บทท� 1

บทนา

ท�มาและความสาคญของปญหา

โรคเบาหวานเปนโรคเร�อรงท�พบไดบอยท�สดโรคหน�ง โดยมอบตการณรอยละ 3-

5 ของประชากรพบไดทกเพศทกวย และพบมากในคนอายมากกวา 35 ปข�นไป เพศหญงมากกวาเพศชาย เปนสาเหตสาคญของโรคแทรกซอนตางๆ เชนภาวะไตวายเร� อรง ตาบอด ความผดปกตของเสนประสาท การตดน�วเทา(Limp amputation) โรคหลอดเลอดหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง เปนตน ซ� งกอใหเกดความพการหรอเสยชวต ดงน�นจะเหนไดวา โรคเบาหวานจงเปนปญหาท�สงผลกระทบดานสขภาพและสภาวะทางเศรษฐกจ ถาผปวยเบาหวานไดรบการดแล และ การรกษาอยางถกตองตอเน�อง ต�งแตตน สามารถปองกนภาวะแทรกซอนท�อาจเกดข�นได ท�งยงชวยลดความรนแรงของปญหาดงกลาวไดอกดวย ในการดแลผปวยเบาหวานจาเปนตองมแนวทางและกระบวนการดแลอยางเปนระบบ โรงพยาบาลขขนธไดมการจดต�งคลนกโรคเบาหวาน โดยกาหนดใหบรการเดอนละ 4 คร� ง คอทกวนองคาร ของเดอน จากการดาเนนงานคลนกโรคเบาหวานของโรงพยาบาลขขนธ ในรอบปท�ผานมาพบมผปวยเขารบการรกษาท�ข�นทะเบยนเพ�มข�น ประมาณรอยละ 28.24(เวชระเบยนโรงพยาบาลขขนธ , 2551) และผลจากการตดตามการรกษา พบวาระดบน�าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานทระดบสงกวาคาปกต มากกวารอยละ 50 ของจานวนผปวยท�งหมดในคลนกเบาหวาน ซ� งพบวาผปวยเบาหวานมทศนคตตอการรกษาโรคโดยหวงพ�งแพทยในการรกษาเพยงอยางเดยว และขาดความรความเขาใจในภาวะแทรกซอน การปฏบตตนท�เหมาะสมกบโรค ภาวะฉกเฉนท�เกดข�นและแนวทางแกไขปญหา ท�เกดข�น ผปวยขาดความตระหนกท�จะควบคมระดบน�าตาลในเลอดดวยตนเอง เจาหนาท�ประจาโรงพยาบาลขขนธไดใหความรเก�ยวกบโรคเบาหวานทกคร� งท�มคลนกโรคเบาหวาน แตจากการท�ผปวยเบาหวานมาตดตามการรกษายงไมสามารถควบคมระดบน�าตาลอยในระดบปกตได จากการคดกรอง พบวาการระบาดของโรคเพ�มข�น พบผปวยเบาหวานท�มภาวะแทรกซอนทางไต เพ�มข�น จานวน 9 ราย (เวชระเบยนโรงพยาบาลขขนธ , 2551) และพบวามจานวนผปวยท�มปญหาแผลท�เทาตองตดน�วเทาจานวนเพ�มข�น 3 ราย (เวชระเบยนโรงพยาบาลขขนธ , 2551) ในรอบปท�ผานมา อตราการเขารบการรกษาดวยภาวะแทรกซอนในโรงพยาบาลพบอตราเพ�มข�น โดยเฉพาะภาวะน�าตาลในเลอดสงและต�า การตดเช�อของแผลท�เทา พบมผเสยชวตจากโรคเบาหวานดวยภาวะแทรกซอนปละ รอยละ 2.49 ( เวชระเบยนโรงพยาบาลขขนธ , 2551 )

ผวจยในฐานะผดแลรกษากลมผปวยเบาหวาน ดงกลาว จงไดจดแนวทาง และกระบวนการเพ�มความร ในการดแลตนเอง ของผปวยเบาหวานของโรงพยาบาลขขนธข�น โดยใหความรเก�ยวกบโรคเบาหวาน กจกรรมการดแลตนเองผสมผสานกบกระบวนการเรยนร โดยใหผปวยเบาหวานมสวนรวมในการแสดงความคด กจกรรม วเคราะหตนเอง พรอมกบหาทางแกปญหาเหลาน�นดวย ตนเอง ทาใหผปวยเบาหวานเกดความตระหนกท�จะมพฤตกรรมการดแลตนเองในการควบคมระดบน�าตาลในเลอด ไมกอเกดโรคแทรกซอนและอยกบเบาหวานไดอยางมความสข วตถประสงค เพ�อศกษาผลการจดกจกรรมและกระบวนการเรยนรอยางมสวนรวม ตอผลของระดบน�าตาลในเลอด ขอบเขตการวจย การวจยคร� งน� เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Rerearch ,PAR) มขอบเขตการวจยดงน� 1. ประชากรท�ศกษา คอ ผปวยเบาหวานของโรงพยาบาลขขนธท�มระดบน�าตาลในเลอด > 180mg/dl ในรอบ 3 เดอน ท�ผานมา (โดยคานวณคา n จากฐานผปวยท�มระดบน�าตาล>180mg/dl) โดย แบง เปน 2 กลม จาการ เรยงลาดบ HN และ เลอกสมกลม เปน 2 กลม กลมควบคมใชอนดบเลขค� กลมทดลองใช ลาดบเลขค

Inclusion criteria : กลมเปาหมายเบาหวานชนดท� 2 ท�ไมมภาวะแทรกซอน และมระดบน�าตาล มากกวา 180 มก./ดล ตดตอกน 3 คร� ง ท�มาตดตามรกษาท�โรงพยาบาล สมครใจเขารวมกจกรรม อยางตอเน�อง Exclusion criteria : กลมเปาหมายเบาหวานชนดท� 2 ท�ไมมภาวะแทรกซอน และมระดบน�าตาล มากกวา 180 มก./ดล ตดตอกน 3 คร� ง แตไมสามารถเขารวมกจกรรมอยางตอเน�อง และขาดการตดตามผลการรกษา ในโรงพยาบาล ไมมผลการบนทก การตดตาม ระดบน�าตาลในเลอด กลมตวอยางท�ได คอ กลมเปาหมายเบาหวานชนดท� 2 ท� ไม มภาวะแทรกซอนภาวะแทรกซอน และมระดบน� าตาล มากกวา 180 มก./ดล ตดตอกน 3 คร� ง จานวน 198 ราย จากกลม ตวอยาง พบวา มจานวนผปวยมภาวะแทรกซอนทางไต ในภายหลง 11 ราย ยาย ไปรบยาตางจงหวด 5 ราย ( ไปทางานท�ตางจงหวด ) ไมมาตามนด 5 ราย ยายไปรบการรกษาท� PCU ท�ง 4 แหง จานวน 80 ราย เหลอกลม เปาหมาย ท�สามารถเขารวมกจกรรมอยางตอเน�อง ได 91 ราย เหลอจานวนกลมทดลอง 44 ราย กลมควบคม 47 ราย กลมทดลองเหลอ 44 ราย

2. ระยะเวลาในการวจย เมษายน 2551 – กนยายน 2551

นยามศพท

ผปวยเบาหวาน หมายถงผปวย ท�มระดบน�าตาลในเลอด ขณะอดอาหาร 6- 8 ชม มากกวา 120 มก/ดล และรวมกบ อาการดงตอไปน� ผปวยเบาหวานคอ ผปวยท�เขาเกณฑดงตอไปน� 1.1 มอาการของเบาหวาน (ปสสาวะมาก, กนจ และน�าหนกตวลดโดยไมทราบสาเหต) และตรวจกลโคสในเวลาใดกไดมคาต�งแต 200 มลลกรม/เดซลตรข�นไป หรอ 1.2 ตรวจกลโคสในพลาสมาขณะอดอาหารอยางนอย 8 ช�วโมง (FPG) ไดคาต�งแต 126 มลลกรม/เดซลตรข�นไป หรอ 1.3 ตรวจกลโคสในพลาสมาหลงตรวจความทนของกลโคส (OGTT) ไดคาต�งแต 200 มลลกรม/เดซลตรข�นไป3 ระดบน7าตาลในเลอดตามเปาหมาย หมายถง ระดบน�าตาลขณะอดอาหาร 6-8 ช�วโมง อยในระดบ

- Fasting blood sugar ≥ 70 ≤ 130 mg/dl หรอ การควบคมระดบน7าตาลในเลอดไดตามเปาหมาย ใชการประเมนผล 1 คร� งในการตดตามการรกษา หลงเขารวมกจกรรม แบบมสวนรวม กจกรรมแบบมสวนรวม หมายถง กจกรรมใดๆกตามท�สงเสรมใหผปวยไดบรหารจดการ กระบวนการเหลาน�น หรอมสวนในการดาเนนการหรอตดสนใจท�จะดาเนนการ หรอยตกระบวนการน�นรวมกน เชน ดานการสงเสรมความรเร�องโรคเบาหวาน กจกรรมการออกกาลงกาย การตรวจเทาดวยตนเอง การดแลสขภาพ ปากและฟน การ คานวณ และ ตกอาหารในการบรโภคดวยตนเอง อยางเหมาะสม โดยเจาหนาท� เปนเพยงผคอยสงเสรมและสนบสนนใหเกดกระบวนการ รวมกนรวมท�ง สงเสรม ดาน ความรวชาการอยางถกตองเหมาะสม รวมถง การวเคราะห อดต และอนาคต ในการ หาโอกาส พฒนาการดแลตนเอง ไดอยางตอเน�อง ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ

1. ผปวยเบาหวานสามารถควบคมระดบน�าตาลไดในระดบปกต 2. ศกษากระบวนการดแลผปวย ผลการจดกจกรรมแบบมสวนรวม ตอระดบน�าตาลในเลอด 3. เพ�อนาผลการศกษามาพฒนางาน อยางตอเน�อง 4. นาผลการศกษาท�ไดมาไประยกตใช กบผปวยโรคเร�อรงอ�นๆ ในคลนก

สมมตฐานงานวจย 1. การจดกจกรรมแบบมสวนรวมไมมผลตอการควบคมระดบน�าตาลในเลอดตามเปาหมาย 2. การจดกจกรรมแบบมสวนรวมไมมผลตอการเพ�ม ความรและทศนคต ในการดแลตนเอง

ของผปวยเบาหวาน 3. การจดกจกรรมแบบมสวนรวมมผลตอการเพ�ม ความรและทศนคต ในการดแลตนเองของ

ผปวยเบาหวาน

กรอบแนวคดในการศกษาวจย

Input 1.การช�นาดานสขภาพ 1.1 การใหความร - โรคเบาหวาน โรคแทรกซอน - Model อาหาร สดสวนอาหารทดแทน - Model อาหาร - การใชยา - การออกกาลงกาย - การดแลเทา - การบาบดความเครยด

Process 2. เพ�มความสามารถ

- การวเคราะหตนเอง - การวเคราะหกลม

- การวเคราะหเชงปฏบตการ

การสราง อนาคตรวมกน 3. การไกลเกล�ยดานสขภาพ

Output ( Outcomes )

ควบคมระดบน� าตาลไดตามเปาหมาย

70-130 มก/ดล

ความร ทศนคตในการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน

ปฏบตไดถกตอง

บทท� 2

วรรณกรรม และงานวจยท�เก�ยวของ

แนวคด และทฤษฎ

1. ความรเร�องโรคเบาหวาน 2. ขบวนการการกลม และการมสวนรวม 3. กระบวนการกลม และ การวเคราะหอนาคต 4. แนวคดการมสวนรวม 5. แนวคดการสรางแรงจงใจ 6. ทฤษฎการสรางพลงอานาจ 7. งานวจยท�เก�ยวของ

โรคเบาหวาน

ความรท�วไปเก�ยวกบโรคเบาหวาน เบาหวาน พบไดประมาณ 3.5 เปอรเซนตของคนท�วไป พบไดทกเพศและทกอาย แตจะพบ

มากในคนอายมากกวา 40 ปข�นไป และคนท�อยในเมองมโอกาสเปนโรคน�มากกวาชาวชนบท คนอวนและหญงท�มลกดกมโอกาสเปนโรคน�ไดมากข�น สาเหต โรคน� เกดจากตบออนสราง ฮอรโมนอนซลน (Insulin) ไดนอยหรอไมไดเลย ฮอรโมนชนดน� มหนาท�คอยชวยใหรางกายเผาผลาญน�าตาลมาใชเปนพลงงาน เม�ออนซลนในรางกายไมพอ น�าตาลกไมถกนาไปใช จงเกดการค�งของน�าตาลในเลอกและอวยวะตาง ๆ เม�อน�าตาลค�งในเลอดมาก ๆ กจะถกไตกรองออกมาในปสสาวะ ทาใหปสสาวะหวานหรอมมดข�นได จงเรยกวา เบาหวาน ผปวยมกจะมอาการ ปสสาวะบอยและมาก เน�องจากน�าตาลท�ออกมาทางไต จะดงเอาน�าจากเลอดออกมาดวย จงทาใหมปสสาวะมากกวาปกต เม�อถายปสสาวะมาก กทาใหรสกกระหายน�า ตองคอยด�มน�าบอยๆ เน�องจากผปวยไมสามารถนาน�าตาลมาเผาผลาญเปนพลงงาน จงหนมาเผาผลาญกลามเน�อและไขมนแทน ทาใหรางกายผายผอม ไมมไขมน กลามเน�อฝอลบ ออนเปล�ย เพลยแรง นอกจากน� การมน�าตาลค�งอยในอวยวะตาง ๆ จงทาใหอวยวะตาง ๆ เกดความผดปกต และนามาซ� งภาวะแทรกซอนมากมาย โรคน�มกมสวนเก�ยวของกบกรรมพนธ กลาวคอมกมพอแมหรอญาตพ�นองเปนโรคน�ดวย นอกจากน�ยงอาจมสาเหตอยางอ�น เชน อวนเกนไป กอาจเปนเบาหวานได มลกดก หรอเกดจากการใชยา เชน สเตอรอยด ยาขบปสสาวะ , ยาเมดคมกาเนด หรออาจพบรวมกบ

