แผนการสอนบทท7 (3 คาบ)

ความคดรวบยอด

การเรยนรคอ การเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางถาวรซงเกดจากประสบการณหรอการฝกหด การท

เราสามารถทำางาน เรยนหนงสอหรอทำากจกรรมอนๆ ทเราชอบไดเพราะเรามการเรยนร โดยเฉพาะในสงคม ปจจบนเปนสงคมทมการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยอยางรวดเรว เราจำาเปนทจะตองเรยนรสงตางๆ เพมมาก

ขนเพอใหสามารถปรบตวไดทนการเปลยนแปลงของสงคมและสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข

จดประสงคการเรยนร

1. อธบายความหมายและบอกความสำาคญของการเรยนรได

2. อธบายการเรยนรตามแนวทฤษฎการเรยนรการวางเงอนไขแบบคลาสสกได3. อธบายการเรยนรตามแนวทฤษฎการเรยนรการวางเงอนไขแบบการกระทำาได4. อธบายการเรยนรตามแนวทฤษฎการเรยนรโดยการสงเกตได5. อธบายการเรยนรตามแนวทฤษฎการเรยนรทางพทธปญญาได

6. สรปและเปรยบเทยบทฤษฎการเรยนรแบบตางๆ ได

เนอหาวชา

เอกสารประกอบการสอนบทท7 การเรยนร กจกรรมการเรยนการสอน

1. ใหนกศกษาชวยกนยกตวอยางพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร 2. ใหนกศกษาชวยกนนยามวา การเรยนรคออะไร

3. ใหนกศกษาชวยกนคดวาการเรยนรเกดขนมาไดอยางไร4. สรปประเภทการเรยนรตางๆ ทนกศกษาตอบมา

5. บรรยายในหวขอ การเรยนร

6. ใหนกศกษาชวยกนอภปรายวาพฤตกรรมทพงปรารถนาเกดขนมาไดอยางไรและพฤตกรรมทไม พงปรารถนาเกดขนมาไดอยางไร โดยใชความรในเรองการเรยนรทเรยนมาอภปราย

7. ใหนกศกษาทำาแบบฝกหดทายบทสอและอปกรณการสอน

1. แผนใสประกอบการสอน2. เอกสารประกอบการสอนบทท7 การเรยนร 3. แบบฝกหด

151

การเรยนร

(Learning)

การวดและประเมนผล

1. สงเกตความสนใจในการเรยน2. การอภปรายแสดงความคดเหน3. ตรวจแบบฝกหดทายบท

บทท7การเรยนร

(Learning) เรามการทำากจกรรมตางๆ มากมายในแตละวนเชน ตนเชาขนมาเราอาบนำาแตงตว เราเดนทางมา

มหาวทยาลย เขาฟงการบรรยายถกหอง เดนไปหองสมดโดยไมตองคด อานหนงสอไดอยางสบาย ทกทาย กบเพอน รบประทานอาหาร เลนกฬากบเพอน เดนทางกลบบาน อาบนำาทานขาว ทำาการบานไดอยางถกตอง

ฯลฯ ทานเคยคดบางไหมวาเราสามารถทำาสงเหลานไดอยางไร เมอทานเปนเดกเลกๆ อยทานยงไมสามารถทำาสงเหลานได เมอเวลาผานไปทานสามารถทำาสงตางๆ

ไดมากยงขน กระบวนการทอยเบองหลงการเปลยนแปลงจากการยงไมสามารถทำาไดมาเปนการมความ

สามารถทำาไดน เรยกวาการเรยนร (Learning) การเรยนรหมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรม

อยางถาวรซงเกดมาจากประสบการณหรอการฝกหด (Bernstein. 1999 : 149) การเปลยนแปลงนเปนการเปลยนทางอวยวะ ทางสตปญญา ทางสงคมหรอทางอารมณกได เรา อาจเรยนรจากครอบครว สอมวลชน เพอน บคคลทวไปและพฤตกรรมสงคมอนๆ ทเราพบเหน แตบางคน

ทำาพฤตกรรมแปลกๆ ไปเพราะฤทธยา ฤทธแอลกอฮอล พฤตกรรมเหลานไมถอวาเปนการเรยนรเพราะการ เปลยนแปลงพฤตกรรมนนไมถาวร การกระทำาบางอยางเนองจากวฒภาวะกไมถอวาเปนการเรยนรเชน เดก

152

ควำาไดกอนคลาน คลานไดกอนเดน การเปลยนแปลงดงกลาวนไมไดเกดจากการฝกฝนหรอประสบการณ รวมทงนกเรยนทนงฟงครอยในหอง โดยไมไดรอะไรเลย ฟงแบบเขาหซายทะลหขวากไมจดวาเปนการเรยนร

เพราะไมไดเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมอาจสรปไดวาพฤตกรรมทไมไดจดวาเปนผลทเกดจากการเรยนรไดแก

1. พฤตกรรมทตอบสนองตามธรรมชาตหรอทเรยกวา ปฏกรยาสะทอน (reflexes) เชน การกระตกของหวเขา การกระพรบตา การหายใจ พฤตกรรมเหลานมมาแตกำาเนดไมตองฝกฝน

2. พฤตกรรมบางอยางและความสามารถบางอยางทำาขนมาไดหรอถกจำากดใหทำาไม ไดดวยพนธกรรมเชน ปลาวายนำาได นกบนได มนษยบนไมได พฤตกรรมทกลาวมานมผเรยกวาเปนสญชาต

ญาณ (instincts) และพฤตกรรมทเปนผลจากวฒภาวะ (maturation) เชน ลกเปด เดนไดหลงจากฟกออกจากไขแลวระยะหนง ทารกเดนไดเมอถงอายอนสมควร พฤตกรรมเหลานมมาแต

กำาเนดไมตองฝกฝนหรอฝกฝนบางอยางกไมสามารถทำาไดเชน มนษยไมสามารถบนไดถงแมจะฝกฝนอยางไร กไมสามารถบนได แตสามารถวายนำาไดถาไดรบการฝกฝนอยางถกตองเพยงพอ

3. พฤตกรรมทเกดขนชวคราวในระยะเวลาหนงเชน เวลาเหนอยออนเพลย เวลา ปวย เวลาไดรบยาหรอสารเคมททำาใหพฤตกรรมเปลยนไปชวคราวเชน พวกยาเสพตดหรอสารกลอมประสาท

การเรยนรของมนษยมความสำาคญมากตอการดำารงชวตของมนษย เพราะการเรยนร ทำาใหมนษยมพฤตกรรมทสลบซบซอนมากขน โดยเฉพาะในสงคมปจจบนเปนสงคมทมการเปลยนแปลงทาง

เทคโนโลยอยางรวดเรว การเรยนรจงเปนปจจยสำาคญททำาใหมนษยสามารถปรบตวไดทนการเปลยนแปลง ของสงคมและสามารถดำารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข ในบทนจะกลาวถงการเรยนรของมนษยไดแก

การเรยนรการวางเงอนไขแบบคลาสสก (Classical conditioning) การเรยนรการ วางเงอนไขแบบการกระทำา (Operant conditioning) การเรยนรการรคด

(Cognitive Learning) การเรยนรโดยการสงเกต (Observation Learning)

การเรยนรการวางเงอนไขแบบคลาสสกพฒนาโดยนกสรรวทยาชาวรสเซย Ivan P. Pavlov (1849-1936) งานการพฒนาทฤษฎการเรยนรการวางเงอนไขแบบคลาสสกของ Pavlov อาจกลาวไดวาเรมตนจากการท Pavlov ไดสงเกตเหนวาสนขของเขานนมอาการนำาลาย

ไหล เมอไดยนเสยงเดนของเขา นอกเหนอจากการเหนอาหารแลวนำาลายไหล เขาเรยกการสนองตอบเชนน

(นำาลายไหล) วาปฏกรยาสะทอนกลบทางจต (Psychic Reflexes) และตอมาไดเปลยน ชอมาเปน การวางเงอนไขปฏกรยาสะทอน (Conditioned Reflexes)

( สมโภชน เอยมสภาษต. 2536 : 17-29)

153

การเรยนรการวางเงอนไขแบบคลาสสก(Classical conditioning)

รปท 7-1 การทดลองเกยวกบการหลงของนำาลายของPavlov ทมา : Bernstein. 1988 : 246

การพฒนาการวางเงอนไขปฏกรยาสะทอน การวางเงอนไขปฏกรยาสะทอนหรออกนยหนงคอ การวางเงอนไขเพอใหเกดการเรยนรการสนอง

