บทท� 2

ววฒนาการ ความหมายของการควบรวมกจการแนวคดทฤษฎเก�ยวกบ

การประกอบธรกจ การผกขาดและการแขงขนทางการคา การคมครองผบรโภค

และบทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ

การควบรวมกจการเปนวธหน� งของการจดรปแบบองคกรธรกจ (Reorganization) ซ� งใน

ปจจบนน�น บรษทหรอหางหนสวนนตบคคลนยมใชการควบรวมกจการในการขยายขนาดกจการ

สรางความเจรญเตบโต ความกาวหนา และความแขงแกรงธรกจ เชน การเพ�มหรอลดกจการเพ�อ

ประโยชนของกจการในเชงการบรหาร การแขงขนทางการคา การกาหนดราคาสนคาการควบคม

ตลาดหรอการขยายกลมเปาหมายซ�งเปนลกคาในกจการของตนใหกวางข�น ดวยเหตผลดงกลาวจงม

ความจาเปนอยางย�งท�จะตองศกษาวาเหตใด รฐจงตองเขามาแทรกแซงการควบรวมกจการ ท�งท�เปน

เร�องระหวางเอกชนกบเอกชน ซ� งในบทน�จะไดทาการศกษาถงววฒนาการ ความหมายของการควบ

รวมกจการแนวคดทฤษฎเก�ยวการประกอบธรกจและการแขงขนทางการคา รวมถงบทบาทของรฐ

ในการควบคมธรกจ ตลอดจนแนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค

2.1 ววฒนาการและมลเหตแหงการควบรวมกจการ

ประเทศไทยเร�มมการควบรวมหรอครอบงากจการในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยคร� ง

แรกในป พ.ศ. 2533 โดยบรษทเงนทนหลกทรพย ธนสยาม จากด เขาซ�อหน บรษท สามชยอเลค

โทรนคส จากด ซ� งจดทะเบยนอยในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย จนครอบครองหนเกนกวา

10% ซ� งชวงป พ.ศ. 2533 – 2534เศรษฐกจไทยรกษาอตราการเตบโตอยางตอเน�องในระดบท�สง การ

ลงทนในท�ดนและหลกทรพยจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยไดรบความสนใจจาก

นกลงทนอยางกวางขวาง บรษทพฒนาอสงหารมทรพยท�งหลายมความจาเปนในการใชเงนทน

จานวนมากเพ�อขยายงานแตไมสามารถจะเขาไประดมทนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย

โดยตรงไดจงใชทางเล�ยงโดยการเขาควบรวมหรอครอบงาบรษทท�จดทะเบยนอยในตลาด

หลกทรพยอยแลว (Black Door Listing) โดยมลกษณะเดนคอหลงจากครอบงาแลวจะมการเพ�มทน

9

จดทะเบยนโดยระดมทนจากตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย เน�องจากภาวะตลาดในชวงดงกลาว

เอ�ออานวยตอการลงทน ทาใหนกลงทนมทศนคตท�ดตอขาวการควบรวมหรอครอบงากจการ ทาให

การควบรวมหรอครอบงากจการในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยเพ�มข�นเปน 23 บรษท ในป

พ.ศ. 2535

ในป พ.ศ. 2537 มเหตการณท�นาสนใจคอเกดการแขงขนในการครอบงากจการจากผ

ครอบงากจการมากกวา 1 ราย คอกรณบรษท แผนเหลกวลาสไทย จากด ซ� งผบรหารและเปนผถอ

หนใหญตองการถอนตวจากการเปนบรษทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย จงได

ประกาศเสนอซ�อหนคนจากผถอหนรายยอย นกลงทนกลมหน� งซ� งมหนของบรษทในมอเหนวา

ราคาท�เสนอน�นยงต�ากวาท�ควรจะเปนจงเสนอซ�อหนในราคาท�สงกวาจากผถอหนรายยอย แมวาใน

ท�สดกลมผบรหารจะประสบผลสาเรจในการซ�อหนคร� งน� แตกจาเปนตองปรบราคาในสงข�นกวา

การเสนอซ�อคร� งแรก1

ในป พ.ศ. 2538 การควบรวมหรอครอบงากจการเร�มปรากฏเดนชดในลกษณะท�เปนการ

พยายามสรางพลงผนกระหวางบรษทโดยการควบกจการตามแนวนอนและแนวต�ง และการควบ

รวมกจการระหวางประเทศคร� งใหญในประเทศไทยเกดข�นในชวงหลงวกฤตการณทางเศรษฐกจเม�อ

ป พ.ศ. 2540 เม�อกจการจานวนมากมหน� ตางประเทศสงข� นจากคาเงนบาทท�ลดลงและสถาบน

การเงนหลายแหงถกปดกจการ การควบรวมกจการกวารอยละ 50 ในชวงน�นเกดข�นในสาขาการเงน

อสงหารมทรพย และการคาสงคาปลก หลงจากน�นการรวมกจการกมแนวโนมเพ�มข�นโดยตลอด

อยางไรกตามในชวง 2-3 ปท�ผานมาการควบรวมกจการมจานวนเพ�มสงข�น ท�งในรปแบบ

ของการทาธรกรรมการควบรวมในประเทศและการเขาไปซ�อกจการในตางประเทศในรปแบบของ

การเขาถอหน การเขาซ�อกจการ และการรวมทนระหวางกนจากอตสาหกรรมท�มความหลากหลาย

มากข�น เหนไดจากมลคาการควบรวมกจการในอาเซยนของไทยโดยเฉล�ยระหวางป 2555-2557 เพ�ม

ข�นมาอยท�รอยละ 1.3 จากราวรอยละ 0.15 ในป 2552-2554 ซ� งอยในระดบใกลเคยงกบประเทศท�

พฒนาแลวอยางสงคโปร สะทอนการต�นตวของผ ประกอบการไทยในอาเซยน ไมวาจะเปน

สงคโปร อนโดนเซย หรอเวยดนาม นอกจากน� มลคาเฉล�ยของธรกรรมการควบรวมและซ�อกจการ

ในอาเซยนของธรกจไทย ในชวงป 2555 - 2558 อยท�ราว 556 ลานดอลลารฯตอดล เพ�มข�นถง 13 เทา

1 อญญา ขนธวทย. (2540) . การควบกจการและการครอบงากจการ. (พมพค ร� ง ท� 1 ) . กรง เทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 106-108.

10

จากชวงป 2549-2554 บงช� ถงกลยทธของธรกจไทยในการใชการควบรวมกจการขบเคล�อนการ

ลงทนโดยตรงในตางประเทศในตลาดท�มศกยภาพสง2

เน�องจากปจจบน บรษทหลายแหงตางกนยมขยายกจการโดยการเขาควบรวมกจการกบ

บรษทอ�น มากกวาจะปลอยใหบรษทคอย ๆ เจรญเตบโตจากกจการภายในของบรษทเอง จงอาจสรป

มลเหตแหงการควบรวมกจการไดดงน� 3

1) การสรางกาลงผนกของกจการ (Synergies) เพ�อประโยชนในการเพ�มมลคาของ

กจการภายหลงจากการควบรวมกจการแลว ถาบรษทท�เกดจากการควบรวมกจการมมลคารวม

มากกวาบรษทเดมถอวาเกดการเพ�มมลคา นาไปสประโยชนหลายประการดงน� ประโยชนในการดาเนนงานและการเงน (Operation and Financial Economies) เพ�อลด

ความซบซอนจากการดาเนนงานของบรษทใหม และประหยดตอขนาด (Economy of Scale) ในดาน

ตางๆ เชน การจดการ การตลาดการผลตหรอการบรการและชองทางการจดจาหนาย หรอชอง

ทางการใหบรการ

ประโยชนดานการบรหารจดการ (Administrative Economies) เพ�อประหยดคาใชจายใน

การบรหาร ภายหลงการควบรวมกจการสงผลใหการทางานของกลมผบรหารชดเดยวกนมหนาท�ไม

ซ� าซอนกน

การใชทรพยากรอยางมประสทธภาพเพ�มข�น (Increase Efficiency)บรษทท�ดาเนนการอยาง

เปนอสระกอนการควบรวมกจการอาจมการใชทรพยากรอยางไมมประสทธภาพ ภายหลงการควบ

รวมกจการแลว การใชทรพยากรตางๆ รวมกนของบรษทจะมประสทธภาพสงข�น

การเพ�มอานาจทางการตลาด (Increased Matket Power ) เพ�อลดจานวนบรษทท�อยในธรกจ

เดยวกนทาใหการแขงขนลดนอยลงและบรษทท�เกดจากการควบรวมกจการมขนาดใหญข�น กม

อานาจการตอรองกบผซ�อสนคาและผขายวตถดบเพ�มข�น

2) การควบรวมกจการสงผลใหมความสะดวกรวดเรวกวาการขยายกจการภายในของ

บรษทเองเน�องจากบรษทสามารถเขาไปถอหนหรอถอกรรมสทธ� เหนอทรพยสนของบรษทอ�น เชน

โรงงาน เคร�องจกรและอปกรณ ตลอดจนการใชสทธตามใบอนญาตตางๆ ในนามของบรษทอ�นได

2 ศนยวจยกสกรไทย. (2558). การควบรวมและซ�อกจการ (M&A) ในอาเซยนของไทยขยายตวสงสดรบ AEC :

โอกาสในการสราง Regional Presence (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.kasikornresearch.com/TH/K-

EconAnalysis/Pages/ViewSummary.aspx?docid=34444 [2016,March 19] 3 กตพงศ อรพพฒนพงศ. (2557). รเฟ� อง...การควบรวมกจการโอกาสของธรกจไทย (พมพคร� งท� 3). กรงเทพฯ:

ตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย. หนา 10-16.

11

ในทนทภายหลงการควบรวมกจการบรษทสาเรจ และใชสทธในทรพยสนทางปญญา เชน สทธบตร

ลขสทธ� เคร�องหมายทางการคา โดยไมตองเสยเวลาและคาใชจายในการสรางสรรคข�นใหม

3) การควบรวมกจการทาใหบรษทมขนาดใหญข� น เปนผลดในดานการระดมทน

เน�องจากกจการท�มขนาดใหญยอมมเครดตในการกยมเงนสง เพราะมหลกทรพยค �าประกนมากข�น

มเงนทนหมนเวยนจานวนมาก ทาใหเกดความคลองตวในการประกอบธรกจ และเพ�มความสามารถ

ในการแขงขนได

4) การควบรวมกจการ แกไขปญหาของธรกจท� เกดข� นในการปรบโครงสรางหน�

การปรบโครงสรางกจการ เชน บรษท มเลนเนยม สตลจากด(มหาชน) เกดจากการควบรวมของกลม

บรษท N.S Steel และของกลมบรษทปนซเมนตไทยเน�องมาจากการปรบโครงสรางบรษท4

5) การควบรวมกจการ ทาใหบรษทมกจการท�หลากหลายมากข�นเปนการกระจายความ

เส�ยงของบรษท เพราะถากจกรรมดานใดประสบความลมเหลวกยงมกจกรรมดานอ�นท�คอยค�าจนให

กจการดารงอยได ทาใหบรษทมความม�นคงมากย�งข�น

6) การควบรวมกจการ ทาใหบรษทรวบรวมบคลากรท�มความรความสามารถและ

คดเลอกตวผชานาญงานในดานตางๆมาอยรวมกนเน�องจากบรษทใหผลประโยชนตอบแทนท�ดกวา

และมรางวลเพ�อกระตนใหพนกงานเกดขวญกาลงใจในการทางานสงผลถงกจการเจรญกาวหนา

โดยเฉพาะอยางย�งบรษทมโอกาสมากข� นในการคดเลอกผบรหารงานท�มประสบการณเขามา

ปฏบตงานใหมประสทธภาพดย�งข�น

7) การควบรวมกจการ อาจเกดจากความเปล�ยนแปลงทางกฎหมายและนโยบายเชน

รฐบาลเปดโอกาสใหธนาคารตางประเทศถอหนขางมากในสถาบนการเงนเม�อเกดวกฤตป พ.ศ.

2540 จงเหนการซ�อกจการของธนาคารตางประเทศ เชนกรณธนาคารดบเอสซ�อธนาคารไทยทน

ธนาคารแสตนดารดชารเตอรดซ�อธนาคารนครธน นอกจากน�นโยบายของธนาคารแหงประเทศไทย

ท�เปดโอกาสใหมสถาบนการเงนเพยงแหงเดยวหรอนโยบายของรฐบาลท�ตองการควบรวมบรรษท

เงนทนอตสาหกรรมแหงประเทศไทยกบสถาบนการเงนอ�นทาใหเกดการควบรวมกจการข�น

8) ผลประโยชนในดานภาษ (Tax Consideration) เชน บรษทท�มกาไรสงทาใหตองเสย

ภาษในอตราท�สงบรษทจงควบรวมกจการกบบรษทท�มผลขาดทนสะสมและไดประโยชน� จากภาษ

โดยผลขาดทนสามารถนามาเรยกคนภาษไดทนท

4 พมพวไล ลดดาวลย. (2554). ปจจยดานทรพยากรมนษยท�ทาใหการควบรวมกจการประสบความสาเรจ

กรณศกษาธนาคารธนชาตกบธนาคารนครหลวงไทย. วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต สาขาวชาการ

ประกอบการ, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. หนา 46.