โรคอ�น ๆ เชน ตบออนอกเสบเร�อรง , มะเรงของตบออน, ตบแขงระยะสดทาย , คอพอกเปนพษ , โรคคชชง ซนโดรม เปนตน

ประเภทของเบาหวาน เบาหวานสามารถแบงออกเปน 2 ชนดใหญ ๆ ท�มอาการ สาเหต ความรนแรง และการรกษาตางกน ไดแก 1. เบาหวานชนดพ�งอนซลน (Insulin-dependent diabetes) เปนชนดท�พบไดนอย แตมความรนแรงและอนตรายสง มกพบในเดกและคนอายต �ากวา 25 ป แตกอาจพบในคนสงอายไดบาน ตบออนของผปวยชนดน�จะสรางอนซลนไมไดเลยหรอไดนอยมากเช�อวารางกายมการสรางภมคมกนข�นตอตานทาลายตบออนของตวเอง จนไมสามารถสรางอนซลนได ดงท�เรยกวา โรคภมแพตอตวเอง หรอ ออโตอมมน (autoimmune) ท�งน� เปนผลมาจากความผดปกตทางกรรมพนธรวมกบการตดเช�อหรอการไดรบสารพษจากภายนอก ผปวยจาเปนตองพ�งพาการฉดอนซลนเขาทดแทนในรางกายทกวน จงจะสามารถเผาผลาญน�าตาลไดเปนปกต มเชนน�น รงกายจะเผาผลาญไขมนจนทาใหผายผอมอยางรวดเรว และถาเปนรนแรง จะมการค�งของสารคโตน (Ketones) ซ� งเปนของเสยท�เกดจากการเผาผลาญไขมนสารน� จะเปนพษตอระบบประสาท ทาใหผปวยหมดสตถงตายไดรวดเรว เรยกวา ภาวะค�งสารคโตนหรอคโตซส(Ketosis) 2. เบาหวานชนดไมพ�งอนซลน (Non-insulin dependent diabetes) เปนเบาวหานชนดท�พบเหนกนเปนสวนใหญ ซ� งมกจะมความรนแรงนอย มกพบในคนอายมากกวา 40 ปข�นไป แตกอาจพบในเดกหรอวยหนมสาวไดบาง ตบออนของผปวยชนดน�ยงสามารถสรางอนซลนได แตไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย จงทาใหมน�าตาลท�เหลอใชกลายเปนเบาหวานได ผปวยชนดน�ยงอาจแบงเปนพวกท�อวนมาก ๆ กบพวกท�ไมอวน (รปรางปกต หรอผอม) สาเหตอาจเกดจากรรมพนธ อวนเกนไป มลกดก จากการใชยา หรอพบรวมกบโรคอ�น ๆ (ดงไดกลาวไวในหวขอสาเหตของเบาหวานแลว) ผปวยมกไมเกดภาวะคโตซสเชนท�เกดกบชนดพ�งอนซลน การควบคมอาหาร หรอการใชยาเบาหวานชนดกน กมกจะไดผลในการควบคมระดบน�าตาลในเลอดใหปกตได หรอบางคร� งถาระดบน�าตาลสงมาก ๆ กอาจตองใชอนซลนฉดเปนคร� งคราว แตไมตองใชอนซลนตลอดไป จงถอวาไมตองพ�งอนซลน อาการ ผปวยจะมอาการปสสาวะบอย (และออกคร� งละมาก ๆ ) กระหายน�า ด�มน�าบอย หวบอย หรอกนขาวจ ออนเปล�ยเพลยแรง บางคนอาจสงเกตวาปสสาวะมมดข�น ในรายท�เปนเบาหวานชนดพ�งอนซลน อาการตาง ๆ มกเกดข�นรวดเรวรวมกบน�าหนกตวลดลง หรอน�าหนกตวลดลงอยางรวดเรว กนเวลาเปนเพยงสปดาหหรอเดอน เดกบางคนอาจมอาการปสสาวะรดท�นอนตอนกลางคน

ในรายท�เปนเบาหวานชนดไมพ�งอนซลน อาการมกคอยเปนคอยไปเร�อรง น�าหนกตวอาจลดบางเลกนอย บางคนอาจม�น�าหนกข�นหรอรปรางอวน ผหญงบางคนอาจมาหาหมอดวยอาการคนตามชองคลอดหรอตกขาว ในรายท�เปนไมมาก อาจไมมอาการผดปกตอยางชดเจน และตรวจพบโดยบงเอญจากการตรวจปสสาวะหรอตรวจเลอดขณะท�ไปหาหมอดวยโรคอ�น บางรายอาจมอาการคนตามตว เปนฝบอย หรอเปนแผลเร�อรงรกษาหายยาก ผหญงบางคนอาจคลอดทารกท�มตวโต (น�าหนกมาก) กวาธรรมดา หรออาจเปนโรคครรภเปนพษ หรอคลอดทารกท�ตายโดยไมทราบสาเหต ในรายท�เปนมานานโดยไมไดรบการรกษา อาจมาหาหมอดวยภาวะแทรกซอนตาง ๆ เชน ชาหรอปวดแสบปวดรอนตามปลายมอปลายเทา ตามวลงทกทหรอตองเปล�ยนแวนสายตาบอย ๆ เปนตน ส�งตรวจพบ

ในรายท�เปนเบาหวานชนดพ�งอนซลน มกมรปรางซบผอม ไมมไขมน กลามเน�อฝอลบ ในรายท�เปนเบาหวานชนดไมพ�งอนซลน มกมรปรางอวน อาจพบอาการชาตามมอและเทา ความ

ดนโลหตสง ตอกระจก หรอภาวะแทรกซอนอ�น ๆ บางรายอาจตรวจไมพบส�งผดปกตตาม รางกาย การตรวจปสสาวะ มกจะพบน�าตาลในปสสาวะขนาดมากกวาหน�งบวกข�นไป อาการแทรกซอน มกจะเกดเม�อเปนเบาหวานมานาน โดยไมไดรบการรกษาอยางจรงจง หรอปลอยปละละเลย โรคแทรกซอนท�อาจพบได เชน 1. ตา อาจเปนตอกระจก (180) กอนวย ประสาทตาหรอจอตา (retina) เส�อม หรอเลอดออกในน�าวนลกตา (vitreous hemorrhage) ทาใหมอาการตามวลงเร�อย ๆ หรอมองเหนจดดาลอยไปลอยมา และอาจทาใหตาบอดในท�สด 2. ระบบประสาท ผปวยอาจเปนปลายประสาทอกเสบ (87) มอาการชาหรอปวดรอนตามปลายมอปลายเทา ซ� งอาจทาใหมแผลเกดข�นท�เทาไดงาย (อาจลกลามจนเทาเนา) บางคนอาจมอาการวงเวยนเน�องจากมภาวะความดนตกในทายน (93) บางคนอาจไมมความรสกทางเพศ หรอทองเดนตอนกลางคนบอย หรอกระเพาะปสสาวะไมทางาน (กล�นปสสาวะไมอย หรอไมมแรงเบงปสสาวะ) 3. ไต มกจะเส�อม จนเกดภาวะไตวาย (134) มอาการ บวม ซด ความดนโลหตสง ซ� งเปนสาเหตการตายของผปวยเบาหวานท�พบไดคอนขางบอย 4. ผนงหลอดเลอดแดงแขง (atherosclerosis) ทาใหเปนโรคความดนโลหตส , อมพาต , โรคหวใจขาดเลอด ถาหลอดเลอดท�เทาตบแขง เลอดไปเล�ยงเทาไมพออาจทาใหเทาเยนเปนตะครวหรอปวดขณะเดนมาก ๆ หรออาจทาใหเปนแผลหายยากหรอเทาเนา (ซ� งอาจเกดรวมกบการตดเช�อ) 5. เปนโรคตดเช�อไดงายเร�องจากภมตานทานโรคต�า เชน วณโรคปอด , กระเพาะปสสาวะอกเสบ (,

กรวยไตอกเสบ , ชองคลอดอกเสบ (ตกขาวและคนในชองคลอด ), เปนฝพพองบอย, เทาเปนแผลซ�งอาจลกลามจนเทาเนา (อาจตองตดน�วหรอตดขา) เปนตน 6. ภาวะคโตซส (Ketosis) พบเฉพาะในผปวยท�เปนเบาหวานชนดพ�งอนซลน ท�ขาดการฉดอนซลนนาน ๆ รางกายจะมการค�งของสารคโตน ซ� งเกดจากการเผาผลาญไขมน ผปวยจะมอาการคล�นไสอาเจยน กระหายน�าอยางมกา หายใจหอบลก และลมหายใจมกล�นหอม มไข กระวนกระวาย มภาวะขาดน�ารนแรง (ตาโบ หนงเห�ยว ความดนต�า ชพจรเบาเรว) อาจมอาการปวดทอง ทองเดน ผปวยจะซมลงเร�อย ๆ จนกระท�งหมดสต หากรกษาไมทนอาจตายได การรกษา 1. หากสงสยหรอตรวจพบน� าตาลในปสสาวะ ควรแนะนาผปวยไปโรงพยาบาล โดยใหผปวยอดอาหาร (รวมท�งเคร�องด�มทกชนด) ต�งแตเท�ยงคน 6- 8 ช�วโมง แลวไปเจาะเลอดท�โรงพยาบาลในตอนเชา เพ�อตรวจดระดบน�าตาลในเลอดท�เรยกวา ระดบน�าตาลในเลอดหลงอดอาหาร (Fasting blood sugar) ซ� งในคนปกตจะมคาไมเกน 126 มลลกรมตอเลอด 100 มล. ถาพบวามคามากกวาปกต กวนจฉยไดวาเปนเบาหวาน ย�งมคาสงมากเทาไหร กแสดงวามความรนแรงมากข�นเทาน�น การรกษามกจะเร�มดวยการแนะนาเร�องการควบคมอาหาร การออกกาลงกาย และการปฏบตตวอ�นๆ ถาคมอาหารอยางเดยวไมไดผล อาจตองใชยารกษาเบาหวาน โดยถอหลกดงน� 1.1 ในรายท�เปนไมมาก (เชน เปนเบาหวานชนดไมพ�งอนซลน) อาจใหยาขนดกน ท�สะดวก ราคาถก และนยมใชกนมาก คอ ยาเมดคลอรโพรพาไมค (Chlorpropamide) ซ� งมอยหลายย�หอ เชน ไดอะบนส (Diabenese) โดยมากจะมอย 2 ขนาด คอเมดเลกขนาด 100 มลลกรม และเมดใหญขนาด 250 มลลกรม ใชกน วนละคร� งเดยวคอกอนอาหารเชา โดยเร�มจากขนาดนอย ๆ กอน คอใชขนาดเมดเลก 1 เมด หรอเมดใหญคร� งเมดวนละคร� ง แลวคอยตรวจน�าตาลในปสสาวะทกวน ถากนยาไป 10 วน แลวยงมน�าตาลในปสสาวะขนาดสองบวก (2+) ถงส�บวก (4+) แสดงวาไมไดผล ใหเพ�มยาอกคร� งละ 1 เมดเลกหรอคร� งเมดใหญ ถายงไมไดผลกใหเพ�มในขนาดน� ทก ๆ10 วน จนกวาอาการตาง ๆ ทเลาลง (ออนเพลยนอยลง ปสสาวะหางข�น กระหายน�านอยลง) และน�าตาลในปสสาวะมแคหน�งบวก (1+) หรอไมมเลย กใหกนยาในขนาดน�ไปเร�อย ๆ ถาเพ�มยาจนใชยาเมดใหญ (ขนาด 250 มลลกรม) กนวนละคร� งถง 2 เมดแลวยงไมไดผล กไมควรเพ�มมากกวาน� ผปวยท�กนยาน�ไมไดผล หรอเปนผสงอายหรอเปนโรคไตหรอโรคตบอย ควรเปล�ยนไปใชยาชนดอ�น เชน ยาเมดไกลเบนคลาไมด (Glybenclamide) ซ� งมอยหลายย�หอ เชน ดาโอนล (Daonil), ยกลคอน (Euglucon) ซ� งมขนาด 5 มลลกรม ควรเร�มจากคร� งละคร� งเมดแบบเดยวกบคลอรโพรพาไมด ใหไดสงสดวนละ 4 เมด 1.2 ในรายท�ใชยาชนดกนไมไดผล (โดยเฉพาะอยางย�งผปวยเบาหวานชนดพ�งอนซลน) หรอในกรณท�มการตดเช�อรนแรง หรอต�งครรภหรอตองทาการผาตดดวยโรคอ�น ๆ กตองรกษาดวยการ

ฉดอนซลนซ�งควรปรบใหไดขนาดท�พอเหมาะกบผปวยแตละราย โดยเร�มจากขนาดทละนอยกอนเชนเดยวกน สวนมากจะสอนใหผปวยหรอญาตฉดเองท�บานผปวยชนดพ�งอนซลน อาจตองฉดอนซลนทกวนไปตลอดชวต สวนผปวยชนดไมพ�งอนซลน เม�อควบคมระดบน�าตาลไดดแลว อาจหนกลบมาใชยาชนดกนแทนกได 1.3 ในการตดตามผลการรกษา นอกจากการตรวจปสสาวะแลวควรนดใหผปวยมาตรวจเลอดเปนคร� งคราว (อาจตรวจทก 2-3 เดอน) ถาไดต �ากวา 130 ถอวาคมไดด ระหวาง 131-180 ถอวาพอใช และถาเกน 180 ถอวาไมด 2. ถาพบผปวยเบาหวานท�ขาดการรกษานาน ๆ หรอสงสยมภาวะแทรกซอน ควรสงโรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางย�ง ถาสงสยมภาวะคโตซส ควรใหน�าเกลอ นอรมลซาไลน แลวสงโรงพยาบาลดวน

