Embed Size (px)
Citation preview
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 45
อตลกษณในสวนตกแตงองคประกอบสถาปตยกรรมศาสนาคารพนถนไทยอสาน
กบ สปป.ลาว
Identity in the Decorations of Local Religious Constructions
of the Isaan Region of Thailand and Lao PDR
อ.ตก แสนบญ
คณะศลปประยกตและก�รออกแบบ มห�วทย�ลยอบลร�ชธ�น
บทคดยอ
การศกษานมงคนหา อตลกษณเฉพาะถนและ ลกษณะรวมตลอดจนคตความเชอโดยเนนศกษาเฉพาะสวนประณตศลป
ของศาสนาคารประเภท สม วห�ร หอแจก หอไตรมขอบเขตพนท10จงหวดในภาคอสานเนนทตดรมนำาโขงและ8แขวงของ
สปป.ลาวตอนกลาง-ตอนลางใชวธการวจยเชงคณภาพเนนการสำารวจภาคสนามผลก�รศกษ� พบวาสามารถจำาแนกรปแบบ
ออกเปน1)สกลชางพนบาน2)สกลชางพนเมอง3)สกลชางญวนโดยสรปอสานและลาวมฉนทลกษณในเชงชางไมแตกตางกน
ยกเวนในสวนรายละเอยดโดยอสานจะมรปแบบพนบานเปนกระแสหลกขณะทสปป.ลาวแถบเวยงจนทนเปนสกลชางหลวง
ลานชาง โดยทลาวตอนลางเปนสกลชางพนบาน-พนเมอง สวนดานคตความเชอพบวาใชกรอบแนวคดน�ค�คต ทแฝงอย
ในทกมตการสรางสรรคเหมอนกน ดานรปแบบมการผสมผสานทงวฒนธรรมหลวงและวฒนธรรมชาวบานทเชยวชาญงานไม
ทงสายสกลลมนำาเจาพระยาและลมนำาโขงรวมถงสกลชางญวนทมความเชยวชาญดานงานปนดวยรปแบบศลปะจนและฝรงเศส
ทงหมดมตวแปรคอการเคลอนไหวของศลปวทยาการและการเมองตลอดจนการคาขายแลกเปลยนทงหมดสงอทธพลตอรปแบบ
งานชางและรสนยมทางศลปะทงไทยอสานและสปป.ลาว
ABSTRACT
Thisstudyaimedtodiscoverthelocalidentity, mutual characteristics,aswellasbelief,focusingspecifically
on theelaboration art of certain kinds of religious constructions, namely, central sanctuary, vihara (monastery),
charity pavilion,and scripture hall, of1oprovincesoftheIsaanregionadjacenttotheKhongRiverand8provinces
of central and southern Lao PDR.The researchmethodologyemployedwasaqualitativeonewithemphasisonfield
survey.Theresultcanbecategorizedintoto3types:1. school of local craftsmen, 2. school of native craftsmen
and 3. school of Vietnamese craftsmen.Inconclusion,theartisticconventionsofIsaanandLaosarenot different
exceptthe details. Thestyleof Isaancraftsmanshipischiefly local,whilethatof theVientianeareaofLaoPDR
belongstotheschoolofLanXangroyalcraftsmenandthatofsouthernLaosbelongstotheschoolsoflocalandnative
craftsmen.Onbelief,theNaga concept,whichisinherentineverydimensionofcreativity,iscommonlyemployed.
Onform,there isacombinationof theroyalcultureandthatof thecommonersskilledinwoodwork,bothof the
schoolsoftheChaoPhrayaRiverbasinandoftheMekongRiverbasin,aswellastheVietnameseschoolskilled
inplasterworkasapparentinthestylesofChineseandFrencharts.Thevariablesamongalltheartworkarethe
movementsofartsandsciences,politicsandcommerce.Allthesehadinfluenceontheartworkandartistictaste
ofbothThaiIsaanandLaoPDR.
คำ�สำ�คญ: สวนตกแตง,ศาสนาคารพนถน,วฒนธรรมไทยอสาน-ลาว
Keywords: Decoration,Localreligiousconstructions,ThaiIsaan-Laoculture
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255346
1. บทนำ�
ในบรรดาประเทศเพอนบานดวยกนแลว ลาว-ไทย
เปนประเทศบานพเมองนองทมความสนทสนมกลมกลนกนมาก
ทสดเพราะมเชอชาตศาสนาภาษาศลปะและขนบธรรมเนยม
ประเพณละมายคลายคลงกนฉะนนการไดศกษาศลปกรรมลาว
จงเทากบไดศกษาศลปะของชาวไทยภาคอสานไปพรอมกนดวย
(สงวนรอดบญ,2545:5)โดยชาวลาวนนเมอพจารณาในดาน
ภาษาและวฒนธรรมแลวนบไดวาเปนคนไทยกลมหนงและ
เปนกลมสำาคญทมพฒนาการทางสงคมไมนอยไปกวาชาวไทย
ในประเทศไทยเลยทงนกเพราะมหลกฐานทางดานเอกสารและ
โบราณคดทแสดงใหเหนวาชนกลมนมการรวมตวกนกอตงบาน
เมองขนและมการสบเนองมาจนถงทกวนน(ศรศกรวลลโภดม,
2546:265)อกทงในดานงานชางทเกยวเนองในพระพทธศาสนา
ลวนแลวแตแสดงใหเหนถงสายสมพนธดานฝมอทมลกษณะรวม
ทเกดจากพลงศรทธาโดยแทดงท ชอง บวสเซอลเย ไดแสดง
ทศนะทมตองาน ประณตศลปแหงศลปะลาว วา…ลวดลาย
เครองตกแตงทางสถาปตยกรรมในวฒนธรรมลาว…ทวย และ
ประต…ลวดลายเครองตกแตงเหลานมความมงคงและยง
ยากและมกจะมมากจนเกนไป มกใชลวดลายทไดตนแบบมา
จากพชและรปคนตามเทพนยายซงยมมาจากไตรภมทาง
พทธศาสนาหรอจากมหากาพยในศาสนาพราหมณ นอกจากนน
กมบคคลทางประวตศาสตรซงประดษฐขนตามความนกคด…
แสดงถงความเชยวชาญอยางยงของชางแกะสลกไมของ
ลาว (ม.จสภทรดศดศกล,2543:354)หรออยางในบรบทอสาน
ท น.ณ ปากนา ไดแสดงทศนะไววา… คนทวยอสานจำาหลกไม
หลายชน เมอไดเหนเขาตองตะลงในความงามอนนาอศจรรยของ
ฝมอจำาหลกไมกบลวดลายอสานทงามยอดเยยมอยางชนดหนง
ไมมเสมอสอง… โดยทมไดมอทธพลของศลปะภาคกลางเขาไป
สมพงษดวยเลยแมแตนอย… นาจะทะนถนอมและเกบงำารกษาไว
เปนศกดศรของบานเมองสบไป (น.ณปากนำา,2538:149) แตใน
ภาวะปจจบนศลปะแบบพนถนไทยลาวโดยเฉพาะภาคอสานรวม
ถงในสปป.ลาวไดถกอทธพลจากศลปวฒนธรรมศนยกลางแผ
ขยายขนมาครอบงำา โดยองมาตรฐานจากวฒนธรรมศนยกลาง
โดยเฉพาะในพนทภาคอสานทำาใหเกดลทธเอาอยาง เนองจาก
ความละอายภมปญญาดงเดมและเกดปมดอยในทางวฒนธรรม
(วโรฒศรสโร,2536:425)ทงหมดนลวนเปนสาเหตสำาคญตอ
การเสอมสญเสยมรดกทางวฒนธรรมดงนนการศกษาคนควา
ดานสถาปตยกรรมพนถนจงเปนเรองจำาเปนโดยเฉพาะอยางยง
ในสถานการณปจจบน (วมลสทธ หรยางกรและคณะ, 2544 :
ส.10) บทความนมงศกษา เรองความเหมอนและความตาง
ในดานรปแบบและคตความเชอในศาสนาคารประเภท1.สม
2.หอแจก 3.วห�ร 4.หอไตรโดยเฉพาะสวนประณตศลป
อนเปนสวนประดบตกแตง ซงหมายถง สวนประกอบทาง
สถาปตยกรรมแบบไตรภาคประกอบดวยสวนฐานสวนตวเรอน
สวนยอดทประกอบเปนองครวมอยในงานสถาปตยกรรมประเภท
ศาสนาคารซงทำาหนาทดานประโยชนใชสอยแหงสจจะโครงสราง
และคณคาทางสนทรยภาพความงาม ตลอดจนถงนยยะ
ความหมายทางความเชอทเชอมโยงกบสงคมวฒนธรรมของ
ศาสนาคารในบรบทพนท10 จงหวดของภาคอสาน ทอยตด
รมนำาโขงและพนทของส.ป.ป.ลาวใน8แขวงลาวกลาง-ตอน
ลาง ผลสรปของการศกษาทำาใหทราบถงเอกลกษณเฉพาะถน
และลกษณะรวม เพออนรกษและพฒนาสการสรางสรรคในเชง
ชางทางเลอกอนๆ อนจะเปนประโยชนตอแวดวงวชาชพและ
วชาการของทง2ประเทศ
2. อทธพลท�งสงคมก�รเมองกบผลกระทบตอรป
แบบในสวนประณตศลปสถ�ปตยกรรมศ�สน�ค�ร
วฒนธรรมลาวไดเขามาพรอมกบการเคลอนยายของ
ชมชนชาวลาวจากฝงซายเขามาอยในดนแดนอสานดวยสาเหต