12

9) การควบรวมกจการ เสมอนเปนการหาพนธมตรทางธรกจ เพ�อสงเสรมและเก�อหนน

กนในดานตางๆ โดยอกบรษทหน�งอาจขาดความชานาญหรอเคร�องมอท�ทนสมย

10) การควบรวมกจการเพ�อไดมาซ� งเทคโนโลยและทรพยสนทางปญญา โดยตวอยาง

ของการควบรวมกจการโดยมมลเหตจงใจน� คอ การควบรวมกจการระหวางเฟสบค และ

อนสตาแกรม

2.2 ความหมายและรปแบบของการควบรวมกจการ

การควบกจการเปนพฤตกรรมหรอกจกรรมในทางเศรษฐกจท�มรปแบบ หรอวธการท�

มากมายหลากหลายจนไมอาจสามารถท�จะนยามความหมายท�แนนอนและครบถวน รวมไปถง ไม

อาจกาหนดลกษณะ รปแบบ หรอวธการท�ชดเจนไดท�งหมด ดงน�นจงอาจแบงความหมายของการ

ควบรวมกจการไดเปน 2 นย คอ

นยแรกเปนการควบรวมกจการตามความหมายอยางแคบ หมายถง การนาเอาทรพยสนและ

ผถอหนของบรษทต�งแตสองบรษทข�นไปเขามารวมกน โดยมสภาพนตบคคลของบรษทภายหลง

การควบธรกจเหลออยเพยงบรษทเดยว (a single unitary company)

นยท�สองเปนการควบรวมกจการตามความหมายอยางกวาง หมายถง การท�บรษทมากกวา

หน�งแหงเขามารวมเปนหนวยธรกจเดยวกน โดยมวตถประสงคเพ�อรวมการควบคมการใชนโยบาย

ทางธรกจเดยวกน ถอวาเปนหนวยธรกจเดยวกนและเปนบรษทในเครอเดยวกน (holding company

system) การควบรวมกจการในลกษณะน� มงคานงถงอานาจในการควบคมการใชนโยบายทางธรกจ

เดยวกนแมวาจะมสภาพนตบคคลของแตละบรษทแยกตางหากจากกนกตาม5

2.2.1 ความหมายของการควบรวมกจการ

แนวความคดการควบรวมกจการเปนกลยทธการดาเนนธรกจเพ�อเพ�มประสทธภาพในการ

บรหารตนทน หรออาจเปนเพราะอกฝายมความชานาญเปนพเศษในเร�องใดเร�องหน�ง หรอเปนการ

สรางมลคาเพ�มใหแกองคกรในอนาคต หรอเพ�มความแขงแกรงใหกบบรษทจากการใชทรพยากร

รวมกน รปแบบในการควบรวมกจการจงข�นอยกบปจจยและความตองการของบรษทท�ตองการควบ

5 รชพร ตนมหาพราน. (2548). มาตรการควบคมการควบกจการ: ในกรณของกจการรวมคา. วทยานพนธ

นตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 6.

13

กจการ และบรษท�ถกควบกจการ ซ� งการควบรวมกจการมกฎหมายหลายฉบบท�เก�ยวของข�นอยกบวา

บรษทท�ควบกจการน�นเปนบรษทท�จดต�งข�นตามกฎหมายใด

การควบรวมกจการตามกฎหมายไทยน�น เปนกรณของการท�บรษทต�งแตสองบรษทข�นไป

ควบเขากน เปนผลใหบรษทท�ควบเขากนน�นหมดสภาพการเปนนตบคคล และเกดเปนบรษทใหม

ข�นโดยบรษทใหมยอมไดไปท�งสทธและบรรดาความรบผดท�มอยแกบรษทเดม ตวอยางเชน บรษท

ก. ไดควบกบบรษท ข. ตามกฎหมายจะทาใหบรษท ก. และบรษท ข. ดงกลาวหมดสภาพจากการ

เปนนตบคคล โดยเหลอแต บรษท ค.บรษทเดยวซ� งรบไปท�งสทธและความรบผดเดมของบรษท ก.

และบรษท ข.

จากบทบญญตประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และพระราชบญญตบรษทมหาชนจากด

พ.ศ. 2535เปนกรณของการท�บรษทต�งแตสองบรษทข�นไปตกลงโดยมตพเศษจากผถอหนควบเขา

ดวยกน และจดทะเบยนเปนบรษทใหม โดยบรษทใหมยอมไดไปท�งสทธและบรรดาความรบผดท�ม

อยแกบรษทเดมเปนผลใหบรษทท�ควบเขากนน� นหมดสภาพการเปนนตบคคลแตมตองเขาส

กระบวนการชาระบญชอยางบรษทท�จดทะเบยนเลกกจการตามปกต6ประกอบกบมผใหความหมาย

ของการควบรวมกจการไวมากมาย ยกตวอยางเชน

การควบกคอ การท�บรษทอยางนอยสองบรษทมาควบเขาดวยกนแลวเกดบรษทใหมข�น ผล

ของการควบกจะทาใหบรษทเดมหายไปและมบรษทใหมเกดข�น เม�อมการควบกนแลว จานวนหน

และหนของบรษทใหมจะตองเทากบทนรวมของบรษทเดมท�นามาควบเขากน และบรษทใหมยอม

ไดไปท�งสทธและความรบผดชอบท�มอยจากบรษทเดม7

การควบรวมกจการตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และพระราชบญญตบรษท

มหาชน จากด พ.ศ. 2535 หมายถง การรวมบรษทเดมต�งแต 2 บรษทข�นไปเขาไปเปนบรษทซ� งจด

ทะเบยนข� นใหมมบรษทใหมเกดข� นและบรษทเดมเลกไป เปนการรวมกนของบรษทซ� งใน

ภาษาองกฤษเรยกวา amalgamation หรอ consolidation บรษทใหมจะดาเนนกจการของบรษทเดม

ตอไป โดยรบทรพยสน หน� สน สทธ ความรบผด ตลอดจนทนและผถอหนของบรษทเดมมา ในการ

น� บรษทใหมกจะใหคาตอบแทนแกผถอหนในบรษทเดมตามสวน คาตอบแทนอาจเปนเงน หรอ

จดสรรหนในบรษทใหมให หรอใหเปนหนบางสวนเปนเงนหรอหนกบางสวนกได ผถอหนท�ไดรบ

6 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1241 และมาตรา 1242 และ พระราชบญญตบรษทมหาชนจากด พ.ศ.

2535 มาตรา 152. 7 กตพงศ อรพพฒนพงศ. อางแลว เชงอรรถท� 3. หนา 8.

14

หนในบรษทใหมกจะกลายเปนผถอหนในบรษทใหมตอไป หากไมรบหนแตรบคาตอบแทนอยาง

อ�นไป กเทากบเปนการขายหนไป8

ซ� งอาจสรปไดวาการควบรวมกจการตามกฎหมายไทยน�นกคอการรวมบรษทสองบรษท

หรอ มากกวาน�นเขาดวยกนเพ�อกอใหเกดบรษทใหมอนเปนท�รวมเอาสทธ หนาท� หน� สน ความรบ

ผด ทน และ กาไรจากบรษทเดมมาประกอบธรกจใหมหรอธรกจเดมท�ผนวกเขาดวยกน โดยท�บรษท

เดมท�เขามารวมกนน�นไดส�นสภาพทางกฎหมายไป

กรณการไดมาซ� งหนหรอทรพยสนของบรษทใดบรษทหน�งโดยท�บรษทผโอนน�นไมไดส�น

สภาพไป หรอส�นสภาพไปเพยงแคบรษทใดบรษทหน�ง จากการคนควากรณคงจะตองปรบธรกรรม

เหลาน�นใหเปนไปตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 1 หลกท�วไป

ลกษณะ 4 นตกรรมบรรพ 2 หน� ลกษณะ 2 สญญาบรรพ 3 เอกเทศสญญา ลกษณะ 22 หนสวนและ

บรษท และกฎหมายประกอบอ�นๆท�เก�ยวของ เชน พระราชบญญตบรษทมหาขนจากด พ.ศ. 2535

ประกาศอธบดกรมสรรพากร เร�อง กาหนดหลกเกณฑ วธการ และเง�อนไขการควบเขากน หรอโอน

กจการท�งหมดใหแกกน ของบรษทมหาชน จากด หรอบรษท จากด เพ�อยกเวนรษฎากร เปนตน

เน�องจากกรณการไดมาซ�งกจการหรอทรพยสนของกจการเหลาน� มไดมกฎหมายเฉพาะบญญตไว

2.2.2 รปแบบของการควบรวมกจการ

สาหรบรปแบบของการควบรวมกจการ เน�องจากโดยท�วไปแลว การควบรวมกจการมกถก

นามาใชในการสรางอานาจทางการตอรองดานตลาดไมวาจะเปนทางดานการแขงขนทางการคาหรอ

การขยายตลาดสนคาหรอบรการของตน ซ� งลกษณะดงกลาวมาน� อาจแบงได 3 รปแบบ9 คอ

2.2.2.1 การควบรวมกจการในแนวนอน (Horizontal Merger) เปนการรวมกจการ

ซ�งประกอบการกจการเหมอนหรอคลายกน เพ�อประโยชนทางดานการผลต หรอการตลาด ซ� งผผลต

หรอผขายท�อยสถานะเดยวกนในกระบวนการผลต (Stage of Production) เพ�อวตถประสงคในการ

สรางความไดเปรยบ ขยายกจการผานสาขาของบรษทท�ถกควบรวม เพ�อครอบครองเทคโนโลย หรอ

ใบอนญาต หรอความนยม หรอสตรการผลต หรอแมกระท�งกาจดคแขงใหเหลอผทาธรกจประเภท

เดยวกนใหนอยท�สด ผลของการรวมกจการในลกษณะน�มกกระทบกระเทอนตอการแขงขนในการ

ผลตดงกลาวในตลาดเดยวกน เน�องจากบรษทหรอหางหนสวนนตบคคลน�นสามารถกาหนดราคา

ข�นลงหรอรกษาระดบราคาของสนคา และบรการ (Price-Fixing) ตลอดจนการแบงเขตตลาดไดอก

8 โสภณ รตนากร. (2556). คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย หนสวนบรษท. (พมพคร� งท� 13).

กรงเทพฯ: สานกพมพนตบรรณการ. หนา 524. 9 อวยชย สขวงค. รอบรเร�องการควบโอนกจการ(1) (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.dlo.co.th/files/doc

060116120246.pdf [2016,March 24].

15

ดวยยกตวอยางเชน บรษท ซพ ออลล จากด (มหาชน) ประกาศซ�อหนมลคา 188,888 ลานบาท ใน

บรษท สยามแมคโคร จากด (มหาชน) เม�อชวงเดอนเมษายน พ.ศ. 2556 ถอเปนกรณท�ผทาธรกจ เปน

ผนาธรกจคาปลกรายใหญของประเทศเขาครอบงากจการธรกจผนาในธรกจศนยจาหนายสนคา

ระบบสมาชกแบบชาระเงนสดและบรการตนเองในประเทศไทย10

2.2.2.2 การควบรวมกจการในแนวต�ง (Vertical Merger) เปนการรวมกจการซ� ง

ประกอบกจการในสายการผลตหรอธรกจเดยวกน แตฐานะหรอระดบข�นการผลตน�นแตกตางกน

เพ�อสามารถทาธรกจผลตหรอใหบรการไดอยางครบวงจรต�งแตตนน� าจนถงปลายน� า ผลการรวม

กจการรปแบบน� ท าใหลดตนทนการผลตลง เน�องจากกจการสามารถควบคมตนทนของ

ตนไดงายข�นตวอยางของการควบรวมกจการในรปแบบน� คอ การควบรวมกจการระหวางบรษท

ปตท. เคมคอล จากด (มหาชน) กบ บรษท ปตท. อะโรเมตกสและการกล�น จากด (มหาชน)

นอกจากน�อาจเปนการควบกจการหรอครอบงากจการโดยท�บรษทท�รวมกจการน�น

ไมไดอยในธรกจเดยวกน แตมความสมพนธท�ใกลชดกน เชน บรษท แลนด แอนดเฮาส จากด

(มหาชน) บรษทพฒนาอสงหารมทรพย ซ�อกจการบรษท ซ พ เอม จากด ซ� งเปนผผลตแผนซเมนตป

พ�นการรวมกจการเปนการเสรมใหธรกจท�งสองเขมแขงข�น11

2.2.2.3 การควบรวมกจการแบบกลม หรอการควบรวมกจการระหวางกจการซ� ง

ไมมความสมพนธตอกน (Conglomerate Merger) เปนการรวมกจการระหวางกจการท�แตกตาง

สายการผลต ธรกจหรออยคนละสวนแบงตลาด (Market Share) ไมวาจะเปนการรวมเอากจการใน

ฐานะผซ�อ ผขายหรอผผลต ผลกระทบจากการรวมกจการในลกษณะน�อาจมองเหนประโยชนหรอ

ความไดเปรยบบางประการจากการรวมตวเชน การโฆษณา การไดกาไรรวมจากความเปนธรกจ

หลายกจการ ความเส�ยงจากการลงทนหรอการขยายตลาดในกจการใหมๆ เปนตนตวอยางของการ

ควบรวมกจการในรปแบบน� คอ การควบรวมกจการระหวางบรษท จเอมเอม มเดย จากด และบรษท

มตชน จากด (มหาชน)

การควบรวมกจการแบบน�อาจแบงออกเปนสองประเภทยอยไดอกคอ

1) การควบเพ�อขยายประเภทของผลตภณฑ (Product Extension Merger) เปนการ

ควบกจการเพ�อมงขยายฐานธรกจ เชน บรษทการเงนซ�อกจการบรษทประกนภย

10 บรษท ซพ ออลล จากด (มหาชน). (2556). ซพ ออลล เตรยมพรอมรบ AEC ซ�อกจการ "แมคโคร" หวงใชเปน

ชองทางนาสนคาSMEs และสนคาเกษตรไทยลยตลาดอาเซยน (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.cpall.co.

th/News-Center/corporate-news/[2016,March 24] 11 อญญา ขนธวทย. อางแลวเชงอรรถท� 1. หนา . 92.

