႏင ထြနးရနေကးရြာမားတြင စမးသပမႈမား လပေဆာငရန ေရာကရလာခၾကသည။ အဆပါ ကမၺဏဝနထမးမားသည ေဒသခရြာသရြာသားမား၏ ၿခမးေျခာကမႈက ခခရၿပး ထအခနကတညးက ျပနေရာကမလာေတာပါ။

၂၀၁၇ ခႏစ ေမ ၂၁ ရက - ခေဖြၿမ႕နယ လပစစဓာတအားႏင စြမးအငဌာနမ ဝနထမးမား ႏင ခေဖြၿမ႕နယ အေထြေထြ အပခပေရးဥးစးဌာနမ ဝနထမးမားသည ႏဇြနေဘာငေကးရြာ (ေငၚခနးခေခာငးနေဘး၊ ခနကနးေရကာတာအထက) သ႔ေရာက ရလာၿပး ေကးရြာဥကဌ (ရြာသႀကး)၊ ရပမရပဖမား၊ ေရကာတာစမကနးတညေနရာ အနးအနားပတ၀နးကငမ ရြာသရြာသားမား ႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးခသည။ အဆပါ အစညးအေဝးသ႔ တကေရာကလာ သတငးအား ေစာငတစထညစ ေပးေဝ ခသည။ သ႔ေသာ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြတြင ရြာသ ရြာသားမားက စမကနးမားက မညသမလကမခႏငေၾကာငး ကန႔ကြကၾကေသာအခါ ထအစညး အေဝးက ဆငးငလကရသည။

17

a7umwmwnfaqmufa7;ukd taumiftxnfaz:rnfh ukrä%D

၁။ တရတႏငင၏ YEIG International Development Company Ltd. (YEIG) ကမၺဏ၊ ၎ကမၺဏသည ယနနျပညနယ စြမးအငဆငရာ ရငးႏးျမႇပႏမႈ အစအဖြ႕ (Yunan Provincial Energy Investment Group)၏ လကေအာကခ ကမၺဏ တစခ ျဖစၿပး ယနန ျပညနယအစးရမ အျပညအဝ ပငဆငေသာ ကမၺဏလညးျဖစသည။

၂။ ျမနမာႏငငမ International Group of Entrepreneurs Co.Ltd.(IGE) ကမၺဏ၊ ၎ ကမၺဏသည ျမနမာႏငငတြင အႀကးဆး အကးတ ေပါငးစပလပငနးမားထမ တစချဖစၿပး ယခင ျမနမာ စစအစးရေခတတြင ၁၉၉၇ မ ၂၀၁၁ ခႏစ အထ စကမႈဝနႀကးျဖစခသ ဗလခပ ေအာငေသာငး (ယခ ကြယလြန) ၏ သားမားျဖစေသာ ေနေအာငႏင ျပညေအာငတ႔က ပငဆငသည။ Eleven မဒယာ၏ ၂၀၁၄ ဇနနဝါရ သတငးထတျပနခကအရ YEIG အေနျဖင စမကနး၏ ရငးႏးျမႇပႏမႈ (၈၃) ရာခငႏႈနး က ပငဆငၿပး ျမနမာအစးရမ (၁၅) ရာခငႏႈနး၊ IGE ကမၺဏမ (၂) ရာခငႏႈနး ပငဆင သညဟ သခရသည။

ထြနးရနေကးရြာမ ျမငရေသာ ေငၚခမးချမစရႈခငးအလ

၂၀၁၇ ခႏစ ဇြန ၁၁ ရက - ခေဖြၿမ႕နယအေထြေထြအပခပေရးမးရးမ ထြနးရနေကးရြာ ဥကဌ ထသ႔ စာတစေစာငေပးပ႔ၿပး၊ ၎အေနျဖင ေရကာတာစမကနးက ဆန႔ကငရျခငး အေၾကာငးျပခကက ေမးျမနးၿပး ေရကာတာစမကနးက ဆန႔ကငသအားလး၏ ကယေရး ရာဇဝငမားက တငျပေပးရန ညႊနၾကားခသည။

၂၀၂၆ - ၂၀၂၇ ခႏစ - ျမနမာႏငငလပစစႏင စြမးအငဝနႀကးဌာန၏ ေဖာျပခကမားအရ ေငၚခမးချမစေပၚတြင အေျခခတညေဆာကမည ေရကာတာ (၄) ခစလးၿပးစးရန ေမာလင ရညမနးသည ေန႔စြျဖစသည။

18

csDazGi,f a&tm;v#yfppfxkwf a7umwmrS cg;oD;aom

oifcef;pmrsm;

“ စမကနးတညေဆာကေရးကာလေတြမာ ကၽြနေတာတ႔ မးေဂါေကးရြာသားေတြရ႕ ဥယာဥၿခေတြ၊ စကပးေျမေတြ၊ ေတာငေစာငးမာရတ စပါးခငးေတြ၊ အနးအနား ေကးရြာေတြ၊ ဖကဆးခရတယ။ သခၤငးကနးေတြဆရင အတငးအဓမၼေရႊ႕ေျပာငး ခရတယ။ ၿခမးေျခာကတာေတြရခတယ။ အစးရစစတပေတြက ကၽြနေတာတ႔ ရြာသားေတြ အလပလပတေနရာမာ အၾကမးဖက နညးသးၿပးေတာ ေတာငေစာငး စကပးေရးေတြ မလပဖ႔ အမန႔ေပးခတယ။ အခေရအားလပစစစက႐က ကၽြနေတာ တ႔ ရြာန႔ဆရင တစမငေလာကေတာင မေဝးဘး။ ဒါေပမယ ကၽြနေတာတ႔အတြက ဘာအကးအျမတ တစခမမရဘး။ အဒအစား ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ပငဆငမႈေတြပ ဆး႐ႈးလကရတယ။ ဒကၡခစားခရတယ။” (ေရကာတာ၏ ေအာကပငးတြင တညရေသာ မးေဂါေကးရြာတြင ေနထငသတစဥး)

၂၀၁၃ ခႏစတြင တညေဆာကၿပးစးသည ခေဖြငယေရအားလပစစထတ ေရကာတာေၾကာင ေဒသခလ႔အဖြ႕အစညးမ ရငဆငႀကေတြ႕ခရသည ခါးသးေသာ အေတြ႕အၾကမားသည ေငၚခမးခေဒသမ ေဒသခရြာသားမားအတြက အႀကးစား ေရကာတာႀကးမား၏ အႏရာယက ရငးလငးစြာ သေစသည သငခနးစာမားက ေပးထားခသည။ ထခကခစားရမႈမားတြင တည

ခေဖြဆညတြင ဆတသဥးသြားခရေသာ တစခနက လြတလပစြာစးဆငးခသည ျမစေရ

19

ေဆာကေရး ကာလ ျမနမာစစတပတ႔၏ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ တနဖးမျဖတႏငေသာ စကပးေျမဆး႐ႈးမႈမား၊ လပစစဓာတအား အခမျဖန႔ျဖးေပးမည ဂတကဝတ ခးေဖာကမႈမား၊ စကပးေျမမားပကစးျခငးႏင ငါးမးစတမားက ေသေၾကပကစးေစႏငသည ေရကာတာမ ႀကတငမနးဆ၍ မရေသာ ေရထတလြတမႈအႏရာယမားစသညတ႔ ပါဝငသည။