ขอแนะนา 1. เบาหวานเปนโรคเร�อรงท�ตองรกษาตดตอกน เปนเวลานานหรอตลอดชวต ซ� งหากไดรบการรกษาอยางจรงจง อาจมชวตเหมอนคนปกตได แตถารกษาไมจรงจงกอาจมอนตรายจากโรคแทรกซอนไดมาก จงควรอธบายใหผปวยเขาใจ มเชนน�นผปวยมกจะด�นรนเปล�ยนหมอไปเร�อย ๆ หรอหนไปรกษาทางไสยศาสตรหรอกนยาหมอแทน (ในปจจบนยงไมมการพสจนแนชดวายาหมอมสรรพคณในการรกษาเบาหวานไดจรง) 2. การควบคมอาหาร การลดน�าหนก (ถาอวน) และการออกกาลงกาย มความสาคญตอการรกษาเบาหวานเปนอยางมาก ในรายท�เปนไมมาก ถาปฎบตในเร�องเหลาน�ไดด อาจหายจากเบาหวานไดโดยไมตองพ�งยา ผปวยควรลดการกนน�าตาล และของหวานทกชนด (รวมท�งผลไมหวานและน�าผ�ง) ใหเหลอนอยท�สด ควรเลกกนน�าหวาน น�าอดลม ขนมหวาน เหลาเบยร ควรลดการกนอาหารพวกแปง เชน ขาว ขาวเหนยว ขนมปง กวยเตyยว บะหม� วนเสน เผอก มน เปนตน ควรลดอาการพวกไขมน เชน ของทอด ของมน ขาหม หมสามช�น อาหารหรอขนมท�ใสกะท ผปวยควรหนไปกนอาหารพวกโปรตน (เน�อแดง ไข นม ถ�วตาง ๆ) ผกและผลไมท�ไมหวานจดใหมากข�น สวนการออกกาลงกาย จะเลอกแบบใดกได เชน เดนเรว ว�งเหยาะ ข�จกรยาน วายน�า รามวยจน เลนโยคะ กายบรหาร เปนตน แตควรทาอยางสม�าเสมอ และไมควรหกโหมจนเกนไป 3. ผปวยควรเลกสบบหร�โดยเดดขาด มเชนน�น อาจทาใหผนงหลอดเลอดแดงแขงเรวข�น ซ� งเปนตนเหตของโรคแทรกซอนตาง ๆ 4. ผปวยควรหม�นดแลรกษาเทาเปนพเศษ ระวงอยาใหเกดบาดแผลหรอการอกเสบ ซ� งอาจลกลามจนกลายเปนแผลเนาจนตองตดน�วหรอขาท�ง เชน ควรลางเทาใหสะอาดดวยสบ เชดใหแหง โดยเฉพาะตรงซอกเทา อยาถแรง ๆ เวลาตดเลบเทา ควรตดออกตรง ๆ อยาตดโคงหรอตดถกเน�อ อยาเดนเทาเปลา เวลาออกนอกบานหรอเดนบนพ�นท�สกปรก ระวงเหยยบถกของมคม หนาม หรอของรอน (เชนถาน) จนเปนแผลเนาได อยาสวมรองเทาคบ

ไป หรอใสถงเทารดแนนเกนไป ถาเปนหดหรอตาปลาท�เทา ควรใหแพทยรกษา อยาแกะหรอตดออกกนเอง ถามตมพอง มบาดแผล หรอการอกเสบท�เทาควรรบไปใหแพทยรกษา อยาใชเขมบง (ตมพอง) เอง หรอใชทงเจอรไอโอดน หรอไฮโดรเจนเพอรออกไซดชะแผล ควรลางแผลดวยน�าสะอาดกบสบ และปดแผลดวยผากอซท�ฆาเช�อโรคแลว และตดดวยพลาสเตอรอยาน�ม (เชน ไมโครพอร) อยาปดดวยพลาสเตอรธรรมดา

5. ผปวยท�กนยาหรอฉดยารกษาเบาหวานอย บางคร� งอาจเกดภาวะน�าตาลในเลอดต�า (118) คอมอาการใจหวว ใจส�น หนามด ตาลาย เหง�อออก ตวเยนเหมอนเวลาหวขาว ถาเปนมาก ๆ อาจเปนลม หมดสต หรอชกได ควรบอกใหผปวยระวงดอาการดงกลาว และควรพกน�าตาลหรอของหวานตดตวประจา ถาเร�มรสกมอาการดงกลาวใหผปวยรบกนน�าตาลหรอของหวาน จะชวยใหหายเปนปลดท�งทนท (ถาตรวจปสสาวะตอนน�น จะไมพบน�าตาลเลย) ผปวยควรทบทวนดวา กนอาหารนอยไปหรอออกกาลงมากไปกวาท�เคยทาอยหรอไม ควรปรบท�งสองอยางใหพอดกน จะชวยปองกนมใหเกดภาวะน�าตาลในเลอดต�าได ถายงเปนอยบอย ๆ ควรไปปรกษาแพทยท�รกษา อาจตองลดยาเบาหวานลง 6. ผปวยควรหม�นตรวจปสสาวะเอง และตรวจเลอดท�โรงพยาบาลเปนประจา เพราะเปนวธท�บอกผลการรกษาไดแนนอนกวาการสงเกตจากอาการเพยงอยางเดยว บางคร� งถงแมวาจะรสกสบายด แตระดบน�าตาลในเลอดอาจสงได 7. ผปวยอยาซ�อยาชดกนเอง เพราะยาบางอยางอาจเพ�มน�าตาลในเลอดได เชน สเตอรอยด (ย12), ยาขบปสสาวะ (ย21) เปนตน และยาบางอยางอาจเสรมฤทธ| ของยารกษาเบาหวาน ทาใหน�าตาลในเลอดต�าได เชน แอสไพรน , เฟนลบวตาโซน , ซลฟา เปนตน ถามความจาเปนตองใชยาเองตองแนใจวา ยาน�นไมมผลตอระดบน�าตาลในเลอด 8. ผปวยควรมบตรประจาตว (หรอกระดาษแขงแผนเลก ๆ) ท�เขยนขอความวา "ขาพเจาเปนโรคเบาหวาน" พรอมกบบอกช�อยาท�รกษาพกตดกระเปาไว หากบงเอญเปนลมหมดสตข�นมา ทางโรงพยาบาลจะไดทราบประวตการเจบปวยและใหการกษาไดทนทวงท 9. เราอาจปองกนโรคน�ไดโดย การรจกกนอาหาร (ลดของหวาน ๆ อาหารพวกแปงและไขมน กนอาหารพวกโปรตน ผก และผลไมใหมาก ๆ) อยาปลอยตวใหอวน หม�นออกกาลงกายเปนประจา และทาจตใจใหราเรงเบกบาน อยาใหเครยดหรอวตกกงวล โดยเฉพาะอยางย�งผท�มญาตพ�นองเปนเบาหวาน ควรตองระมดระวงเปนพเศษ และควรตรวจเชคปสสาวะหรอเลอดเปนคร� งคราว หากพบเปนเบาหวานในระยะเร�มแรก จะไดใหการรกษาแตเน�น ๆ

แนวคดเก�ยวกบขบวนการกลม

กลม หมายถง การท�บคคลต�งแต 2 คนข�นไป มารวมตวกน โดยมจดมงหมาย หรอ วตถประสงครวมกน มความเก�ยวของกน รวมกบบคคลอ�น (ทศนย ตนทววงค และคณะ.2540: 34-35) เพ�อใหบรรลวตถประสงคของกลม เพ�อกอใหเกดแบบแผนพฤตกรรมทางสงคม เนนเฉพาะหนาท�หรอบทบาทตางๆ และมการรบรวา พวกเขาเหลาน�นไดเปนสวนหน�งของกลม ลกษระของกระบวนการกลม ประกอบไปดวย ส�งสาคญ 3 ประการ จฬาภรณ โสตะ. 2543 : 169-170) คอ กจกรรม (Activities) ความเก�ยวของกน (Interactions) และ ความรสกท�มตอกนหรอชอบพอกน (Sentiments)

หลกการเรยนรในการจดกจกรรมกลมตามทฤษฎกระบวนการกลม เปนวธการจดการการเรยนร ใหผเรยนทกคนมความรบผดชอบตอการเรยนรของตนเอง ไดมโอกาสในการแลกเปล�ยนประสบการณซ� งกนและกน ไดเรยนรสภาพอารมณ ความรสกนกคดของบคคลในกลม ไดแนวคดตางๆ เพ�อนาไปแกปญหาท�ประสบอย ผลท�พงไดจากการเรยนรแบบกลมน�น ไดท�งความร ความสมพนธกบบคคลอ�นๆ มความรสกในดานตางๆ จากการเรยนสภาพความเปนไปของบคคลในกลม ไดมโอกาสในการพฒนาดานอารมณและสงคมอยางเตมท� นอกจากเรยนสมาชกในกลม สามารถเรยนรเก�ยวกบตนเอง มความเขาใจและรจกตนเองมากข�นในขณะเดยวกนกจะชวยใหเขาใจผอ�นไดด มคณลกษณะตางๆ มากข�น เชน การยอมรบผอ�น การไดแสดงออก ไดฝกความเช�อม�นในตนเอง การพฒนาระบบสขภาพของประชาชนในปจจบน จาเปนตองใหประชาชนเขามามสวนรวม ต�งแตการระบปญหา วเคราะหสาเหต และปจจยท�เก�ยวของกบปญหา กาหนดแนวทางการแกไขปญหา และลงมอปฏบตเพ�อแกไขปญหาน�นๆ ซ� งกระบวนการดงกลาว จะเกดข�นไดตองอาศยการสนบสนนของเจาหนาท�สาธารณสข ในการพฒนาประชาชน เพ�อใหประชาชนมความสามารถในการจดการและดาเนนการได

กระบวนการกลม (Group Process) เปนกระบวนการท�มความจาเปนตองนามาใชในการจดการเวทประชาคม เพ�อใหเกดการมสวนรวมสงสด (Maximum Participation ) และการบรรลงานสงสด (Maximum Performanced) ซ� งใหไดประสทธผลสงสด ผใช กระบวนการกลม ควรมความเขาใจและทกษะในกระบวนการมสวนรวมแบบตางๆ เชน Participatory Rual Appraisal PRA, Appreciation-Influence Aic, Future Search Conferrence (FSC) รวมท�งทกษะการส�อสารท�มประสทธภาพ

ดงน�น จงสรปไดวา บทบาทของเจาหนาท� ผดแล และ สงเสรมใหเกด กจกรรม แบบมสวนรวม คอการสนบสนน (Facilitator) โดยใชแบบมสวนรวมของของกระบวนการกลม ในทกข�นตอน เพ�อสนองตอบความตองการและ เพ�อใหเกดการพฒนาไปในทศทางเดยวกน โดยเร�มจาก

การมสวนรวม ในการทบทวนและเขาใจอดต การเขาใจสภาพและสถานการณปจจบน การต�งเปาหมายในอนาคตท�ตองการหรอปรารถนา การกาหนดวสยทศนรวม แนวทางการดาเนนงานสวสยทศนรวม การวเคราะหจาแนกจดลาดบแนวทางสวสยทศน เลอกแนวทางท�สมครใจทารวมกน การจดทาและการนาเสนอแผนปฏบตการ การใชกระบวนการกลม เพ�อ ชวยแกไขปญหาอปสรรคและความตองการของสวนรวม ตอบสนองความตองการทาใหมการพฒนาไปในทศทางท�ตองการอยางแทจรง จะเหนไดวา การจดกจกรรมในรปแบบ กระบวนการกลม โดยใหสมาชกกลมใหมสวนรวม เปนการเปดโอกาสใหสมาชกกลมไดแลกเปล�ยนประสบการณ ความร ความคดเหน และปญหาตางๆ ความคาดหวงในส�งท�อาจเกดข�น

แนวคดการมสวนรวม (Participation)

แนวคดการมสวนรวมของชมชน (ทวศกด| นพเกษร. 2540 : 25 ; อางองมาจาก ชนรตน สมสบ. 2539 : 35) มแนวคดหลก 3 ประการ คอชมชนจะตองมสวนเก�ยวของในการตดสนใจวาควรจะทาอะไรและทาอยางไร ชมชนจะตองใหความรวมมอในการดาเนนการตามการตดสนใจน�นและชมชนพงไดรบผลประโยชนจากการมสวนรวมน�น คอ จะตองสนองตอบความจาเปนข�นพ�นฐานของชมชนการมสวนรวมเปนหวใจสาคญของการพฒนา ซ� งประชาชนในชมชนจะตองมสวนรวมในการดาเนนงานพฒนาน�น ต�งแตตนจนจบ เร�มต�งแตการใหความสาคญกบชาวบานใหเทาเทยม นกพฒนาหรอผมสวนเก�ยวของ ชาวบานจะรวมกนรบร รวมคด รวมวางแผน รวมดาเนนงาน และรวมประเมนผล ท�งน�แนวคดในการมสวนรวมคอความเปนเจาของ การเปนเจาภาพ การมอานาจในการตดสน อานาจในการดาเนนงาน การบรหารจดการ การรวมรบผลประโยชน ผลลพธและผลกระทบจากการดาเนนงาน และการรวมประเมนผลเพ�อหาแนวทางในการแกไขปญหาอปสรรคตางๆ ท�งน�การมสวนรวมท�แทจรงและสมบรณแบบ เพ�อการพฒนาท�ย �งยนน�นประกอบดวยกระบวนการตามข�นตอนตาง ๆ คอ การมสวนรวมในการศกษาการวเคราะหชมชน วเคราะหปญหาคนควา สาเหตตนตอท�แทจรงของปญหาและแสวงหาแนวทางแกไข การมสวนรวมในการรบร สนใจ เขาใจ ตระหนก และรวมคด รวมตดสนใจ การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนงาน การบรหารจดการกาหนดการใชทรพยากรตางๆ การมสวนรวมในการดาเนนงานตามแผนท�วางไวโดยมสวนรวมใน การปฏบตงานรวมลงทนควบคมการดาเนนงานการจดสรรบรหารจดการดานการเงนการบรการและผลประโยชนท�จะไดรบ การมสวนรวมในการประเมนผล การประเมนประสบการณและการเรยนรเพ�อปรบปรงการดาเนนงาน