16

2) การควบเพ�อกระจายธรกจอยางแทจรง (Pure Conglomerate Merger) เปนการ

ควบกจการโดยมวตถประสงคหลกในการกระจายธรกจเพ�อลดความเส�ยงของกลม เชน การท�บรษท

การเงนเขาซ�อธรกจผลตยางยดเพ�อใหมการกระจายรายไดอยางสม�าเสมอ เชนหากธรกจการเงนอย

ในชวงตกต�ากจะมรายไดจากการผลตยายดเขามาเสรม เน�องจากธรกจท�งสองอาจไดรบผลกระทบ

จากภาวะเศรษฐกจแตกตางกน12

2.3 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการประกอบธรกจ

ระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมหรอทนนยม (Laissez-Faire or Capitalism) เปนระบบ

เศรษฐกจท�ใหเสรภาพแกภาคเอกชนในการเลอกดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ โดยเอกชนสามารถม

กรรมสทธ� ในทรพยสน มเสรภาพในการเลอกตดสนใจดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตามท�ตนถนด

แตอยางไรกตามระบบเศรษฐกจแบบทนนยมกกอใหเกดปญหาความเหล�อมล� าอนเน�องจากความ

สามารถท�แตกตางกนในแตละบคคลโดยพ�นฐานทาใหผท�มความสามารถสงกวาจะเปนผไดเปรยบผ

ท�ออนแอกวาในทางเศรษฐกจ

2.3.1 แนวคดเร�องเสรภาพในการประกอบธรกจ

แตเดมการคายงคงจากดอยในลกษณะแคบ คอ เปนการคาในทองถ�นไมสลบซบซอนรฐไม

มความจาเปนในการเขาแทรกแซงการทาสญญาเพราะทกคนต�งอยบนพ�นฐานความมอสระและ

เสรภาพในการทาสญญากเทาเทยมกนซ� งสงผลใหระบบเศรษฐกจแบบเสร เกดข�นโดยสมมตฐานวา

มนษยทกคนมความสามารถในการตดสนใจเลอกบรโภคสนคาเทาๆ กนรฐจะไมเขาแทรกแซง

เสรภาพในการตกลงเขาทาสญญาของเอกชนหลกกฎหมายท�เก�ยวดวยการคาหลกหน�งจงเกดข�นน�น

คอในการซ�อขาย“ผซ�อตองระวง” ( Let the buyer beware หรอ ภาษาโรมน Caveat Emptor )13หากม

ความเสยหายใดๆเกดข�นจากการทาสญญาซ�อขายหรอมความชารดบกพรองจากทรพยท�ซ�อขาย

ความเสยหายท�เกดข�นน�นผซ�อตองรบความเสยหายท�เกดข�นเองน�น กลาวคอในสมยโรมนยคกลาง

ถอเปนยคเร�มตนแหงการคมครองผบรโภคเพราะไดมการกาหนดกฎเกณฑการใหความคมครองผ

ซ�อหรอผใชสนคาคอกฎเกณฑในเร�องความชารดบกพรองของสนคาซ� งกฎเกณฑดงกลาวถอเปน

จดเร�มตนในการพฒนากฎหมายเพ�อการคมครองผบรโภค ในสมยตอมาศาสนาจกรถอวาเปนกลม

12 อญญา ขนธวทย. อางแลวเชงอรรถท� 1. หนา 93. 13 สษม ศภนตย. (2546). คาอธบายกฎหมายค มครองผ บรโภค.กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 1.

17

แรกท�ทาหนาท�ในการใหความคมครองผบรโภคโดยใชอานาจในทางวฒนธรรมและในทางศาสนา

เขามามสวนในการคมครองผบรโภคเชนขอบงคบเก�ยวกบการจาหนายสนคาการหามการโฆษณา

เปนตนถาละเมดขอบงคบดงกลาวจะตองถกลงโทษ แตอานาจและจรยธรรมของศาสนาจกร

ตลอดจนกฎเกณฑขอบงคบของกลมอาชพตางๆยงไมเพยงพอตอการคมครองผบรโภคดงน�นจงม

ความจาเปนท�รฐจะตองออกกฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคอกทางหน�งดวยกฎหมายดงกลาวมงเนน

ท�จะใหความคมครองผบรโภคในทางเศรษฐกจ โดยกาหนดวาสนคาน�นจะตองเปนสนคาตามความ

ตองการของผบรโภคตองไมหลอกลวงไมชารดบกพรอง

ศตวรรษท� 18-19 เปนยคท�มการเปล�ยนแปลงอยางมากโดยมแนวคดวาการ ประกอบธรกจ

การคาควรเปนไปอยางเสรการท�รฐเปนผดาเนนการทางดานธรกจโดยเขามามบทบาทแทรกแซงการ

ทาสญญาไดน�นจะสงผลใหเศรษฐกจไมกาวหนารฐควรปลอยใหเอกชนประกอบธรกจโดยอสระซ� ง

จะทาใหเอกชนแตละคนตองแขงขนกนและกระทาในส� งท�ดข�น ทายท�สดเศรษฐกจจะกาวหนา

มากกวาท�เคยเปนแนวความคดดงกลาวน� ไดวางขอหามไมใหรฐเขาไปยงเก�ยวกบเร�องการคาโดยถอ

วารฐควรมหนาท�ในดานการตางประเทศและรกษาความสงบเรยบรอยของประชาชนเทาน�นจาก

แนวความคดดงกลาวจงไดเกดเหตการณเปล�ยนแปลงท�สาคญข�น เรยกวา “การปฏวตอตสาหกรรม”

ซ� งเร�มต�งแตป ค.ศ. 1760 นอกจากน�นยงไคเกดเหตการณเปล�ยนแปลงทางดานสงคมการเมองและ

การปกครองของประเทศตางๆ คอการประกาศอสรภาพในประเทศสหรฐอเมรกา (ค.ศ. 1776) การ

ปฏวตในประเทศสาธารณรฐฝร�งเศส (ค.ศ. 1789-1799)ไดมการนาระบบการปกครองแบบ

สาธารณรฐ (Republic) มาใชโดยประชาชนทกคนม สทธเสรภาพในการปกครองตนเองลทธปจเจก

ชนนยม (Individualism) ซ� งเปนแกนของระบบการปกครองดงกลาวไดรบความนยมอยางแพรหลาย

และแผอทธพลขยายไปสแนวความคดระบบ เศรษฐกจแบบเสร (Laissez Faire) มการกาหนดหลก

กฎหมายใหมๆ โดยถอวาประชาชนทกคนมอสระท�จะทาสญญากนอยางใดกได (Freedom of

Contract) ซ� งเม�อตกลงกนเชนใดแลวกตองบงคบกนเชนน�นโดยเครงครด (Sanctity of Contract)

เชนในการซ�อขายสนคาถามขอบกพรองในสนคาอยางใดกเปนเร� องท�ผซ�อเองจะตองรบภาระใน

ความเสยหายน�นเน�องจากตนเปนผเลอกซ�อสนคาประเภทน�นเองหลกน� เรยกกนวา “Caveat Emptor

หรอ Let the buyer beware” ซ� งเปนหลกท�ไตรบ การยอมรบและขยายความจนถอเปนหลกสาคญใน

กฎหมายพาณชยต�งแตน�นมาหลกกฎหมายเชนน� มข�นเพราะถอวาคนทกคนมความเทาเทยมกนม

ความเสมอภาคกนมสทธเสรภาพเทาเทยมกนท�จะตกลงใหมนตสมพนธกนเชนใดกได เม�อมความ

เสยหายใดเกดข�นตนกตองรบภยพบตน�นเองเพราะ ตนเปนผกอข�นไว

18

หลงจากระบบเศรษฐกจแบบเสรไดนามาใชอยางกวางขวางเวลาไดพสจนใหเหนวา

หลกการของระบบเศรษฐกจแบบเสรมไดถกตองท�งหมดการปลอยใหมการแขงขนกนอยางเตมท�

กลบทาใหมการรวมตวกนเพ�อแขงขน ฝายท�มพลงทางเศรษฐกจและการเมองสงกวาจะชนะและลม

คแขงรายยอยได ทาใหเกดแนวโนมท�จะเกดภาวะตลาดแบบผกขาด (Monopoly) ในศตวรรษท� 20 ป

ค.ศ.1930 เร�มเดนชดข� นในแถบประเทศตะวนตกซ� งประเทศแถบตะวนตกเร�มตะหนกถงผลน�

ประกอบกบแนวความคดทางดานสวสดการสงคม(Social Welfare)เร�มไดรบความนยมมากข�น

เพราะดจะสมควรและมความเปนธรรมมากกวาประเทศในโลกตะวนตกรวมท�งสหรฐอเมรกาเองก

ยอมรบวาการแขงขนอยางเสรโดยไมมการควบคมน�นไมถกตองและเหนกนวารฐมหนาท�ตอง

คมครองประชาชนดวยจงเร�มมการออกกฎหมายมาบงคบการประกอบธรกจตางๆท�กระทบถงความ

ปลอดภยและผาสกแหงสาธารณชนซ� งเทากบถอวาในระบบเศรษฐกจแบบเสรสมยใหม (Modern

Capitalism) รฐมอานาจเขามาแทรกแซงการประกอบธรกจของเอกชนไตตามสมควรเพ�อพทกษให

เกดการแขงขนอยางเปนธรรมและเพ�อประโยชนสาธารณะนอกจากน� เม�อพจารณาถงภาวการณ

ปจจบนจะเหนไตวาประชาชนผบรโภคไมไดมฐานะความรและความสามารถเทาเทยมกบผ

ประกอบธรกจจนมผใหขอสงเกตวาผบรโภคตกอยในฐานะท�ถกแสวงหาประโยชนแตฝายเดยว14

การคมครองผบรโภคจงมความจาเปนเม�อความเทาเทยมกนไมมแลวหลกกฎหมายกควรเปล�ยนไป

โดยนาจะใหผขายเปนฝายตองระวงบาง (Let the seller beware) เพราะผขายอยในฐานะท�ไดเปรยบ

กวาแนวความคดในการคมครองผบรโภคไดปรากฏออกมาในหลายรปแบบและมการรวมตวใน

กลมของผบรโภคมากข�นทกขณะเพ�อใหเกดน� าหนกในการเรยกรองจนทาใหกลมผ ประกอบธรกจ

ซ� งจบตามองการเคล�อนไหวชนดน� ขนานนามกระบวนการน� วา ลทธผบรโภคนยม(Consumerism)

และในภาวะท�ผบรโภคตองอยในฐานะเสยเปรยบทาใหมผคดกนวาผบรโภค จะตองมสทธบางอยาง

เพ�มข�นเพ�อใหสอดคลองกบภาวะสงคมสมยใหมโดยมากจะเหนดวยกบคาพดของประธานาธบด

เคนเนด� เม�อป ค.ศ. 1962 ในการใหนโยบายแก Consumer Advisory Council ซ� งรฐบาล

สหรฐอเมรกาในขณะน�นจดต�งข�นเพ�อพจารณาหาทางคมครองผบรโภควา “ถารฐบาลจะกระทาให

สมกบความรบผดชอบท�มตอผบรโภคในการใชสทธของเขาเหลาน�นแลว จะตองมกฎหมายและการ

ดาเนนการของฝายปกครองเพ�มข�นและสทธท�งหลายท�บรรดาผบรโภคมอยจะตองรวมถง

สทธท�จะไดรบความปลอดภยสทธท�จะไดรบขาวสาร

สทธท�จะมอสระในการเลอกหาสนคาและบรการ

สทธท�จะเรยกรองในนโยบายของรฐ

14 พทยา วทยาไพโรจน. (2549). ปญหาทางกฎหมายในการคมครองผบรโภคดานสญญาไมเปนธรรม:ศกษากรณ

สญญาประกนวนาศภย.วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 8.

19

สทธท�จะไตรบคาชดเชยความเสยหาย

สทธท�จะอยในสงคมแวดลอมท�สะอาดและ

สทธท�จะไดรบความร”

คากลาวของประธานาธบดเคนเนด�ยงคงยดถอเปนหลกกนเร�อยมาประกอบกบเม�อ พจารณา

ถงภาวการณปจจบนจะเหนไตวาประชาชนผบรโภคไมไดมฐานะ ความรและความเทา เทยมกนกบ

ผประกอบธรกจจนมผใหขอสงเกตวาผบรโภคตกอยในฐานะท�ถกแสวงหาประโยชนแตฝายเดยว

การคมครองผบรโภคจงมความจาเปนเม�อความเทาเทยมกนไมมแลวหลกกฎหมายกควรเปล�ยนไป

เน�องจากววฒนาการท�เปล�ยนแปลงไปของสงคมยคอตสาหกรรม15

2.3.2 ทฤษฎกฎหมายในระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม

ในสมยท�มการใชระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม(Laissez Faire) ซ� งไดรบอทธพลมาจาก

แนวคดของลทธปจเจกชนนยม (Individualism) คอประชาชนทกคนมสทธเสรภาพในการปกครอง

อนเปนแนวความคดท�เชดชความเทาเทยมกนแหงสทธของประชาชนทกคนมสทธเสรภาพเทาเทยม

กนจากแนวความคดดงกลาวกอใหเกดทฤษฎกฎหมายท�สาคญซ� งต�งอยบนพ�นฐานท�วารฐจะไมเขา

ไปแทรกแซงเสรภาพในการเขาทาสญญาของเอกชนคอ

ทฤษฎความศกด� สทธ� ของทรพยสนสวนบคคลมาจากแนวความคดของจอหนลอคนกคด

ชาวองกฤษท�วาทรพยสนสวนบคคลชวยทาใหบคคลน�นมศกด� ศรข�นและทาใหมเสรภาพมากข�น

ความคดน� ไดมการรบรองและประกาศเปนปฏญญาวาดวยสทธมนษยชนและพลเมอง ค.ศ. 1789

ของฝร�งเศสโดยกลาววา“สทธในทางทรพยสนน�นเปนสทธท�พรากไปจากบคคลไมได” นอกจากน�

ในมาตรา 17 ของปฏญญาฉบบน� เองยงไดบญญตตอไปอกวา “กรรมสทธ� เปนสทธท�ละเมดไมได

และศกด� สทธ� ”

ทฤษฎเสรภาพในการทาสญญาวางหลกไววาเสรภาพของเอกชนเปนส�งท�มความสาคญย�ง

ฉะน�นความเปนอสระของเอกชนจะถกจากดไดกโดยความสมครใจของตนเองเทาน�นเสรภาพ ของ

เอกชนในการทาสญญาจงเปนบอเกดแหงความยตธรรมแนวความคดของทฤษฎน� ปรากฏอยใน

มาตรา 1134 แหงประมวลกฎหมายแพงฝร�งเศสหรอท�นยมเรยกกนวาประมวลกฎหมายนโปเลยน

ของฝร�งเศสท�วา “ความตกลงท�ทาข�นโดยชอบดวยกฎหมายยอมมผลใชบงคบแกผท�ทาความตกลง

น�น”

15 ขวญชย สนตสวาง. (2537). คาบรรยายกฎหมายคมครองผบรโภค. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามคาแหง.

หนา 1-15.