လပစစဓာတအား ၉၉ မဂါဝပ လညပတထတလပေသာ ခေဖြငယ ေရအားလပစစထတ ေရကာတာက ေငၚခမးချမစ၏ ေတာငဘက၊ ေမချမစ၏ ျမစလကတကတစချဖစေသာ ခေဖြေခာငးေပၚတြင တညေဆာကထားၿပး China Power Investment Corporation (CPI) မ အေကာငအထညေဖာတညေဆာကခသည။ ၎၏ မလအစအစဥမာ ျမစဆေရကာတာ တညေဆာကေရး အတြက လအပေသာ လပစစဓာတအားအတြက တညေဆာကချခငး ျဖစေသာလညး လကရတြင ျမစဆေဒသခ ေနရပစြန႔ခြာ ေရႊ႕ေျပာငးခရသမား ေနထငသည စခနးမား၊ ျမစႀကးနားၿမ႕ႏင မဟာဓာတအားလငးထသ႔ လပစစဓာတအားမားက ျဖန႔ျဖးေပး လကရသည။ ကခငျပညနယလပစစဥးစးဌာနမ လကေထာကညႊနၾကားေရးမး၏ ေျပာဆ ခကအရ လပစစဓာတအားသယယ ျဖန႔ျဖးသည အေျခခအေဆာကအအမား မရျခငး ေၾကာင ခေဖြေရအားလပစစမ လပစစစြမးအငပမာဏ ၃၃ မဂါ၀ပသာ အသးျပ ေနရျခငး ျဖစသညဟ ဆသည။၄

ေဒသခရြာသရြာသားမားအေနျဖင ယငးေရအားလပစစထတ ေရကာတာႏငပတသက၍ စစအစးရ၏ အဆငျမင ကယစားလယမ ေရကာတာ တညေဆာကမည ေနရာႏင နးသည (၁၁) မငေကးရြာသ႔ တရတႏငင၏ ျမနမာႏငငဆငရာ သတမန၊ CPI ကမၺဏ၏ ဥကဌႏင ေအးရားေဝါ ကမၺဏ၏ ဥကဌအဓပတျဖစသ ဥးထြနးျမငႏင (စတဗငေလာဟလညး ေခၚသည) တ႔ႏငအတ ေရာကရလာသည ၂၀၀၈ ခႏစ ဒဇငဘာလတြင ပထမဆး တရားဝင အသေပးျခငးခခရသည။ ခေဖြငယ ေရအားလပစစထတ ေရကာတာက တညေဆာကၿပး ေဒသခရြာသရြာသားမား၏ ေျမယာမားလညး ေရဝပဧရယာေအာကတြင နစျမႇပသြားလမ မညဟ တကေရာကလာေသာ ဧညသညေတာမား ေဒသခရြာသရြာသားမားက အသေပးခ သည။ တငပငေဆြးေဆြးမႈ မရခေခ။

တညေဆာကေရးလပငနးမားက ၂၀၀၈ ခႏစ ႏဝငဘာလတြင စတငခေသာလညး ေကအငေအႏင ျမနမာစစတပ အၾကား ျပငးထနေသာ လကနကကငတကခကမႈမား ခေဖြတြင ျဖစပြားခၿပး ေရကာတာလပငနးခြငသညလညး တကခကခရသည ၂၀၁၂ ခႏစ တြင ရပတန႔သြားခရသည။ ကမၺဏအလပသမားမားက ယာယ ေရႊ႕ေျပာငးသည ေနရာသ႔ ေရႊ႕ေျပာငးခေသာလညး အစးရစစတပမ နယေျမမားအား ျပနလညထနးခပႏငသည အခနတြင ျပနလညေရာကရလာၾကျပနသည။ ဆညတညေဆာကေရး လပငနးမားက စစတပ၏ တငးၾကပေသာ လၿခေရးမားျဖင ဆကလက တညေဆာက အေကာငအထည ေဖာခၿပး ၂၀၁၃ ခႏစတြင ေရကာတာ တညေဆာကမႈလပငနးမား ၿပးစးသြားခသည။

20

ေရကာတာတညေဆာကေရးလပငနးမားေဆာငရြကၿပး အေဆာကအဥမား တညေဆာက ျခငးႏင ေရဝပဧရယာအတြငးသ႔ ေရမားဝငေရာကလာျခငးေၾကာင ခေဖြျမစေခာငးတစေလာက ေဒသခ ရြာသားတ႔၏ အဓက အသကေမြးဝမး ေကာငးမႈျဖစေသာ ဆနစပါး၊ သစၾကားသး ႏင လေမၼာသးစကပးသည ေျမၾသဇာၾကြယဝေသာ စကပးေျမဧက စစေပါငး ၂၀၀ ေကာက ဆး႐ႈးပကစးေစခသည။ စကပးေျမမား ဆး႐ႈးရျခငးအတြက ေလာေၾကး သေဘာမးျဖင မသားစေျခာကစလင ေငြကပ စစေပါငး ၅၀၀၀၀၀ (အေမရကနေဒၚလာ ၅၀၀) ကပသာ ေပးၿပး အခငးခငး ခြေဝေစခသည။ ေရကာတာ တညေဆာကၿပးစးသည အခနတြင ထထကမကကယျပန႔ေသာ ေျမျပငဧရယာမားမာ ထခကနစျမႇပပကစး သြားခရသည။

"စမကနး စစခငးမာေတာ (ကၽြနေတာတ႔က ေျပာပါတယ) ၃၅ ဧကေလာကပ ျမႇပမယလ႔ ေျပာေပမယ တကယတကယ စမကနးၿပးသြားတအခါမာ ဧက ၂၀၀ ေကာေလာက စမကနး လြမးျခဧရယာျဖစသြားခတယ။" ဟ မးေဂါရြာသားတစဥးမ ရငဖြငခသည။

၂၀၀၈ ခႏစတြင ျမနမာစစတပ တာဝနရသမားမ ေဒသခ ရြာသရြာသားမားအား ေရအား လပစစစမကနးမ အခမ လပစစမး ေပးမညဟ ကတေပးခၿပး ေျမာကပငးတငးစစဌာနခပတငးမး ဗလမးခပ ေဇယာေအာငမ ၂၀၁၁ ခႏစ ႏဝငဘာလ (၁၁) ရကေန႔တြင လာေရာက လညပတရငး အထကပါကစၥက ထပမကတေပးခသည။ သ႔ေသာလညး ခေဖြၿမ႕တြင ေနထငသမား အေနျဖင ရနကနႏင မႏေလးၿမ႕ႀကးမားတြင ေနထငသမားထက မတာခ သးဆေကာေပးေနရၿပး စကပးေျမမားႏင အသကေမြး ဝမးေကာငးမႈလပငနးမားက ဆး႐ႈးလကရေသာ မးေဂါေကးရြာမ ေဒသခရြာသရြာသားမားမာ ေရအားလပစစလပငနးမ မညသည လပစစမးမ မရရဘ မးလငးရနအတြက မမတ႔၏ ကယပငေနေရာငျခညသး ဆလာျပားမားအေပၚတြငသာ ဆကလက မခေနရဆျဖစပါသည။

“ခေဖြမာ လပစစမးအလကားမရပါဘး။ မတာခက ျမစႀကးနားမာ တစယနစ ၁၂၀ ကပ၊ ရနကနန႔မႏေလးမာ ၅၀ ကပ ေပးေနရတအခနမာ ခေဖြမာေတာ တစယနစ ၁၇၀ ကပေပးေနရတယ။ လပစစမးေတြက ဆနးလငးကမၺဏက ဝယသြားတယလ႔ ကၽြနေတာတ႔က ေျပာျပတယ။ ေဒသခအလပသမားေတြက တစေန႔ ၅၀၀၀ ကပ (ယြမ ၃၀)(ေန႔လညစာမပါ)ပေပးၿပး တရတ အလပသမားေတြကေတာ တစေန႔က ယြမ ၈၀၊ ၁၀၀ ဒါမမဟတ ၁၂၀ ယြမ(ေန႕လညစာပါတယ) ေပးတယလ႔ သတ႔ ေျပာျပတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဥယာဥျခထက သစသးပငေတြကလညး အေလး မထားတ လမးတညေဆာကေရးလပငနးေတြေၾကာင ပကစးကနတယ။ ကၽြနေတာ တ႔ရ႕ မေကနပခကေတြက ခေဖြ မရက(ခေဖြအပခပေရးေကာမတ) ဥကဌက ေျပာခတယ။ ဒါေပမယ သက ဒါေတြလပေနတာ ေဒသဖြ႕ၿဖးေရးအတြကပလ႔ ေျပာေတာ ကၽြနေတာတ႔လညး ပါးစပပတေနလကရတယ။” ဟ ခေဖြမ ရပရြာ ေခါငးေဆာငတစဥးမ ရငးျပခသည။