ตอบนนจะตองม

1. สงเราทไมตองวางเงอนไข (Unconditioned Stimulus หรอ UCS) เปนสง

เราทสามารถกระตนใหอนทรยเกดการสนองตอบไดโดยอตโนมตตามธรรมชาต

2. การสนองตอบทไมตองวางเงอนไข (Unconditioned Response หรอ

UCR) เปนการสนองตอบโดยอตโนมต ทเกดจากการกระตนของสงเราทไมตองวางเงอนไข

3. สงเราทตองวางเงอนไข (Conditioned Stimulus หรอ

CS) เปนสงเราท เปนกลาง (Neutral stimulus) ทไมสามารถกระตนใหอนทรยเกดการสนองตอบโดย

อตโนมตไดตามธรรมชาต

4. การสนองตอบทตองวางเงอนไข (Conditioned Response หรอCR) เปน การสนองตอบโดยอตโนมต ทเกดขนจากการวางเงอนไขรวมของสงเราทไมตองวางเงอนไขและสงเราทตอง

วางเงอนไข

หลกในการวางเงอนไขการเรยนร(Acquisition) การสนองตอบนนทำาไดโดยการเสนอ

CS คกบUCS จนกระทงCS สามารถกระตนใหอนทรยเกดการสนองตอบในลกษณะปฏกรยา

สะทอน (CR) ได ซง UCS-UCR เปนปฏกรยาสะทอนแบบไมตองวางเงอนไข สวน CS-CR เรยกวาเปนปฏกรยาสะทอนแบบทตองวางเงอนไข ลกษณะของการวางเงอนไขการเรยนรการสนองตอบนน

สามารถเขยนเปนแผนภาพไดดงน

Phase 1: Before conditioning

Phase 2: During conditioning

+

Phase 3: After conditioning

154

UCS (Unconditioned

UCR (Unconditioned response) CS (Conditioned

Stimulus) (no startled reaction)

CS

UCS

UCR (Unconditioned response)

CS (Conditioned Stimulus)

CR (Conditioned response) (startled

รปท 7-2 หลกในการวางเงอนไขแบบคลาสสคตวอยางเชน

ผงเนอ(UCS) นำาลายไหล(UCR)เสยงกรง(CS) - ผงเนอ(UCS) นำาลายไหล(UCR) เสยงกรง(CS) นำาลายไหล(CR)

กระบวนการวางเงอนไข CS กบUCS นน สามารถทจะวางเงอนไขได 5 ลกษณะดวยกนดงน

1. การวางเงอนไขโดยการยดเวลา (Delayed Conditioning) เปนกระบวนการท

เสนอCS กอนการเสนอ UCS และยตการเสนอ CS พรอมกบ UCS /หรอในระหวางการ เสนอ UCS ซงชวงเวลาขณะทเสนอ CS แลวตามดวยการเสนอ UCS นน ชวงเวลาดงกลาว

จดไดวาเปน การยดเวลาการวางเงอนไข ( รปท 7-3) การวางเงอนไขโดยการยดเวลาเปนกระบวนการวางเงอนไขทมประสทธภาพมากทสด ชวงเวลาทหางระหวางการ

เสนอ CS-UCS เสนอCS

CS เสนอUCSUCS

รปท7-3 การวางเงอนไขโดยการยดเวลา ตวอยางเชน การทคณแมด ( เสนอCS ) ลกชายจอมกวนกอนทจะต (เสนอ UCS )

และยงคงดอยเมอเรมต ซงประสบการณทลกชายจอมกวนไดรบจากการวางเงอนไขดงกลาวน จะทำาใหเขาเกดความกลวทนททคณแมดเขา

2. การวางเงอนไขรองรอย (Trace Conditioning) เปนกระบวนการท เสนอ CS

และยตลงกอนทเสนอ UCS ซงชวงเวลาหลงจากการยต CS กบการเสนอ UCS เรยกวาชวง เวลาของรองรอย ( รปท 7-4) ชวงเวลาทหางระหวางการ

เสนอ CS-UCS เสนอCS ชวงเวลาของรองรอย

CS

155

เสนอUCSUCS

รปท 7-4 การวางเงอนไขรองรอย ตวอยางเชน คณแมขวาจะต (เสนอ CS) ลกชายจอมกวน และการขนนไดยตลงกอนทจะม

การต ( เสนอ UCS ) จากการวางเงอนไขในลกษณะดงกลาว จะพบวาลกชายจอมกวนไมคอยกลวคำาข

เทาใดนก ยกเวนแตวาชวงเวลาของรองรอย ( หยด CS และเสนอUCS) จะสนมากเทานน

3. การวางเงอนไขพรอมกน (Simultaneous Conditioning) เปนกระ บวนการทเสนอ

CS และ UCS พรอม ๆ กน ( รปท 7-5)

เสนอCSCS เสนอUCSUCS

รปท 7-5 การวางเงอนไขพรอมกน ตวอยางเชน คณพอกลาวหามปราม (CS) ลกชายจอมกวนพรอม ๆกบต (UCS)

ลกชายจอมกวนไปในเวลาเดยวกนดวย ซงการวางเงอนไขในลกษณะนจะทำาใหการกลาวหามปรามตนนมประสทธภาพในการทจะกระตนใหลกชายจอมกวนเกดความรสกกลวนนออนลงมากเมอเทยบกบการวางเงอนไขโดยการยดเวลา

4. การวางเงอนไขยอนกลบ (Backward Conditioning) เปนกระบวน การทเสนอ

UCS และยตลงกอนทจะเสนอ CS ( รปท7-6) ลกษณะการวางเงอนไขแบบยอนกลบนบางครง ถาตองการวางเงอนไขใหเกดความกลว อนทรยทถกวางเงอนไขใหเกดความกลวนนอาจจะไมเกดความกลวได

หากแตอาจจะนำาไปสการพฒนาการตอบสนองอกลกษณะหนงขนมาแทน ไดแกการรสกผอนคลาย

เสนอCSCS เสนอUCSUCS

รปท7-6 การวางเงอนไขยอนกลบ ตวอยางเชน การทเดกถกตแลวจงคอยมาขวาจะต แทนทคำาขวาจะตจะกอใหเกดความรสกกลวกลบ

ทำาใหเดกเกดความรสกผอนคลายขนมาแทน เพราะวาการตนนไดสนสดลงไปแลว

5. การวางเงอนไขเกยวของกบเวลา (Temporal Conditioning) เปนการวางเงอนไขท

156

ไมม CS ใดทเดนชด ในขณะท UCS นนกเกดขนตามชวงเวลานนปกต ( รปท7-7) การวาง เงอนไขทเกยวของกบเวลานน สภาวะทางชวภาพของอนทรยจะทำาหนาทเปน CS แทน ซงลกษณะทาง

ชวภาพของอนทรยนนจะแปรเปลยนไปในแตละวน ( วงจรของการแปรเปลยนภายในเวลา 24 ชวโมงนน เรยกวา Circadian Rhythm) เมอสภาวะภายในรางกายของอนทรยเกดการ

เปลยนแปลงในลกษณะเดยวกน ในแตละชวงเวลาของแตละวนไดเกดขนกอนการเกด UCS สภาวะภายในรางกายกจะกลายเปนตววางเงอนไขใหเกดการตอบสนอง

เสนอUCS เสนอ UCS เสนอ UCS

UCS เวลา

รปท7-7 การวางเงอนไขทเกยวของกบเวลา ตวอยางเชน การทคนเราตงเวลาเอาไววาจะตองรบประทานอาหารเชาเวลา 7.00 น. อาหาร

กลางวนเวลา 12.00 น. และอาหารเยนเวลา 17.00 น. เมอกระทำาเปนกจนสยแลว สภาวะ

ภายในรางกายของบคคลกจะปรบโดยทำาหนาทคลายกบ CS ซงจะกระตนใหบคคลเกดความรสกอยากรบ ประทานอาหาร (CR) ตามเวลาทกำาหนดไว

การหยดยง (Extinction) ในการเรยนรการวางเงอนไขการตอบสนองนน จะเกดขนกตอเมอสงเราทตองวางเงอนไขนน