20

ทฤษฎความรบผดในทางละเมดมหลกอยท�วา “บคคลจะตองรบผดตอเม�อเขากระทาผดทาง

ศลธรรมหรอทาช�วถามไดทาช�วกไมตองรบผด” และ “ความรบผดชอบน�นตองรบผดเพ�อ ตนเอง”16

อยางไรกตาม ระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม เปนระบบเศรษฐกจท�ใชนโยบายทางดานราคา

เปนเคร�องมอตดสนปญหาพ�นฐานของราคาสนคาบรการปจจยการผลตทกชนด โดยความตองการ

หรออปสงคของผบรโภคเปนดชนช� ใหเหนถงความตองการสนคาหรอบรการโดยแสดงออกจากการ

จายเงนเพ�อใหไดมาซ� งสนคาหรอบรการเหลาน�นปรมาณสนคาหรอบรการท�นอยกวาความตองการ

ของผบรโภคจะเปนผลทาใหราคาของสนคาน�นสงข�น ในทานองกลบกนถาอปทานมมากกวาอป

สงคราคาสนคาน�นกจะต�าลง จะเหนไดวาระบบเศรษฐกจดงกลาวความตองการของผบรโภคจะเปน

ตวกาหนดวาผผลตจะผลตอะไรข� นมา เพ�อใหการใชทรพยากรเปนไปตามความตองการของ

ผบรโภคอยางแทจรงมกาไรซ� งเปนปจจยท�สาคญท�สดวาสนคาน�นๆ เปนท�ตองการของผบรโภค

หรอไม และในสวนของผบรโภคน�นตางกมอสระในการเลอกซ�อสนคาหรอบรการเหลาน�นดวย

ตนเองนอกจากน� เม�อระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมยงถอหลกการยอมรบกรรมสทธ� หรอความเปน

เจาของในทรพยสนหรอปจจยการผลตของเอกชนโดยผเปนเจาของจะมเสรในการเลอกประกอบ

ธรกจหรอจดการกบทรพยสนของตนเองไดตามปรารถนาเม�อมองตามภาพรวมแลวในขางตนจง

พอท�จะสรปหลกการสาคญของระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมไดดงน�

2.3.2.1 เปนระบบท�ใชกลไกทางดานราคา หรอระบบตลาดเปนตวควบคม

กระบวนการทางเศรษฐกจทกสวนใหเปนไปอยางถกตอง หรอกอใหเกดประสทธภาพตามความ

ตองการของประชาชน

2.3.2.2 ใหการยอมรบในเร� องหลกกรรมสทธ� โดยผเปนเจาของทรพยสนหรอ

ปจจยการผลตยอมมอสระท�จะใชสอยประโยชนจากทรพยสนของตนไดอยางเตมท�

2.3.2.3 ผเปนเจาของทรพยสนหรอปจจยการผลตมเสรภาพในการเลอกประกอบ

ธรกจไดตามท�ตนตองการ

2.3.2.4 การแขงขนถอวาเปนปจจยสาคญท�จะปองกนการแสวงหากาไรท�เกนควร

เน�องจากการท�ทกคนมเสรภาพในการเขาหรอออกจากระบบเศรษฐกจ ในกรณท�ผผลตรายหน�งราย

ใด หรอกลมหน�งกลมใดพยายามท�จะผกขาดและรวมหวกนข�นราคาสนคา เพ�อหากาไรท�เกนปกตก

จะทาใหเกดการจงใจใหผผลตรายใหมเขามาผลตสนคาน�น ทาใหปรมาณสนคาเพ�มข�นซ� งจะสงผล

ใหราคาสนคาลดลง17

16 วชา มหาคณ. (2517). ทฤษฎกฎหมาย, วารสารกฎหมาย, 1(3), หนา 75 – 76. 17 ณรงคศกด� ธนวบลชชย. (2525). หลกเศรษฐศาสตรเบ�องตน. กรงเทพฯ: บรษท วกตอรเพาเวอรพอยท จากด.

หนา 59-61.

21

เม�อพจารณาถงหลกการของระบบเศรษฐกจแบบเสรแลวจะพบวาเปนระบบท� เอ� อ

ประโยชนใหผประกอบการสามารถหาผลประโยชนในทางธรกจไดอยางเตมท� ถาไมปรากฎวาม

การควบคมหรอปลอยใหเปนไปตามหลกการของระบบอยางเตมท�แลว จะทาใหผประกอบการ ราย

ใหญซ� งมอานาจในทางการเงนมแนวโนมท�จะควบคมกลไกแหงราคาตลาด และกอใหเกดการ

ผกขาดข� นได ดงน� นผลเสยจากการกระทาดงกลาวกจะมผลกระทบตอผ บ รโภครวมถง

ผประกอบการรายยอยท�ตองรบผลโดยตรงอยางหลกเล�ยงไมได จากเหตผลดงกลาวภาครฐจงตอง

ออกกฎหมายมาควบคมดแลมใหเกดการแขงขนโดยเสรทาลายระบบเศรษฐกจ อนจะนาไปสการลด

การแขงขนหรอการผกขาด โดยการออกกฎหมายควบคมพฤตกรรมการประกอบธรกจของ

ผประกอบการใหอยรวมกนได โดยไมกอใหเกดการเอาเปรยบ และใหการแขงขนแบบเสรดารงอย

2.4 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการการผกขาดและการแขงขนทางการคา

2.4.1 ทฤษฎการผกขาดทางการคา

การผกขาดทางการคาคอการท�ผผลตสามารถกดกนไมใหผอ�นเขามาแขงขนกบตนไดทาให

เปนตลาดการผกขาดท�มผผลตหรอผใหบรการเพยงรายเดยวผผลตหรอผใหบรการจะเปนผม อานาจ

เหนอตลาด (Dominant Market) สามารถกาหนดราคาสนคาใหมราคาสงข�นหรอลดลงไดแม สนคา

หรอบรการน�นๆ จะมคณภาพต�ากตามในอดตธรกจบรการท�บรหารจดการโดยภาครฐบางประเภท

ในเกอบทกประเทศท�วโลก อาทเชน โทรศพทระหวางประเทศ บรการโทรศพทในประเทศ บรการ

รถโดยสารเปนตนเปนธรกจท�มการผกขาดท�งส�น ในกรณของธรกจปลกขนาดใหญกสามารถทาการ

ผกขาดไดในกรณท�เปนผผกขาดดวยการเปนผซ�อรายใหญแตเพยงผเดยวโดยทาการส�งซ�อสนคาเปน

จานวนมากทาใหมอานาจเหนอตลาดโดยสามารถกาหนดราคาสนคาและกาหนดปรมาณผลผลตใน

ระยะส�น(Determination of Price and Output in the Short-Run) ได ย�งกวาน�นยงผกขาดดวยการผลต

สนคาท�ใชตราย�หอของหางคาปลกเองเพ�อมาแขงขนกบสนคาของผผลตท�ไดจดสงใหกบหางคาปลก

ขนาดใหญในตลาดผกขาด และสามารถพจารณายอยลงไปโดยการแบงตลาดผกขาดออกไดเปน 2

ลกษณะดงตอไปน�

ลกษณะแรก เปนตลาดผกขาดท�ไมมการควบคม ผผกขาดมอานาจเตมท�ในการกาหนดราคา

หรอปรมาณอยางใดอยางหน� ง กลาวคอ ถาเลอกผกขาดในการกาหนดราคาตลาดจะเปนตวกาหนด

ปรมาณผลผลตและปรมาณขาย

22

ลกษณะท�สอง เปนตลาดผกขาดท�มรฐบาลควบคม (Regulated Monopoly) การผกขาด

ประเภทน� ยงคงมรฐบาลเปนผควบคมดแลมใหต� งราคาสงเกนไปจนสรางความเดอนรอนแก

ผบรโภค

ทฤษฏการผกขาดทางการคามลกษณะการดาเนนธรกจในตลาดผกขาด (Characteristic of

Monopoly Market) คอ การมผผลตเพยงรายเดยว เรยกวา ผผกขาด (Monopolist) โดยสนคาม

คณสมบตหรอลกษณะพเศษไมเหมอนใครและไมสามารถหาสนคาอ�นๆ มาทดแทนได และผผลต

สามารถกดกนไมใหผอ�นเขามาแขงขนได ซ� งการผกขาดทางการคามความหมายดงน�

2.4.1.1 การผกขาด (Monopoly) ในความหมายอยางแคบ หมายถง สถานการณท�

ตลาด สนคาหรอบรการหรอปจจยการผลตตางๆ มผผลตหรอผขายเพยงรายเดยวเทาน�น ในขณะท�ผ

ซ�อไม สามารถหาสนคาหรอบรการอ�นมาทดแทนสนคาหรอบรการของผผกขาดได ในขณะเดยวกน

ผผลต รายอ�นกไมสามารถเขามาผลตเพ�อแขงขนไดเลย เพราะจะถกกดกนหรอมอปสรรคตอการเขา

สตลาด มกเรยกการผกขาดในความหมายน� วา การผกขาดอยางแทจรง (Pure Monopoly) หรอ การ

ผกขาด อยางสมบรณ (Absolute Monopoly) ในตลาดท�มลกษณะตามความหมายน� อปสงคท�ผผลต

ในตลาดประเภทน�ตองเผชญกคอ อปสงคของตลาดน�นน�นเอง ผผกขาดอยางแทจรงจะมอานาจใน

การ กาหนดราคาสนคาหรอปรมาณสนคาในตลาดอยางใดอยางหน�งไดอยางเตมท� แตจะกาหนดท�ง

สอง อยางพรอมๆ กนไมได ตวอยางของตลาดท�มลกษณะเชนน� ไดแก การประปา การไฟฟา กจการ

รถไฟ เปนตน ในระยะยาวผผกขาดอาจจะมกาไรเกนปกตไดเพราะผผลตรายใหมๆ ไมสามารถเขา

มาผลต เพ�อแขงขน

2.4.1.2 การผกขาด (Monopoly) ในความหมายอยางกวาง หมายถง การท�ผผลต

หรอกลมผผลตในตลาดหรออตสาหกรรมหน�งๆ มอานาจในการกาหนดราคาหรอปรมาณของสนคา

อยบางไมมากกนอย ดงน�นตามความหมายน� จงครอบคลมท�งตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) และ

ตลาดก�งแขงขนก�งผกขาด (Monopolistic Competition) ดวย การผกขาดในความหมายกวางน�ผผลต

ท�มอานาจในการผกขาดจะเผชญกบเสนอปสงคท�มลกษณะทอดลงจากซายไปขวาตางจากตลาด

แขงขนสมบรณ ซ� งเสนอปสงคท�ผผลตแตละรายเผชญจะเปนเสนท�ขนานกบแกนปรมาณตรงระดบ

ราคาตลาด

2.4.1.3 สนคาหรอบรการท�มลกษณะผกขาดโดยธรรมชาต (Natural Monopoly)

การผกขาด (Monopoly) เปนส�งท�รฐบาลเหนวาจะเปนผลเสยตอระบบเศรษฐกจในหลายๆ ประเดน

รฐบาลจงมกเขามาแทรกแซงในรปแบบตางๆ เชน มกฎหมายหามการผกขาด การควบคมราคา แตก

มสนคาและบรการบางประเภทท�หากใหมการผกขาด (Monopoly) จะชวยใหมการจดสรรทรพยากร

ไดอยางมประสทธภาพมากกวาใหมการแขงขนสมบรณ กจการประเภทน�นเรยกวา การผกขาดโดย

23

ธรรมชาต (Natural Monopolies) เน�องจากลกษณะการผลตเปนแบบการประหยดจากขนาด

(Economy of Scale) คอตนทนเฉล�ยของการผลตสนคาหรอบรการลดลง เม�อขนาดของการผลต

เพ�มข�น อตสาหกรรมประเภทน� มช�อเรยกอกช�อวา Decreasing - Cost Industries ดงน�นในการผลต

สนคาหรอบรการประเภทน� ตลาดจงตองการเพยงผผลตรายเดยว การสงเสรมใหมผผลตมากราย

นอกจากจะมผลทาใหตนทนการผลตเฉล�ยตอหนวยสงแลวยงทาใหการใชทรพยากรส�นเปลอง การ

ผกขาดทางการคาจงไมไดมแตดานลบเสมอไป เชน กจการไฟฟา โทรศพท น� าประปา สนคาและ

บรการ เหลาน� มลกษณะพเศษคอจาเปนตองใชเงนลงทนมหาศาล และย�งผลตจานวนย�งมากตนทน

ตอหนวยจะย�งต�าลง (Economy of Scale) บรษทผกขาดในลกษณะน� เรยกวาเปน Natural Monopoly.

ในกรณเชนน�ถาใหมบรษทหลายๆ บรษทเขามาแขงขนกนจะทาใหตนทนตอหนวยเพ�มข�น ดวยเหต

น� เราจงอาจอนโลมให Natural Monopoly คงอานาจการผขาดอยไดบางเพ�อใหผบรโภคไดสนคา

ราคาต�า18

2.4.2 ววฒนาการของกฎหมายปองกนการผกขาด

กฎหมายการแขงขนทางการคาและการปองกนการผกขาดท�กอเกดข�นต�งแตยคสมยโบราณ

จนถงปจจบนบญญตข�นมาเพ�อแกไขปญหาในการผกขาดทางการคาในแตละยคแตละสมย ซ� งม

ววฒนาการเปล�ยนแปลงใหสอดคลองไปตามสภาพเศรษฐกจและสงคมในแตละยค เพ�อใหเกด

ประสทธภาพในการบงคบใชกฎหมาย ในประวตศาสตรของการดาเนนระบบเศรษฐกจทนนยมท�

เร�มต�งแตมการคาพาณชยเกดข�นมกจะมการวางกรอบกตกา หรอการดาเนนการของสถาบนในการ

ควบคมการคา การแขงขนทางการคาเกดข� นไปพรอมๆกนในยคสมยอาณาจกรบาบโลเนย

(Babylonia) กฎหมายฮมมราบ (Hammurabi’s Code) ไดวางหลกกฎหมายเพ�อคมครองประชาชน

จากพอคาท�แสวงหากาไรเกนควร และหามพอคารวมมอกนกระทาการใดๆ ท�มอทธพลตอการคา

จนกระท�งตอมาค.ศ.483 ธรรมนญแหงซโน(The Roman Constitution of Zeno) ไดบญญตกฎหมาย

คมครองผ บรโภคจากการข� นราคาสนคาอยางไม เหมาะสมในสนคาอาหารและของใชใน

ชวตประจาวน หลงอาณาจกรโรมนลมสลาย การคาการพาณชยจงชะงกลง และกลบมาเฟ� องฟอก

คร� งในศตวรรษท� 10 พรอมกบการร�อฟ� นหลกกฎหมายโรมนเก�ยวกบกฎหมายการแขงขนทางการคา

ข�นมาอกคร� งหน�ง การร�อฟ� นคร� งน� หลกกฎหมายการแขงขนทางการคาของโรมนไดรบการยอมรบ

ในหลายนครรฐแหงอตาล

ตอมาในศตวรรษท� 13-17เปนยคทนนยมกบแนวความคดแบบระบบเศรษฐกจเสรคอยๆ ถอ

กาเนดข�นหลงการปฏวตพาณชยกรรม (Commercial Revolution) และการปฏวตอตสาหกรรม

18 จรตตกาล สรยะ. (2556). ปญหาและอปสรรคทางกฎหมายเก�ยวกบการบงคบใชกฎหมายการแขงขนทาง

การคา. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. หนา 15-17.