ความขดแยงทางการเมอง ทำาใหดนแดนแถบนเปนทรองรบ
ชมชนชาวลาวและไดกลายมาเปนคนอสานในปจจบน (สจตต
วงษเทศ,2541:16)ทงนดวยเงอนไขตวแปรทางการเมองทำาให
ในฝงลาวเองกมการรบเอาศลปะและวฒนธรรมจากสยามเขาไป
เชนเดยวกนโดยเฉพาะยคทสยามมอำานาจทางการเมองเหนอ
กวาลาวในชวงปค.ศ1778-1893ทลาวตกเปนประเทศราชของ
สยาม ปรากฏมศลปะสยามเขามามอทธพลตอศลปะลาวดง
ปรากฏหลกฐานอยทวดปารวกวดปาแกวดอารามวดดอนโม
ของเมองหลวงพระบางหรอในเวยงจนทน ไดแก วดสสะเกด
และบางวดทอยในเขต ดอนโขง ดอนไซ ดอนแดง ของแขวง
จำาปาสก โดยวดตางๆเหลานลวนมอทธพลศลปะสยามผสม
ผสานอย โดยศลปะสยามนนประยกตมาจากศลปะเขมร
อกตอหนง ทงน ศลปะสยามมกปรากฏอยเฉพาะในเขตเมอง
หรอในแถบรมนำาโขงเทานน แตในทางตรงกนขามศลปะลาว
ลานชาง กลบไปเจรญรงเรองในดนแดนสยาม โดยเฉพาะ
สมยทมการกวาดตอนผคนชาวลาวไปอยในดนแดนสยาม แต
ในขณะเดยวกนวฒนธรรมลาวลานชางในประเทศลาวสวนมาก
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 47
กลบถงจดเสอมสญ (บนเรงบวสแสงประเสด, ม.ป.ป.:79-80)
โดยอทธพลของพทธศลปไทยในลาวไดสบเนองมาจนถง
สมยรชกาลท5วดวาอารามในนครหลวงพระบางบางวดไดรบ
แบบจากวดในกรงเทพฯเชนวดศรพระพทธบาทเปนตน(สงวน
รอดบญ,2530:58)
ตอมาเมออสานมการเปลยนแปลงโดยเฉพาะการ
ปฏรปสถาบนสงฆตงแตสมยรชกาลท 4 ทมการสถาปนาและ
เผยแผธรรมยตนกายในอสาน มาจนถงสมยรชกาลท 5 ท
การศาสนากคอ อกหนงยทธศาสตรทางการเมองของรฐไทย
ทตองการลดทอนพลงอำานาจของทองถนผาน” สถ�บนสงฆใน
ฐ�นะผนำ�และศนยรวมท�งจตใจของช�วบ�น”และทงหมด
ไดสงผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอศลปะง�นช�ง
และวฒนธรรมพนถนโดยเฉพ�ะง�นช�งทรบใชพระพทธ
ศ�สน� ทงนรวมถงปจจยทางการเมองจากภายนอกเชนในยค
ลาอาณานคมของมหาอำานาจชาตตะวนตกทำาใหชาวเวยดนาม
หรอชาวญวนจำานวนมากไดหนภยสงครามเขามาอยในเมอง
ไทยและสปป.ลาวหลายระลอกโดยเฉพาะอยางในสะหวนนะเขต
ลงมาถงอตตะปอทปรากฏมงานกอสรางวดวาอารามฝมอชาง
ญวนโดยเฉพาะในเขตตวเมอง(สวไล จนทะวง, สมภาษณ :
2549)และในเขตพนทภาคอสานแถบจงหวดนครพนมสกลนคร
หนองคายมกดาหารอบลราชธานโดยเฉพาะในปพ.ศ.2488-
2489ทเปนการอพยพครงใหญ โดยกลมชาวญวนไดอพยพมา
อยใน สปป.ลาวและภาคอสานบรเวณแถบจงหวดหนองคาย
นครพนมมกดาหาร(ขจดภยบรษพฒน,2521:9)นานกวากง
ศตวรรษทงหมดเปนตวแปรหนงทศาสนาคารในภาคอสานเชน
สมหอแจกนนนยมใหชางญวนทาและออกแบบใหพรอม
เสรจ คงดวยทางวดเลงเหนวาการทำาดวยปนกออฐคงจะคงทน
กวาทำาดวยไม อนงใชชางญวนโดยทวไป คาแรงถกกวา ทงๆท
ฝมอละเอยดประณตกวาชางพนบานทวไปดวยซำา ดวยเหตผล
ดงกลาวนนผลงานของชางญวนจงปรากฏอยทวไปโดยเฉพาะ
ทางอสานเหนอแถบรอยเอด อบลราชธาน และยโสธรกยงพอ
ใหไดพบเหน(วโรฒศรสโร,2536:317)รวมถงปจจยทางดาน
การเมองภายในของทงสองประเทศโดยเฉพาะในไทยยคสมย
จอมพล ป. พบลสงคราม ทสรางกระแสชาตนยมจนกลายมา
เปน ศลปะแหงช�ตสำ�เรจรป ดงเชนแบบโบสถมาตรฐาน
ทออกแบบโดยกรมศลปากรทเรยกกนวา,โบสถก.ข.หรอศาลา
การเปรยญแบบก.ข.ทสรางเหมอนกนอยทวประเทศไทยและยง
ทรงอทธพลมาจนถงปจจบน
3. อตลกษณในสวนตกแตงองคประกอบสถ�ปตย-
กรรมศ�สน�ค�รทเปนกรณศกษ�
3.1 สวนตกแตงองคประกอบสถ�ปตยกรรม
ศ�สน�ค�รมองคประกอบแบบไตรภาคประกอบดวย (1) สวน
ฐ�น ไดแก ฐานมขบนไดและฐานตวเรอน (2) สวนตวเรอน
ไดแกชองเปดประตชองเปดหนาตางหรอชองลมชองแสงบวหว
เสาคนทวยและฮงผง (3) สวนยอดไดแกสหนาหรอหนาบน
โหงวชอฟาและหางหงสโดยทงหมดสามารถจำาแนกออกตาม
คณลกษณะเปน3 สกลช�งดงนคอ
1) กลมสกลช�งพนบ�น(ชาวบาน)ชางกลมนมก
สรางสรรคผลงานฝากไวตามวดในชมชนรอบนอกของชนบทอน
หางไกลจากตวเมองโดยเฉพาะเทคนคการใชสสนทฉดฉาดหรอ
รปทรงสดสวนทแปลกแตกตางจากทพบเหนโดยทวไปปรชญา
ชางกลมนคอ เนนการพงพาตนเอง มความเปนอสระเสรทาง
ความคด ไมมแบบแผนทตายตว กลาวคองานชางกลมนจงมง
สรางสรรคโดย ไมจำาเปนตองมความประณตบรรจงโดยศลปน
หรอชางอาจทำางานอยางหยาบและรวดเรวแตเปยมดวยอารมณ
และความมชวตจตใจ(สงวนรอดบญ,2518:132.)ทงนจะพบ
วาสกลชางพนบานนนมความพยายามทจะรกษาลกษณะบาง
อยางของวฒนธรรมดงเดมซงไดรบมาจากเผาพนธเดม (ethnic
origins)ของตนนนไวแตขณะเดยวกนกยอมรบและตองการ
ทจะนำารปแบบบางอยางของวฒนธรรมแบบเมองเขามาผสม
ผสานและเปลยนแปลงรปแบบเดมของตนอยเรอยๆ (ศรศกร
วลลโภดม,2525:316)แตทงหมดลวนมพลงตอรองดวยจารต
แหงระบบความเชอของสงคมวฒนธรรมเดม
2) กลมสกลช�งพนเมอง (อทธพลช�งหลวงทง
ร�ชสำ�นกล�นช�งและสย�ม) เปนกลมสกลชางทมทกษะ
ฝมอทพฒนามาจาก “ชางพนบาน”ซงกลาวไดวาเปนชางมอ
อาชพหรอทสดกคอกลมชางหลวงทมประสบการณ มทกษะ
ฝมอ นยมใชเทคนคการตกแตงดวยลงรกปดทอง โดยเฉพาะ
ทเกยวกบงานชางดานการกอสรางทงชางไมและชางปน จน
ฝมอพฒนาอยในขนสงสามารถเทยบเคยงกบชางหลวงหรอชาง
ราชสำานกผลงานของชางสกลนมกฝากฝมอไวตามวดวาอาราม
ในเขตเมองเปนสวนใหญโดยรปแบบทางศลปะกลมนมลกษณะ
รวมทนยมแพรหลาย ในหลายบรบทวฒนธรรมมฉนทลกษณ
แหงระบบระเบยบในการออกแบบชางกลมนจะมแนวคดหลกใน
เรองปรวสย(objectivity)ความสมเหตสมผล(rationality)และ
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255348
ความพอด (moderation) อนเปนคณลกษณะเฉพาะอยางชาง
ราชสำานกโดยนำาเขามาบรณาการกบวฒนธรรมเดมโดยเฉพาะ
กลม ชางคำาหมาแสงงามสานศษยคนสำาคญสายชางพระคร
วโรจน รตโนบลแหงเมองอบลทเปนกลมชางทองถนอสานยค
บกเบกในการรบเหมางานกอสรางแขงกบชางญวน
3) กลมสกลช�งญวน เปนกลมสกลชางทเกดจาก
เงอนไขทางการเมองจากการเคลอนยายหนภยสงครามเขามาใน
อสานและสปป.ลาวในยคลาอาณานคมของฝรงเศสทมการนำา
เขารปแบบศลปะอยางจนเวยดนามและฝรงเศสเขามาใชใน
ศลปะอสานและลาวโดยแสดงออกผานรปแบบและเทคนคดาน
วสดรวมถงคตสญลกษณตางๆ ในเชงชาง โดยตงแตประมาณ
ปพ.ศ.2460-2500 (วโรฒศรสโร, 2536: 310)โดยเฉพาะชวง
ระหวางปพ.ศ.2460-2480ในพนทภาคอสานตอนใตแถบจงหวด
อำานาจเจรญอบลราชธาน และยโสธรยคนมความนยมศลปะ
แบบอยางญวนมากโดยกลมชางญวนถอเปนกลมชางผรบเหมา
กอสรางเปนอาชพกลมแรกของอสานโดยชางญวนจะรบผดชอบ
ในสวนงานปนและโครงสรางทเปนความเชยวชาญสวนการ
ตกแตงงานไมสวนใหญจะเปนผลงานของชางในทองถนนนๆท
เขามามสวนรวมและจากหนงสอสมอสานของอาจารยวโรฒ
ศรสโร กลาววาในแถบเมองนครพนมจะมชางญวนทมากฝมอ
ทมชอวาองแมดไดฝากผลงานอยทวดกลางอ.ทาอเทนและงาน
ตกแตงลวดลายฐานพระธาตทาอเทนหรอในเมองสกลนครวด
พระธาตศรมงคล อ.วารชภมจ.สกลนครรวมถงสมหลงนกเปน
ฝมอชางญวนทชอนาย ตงวหรอทกาฬสนธกมงานชางญวนท
ชอทองคา แซองและนายคาม แซองทฝากผลงานไวทสมวด