สามารถทจะกระตนใหเกดการตอบสนองทตองวางเงอนไขแลว แตทวาการตอบสนองทตองวางเงอนไขหลง จากทไดเกดการเรยนรแลวนน อาจจะยตลงไดถามการเสนอแตสงเราทตองวางเงอนไขแตเพยงอยางเดยว

โดยไมมการเสนอสงเราทไมตองวางเงอนไขตามมา ซงปรากฏการณนเรยกวา การหยดยง

ระยะท1 : CS – UCS UCR - CR

ระยะท2 : CS – UCS UCR – CR

ตวอยางเชน การทอนทรยไดเกดการเรยนรทจะนำาลายไหลเมอไดยนเสยงกระดง แตหลงจากนนก ดำาเนนการใหอาหารอยางเดยวโดยไมใหอาหาร ซงเปนการหยดยง อนทรยกคอย ๆ ลดการไหลของนำาลายลง

ถาดำาเนนการหยดยง ( ยตการเสนอUCS เรอย ๆ ) เสยงกระดงกจะไมสามารถกระตนใหอนทรยนำาลาย ไหลไดอกเลย ซงเทากบวาการไหลของนำาลายนนไดถกระงบลง (Inhibition) ดงจะไดเหนจากรป

ท 7-8 การเรยนร การหยดยง

157

วนท1 วนท 2 วนท 3 วนท 4 วนท 5

ความเขม

ของCR

ครงของการทดลอง

รปท 7-8 ภาพทแสดงถงกระบวนการหยดยง

การกลบคนสสภาพเดม (Spontaneous) ภายหลงทอนทรยไดรบการหยดยงไปชวระยะหนงแลว เมอมการเสนอสงเราทตองวางเงอนไข การ

ตอบสนองทตองวางเงอนไขกจะไมเกดขน แตทวาถาทงชวงเวลาไวระยะหนงหลงจากการหยดยง แลว จง

เสนอสงเราทตองวางเงอนไขอกครงหนง ปรากฏวาการตอบสนองทตองวางเงอนไขกจะเกดขน ( รปท 7-8) ซงปรากฏการณลกษณะนเรยกวา การกลบคนสสภาพเดม แตละชวงเวลาทผานไปถาอนทรยเรยนรวา UCS จะไมเกดขนอก การตอบสนองทตองวางเงอนไขกจะลดความเขมขนในการสนองตอบลงจนกระทงไมเกดขนอกเลย

การแผขยาย (Generalization) หลงจากทอนทรยไดรบการเรยนรเงอนไขการตอบสนองแลว ถาสงเราตวอนทมลกษณะคลายคลง

กนกบสงเราทตองวางเงอนไข และยงไมเคยนำามาวางเงอนไขเลย สามารถกระตนใหอนทรยสนองตอบเชน

เดยวกบสงเราทเคยเรยนรแลวนน ปรากฏการณเชนนเรยกวา การแผขยาย Moore (1972) ไดทดลองวางเงอนไขชอคไฟฟาทบรเวณใกลตาของกระตาย ( ใหUCS) เพอใหกระตายนนกระพรบตา

แลวใชเสยงทระดบ 1200 Hz เปนสงเราทตองวางเงอนไข (CS) ทำาการคกนระหวาง CS และ UCS เปนจำานวนกวา 200-300 ครง จากนนเขาเรมทำาการทดสอบการแผขยายโดยการ

ใชเสยงในระดบทตางกน เชน 400 Hz 800 Hz 1600 Hz 2000 Hz ซงเขาพบวาสงเราทใกลเคยงกบ 1200 Hz ซงเปนสงเราทเขาวางเงอนไขไวนนสามารถกระตนให

อนทรยแสดงการตอบสนองไดเชนเดยวกบการใชเสยงในระดบท 1200 Hz เพยงแตวาความเขมของ การตอบสนองนนออนลงเทานน และสงเราทแตกตางจากสงเราเดมจะชวยทำาใหการตอบสนองนนออนลง

มากไปอก ดงนนอาจกลาวไดวา การเสนอสงเราทใกลเคยงกบสงเราทตองวางเงอนไขเดมมากเทาใด ยงจะทำาใหมโอกาสของการแผขยายไดมากขนเทานน

การแยกแยะ (Didcrimination)

กระบวนการทตรงขามกบการแผขยายคอ การแยกแยะ นคออนทรยจะตอบสนองเฉพาะสงเราท ตองวางเงอนไขทไดรบการฝกมาเทานน ตวอยางเชน กระตายทถกวางเงอนไขใหกระพรบตาดวยเสยงทดง

ขนาด 1200 Hz แตถาใหสงเราทเปนเสยงขนาด 800 Hz แลวกระตายไมกระพรบตา แสดงวากระตายนนเกดการแยกแยะแลว ซงการเรยนรการแยกแยะนนมความสำาคญอยางมากตอชวตประจำา

วนของคนเรา เชน คนเราควรจะสามารถแยกแยะไดวางประเภทใดเปนงพษ และงประเภทใดไมมพษ หรอ แยกแยะไดวาสนขพนธใดเหมาะสมทจะนำามาใชในลกษณะใด เปนตน

158

ทฤษฎการเรยนรการวางเงอนไขแบบการกระทำา พฒนาโดยนกจตวทยาชาวอเมรกนชอ

B.F.Skinner (1904-1990) การตอบสนองในแบบของการวางเงอนไขแบบคลาสสค นนเปนไปโดยเจาตวควบคมการตอบสนองโดยตรงไมได สวนการตอบสนองในแบบการวางเงอนไขนนเรา

สามารถควบคมการกระทำาของตนเองได เราทำาอะไรหลายอยางเพราะเรารสกวาการกระทำานนจะใหผลดตอเรา และเราทำาอะไรอยางอนเพอหลกเลยงประสบการณทไมด เราสามารถเปลยนพฤตกรรมของเราไดเมอเราไดรบ

ผลดจากการกระทำา หรอเมอกระทำาแลวเราถกลงโทษ การเรยนรการวางเงอนไขแบบการกระทำาอาจเรยกอก

อยางหนงวา instrumental learning การตอบสนองตอเงอนไขแบบนเรา ตองมการกระทำา (operate) ตอสงแวดลอม กฎของการวางเงอนไขแบบการกระทำาจะอธบายถง

การดดพฤตกรรม (shaping behavior) และการปรบพฤตกรรม (behavior modification) โดยการใชผลของการกระทำาทจะไดรบการเสรมแรงหรอไดรบการลงโทษตามมา

กอนการทดลองการวางเงอนไขแบบการกระทำา เราตองมนใจกอนวาผเรยนมความสามารถเบองตน ในการตอบสนองอยางจำาเพาะไดกอน เชน หนกดคานได นกพราบจกคานได เดกยกมอขนได เปนตน ตอ

จากนนจงนำามาใหเงอนไขเพอใหการตอบสนองจำาเพาะนนเพมความเขมขนหรอเพมอตราความถในการกระทำายงขน

สกนเนอร (B.F.Skinner) ไดทดลองเอาหนไปใสในกลองทดลอง เรยกวา

Skinner box กลองนเปนกลองทปดมดชดเสยงลอดเขา- ออกไมได ภายในมคานอนเลก ๆ และถวยใสอาหาร สงทผทดลองตองการใหหนทถกใสลงไปในกลองทำากคอ การกดคานเพอทจะไดรบอาหาร

ในตอนแรกทหนถกนำาไปใสในกลอง เชน วงไปรอบ ๆ กลอง พยายามปนผนงกลองหรอเกาตวเอง ฯลฯ ใน ทสดหนกดคานโดยบงเอญ ผลทตามมาคอมอาหารเมดเลก ๆ ตกลงมาในถวยอยางอตโนมต หนไดรบเมด

อาหารเปนรางวล หลงจากนนหนกดคานอกและไดรบอาหารอกตอเนองกนไป หนมความสามารถในการกด

คานไดเรวขนและถยงขน การตอบสนองทไมเกยวของอน ๆ หายไป ( สมโภชน เอยมสภาษต. 2536 : 31-46)

159

การเรยนรการวางเงอนไขแบบการกระทำา (Operant Conditioning)

รปท 7-9 Skinner Boxes ทมา : Bernstein. 1988 : 258

การเสรมแรง (Reinforcement) การเสรมแรงคอการทำาใหความถของพฤตกรรมเพมขน อนเปนผลเนองมาจากผลกรรมทตามหลง