21

ေရကာတာ တညေဆာကေရးလပငနးမား ၿပးစးၿပးသညေနာကပငးတြင ေရကာတာ ေအာကပငး ေဒသခရြာသရြာသားမားအေနျဖင မမတ႔၏ အဓက ေသာကသးေရ အရငး အျမစျဖစေသာ ျမစေရမာ ေရကာတာႀကးေၾကာင ညစညမးသြားခၿပး တနဖး မျဖတႏင ေသာ ငါးမားႏင ငါးဖမးလပငနးမားက အဆးသတလကရျခငး၊ သဘာဝေရစးေၾကာငးမား ပတဆ႔ခရျခငးႏင အာဟာရ ျပညဝေသာ ျမစေရမား စကပးေျမမားအထ မေရာကရႏင ျခငးစသည ျပနာမားက ေတြ႕ျမငလာရသည။ ႀကတငမေျပာႏငေသာ ဆညေရပလႊမ ေရထတလြတမႈမားေၾကာင ျမစေခာငးအတြငး ေရခးေနေသာ (သ႔) ငါးဖမးေနေသာ ေဒသခရြာသ ရြာသားမားအတြက အလြနအႏရာယမားပါသည။ ဆညေရလြတမည အေၾကာငးက ႀကတငသတေပးထားျခငးမးလညး မရေခ။

“ရြာသရြာသားေတြ၊ ကေလးေရာ လႀကးေရာ၊ ေနာကၿပး တငါသညေတြက ေရကာတာရ႕ ေအာကပငးမာရတ မးေဂါ၊ ေငၚခဒ၊ ခေဖြ စတေကးရြာေတြမာ ေရခးဖ႔ ငါးဖမးဖ႔ စတမခရ ေတာဘးလ႔ ခစားမလာတယ။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ တာဝနရသေတြက ေရလႊတမယအခနက တတကက အခနဇယားမဆြထားဘး။ မေျပာထားဘး။ ဒါေပမယ ပမနမဟတတ ပစန႔ ဖြငလကပတလကလပတယ။ ဆညထက မသန႔ရငး တ ေရန႔ အန႔ဆးေတြက ငါးေတြက မးတနးသြားေစၿပး ေဒသချပညသန႔ သဘာဝ ပတဝနးကငအတြက မေကာငးတ ကနးမာေရးအကးဆကေတြကပ ရရေစတယ။”

(ဘာသာေရးေခါငးေဆာငတစဥး၊ ခေဖြၿမ႕)

ေလာေလာဆယမာေတာ ဆညထက ေရေတြက သးလတစခါ လြတတယ။ ေဒသခ ေတြ ဖမးယစားသးဖ႔အတြက ငါးန႔ ေရသတဝါေတြဟာ ေရႀကးမႈန႔အတ ပါလာတ သ၊ ႏႈနး၊ ရႊ႕ေတြေၾကာင ေပာကဆးကနတယ။ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ လယကြငးေတြလညး ပကစးကနတယ။ စကလကစ စပါးခငးေတြကလညး ပစထားလကရတယ။ အဒဆး႐ႈးမႈေတြအတြက ဘာေလာေၾကးမ မရဘး။”

(ရြာသားတစဥး၊ မးေဂါေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

22

ai:hcsrf;c a7tm;v#yfppfpDrHudef;rsm;ESifh ywfoufonfh

pkd;7drfr+rsm;

၂၀၁၆ ခႏစ စကတငဘာလမ ၂၀၁၇ မတလအတြငး KDNG သည ခေဖြ၊ ေဆာေလာႏင တႏငးၿမ႕နယမားရ ေကးရြာေပါငး (၁၆)ရြာမ ေကးရြာေခါငးေဆာငမား၊ အပခပေရးဝနထမး မား၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားႏင လယသမားမား အပါအဝင လဥးေရ ၃၆ ဥး (ကား - ၂၉ ဥး၊ မ - ၇ ဥး) ႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားက ျပလပခသည။ ေငၚခမးခေရအားလပစစ စမကနးမားႏင ပတသကေသာ ေဒသခရြာသရြာသားတ႔၏ အျမငသေဘာထားမားမာ ေအာကပါအတငး ျဖစပါသည။ (အမညနာမမားကမ ကာယကရင၏ လၿခေရးအတြက လ႕ဝကထားရျခငးျဖစသည။)

1? qkH;-zwfcsufcsrSwf7ef tcGifhta7;rsm; r7Sd-cif;

“အစးရအေနန႔ ဘယစမကနးကမဆ အေကာငအထညေဖာေတာမယဆရင ေဒသခ ျပညသေတြန႔ တငပငေဆြးေႏြး သငတယ။ အဒလပ မသားစထမာလညး တစခခက မဆးျဖတခငမာ မသားစဝငအားလးန႔ တငပငေဆြးေႏြးသငတယ။”

(ရပရြာေခါငးေဆာငတစဥး၊ ခေဖြ)

ေငၚခမးချမစေခာငးတစေလာကတြင ေနထငၾကေသာ ေဒသခရြာသရြာသားမားသည ေရကာတာႀကးမားႏင ပတသကၿပး စနစကစြာအသေပးခရျခငး(သ႔) တငပငေဆြးေႏြးၿပး သေဘာထားေမးျမနးခရျခငးမား မရခသညက ေတြ႕ရသည။ ေရကာတာ ႀကးမားေၾကာင ထခကမႈ အေသးစတအခကအလကမားက ယခခနထ လ႕ဝကထားဆျဖစသည။ ေရနစျမပႏင ေခရေသာ ဧရယာကျပသေသာ ေျမပ(သ႔) သတငးအခကအလကမရသကသ႔ ထခကခစားရမည လဥးေရစာရငးမားကလညး အမားသေအာင အသေပးထားျခငး မရေခ။ ေရကာတာမား တညေဆာကျခငးေၾကာင မမတ႔၏ ေျမယာမား(သ႔) ေနအမမားက ဆး႐ႈးခ ရသညရေသာ မညသ႔ ျပလပ ရမညကပင မသဟ ရြာသရြာသားအမားစက ေျပာခသည။

စမကနးမားအတြက သေဘာတညခကမားက လကမတေရးထးၿပးသညေနာကပငး ေျခာက ႏစေကာကာလႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ထခကမႈဆနးစစေလလာျခငး (EIA) အစရငခစာ မတငသြငးခင ႏစလအလတြင ေရအားလပစစ စမကနးဆငရာ လထေတြ႕ဆပြ က ၂၀၁၅ ခႏစ ေမလ၌ တစႀကမ ကငးပခသည။ YEIG ဝနထမးမားႏင ျမနမာအစးရ ဝနထမးမားသည တရတႏငငနယစပႏငနးေသာ ဖေမာေကးရြာတြင ေဒသခ လထလဥးေရ (၁၀၀) ေကာက ဖတေခၚၿပး ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈ ျပလပခသည။ ေဂၚလန (Gaw Lang) ေရကာတာ၏ အထကပငးရ ထနဒနး (Htang Dung) ေကးရြာေခါငးေဆာငသည ယငးအစညးအေဝးတြင စမကနးက ကန႔ကြကေၾကာငး တငျပေျပာဆခသည။ သ႔ေသာ