อดมประชาราษฎร สมวดบานหนองอบดสมวดบานนา (วโรฒ
ศรสโร, 2536 : 343 ) อยางทมกดาหารกมแกวพด เปนนาย
ชางใหญสรางสมวดนรวรารามอ.หนองสงในป2468โดยสวนงาน
ไมแกะสลกเปนฝมอชางเถงชางทองถนชาวผไทยบานหนองโอ
ใหญ(สจตตวงษเทศ,บรรณาธการ,2538:115)หรอในลาวแถบ
แขวงจำาปาสกกมองเสา รงส ชางญวนทมผลงานการกอสราง
ในเมองปากเซอยจำานวนมาก(เสารงส,สมภาษณ:2549)แต
หลงจากปพ.ศ.2500ชางญวนในอสานไดถกลดบทบาทลงดวย
นโยบายแบบรฐชาตนยมสมยจอมพลป.พบลสงครามทจำากด
สทธในอาชพแกคนตางดาว
3.2 ก�รศกษ�วเคร�ะหแบบไตรภ�คในองค
ประกอบสถ�ปตยกรรมศ�สน�ค�รในพนทกรณศกษ�
สวนฐ�นจำาแนกออกเปน2 สวนคอ (1)สวนฐ�นมข
บนได (2) ฐ�นตวเรอนโดยสวนฐ�นมขบนไดทงอสานและ
ลาวนยมทำารปสญลกษณอยางทเรยกวา ทวารบาลโดยเฉพาะ
รปสตวตางๆโดยจำาแนกเปน กลมรปสตวแบบเหมอนจรง
และแบบอยางสตวหมพานต ทมการผสมผสานกนของสตว
หลากหลายชนด ดงทปรากฏอยในวรรณคด อนประกอบดวย
พญ�น�ค ทสบคตมาจากลทธบชาง ตามความเชอดงเดมผคน
ในแถบถนอษาคเนยท
ภาพท 2 ฐานมขบนได หอแจกสกลชางญวนวดหลวง ปากเซ สปป. ภาพท 1 ฐานมขบนได สมสกลชางพนเมอง วดทงศรเมอง อบลราชธาน
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 49
เคารพบชางมาไมนอยกวา 3,000 ปตงแตยคโลหะ (ปราณ
วงษเทศ, 2543:226) ซงพบอยทกกลมสกลชางทงอสานและ
สปป.ลาวรองลงมาไดแกรปจระเข มกร หรอ ตวเหร� ค�ย
น�ค ซงเปนสตวทมความเชอมโยงสมพนธกบวฒนธรรมความ
เชอเกยวเนองกบเทพเจาหลายองคแตทงหมดเปนลวน
เกยวของสมพนธกบนา โดยถกนำาไปใชเปนสตวสญลกษณท
เปนพาหนะของเทพเจาทเกยวกบนำาโดยรชกาลท6ทรงประทาน
อธบายวามกร คอ เหร�(ส.พลายนอย,2532:224)ทงนใน
ฝงลาวนยมทาเปนรปจระเขหรอตวเหราจบปลาและคาย
นาคซงพบอยในทกกลมสกลชางขณะทอสานใตเชนมกดาหาร
อำานาจเจรญและอบลราชธานนยมทำา รปจระเขควบคไปกบ
รปพญานาคโดยเฉพาะในกลมชางพนบานอสานมการนำาสตว
อยางตวแลน หรอตะกวดซงมกถกเรยกวาตวเหย ทมความ
หมายไปในทางลบของสงคมไทย(โดยคำาวา แลนนเปนคำาลาว
ตะกวดเปนคำาเขมร)ทเปนสตวศกดสทธในวฒนธรรมสวรรณภม
และเปนสตวสญลกษณอยางหนงของความอดมสมบรณรวม
ถงตามประวตชาดก 500พระชาตของพระพทธเจากเคยเสวย
พระชาตเปนแลนหรอตะกวดมากอน(สจตตวงษเทศ,2552)ดง
ปรากฏอยทมขบนไดทางขนสมวดราสยาราม เมองอำานาจเจรญ
เปนตน และกลมชางญวนนยมนำาเอารปแบบศลปะรสนยมอยาง
จนมาผสมผสาน เชน รปนาคทมลกษณะอยาง รปมงกรหมา
เสอสงหมาชางสงโตจนตวมอมโดยเฉพาะในอสานใตแถว
อำานาจเจรญอบลราชธานซงทงหมดลวนมความหมายในเรอง
ความเปนมงคลและเสรมพลงอำานาจทจะปกปองคมครองเปน
กรอบแนวคดหลก หรอจะเปน รปอยางมนษยหรอเทพอารกษ
เชนทหารยามแขกยามเซยวกางซงเปนทนยมในอสาน(แตใน
ฝงลาวรปแบบดงกลาวไมเปนทนยม)ยคสมยหลงการปฏรปการ
ปกครองตงแตสมยรชกาลท5ทสะทอนปรากฏการณทางสงคม
สมยตงกองทหารทมณฑลอสานเปนครงแรกและประสบความ
สำาเรจในเรองการเกณฑคนมาเปนทหารไวรกษาความสงบใน
มณฑลจนเปนตวอยางใหมการออกพรบ.เกณฑทหารบงคบใช
ในมณฑลอนๆทวประเทศ (หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม
ทองถนจงหวดอบลราชธาน,2541:27) โดยถาเปนศาสนาคาร
ทสรางโดยชางพนบาน-เมองทงของลาวและอสานจะมลกษณะ
ของผงพนบนไดตรง ๆ แตกตางจากชางญวนทงทอยในอสาน
และลาวทนยมทำาฐานมขบนไดทม สวนปลายผายออกอยาง
บนไดแบบตะวนตกโดยเฉพาะการตกแตงพนกลกกรงหรอชอง
เจาะเปนรปวงรมปลายโคงมนการตกแตงสวนบนราวจบบนได
เปนรปสตวสญลกษณตางๆ ดงทกลาวมาแลวโดยศาสนาคารท
ปรากฏการทำาฐานมขแบบเครองกอมากทสดไดแกสม และหอ
แจกหรอวหารบางแหงอยางวดมโนภรมยจงหวดมกดาหารโดย
สตวสญลกษณมงคลแบบจนซงพบในกลมชางญวนของอสาน
มากกวาในลาว(ของลาวมขบนไดนยมทำาเปนพนกลกกรงเรยบๆ)
ทงนในแถบจงหวดเลยมรปแบบสตวเชงบนไดอยางนาคทนยม
ทำาเลอยลงมาจากผนงและทำามขบนไดดานขางอยางวฒนธรรม
ราชสำานกหลวงพระบางและลานนาและนยมทำาทวารบาลเปน
รปสงหคดงทวดศรคณเมองวดศรสตตนาค(วดใต)จงหวดเลย
ภาพท 5 ฐานตวเรอนสกลชางญวน
ทเนนตวลกแกวกลมทสวนหนา
กระดานทองไมของสม วดมชฌมาวาส
จงหวดมกดาหาร
ภาพท 3 แอวขนดกงแบบมฐานเขาพรหม
ดานลาง สกลชางพนเมองหอไตรบก
วดอนทรแปง นครหลวงเวยงจนทน สปป.ลาว
ภาพท 4 แอวขนดกงแบบมฐานเขา
พรหมดานลาง สกลชางพนเมอง สมวด
พระเหลาเทพนมตรจงหวด อำานาจเจรญ
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255350
1) ฐ�นตวเรอนภาษาพนเมองอสานและลาวจะเรยกวา
แอวขน โดยชอนยงถกใชเรยกสวนฐานในงานพทธหตถศลป
อนๆดวยโดยมองคประกอบสำาคญคอ(1)สวนทมลกษณะแบบ
บวควำาและบวหงายทแยกสวนดานบนและสวนลาง (2)สวนท
เรยกวาทองไม ททำาหนาทเปนสวนคนกลางระหวางบวทงสอง
(3) สวนเสนแนวตกแตงทเปนลวดบว (4) สวนทเรยกวา ดกง
หรอกระดกงหรอทเรยกวาลกแกวอกไกในภาษาชางราชสำานก
กรงเทพฯ โดยสวนนเปนตวเสรมคนจงหวะบรเวณทองไมใหม
จงหวะลกเลนมากขนโดยเฉพาะกรณทพนทวางบรเวณทองไมมท
วางมากลกษณะรวมของฐานแอวขนของไทยอสานและลาว
อยทมการตวดปลายบวงอนเชดขน-ลง พบมากในกลมชาง
พนเมองโดยสวนบวควำาบวหงายจะมลกษณะอวนปอมรวมถง
การผายปากบวและการซอนบวทไมมระเบยบแบบแผนตายตว
กลมชางพนบานมเอกลกษณทพนผวของงานพนบานทม
เอกลกษณทผวขรขระไมเรยบเนยนดวยขอจำากดดานวสดและ
เครองมอ โดยฐานแอวขนถอเปนการสบทอดคตและตความมา
จากดอกบวอนเปนดอกไมแหงสญลกษณของพระพทธศาสนา
ในรสนยมของกลมวฒนธรรมลาวทกกลมสกลชางทงนใน สกล
ชางญวนจะมลกษณะแบบฐานปทมแบบภาคกลางของไทยแต
ตางตรงสวนหนากระดานทเปนลกแกวอกไกหรอดกงเปน
แบบกลมรวมถงเสนรอบนอกมลกษณะของเสนแขงไมโคงออน
หวานอยางกลมไทยลาวทไดสรางอตลกษณเปนของตนเองเฉก
เชน แอวขน ป�กพ�น หรอ แอวขนดกง ซงมลกษณะอยาง
เอาสวนทเปนดกงทอยในสวนหนากระดานทองไมนำาไปขยาย
สวนและวางไวทชนดานบนสดถามเฉพาะบวหงายเรยกแอว
ขนป�กพ�น แตถามบวควำาทบบวหงายอกเรยกแอวขนดกง
ในยคหลงชางทองถนทกสกลชางนยมทำาฐานปทมหรอมขาสงห
อยางศลปะภาคกลางกรงเทพฯ ทงฝงไทยอสานและลาวโดย
ศาสนาคารทพบการทำาฐานแอวขนสวนใหญจะเปนศาสนาคาร
ททำาดวยเทคนคการกออฐถอปนเปนหลกทงไทยอสานและลาว
แตพนทแถบเมองเลยและหนองคายไมนยมทำาฐานแบบแอวขน
โดยนยมทำาเปนฐานบวควำาธรรมดา
2) สวนตวเรอนแบงเปน ชองเปดประตและหนาตาง-
ชองแสงหรอชองลม ม2รปแบบคอ(1)ทรงซมปราสาทยอสวน
มเครองยอด (2)ทรงกรอบซมทรงเครองและกรอบซมธรรมดา
ไทยอส�นและสปป.ล�วนยมเรยกวาซมปองเยยมซมโขง
หรอ ซมโขงโดยทนยมเรยกกนมากทสดคอปองเยยมหรอปอง
เอยมซงพบการใชคำานเรยกชองเปดทงหนาตาง และประต
ของอาคารทางศาสนา และเรอนทพกอาศยทงนสมพนบาน
อสานจะไมนยมทำาชองเปดมากอกทงนยมเปด-ปดเขาดานในม
ทางเขาออกเฉพาะทประตดานสกดดานหนาทางเดยวและมหนา