พฤตกรรมนน ผลกรรมททำาใหพฤตกรรมมความถเพมขนเรยกวา ตวเสรมแรง

(Reinforcement) ตวเสรมแรงทใชกนอยนนสามารถแบงออกไดเปน 2 ชนด ดวยกนคอ 1. ตวเสรมแรงปฐมภม (Primary Reinforcer) เปนตวเสรมแรงทม

คณสมบตดวยตว ของมนเอง เนองจากสามารถตอบสนองความตองการทางชวภาพของอนทรยได หรอมผลตออนทรย

โดยตรง เชน อาหาร นำา อากาศ ความรอน ความหนาว ความเจบปวด เปนตน

2. ตวเสรมแรงทตยภม (Secondary Reinforcer) เปนตวเสรมแรงทตองผาน

กระบวนการพฒนาคณสมบตของการเปนตวเสรมแรง โดยการนำาไปสมพนธกบตวเสรมแรงปฐมภม เชน คำา ชมเชย เงน หรอตำาแหนงหนาท เปนตน

ผทเรมทำาการศกษาเกยวกบเรองการเสรมแรงคอ ธอรนไดค (Thorndike) นก จตวทยาชาวอเมรกน ธอรนไดคพบกฎบางประการเกยวกบการเรยนรกฎหนงคอ กฎแหงผล (law of

effect) งานของธอรนไดค ทรจกกนดคอ การทดลองเกยวกบแมวในกรงปรศนา (puzzle box) ธอรนไดคนำาแมวมาใสไวในกรง ถาแมวดงเชอกประตกรงจะเปดออกได และเมอแมวหนออกจาก

กรงไดกจะไดรบรางวลคอ ปลาดบ การตอบสนองของแมวคอ การดงเชอกและความพอใจทไดรบการตอบ

สนองนคอ ไดกนปลาหรอไดรบความเปนอสระ แตถาแมวกระตกเชอกแลวถกไฟฟาออน ๆ ดด (ทำาใหเกดความไมสบาย) แทนทจะไดรบปลาดบหรอไดรบอสรภาพ การตอบสนองทถกตองของแมวจะลดลง ในกฎ

แหงผลนธอรนไดคไมไดอธบายถงวาถาตอบสนองแลวผลทเกดขน ไมใชทงความพงพอใจและความไมสบาย ไมพงพอใจ แลวจะเปนอยางไรตอไป จงทำาใหนกจตวทยาสมยตอมาศกษาเกยวกบเรองนเพมขน อยางไร

กตามกฎแหงผลนชวยใหเราคาดคะเนไดวา ผเรยนมแนวโนมทจะตอบสนองซำาอยางเดมอกถาไดรบผลกระทำา ทพงพอใจ และหลกเลยงการตอบสนองหรอมการตอบสนองลดลงถาไดรบผลทไมพงพอใจ

รปท 7-10 Thorndike Box ทมา : Bernstein.1988 : 256

160

การเสรมแรงสามารถดำาเนนการไดใน2 ลกษณะดวยกนคอ

1. การเสรมแรงทางบวก (Positive Reinforcement) คอการเสรมแรงทมผลทำาใหพฤต

กรรมทไดรบการเสรมแรงนนมความถเพมขน คนสวนใหญมกจะเขาในสบสนวาการใหการเสรมแรงทางบวก

และการใหรางวล(Reward) มความหมายเหมอนกน แตทวาความจรงแลวทงสองอยางมความ หมายแตกตางกน การใหการเสรมแรงทางบวกนนเปนการทำาใหพฤตกรรมมความถเพมมากขนในขณะทการ

ใหรางวลเปนการใหตอพฤตกรรมทบคคลทำาสงใดสงหนงตามวาระและโอกาสทสำาคญ โดยไมจำาเปนวาจะตอง ทำาใหพฤตกรรมนนมความถเพมมากขน นอกจากนยงพบวา การใชคำาพดตำาหน หรอการตบคคลใดบคคล หนงกอาจจะเปนการเสรมแรงทางบวกได ถาการกระทำาดงกลาวสงผลใหพฤตกรรมทไดรบการกระทำานนม

ความถเพมมากขน ซงแนนอนคงจะไมมใครมองวา การใหคำาพดตำาหนหรอการตบคคลใดบคคลหนงจะเปนการใหรางวลแกบคคลนน

2. การเสรมแรงทางลบ (Negative Reinforcement) คอการทำาใหความถของพฤต

กรรมเพมขนอนเปนผลมาจากการทแสดงพฤตกรรมดงกลาวนนสามารถถอดถอนจากสงเราทไมพงประสงค ออกไปได สงเราทไมพงประสงคจะเปนตวเสรมแรงทางลบไดตอเมอพฤตกรรมทแสดงออกเพอถอดถอนสง

เราทไมพงประสงคนนเพมขน ตวอยางการเสรมแรงทางลบ เชน การปดหนาตางและประตเพอไมใหไดยน

เสยงดง เสยงดงเปนตวเสรมแรงลบ / เราหลกเลยงการเหนภาพทนาเกยจโดยการหนหนาไปทางอน การ เหนภาพทนาเกยดเปนตวเสรมแรงลบ เปนตน สงทไมพงพอใจเกดกอนทพฤตกรรมจะเกดขน

การกำาหนดการเสรมแรง (Schedules of Reinforcement) วธการใหการเสรมแรงนนมอทธพลตอการทำาใหการตอบสนองเพมขนอกหรอใหลดลง การกำาหนดการเสรม

แรงนนอาจเปนในแบบใหการเสรมแรงอยางตอเนอง คอ ใหการเสรมแรงทก ๆ ครงทมการตอบสนอง หรอ อาจใหการเสรมแรงบางครงบางคราว คอใหการเสรมแรงตอการตอบสนองบางครงเทานน การเสรมแรงอาจ

ให ตามกำาหนดอตราสวนจำานวนครงของการตอบสนอง (ratio schedules) หรออาจให ตามกำาหนดของชวงเวลา (intrtval schedules) กได การกำาหนดจำานวนครงและ

การกำาหนดตามเวลานนอาจกำาหนดใหแนนอนสมำาเสมอ หรอใหมการผนแปรกได

แบบทหนง Fixed - ratio Schedules (FR) คอการ ใหการเสรมแรงตามอตราสวนของจำานวนการตอบสนองทแนนอน เชน ใหการชมเชยทกครงทเดกทำาเลข

เสรจหนงขอ ใหคาจางคนงานเมอบรรจหบหอเสรจตามจำานวนทตกลงกนไว การใหตวเสรมแรงแบบนมผลด ในการทำาใหการตอบสนองมอตราถขน การใหตวเสรมแรงทกครงและใหทนทนนเหมาะสำาหรบการฝกหดหรอ

การทำาใหเกดการรยนรระยะเรมแรก วธการกำาหนดแบบนควรเรมดวยการใหจำานวนการตอบสนองนอย ๆ ครง กอนแลวใหตวเสรมแรง ขนตอไปจงกำาหนดจำานวนครงของการตอบสนองใหมากขนแลวจงใหตวเสรมแรง

เชน ครงแรก ตอบสนอง 1 ครง ใหตวเสรมแรง 1 ครง ตอ ๆ ไป เปลยนเปน 5:1, 10:1, …, 75:1 เปนตน การกำาหนดแบบนหลงจากอนทรยไดรบตวเสรมแรงแลวการตอบสนองจะหยดลง

ขณะหนงกอนทจะมการตอบสนองตอไป ถาการตอบสนองและการใหการเสรมแรงมอตราสวนตำาการหยดจะนอยลง

แบบทสอง Fixed - Interval Schedule (FI) คอ การ ใหการเสรมแรงตามชวงเวลาทแนนอนตามกำาหนดเอาไว เชน คนทำางานไดรบคาจางทกสปดาหหรอทกเดอน

ตามกำาหนด แบบFI นอตราการตอบสนองอาจเกดขนอยางไมสมำาเสมอ อตราการตอบสนองภายหลง จากเพงไดรบการเสรมแรงจะลดลง แตพอใกลจะถงกำาหนดไดรบการเสรมแรงอตราการตอบสนองจะเพมสง

ขน

แบบทสาม Variable - Ratio Schedule (VR) คอการ ใหการเสรมแรงตามจำานวนครงของการตอบสนองโดยไมตายตว เชน อาจใหการเสรมแรงเมอมการตอบ