การจดเวทประชาคมเปนกระบวนการมสวนรวมท�ทาใหเกดการพฒนาชมชนท�ย �งยนโดยเปดโอกาสใหบคคลผแทนทกระดบ ของกลมตางๆ ท�อยในชมชนหรอมสวนเก�ยวของอยในชมชน

น�นมสวนรวมกาหนดทศทางการพฒนา รวมเลอกอนาคตของชมชนดวยตนเอง และรวมดาเนนกจกรรมใหบรรลเปาหมายรวมกน สรางความเขาใจซ� งกนและกน เรยนรแลกเปล�ยนประสบการณและขอมลรวมกน สรางความยอมรบและความรบผดชอบรวมกน ซ� งเปนพลงใหการดาเนนงานเปนไปอยางราบร�น ตอเน�อง มประสทธภาพ กระบวนการมสวนรวม จงเปนเทคนควธท�จาเปนสาหรบการจดการประชมในชมชนหรอจดเวทประชาคมเพ�อระดมความคดและสรางจตสานกพนธะสญญา และความรบผดชอบรวมกนในการสรางสรรคอนาคตของชมชน การใชกระบวนการมสวนรวมอยางสม�าเสมอในชมชนและเวทประชาคมเปนพ�นฐานสาคญของชมชนท�เขมแขง การสรางเครอขายในแนวราบ

การฝกอบรมแบบมสวนรวมเปนเทคนคการจดกจกรรมท�ยดแนวคดและปรชญาของการศกษา เพ�อการสรางพลง ( Empowerment Education) ท�สามารถนามาใชในการสรางพลงใหกบบคคล และ ชมชน โดยเฉพาะการนามาใชกบแกน นาชมชนท�จะเปนผนาในการพฒนา เชน กรรมการหมบาน อาสาสมครสาธารณสข อาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน (อปพร.) หรอสมาชกองคการบรหารสวนตาบล (องคการบรหารสวนตาบล) รวมท�งการนาแนวความคดการเสรมสรางพลงอานาจ กบบคคล ซ� งเทคนคดงกลาว จะชวยให บคคล และแกนนาเหลาน�ไดพฒนาตนเอง พฒนาพลง และเครอขายในการพฒนา ตนเอง ชมชน ตลอดจนไดเรยนรถงปจจยตางๆ ท�เก�ยวของกบปญหาสขภาพ มองเหนแนวทาง และเช�อในความสามารถของตนเองและกลม สาหรบเจาหนาท�สาธารณสขท�สนใจใชเทคนคสขศกษาแบบมสวนรวม จาเปนตองเปล�ยนบทบาทของตนเองจากการเปนผเช�ยวชาญท�ทาหนาท� ระบปญหา คดวธการแกปญหา สงเสรมใหประชาชนปฏบตในส�งตางๆ หรอเปนผลงมอแกไขปญหา ท�เกดข�น ภายใตศกยภาพของตนเอง เจาหนาท� เปนเพยงบทบาทผสนบสนนการเรยนร สนบสนนวชาการ และทรพยากรท�จาเปนท�เกนกาลงความสามารถของบคล ชมชน โดยมกจกรรมแบบมสวนรวม ท�เนนการเรยนรท�เร�มจากประสบการณใกลตวของผเขารบการอบรมและเจาหนาท�มบทบาทสนบสนนใหผเขารบการอบรมไดคด วเคราะห อภปราย และแสดงออกมากท�สด และท�สาคญการเรยนรท�ดจะตองมการวางแผนและลงมอปฏบตจรง พรอมท�งประเมนผลงานเพ�อปรบปรงการดาเนนงานอยางตอเน�อง ดงน�นเทคนคการใชกระบวนการกลม และการมสวนรวม จงเปนทางเลอกหน�งในการสรางพลงใหบคคล และ ผปวยเบาหวาน

จากการศกษาเอกสารพบวา ช� ใหเหนวา ระดบการมสวนรวมของบคคล ตอกจกรรมงานพฒนาตางๆ บงบอกถงความย �งยนของกจกรรมงานพฒนาน�นๆ เพราะเม�อประชาชนเขามามสวนรวม จะทาใหเกดความรสกการเปนเจาของตลอดจนจดกจกรรมและวางแผนดาเนนงานและการมสวนรวมของชมชนถอเปนมาตรการท�สาคญท�จะนาไปสการพ�งพาตนเอง ซ� งเปนการพฒนาคณคา

ของความเปนมนษยท�สาคญย�ง ผคนท�มความหลากหลายดานความคด มารวมกนแลกเปล�ยนขอมล ประสบการณ ความคด เพ�อกาหนดวสยทศน วเคราะหสถานการณและปญหา การวางแผนงาน และตดตามประเมนการทางานรวมกน โดยใชความแตกตางหลากหลายของแตละคนในสงคม เปนจดแขงทวคณความสาเรจ ในรปแบบตางๆ ของการดาเนนงาน

การเรยนรแบบมสวนรวม ( Participatory Learning ) เปนการเรยนร ท�นกฝกอบรมเช�อวาเปนรปแบบการเรยนการสอนท� ท�มประสทธภาพตอการพฒนาบคคลท�งดานความร ทศนคต และทกษะไดดท�สด ( ดร. ด.เจ นโคล,2544 )

แนวคดแรงสนบสนนทางสงคม (Social Support)

แรงสนบสนนทางสงคม มพ�นฐานมาจากทฤษฏทางดานสงคมวทยา พบวา “การตดสนใจสวนใหญของคน จะข�นอยกบอทธพลของบคคล ซ� งมความสาคญและมอานาจเหนอกวาตวเราอยตลอดเวลา” ในเร�องแรงสนบสนนทางสงคม ไดมผศกษาวจยและไดใหคาจากดความ ไวดงน�

แรงสนบสนนทางสงคม หมายถงความรสกเปนเจาของ การไดรบการยอมรบ การเปนท�รกและนบถอ รวมท�งการมคณคาเปนท�ตองการสาหรบบคคลอ�น โดยไดรบจากบคคลในระบบของสงคมน�นเปนผใหการสนบสนนดานจตใจ วตถ ขาวสาร คาแนะนา ซ� งจะทาใหบคคลน�นสามารถดารงอยในสงคมไดอยางเหมาะสม (วรตน ทาสะโก. 2548 : 34 ; อางองมาจาก วรญญา มนนทร. 2541 : 36)

จากการศกษาเอกสารท�เก�ยวของ พบวาแรงสนบสนนทางสงคม มผลทาใหเกดความรสกท�ดตอกน มการยอมรบนบถอ และมการชวยเหลอดานวตถซ� งกนและกนยอมรบพฤตกรรมซ�งกนและกนซ� งอาจเกดข�นท�งหมดหรอเพยงอยางใดอยางหน�ง การท�บคคลในเครอขายของสงคมไดรบการชวยเหลอดานอารมณ สงคม ส�งของ และขอมล ซ� งเกดจากมการตดตอส�อสารกบบคคลอ�น ทาใหมโอกาสเก�อหนนซ�งกนละกน มการชวยเหลอกน บางคร� งบคคลหน�งอาจจะเปนฝายใหความชวยเหลอแกผอ�น แตบางคร� งอาจจะเปนผรบการชวยเหลอจากผอ�นดวย การสนบสนนเก�อกลกนทาใหเกดแรงสนบสนนทางสงคม (Social Support) จงควรจะนามาประยกตใชในงานสาธารณสข ซ� งปกตสงคมไทยมการเก�อกลตอกนมาเปนเวลาชานานแลว อยางไรกตามการประยกตแรงสนบสนนทางสงคมไปใชควรออกแบบ และจดดาเนนการกจกรรมการใหแรงสนบสนนทางสงคมอยางเปนระบบน�นอาจไมใชแรงสนบสนนทางสงคมเพยงอยางเดยวอาจรวมกบกจกรรมอ�นทฤษฎอ�น หรอมาตรการอ�นรวมดวย เชน การสนบสนนทางสงคม (Social Support)

การสนบสนนทางสงคม เปนขอมลหรอขาวสารท�ทาใหบคคลเช�อวา มคนรก สนใจ มคนยกยอง และมองเหนคณคา และรสกวาตนเองเปนสวนหน�งของสงคม มความผกพนซ� งกนและกน(วรญญา มนนทร. 2541 : 36 ; อางองมาจาก Cobb. 1976 : 300)

การสนบสนนทางสงคม หมายถงความสมพนธระหวางบคคลท�ไมเฉพาะแตการชวยเหลอดานวตถ และความม�นคงทางอารมณเทาน�น แตรวมถงความรสกวาตนเปนสวนหน�งของสงคมดวย (วรตน ทาสะโก. 2548 : 34 ; อางองมาจาก ธงชย ปรชา. 2540 : 49)

หลกการของการสนบสนนทางสงคม ประกอบดวยองคประกอบสาคญ ไดแก การตดตอส�อสารระหวางผใหและผรบ ลกษณะของการตดตอส�อสาร และชวยใหผรบไดบรรลจดมงหมายท�ตองการ (วรตน ทาสะโก. 2548 : 33 ; อางองมาจาก จนตนา ต�งวรพงศชย. 2540 : 27) โดยมรปแบบของการใหการสนบสนนทางสงคมแบงเปน 4 ชนด คอ แรงสนบสนนทางอารมณ (Emotional Support) แรงสนบสนนดานการประเมน (Appraisal Support) แรงสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information Support) และแรงสนบสนนดานเคร�องมอ ส�งของ การเงน และแรงงาน (Instrumental Support)

ทฤษฎการสรางแรงจงใจ

แนวคดทางจตวทยาเก�ยวกบแรงจงใจ การบอกลกษณะแรงกระตนของบคคลโดยอาศยเพยงการสงเกตพฤตกรรมน�นจะทาไดยาก เพราะเหตวาแรงกระตนอยางเดยวอาจมพฤตกรรมเปนหลายแบบในทางตรงกนขามแรงกระตนท�ตางกนทาใหเกดพฤตกรรมท�คลายคลงกน แรงกระตนอาจมองเหนได (OVERT) หรออาจถกปดบง (COVERT) ไว การกระทาคนน�นยากท�จะหาคาตอบท�แทจรงไดวามาจากสาเหตใด แมบคคลน�น ๆ เองอาจไมทราบเก�ยวกบแรงจงใจท�อยเบ�องหลงพฤตกรรมของคน แตจากการคนควาในหองทดลองและการสงเกตจากการตรวจรกษา นกจตวทยาสามารถหาขอบเขตท�จะวเคราะหแรงกระตนไดขอบเขตท�ใชในการน� ข�นอยกบความตองการ (NEED) และแรงขบ (DRIVE) ความตองการ (NEED) มาจากการขาดสมดลท�งภายในรางกายเองและส�งแวดลอมภายนอกรางกายและทาใหเกดแรงขบ (DRIVE) ข�น ความตองการของคนมมากบางนอยบางอยตลอดเวลาและทกคนลวนมความตองการดวยกน แรงขบ (DRIVE) เปนส�งเราท�เกดจากความตองการคอ เม�อเกดความตองการและจะทาใหเกดความกระวนกระวายหาชองทางท�จะบาบดความตองการใหหายไป ภาวะความกระวนกระวายและการหาชองทางบาบดความตองการน� เอง เรยกวา แรงขบ (DRIVE) รากฐานของการจงใจ

โดยท�วไปผลการปฏบตงานของบคคลจะถกกาหนดโดยแรงจงใจ (ความปรารถนาท�จะทางาน) ความสามารถ (ความสามารถท�จะทางาน) สภาพแวดลอมของงาน (เคร�องมอและขอมลท�ตองใชทางาน) ดงน�น การจงใจจะมความสาคญเพราะวาการจงใจจะกระทบตอการปฏบตงาน ผลการปฏบตงานจะข�นอยกบปจจย 3 อยาง

1. ความสามารถ 2. สภาพแวดลอม 3. แรงจงใจ

กระบวนการจงใจ

1. การรบรความตองการ 2. การพจารณาวถทางท�จะตอบสนองความตองการ 3. การมพฤตกรรมท�มงไปสเปาหมาย 4. การประเมนรางวล

แนวคดทฤษฎในการจงใจ

ทฤษฎความตองการของมาสโลว (Maslor’s Hierarchy of Needs Theory) อบราแฮม มาสโลว เปนนกจตวทยาอยท�มหาวทยาลบแบรนดส ไดพฒนาทฤษฎการจงใจท�รจกกนมากท�สดทฤษฎหน�งข�นมา มาสโลวระบวาบคคลจะมความตองการท�เรยงลาดบจากระดบพ�นฐานมากท�สดไปยงระดบสงสด ขอบขายของมาสโลวจะอยบนพ�นฐานของสมมตฐานรากฐานสามขอ คอ

1.บคคลคอ ส�งมชวตท�มความตองการ ความตองการของบคคลสามารถมอทธพลตอพฤตกรรมของพวกเขาได ความตองการท�ยงไมถกตอบสอนงเทาน�นสามารถมอทธพลตอพฤตกรรมความตองการท�ถกตอบสนองแลวจะไมเปนส�งจงใจ 2.ความตองการของบคคลจะถกเรยงลาดบตามความสาคญ หรอเปนลาดบช�นจากความตองการพ�นฐาน (เชน อาหารและท�อยอาศย) ไปจนถงความตองการท�ซบซอน (เชน ความสาเรจ)

3.บคคลท�จะกาวไปสความตองการระดบตอไปเม�อความตองการระดบต�าลงมาไดถกตอบสนองอยางดแลวเทาน�น น�นคอ คนงานจะมงการตอบสนองความตองการสภาพแวดลอมการทางานท�ปลอดภยกอน กอนท�จะถกจงใจใหมงไปสการตอบสนองความตองการทางสงคม 1.ความตองการทางรางกาย (Physiological Needs) ความตองการทางรางกายจะอย