ตางขนาดเลกๆเพยง1-2ชองเทานนสำาหรบศาสนาคารประเภท
อนๆเชนหอไตรหอแจกทเปนเครองไมจะนยมทำาเปนอาคารโถง
หรอถาตผนงทบกจะปดกนเพยงบางสวนขณะทในกลมชางพน
เมองแถบเวยงจนทนจะนยมทำาชองเปดมากดวยสมหรอวหาร
มขนาดใหญหากเปนสกลชางพนบานจะตกแตงเฉพาะตวบาน
เทานน ในทนสรปรปแบบของซมประต-หนาตางได 2ลกษณะ
คอ
1.ทรงซมแบบปร�ส�ทยอสวนมเครองยอดรปแบบ
ดงกลาวนถอเปนการตกแตงชองเปด-ปดดวยเทคนคการกอ
อฐถอปนและงานปนปน โดยนยมทำาแบบทมสวนยอดถาเปน
รปหลงคาจวทเรยกวาทรงคฤหหรอซมทรงบนแถลง(บรรพ
แถลง) ทเปนการยอสวนขององคประกอบ หนาบน อยางรป
ลกษณะเดยวกนกบซมเรอนแกว นนเอง โดยมบางสวนเสรม
สวนยอดของหลงคาประตหรอหนาตางดวยเครองยอดทรงรป
จอมแหรปลกษณะตางๆ เชนรปทรงเลยนแบบยอดปราสาทขอม
กลมนสวนใหญจะมอทธพลศลปะแบบราชสำานกทงกรงเทพฯ
และลานชาง พบอยในกลมชางพนเมองอยางทปรากฏอยกบ
อาคารเครองกอขนาดใหญอยางเชน วดสสะเกด เวยงจนทน
วดมโนภรมย วดศรมงคลใต จงหวดมกดาหาร วดทงศรเมอง
จงหวดอบลราชธานโดยสวนใหญพบวาในวฒนธรรมลาวมการ
ตกแตงยอดซม “ แบบยอดธาตแบบบวเหลยมซอนชน” โดย
มการตกแตงสวนยอดเหลานนดวยตวกาบซอนสลบคลายกลบ
ขนนอยางศลปะขอมทนาจะเชอมโยงสมพนธกบรปแบบยอด
ของดอกไมเครองบชาทเรยกวายอดขนหมากเบง โดยเฉพาะ
ซมชองเปดประตทางเขาหลกอยางในวฒนธรรมลาวนยมเรยก
สวนตกแตงทงหมดนวา“ โขงประต”หรอวงและสมกเรยก
โดยสวนนถอเปนการจำาลองยอสวนรปเรอนปราสาทมา(ลกษณะ
การแบงครง)ไวในพนทสมมตตามกรอบแนวคดของไตรภมคต
โดยสรางสภาวะเสมอนจรงอยางทางโลกยไวทเรอนผนงอาคาร
โดยมสตวสญลกษณอยางพญานาค เปนองคประกอบหลกใน
โครงสรางรปทรงซม
2. ทรงกรอบซมทรงเครองและกรอบซมธรรมด�
เปนสวนทเนนการใชสอยและตกแตงอยางเรยบงายและพอ
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 51
เหมาะสมซงนยมทำาแบบบานเปด-ปดและแบบชองแสงเจาะตาม
แนวตงธรรมดารวมถงชองลกกรงไมกลงทเรยกวาชองแสงแบบ
ลกมะหวดซงพบมากในวฒนธรรมเขมรซงภาษาถนอสานนยม
เรยกวา “ชองแสงลกดง” และลาว รบเอารปแบบชองเปดดง
กลาวมาใชอยเปนจำานวนมากในพนทการศกษาทงในสายสกล
ชางหลวงและชางชาวบานแตในงานชางญวนจะนยมทำาบาน
หนาตางอยางบานเกลดไมหรอลกฟกกระดานดนบางแหงทำา
เปนหนาตางหลอก โดยมการตกแตงซมหนาตางเปนอารคโคง
หรอซมโคงแบบซาราเซน(Saracen)ทคลายโคงแบบกอทก(โคง
แหลม)หรอชองโคงแบบกลบบว(pointedarch)บางสวนยงทำา
ชองแสงแบบวงกลมมการตกแตงอยางคตจน(moo gate)ภาย
ใตความเชอในการจำาลองดนแดนสวรรค(สมคด จระทศนกล,
2546:21)สวนทเปนงานเครองไมกจะตกแตงตวกรอบเชดหนา
รวมถงกรอบบานทงนนยมทำาหยองหนาตางแบบลกมะหวดหรอ
แบบลายขาสงห
3.บวหวเส� ดอกบวเปนสญลกษณในพระพทธศาสนา
ถกนำามาใช มารงสรรคเปนองคประกอบตกแตงสถาปตยกรรมบว
หวเสาโดยในสปป.ลาวมชอเรยกนวากาบหวเสาถามลกษณะ
เปนบวกลบยาวทไทยเรยกวาบวแวงทางลาวนยมเรยกวาลาย
หวเสาแบบกาบป หรอถามลกษณะสนอยางบวโถจะเรยกวา
ลายหวเสาแบบบวถวยนา (บนเลง เวนวลาวง, 2001: 91)
สำาหรบในภาคอสานไมคอยพบกบอาคารประเภทสมโดยเฉพาะ
สมขนาดเลก โดยถามกจะปรากฏอยในสวนทเรยกวาเสาหลอก
เสาเกจเสาอง(pilaster)หรอเสาประดบรวมถงอาคารประเภท
หอแจก หรอวหารขนาดใหญ สวนหอไตรยกเวนหอไตรทวด
อนทรแปงนครเวยงจนทนสวนทอนๆไมปรากฏมการตกแตงหวเสา
โดยเฉพาะทเปนงานไม สวนถาเปนอาคารแบบเครองกอโดย
เฉพาะสายสกลชางญวนในพนทศกษาพบวานยมตกแตงดวย
บวหวเสาโดยใชรปแบบทไดรบอทธพลจากศลปะตะวนตกเชนหว
เสาแบบดอรกเชนหวเสาแบบคอรนเทยนทหอแจกและสมสกล
ชางญวนวดบานกระเดยนอ.ตระการพชผลอบลราชธานหรอ
ในสปป.ลาวกมทวดศรพมนรนทรารามแขวงจำาปาสก, วดพระ
ธาตองฮงแขวงสะหวนนะเขดแตทโดดเดนเปนหวเสาเอกลกษณ
ของอสานคอหวเสาของวหาร วดมโนภรมย เมองมกดาหาร
ทแสดงความเปนตวตนอสานไดมากทสดในเรองรปทรงและการ
ตกแตงในขณะทวดสสะเกดหรออกหลายแหงทเวยงจนทนกลบ
ใชรปแบบของบวแวงและเสายอมมไมสบสองแบบแบทไดรบ
อทธพลจากราชสำานกรตนโกสนทรซงเปนทนยมในลาวสมยเจา
อนวงศทงนอสานและลาวมรปแบบของเสาหลายรปแบบทงเสา
กลมเสา8เหลยมหรอเสา4เหลยมแตไมนยมการทายอมม
4. คนทวยจำาแนกออกได3 รปแบบคอ1.ทวยแผง
2.ทวยนาคเกยว3.ทวยลกษณะพเศษทงนชางทองถนจะนยม
เรยกตาม ลกษณะก�รใชง�นเชนเรยกวาไมยนหรอคำ�ยน
หรอบางกเรยกวาแขนน�ง ตามอยางวฒนธรรมกระแสหลก
ทรบมาจากสปป .ลาว หากแตใน กลมช�งพนบ�นอส�น
โบร�ณยงมคำาเรยกทตางออกไปเชน ทวยแผง ชางจะเรยก
วา“ปกบ�ง”(วชตคลงบญครอง,มปป.:7)โดยนำาไปเปรยบ
เทยบสวนทเปนปกของตวบางซงเปนสตวปกทมลกษณะเดยวกบ
คางคาวจงเปนทมาของชอทใชเรยกทวยแผง วา ปกบ�ง ซง
ถอเปนเอกลกษณสำาคญของกลมชางหลวงของกลมลาวหลวง
พระบางทเรยกองคประกอบสวนนวาแขนนาง ในมตความ
หมายทรวมทงทวยแผงและทวยนาคเกยว (ในแถบสกลชาง
ภาพท 6 ซมประตโขงสกล
ชางพนเมอง หอไตรวดอนแปง
เวยงจนทน ลาว
ภาพท 7 ซมโขงประตสกลชางพนเมอง
สมวดศรมงคลใต มกดาหาร
ภาพท 8 ซมโขงประตสกลชางญวน
หอแจกวดศรมงคาราม อบลราชธาน
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255352
เวยงจนทนลงไปถงจำาปาสกไมนยมการทำาคนทวยแผงชนดน
โดยทพบลวนเปนของซงทำาเลยนแบบขนใหมในยคหลง)ในพนท
อสานมกปรากฏอยกบศาสนาคารในวดทเคยเปนหวเมองสำาคญ
อยางเชนวหารเกาวดหลวงเมองอบลวหารวดมโนภรมยวหาร
วดศรมงคลใตเมองมกดาหาร อกทงจะพบอยตามศาสนาคาร
ประเภทสมวหารหรอหอไตรเปนหลกโดยชอเรยกแขนนาง
นาจะเชอมโยงอางองมาจาก รปทรงสณฐานกบกรอบแนวคด
แบบ “เพศสรระของสตรเพศ”ลวดลายทปรากฏอยในทวยแผง
หรอ“ปกบ�งและแขนนางกลมนคอการผกลวดลายอยาง
กนกใบผกกด ดวยลายเครอวลยมากกวาทจะเนนรปสตว
สญลกษณอยางพญานาคหรอสตวอนๆ ไมคำายนกลมน
ในสปป.ลาวหรอในอสานบางแหงจะเรยกรวมกบทวยนาค
เกยวโดยเฉพาะทอยในวฒนธรรมหลวงซงมลกษณะรวมอยาง
เดยวกนคอความออนหวานของรปทรงของคนทวยนาคแบบราช
สำานกสยามอยางแขนนาง ท หอไตรและพระอโบสถของวด
สสะเกด ทเวยงจนทน ลวนชชดวาพระเจาอนวงศทรงชนชม
ศลปะไทยไมนอยทเดยว(สงวน รอดบญ, 2530:58)ขณะท
คนทวยแบบนาคขดหรอนาคเกยวสายสกลชางพนบานอสาน
ชางจะสอความหมายไปทาง บรษเพศดวยลกษณะ ทแลด บกบน
แขงแรงมพลง ดานรปแบบในเชงชางสงเกตไดวาทวยปกบางถอ
ไดวาเปนลกษณเฉพาะทเปนลกษณรวมของกลมลาวลานชาง
และกลมไทยอสานโดยเฉพาะในกลมชางพนเมองอสานไดมการ
พฒนาเปนรปแบบเฉพาะของตนเอง อยางกลม ทวยแผงหรอ
ปกบาง โดยเฉพาะสายสกลชางมกดาหารและเมองอบลถอวาม
ความโดดเดนในเรองรปแบบและลวดลายดงทปรากฏอยทวหาร
วดมโนภรมย สวนในกลมชางญวนพบการทำาคนทวยนอยมาก
บางแหงทพบกเปนฝมอชางไทยบานทเขามามสวนรวมในงาน
ไมแกะสลกไมวาหนาบนหรอการแกะสลกบานประตหนาตาง