สนองแลว 3 ครง หลงจากนนเมอมการตอบสนองอก 2 ครงกใหการเสรมแรงอก และเมอมการตอบ

161

สนองอก10 ครงกใหการเสรมแรงอก เปนตน ในกรณนคาเฉลยของอตราการตอบสนองตอการเสรม

แรงเปน 5:1 ตวอยางของการกำาหนดแบบ VR ไดแก การเลนเกมเสยงโชค เมอเอาเหรยญไป

…หยอด . ใสตเลนเกมและกดปม บางครงเทานนจงจะมรางวลตกลงมา การใหการเสรมแรงตามกำาหนดแบบ

VR น การตอบสนองจะเกดขนในอตราทรวดเรวและสมำาเสมอ ถงแมวาอตราสวนของจำานวนการตอบ สนองตอการไดรบตวเสรมแรงจะไมสมำาเสมอกตาม พฤตกรรมทเกดขนจากผลของการใชการกำาหนดแบบ

VR จงมความสมำาเสมอมากกวาและคงอยเปนเวลานานมากกวาแบบ FR แบบทส Variable - Interval Schedule (VI) คอการ

ใหการเสรมแรงหลงจากทการตอบสนองเกดขนแลวเปนระยะเวลาหนง กำาหนดชวงเวลานไมไดกำาหนดแนนอน เชน เวลาเราโทรศพทไปยงหมายเลขทโทรศพทมกจะไมวาง บางครงกจะตอโทรศพทตดไดเรว บางครงกใช

เวลานานกวาจะตอได ในชวงเวลานการตอบสนองจะเกดขนตอไปอยางสมำาเสมอ แตอตราความถจะนอยกวา

แบบการกำาหนดอตราสวนของจำานวนครงของการตอบสนอง ทงแบบกำาหนดแนนอน (FR) และแบบผนแปร (VR)

พฤตกรรมเชอถอโชคลาง Superstitious Behavior) จากการศกษาของ Skinner (1948) พบวาการเสรมแรงแบบอบตเหต นนกอให

เกด พฤตกรรมทแปลก ๆ กบนกพราบของเขา นนคอเมอนกพราบไดเรยนรเงอนไขการเสรมแรงแลวเกดบงเอญท

นกพราบแสดงพฤตกรรมบางอยาง เชน การบดคอสองสามรอบหรอการกระดกหวเพอจะจกของ ซงเปน พฤตกรรมทไมไดเกดขนโดยปกตวสยแลวบงเอญมตวเสรมแรงเกดขน ทำาใหนกพราบเกดการเรยนรใหมขน

การเรยนรในการแสดงพฤตกรรมทแปลก ๆ เหลานจะคงอยนาน พฤตกรรมเหลานจงเรยกวา พฤตกรรมเชอ

ถอโชคลาง ซงเกดจากการเสรมแรงแบบอบตเหตนนเอง (Accidental Reinforcement) ตวเสรมแรงทเกดขนจงเรยกวา ตวเสรมแรงอบตเหต

(Accidental Reinforcer) ลกษณะของพฤตกรรมเชอถอโชคลางนนสามารถเหนได ทวไปในสงคมของเรา เชน การทคนบางคนตองใสเสอผาสทเฉพาะเจาะจงเวลาจะไปสมครงานหรอไปแขงขน

กฬา เปนตน พฤตกรรมลกษณะดงกลาวคอนขางจะมปญหาในการแกไขเพราะวามกจะคงอยนาน แมวาการ แสดงพฤตกรรมดงกลาวจะไมไดรบการเสรมแรงในเวลาตอมากตาม เนองจากไดรบการเสรมแรงแบบ

อบตเหตดงทไดกลาวไวแลวนนเอง

การแตงพฤตกรรม (Shaping)

162

การแตงพฤตกรรม เปนการใหอนทรยแสดงพฤตกรรมเปาหมาย โดยการใชวธการเสรมแรงตอ

พฤตกรรมทคาดคะเนวาจะนำาไปสพฤตกรรมเปาหมาย (Successive Approximation) ลกษณะของการแสดงพฤตกรรมนนคลายกบเกมของเดกในชอวา “ คณ

รอน คณเยน” เปนเกมการขายของเดกจะเอาของไปซอนไวแลวใหเพอนหา ถาเพอนไปหาในบรเวณทใกล เคยงกบทซอนของไวกจะบอกวา “คณกำาลงจะรสกอนแลว” และจะบอกวา “คณอนขน” “คณกำาลงจะเดอด

แลว” และเมอถงจดทซอนของกจะบอกวา “ คณคณ ไฟไหมแลว” เปนตน แตถาการคนหานนหางไกลจาก จดทซอนของกจะบอกวา “คณจะรสกเยนแลว” “คณเยนแลว” “เยนมากขน” และสดทายจะบอกวา “คณ

แขงแลว” ซงกหมายความวา คณหางไกลจากจดทซอนของมากเกนไป ลกษณะการบอกเมอคนหาของเชนน เปนลกษณะของการใหการเสรมแรงตอพฤตกรรมทคาดคะเนวาจะนำาไปสพฤตกรรมเปาหมายนนเอง สวนใน

การทดลองทฝกใหหนกดคานกอาจจะเรมทการใหการเสรมแรงเมอหนเรมมองคาน เดนเขาหาคาน และใชขา

กดคานเปนตน ดงนนในกระบวนการแตงพฤตกรรมจงตองประกอบดวย 2 กระบวนการคอการจำาแนก การเสรมแรง (Differential Reinforcement) นนคอจะตองใหอนทรยเรยนร

วาพฤตกรรมเฉพาะอยางเทานนจงจะไดรบการเสรมแรง และพฤตกรรมทคาดคะเนวาจะนำาไปสพฤตกรรมเปา

หมาย (Successive Approximation) โดยทอนทรยจะตองแสดงพฤตกรรมทคาดคะเนวาจะนำาไปสพฤตกรรมเปาหมายเทานนจงจะไดรบการเสรมแรง

รปท7-11 แสดงการเรยนรในลกษณะของการแตงพฤตกรรม(Shaping) ทมา : Bernstein.1988 : 261

การลงโทษ (Punishment) การลงโทษคอ การใหผลกรรมหลงจากแสดงพฤตกรรมทำาใหพฤตกรรมนนลดลงหรอยตลงซงผล

กรรมทเกดขนนนไมจำาเปนทจะตองเปนสงทไมพงพอใจ หากแตจะเปนอะไรกไดตามหลงพฤตกรรมนนแลว

ทำาใหพฤตกรรมนนลดลงหรอยตลง ดงนนความหมายของการลงโทษจงตองประกอบดวย 3 เงอนไขดงตอไปนคอ

1. มพฤตกรรมเปาหมายเกดขน2. พฤตกรรมเปาหมายนนจะตองตามดวยผลกรรมบางอยาง3. โอกาสการเกดพฤตกรรมเปาหมายนนลดลงเนองจากผลกรรมดงกลาวนน

ซงการทจะกำาหนดวา ผลกรรมใดเปนตวลงโทษนนจะตองดทผลกรรมนนตอพฤตกรรมเปาหมาย นนคอถา ผลกรรมนน ทำาใหพฤตกรรมเปาหมายลดลงหรอยตลง ผลกรรมนนจงเรยกวาตวลงโทษ

163

(Punisher) Skinner (1971) ไมคอยเหนดวยกบวธการลงโทษเพอยต พฤตกรรมเนองจากความไมมประสทธภาพของการลงโทษในระยะยาว ทงนเพราะการลงโทษเปนเพยง

กระบวนการทระงบ (Suppresses) พฤตกรรมเทานน เมอใดกตามทลกษณะของการคกคาม การลงโทษหายไป พฤตกรรมทเคยถกลงโทษนนจะกลบคนขนมาอก ดงนนจงกลาวไดวาผลทเกดจากการ

ลงโทษนนเปนผลทเกดขนชวคราวเทานนเอง

การหยดยง (Extinction) การหยดยงคอการททำาใหพฤตกรรมทเคยไดรบการเสรมแรง แลวไมไดรบการเสรมแรงซงผลจาก

การใชการหยดยงนน พฤตกรรมทถกหยดยงกจะคอยๆ ลดลงและหายไปในทสด ตวอยางเชน เดกรองไห

โยเยเพราะตองการขนม คณแมกใหขนมเปนประจำา ตอมาคณแมทนไมไหวจงยตการใหขนม(หยดการใหการเสรมแรง) เทากบคณแมใชการหยดยงผลทตามมาคอ พฤตกรรมการรองไหโยเยของลกเรมลดลง