24

(Industrial Revolution) ในประเทศองกฤษ ทาใหกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law) ของ

ประเทศองกฤษไดพฒนาหลกกฎหมายปองกนการจากดการคา (Restraint of Trade) และการ

ผกขาด (Monopoly)โดยพฒนามาจากแนวบรรทดฐานคาพพากษาของศาล ชวงน�นองกฤษยงไมม

การบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาเปนลายลกษณอกษร แตจากแนวบรรทดฐานคาพพากษา

ของศาล ไดวางหลกกฎหมายไวสามประการคอ หน�งหลกความเสมอภาคระหวางพอคา สองพอคา

จะตดราคาไดไมเกนกวาราคาแหงความยตธรรม และมการกาหนดบทลงโทษทางอาญาแกพอคาท�

กระทาความผด และสามหลกการไมเอาเปรยบเพ�อน อนเปนหลกการท�ตาหนการประพฤตผด

รายแรงทางจรยธรรม เชน การโกหกหลอกลวง ใหการเทจ และการคดดอกเบ�ยเกนอตรา

2.4.2.1 ววฒนาการของกฎหมายในระดบสากล

หลกการกฎหมายคอมมอนลอวขององกฤษมอทธพลอยางมากตอหลกกฎหมาย

การแขงขนทางการคาหรอกฎหมายปองกนการผกขาดทางการคา(Anti-Trust)สวนสหรฐอเมรกาม

การบญญตข�นคร� งแรกในป ค.ศ.1890 คอSherman Actนบไดวาสหรฐอเมรกาเปนประเทศท�สองท�ม

การบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาเปนลายลกษณอกษร เพราะ 14 เดอนกอนหนาท�กฎหมาย

Sharman Actจะบญญตข�นประเทศแคนนาดาไดมการประกาศใชกฎหมายปองกนปราบปรามการ

รวมตวกนเพ�อกาจดการแขงขนทางการคา อยางไรกตามหลกกฎหมายการแขงขนทางการคาของ

แคนนาดา และรปแบบของกฎหมายการแขงขนทางการคาของสหรฐอเมรกาไดกลายเปนตนแบบ

ของการบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาใหกบประเทศอ�นๆท�วโลก

ตอมาในระหวางป ค.ศ.1920-1934หลายประเทศเชน นอรเวโปรตเกส โรมาเนย

ยโกสลาเวย อารเจนตนา ออสเตรเลย เมกซโก แอฟรกาใต ตางกมการบงคบใชกฎหมายการแขงขน

ทางการคากนอยางแพรหลาย และหลงสงครามโลกคร� งท�สองเม�อประเทศสหรฐอเมรกาเปนฝาย

ชนะสงครามไดเขาควบคมประเทศเยอรมนและญ�ปน พรอมท�งไดสรางกฎหมายการแขงขนทาง

การคาใหแกประเทศเยอรมนและญ�ปนโดยเฉพาะประเทศญ�ปนน�นสหรฐอเมรกาตระหนกดถงกลม

อานาจจากธรกจผกขาด ไซบตส (Zuibatsu) ของญ�ปนท�มอทธพลอยางมากตอนโยบายของรฐบาล

และมความสมพนธแนบแนนกบกองทพ ดงน�นเพ�อเปนการปองกนธรกจคารเทลCartel(กลมผผลต

สนคาในอตสาหกรรมหน�งๆท�รวมตวเขาดวยกนโดยมจดมงหมายท�จะโยกยายอานาจการตดสนใจ

ในการดาเนนธรกจจากแตละหนวยธรกจมารวมไวท�สวนกลาง โดยคาดหมายวาการ กระทาดงกลาว

จะทาใหกาไรของแตละหนวยธรกจเพ�มสงข�นได)กลบข�นมามอานาจหรออทธพลทางการเมองอก

คร� งสหรฐอเมรกาจงกาหนดใหญ�ปนตองมกฎหมายการแขงขนทางการคาและปองกนการผกขาด

25

2.4.2.2 ววฒนาการของกฎหมายของไทย

สภาพเศรษฐกจและสงคมสมยสโขทยเปนการผลตเพ�อเล� ยงตนเองเปนสวนใหญ

การคาเมองตอเมองหรอการคาระหวางประเทศมไมมากนก นโยบายทางเศรษฐกจในสมยสโขทยม

การสงเสรมใหมการคาเสร ดงท�ไดมการคนพบขอความในหลกศลาจารกสมยพอขนรามคาแหง คอ

“เจาเมองบเอาจกอบในไพรลทางเพ�อจงววไปคาข�มาไปขาย ใครจกใครคาชางคา ใครจะใครคามาคา

ใครจกใครคาเงนคาทอง”19 จากขอความท�ปรากฏในหลกศลาจารกดงกลาวเหนไดวาการคาในสมย

สโขทยจะไมมการเกบจกอบหรอภาษผานทางหรอผานดานในการขนสง เจตนาของผปกครองเชนน�

สงผลใหพอคาชาวสโขทยและชาวตางอาณาจกรนาสนคาเขามาคาขายหรอแลกเปล�ยนอยหลายชนด

และการเขาออกอาณาจกรสโขทยไมตองเสยภาษอากรใดๆท�งส�น ทาใหพอคาสามารถทาการคาขาย

ไดอยางกวางขวาง ซ� งแสดงถงวาในอดตอาณาจกรสโขทยมกฎหมายท�ยอมรบหลกเสรภาพทาง

การคา แตกยงไมปรากฏวามหลกการหามการกระทาอนเปนการจากดการแขงขนทางการคาหรอ

การผกขาดปรากฏอยแมแตในอาณาจกรอยธยาท�กฎหมายไทยเร�มรบอทธพลจากกฎหมายอนเดย

จนถงสมยตนกรงรตนโกสนทรกมไดมการกลาวถงหลกกฎหมายท�หามการจากดการแขงขน จากด

การคาขายหรอการผกขาดไวแตในสมยกรงรตนโกสนทรเกดปญหาการผกขาดสนคาจากพอคาชาว

จนข�น และตองการใหพอคาตางชาตเขามาถวงดลอานาจของพอคาชาวจนเหลาน�น พระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว จงทรงยนดให เซอรจอหน เบาร�ง เขามาทาสนธสญญาและภายหลงพระองค

ทรงไดประกาศยกเลกการผกขาดสนคาโดยส�นเชง ถงแมไนชวงน� จะยงไมมกฎหมายท�ออกมาเปน

หลกหามผกขาดทางการคาอยางชดเจน แตกเปนจดเร�มตนของการตอตานการผกขาดทางการคาแลว

จนกระท�งชวงสงครามโลกคร� งท� 2 ประเทศไทยประสบปญหาเศรษฐกจตกต�า อนเกดจากการกกตน

สนคาเพ�อเกงกาไร สนคาอปโภคบรโภคขาดแคลน ผผลตและผขายจานวนมากฉวยโอกาสกกตน

สนคาและเพ�มราคาสนคาอปโภคบรโภคท�จาเปนใหมราคาสงข�นกวาราคาปกตอยางไมเปนธรรม

เกดการรวมตวกนต�งสมาคมการคาปกปองผลประโยชนของพวกพองและเพ�อสรางอานาจเหนอ

ตลาด มการตกลงกนกาหนดราคาสนคาสงผลใหประชาชนชาวไทยเดอดรอนเปนอยางมาก รฐบาล

จงไดตรากฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคและสาธารณะชนท�วไปเปนคร� งแรก คอ พระราชบญญต

ปองกนการเกงกาไรเกนควร พ.ศ.2480 เพ�อควบคมราคาสนคาท�จาหนายใหแกประชาชนและ

ปองกนการรวมตวราคาสนคาในภาคเอกชน ในสถานการณฉกเฉน เกดสงคราม หรอ ประกาศใชกฎ

อยการศก เพ�อท�จะปองกนไมใหผจาหนายสนคาฉกฉวยโอกาสข�นราคาสนคาในเวลาดงกลาว อน

เปนเหตใหขดตอความสงบสขของประชาชน แตกฎหมายดงกลาวไมครอบคลมถงสภาวการณปกต

19 อสมภนพงศ ฉตราคม. (2535). ประวตศาสตรเศรษฐกจไทย. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยรามคาแหง.

หนา 10.

26

ทาใหตองมการแกไข 2 คร� ง คอในป พ.ศ.2483 และป พ.ศ. 2487และตอมาถกยกเลกไปในป พ.ศ.

2490 ซ� งรฐบาลไดตราพระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร พ.ศ. 2490 ข�นเพ�อใชแทนและได

เปล�ยนวธปองกนการคากาไรเกนควรใหม คอไมจากดสภาวการณ กาหนดใหการคากาไรเกนควร

เปนส�งผดกฎหมายไมวาการเมองเศรษฐกจจะในสภาวการณใดกตาม เม�อปรากฏวามการคากาไร

เกนควรข�นใหคณะกรรมการพจารณาวาราคาสนคาควรจะเปนเทาไร แลวจงกาหนดราคาสงสดของ

สนคาน� นรวมถงกา รปนสวนหรอหาม ซ� อหามข ายไดตา มอานาจท� กฎหมา ยบญญตไ ว

เม�อสภาวการณเปล�ยนแปลงไปจงไดมการแกไขกฎหมายข� นในป พ.ศ. 2517โดยไดจดทา

พระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร ฉบบท� 2พ.ศ.2517ซ� งมมาตรการควบคมการผลตหรอ

จาหนายและมาตรการการส�งหามมใหคากาไรเกนควร แตไมประสบความสาเรจเน�องจากไมได

คมครองผบรโภคในแงท�เกดจากการผกขาดโดยตรงในกรณท�มผผลตรายเดยวในตลาดใชอานาจ

บดเบอนกลไกลการตลาดได

พระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร ฉบบท� 2 พ.ศ.2517 ไดถกยกเลกโดย

พระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาด พ.ศ.2522 ซ� งบญญตข�นเพ�อควบคมการ

กาหนดราคาสนคาใหเปนธรรมปองกนการผกขาด เปนกฎหมายการแขงขนทางการคาแบบควบคม

โครงสรางทางเศรษฐกจ (Structural Control) โดยการพจารณาการใชอานาจผกขาดอยางเครงครด

ไมยอมใหมการใชอานาจผกขาดกบสภาพสงคมและเศรษฐกจของประเทศไมวากรณใดๆท�งส�น แต

สภาพโครงสรางทางเศรษฐกจสวนใหญของประเทศไทยในขณะน� น ทกๆอตสาหกรรมเปน

โครงสรางก� งแขงขนก� งผกขาด ในบางอตสาหกรรมตลาดมขนาดเลกผประกอบการแตละราย

ตองการการผลตท�มการประหยดตอขนาด อกท�งประเทศไทยเปนประเทศกาลงพฒนา การพฒนา

หนวยธรกจจานวนมากตองการการเตบโตเพ�อแขงขนในตลาดโลก ดงน�นถาใชบงคบกฎหมายกน

อยางจรงจงแลวคงจะมหนวยธรกจจานวนมากท�เขาขายผกขาดตามกฎหมาย ดงน�นในทางปฏบต

พระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาดในสวนของการผกขาดจงไมสามารถใช

บงคบใชเปนประโยชนกบโครงสรางทางเศรษฐกจของประเทศไทย ทาใหพระราชบญญตกาหนด

ราคาสนคาและปองกนการผกขาดฉบบน� ไมมสภาพบงคบ คงเปนเพยงแตกฎหมายควบคมราคา

สนคาเทาน�น20

ตอมาในป พ.ศ.2542 จงไดมการยกเลกพระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการ

ผกขาด พ.ศ.2522 ซ� งมบทบญญตท�งในสวนการกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาดรวมอยใน

ฉบบเดยวกน ดวยเพราะสมควรใหมการปรบปรงหลกเกณฑเก�ยวกบการปองกนการผกขาดและตรา

20ชชวาล โตเหมอน. (2549). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยการบงคบใชพระราชบญญตการแขงขนทางการคา

พ.ศ.2542.วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 29.