(วารณภสนาม,2539:49)ดวยลวดลายศลปะพนบานอสาน
ซงไมใชฝมอชางญวนเชน คนทวยนาคเกยวทสมวดวฒวราราม
อ.เรณนครหรอสมวดพทธสมารามอ.ฝงแดงเมองนครพนมโดย
คนทวยทถอไดวาโดดเดนเปนฝมอชางญวนจะเปนคนทวยท
วดมชฌมาวาสอ.ดอนตาลเมองมกดาหารทมอทธพลตะวนตก
(รปทรงแบบโครงไมสามเหลยม)ผสมผสานรวมกบลวดลาย
กระบวนจนโดยทวยกลมนจดเปนทวยลกษณะพเศษทตางทง
รปแบบและลวดลายอยางกลมทวยเทพพนมทวยรปหงส ทโดด
เดนในกลมนพบอยทวดโกเสยเขตเมองหนองคายดวยรปแบบ
ทวยคอนกรตเปนรปตางๆอยางสรางสรรคแบบศลปะพนบาน
ภาพท 9 คนทวยนาคเกยวและทวยปกบาง
สกลชางเมองอบลราชธาน
ภาพท 10 คนทวยปกบางสกลชาง
เมองมกดาหารภาพท 11 คนทวยนาคเกยวสกล
ชางลาวเวยงจนทนและอตตะปอ
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 53
5. ฮงผง คอแผงกนแดดฝนทใชตกแตงบรเวณโถงดาน
หนาและดานหลงทอยใตสหนาหรอหนาบนมทงแบบทเปนไม
และคอนกรตเสรมเหลกโดยแบงเปน 1.ฮงผงเอก (อยใตสวน
หนาจวใหญถาเปนอาคารขนาดเลกและเตยนยมแบง3จงหวะ
ตามชวงเสา) 2. ฮงผงโท(อยใตสวนหนาอดปกนก) นยมใชทง
ในกลมชางพนบาน-เมองคำาวาฮงผง เปนชอเรยกในวฒนธรรม
ลาวชาวอสานซงตรงกบคำาทางภาคกลางทเรยกวารวงผง และ
ทางภาคเหนอเรยก โกงคว ซงใชเรยกไดหมดไมกำาหนดจะเปน
เฉพาะอาคารหากมลกษณะคลายๆกน กเรยก โกงคว ทงสน
เชนเรยกสวนตกแตงของลอเทยมววซงเปนแผนไมประดบดาน
หลงแกะสลกลวดลายเปนพญานาคและเครอเถากเรยกวาโกง
ควดวยเชนกน(วโรฒศรสโร,2540:16)โดยในสปป.ลาว เรยก
สวนนวาฮวงเผง (ปลดา สะหวดวง, 1988 : 113)
ในด�นประโยชนใชสอย ชวยรบนำาหนกในเชง
โครงสรางอาคารบรเวณสหนาหรอหนาบนและชวยยดปลายหวเสา
ภาพท 12 ฮงผงเอกสกลชางพนเมองวหาร
วดหลวงเมองไชยเชดถาแขวง อตตะปอ สปป.
ลาว
ภาพท 13 ฮงผงโทสกลชางพนเมองวหาร
วดคาไฮใหญอบลราชธาน
ภาพท 14 ขยายฮงผง
เอกสกลชางพนเมองสม
วดพระเหลาฯ อำานาจเจรญ
ในสวนโครงสรางของหลงคาลกษณะกงคานหรอกำาแพงผนง
รบนำาหนกตามหลกการถายแรงทสะทอนผานรปทรงสณฐาน
อกทงชวยปองกนแดดฝนไมใหสาดสองเขาสพนทวางภายใน
อาคาร โดยมลกษณะกงเปดกงปดของพนท บรเวณโถงทางขน
ลงโดยเฉพาะอาคารทมรปทรงหลงคามขโถงจวเปดซงพบมากตา
มสมและวหารเปนหลก โดยจะพบการทำาฮงผงเปนสวนใหญยง
อาคารทมการทำาเครองมงดวยไมสวนสหนาและฮงผงเปนสวน
ทเกยวเนองสมพนธกนอยางแยกไมออกทงในแงสจจะโครงสราง
และความงามกลมชางญวนไมนยมทำาฮงผงโดยชางญวนจะใช
การทำาแผงผนงโปรงแบบแบบซมโคงอารคโคงหรอซมโคงแบบ
ซาราเซน (Saracen)ทคลายโคงแบบกอทก (โคงแหลม)แทน
การทำาฮงผงแบบแผงไมอยางไทยบานหรอไทยพนเมองและม
ตกแตงลวดลายอยางศลปะจนผสมศลปะไทยซงพบมากในฝง
อสานสวนในสปป.ลาวนยมทำาเพยงเปนชองโคงเรยบๆไมมการ
ตกแตงลวดลายใดๆแตในยคหลงใชการเขยนรปสเปนเรองราว
อดตพระพทธเจาแทนการสลกดวยลวดลายโดดเฉพาะในกลม
ศาสนาคารทสรางหรอบรณะใหมซงปรากฏอยทกกลมสกลชาง
และพบมากในแถบแขวงจำาปาสก
3)สวนยอด แบงเปน (1) สหน�หรอหน�บนคอ
พนทสามเหลยมอดโพรงจวหลงคาทงดานหนาและดานหลง
เพราะวาอาคารแบบไทยจำาตองมหลงคาเปนทางแหลมเหตน
จงตองมจวหรอหนาบนปดเพอปองกนแดดฝน (น.ณปากนำา,
2543 : 5)โดยมทงแบบเครองกอและเครองไมโดยศาสนาคาร
ทเปนเครองไมสหนาจะมลกษณะอยางสหนาของเฮอนอสาน
โบราณโดยลวดลายทสหนาแบงออกเปน1.กลมลวดลายเครอ
เถาธรรมชาต 2.ลวดลายรปสญญะทางสงคมการเมองดวย
ตราสญลกษณเชน พานรฐธรรมนญ ชางสามเศยร ตราครฑ
ใบเสมาธรรมจกร 3.ลวดลายแบบสหนาเฮอน4.ลวดลาย
ทางลทธความเชอตามคตนยม เชน สตวมงคลตางๆของ
จนทชางญวนนยมใชอยางตวกเลน มงกร เปนตน ขณะท
ชางพนบาน-เมองในชวงรบวฒนธรรมกรงเทพฯนยมทำาลวดลาย
โดยมสวนประธานเปนรปเทพพนม หรอพระอนทรทรงช�ง
เอร�วณ และนารายณทรงครฑ โดยเฉพาะรปพระอนทร
ทรงช�งเอร�วณสะทอนใหเหนวาชาวอสานไดใหความสำาคญ
กบสวรรคชนนเปนพเศษมพระอนทรเปนเจาผปกครองสวรรค
ชนน นอกจากจะเปนทประดษฐานพระธาตจฬามณแลว ยง
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255354
เปนทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงพระอภธรรมโปรด
พทธมารดาอกดวยชาวพทธจงรจกและคนเคยกบสวรรคนเปน
พเศษ(สนตเลกสขม,2536:39)โดยรปพระธาตจฬามณนยม
เพยงกลมวดธรรมยตนกายทรชกาลท.4ทรงสถาปนาโดยเฉพาะท
เมองอบลจะมเจดยแบบทรงระฆงทหนาบนเชนทวดสปฏฯและ
วดศรอบลของเมองอบล เปนตน ทงนการประดบรปพระอนทร
ทหนาบนนนยงเนนยำาใหเหนถงความเชอในคตจกรวาล (โดย
เฉพาะราชสำานกกรงเทพฯชวงตนสมยรตนโกสนทร)บนสวรรคชน
ดาวดงซงมพระอนทรเปนศนยกลางโดยชางไดนำามาผสมผสาน
กบคตชาวบานแตคตดงกลาวนกแพรหลายอยในชวงเวลาสนๆ
โดยเฉพาะพนท ทมความใกลชดกบวฒนธรรมราชสำานกทงฝง
ไทยอสานอยางเชนทเมองอบลกจะปรากฏอยในสวนของสหนา
ของสมวดทงศรเมองสมวดแจง และหอแจกวดศรนวลและใน
ฝงลาวจะพบในแถบเวยงจนทน
โดยในพนทแถบจำาปาสกจะนยมทำาเปนรปพระ
นารายณทรงครฑแตคตการทำารปพระอนทรทรงชางเอราวณ
ภาพท 15 สงหโตจนในสวนตกแตงสหนาทถอ
คตนยมจากวฒนธรรมจนของสมสกลชางญวน
วดบานคอเขม อบลราชธาน
ภาพท 16 ครฑและพานรฐธรรมนญทเปน
สญญะทางการเมองเรองรฐชาต ในสหนาสม
สกลชางญวน วดโพธศรวทยาลย มกดาหาร
ภาพท 17 คตนารายณทรงครฑทเปนสญญะ
แหงระบบความเชอทางวฒนธรรมการเมองการ
ปกครอง สกลชางญวนทหอแจกวดหลวงปากเซ
แขวงจำาปาสกสปป.ลาว
ยงถกใชเปนสญลกษณของเจานายเชอพระวงศชนสงทของลาว
ดงเชน ของใชสวนพระองคเสดจเจาบญอมณจำาปาศกดจะม
ตราชางสามเศยรประทบ(รวมถงทหนาบนสมวดทงศรเมอง)เปน
สญลกษณ (ศรกาญจน ดจจานทศน และคณะ, 2553 : 186)
นอกจากนยงพบคตการทำาชางสามเศยรทแสดงความหมายของ
ความเปนรฐชาตของเสนเขตแดนแทนอาณาจกรลานชางทเคย
แบงออกเปน3สวนคอหลวงพระบางเวยงจนทนและจำาปาสก
โดยในงานชางญวนแถบแขวงจำาปาสกแมแตในสวนชอฟากลาง
สนหลงคาอยางทหอแจกวดพระพทธบาททปากเซแขวงจำาปา
สก (เสา รงส, สมภาษณ : 2549)และพนทใกลเคยงเชนเมอง
อำานาจเจรญอบลราชธานขณะทพนทอนๆไมพบคตดงกลาวใน
อสานมรปแบบสหนาทสะทอนปรากฏการณทางการเมองอยาง
นาสนใจดงศาสนาคารประเภทสมในแถบมกดาหารนครพนม
มการนำารปพานรฐธรรมนญมาใชอยทสวนประธานทสหนา
โดยเฉพาะสกลชางญวน โดยแสดงนยยะทางการเมองโดย
ตองการสอสารกบชาวบาน วาประเทศชาตไดเปลยนเขาสยค
ใหมทมรฐธรรมนญไดรบเลอกใหเปนสอแทนความหมายดง
กลาวดงทปรากฏอยตามแสตมปเขมกลดและทสำาคญทสดคอ
อนสาวรยประชาธปไตย (ชาตรประกตนนทการ,2550 :302)
ดงปรากฏอยทสมวดโพธศรวทยาลย บานเอยนดงต.นำาเทยง
อ.คำาชะอ จ. มกดาหารอนเปนพนททมการเคลอนไหวทางการ
เมองภาคประชาชนทสำาคญอกแหงหนงในอสาน และในชวง
พ.ศ.2480-2500กลมชางญวนในแถบอสานใตมการปรบตวดา