การกลบคนสสภาพเดม (Spontaneous Recovery) เมออนทรยไดรบการหยดยงและพฤตกรรมไดรบการยตลงแลว พฤตกรรมทยตลงไปแลวดวย

กระบวนการหยดยงนนอาจเกดขนไดอกครงหนงถานำาอนทรยไปไวในสภาพการณเดม โดยไมจำาเปนทจะตองใหมการเสรมแรงตอพฤตกรรมดงกลาว

การเรยนรการแยกแยะ (Discrimination Learning) การเรยนรการแยกแยะคอ การทอนทรยเรยนรวาควรจะตอบสนองตอสงเราทนำาไปสการเสรมแรง

และไมตอบสนองตอสงเราทไมนำาไปสการเสรมแรง (S- Delta) ตวอยางเชน จากการฝกหนใน

กลอง Skinner ใหกดคานโดยทจะเปดแสงไฟขนแลวหนกดคานกจะไดรบอาหารเปนการเสรมแรง แตถาไมมแสงไฟแลวหนกดคาน หนกจะไมไดอาหาร ในกรณดงกลาวแสงไฟทำาหนาทเปนสงเราทแยกแยะได

(Discriminative Stimulus หรอ SD )สวนการไมมแสงไฟจะกลายเปนเอส-เดลตา (S - Delta หรอ S )

SD(แสงไฟ) B(กดคาน) C+(อาหาร)

S (ไมมแสงไฟ) B(กดคาน) C+(อาหาร)

การทหนแสดงพฤตกรรมการกดคานเมอมแสงไฟและไมกดคานเมอไมมแสงไฟ แสดงวาหนไดเกดการเรยนร การแยกแยะแลว

จากการทอนทรยไดเกดการเรยนรการแยกแยะแลวกหมายความวา อนทรยจะตอบสนองตอเฉพาะ สงเราทแยกแยะไดเทานน จากปรากฏการณในลกษณะนแสดงวาอนทรยไดถกควบคมโดยสงเราแลว

(Stimulus Control) การเรยนรการแยกแยะนมผลตอการแสดงพฤตกรรมของคนเราใน ชวตประจำาวนเปนอยางมาก เนองจากในสงคมเรานนใชสงเราเปนตวควบคมพฤตกรรมของบคคลอยมากมาย

เชน ปายหามจอดรถ ปายทแสดงถงหองนำาชายและหองนำาหญง ปายแสดงทศทางการเดนรถเปนตน

164

รปท 7-12 แสดงการเรยนรการจำาแนกแยกแยะสงเราในการตอบสนอง ทมา : Bernstein.1988 : 260

การแผขยาย (Generalization) การแผขยายมอยดวยกน 2 ลกษณะใหญๆคอ การแผขยายสงเราและการแผขยายการตอบสนอง

การแผขยายสงเรา ( Stimulus Generalization) หมายถง การถายโยง (Transfer) การตอบสนองของอนทรยตอสภาพการณทนอกเหนอจากสภาพการณทเคยไดรบการ

ฝกฝน ซงสภาพการณทนอกเหนอจากสภาพการณทเคยไดรบการฝกฝนนน มกจะมลกษณะบางอยางท คลายคลงหรอรวมอยกบสภาพการณทเคยไดรบการฝกฝนมากอน อนทรยกจะแสดงการตอบสนองท

คลายคลงกบสภาพการณทเคยไดรบการฝกฝนมา การแผขยายสงเรานนจะตรงขามกบการแยกแยะสงเรา เพราะถาบคคลสามารถแยกแยะสงเราไดการแผขยายสงเรากจะไมเกดขน ลกษณะการแผขยายสงเราอาจดได

จากรปท 7-13

S2S1 R (การตอบสนอง)S3

รปท 7-13 แสดงถงการแผขยายของสงเรา การแผขยายสงเราทเหนไดในชวตประจำาวน คอ การทเดกแสดงออกกบครในลกษณะเชนเดยวกบ

การแสดงออกกบผปกครอง หรอการทเดกแสดงพฤตกรรมกาวราวทโรงเรยนในลกษณะเชนเดยวกบการ แสดงพฤตกรรมกาวราวทบาน เปนตน

การแผขยายสงเราจะเกดขนไดนนกตอเมอสงเราใหมมลกษณะทคลายคลงหรอใกลเคยงกบสงเรา เดม และยงสงเราใหมมลกษณะสงเราเดมมากเทาใด การแผขยายกมโอกาสเกดมากขนเทานน

การแผขยายการตอบสนอง (Response Generalization) เปนการท อนทรยสนองตอบตอสงเราทกำาหนดมากกวาทควรจะเปน เชน การทบคคลไดรบคำาชมเชยตอพฤตกรรมการ

ยมซงแทนทพฤตกรรมการยมจะเพมมากขนแตเพยงพฤตกรรมเดยว กลบพบวาพฤตกรรมหวเราะ และการ

พดอาจจะเพมมากขนดวย ลกษณะเชนน Skinner (1953) ไดกลาววาการเสรมแรงตอพฤตกรรมบางอยางทำาใหเพมโอกาสการแสดงพฤตกรรมบางอยางทมลกษณะคลายคลงหรอใกลเคยงกนดง

รปท 7-14

R2 S1 R1

R3

165

รปท7-14 แสดงถงการแผขยายของการตอบสนองนอกจากนการแผขยายการตอบสนองอาจจะเกดขนไดจากการลงโทษทตงใจจะยตเพยงพฤตกรรม

หนง ซงอาจจะมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมอน ๆ ตามมาดวย เชน การตำาหนเดกทลกจากทนงใหนง ทนงตามเดม เดกอาจจะไมลกจากทนงแตอาจจะมพฤตกรรมอนๆ ตามมา เชน มองออกไปนอกหนาตาง

รองไหหรอกมหนาลงกบโตะ เปนตน

การเรยนรการรคด (Cognitive Learning) นกจตวทยาในกลมนเชน โคลเลอร(Kohler) เจาของทฤษฎการเรยนรโดยการหยง

ร(Insight Learning) มความเชอวา การเรยนรเกดจากการมปฏสมพนธกบสงแวดลอม เมอผเรยนมปฏสมพนธกบสงแวดลอมจะเกดการเหนความสมพนธระหวางปญหากบสงแวดลอมและปรบเปลยน

โครงสรางการคดจนมองเหนความสมพนธระหวางปญหากบสงแวดลอม จนเกดความเขาใจในการแก

ปญหา(ปญญา) ซงโคลเลอรเรยกวา Insight หรอ การหยงร การเรยนรเกดขนพรอมกบการหยง ร การเรยนรการรคดไมจำาเปนตองลองผดลองถกและไมจำาเปนตองเสรมแรงเหมอนกบการเรยนรแบบการ

วางเงอนไขการกระทำา ตวอยางการเกดการเรยนรโดยการหยงร โคลเลอรทำาการทดลองโดยนำาลงชมแปนซท กำาลงหวไปไวในกรง แลวนำากลวยไปวางไปนอกกรงใหมระยะหางเกนกวามอลงจะเออมถง และวางไมทอนสน

ไวใกลกรง สวนไมทอนยาวอยหางจากกรงออกไป ซงลงไมสามารถเออมมอหยบไมทอนยาวได ลงจงหยบไม ทอนสนเขยกลวยแตเขยไมถง จงวางไมทอนสนลงแลวยนดอยเฉยๆ และวงไปมาในกรงครหนงทนใดนนลง

หยบไมทอนสนเขยไมทอนยาวมาใกลกรงแลวหยบไมทอนยาวเขยกลวยมากนไดซงไมมการลองผดลองถกเลย เนองจากลงเกดการหยงรในการแกปญหา โดยมองเหนความสมพนธของไมทอนสน ไมทอนยาวและกลวย

( จราภา เตงไตรรตน. 2542 : 133-136)

รปท 7-15 แสดงการทดลองเกยวกบการเรยนรโดยการหยงร(Insight) ของโคลเลอร ทมา : Bernstein.1988 : 272

เราอาจสรปลกษณะสำาคญของการแกปญหาโดยอาศยการคดการเขาใจหรอการหยงร

(Insight) จากการทดลองของโคลเลอรได 3 ประการ1. การแกปญหาทเปนลกษณะทเกดขนอยางทนททนใด ไมใชเกดขนอยางคอยเปน