27

เปนกฎหมายวาดวยการแขงขนทางการคาข�นไวโดยเฉพาะ เพ�อใหมบทบญญตเก�ยวกบการปองกน

การกระทาอนเปนการผกขาด หรอจากดการแขงขนในการประกอบธรกจอยางเปนระบบ และ

ปองกนการกระทาท�ไมเปนธรรมในการประกอบธรกจ และไดมการตราพระราชบญญตวาดวยราคา

สนคาและบรการ พ.ศ.2542 ข�นเปนการเฉพาะเพ�อเปนการดแลรกษาผลประโยชนของผบรโภคมให

ถกเอารดเอาเปรยบทางดานราคาสนคาและบรการ ใหไดรบความเปนธรรมในดานราคาสนคาและ

บรการมากย�งข�น เพ�อปองกนมใหราคาสนคาและบรการตางๆสงข�นอยางรวดเรวเกนควร อกท�ง

เพ�อใหมสนคาและบรการท�เพยงพอตอการบรโภคของผบรโภคภายในประเทศ

ในกรณของพระราชบญญตการแขงขนทางการคาน�น ไดเปล�ยนหลกการจากแนวทางการ

ควบคมโครงสรางมาเปนแนวทางการควบคมพฤตกรรม (Conduct Control) แทนเพ�อควบคมไมให

ผมอานาจผกขาดหรอมอานาจเหนอตลาด ใชอานาจท�มอยไปในทางท�มชอบอนกอใหเกดความ

เสยหายในตลาดสนคาและบรการ ปองกนไมใหมการบดเบอนสภาพของตลาดเพ�อรกษาใหตลาด

สนคาและบรการพรอมท�จะใหผประกอบการรายใหมเขามาแขงขนไดสะดวก และเปนการ

สนบสนนสงเสรมเศรษฐกจไทยดวย

2.4.3 แนวความคดพ�นฐานเก�ยวกบกฎหมายการแขงขนทางการคา

กฎหมายการแขงขนทางการคาเกดข�นจากแนวคดท�วาในระบบเศรษฐกจท�มการแขงขนน�น

จะเปนโครงสรางจาลองท�ดท�สดของระบบเศรษฐกจในยคปจจบน โดยความสาคญของการแขงขน

ของเศรษฐกจหมายถงการแขงขนท�มจดประสงคเพ�อใหไดลกคาหรอผบรโภคในตลาดแตส� งท�

สาคญท�สดกคอ ผลของการแขงขนท�มตอระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมน� นผบรโภคจะไดรบ

ประโยชนเม�อมการแขงขนอยางสมบรณ ซ� งผลดของการแขงขนคอ

2.4.3.1 เปนการทาใหทรพยากรตางๆ ถกนาไปใชในการผลตสนคาหรอบรการท�

ตรงกบปรมาณท�ผบรโภคตองการ

2.4.3.2 การแขงขนอยางสมบรณจะทาใหตนทนการผลตสนคาหรอบรการต�าท�สด

เพราะบรษท หางรานคแขงขนตองพยายามแขงขนกนในเชงราคาขาย ถาหากราคาต�าสนคาหรอ

บรการน�นกจะดงดดผบรโภคไดมากกวา ในทางตรงกนขามกนหากตลาดไมมการแขงขนกลาวคอ

มบรษทเดยวเปนผผลต (Monopolist) การพยายามลดตนทนการผลตกจะไมเกดข�นเพราะไมมบรษท

คแขงท�จะเขามาแยงชงลกคา

2.4.3.3 ในตลาดท�มการแขงขนผผลตจะพยายามพฒนาแนวคดคนควาวธการและ

เทคโนโลยใหมๆ เพ�อพฒนาคณภาพผลตภณฑของตนใหดกวาคแขงขนรายอ�นๆ

28

ความสาคญของการแขงขนทางการคาใน ระบบเศรษฐกจแบบเสรอกประการหน� งคอ

เปนกลไกอตโนมตในการท�จะคดเลอกหนวยธรกจท�มประสทธภาพท�สามารถจะอยรอดไดในสงคม

จากความสาคญของการแขงขนทางการคาดงกลาวในประเทศท�มระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม จงม

การตรากฎหมายท�มแนวคดท�จะทาใหเกดภาวะทางการคามการแขงขนโดยเสร (Free Competition)

และมมาตรการการปองกนการกระทาตางๆ ซ� งอาจทาใหถกจากดหรอมการแขงขนท�นอยลง ดวย

เหตผลท�วาหากสนบสนนใหมการแขงขนทางการคาโดยเสรมากเทาไรกจะกอใหเกดประโยชนตอ

ผบรโภคโดยสวนรวมมากย�งข�นเทาน�น ในทางตรงกนขามหากปรากฏวาปราศจากการแขงขนทาง

การคาของบรรดาผผลตและผจาหนายสนคา กยอมจะเปนอนตรายตอผบรโภคตลอดไปถงเศรษฐกจ

ของประเทศในท� สดดงน� นรฐจงจาเปนท�จะตองมเคร� องมอในการควบคมพฤตกรรมของ

ผประกอบการในรปของกฎหมาย โดยแตละประเทศกมช�อเรยกท�แตกตางกนไป เชน Anti Trust

Law, Trade Regulations, Competition Law หรอMonopoly Law เปนตน21

2.4.4 ลกษณะของกฎหมายการแขงขนทางการคา

กฎหมายการแขงขนทางการคาเปนกฎหมายเศรษฐกจท�เก�ยวของกบกตกาการแขงขนของผ

ประกอบธรกจในระบบใหเปนไปโดยเสรและเปนธรรม ซ� งรฐใชเปนเคร� องมอและกลไก

โดยประกอบดวยมาตรการตางๆ ท�จะเปดโอกาสใหรฐใชอานาจในการจดระเบยบทางเศรษฐกจได

อยางเตมท� ดงน� นกฎหมายการแขงขนทางการคาจงเปนกฎหมายท�มความสาคญพจารณาได

กลาวคอเปนกฎหมายท�มงคมครองการแขงขนทางการคาใหเกดข�นในตลาดเพราะกฎหมายการ

แขงขนทางการคาเกดจากความตองการท�จะทาการปกปองการดารงไวซ� งการแขงขนโดยใหอานาจ

กฎหมายในการใชบงคบพฤตกรรมของผประกอบการใหเปนไปในทางท�บรสทธ� และอยในระบบ

เสร เพ�อใหบรรลวตถประสงคกฎหมายการแขงขนทางการคาจงประกอบดวยมาตรการตางๆ ในการ

ควบคมการทาสญญาการรวมตวกนสมคบกนเพ�อใชขอจากดทางการคา และจะตองมมาตรการ

ปองกน หรอควบคมการผกขาดการรวมตวเพ�อผกขาดหรอพยายามท�จะผกขาด

นอกจากน�น กฎหมายการแขงขนทางการคายงเปนกฎหมายท�มงประสงคท�จะคมครอง

ผบรโภค โดยพยายามปองกนผบรโภคไมใหถกเอาเปรยบจากผผลต หรอขอตกลงใดๆ ระหวาง

ผผลตท�จะใหมการจากดการแขงขน และมงประสงคท�จะรกษาเสรมสรางสวสดภาพของผบรโภค

เน�องมาจากกฎหมายน� จะกระตนใหมการแขงขนระหวางผผลต จงทาใหผบรโภคมโอกาสเลอก

สนคาจากแหลงผผลตหลายๆ ราย

21 สนนทา อนทวาร. (2547). เกณฑการควบรวมกจการภายใตพระราชบญญตแขงขนทางการคา พ.ศ. 2542.

วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑตสาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 6.

29

รวมถงยงเปนกฎหมายท�มงจะปกปองบรษทขนาดกลางและขนาดเลกมใหบรษทขนาดใหญ

กล�นแกลงโดยการกาจดใหบรษทขนาดเลกและขนาดกลางน� นหมดจากตลาดการแขงขน

คณะทางานท�รฐจดต�งข�นจงควรท�จะเปนคณะกรรมการท�อานวยความยตธรรมและเปดโอกาสให

บรษทเหลาน�นสามารถท�จะตอสกบบรษทขนาดใหญได

ประการสาคญคอ กฎหมายการแขงขนทางการคา จะเปนส�งท�แสดงออกถงนโยบายของรฐ

ไดเปนอยางด วารฐมทศทางและแนวโนมท�จะพฒนาระบบเศรษฐกจของประเทศไปในทศทางใด

และจะมมาตรการปกปองคมครองอตสาหกรรมในประเทศอยางไรกแลวแตระบบเศรษฐกจหรอ

โครงสรางของตลาดในประเทศน�นๆ22

2.5 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค

การคมครองผบรโภคน�นมแนวคดววฒนาการมาต�งแตอดตซ� งหนาท�ในการใหคมครองแก

ผบรโภคแบงออกเปน การคมครองผบรโภคทางเอกชนและการคมครองผบรโภคทางมหาชน โดยผ

มหนาท�ในการใหความคมครองประชาชนตางกมงหวงใหประชาชนภายใตการปกครองของตน

ไดรบความสะดวก ปลอดภย และมบรการสาธารณะหรอบรการข�นพ�นฐานท�ด

2.5.1 ววฒนาการในการคมครองผบรโภค

หลกการคมครองผบรโภคโดยท�วไปจะแบงการคมครองออกเปนการคมครองโดยรฐหรอ

การคมครองโดยเอกชนดวยกนเอง ซ� งการคมครองผบรโภคท�งสองทางน�นตางกมจดประสงค คอ

ประโยชนอนสงสดของผบรโภคในสงคม จงตองศกษาท�งววฒนาการของการคมครองผบรโภคทาง

เอกชนและทางมหาชนเพ�อนามาประยกตในการคมครองผบรโภคใหเกดประโยชนท�สด

2.5.1.1 ววฒนาการทางเอกชน กฎหมายเอกชน (Private Law) คอ กฎหมายท�

กาหนดสทธและหนาท� และความ เก�ยวพนระหวางเอกชนกบเอกชนดวยกนในฐานะท�เทาเทยมกน

หรออาจกลาวไดวาเปนกฎหมายท�ผคมครองความเสมอภาคของบคคลในเร�องท�เก�ยวกบการตดตอ

ทางการประกอบอาชพ และการดารงชวต กฎหมายเอกชนจงเปนกฎหมายท�ใชบงคบระหวางเอกชน

กบเอกชนดวยกน ไดแก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย กฎหมายดงกลาวไดบญญตเก�ยวกบการ

คมครองผบรโภคไวหลายมาตรา ดงปรากฏอยในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยลกษณะช�อขาย

ในเร�องความรบผด ของผชายกรณสนคาชารดบกพรอง เร�องการรอนสทธ ฯลฯ ซ� งในการทาสญญา

22เร�องเดยวกน. หนา 9.

30

ตางๆ ระหวางผช�อ และผขายถอเปนเร�องของภาคเอกชนทาสญญากนภาครฐไมสามารถแทรกแซง

การทาสญญาระหวางเอกชนเปนไปตามระบบเศรษฐกจแบบการคาเสร

ในอดตกอนท�จะมการปฏว ต อตสาหกรรมของประเทศในแถบยโรปการ

ตดตอส�อสารยงเปนไปดวยความลาบาก การคาขายระหวางผผลตและผบรโภคอยในรปของการ

แลกเปล�ยนสนคาระหวางกน หรอท�เรยกวา Barter Trade วทยาการทางเทคโนโลยในดานตางๆ ยง

ไมพฒนามากนก กระบวนการผลตเปนแบบงายๆ อาศยวตถดบท�มอยตามธรรมชาต การผลตสนคา

เพ�อใชในการบรโภคจงยงไมมความยงยากตอมาภายหลงจากเกดการปฏวตอตสาหกรรม (Industrial

Revolution) สงผลใหผประกอบธรกจเร�มพฒนาสนคาของตนเองจงเกดการแขงขนทางการคา

ระหวางกนอนนาไปสระบบเศรษฐกจแบบเสร (Laissez-Faire) มการใชเทคโนโลยเขามาชวยใน

กระบวนการผลตมากข�น โดยมการพฒนาเทคโนโลยใหทนสมยตอความเปล�ยนแปลงและความ

ตองการของประชาชนทาใหกระบวนการผลตสนคาน�นเร�มมความสลบซบซอน แตการใหความ

คมครองผบรโภคในระยะแรกยงไมไดใหความสาคญแกผบรโภคมากนก สงเกตไดจากแตเดมยงไม

มกฎหมายท�ออกมาเพ�อควบคมกระบวนการผลตและคณภาพสนคาท�ออกมาดงเชนในปจจบน

เน�องจากในการปฏวตอตสาหกรรมยคแรกๆน�นแตละรฐมกจะใหความสาคญในดานการพฒนา

เศรษฐกจของประเทศวาทาอยางไรจงจะทาใหสนคาท�รฐตนผลตสามารถจาหนายหรอกระจาย

สนคาออกไปใหไดมาก รวมไปถงการพฒนาประเทศในดานตางๆ เชน เศรษฐกจ การสงคราม (การ

ขยายอาณาเขต) เปนตน จนทาใหบางคร� งรฐเองกลมนกถงคณภาพชวตของประชาชนในประเทศไม

วาจะเปนในเร� องของสขภาพ อนามย ชวต รางกาย เปนตน วาส� งเหลาน� ถอเปนมาตรฐานการ

ดารงชวตของประชาชนในอนท�รฐจะตองใหความคมครองควบคไปกบการพฒนาประเทศดานอ�นๆ

เชนกน และเน�องจากการท�ภายหลงการพฒนาเทคโนโลยจนมความเจรญข�นกฎหมายตางๆ ท�ตรา

ข�นบนพ�นฐานท�วา ผบรโภคมความเทาเทยมรกบผประกอบธรกจจงไมมความเปนธรรมอกตอไป

กฎหมายจงตองพฒนาตามมาเพ�อคมครองผบรโภคตอไป ความจาเปนท�จะตองมมาตรการทาง

กฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคจงเปนส�งท�พงกระทาและหลกเล�ยงมไค

2.5.1.2 ววฒนาการทางมหาชน กฎหมายมหาชน หมายถง กฎหมายท�กาหนด

ความสมพนธ ระหวางรฐหรอหนวยงานของรฐกบราษฎรในฐานะท�รฐอยเหนอราษฎร ซ� งรฐม

หนาท�ตองใหความคมครองดแลประชาชนของตนในเร�องตางๆ ใหเปนไปดวยความสงบเรยบรอย

เม�อปลายศตวรรษท� 18จนถงตนศตวรรษท� 20 นบเปนยคปจเจกชนนยมและเสร

นยมทางการเมองโดยแท อานาจของรฐและองคกรท�งหลายถกจากดและควบคมโดยกลไกหลาย

ประการ ระบอบการเมองการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยท�รฐบาลมาจากความยนยอมของ