ลาดบต�าท�สด ความตองการพ�นฐานมากท�สดท�ระบบโดยมาสโลว ความตองการ

เหลาน�จะหมายถงแรงผลกดนทางชววทยาพ�นฐาน เชน ความตองการอาหาร อากาศ น�า และท�อยอาศย เพ�อการตอบสนองความตองการเหลาน� บรษทจะตองใหเงนเดอนอยางเพยงพอแกบคคลท�พวกเขาจะรบภาระสภาพการดารงชวตอยได (เชน อาหารและท�อยอาศย) ในทานองเดยวกนเวลาพกจะเปนคณลกษณะท�สาคญอยางหน�งของงานดวยท�เปดโอกาสใหบคคลตอบสนองความตองการทางรางกายของพวกเขาได บรษทมากข�นทกทกาลงมโครงการออกกาลงกายน�จะชวยใหพนกงานมสขภาพดดวยการตอบสนองความตองการทางรางกายของพวกเขา บคคลท�หวจนเกนไปหรอเจบปวยจนเกนไปยากท�จะมสวนชวยตอบรษทของพวกเขาไดอยางเตมท� โดยท�วไปความตองการทางรางกายจะถกตอบสนองดวยรายไดท�เพยงพอและสภาพแวดลอมของงานท�ด เชน หองน�าสะอาด แสงสวางท�เพยงพอ อณหภมท�สบายและการระบายอากาศท�ด 2.ความตองการความปลอดภย (Safety Needs) ความตองการความปลอดภยความตองการลาดบท�สองของมาสโลว จะถกกระตนภายหลงจากท�ความตองการทางรางกายถกตอบสนองแลว ความตองการความปลอดภยจะหมายถงความตองการสภาพแวดลอมท�ปลอดภยปราศจากอนตรายทางรางกายและจตใจ บรษทสามารถทาไดหลายส�งหลายอยางเพ�อท�จะตอบสนองความตองการความปลอดภย ตวอยางเชน บรษทอาจจะใหการประกนชวตและสขภาพ สภาพแวดลอมการทางานท�ปลอดภย กฎและขอบงคบท�ยตธรรมและสมควร และการยอมใหมสภาพแรงงาน 3.ความตองการทางสงคม (Social Needs) ความตองการทางสงคมคอ ความตองการระดบสามท�ระบโดยมาสโลว ความตองการทางสงคมจะหมายถงความตองการท�จะเก�ยวพนการมเพ�อนและการถกยอมรบโดยบคคลอ�น เพ�อการตอบสนองความตองการทางสงคม บรษทอาจจะกระตนการมสวนรวมภายในกจกรรมทางสงคม เชน งานเล�ยงของสานกงาน ทมฟตบอลหรอโบวล�งของบรษทจะใหโอกาสของการตอบสนองความตองการทางสงคมดวย การเปนสมาชกสโมสรของบรษทจะใหโอกาสท�ดแกผบรหารเพ�อ “การสรางเครอขาย” กบผบรหารคนอ�น ในขณะท�ตอบสนองความตองการทางสงคมของพวกเขาไดดวย กอนหนาน� เราไดกลาวถงโครงการสขภาพจะชวยตอบสนองความตองการทางรางกายได โครงการสขภาพน�สามารถชวยตอบสนองความตองการทางสงคมไดดวย ความจรงแลวการทางานหรอการเลนกฬากบเพ�อนรวมงานจะใหโอกาสท�ดเย�ยมตอการมเพ�อน การวจยแสดงใหเหนวาความตองการทางสงคมจะถกกระตนภายใตสภาวะท� “ความไมแนนอนทางองคกร” มอย เชน เม�อความเปนไปไดของ

การรวมบรษทไดคกคามความม�นคงของงาน ภายใตสภาวะเชนน� บคคลจะแสวงหาความเปนมตรจากเพ�อนรวมงาน เพ�อท�จะรวบรวมขอมลเก�ยวกบส�งท�กาลงเปนไปอย 4.ความตองการเกยรตยศช�อเสยง (Esteem Needs) ความตองการเกยรตยศช�อเสยงคอ ความตองการระดบท�ส� ความตองการเหลาน�หมายถง ความตองการของบคคลท�จะสรางการเคารพตนเองและการชมเชยจากบคคลอ�น ความตองการช�อเสยงและการยกยองจากบคคลอ�นจะเปนความตองการประเภทน� ตวอยางเชน พวกเขาอาจจะไดรบเชญงานเล�ยงเพ�อท�จะยกยองความสาเรจท�ดเดน การพมพเร�องราวภายในจดหมายขาวของบรษท เพ�อท�จะพรรณนาความสาเรจของบคคล การใหกญแจหองน�าแกผบรการ การใหท�จอดรถยนตสวนบคคล และการประกาศ “บคคลดเดน” ประจาเดอน ลวนแตเปนตวอยางของส�งท�สามารถกระทาเพ�อการตอบสนองความตองการเกยรตยศช�อเสยง การใหรางวลเปนนาฬกาและเพชรแกการบรการท�ดและรางวลราคาถก เชน ท-เช�ต และเหยอกเบยรจะมประโยชนตอการยกยองดวย 5.ความตองการความสมหวงของชวต (Self-Actualization Needs) ความตองการความสมหวงของชวตคอ ความตองการระดบสงสด บคคลมกจะตองการโอกาสท�จะคดสรางสรรคภายในงาน หรอพวกเขาอาจจะตองการความเปนอสระและความรบผดชอบ บรษทไดพยายามจงใจบคคลเหลาน�ดวยการเสนอตาแหนงท�ทาทายแกพวกเขา ความตองการความสมหวงของชวตคอ ความตองการท�จะบรรลความสมหวงของตนเองดวยการใชความสามารถ ทกษะ และศกยภาพอยางเตมท� บคคลท�ถกจงใจดวยความตองการความสมหวงของชวตจะแสวงหางานท�ทาทายคามสามารถของพวกเขา การเปดโอกาสใหพวกเขาใชความคดสรางสรรคหรอการคดคนส�งใหม

มาสโลวเช�อวาความตองการเหลาน�จะถกเรยงลาดบจาก “ต�าสด” ไปยง “สงสด” มาสโลวกลาววา เม�อตองการ ณ ระดบ “ต�าสด” รางกายไดถกตอบสนองแลว ความตองการ ณ ระดบ “สงข�น” ตอไป ความปลอดภย จะมความสาคญมากท�สดและตอไปตามลาดบ

ตามทฤษฎของมาสโลวแลว บคคลจะถกจงใจใหตอบสนองความตองการระดบต�ากอนท�พวกเขาจะพยายามตอบสนองความตองการระดบสง ย�งกวาน�นเม�อความตองการอยางหน�งถกตอบสนองแลวความตองการน�จะไมเปนส�งจงใจท�มพลงตอไปอก

ทฤษฎของมาสโลวจะถกสรางข�นมาบนพ�นฐานท�วาความตองการท�ยงไมไดถกตอบสนองจะเปนปจจยท�ปลกเราพฤตกรรมของบคคล เม�อความตองการไดถกตอบสนองตามสมควรแลวความตองการเหลาน�จะหยดเปนส�งจงใจพฤตกรรม

ในการนาทฤษฎลาดบข�นความตองการของมาสโลวไปใชในหนวยงาน ผบรหารตองคานงถงหลกของการสรางแรงจงใจ ความตองการในระดบต�าอาจไดรบการตอบสนองเพยงบางสวนและในสวนท�ไดรบการตอบสนองแลวจะไมเกดแรงจงใจของพฤตกรรมอกตอไป เชน ในหนวยงานท�จดใหมรายไดพอสมควรแลวและสภาพแวดลอมของงานดแลว การปรบปรงส�งเหลาน�ใหดข�นจะไมเพ�มแรงจงใจเลยเน�องจากบคคลสวนใหญไดรบการตอบสนองความตองการในระดบน� เปนอยางดแลว

ทฤษฎ ERG (Alderfer’s Existence Relatedness Growth Theory) Alderfer ไดพฒนาทฤษฎ ERG โดยยดถอพ�นฐานความรจากทฤษฎของ Maslow โดยตรง แตมการสรางรปแบบท�เปนจดเดนท�ตางไปจากทฤษฎของ Maslow คอ Alderfer เหนวาความตองการของมนษยท�ง 3 ประการ ไดแก 1. ความตองการในการดารงชวต (Existence Needs : E)

2. ความตองการทางดานความสมพนธ (Relatedness Needs : R) 3. ความตองการดานความเจรญเตบโตกาวหนา (Growth Needs :G) ตามทฤษฎความตองการของ Maslow น�น ความตองการจะไดรบการตอบสนองเปนข�น ๆ และกาวหนาข�นไปเร�อย ๆ กลาวคอ เม�อใดท�ความตองการระดบต�าไดรบการตอบสนองแลว ความตองการท�อยในระดบท�สงข�นกจะมผลในการจงใจ ซ� งทฤษฎความตองการของ Alderfer กมสภาพเหมอนกนแตจะมการเคล�อนตวถอยหลงถาความตองการท�อยต �ากวา และจากความจรงขอน�ทาใหผบรหารสามารถทราบถงสถานการณตาง ๆ ท�ซ� งเปนอปสรรคตอความตองการกาวหนา หรอความตองการความสมพนธซ� งในสถานการณเชนน� Alderfer ช� ใหทราบวาประเภทของความตองการท�อยต �าลงไปจะมความสาคญในการจงใจทนท ความตองการท�จะไดรบการยอมรบจากบคคลอ�น และมความรสกวาตนเองน�นเปนสวนหน�งของกลมทางสงคมมความตองการเพ�อน เชน การเขาเปนสมาชกขององคการหรอสมาคมตาง ๆ 4. ความตองการท�จะไดรบการยกยองในสงคม (Esteem of status needs) เปนความตองการมเกยรตยศ มฐานะดในสงคม ไดรบการยกยองนบถอจากบคคล ท�วไป 5. ความตองการท�จะไดรบความสาเรจดงท�คาดหวงไว (Self actualization or self realization needs) ความตองการน�นบเปนความตองการข�นสงสดของมนษย เปนความตองการใหบรรลผลสาเรจในส�งท�ใฝฝนไว

นอกจากน�ยงมทฤษฎอกทฤษฎหน�งซ� งขยายความทฤษฎของมาสโลว ทฤษฎน�

ไดแก ทฤษฎแรงจงใจทางสงคม ของเฮอรซเบรก (สงวน สทธอรณเลศ, 2529 : 117) ทฤษฎน�ไดศกษาถงจตวทยาของบคคลเก�ยวกบส�งท�จะจงใจใหบคคลท�ประกอบอาชพตาง ๆ มกจะประกอบดวยปจจยท�เรยกวา ปจจยในการกระตน (Motivation factors) 6 ประการ ไดแก

1. ความสาเรจของงาน 2. การไดรบการยอมรบ 3. ความกาวหนา 4. ลกษณะของงาน 5. โอกาสท�จะกาวหนา 6. ความรบผดชอบ ซ� งเปนส�งท�จะจงใจใหผปฏบตงาน หรอปจจยในการกระตนน�จะจงใจให

ผปฏบตงานทางานน�นอยางเตมความสามารถเพ�อใหบรรลเปาหมายท�วางไว Herzberg (สนทร อนนตศรพร , 2532 : 13-16) ไดเสนอทฤษฎองคประกอบคของ

เฮอรซเบอรก (Herzberg’s Two Factor Theory) ซ� งสรปวามปจจยสาคญ 2 ประการ ท�สมพนธกบความชอบหรอไมชอบในงานของแตละบคคล กลาวคอ

1. ปจจยจงใจ (Motivation Factor) 2. ปจจยค�าจน (Maintenance Factor)

ปจจยจงใจ เปนปจจยท�เก�ยวของกบงานโดยตรงเพ�อจงใจใหคนชอบและรกงานปฏบต เปน

การกระตนใหเกดความพงพอใจใหแกบคคลในองคการ ใหปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพมากข�น เพราะปจจยท�สามารถสนองตอบความตองการภายในบคคลไดดวยกน ไดแก 1. ความสาเรจในการทางานของบคคล หมายถง การท�บคคลสามารถทางานไดเสรจส�นและประสบความสาเรจอยางด เปนความสามารถในการแกไขปญหาตาง ๆ การรจกปองกนปญหาท�จะเกดข�น เม�อผลงานสาเรจจงเกดความรสกพงพอใจและปลาบปล�มในผลสาเรจของงานน�น ๆ 2. การไดรบการยอมรบนบถอ หมายถง การไดรบการยอมรบนบถอไมวาจากผบงคบบญชา การยอมรบน�อาจจะอยในการยกยองชมเชยแสดงความยนด การใหกาลงใจหรอการแสดงออกอ�นใดท�สอใหเหนถงการยอมรบในความสามารถ เม�อไดทางานอยางหน�งอยางใดบรรลผลสาเรจ การยอมรบนบถอจะแฝงอยกบความสาเรจในงานดวย

3. ลกษณะของงานท�ปฏบต หมายถง งานท�นาสนใจ งานท�ตองอาศยความคดรเร�มสรางสรรคทาทายใหตองลงมอทา หรอเปนงานท�มลกษณะสามารถกระทาไดต�งแตตนจนจบโดยลาพงแตผเดยว 4. ความรบผดชอบ หมายถง ความพงพอใจท�เกดข�นจากการไดรบมอบหมายใหรบผดชอบงานใหม ๆ และมอานาจในการรบผดชอบไดอยางด ไมมการตรวจหรอควบคมอยางใกลชด 5. ความกาวหนา หมายถง ไดรบการเล�อนตาแหนงสงข�นของบคคลในองคการ การมโอกาสไดศกษาเพ�อหาความรเพ�มเตมหรอไดรบการฝกอบรม ปจจยค7าจน