23

အစညးအေဝးတြင ပါဝငခေသာ ဖေမာမ ေဒသခ ခရစယာနအသငးေတာ ေခါငးေဆာင တစဥး၏ အဆအရ ကမၺဏတာဝနရသမားသည ေရကာတာက ကန႔ကြကေၾကာငး တငျပ ေျပာဆခကမားက မသကးကၽြဥေပကၡာျပၿပး တကေရာကလာသမားစာရငးျဖင ေရကာတာ စမကနးမားက ေထာကခသည အစညးအေဝးတစခအျဖစ အလႊသးစားျပလပခသည။

“ ဖေမာမာလပခတ လထအစညးအေဝးတနးက ေဒသခေတြအေနန႔ ဘာတစခမ တငျပညႇႏႈငးခြင မရခဘး။ တကေရာကလာသေတြက တကေရာကေၾကာငး လကမတထးရတယ။ တကလာသေတြက တရတေငြ ယြမ ၅၀ န႔ ေစာငတစထည ေပးတယ။ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ အစညးအေဝးတကေရာကေၾကာငး သကေသလကမတ ေတြက စမကနးေတြက သေဘာတတပစ လပလက ၾကတယ။”

(အသငးေတာေခါငးေဆာင၊ ဖေမာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

ေငၚခမးချမစေပၚတြင မးဆကေပါငးမားစြာ ေနထငလာခေသာ ေဒသခမား၏ အသဥာဏ ဗဟသတအေပၚ(သ႔) သေဘာတညခကမားအေပၚ အေျခမခဘ ၄ငးေဒသရ အရငးအျမစ မားက မညသ႕အသးျပမည၊ မညသညအတြက အသးျပမည၊ မညသ႔အတြက အသးျပမည စသည ဆးျဖတခကခမတမႈမားက ယနနျပညနယအစးရႏင ေနျပညေတာမ အာဏာပင မားက ခမတခၾကသည။

2? bkd;pOfabmifquf aexkdifvmcJhaom aetdrfrsm;/ a-r,mrsm;ESifh

,Ofaus;r+ 0daoovuQ%mrsm; aysmufqkH;-cif;

“တစရြာလး ေရႊ႕ေျပာငးရမယဆရငေတာ ႏလးေၾကကြမတတ ခစားရမာပ။ ထြနးရနရြာ ဆတာရလ႔ ထြနးရနအမးဆတာ ရလာတာပါ။ တကယလ႔ ထြနးရနရြာက ဖယရားလက မယဆရင ထြနးရနမးႏြယစရ႕ မရငးဇစျမစ ေကးရြာက ေပာကဆး သြားလမမယ။”

(လယသမားတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ။)

ေဒသခဌာေနတငးရငးသား လ႔အဖြ႕အစညးမားသည ႏစေပါငးတစေထာငေကာ ေရရည တညတစြာ ေနထငကကစား လာခၿပး လြတလပစြာ စးဆငးလက အာဟာရျပညဝသည ေငၚခမးခ ျမစေရ၏ ပါရမျဖညတငးမႈမားျဖင ျပညဝေသာ ၎တ႔၏ ေနအမမားႏင ေျမယာ မားႏင သကဆငေသာ သမငးေၾကာငးရာမားအေပၚတြင နကရႈငးစြာ အျမစတြယလကရ ၾကသည။ ၎တ႔ ခစျမတႏးေသာ ျမစေခာငး(သ႔) “အသကေသြးေၾကာ”(ရြာသားတစဥး၏ ေဖာျပခကအရ) က ပတဆ႔ၿပး လေနအမမားႏင ေျမယာမားက ေရေအာကသ႔ နစျမပ ေစျခငးသည ၎တ႔၏ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈႏင သကရငေနထငမႈမားအေပၚ ၿခမးေျခာကမႈမား ျဖစေပၚေစသညသာမက ယဥေကးမႈဝေသသမားႏင ျဖစတညမႈမားက ပင ဆး႐ႈးပကစးေစမည ၿခမးေျခာကမႈတစခ ျဖစသည။

24

ရြာသရြာသားမားအေနျဖင ယခကသ႔ ခငမာေသာ ယဥေကးမႈဆငရာ ဆကႏြယမႈက ရငထမ နကနကရႈငးရႈငးခစားမႈ မားက ေရအားလပစစစမကနးက ဆန႔ကငၿပး မမတ႔၏ ေျမယာ မားက ကာကြယထနးသမးလသည စတဓာတတကၾကြမႈမားအားျဖင ေတြ႕ျမငႏငပါသည။ “တကယလ႔ အစးရက ဒစမကနးက ဆကလပမယဆရင ကၽြနေတာတ႔ကေတာ ရရာ လကနကန႔ ျပနတကရမာပ” ဟ ခေဖြၿမ႕နယ၊ ထနဒနးေကးရြာမ သကႀကးပငးတစဥးက ထတေဖာေျပာၾကားခသည။ ၎ရြာမ အမးသမး လယသမားတစဥးကလညး “ဒေနရာ ေဒသက ဘယလမ အဆးရႈးမခႏငဘး။ ဒစမကနးက အဆးထ ျပနၿပးတကယရလမမယ။” ဟ ေျပာၾကားခသည။

ေငၚခမးမးႏြယစမား၏ ေနအမမား တ႐တျပညဘကသ႔ ဆးရႈးသြားရျခငးႏင အတငးအဓမၼ ေနရပေရႊ႕ေျပာငးခရသည ၁၉၆၀ ခႏစအျဖစအပကမားက အမတရမႈမားက ေဒသခရြာသ ရြာသားမား၏ ေၾကာကစတက တြနးအားေပးေနဆျဖစသည။

“ဥးႏေခတတနးက အထက ဖေမာ၊ ဝါဇပကနးန႔ ေဖာငရငးေခါငေဒသက နယနမတ ေရးဆြသတမတၿပး တရတျပညက ေရာငးလကတယ။ ဒေဒသဟာ အရငကတညးက ေငၚခမးမးႏြယေတြ ေနထငကကစားတ ေနရာျဖစတယ။ ေငၚခမးေဒသခေတြ ဟးေကာငးခငးဝမးက ေျပာငးေရႊ႕ခရၿပး ေငၚခမးအေယာက (၇၀) ေလာကဟာ အဒက ပတရာသဥတက မခႏငလ႔ ေသဆးခရတယ။ ဒါေၾကာင ဒေရကာတာ စမကနးေၾကာင ကၽြနေတာတ႔ ထပၿပးေနရာမေရႊ႕ခငေတာဘး။”

(ရြာလႀကးတစဥး၊ ထနဒနးေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

“ ဒေဒသဟာ ေငၚခမးလမးေတြရ႕ ခကျမပေနထငရာျဖစၿပးေတာ ကၽြနေတာတ႔ အတြက အဖးမျဖတႏငတ သမငးဝင ေနရာ လညး ျဖစတယ။ လနေငၚေခၚ (ေဂၚလန) ေရအားလပစစထတ ေရကာတာတညေဆာကမယေနရာဟာ အမေထာငစေပါငး (၉၀) ေကာန႔ လဥးေရ (၆၀၀) ေကာ ေနထငတ ရြာေနရာ ျဖစတယ။ လနေငၚေခၚရြာရ႕ ေအာကဘကပငး ဧရယာကေတာ ေရကာတာေၾကာင ေရျမပမည ေနရာျဖစတယ။ ႏစေပါငးေထာငေကာ လပကငစားေသာကလာတ စကပးေျမေတြ၊ ေနထငလာတ အေဆာကအဥးေတြ၊ ေနအမေတြ အဖကဆးခရမယဆတာကေတာ ဘယလမ လကခလ႔မရဘး။ ေနရာသစက ျပနေပးေနမယ ဆရငေတာင ကၽြနေတာတ႔လကခမာမဟတဘး။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ကၽြနေတာတ႔ေနရာက ေငၚခမးမးႏြယစရ႕ ဌာေန ေမြးရပျဖစတယ။ ဘးစဥေဘာငဆကေနထငလာတ ေနရာျဖစတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဒေနရာမာ အေျခခၿပး ေနထငကကစားလာတာ ႏစေပါငး (၁၂၀၀) ေကာ ရၿပး မးဆကေပါငး (၂၁) ဆကရၿပ။ ဟးေရးေရးတနးကတညးက ကၽြနေတာတ႔ ေျမေတြ၊ လယေတြယာေတြန႔ ဒစမးေခာငးေလးေတြက ကၽြနေတာတ႔ ပငတယ။”