ประชาชน จงกลาวไดวา กฎหมายมหาชนในปลายศตวรรษท� 18 และในศตวรรษท� 19 มบทบาท

31

หลกในการจากดอานาจท�งหลายไมใหกาวลวงไปกระทบบคคล กฎหมายมหาชนในยคน� จงเนนท�

รฐธรรมนญในฐานะท�เปนกฎหมายสงสด เปนสญญาประชาคมท�จดโครงสรางและแบงสรรอานาจ

การเมองการปกครอง และในฐานะท�รบรองและคมครองสทธเสรภาพของปจเจกชน ดงน�นบทบาท

ของรฐไมวาในทางเศรษฐกจ สงคมหรอการเมองจงปรากฏไมมากนกสงเกตไดจากกฎหมายซ� งเปน

เร�องท�ปจเจกชนจะใชสทธเสรภาพท�รฐธรรมนญรบรองและคมครองใหกอต�งนตสนพนธกนเองท�ง

ทาง เศรษฐกจและสงคมโดยมเคร� องมอทางกฎหมายท�สาคญคอ กรรมสทธ� และสญญา ตอมา

ภายหลงกฎหมายมหาชนลดความเดดขาดลง โดยเฉพาะเม�อมการจดทากฎหมายมหาชนท�มลกษณะ

ใกลเคยงกบกฎหมายเอกชนมากข�น แตอยางไรกตามเม�อกฎหมายประเภทน�มกมโทษทางอาญาคอย

กากบทางแพงหรอนตสมพนธระหวางเอกชนกบเอกชนท�บางคนกเรยกวากฎหมายอาญาสวนแพง

หรอกฎหมายแพงในทางอาญา (Criminal Private Law) จนในท�สดเน�องจากกฎหมายประเภทน�มกม

ว ตถประสงคเพ�อคมครองสงคม คอ พฒนาจากนตสมพนธระหวางบคคลจนกลายเปน

สาธารณประโยชนซ� งรฐจาตองแทรกเขามาจดระเบยบความสมพนธและอานาจตอรองเพ�อใหเกด

ความเปนธรรมในสงคมนกกฎหมายสวนใหญจงมกเรยกวา “กฎหมายสงคม” (Social Legislation)

อยางกฎหมายคมครองผบรโภคกพฒนามาจากกฎหมายช�อขาย กฎหมาย ละเมด เปนดน กฎหมาย

คมครองผ บรโภคจงเปนหน� งในสาขาของกฎหมายมหาชนท�มความ สมพนธเก� ยวของกบ

สาธารณประโยชนของประชาชนท�เปนผบรโภคซ� งรฐจาเปนท�จะตองเขามา แทรกแซงกจการท�

เก�ยวของใหอยภายใตการกากบดแลของรฐ23

2.5.2 ความหมายของผบรโภค

เม�อกลาวถง “ผบรโภค” ความเขาใจโดยท�วไปมกจะเขาใจวาหมายถง ผกน ผใชสนคา แต

แทจรง ผบรโภคหมายความกวางกวาท�เขาใจกนโดยท�วไปมาก เพราะตามปกตมนษยใชหรอ

บรโภคท�งสนคาและบรการ เพ�อประโยชนในการดารงชวตดงน�น ผบรโภคจงหมายถง ผใชสนคา

และใชบรการโดยไมจากดเฉพาะการบรโภคอาหาร น�าด�ม ยารกษาโรค24

คาวา “ผบรโภค” หมายถง ผซ�อหรอไดรบบรการจากผประกอบธรกจ หรอผซ� งไดรบการ

เสนอหรอการชกชวนจากผประกอบธรกจเพ�อใหซ�อสนคาหรอบรการ และหมายความรวมถง ผใช

สนคาหรอผไดรบบรการจากผประกอบธรกจโดยชอบ แมมไดเปนผเสยคาตอบแทนกตาม

23วลาสน อครวบลย. (2550). มาตรการทางกฎหมายในการคมครองผบรโภคในธรกจขายตรง : ศกษากรณอนม

ลกษณะเปนแชรลกโซ.วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจ

บณฑตย. หนา 11. 24สษม ศภนตย. อางแลว เชงอรรถท� 13. หนา 23.

32

คาวา “ซ�อ” หมายความถง เชา เชาซ�อ หรอไดมาไมวาดวยประการใดๆ โดยใหคาตอบแทน

เปนเงนหรอผลประโยชนอยางอ�น

คาวา “ประกอบธรกจ” หมายถง ผขาย ผผลตเพ�อขาย ผส�งหรอนาเขามาในราชอาณาจกร

เพ�อขาย หรอผซ�อเพ�อขายตอซ� งสนคาหรอผใหบรการ และหมายความรวมถง ผประกอบกจการ

โฆษณาดวย

สวนคาวา “สนคา” หมายถง ส�งของท�ผลตหรอมไวเพ�อขาย และคาวา “ผลต” หมายถง ทา

ผสม ปรง ประกอบ ประดษฐ หรอแปรสภาพและหมายความรวมถงการเปล�ยนรป การดดแปลงการ

คดเลอก หรอการแบงบรรจ25

จากคานยามดงกลาวจะเหนวาผบรโภค ไดแก

1) ผ ซ� อ รวมถง ผ เ ชา ผ เ ชาซ� อ หรอผ ไดมาไมวาดวยประการใดๆโดยให

คาตอบแทน เปนเงนหรอผลประโยชนอยางอ�นดวย

2) ผไดรบบรการจากผประกอบธรกจ หรอ

3) ผซ� งไดรบการเสนอหรอชกชวนจากผประกอบธรกจเพ�อใหซ�อสนคาหรอรบ

บรการและ

4) ผใชสนคาหรอผไดรบบรการจากผประกอบการธรกจโดยชอบแมมไดเปนผเสย

คาตอบแทนกตาม15

2.5.3 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค

หลกบคคลยอมมเสรภาพในการทานตกรรมอยางใดๆ ระหวางกนตราบใดท�นตกรรมน�นไม

ขดตอกฎหมายหรอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน เอกชนยอมมเสรภาพใน

การทานตกรรมโดยอสระปราศจากการแทรกแซงของรฐ แตแมเปนนตกรรมท�ทาข� นระหวาง

คสญญาตอกน หากเปนกรณท�มผลกระทบตอผบรโภคอ�นๆ ดวยถอวาเปนเร�องประโยชนสาธารณะ

ซ� งตามแนวคดทางมหาชนรฐจาเปนตองเขามาควบคมดแลผประกอบกจการไมใหเกดการเอารดเอา

เปรยบผบรโภค โดยหากกจการใดเปนกจการท�กระทบตอประโยชนสาธารณะรฐอาจเขามา

ดาเนนการในกจการน�นๆ เชน กจการท�เก�ยวกบสาธารณปโภค ความเปนอยของประชาชน จง เหน

ไดวาการท�รฐเขามาแทรกแซงเสรภาพการทานตกรรมของเอกชนเปนขอยกเวนของการจากด

เสรภาพของประชาชนในการประกอบกจการ

ปรชญาสทธผบรโภค เปนการศกษาท�วาดวยแนวคดและหลกการเก�ยวกบสทธของบคคล

ซ� งเปนผซ� อสนคา หรอผลตภณฑ ผรบบรการ หรอผไดรบการเสนอ หรอชกชวนใหซ�อสนคา

ผลตภณฑ และรบบรการจากผประกอบธรกจการคา ปรชญาสทธผบรโภคมววฒนาการมาจาก

25พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาตรา 3.

33

ปรชญาสทธมนษยชน (Human Rights) และสทธผบรโภคเปนสทธของมนษยชนอยางหน�ง (Soft

Human Rights)

ค าวา “สทธมนษยชน” เปนคาท� เกดข� นใหมหลงสงครามโลกคร� งท�สอง และเปน

แนวความคดท�มววฒนาการมาจากอดมคตเกาแกของชาวตะวนตก แตแนวคดสทธมนษยชนน�นม

มานานต�งแตสมย กรซ โดยแตละยคแตละสมยมการใชคาอ�นท�มความหมายใกลเคยงกบคาวาสทธ

มนษยชนแตกตางกนออกไป คาเหลาน�นข� นอยกบพ�นฐานทางความคดท�ใชในการสนบสนน

ความชอบธรรมในการกลาวอางหรอเรยกรองสทธ ไดแก กฎหมายตามธรรมชาต (Natural Law)

สทธธรรมชาต (Natural Rights) สทธของมนษย และหลกนตธรรม แมจะมพ�นฐานการเรยกรองท�

ตางกน แตเน�อหาไมไดตางกน จากความคดในเร� องกฎหมายธรรมชาตและสทธธรรมชาตได

ววฒนาการมาสการจดทา “ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต” (Universal

Declaration of Human Rights of the United Nations) ในป ค.ศ. 1948 ประเทศท�วโลกไดอางอง

หลกการของปฏญญาสากลดงกลาวและพฒนาแนวความคด ไปสหลกการสทธมนษยชนดานตางๆ

ท�ถกบญญตไวในกฎหมายของประเทศ รวมท�งประเทศไทย ท�ไดเขารวมลงมตรบรองปฏญญาสากล

วาดวยสทธมนษยชนมาต� งแตเร� มแรก และไดบญญตหลกการสทธมนษยชนดานตางๆ ไวใน

กฎหมาย ซ� งประเทศไทยไดเ ร� มคานงถงสทธของผ บรโภคเปนคร� งแรกในรชสมยของ

พระบาทสมเดจประปกเกลาเจาอยหว (รชกาลท� 7) โดยการใชมาตรการทางกฎหมายเพ�อปองกน

ความเสยหายท�เกดจากการบรโภคหางนมในป พ.ศ. 2470 และการใหความสาคญตอเร�องสทธของ

ผบรโภคไดเร�มเดนชดข�นเม�อมการจดต�ง “กรรมการศกษาและ สงเสรมผบรโภค” ข�นเพ�อศกษา

ปญหาตางๆ ของผบรโภคในป พ.ศ. 2514 และยกรางกฎหมายคมครองผบรโภคจนกระท�งตราเปน

พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 252226

2.6 บทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ

สาหรบภาครฐซ� งมหนาท�กากบดแลระบบเศรษฐกจ และอานวยความยตธรรมในสงคมน�น

การกากบดแลการควบรวมกจการซ� งเปนกจกรรมในระบบเศรษฐกจเสรโดยอาศยกลไกตลาด

เปนภาระกจท�สาคญประการหน� ง การกากบดแลใหเปนไปอยางมประสทธภาพและคมครอง

ประโยชนของทกฝายอยางเปนธรรม และการกากบดแลท�เหมาะสมจะเปนประโยชนตอการพฒนา

26ณฐพงษ วารสทธ� . (2553). มาตรการทางกฎหมายในการจดต�งองคการอสระเพ�อการคมครองผบรโภค.

วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 17-19.

34

องคกรธรกจการพฒนาตลาดทน การจางงาน การกระตนเศรษฐกจ และการใชทรพยากรอยางคมคา

ท�งน� การกากบดแลน� ยงเปนการปฏบตตามนโยบายแหงรฐท�ไดบญญตไวในกฎหมายรฐธรรมนญ

กลาวคอ รฐตองสนบสนนระบบเศรษฐกจเสรโดยอาศยกลไกตลาด กากบดแลใหมการแขงขนอยาง

เปนธรรม คมครองผบรโภค และปองกนการผกขาดท�งทางตรงและทางออม รวมท�งยกเลกและละ

เวนการตรากฎหมายและกฎเกณฑท�ควบคมธรกจท�ไมสอดคลองกบความจาเปนทางเศรษฐกจ27

2.6.1 แนวคดเร�องบทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ

แนวคดของรฐในการเขามาควบคมดแลการประกอบธรกจน�น มหลกมาจากทฤษฎทาง

เศรษฐศาสตรท�วา ภาครฐไมควรแทรกแซงตลาด ยกเวนในกรณท�มความลมเหลวทางตลาดบาง

ประการซ� งจะทาใหการแขงขนในตลาดไมเปนผลดตอผบรโภคหรอสงคมโดยรวม ความลมเหลว

ในตลาดท�ทาใหรฐมความจาเปนตองคมครองผบรโภคเปนผลมาจากแนวคด 3 ประการ คอ

2.6.1.1 การผกขาดในตลาดถาตลาดมการผกขาดโดยผประกอบการรายหน� งราย

ใดน�นผประกอบการดงกลาวอาจคากาไรเกนควร ซ� งจะเปนการเอารดเอาเปรยบผบรโภค รฐจงตอง

เขามาควบคมราคาหรอกาหนดอตรากาไรสงสดของผขายเพ�อท�จะใหราคาของสนคาหรอบรการเปน

ธรรมแกผซ�อ

2.6.1.2 ความเหล�อมล� าดานขอมลระหวางผซ�อกบผขายในการซ�อสนคาหลายๆ

ประเภทน�น ผบรโภคไมสามารถหย�งรไดถงคณภาพหรอปรมาณของสนคาน�นๆ เพยงจากการสงเกต

ลกษณะทางกายภาพ โดยขายสนคาท�คณภาพไมไดมาตรฐานหรอสนคาท�มปรมาณบรรจนอยกวาท�

ระบไว

2.6.1.3 การควบคมดแลความปลอดภยและสขภาพของผบรโภค โดยเฉพาะสนคา

อาหารและยามนยสาคญตอความปลอดภยและสขภาพของผบรโภค เน�องจากผบรโภคไมสามารถร

ไดวาการบรโภคสนคาเหลาน�นมความปลอดภยหรอไม รฐจงตอง กาหนดคณภาพหรอมาตรฐานข�น

ต�าของสนคาและควบคมดแลใหสนคาท�ผลตและวางขายม คณภาพตามมาตรฐานท�กาหนดไว28

27 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 43. 28 เดอนเดน นคมบรรกษ และ สธ ศภนตย. (2541). การคมครองผบรโภค โครงการแผนแมบทกระทรวงพาณชย

พ.ศ.2540 – 2549.กรงเทพฯ: สถาบนเพ�อการพฒนาประเทศ. หนา 1-5.