นรปแบบโดยออกแบบมความเปนไทยมากขนโดยเฉพาะสวนห
นาบนมการนำารป เทพพนมอยางภาคกลางมาใช(หนวยอนรกษ
สงแวดลอมศลปกรรมทองถนจงหวดอบลราชธาน, 2541:27)
รวมถงรปเสมาธรรมจกรซงเปนตรากระทรวงศกษาธการซงกรม
การศาสนากขนตรงตอโครงสรางการบรหาร ควบคกบคตนยม
ในการทำารปสญลกษณชางสามเศยรซงเปนสญลกษณะศลปะ
ลานชาง(สจตตวงษเทศ,2549:112)
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 55
(2)ห�งหงส เปนสวนตกแตงปลายไมดานลางของ
ปานลมโดยวางอยบนบาระหวางแปหวเสากบเชงกลอนโดย
ในสปป.ลาวนยมเรยกองคประกอบสวนตกแตงนวาตนดอก
ปานลม หรอดอกปานลม (สมมณประทมไชย,2545:155)
สวนในบรบทอสานนยมเรยกวากานดก ทมลกษณะเปนกนก
หวมวน(วโรฒศรสโร, 2536 : 377)หรอทภาคเหนอของไทย
เรยกวาหางวน โดยนยมทำาอย 2 รปแบบคอ1.แบบหวน�ค
2.แบบล�ยกนกหวกลมซงศาสนาคารประเภทสมวหารหอ
แจกนยมทำาเปนแบบหวนาคเปนสวนใหญขณะทหอไตรและ
วหารบางแหงมการทำาหางหงสแบบกานดกอยางกนกหวมวน
ดงมตวอยางอยท หอไตรหนองขหลเมองอบลหรอ หอไตรวด
สระไตรนรกษเมองยโสธรและวหารวดมโนภรมยเมองมกดาหาร
โดยหางหงสลาวและอสานไมนยมทำาเปนรปแบบนาคเสยวท
เปนโครงรปของนาค3เศยรซอนกนโดยรปแบบดงกลาวเปนหาง
หงสสายสกลชางหลวงกรงเทพฯขณะทชางพนถนอสานและลาว
นยมทำาเปนหางหงสในลกษณะแบบหวนาคตามคตนยมทองถน
มทงลดทอนรายละเอยดและเสรมเตมแตง กลมชางพนเมอง
ของอสานทโดดเดนมากคอ กลมเมองอบลดงทปรากฏอยทหอ
แจกวดศรอบลซงมการสะบดปลายหงอนทดพลวอกทงการทำา
ปากนาคลกษณะอยางปากคม ซงพบอยในเมองอบลเทานน
โดยเฉพาะแถบอำาเภอเมองทเปนกลมชางพนเมองสวนในกลม
ชางญวนองคประกอบสวนนจะเปนฝมอชางทองถนนนๆและยง
มการทำาหางหงสดวยการแกะฉลบนสงกะสของชางพนบานใน
แถบเมองนครพนมเชนหอแจกวดกณฑศรรารามอ.นาแกเมอง
นครพนมเปนตน
ภาพท 18 หางหงสหวนาคสกลชางพนบาน
สมวดศรโพธชย เมองเลย
ภาพท 19 หางหงสหวนาคสกลชาง
พนเมองหอแจก วดศรอบลเมองอบล
ภาพท 20 หางหงสแบบพนเมองแบบกานดก
หอไตร หนองขหลเมองอบล
(3)โหงว เปนภาษาถนไทยลาวซงเขยนอยหลายแบบ
โดยในลาวจะเขยน โง (สมมณประทมไชย,2545:155)และ
นกวชาการไทยจะเรยกและเขยนวา โหง หรอ โหงว (สมชาย
นลอาธ, สมภาษณ : 2554 )โดยภาคกลางเรยกสวนนวาชอฟา
เปนองคประกอบสวนยอดปลายสดสวนไมแปนลมสวนดานสกด
ดานหนาและดานหลงททำาหนาทชวยยดสวนปลายไมแปนลม
และตอบสนองสนทรยภาพความงามทมนยยะแหงลทธความเชอ
ผานรปสญญะตางๆโดยอสานและลาวนยมทำาอย2รปแบบคอ
1.แบบหวนาค 2.แบบลกกรงไมกลง 3.แบบชอฟาปานลม
(ราชสานกกรงเทพฯเรยก ชอฟามอญ)โดยมวสดทงทเปนไม
และปนปนโดยอสานและลาวสวนใหญนยมใชรปแบบหวนาค
เปนสวนใหญทงนนาคในกลมวฒนธรรมไทยลาวหวนาคจะไม
นยมทำาเปนแบบปากปลาหรอปากครฑและหวนกเจา(รปแบบ
ดงกลาวเปนอตลกษณสกลชางลมนำาเจาพระยา)โดยนาคใน
สกลชางหลวงลาวนยม ทำาแบบทงลดทอนและแบบทรงเครอง
ทตกแตงอยางวจตร โดยถาเปนกลมชางพนเมองนยมทำาลาย
วนแลนปกอยบนสนหลงคาหรอปนหลบหลงคาเปนตวเชอมตอ
ระหวางโหงวกบชอฟากลางสนหลงคา(ทำาหนาทคลายบราล
ทรบแบบอยางมาจากศลปะขอม ) โดยโหงวสกลชางพนเมอง
แถบเวยงจนทนจะยกคอนาคสงรวมถงการสะบดปลายปากและ
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255356
หงอนนาคทดพรวไหวเปนอสระสำาหรบอสานรปแบบของโหงว
ทดโดดเดนคอกลมชางพนเมองอบลทสะบดปลายหงอนรวม
ถงลกษณะปากนาคแบบปากคมทกวางแหลมและทสำาคญคอ
นยมการทำาปกซงถอไดวาเปนคณลกษณะพเศษของกลมชาง
พนเมองอบลสวนในกลมชางญวนจะเปนลกษณะของนาคคอน
ขางแขงแบบงานเครองคอนกรตซงจะไมออนหวานอยางงานไม
โดยสวนชอฟาแบบลกกรงไมกลง เปนสวนตกแตงทพบมาก
ในเฮอนอสานยคหลงโดยเปนวฒนธรรมนำาเขาจากกรงเทพฯท
นยมใชกบเฮอนขนมปงขงตอมาภายหลงชางทองถนไดนำามา
ใชกบศาสนาคารเปนจำานวนมากเชนหอไตรวดบานหวาจงหวด
ขอนแกนหอแจกวดพระเหลาเทพนมตรจงหวดอำานาจเจรญโดย
รปแบบดงกลาวมงเนนในเรองความงามมากกวาแสดงสญญะ
ทางความเชออยางลกษณะของหวนาคและแบบชอฟาแปน
ลมเปนตน
ภาพท 21 โหงวหอแจกสกลชางญวน
วดหลวงปากเซ แขวงจำาปาสก
ภาพท 22 โหงวสมวดสสะเกดสกลชาง
พนเมองเวยงจนทน สปป.ลาว
ภาพท 23 โหงว นาคปากคมสกลชาง
พนเมองอบล หอแจกวดศรอบล
เมองอบล
(4) ชอฟ� เปนชอเรยกสวนตกแตงบรเวณกลางสน
หลงคาของศาสนาคาร ในอสานนยมเรยกวาชอฟาหรอภาษา
เกาเรยกผาสาดหรอปราสาท(วโรฒศรสโร,2536:377) ทงน
ตำาแหนงทตงของชอฟาอสานและลาวจะอยบรเวณกงกลาง
ของสนหลงคาชนสงสดเหมอนกน ซงเรยกไมตรงกบความ
หมายของชอฟาทรบรกนในวฒนธรรมสวนกลางซงอยบนยอด
จวสามเหลยมตรงรวบจอมปานลมซงในภาษาถนไทยลาวเรยก
สวนนวาโหงวดงทไดกลาวมาแลว ทงนลาวนยมเรยกวาสวน
ตกแตงกลางสนหลงคานวาชอฟา หรอจอมปราสาทและสต
ตะบรพนกเรยก(สมมณประทมไชย,2545:155)โดยชอฟาจะม
หนงเดยวตอหนงศาสนาคาร(แตในสบสองปนนามมากกวาหนง
ชอฟา)ทงนพบวา“ชอฟา”ทงอสานและลาวมการใชกบศาสนา
คารอนๆดวยโดยมไดจำากดเพยงแคสมวหารเทานนโดยฝงลาว
จะใชวสดหลกเปน งานปนปน ขณะทในอสานชางพนถนจะใช
ไมเปนหลกโดยมการใชปนปนเฉพาะในกลมชางญวนซงพบอย
ในแถบจ.มกดาหารจ.นครพนมจ.หนองคายจากการศกษาพบ
วาในสปป.ลาว นยมการทาชอฟามากกวาในอสานแมแต
วหารเกาวดหลวงเมองอบลทสถาปนาโดยเจาเมองคนแรกกยง
ไมพบการทำาชอฟากลางสนหลงคา โดยทงนจะมตำาแหนงทตง
บรเวณกลางสนหลงคาเหมอนกน แตความตางของรปแบบ
ระหวางอสานกบลาวอยท อสานมรปทรงแบบแทงๆ โดด ๆ
อนเดยวหรอแผงไมแกะสลกเลกๆไมนยมทำาสวนบรวารโดยม
ลกษณะคลายธาตไมโดยมตวกาบกนกเปนสวนตกแตงสวนยอด
เหลานนเปนปกยอด4ดานคลายนพศลทเปนอทธพลศลปะขอม
โดยชางอสานนยมทำายนออกมาเปนแฉกมากกวาการทำาเปนแผง
สามเหลยมอยางลาวซงรปแบบดงกลาว (ยอดนพศล) ยงปรากฏ
เปนทนยมในสวนยอดธรรมาสนในอสาน และสปป.ลาวอกดวย
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 57
เอกลกษณชอฟาลาว คอ วสดนยมใชปนปนตกแตง
ประดบกระจกสหรอลงรกปดทองลองชาด รปทรงสามเหลยม
แบบทสะทอนคตความเชอเรองของศนยกลางจกรวาลอนม
เขาพระสเมรเปนศนยกลางมปราสาทไพชยนตอนเปนทสงหสถต
ของพระอนทรเทวราชา (สนต เลกสขม, 2546 : 78)ตงอยบน
สนหลงคาทสงสดยอดองคกลาง โดยมลกษณะเปนแทงๆขนาด
ลดหลนแบบเรอนปราสาทยอดธาตบวเหลยมยอสวนโดยมซม
คหาประดษฐานพระพทธรป ขนาบอยดานขางลดหลนเปนรป
ปราสาทบนยอดเขาบรวารทเรยกวา “สตตบรภณฑ” โดยคำา
วาสตต หมายถง เจด สวนคำาวาภณฑ มาจากรากศพทเดม
ซงโบราณเรยกบรภณฑ ซงกหมายถงสงของ รวมๆกนกเลย
เรยกวาสงของทงเจด หมายถงภเข�ทงเจด ทตงรายลอม
เขาพระสเมรทซงเปนสวรรคทประทบของพระอนทรเปนการ
ตความตามลกษณะรปทรงสณฐานถาตความเชอมโยงกบหลก
ธรรมคำาสอนกอธบายไดวาเปนโพธปกขยธรรมหรอธรรมท