(ေကးရြာေခါငးေဆာငတစဥး၊ ထနဒနးေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

25

3? pkdufysKd;a-rae7mESifh toufarG;0rf;ausmif;r+rsm;

aysmufqkH;ysufpD;-cif;

ေငၚခမးချမစတေလာကတြင ေနထငၾကေသာ ေကးရြာမားမာ စကပးေရးအေျချပ ေကးရြာမားျဖစသည။ ေငၚခမးခ ျမစေၾကာငးတစဘကတစခကရ မတေစာကလေသာ ေတာငတနးႀကးမားေၾကာင စကပးေျမမားအတြက ခငဝမးလြငျပင တေလာကေပၚေပါက ေသာ အဖးတနေသာ ကငးေျမ၊ ကၽြနးေျမမားကသာ အားကးအားထားျပေနရသည။ ရြာသ ရြာသားမားသည ဆနစပါးႏင အျခားေသာ ႏစားသးႏမားက ကယပငစားရန စကပးၾကၿပး ဝငေငြအတြက တစႏစလင တရတေငြ ယြမ ၁၀၀၀၀၀ (အေမရကနေဒၚလာ ၁၅၀၀၀) ခန႔ ဝငေသာ သစၾကားသးဥယာဥျခမားအေပၚတြင အဓက မခေနရသည။ ထ႔ေၾကာင ရြာသ ရြာသားမားအေနျဖင မမတ႔ ပမန ႏစစဥ ရရလကရေသာ ဝငေငြမားက ဆးရႈးရမညက အလြန စးရမေနၾကသည။

“တကယလ႔ စမကနးစတငျဖစမယဆရင စကပးေျမဧက (၅၀)ေကာန႔ သစၾကားသးပင ေထာငန႔ခၿပး ပကစးသြားမာ ျဖစလ႔ ေဒသချပညသေတြရ႕ အသကေမြးဝမးေကာငး မႈအတြက အရမးက ခကခသြားမယ။ သစၾကားသးေရာငးရေငြက တစႏစက တရတ ေငြ ၂၀၀၀၀ ကေန ၁၀၀၀၀၀ အထ ဝငေငြရတယ။ အဒါက ရြာသားေတြအတြက အရမးက အဆငေျပေစပါတယ။ စပါးစကတလယကြကေတြ၊ ေလကားထစစကခငး ေတြက ကၽြနေတာတ႔ စားဝတေနေရးအတြက လေလာကမႈရတယ။”

(ေကးရြာ ေခါငးေဆာင၊ ထနဒနးေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

ေဒသခေကးရြာမ ရြာသရြာသားမားအေနျဖင မမတ႔၏ စကပးေျမေနရာမား ေရဝပဧရယာ ေအာကသ႔ ေရာကရသြားလင သးႏမားက စကပးရန ေျမေနရာမား မရေတာမညက စးရမေနၾကသည။

“ ကၽြနေတာတ႔ လခတေဒသမာလညး ဒစမကနးက ကၽြနေတာတ႔လကမခႏငဘး။ ေခာငးရ႕ တစဖကတစခကမာ ေကာကေတာငကမးပါးေတြရတယ။ ကၽြနေတာတ႔ က ေခာငးကမးနေဘး ေျမကြကလပေတြမာပ စကပးစားေသာကေနရတာ။ တကယလ႔ အဒေနရာေတြက ဆညေရေအာက ျမပကနမယဆရင ကၽြနေတာတ႔ ဒကၡေရာကကနမာေပါ။” (လယသမားတစဥး၊ ေဂၚယြမေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

“ေငၚခမးချမစတေလာကမာရတ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ရြာေတြက တျခား အသကေမြး လပငနးေတြ လပတာမရဘး။ ေလကားထစ စကပးေရးစနစန႔ ဟငးသးဟငးရြက ေတြ စားဖ႔ စကပးၿပး သစၾကားသးကေတာ ဝငေငြအတြက စကၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔

26

ေစးကြကသ႔တငပ႔ရန သစၾကားသးအခြစမးခြာေနပ

ထနးဒးေကးရြာ ေငၚခမးချမစကမးတစေလာကရ သစၾကားသးစကခငး

ရြာေတြက ေခာငးန႔ (၁၀) မတာေလာကေတာင မေဝးဘး။ လယကြကေတြကလညး ေခာငးနားမာပ ရတယ။ ေခာငးကမးပါးနရႏစဖကကေတာ ေကာကေတာငေတြပ ရတယ။ တကယလ႔ ေရကာတာေဆာကရင ဘယေနရာမာမ စကစရာမရေတာဘး။"

(ရပရြာေခါငးေဆာငတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

27

4? 7Sm;yg;aom aq;zuf0if tyifrsm; aysmufqkH;-cif;

ကခငျပညနယရ သစေတာဖးလႊမးသည ေတာင တနးမားသည ဇဝမးစမးကြမား ၾကြယဝသည ကမာၻသ ေနရာမားထမ တစခအပါအဝငအျဖစ ေကာၾကားသည။ ရြာသရြာသားမားသည ေငၚခမးခ ျမစတစေလာကတြင ရားပါးစြာ ေပါက ေရာကသည ေဆးဘကဝင အပငမား အေပၚတြင မခစားသးခ သညမာ မးဆကေပါငးမားစြာကတညးက ျဖစသည။ ရြာသရြာသားမားအေနျဖင အထးစးရမသညမာ အဖးတနရားပါးလသည အဆပါ ေဆးဘကဝင အပငမား ေပာကဆးသြားမညက စးရမေနၾကသည။

“ခငးမန႔ ခငးကး ေဆးဘကဝငအပငေတြဟာ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ဘးေဘးေတြသးခၿပး မးဆက တစခၿပးတစခ လကဆငကမး လာခတယ။ အဒေဆးပငေတြက ေငၚခမးခ ေခာငးေဘးမာပ ေပါကေလရတယ။ ခငးမက ဒဏရာအနာတရန႔ ေသနတထတ ဒဏရာေတြအတြက အရမးအစြမး ထကတ အပငျဖစတယ။ အဒအပငက ျပတၿပး ေသာကရတယ။ ခငးကးပငကေတာ အရြကန႔ အေခါကေတြက ငကဖားအတြက အဓက အသးျပၾကတယ။ အရြကန႔ အေခါကက ျပတ(သ႔)ေထာငးၿပး ေသာကသး လ႔ရတယ။ အဒလ ေဆးဘကဝငအပငေတြက မးဆကတစဆကၿပး တစဆက အသးျပလာခၾကတာျဖစတယ။ အဒလအပငေတြ ေပာကသြားမာက မလလားဘး။”

(ရြာသားတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

“ငေရာ႔စတ၊ ဂရခတ၊ လရငးႏင လရန ေဆးပငေတြဟာဆရင ေငၚခမးချမစဝမးေတြ မာသာ ေပါကေရာကတ ေဆးဖကဝင အပင ေတြျဖစၿပးေတာ မးဆက တစဆကၿပး တစဆက အသးျပလာခတာျဖစတယ။ ငေရာစတက သေႏၶတားေဆး အျဖစသးပါ တယ။ ဂရခတဟာဆရင မးဖြားခနကာလအတြငး ေလထးေလေအာင မျဖစဖ႔အတြက သးတ ေဆးပငတစမးျဖစပါတယ။ ဥကလညး ဝါးစားလ႔ရတယ။ လရငးဆရင ဒဏရာအနာေတြထ ေလမ၀င၊ ေလမခဖ႔အတြက ကေသာက၊ ေပါငးေသာကၿပး အသးျပပါတယ။ လရနေဆးပငကေတာ အားေဆးအျဖစသးျပး ကခကေသာကသး တယ။ ေထာငးစားၿပးေတာလညး သးပါတယ။

(ရြာသားတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

28

ရားပါးေသာ ေဆးဖက၀ငအပငမားအား ေငၚခမးချမစလဗြငျပငတြင ေတြ႕ရပ။ ဂရခတ(အေပၚပ) ခငးမ (၀ဘကပ)၊ လရန (ယာပ)ႏင ငေရာ႔စတ (စာမကႏာ ၂၇ ပါပ)

29

ခေဖြၿမ႕၏ အေရ႕ေျမာကဘက သတတးေဖာသညေနရာ (ခေဖြၿမ႕မ ၂၅ မငခန႔အကြာ)

5? qnfa70yf{7d,mwGif owWKwGif;pGefåypftr+dufrsm;-zifh pkykHa7muf7Sdvm-cif;

ေမာလစဒနမဟေခၚသည သတတစမးကလညး ၂၀၀၅ ခႏစကတညးက တရတနယစပ အနးအဝႈကတြင တးေဖာျခငး ေၾကာင ေငၚခမးချမစမာ ကမေကာငးစြာပင ညစညမးခၿပး ျဖစသည။ အဆပါ သတတးေဖာသည လပငနးက ကမၺဏႏစချဖစေသာ ဆနးလငး ကမၺဏႏင ျမနမာအထြဋအထပကမၺဏတ႔သည ဖေမာ၏ ေတာငဘက ၂၀ ကလမတာ အကြာအေဝးခန႔ရေသာ မဂးေခာငး၏ အထကပငးတြင တးေဖာေနၾကသည။ သတတးေဖာ ျခငးမ ထြကလာေသာ စြန႔ပစပစၥညးမားက ေငၚခမးချမစထသ႔ စးဝငေသာ မဂးေခာငးထသ႔ စြန႔ပစၾကသည။ သတစြန႔ပစပစၥညးမား ျမစေခာငးထသ႔ ေရာကရသြားျခငးသည ျမစေခာငး မားထမ ငါးႏင ေရသတဝါမား၏ ေလာနညးသြားေစသည အေၾကာငးရငးတစချဖစသည။

“ဒေဒသက လေတြဟာ ေငၚခမးချမစက ေဆးကဖ႔အတြကလညး အသးျပေလရၾက တယ။ ယားနာေရာဂါေတြကဖ႔ဆရင ေခာငးထမာ ၁၅ မနစေလာကစမေပးၿပး သးရက ဆကတကစမေပးရင သကသာသြားတယ။ အခေတာ သတတးလ႔ ေခာငးေရေတြ ညစညမးၿပး ေခာငးထက သတဝါေတြလညး အဒအဆပေတြေၾကာင မရၾကေတာဘး။”

(ရပရြာေခါငးေဆာငတစဥး၊ ခပပါတ ေကးရြာ၊ ေဆာေလာၿမ႕နယ)

ေရကာတာမားအားျဖင ျမစေခာငး၏ ေဂဟစနစမား ပကစးကနမညက ရြာသရြာသားမား ေၾကာကရြ႕စးရမၾကသည။ ခေဖြငယ ေရအားလပစစထတ ေရကာတာ၏ အေတြ႕အၾက မားအေပၚ အေျခခ၍ ေရကာတာအတြငးရ ဆညေရသည စးဆငးျခငးမရေတာျခငးႏင အန႔အသကဆးမားထြကျခငး၊ ထထကမက သတစြန႔ပစပစၥညးမားေၾကာင အဆပါ ညစညမးမႈမား ပမျဖစေပၚလာမညကလညး ၎တ႔သထားၾကသည။

30

၂၀၀၆ ဇလငတြင ျမစႀကးနားၿမ႕၏ ေျမာကဘက ၁၀ ခန႔ အကြာတြင တညရေသာ ကနခရန ေရကာတာ မးတညးထနစြာ ရြာၿပး ေနာက ၿပပကခေသာ အၾကြငးအကနပ။ ေရႀကးေရလျခငး ေၾကာင လ (၅) ဥး ေသဆးခသည။

6? obm0ab;tEW7m,f}uHKawGåEkdifacs wkd;vm-cif;/ a7umwmusKd;ayguf

Ekdifacs7Sd-cif;

လြနခသည ဆယစႏစ ႏစခအတြငး ေတာငတနးမားတြင သစေတာမားျပနးတးမႈေၾကာင ေငၚခမးချမစေခာငး တေလာက ေရႀကးေရလျခငးတ႔က ျဖစပြားေစခသည။ ၂၀၀၄ ခႏစ တြင ေငၚခမးချမစထသ႔ စးဝငေသာ ေခာငးတငးတြင ႐တတရကေရႀကးမႈမား ျဖစေပၚခၿပး ေခာငးေရမကႏာျပငမာ ေပ ၅၀ ခန႔အထ ျမႇငတကကာ တတားငယေပါငးမားစြာက ပကစး ေစခသည။ အကယ၍ ေရကာတာမားက တညေဆာကခသညရေသာ အလြနေၾကာကစရာ ေကာငးေသာ ေရႀကးမႈေၾကာင ေရကာတာမား ေပါကထြကၿပး ေအာကပငးတြငရေနေသာသကရမားက ထခကေစႏငသည ေဘးအႏရာယမား ျဖစေပၚလာမညက ေဒသခရြာသ ရြာသားမားက ေၾကာကရြ႕စးရမေနၾကသည။

ေငၚခမးခေဒသသည ေျမငလငလႈပေလရသညေဒသျဖစသည။ ႏစစဥႏစတငး ေျမငလင အေသးစား တစႀကမ (သ႔)ႏစႀကမလႈပေလရသည။ ေဒသခရြာသားမားအေနျဖင ေျမငလင ေၾကာင ေရကာတာမား ကးေပါကႏငေခရၿပး ေရထတျပြနမားကးေပါကကာ ေအာကပငး ေဒသရ သကရေျမာကမားစြာအတြက ဒကၡျဖစေစမညကလညး စးရမေနၾကသည။

31

a7umwmrsm;ajumifh a-rivsiftEW7m,f-zpfEkdifacs

wkd;yGm;vm-cif;

ဘမေဗဒပညာရငမား၏ အဆအရ ေရဝပဧရယာအတြငး ရေနေသာ ေရပမာဏ၏ အေလးခနသည ေျမငလငက ျဖစေပၚေစသည ခလတတစခ ျဖစသညဟ ဆပါသည။၅ ၂၀၀၄ ခႏစကတညးက ႏကနးျမစ/သလြငျမစ ေပၚတြင တညေဆာကရန လာထားသည အႀကးစား ေရကာတာစမကနး ၁၃ ခက တရတ အစးရမ ရပဆငးခသည။ ထသ႔ ရပဆငးလကရျခငး၏ အဓက အေၾကာငးရငး တစခမာ အဆပါ ႏကနးျမစသည အဓက ေျမငလငေၾကာ တေလာကတြင စးဆငးေနသညအတြကေၾကာင ျဖစသည။ ေငၚခမးခ ျမစေပၚတြင ေဂၚလန ေရကာတာတညေဆာကရန လာထားသညေနရာသည ႏျမစစးဆငးရာႏင ငလငေၾကာတညရရာမ ကလမတာ ၃၀ သာေဝးပါသည။