คอยไปทละเลกละนอย ถาเกดการหยงรแลวจะมความเขาใจในสภาพการณของปญหาทงหมด และจะเกด พฤตกรรมทประสานเชอมโยงกนอยางทนททนใดตามความคดความเขาใจในปญหานน จนบรรลจดมงหมาย

คอ สามารถแกปญหาได

2. การคนพบวถทางในการแกปญหาแตละครงขนอยกบการวางรปแบบของปญหา

166

การหยงรจะเกดขนไดงายถาสวนสำาคญๆ ของปญหาจดอยในลกษณะทชวยใหนำามาสรางความสมพนธกนได สะดวก เชน ลงจะเกดการหยงรงาย ถาทอนไมทงหมดวางอยขางเดยวกบอาหาร แตถาไมอยคนละขางกบ

อาหารการหยงรกจะเกดมากขน

3. การหยงรในสถานการณหนง สามารถนำาไปใชในสถานการณอนๆ ได เพราะเปน การเรยนรความสมพนธระหวางสถานการณตางๆ กบการเขาสเปาหมาย ซงลกษณะความคดความเขาใจทเกด

ขนสามารถดดแปลงหรอขยายไปยงสถานการณใหม ๆ ได

รปท 7-16 แสดงกระบวนการรคดในการเรยนรของลงในสภาพแวดลอมตางๆ

ทมา : Bernstein.1988 : 273

การเรยนรโดยใชเครองหมาย (Sign Learning) ผทสนบสนนแนวความคดของนกจตวทยากลมการคดการเขาใจอกผหนงคอ ทอลแมน

(Edward Tolman) ผซงทำาการศกษาเกยวกบการเรยนรของหนทจะไปสปลายทางวงกตท ซบซอนเมอป ค.ศ. 1932 ตามความคดของเขา การทหนวงผานไปสปลายทางวงกตไดนนไมไดเกด

จากการทหนเรยนรวธการเลยวซายเลยวขวาทเปนไปตามลำาดบ แตเปนการพฒนาแผนทของทางวงกต

(Cognitive map) ขนมาในสมองของหน และพยายามทจะไปสจดหมายปลายทางใหได ตามการทดลองของทอลแมน หนในกลมทดลองจะถกปลอยใหสำารวจทางวงกตกอน โดยทไมม

อาหารอยปลายทาง สวนหนในกลมควบคมจะไมมโอกาสไดสำารวจทางวงกต หลงจากนนใหอาหารเปนตวเสรม

แรงแกหนทง2 กลม ในการเดนทางไปสปลายทางวงกตไดสำาเรจ ผลปรากฏวาหนในกลมทดลองเรยนรทจะ วงไปทางปลายทางไดรวดเรวกวาหนในกลมควบคม ทงนเนองจากหนในกลมทดลองไดสรางแผนทของทาง

วงกตไวแลวในสมองในชวงระหวางทหนสำารวจทางวงกตโดยไมมอาหารอยปลายทาง และแผนทของทางวงกตนจะชวยใหหนกลมนวงไปสปลายทางไดอยางรวดเรวเมอมอาหารอยปลายทาง

การเรยนรแฝง (Latent Learning) เปนการเรยนรใดๆ กตามทเกดขนแลว แตยงไมแสดงออกมาเปนพฤตกรรมในขณะทเกดการเรยนร

มกจะเกดขนในขณะทรางกายมแรงขบตำาหรอไมไดรบรางวล เมอรางกายมแรงขบสงหรอมการเสรมแรงท เหมาะสมมาเรา การเรยนรทเกดขนแลวนนจะแสดงออกมาทนท แนวคดเรองการเรยนรแฝงนไดรบการ

สนบสนนและศกษาคนควาเปนครงแรกโดยการทดลองของบลอดเจทท (Blodgett) ในป ค.ศ. 1929

ในการทดลองของบลอดเจทท เขาใชหน 2 กลมทกำาลงหว ฝกใหวงหาทางออกเพอไปหาอาหาร แกหวในทางวงกตทยงยากซบซอนและยาวอนหนง โดยฝกวนละครงจนกระทงหนสามารถหาทงออกไปยง

167

อาหารได ในครงแรกเขาแบงอาหารออกเปน 2 กลม กลมท1 วงเขาไปทางวงกตแตปลายทางไมมอาหาร อยเลย นนกคอกลมท1 ไมไดรบอาหารเปนตวเสรมแรง สวนหนกลมท 2 วงเขาไปในทางวงกตแลวท

ปลายทางจะมอาหารเปนตวเสรมแรง ปรากฏวาหนกลมท 2 ซงไดรบการเสรมแรงทกครงจะเรยนรทางใน วงกตไดเรวกวาหนกลมท1 คอ จะเรยนรไดภายใน 7 วนของการฝก มนสามารถวงไปยงปลายทาง

โดยมความผดพลาดนอยทสด (คอไมวงเขาไปในทางตนเลย)ดงนนผลการทดลองดงกลาวอาจจะคาดคะเนไดวาหนกลมทไดรบแรงเสรมดวยอาหารจะเรยนรทาง

วงกตไดเรว สวนหนกลมทไมไดรบแรงเสรมจะแสดงความกาวหนาเพยงเลกนอยเทานน บลอดเจททยงได

ทำาการทดลองตอไปอก โดยใหอาหารแกหนกลม 1 ในวนท7 หลงจากทไมไดใหใน 6 วนแรก จะพบวา ปฏกรยาการแสดงออกของหนจะเปลยนไปทนท และเปนไปในทางกาวหน ามากกวาเดม นนคอ มนสามารถวง

ผานทางวงกตไปสจดหมายปลายทางไดเรวเหมอนหนกลมท 2 ทไดรบอาหารทกครง จากผลการทดลองน แสดงวาหนในกลมท 1 ไดเกดการเรยนรรายละเอยดเกยวกบทางวงกตแลว

กอนทจะไดรบการเสรมแรง (เรยนรแฝง) เชน เรยนรทางทตน ทางทผด และทางทไปสเปาหมาย แตการเรยนรนนยงมไดแสดงออกจนกวาจะมรางวลหรอตวเสรมแรงมาเราใหมนแสดงออก

จะเหนไดวา ทงการเรยนรโดยใชเครองหมาย และการเรยนรแฝง ตางกเปนการเรยนรโดยอาศย การคดการเขาใจ ทนำาเอากระบวนการทางสตปญญาเขามาชวยใหเกดการเรยนรทงสน ไมวาจะเปนการเรยนร

โดยใชเครองหมาย ซงเปนการเรยนรวถทางทจะไปสเปาหมายโดยการสรางภาพหรอแผนทขนในสมอง จะ ตองอาศยความรความเขาใจเกยวกบสงตางๆดพอสมควร จงจะมพฤตกรรมเพอบรรลจดมงหมายบาง

ประการได หรอการเรยนรแฝงกมลกษณะเชนเดยวกน เพยงแตยงไมมการแสดงพฤตกรรมออกมาเทานน

ดงนนจงจดการเรยนรทง2 แบบนเขาไวในกลมของทฤษฎความรความเขาใจ (Cognitive Approach) ตามทไดกลาวมาแลว

การเรยนรโดยการสงเกต (Observational Learning)

Bandura มความเชอวาการเรยนรสวนใหญของคนเรานนเกดขนจากการสงเกตจากตวแบบ ซงจะแตกตางจากการเรยนรจากประสบการณทตองอาศยการลองผดลองถก เพราะนอกจากจะสญเสยเวลา

แลวยงอาจมอนตรายไดในบางพฤตกรรม การเรยนรโดยการผานตวแบบนนตวแบบเพยงคนเดยวสามารถท จะถายทอดทงความคดและการแสดงออกไดพรอมๆกน เนองจากคนเรานนใชชวตในแตละวนในสภาพ

แวดลอมทแคบๆ ดงนนการรบรเกยวกบสภาพการณตางๆ ของสงคมจงผานมาจากประสบการณของผอน โดยการไดยนและไดเหนโดยไมมประสบการณตรงมาเกยวของ คนสวนมากรบรเร องราวตางๆ ของสงคมโดย

ผานทางสอแทบทงสน ( สมโภชน เอยมสภาษต. 2536 : 50-53) หนาทของตวแบบออกเปน 3 ลกษณะดวยกนคอ