หรออาจเรยกวา ปจจยสขอนามย หมายถง ปจจยท�จะค�าจนใหแรงจงใจในการทางานของบคคลมอยตลอดเวลา ถาไมมหรอมในลกษณะไมสอดคลองกบบคคลในองคการ บคคลในองคการจะเกดความไมชอบงานข�น และปจจยท�มาจากภายนอกบคคล ไดแก 1. เงนเดอน หมายถง เงนเดอนและการเล�อนข�นเงนเดอนในหนวยงานน�น ๆ เปนท�พอใจของบคลากรในการทางาน 2. โอกาสท�จะไดรบความกาวหนาในอนาคต นอกจากจะหมายถง การท�บคคลไดรบการแตงต�งเล�อนตาแหนงภายในหนวยงานแลว ยงหมายถงสถานการณท�บคคลสามารถไดรบความกาวหนาในทกษะวชาชพดวย 3. ความสมพนธกบผบงคบบญชา ผใตบงคบบญชา เพ�อนรวมงาน หมายถง การตดตอไปไมวาเปนกรยา หรอวาจาท�แสดงถงความสมพนธอนดตอกน สามารถทางานรวมกนมความเขาใจซ� งกนและกนอยางด 4. สถานะของอาชพ อาชพหมายถง อาชพน�นเปนท�ยอมรบนบถอของสงคมท�มเกยรต และศกด| ศร 5. นโยบายและการบรหารงาน หมายถง การจดการและการบรหารองคการ การตดตอส�อสารภายในองคการ 6. สภาพการทางาน หมายถง สภาพทางกายภาพของงาน เชน แสงเสยง อากาศ ช�วโมงการทางาน รวมท�งลกษณะของส�งแวดลอมอ�น ๆ เชน อปกรณหรอเคร�องมอตาง ๆ อกดวย 7. ความเปนอยสวนตว หมายถง ความรสกท�ดหรอไมดอนเปนผลท�ไดรบจากงานในหนาท�ของเขาไมมความสข และพอใจกบการทางานในแหงใหม 8. ความม�นคงในการทางาน หมายถง ความรสกของบคคลท�มตอความม�นคงในการทางาน ความย �งยนของอาชพ หรอความม�นคงขององคการ 9. วธการปกครองของผบงคบบญชา หมายถง ความสามารถของผบงคบบญชาในการดาเนนงานหรอความยตธรรมในการบรหาร

Herzberg ไดอธบายเพ�มเตมอกวา องคประกอบทางดานจงใจจะตองมคาเปนบวกเทาน�น จงจะทาใหบคคลมความพงพอใจในงานข�นมาได แตถาเปนลบกจะทาใหบคคลไมพงพอใจในงานอยางใด สวนองคประกอบทางดานค�าจนหรอสขอนามยถามคาเปนลบ บคคลจะมความรสกไมพงพอใจในงานแตอยางใด เน�องจากองคประกอบทางดานปจจยค�าจนหรอสขอนามยน� มหนาท�ค �าจน หรอบารงรกษาบคคลใหมความพงพอใจในงานอยแลว สรปไดวาท�งสองปจจยตองมในเชงบวกเทาน�น จงจะทาใหความพงพอใจในงานของบคคลเพ�มมากข�น

ทฤษฎแรงจงใจของแมคเคลลแลนด (อานวย แสงสวาง , 2536 : 82) ไดแบงแรงจงใจตามความตองการข�นพ�นฐานของบคคลเปน 3 แบบ ดงน� 1. ความตองการอานาจ (The need of power) บคคลมความตองการมอานาจอยางมาก อาศยการใชอานาจสรางอทธพลและควบคมในการทางาน กลาวโดยท�วไป แตละบคคลแสวงหาความเปนผนา มพลงเขมแขง 2. ความตองการความผกพน (The need of affiliation) บคคลมความตองการมความผกพนเปนอยางมาก ตามปกตความผกพนเกดจากความรกทาใหบคคลมความสข และมความต�งใจหลกเล�ยงการไมยอมรบของกลมสงคมท�ทาใหเกดความเจบปวด แตละบคคลชอบท�จะรกษาสมพนธภาพท�ดทางสงคม เพ�อทาใหเกดความรสกยนด มความคนเคยกนเขาใจกน 3. ความตองการความสาเรจ (The need for achievement) บคคลมความตองการมความสาเรจ มความปรารถนาอยางแรงกลาท�จะไดรบความสาเรจ มความหวาดกลวอยางรนแรงตอการประสบความลมเหลว ตองการการทาทายในการทางาน ชอบการทางานท�มการเล�ยงภย ใชแนวทางการทางานท�เคยใชไดผลสาเรจมาแลว 4. ทฤษฎความตองการของเมอรเรย (โยธน ศนสนยทธ , 2530 : 33) ไดต�งสมมตฐานเก�ยวกบความตองการมากมายหลายชนดซ�งมอทธพลตอทฤษฎแรงจงใจ และทฤษฎบคลกภาพท�ไดพฒนาข�นในภายหลงอยางมาก จานวนของความตองการเปล�ยนไปตามข�นท�เมอรเรย ไดพฒนาทฤษฎของเขา แตจะไมต�ากวา 20 ชนดท�ไดระบไว เชน 1. ความตองการท�จะสมฤทธ|

2. ความตองการการกาวหนา 3. ความตองการการเปนตวตนของตวเอง 4. ความตองการความสมพนธ 5. ความตองการการแสดงออก 6. ความตองการการเขาใจ

เก�ยวกบทฤษฎแรงจงใจของเบลา (ณฐวฒ ธรรมกลมงคล , 2534 : 22) ไดแก บคคลจะกระทากจกรรมใดกตามยอมเก�ยวของกบการแลกเปล�ยนเสมอ หรอกลาวอกนยหน�งกคอบคคลจะกระทากจกรรมใดกตาม ยอมมความคาดหวงในรางวลหรอส�งตอบแทนเสมอ สาระของทฤษฎน� ไดแก 1. รางวล (Reward) หมายถง เปาหมายหรอเปาประสงคท�บคคลคาดวาจะไดรบจากการกระทาในกจกรรมน�น ๆ 2. ทน (Cost) หมายถง ทางเลอกหรอประเภทของกจกรรมท�บคคลจะเลอกกระทาโดยอาศยประสบการณเดม อนจะทาใหบคคลสามารถตดสนใจเลอกกระทากจกรรมท�ตอบสนองความตองการของตนได 3. กาไร (Profit) หมายถง ผลท�ไดรบเม�อบคคลไดกระทาในกจกรรมน�นแลว อาจหมายถง การบรรลตามจดมงหมายท�ไดต�งไว หรออาจลมเหลว ถาบคคลบรรลจดมงหมายจากการเขารวมกจกรรม บคคลยอมท�จะกระทากจกรรมน�นตอไป แตถาบคคลไมบรรลจดมงหมายจากการกระทากจกรรม บคคลน�นยอมไมกระทาในกจกรรมน�น

สวนทฤษฎแรงจงใจของโฮแมนส (ณฐวฒ ธรรมกลมงคล , 2534 : 22) มความคลายคลงกบทฤษฎแรงจงใจของเบลามาก คอรางวลหรอผลตอบแทนท�บคคลจะไดรบมาจากท�บคคลมปฏสมพนธกบบคคลอ�น และทากจกรรมท�บคคลไดกระทาลวนแตเปนเร�องของการแลกเปล�ยนท�งส�น สวนดานความแตกตางคอ โฮแมนสไดแบงทฤษฎออกเปนข�นตอนท�ละเอยดกวา ดงน�

1. บคคลมความคาดหวงในผลกาไรจากการเขารวมกจกรรม 2. กระบวนการกจกรรมจะกอใหเกดการแลกเปล�ยน 3. บคคลท�เสยเปรยบเม�อเกดการแลกเปล�ยนจะหลกเล�ยงกจกรรมการแลกเปล�ยน 4. การมปฏสมพนธระหวางบคคลของบคคลท�ขาดทน หรอไมบรรลในวตถประสงคท�ต�งไวในกจกรรมน�นจะลดนอยลง 5. หากการกระทากจกรรมบรรลเปาหมาย บคคลกจะกระทากจกรรมน�นตอไป และจะกาหนดระเบยบกฎเกณฑสาหรบกจกรรมน�น เพ�อใหเกดความสมดลในการแลกเปล�ยน 6. หากการแลกเปล�ยนเปนท�พอใจของบคคลท�งสองฝาย ยอมหมายถงความสมดลในการแลกเปล�ยนมากข�น และทาใหความรสกท�ไมดของฝายเสยเปรยบลดนอยลง 7. ระบบสงคมท�ขาดความยดหยน ยอมกอใหเกดความไมสมดลหรอขาดความยตธรรมในการแลกเปล�ยน

สวน แยงโลวค (ดน ปรชญพฤทธ| , 2534 : 431) ไดทาการวจยเพ�อทดสอบทฤษฎ

ความตองการตามลาดบข�นของมาสโลว และพบวาผลการวจยไมตรงกบทฤษฎดงกลาว คอการตอบสนองความตองการของบคคลไมไดเปนไปในลกษณะตามลาดบข�นดงท�มาสโลวอาง จงมผ เสนอทฤษฎแรงจงใจ ERG Theory ของเคลตน แอลเดอรเฟอร (ดน ปรชญพฤทธ| , 2534 : 433) วาคนเรามความตองการอย 3 ประการ คอ 1. ความตองการมชวตอย (Existence needs) ซ� งเปนความตองการท�งหลายท�จะตอบสนองเพ�อใหมชวตตอไป ไดแก ความตองการทางสรระและความตองการความปลอดภย 2. ความตองการท�จะมความสมพนธกบผอ�น (Relatedness needs) ซ� งเปนความสมพนธกบคนรอบขางอยางมความหมาย 3. ความตองการท�จะเจรญงอกงาม (Growth needs) ไดแก ความตองการท�จะไดรบการยกยองและความตองการท�จะพฒนาศกยภาพของตนเอง จะเหนไดวาทฤษฎของแอลเดอรเฟอร กคอทฤษฎของมาสโลวน�นเอง แตกตางกนแตเพยงวาแอลเดอรเฟอรไมยอมรบเร�องการตอบสนองความตองการเปนลาดบข�น เขาเสนอวาการตอบสนองความตองการท�งสามอยางน�น สามารถท�จะเกดข�นเม�อไรกได จะตอบสนองเม�อไรกได ไมจาเปนตองตอบสนองตามลาดบข�น ขามไปขามมากได และนอกจากน�นความตองการท�ง 3 ประเภท อาจเกดข�นพรอมกนท�เดยวเลยกได ประเภทของแรงจงใจ กงวาน เทยนกนณฑเทศน ( 2535 : 392) ไดแบงแรงจงใจออกเปน 2 ประเภท คอ แรงจงใจปฐมภมหรอแรงขบปฐมภม (Primary Motives หรอ Primary Drives) และแรงจงใจทตยภมหรอแรงขบทตยภม (Secondary Motive หรอ Secondary Drives) 1. แรงจงใจปฐมภมหรอแรงขบปฐมภม จาแนกออกไปดงน�

- แรงจงใจอนเน�องมาจากความรสกทางผวกาย เชน ความรอน ความหนาว และความเจบ

- ความหวกระหาย (Thirst) คอเม�อรางกายขาดน�าหรอความสมดลของน�าในรางกายเสยไปคอลดนอยลง จะมการกระตนทางประสาท ทาใหเกดความรสกคอแหงอยากด�มน�า แรงจงใจอนเกดจากความตองการน�าน� เปนแรงจงใจท�เรยกวา “ความกระหาย”

- ความหว (Hunger) รางกายมนษยตองการอาหารไปบารงเล�ยงใหรางกายเจรญเตบโตหรอมความสมบรณและใหพลงงาน เม�อรางกายขาดอาหารยอมเกดความรสกหว

- การหลบนอน การหลบนอนเปนการพกผอนรางกายท�สาคญท�สด เปนการพกใหรางกายกลบชมช�นและมกาลงวงชา การนอนหลบเปนแรงขบอยางหน�งท�ทาใหบคคลตองพกผอนและกจกรรมอ�นท�งมวลได - ความเปนบดามารดา (Parentual) เปนความรสกอยากเปนบดาของเดกบางคนแตงงานแลวไมมลก ตองขอลกคนอ�นมาเล�ยงเปนลก - ความอยากรอยากเหน (Curiosity) ไดแกความอยากเปดภาชนะท�ปดอย ตองการรความลบ ตองการคาอธบายสถานการณ - ความกลว (Fear) คนเรามความกลวเปนพ�นฐาน เชน กลวความใหญ ตนไมใหญ ความกวางของทะเล ความไมมสนฐานแนนอน เชน รปคนหนาตาบดเบ�ยว ความมด ความสง

- เพศ (Sex) เปนแรงขบท�รางกายเจรญถงวฒภาวะทางเพศ ฮอรโมนในรางกายจะเปนตวกระตนสาคญใหเกดความตองการทางเพศ เม�อความรสกตองการมากพอท�จะผลกดนใหแสดงพฤตกรรมออกมา

- ความรก (Affection) ความรกชอบพอเกดจากวฒภาวะของมนษย เชน การรกบดา มารดา ญาตพ�นอง เปนตน การแสดงออกทางดานความรก ไดแก ความเอ�อเฟ� อ ชวยเหลอแบงปนซ�งกนและกน - แรงจงใจท�เน�องจากการแสดงของสรระ การท�ตบออนขบน�ายอยออกมา ตอมเหง�อขบเหง�อเพ�อลดอณหภม การหายใจ ความเปนกรด เปนดาง มผลทาใหรางกายแสดงพฤตกรรมออกมา 2. แรงจงใจทตยภมหรอแรงขบทตยภม เปนแรงจงใจท�ไดรบจากการเรยนร ประสบการณและส�งแวดลอม จาแนกออกไดดงน�

- แรงจงใจเพ�อใหมฐานะทางสงคม (Social Status) ไดแก การท�มนษยตองการตาแหนงหนาท�การงานใหสงข�น อยากมเกยรตยศและอานาจท�จะบงคบบญชาผอ�น ดงน� เปนตน จดเปนแรงจงใจอยางหน�ง - ความสมพนธกบบคคลอ�นในทางสงคม เปนส�งท�ไดรบการอบรมส�งสอนมาต�งแตเดก เชน การตอนรบแขกผท�มาเย�ยมเยยน การตดตอ การเขาสมาคม สมาชกของชมรม สโมสร

- ความกาวหนา จดเปนแรงจงใจท�ตองการทาราย รกราน ขมข ทาใหเจบกายหรอทาลายตนเอง ส�งท�เปนแรงจงใจท�ทาใหเกดการกระทาท�กาวราว จะเปนแรงผลกดนใหแสดงพฤตกรรม เราเรยก แรงจงใจชนดน�วา แรงจงใจกาวราว