7? a&$åa-ymif;vkyfom;rsm; tpkvkduft_yHKvkdufa7muf7Sdvm-cif;ESifh trsKd;orD;rsm;

tay: tjurf;zuf-cif;rsm;rS -zpfay:vmaom vlr+a7;qkd;usKd;rsm;

ေဒသခရြာသရြာသားအမားစသည မမတ႔ေဒသတြငးသ႔ ေရကာတာမား တညေဆာကရန အတြက ျပငပမေရာကရလာမည ေရႊ႕ေျပာငးလပသားေျမာကမားစြာ ေရာကရလာၿပး မးယစ ေဆးဝါး ေရာငးဝယေဖာကကားျခငး၊ အလႊသးစားျပျခငး၊ လကနကးျခငး၊ လငပငးဆငရာ အႏငကငခရျခငး (သ႔) တရားမတမႈအတြက အကအညမရဘ တကခကေစာကားခရျခငး မား အပါအဝင အျခားေသာ လမႈေရးဆငရာ ျပနာမားျဖစေပၚလာမညက စးရမသည သေဘာထားမားက ထတေဖာေျပာၾကားခၾကသည။

“ ေရကာတာ စမကနးလာရင မးယစေဆးဝါးန႔ ပတသကတ ကစၥေတြ အမားႀကး ျဖစလာမယ။ တရတနယစပ တေလာကမာ ဘာ(လဝက)ဂတမမရဘး။ ၿပးေတာ လကနကးတာတ႔ ျဖစမာပ။ ေဒသခလငယေတြက မးယစေဆးဝါးေတြေၾကာင ပကစးကနမယ။ အမးသမးငယေတြကေတာ လငျပနာေတြန႔ ရငဆငရလမ မည။ အရငတနးက သစထတ၊ သတတးတ ကာလေတြမာ အလားတ ျပနာ မးေတြ ျဖစပကခတာပ။”

(ရပရြာေခါငးေဆာငတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

အမးသမးမားမာလညး မမတ႔၏ တစကယေရလၿခမႈအတြက အႏရာယျဖစလာမညက စးရမၾကသည။

32

“ ကၽြနမတ႔ အမးသမးထေတြကေတာ တရတအလပသမားေတြ ဒကေရာကလာရင သတ႔ရ႕ မထမျမငျပမႈေတြန႔ ၾကေတြ႕ရမာပ။ အလပသမားေတြထမာ ေကာငးတ လေရာ မေကာငးတလေရာ ပါမာပ။ အမးသမးေတြအတြက ေဘးကငး စတခမႈန႔ လၿခေရးကေတာ စးရမစရာတစခအျဖစ စဥးစားရလမမယ။”

(ဆရာမတစဥး၊ ထြနးရနေကးရြာ၊ ခေဖြ ၿမ႕နယ)

8? a'ocH-ynfolvlxktwGuf tusKd;r&Sd-cif;

ေဒသခရြာသရြာသားမားသည အႀကးစားေရအားလပစစထတ ေရကာတာမားမ လညပတထတလပမည လပစစဓာတ အားမားေၾကာငပမၿပး အကးရလာမညမဟတဟ ေျပာၾကသည။ အေၾကာငးမာ ၄ငးတ႔တြင ေဒသအသးျပရနအတြက လေလာက ေသာလပစစဓာတအားမား ရႏငၿပးျဖစသညအတြကေၾကာငျဖစသည။ အေသးစားေရအားလပစစထတ မးစကမားႏင ေနေရာင ျခညသး ဆလာစနစမားကအသးျပျခငး(သ႔) ပမေစးသကသာေသာ လပစစဓာတအားက တရတႏငငဘကျခမးမ ဝယယအသး ျပႏငသည ဟလညးဆၾကပါသည။

“ထနဒနးေကးရြာအပစထမာ ရြာေလးရြာရၿပး လဥးေရ(၇၃၀)၊ အမေထာငစ(၁၁၆)စ ရတယ။ လပစစမးက တရတျပညဘကျခမးကေန ဝယသးလ႔ရတယ။ တစယနစမ ၅ ေဂာ (၀.၁ ယြမ)ပ ကတယ။ တစလက ယြမ ၃၀(၄.၃ အေမရကနေဒၚလာ)ပ ကနကတယ။” (ေကးရြာလႀကးတစဥး၊ ထနဒးေကးရြာ၊ ခေဖြၿမ႕နယ)

33

ေငၚခမးခ ျမစေႀကာငးတေလာကရ ေကးရြာလထမား ေရကာတာအစအစဥအား ဆန႔ကငဆႏၵထတေဖာပ

a7umwmrsm;udk qefåusifonfh vlxkpnf;&kH;v+yf7Sm;r+rsm;

အမးသားစြမးအငအစအစဥတြင ဆခပါ ေရကာတာစမကနးမား ပါဝငေနေသးသညက ေဒသခမားက ေကာငးစြာ အျမငပြငထားၿပး ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေရကာတာ ေဆာကလပ ျခငးက ဆန႔ကငသညလႈပရားမႈမားက စညး႐း လပေဆာငရန ဆးျဖတခၾကသည။

၂၀၁၆ ခႏစ စကတငဘာလ (၂၇) ရကေန႕တြင ခေဖြႏင ေဆာေလာၿမ႕နယမ ေဒသခ ေခါငးေဆာင (၄၅) ဥးတ႔သည ေငၚခမးခေရအားလပစစစမကနးမားႏင ဧရာဝတျမစဆႏင အထကပငး ေရအားလပစစစမကနးမားအားလး ဖကသမးေပးရန သမၼတႀကး ဥးထငေကာ ထသ႔ အတဖြငေပးစာတစေစာငက ကယတငလကမတေရးထးၿပး ေပးပ႔ခၾကသည။ အဆပါ အတဖြငေပးစာက ႏငငေတာအတငပငခပဂၢ လ၊ ကခငျပညနယဝနႀကးခပ၊ လပစစႏင စြမးအငဆငရာ ျပညေထာငစဝနႀကး ထသ႔လညး မတေပးပ႔ခၾကသည။ သ႔ေသာလညး အေၾကာငးျပနၾကားခက တစစတစရာက ၎တ႔ ျပနလညမရရခၾကေခ။

၂၀၁၇ ခႏစ မတလ (၁၄) ရက၊ အျပညျပညဆငရာ ျမစေခာငးမား ကာကြယထနးသမးေရးေန႔ တြင ခေဖြႏင ေဆာေလာၿမ႕နယမ ေဒသခရြာသရြာသား ၂၀၀၀ ေကာတ႔သည ထြနးရနေကးရြာေငၚခမးချမစကမးနေဘးရလယကြငးတြင စရးၿပး ေငၚခမးခေဒသႏင ေမချမစေပၚတြင အေကာငအထညေဖာရန လာထားသည ေရကာတာတညေဆာကမႈလပငနးမားက ဆန႔ကငသည ျပညသ႕ဆႏၵထတေဖာပြတစရပက ကငးပခၾကသည။ ေရကာတာတည ေဆာကျခငးက ဆန႔ကငသည ပစတာမား က ေငၚခမးချမစေခာငးတေလာကရ ေကးရြာ မားတြငလညး တပဆငခတဆြခၾကသည။

34

ဧရာ၀တျမစေပၚရ မလ ေရအားလပစစ ေရကာတာ စမကနး (ေျမပ KDNG၊ ၂၀၀၇)