1. ทำาหนาทสรางพฤตกรรมใหม ในกรณนเปนกรณทผสงเกตตวแบบนนยงไมเคยได เรยนรพฤตกรรมดงกลาวมากอนเลยในอดต เชน พฤตกรรมการพดของเดก หรอพฤตกรรมทเกยวของกบ

ทกษะในการชวยตนเองเปนตน

2. ทำาหนาทเสรมพฤตกรรมทมอยแลวใหดขน เปนกรณทผสงเกตตวแบบเคยเรยนร พฤตกรรมดงกลาวมาบางแลวในอดต ตวแบบกจะทำาหนาทเปนแรงจงใหผทเคยเรยนรพฤตกรรมดงกลาว

พฒนาใหดยงขน เชน การดนกเทนนสมอหนงของโลกแขงขนอาจจะเปนแรงจงใจใหอยากทำาใหดเหมอนกบ นกเทนนสคนนนบาง จงทำาการจดจำาวธการตของนกเทนนสคนนนแลวนำามาพฒนาทกษะการตเทนนสของตน

ใหดยงขน

3. ทำาหนาทยบยงการเกดของพฤตกรรม ในกรณทผสงเกตมพฤตกรรมทไมพง ประสงคหรอยงไมเคยมพฤตกรรมทไมพงประสงคมากอน ตวแบบนนกจะชวยทำาใหพฤตกรรมทไมพงประสงค

นนลดลงหรอไมเกดขน เชน การเหนคนขามถนนตรงบรเวณทไมใชทางมาลายแลวถกรถชนตายกจะทำาใหเกดการยบยงไมใหบคคลทสงเกตพฤตกรรมดงกลาวทำาตามเปนตน

168

รปท7-17 แสดงการเรยนรโดยการสงเกต

ทมา : Bernstein.1988 : 270 ตวแบบนนแบงออกไดเปน2 ประเภทดวยกนคอ

1. ตวแบบทเปนบคคลจรง ๆ (Live Model) คอตวแบบทบคคลไดมโอกาสสงเกตและปฏสมพนธโดยตรง

2. ตวแบบทเปนสญลกษณ (Symbolic Model) เปนตวแบบทเสนอผานสอ ตาง ๆ

เชน วทย โทรทศน การตน หรอหนงสอนวนยาย เปนตน

ในการเรยนรโดยการสงเกตจากตวแบบน Bandura (1989) ไดกลาววาประกอบ

ดวย 4 กระบวนการ ( ดไดจากรปท 7-19) ดงตอไปน1. กระบวนการตงใจ (Attentional Processes) บคคลไมสามารถเรยน

รไดมาจาก การสงเกตถาเขาไมมความตงใจและรบรไดอยางถกตองถงพฤตกรรมทตวแบบแสดงออก กระบวนการตงใจ

จะเปนตวกำาหนดวาบคคลจะสงเกตอะไรจากตวแบบนน องคประกอบทมผลตอการตงใจแบงออกไดเปน 2 องคประกอบดวยกน ไดแก องคประกอบจากตวแบบเอง พบวาตวแบบททำาใหบคคลมความตงใจจะสงเกต

นนตองเปนตวแบบทมลกษณะเดนชด เปนตวแบบททำาใหผสงเกตเกดความพงพอใจ พฤตกรรมทแสองออก ไมสลบซบซอนมากนก จตใจรวมทงพฤตกรรมของตวแบบทแสดงออกนนควรมคณคาในการใชประโยชนอก

ดวย นอกจากองคประกอบของตวแบบแลว ยงมองคประกอบของผสงเกตอกดวย ซงไดแกความสามารถใน

169

การรบรซงรวมทงการเหน การไดยน การรบรรส กลนและสมผส จดของการรบร ความสามารถทางปญญา ระดบของการตนตวและความชอบทเคยไดเรยนรมากอนแลว

2. กระบวนการเกบจำา (Retention Processes) บคคลจะไมตองรบอทธพลมากนก

จากตวแบบถาเขาไมสามารถจดจำาไดถงลกษณะของตวแบบ บคคลจะตองแปลงขอมลจากตวแบบเปนรปแบบ ของสญญลกษณและจดทำาโครงสรางเพอใหจำาไดงายขน ซงแนนอนปจจยทจะสงผลตอกระบวนการเกบจำาคอ

การเกบรหสเปนสญญลกษณเพอใหงายแกการจำา การจดระบบโครงสรางทางปญญา การซกซอมลกษณะ ของตวแบบทสงเกตในความคดของตนเองและซกซอมดวยการกระทำา นอกจากนยงขนอยกบความสามารถ

ทางปญญาและโครงสรางทางปญญาของผสงเกตอกดวย

3. กระบวนการกระทำา (Production Processes) เปนกระบวนการทผสงเกตแปลง

สญลกษณทเกบจำาไวนนมาเปนการกระทำา ซงจะกระทำาไดดหรอไมนน ยอมขนอยกบสงทจำาไดในการสงเกต การกระทำาของตนเอง การไดขอมลยอนกลบจากการกระทำาของตนเองและการเทยบเคยงการกระทำากบภาพท

จำาได นอกจากนยงขนอยกบลกษณะของผสงเกตอกดวยซงไดแก ความสามารถทางกายและทกษะใน พฤตกรรมยอย ๆ ตาง ๆ ทจะทำาใหสามารถแสดงพฤตกรรมไดตามตวแบบ

4. กระบวนการจงใจ (Motivational Processes) การทบคคลทเกดการเรยนรแลวจะ

แสดงพฤตกรรมหรอไมนนยอมขนอยกบกระบวนการจงใจ กระบวนการจงใจยอมขนอยกบองคประกอบของ สงลอใจจากภายนอก สงนนจะตองกระตนการรบร เปนสงของทจบตองได เปนทยอมรบของสงคม และ

พฤตกรรมทกระทำาตามตวแบบนนสามารถทจะควบคมเหตการณตางๆ

รปท7-18 เดกเรยนรการแสดงออกในลกษณะกาวราวโดยการสงเกตจากตวแบบในโทรทศน

ทมา : Bernstein.1988 : 271 ได นอกจากนยงขนอยกบสงลอใจทเหนผอนไดรบตลอดจนสงลอใจของตนเอง ซงอาจจะเปนวตถสงของและ

การประเมนตนเอง นอกจากนในแงของผสงเกตนน ยงขนอยกบความพงพอใจในสงลอใจ ความลำาเอยงจากการเปรยบเทยบทางสงคมและมาตราฐานภายในตนเอง

ตวแบบ

เทยบกบ

ตวแบบ

170

กระบวนการตงใจ

กระบวนการเกบจำา

กระบวนการกระทำา

กระบวนการจงใจ

รปท 7-19 แสดงถงกระบวนการของการเรยนรจากการสงเกต

คำาถามทายบท

1. การเรยนรหมายถงอะไร2. ในการทดลองการเรยนรแบบวางเงอนไขตามแบบของพาฟลอฟ สงเราทตองวางเงอนไขคออะไร

3. เมอสนขมนำาลายไหลทกครงทไดยนเสยงเคาะกระดงแลว ผทดลองไมใหสนขกนเนอบอยๆ ปรมาณ นำาลายจะลดลงเรองๆ ขบวนการนเรยกวาอะไร

4. การหยดยง(Extinction) หมายความวาอยางไร5. การกลบคนสสภาพเดม(Spontaneous) หมายความวาอยางไร6. การเสรมแรงหมายความวาอยางไร7. การเสรมแรงทางบวกกบการเสรมแรงทางลบตางกนอยางไร8. สกนเนอรเนนอทธพลของปจจยใดในการเรยนร 9. การเรยนรการรคด(Cognitive Learning) แตกตางจากการเรยนรแบบคลาสสกและ

การเรยนรการวางเงอนไขแบบการกระทำาอยางไร

10. การเรยนรโดยการเลยนแบบ ทำาไมบางครงจงไมมการแสดงออกมาเปนพฤตกรรมตามตวแบบ

171

เอกสารอางอง

1. จราภา เตงไตรรตน. (2542) จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

2. สมโภชน เอยมสภาษต. (2536) ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพ : สำานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

3. Bernstein. D. A. (1988) Psychology. Boston : Houghton Mifflin Company.4. Bernstein. D. A. (1999) Essentials of Psychology. Boston : Houghton Mifflin Company.5. Matlin. M. W. (1995) Psychology. (2nded.) : Holt Rinehart and Winston, Inc.

172