จะเขาสความเปนพทธะหรอความรแจงซงมอย๗ ประการ
คอ๑.สตความระลกได ๒.ธรรมวจย การวเคราะหหลกธรรม
คำาสอน ๓.วรยะความเพยร ๔.ปต ความพอใจอมใจ ๕.ปสสทธ
ทำาใจได ๖.สมาธ ความมนคงในจต ๗.อเบกขา การวางเฉยหรอ
ปลอยวาง(มาณพมานะแซม,2542:6758-6761)โดยจานวน
การลดหลนของรปสญลกษณแหงชอฟานยงมคำาอธบายเชง
สญลกษณมตแหงฐานานศกดของงานชางไดวาถาจำานวนยอด
ม 17 ยอดแสดงวาเปนวดหลวงทกษตรยหรอเจามหาชวต
เปนผสรางหากนอยกวา 17ลงมาจะเปนเชอพระวงศลาดบ
รองลงมาเปนเจาศรทธาหรอผสราง (ศรณย บญประเสรฐ,
2548:34)โดยในแถบลาวตอนลางพบวาศาสนาคารสวนใหญ
ภาพท 24 ชอฟาสกลชางพนบาน
วดศรบญเรอง แขวงคามวน สปป.ลาว
ภาพท 25 ชอฟาสกลชางพนเมองรปซายหอแจกวดศร
จอมพลมกดาหารรปขวาหอไตรวดสระไตรนรกษยโสธร
ภาพท 26 ชอฟาสกลชางพนเมอง
เวยงจนทน วดองคตอ สปป.ลาว
นยมทำาชอฟาเปนลกษณะพระซมโขง มากกวาจะทาเปน
แผงแบบลกษณะสตตภณฑราวเทยนอยางหลวงพระบาง
หรอเวยงจนทน ในกลมชางญวนแถบจำาปาสกมการใชรป
สญลกษณทางการเมอง เชน รปชางสามเศยร ทแทนความ
หมายของอาณาจกรลาวทงสามอาณาจกรเพอแสดงความเปน
รฐชาตผานงานชางทางศาสนาดงทปรากฏทยอดชอฟาหอแจก
วดพระพทธบาทเมองปากเซแขวงจำาปาสก(เสารงส,สมภาษณ
:2549)โดยคตการทำาชอฟากลางสนหลงคานยงพบในศลปะพมา
และสบสองปนนารวมถงหอกวานศาสนาคารของกลมลาวเทง
โดยในสกลชางพนบานทงอสานและลาว มการทำาชอฟาดวย
วสดอนๆ นอกเหนอจากปนปนและไมแกะสลกเชนมการใชวสด
ประเภทโลหะอยางสงกะสมาตกแตงลวดลายฉลเปนรปทรงจอม
แหเชนในอสานพบอยทวดกณฑศรรารามอำาเภอนาแกจงหวด
นครพนมและของสปป.ลาวพบอยทวดมหาชยแขวงคำามวนทใช
ถวยชามสงกะสและหลอดไฟฟามาประยกตทำาเปนชอฟาประดบ
ตกแตงในองคประกอบสถาปตยกรรมทหอแจกเปนตน
4. สรปลกษณะรวม ในเชงช�งระหว�งไทยอส�น
กบ สปป.ล�ว
4.1มตำาแหนงทตงแหงรปแบบฉนทลกษณขององค
ประกอบสวนประดบตกแตงแบบอยางเดยวกนโดยเฉพาะใน
ไตรภาคของทงสวนฐานสวนตวเรอนสวนยอดแตกตางกนเพยง
ขนาดรปทรงและรายละเอยดรปแบบทางศลปะสกลชาง
4.2มตทางภาษาชอเรยกองคประกอบสวนตกแตง
ตางๆทใกลเคยงกนดวยมภาษาในวฒนธรรมเดยวกน
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255358
4.3พนทในบรบทของลาวตอนลางมลกษณะแบบสาย
สกลชางพนบานพนเมองและบางสวนมอทธพลศลปะจากราช
สำานกกรงเทพฯและสกลชางญวนรวมสมยเหมอนกบทางอสาน
4.4กลมชางพนเมองทงของ สปป.ลาวและอสานม
การบรณาการทงวฒนธรรมราชสำานกลานชางและราชสำานก
กรงเทพฯรวมถงสายสกลชางญวน
4.5มระบบความเชอตอกรอบแนวคดเรองนาคาคต
ทเขมขนในเชงชางเหมอนกนดงทปรากฏอยในรปสญญะใน
เชงชาง
5.สรปลกษณะเฉพ�ะถน ในเชงช�งกบวถวฒนธรรม ระหว�ง ไทยอส�นกบสปป.ล�ว
ลกษณะ อส�น ลกษณะล�ว (สปป.ล�ว)
1.สายสกลชางพนบานถอเปนวฒนธรรมงานชางกระแส
หลกโดยมกลมชางพนเมองสายราชสำานกเวยงจนทน
และกรงเทพฯเปนกระแสรองตามปจจยตวแปรทางสงคม
การเมอง
1.สกลชางราชสำานกเวยงจนทนเปนวฒนธรรมกระแสหลกท
มขนบจารตทเขมขนสวนตอนลางมรปแบบวฒนธรรมแบบ
พนบานพนเมองรวมถงสกลชางญวน
2.มการเปลยนแปลงในรปแบบรวดเรวกวาโดยเฉพาะ
เงอนไขปจจยตวแปรทางการเมองโดยเฉพาะวฒนธรรมจาก
กรงเทพฯในฐานะศนยกลางแหงระบบรฐชาต
2.การปรบเปลยนในเรองรปแบบและรสนยมทางศลปะ
เคลอนไหวเปลยนแปลงชากวาดวยเปนลกษณะสงคมปด
จากระบบการเมองการปกครองทตางกน
3.มความเรยบงายทแฝงความเปนตวของตวเองสง โดย
เฉพาะความคดสรางสรรคอยางนอกกรอบแบบวถชาวบาน
ทเนนการพงพาตนเองผสมผสานเขากบสงคมชมชนและ
ธรรมชาตอยางสมดล
3.ลวดลายมแบบแผนฉนทลกษณอยางชางหลวงโดย
เฉพาะลกษณะตวกนกลายผกกดทเชอมโยงจากวฒนธรรม
เขมรของสายสกลกลมชางหลวง
4.มอสระและมการบรณาการทางวฒนธรรมสงกวาดวยเปน
สงคมแบบชาวบานทมเอกลกษณสำาคญในเรองของความ
เสมอภาคฐานะสงคมไมแตกตางกนมากดงทศลปะญวน
มอตลกษณเฉพาะตนสงกวาทปรากกฏอยในสปป.ลาว
4.มอทธพลศลปะจากภายนอกผานตวแปรทางการเมอง
โดยเฉพาะศลปะสยาม,ศลปะฝรงเศส,ศลปะญวน
6.บทสรป
อสานและลาว มการถายมาเทไป ในวฒนธรรม
งานชางดานรปแบบของกนและกนอยในทกกลมสกลชาง โดย
อสานจะมรปแบบลกษณะพนบานเปนวฒนธรรมกระแสหลกซง
สมพนธกบกรอบแนวคดทางสงคมทวา หวเมองอสานในสมย
โบราณเปนบานเมองทขาดกษตรย และคอนขางเปนอสระ
จากอานาจการปกครองของเวยงจนทนและอยธยา (ปรชา,
2532:48)ดงนนศลปะงานชางอสาน จงโดดเดนทความเปน
ตวของตวเอง สะทอนใหเหนถงลกษณะโครงสรางสงคม
แบบเสมอภาค ทมความเปนกนเองมากแตกตางจากสงคมท
มกฎเกณฑหรอถกครอบงำาอยางภาคกลาง (ศรศกรวลลโภดม,
2526:81-84)ขณะทสปป.ลาวแถบเวยงจนทนจะเปนศนยกลาง
แหงสายสกลชางราชสำานกลานชางแตพนทลาวตอนลางพบวา
เปนกลมสกลชางพนบานและชางญวนเปนวฒนธรรมงานชาง
กระแสหลกโดยเฉพาะในเขตตวเมองหากเปนพนทนอกเมองจะ
เปนกลมวฒนธรรมขาหรอกลมลาวเทงทเปนกลมชนพนเมอง
ในแถบลาวตอนลางทยงคงสบทอดวถจารตอยางสงคมชนเผาท
นบถอผ ไมใชนบถอพระพทธศาสนาอยางในสมยหลง (สมชาย
นลอาธ, สมภาษณ : 2554 ) ดานคตความเชอพบวาใชกรอบ
แนวคดเรองนาคาคต แฝงอยในทกมตการสรางสรรคเหมอนกน
ทเชอมโยงกบตำานานพนเมองเรองนาค ทมนยยะคอ1)นาคเปน
สญลกษณของกลมชนดงเดม2)นาคเปนสญลกษณของเจาแหง
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 2553 59
ดนและนำา3)นาคเปนลทธทางศาสนา(ศรศกรวลลโภดม,2546:
12)ซงแสดงใหเหนถงการบรณาการของระบบความเชอทองถน
ทมการผสมผสานทงวฒนธรรมหลวง-ชาวบานทเชยวชาญงาน
ไม ทงสายสกลลมนำาเจาพระยาและลมนำาโขง รวมถงสกลชาง
ญวนทมความเชยวชาญดานงานปนดวยรปแบบศลปะจนและ
ฝรงเศสดงนนศาสนาคารหนงๆจงมใชการผกขาดของสกลชาง
ใดสกลชางหนงทงหมดไมหากแตเปนการบรณาการศาสตรและ
ศลปของชางอนหลากหลายสกลชางทงทางตรงและทางออมไม
วากรอบแนวคดหรอวธปฏบตโดยองความเปนปจจบนขณะใน
มตตางๆ โดยศาสนาคารทมรายละเอยดสวนตกแตงมากสดคอ
สมสวนทมตวอยางใหศกษาไดนอยสดจะเปนกลมหอไตรและ
วหาร ทงหมดลวนมตวแปรคอการเคลอนไหวของศลปวทยา
การและการเมองตลอดจนการคาขายแลกเปลยนทสงอทธพล
ตอการปรบเปลยนรปแบบหนาตางานชางและรสนยมทาง
ศลปะ ซงตอกยำาใหเหนถงสายสมพนธทางวฒนธรรมแหงอดต
สมยจนถงปจจบนขณะของผคนสองฟากฝงโขงทงไทยอสาน
และสปป.ลาว
กตตกรรมประก�ศ
บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธ หลกสตร
ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาออกแบบผลตภณฑ คณะศลป
ประยกตและการออกแบบมหาวทยาลยอบลราชธาน ปการ
ศกษา 2553โดยม รศ.วชต คลงบญครอง เปนอาจารยท
ปรกษาและขอระลกถงแดรศ.ดร.วโรฒ ศรสโรและผศ.สมช�ย
นลอ�ธทกรณาใหขอชแนะอนเปนประโยชนตอการศกษาครงน
ตงแตแรกเรม
เอกส�รอ�งอง
ขจดภยบรษพฒน.2521.ญวนอพยพ.กรงเทพฯ:สำานกพมพ
ดวงกมล.