_cdrf;a-cmufr+rsm; qufvuf7SdaeqJ

{7m0wD. a7umwmrsm;

လပစစႏင စြမးအင၀နႀကးဌာန၏ လပစစဓာတအားထတလပေရး အစအစဥ ဌာနမ ၂၀၁၇ ခႏစ ဇနန၀ါရလတြင တငျပခသည အခကအလကအရ ဧရာဝတ ျမစဖားေဒသရ ျမစေခာငးမားေပၚတြင CPI မ တညေဆာကမည ဧရာမ ေရကာတာႀကး (၇) ခမာ ျမနမာႏငငအစးရ၏ စြမးအငတးခ႕ျခငး အစအစဥတြင ဆကလက ကနရေနဆျဖစသည။

၂၀၁၁ ခႏစတြင ဧရာဝတ ျမစဆစမကနးက ဆငးငခေသာလညး ဖကသမးသည အဆင မရေသးပါ။ ေဒသခလဥးေရ ၃,၀၀၀ ေကာမာ ေနရပေဒသမ ေရႊ႕ေျပာငး ေနရာခထားျခငးခရၿပး မရငးေနရာသ႔ ျပနရန တားျမစခထားရဆ ျဖစသည။

35

ေငၚခမးခ ျမစကမးတေလာက ေကးရြာမားတြင ေရကာတာ မလလားေၾကာငး ပစတာ

ed*kH;ESifh t}uH-yKcsuffrsm;

ေငၚခမးချမစေခာငးတေလာက တညေဆာကရန လာထားသည ေရကာတာေလးခသည ျမစဝမး တေလာကေနထင လပကငစားေသာကၾကသည ေဒသခေကးရြာမားႏင သဘာဝ ပတဝနးကငအတြက စးရမစရာႀကးမားၿပး နဂမလအတငး ျပနလညမျဖစႏင သည အကးဆက ဆးကးမားက ႀကေတြ႕ခစား ေစလမမည။ ေငါခနးချမစ၏ ထးျခားသည သဘာဝ ပတ၀နးကင ေဂဟစနစတြင အေျခတညၿပး မမတ႔၏ ဘဝအသကရငမႈႏင ယဥေကးမႈ အလတရား၊ အထနး အမတက ေမြးျမတည ေဆာကလာခၾကေသာ ဌာေနတငးရငးသား ေဒသခလမးစမား၏ ဘဝရငသနမႈသည စမကနးေၾကာင ကေမာကကမျဖစကာ ဖကဆးခရ ဖြယရသည။ သ႔ေသာ ေဒသခ ျပညသလထအေနျဖင ေရကာတာ စမကနးမားႏငပတသက၍ ေျပာဆပငခြင မရ သညအျပင ၎တ႔၏ စးရမမႈအေပၚ ျပနလညေျဖၾကားျခငးလညး မရသညက ေတြ႕ရသည။

ကခငလမႈဖြ႕ၿဖးေရးကြနယကအဖြ႕ (Kachin Development Networking Group) မ ျပညေထာငစ ျမနမာႏငငေတာ အစးရအား ေအာကပါအတငး ေတာငးဆအပပါသည။

• ထခကခစားရမည ေဒသခတငးရငးသားျပညသလထ၏ စတဆႏၵမားက ေလးစားၿပး ေငၚခမးချမစေပၚတြင တညေဆာကအေကာငအထညေဖာမည အႀကးစားေရအားလပစစစမကနးအားလးႏင ကခငျပညနယရ အျခားေသာ ျမစေခာငးမားတြင တညေဆာကမညစမကနးအားလးက ခကခငး ဖကသမးေပးရန

• လပစစဓာတအားတငပ႔မႈကသာ ဥးစားေပးထားၿပး ျမနမာႏငငတငးရငးသားေဒသအမားစက ေနာငမးဆက မားထတငေအာင လပစစမးရရမႈကမေပးစြမးႏငသည လကရဗဟဥးစးထနးခပေသာ စြမးအငပငမအစအ စဥက ပယဖကစြန႔ပစရန ေတာငးဆအပပါသည။

• ျမနမာႏငငအတြငး တငးရငးသားမားႏင ျဖစပြားေနေသာပဋပကၡမားက ေျဖရငးသည အစတအပငးတစခ အျဖစ ေနာငလာမည စြမးအငဆငရာ အစအစဥမားသည ဗဟ ထနးခပမႈ ေလာခၿပး ဖကဒရယဆနဆန အာဏာခြေဝယသညပစမး ျဖစသငသည။ ျပညနယႏင ေဒသလအပခကမားက ပထမဥးဆး ဥးစားေပးၿပး တငးရငးသားေဒသတြငး စးပြားေရးဖြ႕ၿဖးမႈအတြက တးျမႇငေစေသာ သကဆငရာျပညနယတစခခငးအလက စြမးအင ဆငရာ အစအစဥမားက ေရးဆြအေကာငအထညေဖာေစရန ေတာငးဆ အပပါသည။

• လကရတညေဆာကအေကာငအထညေဖာလကရေသာ စြမးအငဆငရာစမကနးမားမ ထြကရလာေသာ စြမးအငမားသည အေျခခအားျဖင ေဒသချပညသမားအတြက အမနတကယ အကးျပျခငးရမရက ေသခာစြာ ျပနလညဆနးစစသငသည။

36

37

pmn$ef;

၁။ လပစစႏင စြမးအင၀နႀကးဌာနမ ၂၀၁၇ ခႏစ ဇနန၀ါရလ ၂၇ ရကေန႕၊ ရနကနၿမ႕တြင တငျပခသည ျမနမာႏငငတြငး ရၿပးသား၊ လကရတညေဆာကေနေသာႏင တညေဆာကရန အစအစဥရေသာ ေရအားလပစစ ထတလပေရး စမကနးမား။

၂။ YEIG မ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ဖေမာ၏ ေဒသအာဏာပငမားႏင တငျပဖလယေပးခသည တာတမ အျမင/အလားႏင ထတလပမ မကာ၀ပ ပမာဏ။ KDNG ၏ စစတမးသတငးအခကအလကအရ ထခကမႈမား ခရမည အမေထာငစႏင လဥးေရ အေရအတြက။

၃။ YEIG မ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ဖေမာ၏ ေဒသအာဏာပငမားႏင တငျပဖလယေပးခသည တရား၀င သေဘာတညခက၏ အေသးစတ အခကအလက

၄။ Eleven Media မ ၂၀၁၇ ခႏစ ဇြနလ ၁၁ ရကေန႕တြင ေရးသားထတျပနခသည သတငး http://news-eleven.com/local/37941

၅။ Silenced Rivers: The Ecology and Politics of Large Dams, Patrick McCully, Zed Books, London, 1996.

38

www.kdng.orgkdngchn@gmail.com

2017 ckESpf jo*kwfv

ucsifvlr+zGHå _zdK;a7;uGef,uftzGJå (KDNG)

pdwfudk ndKå,lzrf;pm;Ekdifonfh tvSw7m;rsm;ESifh ZD0rsKd;uGJqkHvif_yD; axmifaygif;rsm;pGmaom ucsifXmae

wkdif;7if;om;bkd;ab;wkdå. XmepHaysmf7m ucsif-ynfe,f ta&Såbuf-crf;ESifh w&kwfEkdifiHe,fpyf&Sd ai:hcsrf;c

vGif-yifonf -refrmEkdifiH tpkd;7ESifh w&kwf 7if;ESD;-rëKyfESHolrsm;wkdårS pDrHcsuf-zifh taumiftxnfaz:rnfh

t}uD;pm; a7tm;v#yfppfxkwf a7umwmav;ck. _cdrf;a-cmufr+atmufwGif a7muf&Sdaeygonf?