ถวล ธาราโภชน (2532 : 68-70) ไดแบงประเภทของแรงจงใจทางสงคมออกเปน 3 ประเภท คอ

1. แรงจงใจใฝสมพนธ (Affiliation Motive) การดารงชวตในสงคมอยางมความสขเปนส�งจาเปนท�มนษยทกคนปรารถนาท�จะใหเปนไป การมเงนทองใชสอย มส�งอานวยความสะดวกและความสขสบายอยางครบครน คงจะไมทาใหบคคลมความสขอยางสมบรณ ท�งน� เพราะธรรมชาตแลวมนษยมความตองการท�สาคญอยอยางหน�ง ไดแก การเปนท�ยอมรบของคนอ�น การไดรบความนยมชมชอบจากคนอ�น หรอความรกใครชอบพอจากคนอ�น 2. แรงจงใจใฝอานาจ (Power Motive) ลกษณะท�สาคญของมนษยประการหน�ง ไดแก ความตองการท�จะไดมาซ� งอทธพลท�เหนอคนอ�น ๆ ในสงคม ซ� งลกษณะอนน�ทาใหบคคลแสวงหาอานาจ กระทาทกส�งทกอยางเพ�อใหไดมาซ� งอานาจ เพราะเกดความรสกวาการกระทาอะไรไดเหนอคนอ�นเปนความภาคภมใจอยางหน�งของคน จงเปนสาเหตใหเกดแรงจงใจใฝอานาจ 3. แรงจงใจใฝสมฤทธ| (Achievement Motive) แรงจงใจใฝสมฤทธ| เปนแรงจงใจประเภทหน�งท�ดเหมอนวาจะกลาวถงมากกวาแรงจงใจทางสงคมประเภทอ�น แรงจงใจใฝสมฤทธ| เปนแรงจงใจท�เกดข�นหลงจากการคาดหวงของบคคล ซ� งอาจจะไดพบหรอมประสบการณจากส�งใดส�งหน�งจนเปนรอยประทบใจมาต�งแตเลก ๆ แลวเขากพยายามท�จะกาวไปสความสาเรจอนน�น บารนารค (Barnard , 1968 : 42 – 149) ไดเขยนหนงสอช�อ The Function of the Executive โดยไดเสนอแนวคดเก�ยวกบส�งจงใจท�เปนส�งกระตนใหคนเกดความพอใจ อาร เพชรผด (2529 : 79 – 109) ไดเสนอแนวคดในอกแงหน�งของแรงจงใจในการปฏบตงานนอกเหนอจากทฤษฎของมาสโลว (Maslow) คอแรงจงใจภายใน (Instrinsic Motivation) และแรงจงใจภายนอก (Extrinsic Motivation) ความตองการความรก และความตองการศกด| ศรน�นเปนแรงจงใจภายนอก และในขณะเดยวกนความรสกมศกด| ศร และมสจจะบารมแหงตนน�นเปนแรงจงใจภายใน แอทคนสน (Atkinson, 1966 : 106) ไดกาหนดหลกการของทฤษฎแรงจงใจใฝสมฤทธ| หรอความสาเรจในชวตข�นอยกบตวแปร 3 ตว ไดแก ความคาดหวงวาจะสาเรจ แรงจงใจท�มงไปสความสาเรจ และส�งลอใจ สทธโชค วรานสนตกล (2530 : 51-52) ไดแบงแรงจงใจออกเปน 2 ประเภท คอ 1. แรงจงใจภายใน (Intrinsic Motivation) เปนแรงจงใจท�เกดจากความตองการของบคคลท�จะกระทากจกรรมเพ�อท�จะทาใหตนเองมความรสกวา ตนเองมความสามารถและตนเองเปนผลขตชวตของตนเอง เม�อไรท�สามารถทางานจนประสบผลสาเรจไดกจะเกดความพงพอใจ

2. แรงจงใจภายนอก (Extermal Motivation) เปนแรงจงใจท�เกดข�นจากการไดรบการกระตนจากส�งจงใจนอกตวบคคล เชน เงน การเล�อนตาแหนง โลรางวล คาชม เปนตน การใชแรงจงใจภายนอกในการกระตนใหคนทางาน เปนเร�องท�มมาชานานจนกลายเปนเร�องปกตวสย

ปรยาพร วงศอนตรโรจน (2535 : 111 – 113) ไดแบงแรงจงใจออกเปน 2 ประเภท คอ

1. แรงจงใจทางดานรางกาย เปนแรงผลกดนท�เกดข�นพรอมกบความตองการมชวต การดารงชวต ไมจาเปนตองอาศยประสบการณการเรยนรแตอยางใด แรงจงใจประเภทน� ไดแก

- ความหว คนเราตองการอาหารเขาสรางกายเพ�อหลอเล�ยงชวต - ความกระหาย เม�อรางกายของคนขาดน�าทาใหเรารสกลาคอแหงผาก เกดความตองการท�จะไดน�าด�ม - ความตองการทางเพศ ความตองการดานน�จะเร�มข�นเม�อคนเรายางเขาสวยรนและผใหญอาจจะลดลงเม�อมอายมากข�นตามลาดบ - ความตองการอณหภมท�เหมาะสม ส�งมชวตจะดารงชวตอยไดกตองอาศยอณหภมท�เหมาะสม อณหภมในรางกายท�ไมสงหรอต�าจนเกนไป - การหลกเล�ยงความเจบปวด แรงขบชนดน� เกดจากความตองการหลกหนความเจบปวดเพ�อใหรางกายเกดความปลอดภย - ความตองการการพกผอน เม�อรางกายเกดความเหนดเหน�อยเน�องจากการใชพลงงานออกแรงในการทางาน เราตองการนอนหลบและพกผอน - ความตองการอากาศบรสทธ| ท�มกาซออกซเจน - ความตองการขบถายเปนการขบของเสยออกจากรางกาย เปนส�งจาเปนเชนเดยวกบอาหารและน�า

2. แรงจงใจทางจตใจและสงคม แรงจงใจประเภทน�คอนขางจะสลบซบซอน เกดข�นจากสภาพสงคม วฒนธรรม การเรยนรและประสบการณท�บคคลน�นไดรบและเปนสมาชกอย แยกออกไดดงน�

- ความตองการท�เกดจากสงคม ท�เปนมรดกตกทอดทางวฒนธรรมและกลายมาเปนลกษณะนสยประจาตวของแตละคน - ความตองการทางสงคมท�เกดจากการเรยนร เราตองมประสบการณและการเรยนรมากอน จงจะเขาใจและเลอกปฏบตได

โธมส (สรางค จนทรเอม , 2529 : 121) ไดแบงแรงจงใจทางสงคมออกเปน 4 ประเภท คอ 1. แรงจงใจดานความม�นคงปลอดภย เชน การท�บคคลสรางท�อยอาศย ศกษาเลาเรยน กเน�องมาจากแรงจงใจประเภทน� 2. แรงจงใจดานการตอบสนอง เชน การท�บคคลเขาสงคม การอยรวมกนเปนหมพวก การแตงงาน เกดจากความตองการการตอบสนองจากผอ�นน�นเอง

3. แรงจงใจดานการยอมรบนบถอจากผอ�น การท�บคคลพยายามชวยเหลอผอ�น หรอการท�พยายามทาความดตาง ๆ กตองการใหผอ�นยกยองนบถอ 4. แรงจงใจดานประสบการณใหม ๆ การท�บคคลจดใหมการทศนาจร การเปล�ยนสถานท� การศกษาส�งแปลก ๆ ใหม ๆ อยเสมอน�น เน�องจากตองการประสบการณท�แปลก ๆ ออกไปน�นเอง ฮลการด (สถต วงศสวรรค , 2529 : 426-427) ไดแบงแรงจงใจทางสงคมท�มนษยมอยออกเปน 3 ประเภท คอ

1. แรงจงใจเพ�อการอยรอด (The Survival Motives) เปนความตองการทางกายซ� งขาดเสยมได เชน อาหาร อากาศ น�า เปนตน 2. แรงจงใจทางสงคม (The Social Motives) เปนแรงจงใจอนเกดจากความตองการทางสงคม เปนแรงจงใจเพ�อเขาสงคม ในการเก�ยวของสมพนธกบผอ�น เชน ความรก การยอมรบนบถอ เปนตน 3. แรงจงใจเพ�ออวดตน (Ego Motives) คอแรงจงใจท�เกดจากความตองการช�อเสยง

คนในสมยปจจบนเขาวดทาบญเปนสดสวนนอยลงกวาคนในสมยกอน ปรากฏการณเชนน�ยอมตองการทฤษฎท�อธบายวา อะไรเปนปจจยจงใจใหคนทาบญท�วด ประเภทของการจงใจ นกจตวทยาไดแบงการจงใจออกเปน 2 ประเภท คอ 1. การจงใจภายใน (INTRINSIC MOTIVATION) หมายถง สภาวะของบคคลท�มความตองการในการกระทา การเรยนรหรอแสวงหาบางอยางดวยตนเองโดยมตองใหผอ�นมาเก�ยวของ การจงใจประเภทน�ไดแก

- ความตองการ - เจตคต - ความสนใจพเศษ

2. การจงใจภายนอก (EXTRINSIC MOTIVATION) หมายถง สภาวะของบคคลท�ไดรบแรงกระตนมาจากภายนอกใหมองเหนจดหมายปลายทางและนาไปสการเปล�ยนแปลงหรอการแสดงพฤตกรรมของบคคล การจงใจประเภทน�ไดแก

- เปาหมายหรอความคาดหวงของบคคล - ความรเก�ยวกบความกาวหนา - บคลกภาพ - เคร�องลอใจอ�น ๆ

ข7นตอนของการเกดแรงจงใจ (THE FOUR STAGE OF MOTIVATION) 1. ข�นความตองการ 2. ข�นแรงขบ 3. ข�นพฤตกรรม 4. ข�นลดแรงขบ 1. ข7นความตองการ (Need Stage) ความตองการเปนภาวะขาดสมดลยท�เกดข�น

เม�อบคคลขาดส�งท�จะทาใหสวนตาง ๆ ภายในรางกายดาเนนหนาท�ไปตามปกต ส�งท�ขาดน�นอาจเปนส�งจาเปนตอชวตอยางมหนต เชน อาหาร หรออาจเปนส�งสาคญตอความสขความทกขของจตใจ เชน ความรก หรออาจเปนส�งจาเปนเลกนอยสาหรบบางคน เชน หนงสอพมพรายวน เปนตน

บางคร� งความตองการอาจเกดข�นจากภาวะท�มาคกคามสขภาพของบคคล เชน เจบปวด จะทาใหบคคลเกดความตองการแสดงพฤตกรรมท�จะปองกนไมใหเกดความเจบปวดน�น ๆ ข�น

2. ข7นแรงขบ (Drive Stage) ความตองการข�นแรกน�นกระตนใหเกดแรงขบคอ เม�อเกดความตองการแลว บคคลจะน�งเฉยอยไมไดอาจมความกระวนกระวายไมเปนสข ภาวะท�บคคลเกดความกระวนกระวายอยเฉย ๆ ไมไดน� เรยกวา เกดแรงขบ ซ� งระดบความกระวนกระวายจะมมากนอยเพยงใดน�นข�นอยกบระดบความตองการดวย ถาตองการมากกกระวนกระวายมาก เชน เม�อรางกายขาดน�าจะเกดอาการคอแหงกระหายน�า เกดความรสกกระวนกระวายอยไมสข 3. ข7นพฤตกรรม (Behavior Stage) เม�อเกดความกระวนกระวายข�น ความกระวนกระวายน�นจะผลกดนใหบคคลแสดงพฤตกรรมออกมา แรงขบจะเปนพลงใหแสดงพฤตกรรมไดรนแรงหรอมากนอยตางกน เชน คนท�กระหายน�ามาก กบคนท�กระหายน�าเพยงเลกนอยยอมมพฤตกรรมในการหาน�าด�มตางกน คนกระหายน�ามากอาจหาท�งน�าเยน น�ามะพราว น�าออย มาด�มพรอม กน ในขณะท�คนกระหายน�านอยหาเพยงน�าเยนแกวเดยวเทาน�น 4. ข7นลดแรงขบ (Drive Reduction Stage) เปนข�นสดทายคอ แรงขบจะลดลงภายหลงการเกดพฤตกรรมท�ตอบสนองความตองการแลว สรปกระบวนการของแรงจงใจท�ง 4 ข�น รวมกนจากตวอยาง เชน คนขาดอาหารมกเกดความหว (Need) ซ� งจะมอาการทางกายปรากฎเพยงเลกนอย เชน ทองรองหรออาจมอาการรนแรงจนถงแสบทอง ปวดทอง ปวดศรษะ ทาใหกระวนกระวาย หงดหงด (Drive) จงหาอาหารเทาท�จะพอหาไดหรอพยายามหาอาหารหลาย ๆ อยางมารบประทาน (Behavior) เม�อรบประทานอ�มแลวกหายหว (Drive Reduction) แรงขบและการลดแรงขบน�ไมใชจะสมพนธกนเสมอไปคอ การลดแรงขบจะไมหมดส�นในทกคร� ง เปนตนวาส�งท�เคยสนองความตองการของคนในคร� งหน�ง อาจจะไมทาใหพอใจในคร� งตอไปอกกได หรอส�งท�สนองความตองการของคนหน�งจะไมสนองความตองการของคนอ�น

การเรยนรและรบรท�แตกตางกนในแตละบคคลจะมอทธพลตอผลของการตอบสนองท�ทาใหพอใจหรอไมพอใจได และความตองการท�ขดแยงกนภายในตวบคคลกจะมอทธพลตอการตอบสนอง ทาใหแตละคนตอบสนองดวยวธการและระดบความมากนอยตางกนไป