35

2.6.2 ววฒนาการของรฐในการเขาควบคมธรกจ

บทบาทของภาครฐในการเขาควบคมดแลธรกจน�น สามารถแยกพจารณาออกไดเปน 3

ชวงเวลา คอ

2.6.2.1 ชวงกอนท�รฐจะเขาแทรกแซง กอน ค.ศ. 1960 แนวคดเก�ยวกบผบรโภค

ในสหรฐอเมรกาและประเทศตะวนตกน�น ผบรโภคตองระมดระวงในการเลอกซ�อสนคามฉะน�น

แลวความเสยหายใดๆ ซ� งอาจเกดข�นจากการ ใชหรอบรโภคสนคาน�นๆ ผซ�อตองเปนผรบผดชอบ

เอง ตามหลกของปรชญาน�บทบาทของรฐคอ เพยงกากบดแลผบรโภค (Mercantilism) ซ� งเช�อวาการ

แขงขนในตลาดจะทาใหผบรโภคสามารถเลอกซ�อสนคาหรอบรการท�มคณภาพในราคาท�เปนธรรม

อนจะเปนท�มาของระบบเศรษฐกจแบบเสร แนวคดน� รฐสามารถคมครองผบรโภคโดยมนโยบายการ

แขงขนทางการคา (Competition Policy) ท�รกษาและสงเสรมกระบวนการแขงขนท�เสรและเปน

ธรรม

2.6.2.2 ยคแหงการแทรกแซงโดยภาครฐ ชวง ค.ศ.1960 การคมครองบรโภค

เปล�ยนไป ความไมเทาเทยมกนในอานาจตอรองของ ผบรโภคและผผลตถกหยบยกข�นมาเปนสาเหต

หลกท�รฐจะตองเขามามบทบาทในการคมครอง บรโภคไดโดยตรง รวมถงไดมการกลาวถงสทธของ

ผบรโภคเปนคร� งแรกในคาปราศรยของ ประธานาธบดจอหน เอฟ เคนเนด� ท�สหประชาชาตในป

ค.ศ. 1962

2.6.2.3 ชวงหลงยคแหงการแทรกแซงโดยภาครฐ ภาคหลงจากรฐเขามา

แทรกแซงในระบบธรกจ โดยมงเนนการใหความคมครองแกผบรโภค การเขามาดงกลาวของภาครฐ

ไดรบจากตอตานอยางมากจากกลมเศรษฐศาสตรใหม กลมท�คดคานการแทรกแซงของรฐดงกลาว ม

ความเหนวามาตรการท�รฐใชในการคมครองผบรโภคน�นมลกษณะเปนการแทรกแซงการดาเนน

ธรกจมากกวาการคาลบดแล รวมถงเปนตนเหตทาใหธรกจไม คลองตว นอกจากน�นแลวกลม

ดงกลาวยงมความเหนวา แนวทางการคมครองผบรโภคท�ด ควรตอง ใหท� งผประกอบการและ

ผบรโภคเขามามสวนรวม เน�องจากนโยบายและมาตรการการคมครองผบรโภคท�กาหนดโดยภาครฐ

น�น อาจไมตอบสนองความตองการท�แทจรงของผบรโภค การท�ผบรโภคมสวนรวมในการคมครอง

สทธของตนเองจงเปนส�งท�สาคญย�ง

แตอยางไรกตาม จากประสบการณของนานาประเทศพบวา ผบรโภคจะรวมตวกน

ไดกตอเม�อมผลประโยชนรวมกน ความมงม�นในการรวมตวกนเพ�อผลประโยชนสวนรวมยงม

ขอจากด แมกระน�นถาการรวมตวสามารถชวยกระตนใหเกดการเคล�อนไหว การต�นตวของผบรโภค

อ�นๆ และสรางแบบอยางในการเจรจาตอรองกบผผลตแลว รฐควรเขามามบทบาทในการสนบสนน

และสงเสรมใหผบรโภคมความต�นตว และกระตอรอรนในการรกษาสทธของตนเอง โดยความ

36

ต�นตวจะเกดจากการท�ผบรโภคมความรเก�ยวกบสทธของตน ตลอดจนกระบวนการตางๆ โดยม

กระบวนการศกษาและฝกอบรมเปนหลก นอกจากน� แลวภาครฐควรตองอานวยความสะดวกแก

ผบรโภคในการท�จะรกษาและคมครองสทธของตนไดอยางมประสทธภาพโดยการตรากฎหมาย

เพ�อรบรองสทธท�ผบรโภคพงไดรบ

2.6.3 วตถประสงคของรฐในการควบคมดแลการควบรวมกจการ

วตถประสงคของรฐในการกากบดแลการควบรวมกจการมอยหลายประการ ซ� งอาจรวมถง

วตถประสงคซ� งปรากฏในหมายเหตทายกฎหมาย หรอกฎ ดงตอไปน�

2.6.3.1 เอ�ออานวยตอการประกอบธรกจการคา และอตสาหกรรมในรปบรษท

มหาชน จากด และการดาเนนการของบรษทมหาชน จากดใหเปนไปโดยคลองตวข�น29

2.6.3.2 มาตรการท�จะคมครองผลประโยชนของผลงทนไดอยางมประสทธภาพ30

2.6.3.3 ปองกนการกระทาอนเปนการผกขาด ลด หรอจากดการแขงขนในการ

ประกอบธรกจอยางเปนระบบอนจะเปนการสงเสรมใหการประกอบธรกจเปนไปอยางเสร และ

ปองกนมใหเกดการกระทาอนไมเปนธรรมในการประกอบธรกจ31

2.6.3.4 เพ�อเปดโอกาสใหธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนสามารถทาการควบ

รวมกจการระหวางกน เพ�อแกไขปญหาเก�ยวกบฐานะหรอการดาเนนงานใหเกดความม�นคงทาง

เศรษฐกจ32

2.6.3.5 สงเสรมใหเกดธรกรรมการควบกจการหรอโอนกจการท�งหมดใหแกกน

ระหวางบรษทมากข�น เพ�อทาใหผประกอบกจการดงกลาวมความสามารถในการประกอบกจการ

ตอไปอยางมประสทธภาพ33

2.6.3.6 เพ�อเปนการสงเสรมและสนบสนนใหผประกอบกจการซ� งเปนบรษม

มหาชนจากด หรอบรษทจากด ปรบปรงโครงสรางองคกรโดยการโอนกจการบางสวนใหแกกน

เพ�อใหสามารถดาเนนธรกจตอไปไดอยางมประสทธภาพ34 (เน�องจากประเทศไทยประสบปญหา

29 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตบรษทมหาชน จากด พ.ศ. 2535. 30 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535. 31 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตการแขงขนทางการคา พ.ศ. 2542. 32 หมายเหตในการประกาศใชพระราชกาหนดแกไขเพ�มเตมพระราชบญญตการธนาคารพาณชย พ.ศ. 2505

(ฉบบท� 4) พ.ศ. 2541. 33 เหตผลในการประกาศการใชกฎกระทรวง ฉบบท� 215 (พ.ศ. 2541) ออกตามความในประมวลรษฎากรวาดวย

การยกเวนรษฎากร.

34 เหตผลในการประกาศการใชพระราชกฤษฎกาออกตามความในประมวลรษฎากรวาดวยการยกเวนรษฎากร

(ฉบบท� 356) พ.ศ. 2542.

37

วกฤตทางเศรษฐกจทาใหผประกอบการกจการขาดสภาพคลองทางการเงนหรอมภาระหน� สน

จานวนมาก อนสงผลใหผประกอบกจการดงกลาวตองลมละลายหรอปดกจการลงและสงผล

กระทบตอระบบสถาบนการเงน และเศรษฐกจของประเทศโดยรวม)

2.6.4 แนวคดเก�ยวกบมาตรการควบคมการควบรวมกจการของรฐ

จากความสมพนธทางเศรษฐกจแบบเสรนยมน�น คงเปนการยากท�รฐจะเขามาจดระเบยบ

ทางเศรษฐกจใหเปนระบบและมระเบยบแบบแผนท�แนนอนเพ�อเปนการรกษาสทธของทกๆ ฝายท�

เก�ยวของใหเกดความเปนธรรมในทางการคาซ� งรฐจะเขามาแทรกแซงในการวางระเบยบทาง

เศรษฐกจท�มลกษณะเปนการจากดเสรภาพในการทาสญญา หรอเปนการจากดขอบเขตของการ

แสดงเจตนาโดยเสรในการรวมทาสญญา โดยจะเปนระเบยบท�มลกษณะบงคบและใชอยางเครงครด

มาใชแทนการจดระเบยบของเอกชนท�ดาเนนการไปเองตามความสมครใจ การท�รฐเขามาแทรกแซง

ท�งหมดหรอแตบางสวนกข� นอยกบวตถประสงคในการจดระเบยบน�นๆ แตอยางไรกดการจด

ระเบยบของรฐดงกลาวจะตองมลกษณะท�วไปท�จะใชบงคบแกบคคลทกๆ คนเพ�อใหผท�เก�ยวของ

ไดรบการคมครองอยางเสมอภาค

สาหรบแนวคดเก�ยวกบเร�องการแขงขนทางการคาน�น การแขงขนเปนส�งท�ดเน�องจากผผลต

ซ� งมจานวนมากจะพยายามแกงแยงเพ�อใหไดมาซ� งลกคาและเพ�มคณภาพสนคา เพ�อใหผบรโภค

เลอกช�อสนคาของตน สงผลสาคญคอผบรโภคมทางเลอกในการซ�อสนคาหรอบรการไตหลากหลาย

มากข�น แมการแขงขนจะเปนส�งท�ดเพยงใด หากปลอยใหอกชนสามารถแสวงหาผลประโยชนจาก

วงการธรกจไดอยางเตมท�โดยปราศจากการควบคม ยอมสงผลใหผประกอบการท�มกจการขนาด

ใหญสามารถแสวงหาประโยชนไดอยางไมมขอบเขต โดยไมคานงถงประโยชนของประชาชน ซ� งม

ผลกระทบใหผประกอบการรายยอยและผบรโภคตองตกอยในภาวะจายอมใหผประกอบการราย

ใหญควบคมกลไกแหงราคาตลาด จงปรากฎวาการปลอยใหเอกชนประกอบกจการไดอยางเสรกลบ

มแนวโนมท�จะกอใหเกดระบบตลาดท�เปนการผกขาด หรอจากดการแขงขนทางธรกจมากย�งข�น

ดงน�นรฐจงจาเปนท�จะตองมกฎเกณฑขอบงคบบางประการเพ�อมาควบคมดแลมใหการแขงขนการ

แขงขนอยางเสรมาทาลายระบบเศรษฐกจอนจะนาไปสการผกขาด ดวยเหตน� เองจงมความจาเปนท�

จะตองมการออกกฎเกณฑท�จะเขามาดาเนนการแกไขปญหา และสรางความเปนธรรมในการ

แขงขนทางการคา มใหมการไดเปรยบซ�งกนและกนโดยมาตรการการควบคมมแนวคดในการเขามา

แทรกแซง ดงน�

2.6.4.1 การพยายามปองกนไมใหเกดการผกขาด หรออานาจทางเศรษฐกจข� น

โดยการสกดก�นการเจรญเตบโต หรอควบคมอยางเขมงวดตอผประกอบการท�มแนวโนมท�จะ

กลายเปนผผกขาดในทางการคา

38

2.6.4.2 การขจดผมอานาจผกขาดโดยการลดอานาจของผประกอบการลง เพ�อให

สญเสยความสามารถท�จะผกขาดไดอกตอไป

2.6.4.3 การยอมรบถงผประกอบการอาจมอานาจผกขาดหรออานาจเหนอตลาดได

แตจะเปนการควบคมการใชอานาจท�มอยน�น ไมใหใชไปในทางท�มชอบทาใหเกดความเสยหายแก

ประโยชนสวนรวม35

แนวความคดท�รฐจะเขามาแทรกแซงกจการของเอกชนไดพฒนามาจากเหตผลทาง

เศรษฐศาสตรท�จะเปนตวกาหนดรปแบบในการออกกฎหมายการควบคมพฤตกรรมในทางเศรษฐกจ

ของแตละประเทศ โดยแตละประเทศน�นจะมสภาพเศรษฐกจและสงคมท�แตกตางกนออกไป แตจาก

การศกษาแนวคดดงกลาวจะเหนไดวา แตละประเทศจะกาหนดหลกการในการควบคมพฤตกรรมท�

เปนการจากดการแขงขน (Anti-Competitive Conduct) 2 ประเภทใหญ ๆ ดงน�

หลกขอหามหรอหลกควบคมโครงสราง (Prohibition Principle or Structural

Control) หลกขอหามหรอหลกการควบคมโครงสรางน� มหลกการสาคญของกฎหมายท�มลกษณะท�

เปนการควบคมโครงสรางทางเศรษฐกจคอ การใชหลกความผดในตวเอง (Per Se Rule) กบการ

จากดการแขงขนทางการคาโดยจะไมยอมใหมโครงสรางในลกษณะการผกขาดหรอมอานาจเหนอ

ผอ�นเกนกวาท�กาหนดไวหากปรากฎวามผประกอบการใดมอานาจผกขาด กฎหมายจะตองทาลาย

อานาจน�นลงโดยการหามมใหมพฤตกรรมเชนน�นในระบบโครงสรางเศรษฐกจของตน อาทเชน

The Sherman Act, 1890 ของประเทศสหรฐอเมรกา ซ� งเปนกฎหมายซ� งเปนการควบคมโครงสราง

ตลาดสนคาและบรการเพ�อใหผประกอบการรายใหมงายท�จะเขาสตลาด การควบคมโครงสรางจะ

เนนโครงสรางการผลตและจดจาหนายใหมประสทธภาพท�สงสด แตท�งน� การควบคมโครงสราง

ของธรกจจะเปนไปไดชาหากธรกจขนาดใหญถกจากดขนาดลง อาจทาใหการผลตสนคาไมม

ประสทธภาพ และถกบ�นทอนความสามารถในการประกอบกจการ

ระบบควบคมพฤตกรรมของผประกอบการ (Conduct Control)เปนระบบท�จะยอม

ใหมการผกขาดได แตจะไมยอมใหผมอานาจผกขาดใชอานาจไปในทางท�ไมเปนธรรม ในระบบน�

จะเปนการคมครองผประกอบธรกจทกฝายใหสามารถอยในตลาดท�มการแขงขนได โดยไมถกขจด

หรอกล�นแกลงจากผประกอบการท�มอานาจผกขาด ประเทศท�ใชระบบน�จะมงสงเสรมใหผประกอบ

ธรกจมประสทธภาพสงข�น เพ�อสามารถพฒนาประเทศและเศรษฐกจได ในระบบน� จะยอมใหผ

ประกอบธรกจมพฤตกรรมท�เปนการลดการแขงขนไดหากมความจาเปนและมเหตผลเปนกรณไป

โดยจะหามเฉพาะกรณท�มการพจารณา แลวเหนวาเปนการลดการแขงขน เพ�อประสงคในการท�จะ

ผกขาดท�กอใหเกดผลเสยตอสวนรวม อาทเชน กฎหมายการปองกนการผกขาดของประเทศสหภาพ

35 สนนทา อนทวาร. อางแลวเชงอรรถท� 21. หนา 21.

39

ยโรป ซ� งมงสงเสรมประสทธภาพ และพฒนาการทางเศรษฐกจ โดยจดสรรทรพยากรอยางม

เหตผล36

36 สนนทา อนทวาร. อางแลวเชงอรรถท� 21. หนา 22.