ชาตร ประกตนนทการ. 2550. ก�รเมองและสงคมในศลปะ
สถ�ปตยกรรมสย�มสมย ไทยประยกต ช�ตนยม.
กรงเทพฯ:โรงพมพมตชนปากเกรด.
มาณพมานะแซม, 2542 เลม 13 “สตตภณฑ”ส�ร�นกรม
วฒนธรรมไทย ภ�คเหนอ. กรงเทพฯ : มลนธ
สารานกรมวฒนธรรมไทยธนาคารไทยพาณชย.
น.ณปากนำา. 2538. สย�มศลปะ จตรกรรม และสถปเจดย.
กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ.
________.2543.หนาบน.กรงเทพฯ:ดานสทธาการพมพ.
บนเรงบวสแสงประเสด. ปะหวดส�ดศลปะและสะถ�ปดตะ
ยะกำ�สมล�ว เลม 1 สปป.ลาว:กะทรวงแถลงขาว
และวดทะนะทำา,มปป.
บนเลงเวนวลาวง. 2001. รวมผลง�น ศลปะล�ยล�ว.สปป.
ลาว:โรงพมพนะคอนหลวงเวยงจนทน.
ปลดา สะหวดวง. 1988.ศลปะล�ยล�วโบร�ณหลวง
พะบ�ง. สปป.ลาว : สถาบนคนควาศลปวฒนธรรม
แหงชาตสปป.ลาว.
ปรชาพณทอง ,เอกส�รสมมน�วช�ก�รเรอง อบลร�ชธ�น
คว�มสำ�คญท�งประวตศ�สตรและวฒนธรรม
อบลราชธาน2532:วทยาลยครอบลราชธาน.
สมมณ ประทมไชย. 2545. การศกษาเปรยบเทยบสถา
ปตยการรมวหารลานนา-ลานชาง กรณศกษา
เชยงใหม-หลวงพระบาง ในว�รส�รวช�ก�ร คณะ
สถ�ปตยกรรมศ�สตร 2544 ส�ระศ�สตร .
กรงเทพฯ : ร�ม�ก�ร
พมพ.
วารณ ภสนาม. 2539.ร�ยง�นวจยเทคโนโลยก�รกอฐใน
ศ�สน�ค�ร อ�ค�รพกอ�ศยและอ�ค�รพ�ณชย
กรณศกษ� : หนองค�ย นครพนม มกด�ห�รและ
ยโสธรเอกสารอดสำาเนาคณะสถาปตยกรรมศาสตร
มหาวทยาลยขอนแกน.
วชตคลงบญครอง.สถ�ปตยกรรมพนถนอส�น อ�ค�รท�ง
ศ�สน�,มปป.เอกสารอดสำาเนา.คณะสถาปตยกรรม
ศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน.
วมลสทธ หรยางกร และคณะ. 2544. “ประวตศาสตร
สถาปตยกรรมพนถน” ในสถ�นภ�พผลง�นท�ง
วช�ก�รส�ข�สถ�ปตยกรรมในประเทศไทย .
กรงเทพฯ:บรษททซจ.
วโรฒ ศรสโร. สถ�ปตยกรรมกลมชนในส�ยวฒนธรรม
ไต-ล�ว. เอกส�รอดสำ�เน� มปป ,มปพ.
________.2536.สมอส�น.กรงเทพฯ:บรษทเมฆาเพรส.
________. 2540. ฮงผง ในหล�กรสภมธรรมนฤมตกรรม
อส�นสถ�ปตยกรรมอส�น. ขอนแกน : คณะ
สถาปตยกรรมมหาวทยาลยขอนแกน.
ว า ร ส า ร ว ช า ก า ร
คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
ปท 9 ประจำ�ป 255360
ศรกาญจนดจจานทศนและคนอนๆ.2553.ร�ชวงศจำ�ป�ศกด
ประวตศ�สตรในร�ชสำ�นก.กรงเทพฯ:ทรปเพล
เอดดเคชน.
ศรศกรวลลโภดม.2525.“การสลายตวของศลปะพนบานไทย
ในปจจบน”ใน พนบ�น พนเมอง.กรงเทพฯ:โรง
พมพเรอนแกวการพมพ.
________.2546.“อสานและลาว”ในแองอ�รยธรรมอส�น.พมพ
ครงท4กรงเทพฯ:บรษทพฆเณศพรนตง.
ศรณย บญประเสรฐ. 2548. คมอนำาเทยวหลวงพระบาง.
กรงเทพฯ:สำานกพมพสารคด.
สมคด จระทศนกล. 2546. คตสญลกษณและคว�มหม�ย
ของประตหน�ต�งไทย.กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตง
เซนเตอร.
ส.พลายนอย. 2532.สตวหมพ�นต. กรงเทพฯ : แสงสงห
การพมพ
สงวนรอดบญ.2545. พทธศลปะล�ว.กรงเทพฯ:โรงพมพ
เดอนตลา.
________. 2530. หนงสอง�นศพสงวน รอดบญ ณ.วดเมร
วดมกฏกษตรยารามกรงเทพฯ
________. 2518. ศลปกบมนษยพมพครงท 2.กรงเทพฯ :
โรงพมพการศาสนา
สจตต วงษเทศ. 2541.วถทรรศนล�วในชมชนสองฝงโขง
เอกสารประชมวชาการมหาวทยาลยมหาสารคาม
อบลราชธาน:ศรธรรมออฟเซท.
________.2552.(สย�มประเทศไทย)กรงเทพฯ:หนงสอพมพ
มตชน.
________..2549ชอบ�นน�มเมองจงหวดอำ�น�จเจรญ..
กรงเทพฯ:เรอนแกวการพมพ
________.บรรณาธการ 2538 มกด�ห�รเมองมกแมนำ�โขง
กรงเทพฯบรษทพฆเณศพรนทตง
สนตเลกสขม.2536. ร�ยง�นสำ�รวจศลปะล�วในประเทศไทย
:โครงก�รวจยศลปะล�วในประเทศไทย ปท 1
เอกสารอดสำาเนา.
สภทรดศดศกล,หมอมเจา.แปล.2543.ศลปะลาวอางถงใน
ประวตศ�สตรศลปะประเทศใกลเคยง. กรงเทพฯ:
เรอนแกวการพมพ.
สมมณ ประทมไชย. 2545. ก�รศกษ�เปรยบเทยบ
สถ�ปตยกรรมวห�รล�นน�-ล�นช�ง กรณศกษ�
เชยงใหม-หลวงพระบ�งใน ว�รส�รวช�ก�ร
คณะสถ�ปตยกรรมศ�สตร ส�ระศ�สตร 2544
กรงเทพฯ : ร�ม�ก�รพมพ
ปราณ วงษเทศ. 2543. สงคมและวฒนธรรมในอษ�คเนย.
กรงเทพฯ:เรอนแกวการพมพ.
หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรมทองถนจงหวดอบลราชธาน.
มปพ. สถ�ปตยกรรมอบลร�ชธ�น.
อบลราชธาน:ยงสวสดออฟเซท.ขอมลสมภาษณ
เสา รงส ชางญวนอาย 86ป ผสรางหอแจกวดพระพทธบาท
เมองปากเซแขวงจำาปาสกสปป.ลาว
สมภาษณเมอวนท26มกราคม2549
สมชายนลอาธ. นกวชาการอสระดานศลปะและวฒนธรรม
อสานสมภาษณเมอวนท15กมภาพนธ2554.
สวไล จนทะวงหวหนาฝายวฒนธรรมแขวงเซกองสปป.ลาว
สมภาษณเมอวนท2ธ.ค2549.