งานวจยท�เก�ยวของ

บทท� 3 การดาเนนการศกษา

การศกษาวจยคร� งน� เปนการศกษา เชง ทดลอง โดย ใชกจกรรมแบบมสวนรวม เพ�อ ศกษา ผลของการจดกจกรรมแบบมสวนรวมตอการควบคมระดบน�าตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน ท�รบการรกษาในโรงพยาบาลขขนธ 1. ประชากร และกลมตวอยาง 1.1 กลมทดลอง ผปวยเบาหวาน ท�มารบการรกษา ในโรงพยาบาลขขนธ ท�มระดบน�าตาล มากกวา 180 มก.ตอ ดล ตอเน�องกน 3 คร� ง ไมมโรคแทรกซอน ของผปวยเบาหวาน สมครใจเขารวมกจกรรม แบบมสวนรวม และมาตดตามการ รกษาในโรงพยาบาลขขนธอยางตอเน�อง 1.2 กลมควบคม ผ ปวยเบาหวาน ท�มารบการรกษา ในโรงพยาบาลขขนธ ท�มระดบน�าตาล มากกวา 180 มก.ตอ ดล ตอเน�องกน 3 คร� ง ไมมโรคแทรกซอน ของผปวยเบาหวาน สมครใจเขาในการรวม การศกษา วจย และมาตดตามการ รกษาในโรงพยาบาลขขนธอยางตอเน�อง 2. เคร�องมอท�ใชในการศกษา วจย 2.1 แบบสอบถาม โดยใช แบบสอบถามจาก หนวยตอมไรทอ โรงพยาบาล จฬาลงกรณ

2.2 แบบบนทก ขอมลผปวย และ ผลการควบคมระดบน�าตาลของผปวย จาก Program HOsXP 2.3 รปแบบการจดกจกรรมแบบมสวนรวม โดยจดกบผปวย เบาหวาน ตาม Inclusion Criteria ใชแบบสอบถาม เพ�อประเมนความรกอนและหลงการเขารวมกจกรรม 3. การเกบรวบรวมขอมล 3.1 การดาเนนการ ตามกระบวนการ ขออนญาต ผบงคบบญชา การ ดาเนนงานตามแผนการ การคดเลอกกลมตวอยาง 3.2 ประเมนความร กอน การเขารวมกจกรรม ในกลมทดลอง 3.3 ประเมนความรใน กลม ควบคม กอน การศกษา และ ใชกระบวนการ การมาตรวจตามนด ปกตในคลนก ผปวยเบาหวาน 3.4 จดกจกรรม แบบมสวนรวม ดานความรเร�องโรค การออกกาลงกาย การดแลเทา การ วเคราะห ตนเอง การวเคราะห อนาคต การใชกระบวนการกลม ในกลมทดลอง 3.5 ประเมนผลหลง การจดกจกรรม แบบมสวนรวม ในกลมทดลอง และ แบบทดสอบหลงการเขารวมกจกรรม 3.6 ประเมนผลแบบทดสอบ กบผปวยกลมควบคมหลงส�นสก โครงการ 4. การวเคราะหขอมล 4.1 การวเคราะหขอมลท�วไป ของกลมควบคมและกลมทดลอง ไดแก เพศ อาย การศกษา โรค รวม การเดนทางมารบการรกษา ใช สถต รอยละ 4.2 การเปรยบเทยบผลแบบทดสอบกอนและหลงการศกษา ใช สถต t-test 4.3 การใชสถตทดสอบสมมตฐานการศกษา วจย เปรยบเทยบ 2 กลม ANOVA ใช chi-square

บทท� 4

ผลการศกษา การศกษา คร� งน� มวตถประสงคในการศกษา เพ�อพฒนารปแบบการใหบรการผปวย

เบาหวาน เพ�อใหสามารถ ควบคมระดบน�าตาลไดตามเปาหมาย เพ�อลดภาวะแทรกซอนของระบบตางๆในรางกาย รวมท�งลดอตราการเกดความพการและอตราการตายจากโรคแทรกซอนในผปวยเบาหวานอกดวย ผลการศกษา

ขอมลท�วไป

ตวแปร กลมทดลอง กลมควบคม P -value

จานวน รอยละ จานวน รอยละ

จานวน 44 100 47 100

เพศ 0.774

ชาย 11 25 13 27.7

หญง 33 75 34 72.3

อาย ( ป ) 0.313

30-39 6 13.6 8 17.02

40-49 15 34.09 14 29.79

50-59 15 34.09 12 25.53

60-69 7 15.91 9 19.15

> 70 1 2.27 4 8.51

การศกษา 0.332

ไมไดเรยน 6 13.64% 8 17.02%

ประถมศกษา 38 86.36% 37 78.72%

มธยมตน 0 0.00% 2 4.26%

มธยมปลาย - - - -

ปรญาตร/สง

กวา

- - -

-

ตวแปร กลมทดลอง กลมควบคม P -value

จานวน รอยละ จานวน รอยละ

การใชยา

กนยา 44 100 47 100

ฉดยา

โรครวม 0.332

ม 21 47.73% 24 51.06%

ไมม 23 52.27% 23 48.94%

การเดนทาง

รถยนต 1 2.3 3 6.4

รถโดยสาร 4 9.1 35 74.5

จกรยาน 31 70.5 1 2.1

จกรยานยนต 8 18.2 8 17.0

เดน 0 0

ระยะเวลาท�

ปวย

0.313

1-5 23 52.27 22 46.81

6-10 16 36.36 19 40.43

11-15 5 11.36 6 12.77

> 16 ป 0 0

ผลการจดกจกรรมแบบมสวนรวม การใชกระบวนการกลม

1. การวเคราะหตนเอง ผลจากแบบบนทกการวเคราะหตนเองพบวา ผปวยเบาหวานมพฤตกรรม

เหมอนๆกนท�งในเร�องการรบประทานอาหารสวนใหญจะรบประทานอาหารรสเคม และกนผลไมคร� งละมากๆเชน มะมวง เงาะ นอยหนา ฯลฯ และการรบประทานยาสวนใหญจะลมทานและลดขนาดหรอเพ�มขนาดยาเอง การออกกาลงกายสวนใหญทางานบานอยแลวและสวนมากลมใสรองเทาขณะเดนรอบบาน การแกปญหาสวนใหญผปวยเบาหวานกจะไมทานอาหารเคม หวาน มน ทอด จะไมลมทานยา ทานยาตามแพทยส�งเทาน�น หม�นออกกาลงกายประจา สวมรองเทาทกคร� งท�เดน ตรวจดงามเทาและซอกเทา 2. การวเคราะหกลม

จากผลการวเคราะหกรณศกษาท�แตละกลมวเคราะหพบวา ทกกลมสามารถวเคราะหกรณศกษาไดอยางด ต�งแต สาเหต จนกระท�งวธการแกไขท�สามารถควบคมระดบน�าตาล

ในเลอดไดถกตองตรงตามท�ผวจยตองการ และจากการสงเกตรายกลมพบวาทกคนตางแสดงความคดเหนท�ตรงกน สามารถอภปรายและถกเถยงปญหาตางๆตามความคดของแตละคนท�อยในกรอบความรท�ใหไปอยางถกตอง ชดเจน ซ� งทาใหเหนวาทกคนมความรความเขาใจเก�ยวกบเบาหวานมากข�น

3. การประชมเชงปฏบตการการสรางอนาคตรวมกน อดตกอนเปนเบาหวาน สวนใหญผปวยจะมพฤตกรรมเชนเดยวกบการวเคราะหตนเอง คอการรบประทานอาหารรสเคม หวาน และของมนของทอด สบบหร� ด�มสรา เครยดและสวนใหญไมทราบวาเกดจากกรรมพนธหรอไมเน�องจากบรรพบรษไมไดตรวจเบาหวาน ปจจบนเปนเบาหวาน สวนใหญกจะมพฤตกรรมเหมอนเดม และด�มสรา สบบหร� นอนไมหลบ เครยด อนาคตจะอยกบเบาหวานไดอยางมความสข คอการมพฤตกรรมดแลสขภาพท�ด ผลการประเมนทดสอบกอนและหลงการประเมน

ตารางเปรยบเทยบผลการประเมนความรกอนและหลงการอบรม จากคาความจางของคะแนนกอน-หลง การศกษา โดยประเมนจาก สถต t-test

ความรท�ประเมน

จานวน (คน)

คาเฉล�ย (คะแนน)

Std. Deviation

Std. Error Mean

P-value

กลมควบคม 47 8.170 2109 0.307 กลมทดลอง 44 11.50 1.946 0.293 0.000

จากตารางพบวา ผปวยเบาหวานท�เขาอบรมมความรดข�นอยางมนยสาคญ (∝) = 0.05 คอ P-value < 0.001 ผลจากการตดตามและประเมนผลระดบน7าตาลในเลอดหลงการจดกจกรรมแบบมสวนรวม 2 เดอน ตารางท� 3 ตารางเปรยบเทยบการควบคมระดบน�าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานท�เขาอบรม

การควบคมระดบน�าตาลในเลอด จานวน (คน) รอยละ กลมควบคม 47 ควบคมไดตามเปาหมาย 70-130 10 21.3 ควบคมไดตามเปาหมาย 37 78.7 กลมทดลอง 44 ควบคมไดตามเปาหมาย 70-130 35 79.5 ควบคมไดตามเปาหมาย 9 20.5 จากตาราง พบวา ผปวยเบาหวานท�เขารวมกจกรรม แบบมสวนรวม สามารถควบคมระดบน�าตาลในเลอดไดตามเปาหมาย รอยละ 79.5 การเปรยบเทยบ ผลการจดกจกรรม แบบมสวนรวมตอการควบคมระดบน�าตาลในเลอด ของผปวยเบาหวาน โดยใช สถต chi-square ท�ระดบนยสาคญ 0.05 กลมควบคม กลมทดลอง P-value

ควบคมไดตามเปาหมาย

21.3 ( 37) 79.5 (35) นอยกวา 0.001

จากตาราง พบวา การ กลมทดลองท�ใชกจกรรมแบบมสวนรวม มผลตอการควบคมระดบน�าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานไดตามเปาหมาย ท�ระดบนยสาคญทางสถต 0.05 โดย มคา P-value < 0.001

สรปผลการศกษา/วจย จากผลการศกษา พบวาการพฒนาองคความรของผปวยเบาหวานโดยม Model และ การ

ทดลอง ปฏบตจรงในการ คานวณ ปรมาณอาหารในการรบประทาน 1 คร� ง ประกอบการเรยนการสอนทาใหผปวยเบาหวานเกดความเขาใจในความรท�ใหมากข�น จากการสงเกตการถาม – ตอบ และเม�อนามาผสมผสานกบกระบวนการเรยนรอยางมสวนรวม พบวาผปวยเบาหวานมการรบรสขภาวะสขภาพของตนเอง จากการวเคราะหตนเอง การวเคราะหกลม ทาใหผปวยเบาหวานเกดความตระหนกท�จะมพฤตกรรมดแลสขภาพตนเอง นาไปสการประชมเชงปฏบตการการสรางอนาคตรวมกน(FSC) และผลการทดสอบประเมนความรกอนและหลงการอบรม ผปวยเบาหวานมความรดข�นอยางมนยสาคญทางสถต และผลจากการตดตามระดบน�าตาลในเลอดหลงจดกจกรรม แบบม

สวนรวม 2 เดอน ผปวยเบาหวานสวนใหญมผลระดบน�าตาลในเลอด< 130 mg/dl แสดงใหเหนวาผปวยเบาหวานมความร และมพฤตกรรมการดแลสขภาพท�ดข�นและถกตองจนสามารถควบคมระดบน�าตาลในเลอดและอยกบเบาหวานไดอยางมความสข

บทท� 5

สรปผล การศกษา และขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะของหนวยงาน 1.หนวยงานภาครฐ และองคกรปกครองสวนทองถ�นควรใหการสงเสรมสขภาพผปวย

เบาหวานใหมการดแลสขภาพตนเองท�เหมาะสม ถกตอง และตอเน�อง เชน สนบสนนงบประมาณ การจดสถานท�ในการจดกจกรรม และการอบรมพฒนาความรเพ�มเตมใหแกชมรมเบาหวานใหครอบคลมทกหมบาน

2.จดต�งชมรมผปวยเบาหวานในดานการสงเสรมสขภาพ เวทแลกเปล�ยนประสบการณ อยางนอยเดอนละ 1 คร� ง

3.ควรมการอบรมใหความรแกบคคลในครอบครวเก�ยวกบการดแลผปวยเบาหวาน เพ�อจะไดสนบสนนหรอดแลพฤตกรรมของผปวยเบาหวานท�ถกตอง

4. รปแบบการจดกจกรรมในคลนกบรการ มสวนสนบสนนในการ รบร ในการสรางพฤตกรรมสขภาพท�เหมาะสม สาหรบผปวยเบาหวาน การสรางวฒนธรรมดานสขภาพ

ขอเสนอแนะเพ�อการวจยคร� งตอไป 1.ควรมการศกษาปจจยตางๆท�มอทธพลหรอทานายพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวย

เบาหวานวามความสมพนธกบการรบร หรอเรยนรของผปวยเบาหวานหรอไม เพ�อจะไดปรบกระบวนการเรยนรตอไป

2.ควรศกษาถงพฤตกรรมของบคคลในครอบครววามสวนชวยผลกดนหรอสนบสนนใหผปวยเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตนเองหรอไม เพ�อเปนแนวทางในการจดกจกรรมสขภาพแกบคคลเหลาน�

3. การนาผลการศกษามาปรบใช ในการดแลผปวยโรคเร�อรงอ�นๆ ในคลนกตอไป

เอกสารอางอง

วรกาล ธปกะ. รปแบบการปรบเปล�ยนพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน กรณศกษา:ใน

พ7นท� รบผดชอบ โรงพยาบาลศรสงคราม จงหวดนครพนม;2547 ช�นฤด ราชบญดษฐ. โครงการพฒนาระบบการดแลผปวยโรคเบาหวานระดบสถานอนามย

โรงพยาบาลปลาปาก จงหวดนครพนม.วารสารสานกงานปองกนควบคมโรคท�7 จงหวดอบลราชธาน.2549 , 24 – 29

ประสทธ| ลระพนธ การวจยปฏบตการแบบมสวนรวม เอกสารประกอบคาบรรยายโครงการ พฒนารปการสงเสรมสขภาพคนทางานตามกลยทธ