บทท 2 ภมปญญา

2.1 ภมปญญาทองถนและภมปญญาไทย ภมปญญาทองถน ( Local Wisdom ) ปจจบนยงไมมผใดใหความหมายไวอยางชดเจน แตพอท าความเขาใจไดวา หมายถง ความรหรอประสบการณดงเดมของประชาชนในทองถนทไดรบการถายทอดสบตอกนมาจากบรรพบรษหรอจากสถาบนตาง ๆ ในชมชน เชน สถาบนครอบครว ความเชอ และศาสนา สถาบนการเมองการปกครอง สถาบนเศรษฐกจ และสถาบนทางสงคมอน ๆ ในการน กรมการศกษานอกโรงเรยนไดใหความหมายของค าวา “ภมปญญาชาวบาน” วาเปนการเชอมโยงไปถงความรประสบการณตรงของคนในทองถน ทไดจากการสะสมประสบการณจากการท างาน การประกอบอาชพ และการเรยนรจากธรรมชาตแวดลอมตาง ๆ และถาหากจะพจารณาภมปญญาทองถนเฉพาะดานทเกยวของกบเทคโนโลยแลวนน หมายถงเทคนควทยาพนบานไดดวย โดยสถานวจยสงคมไดใหค าจ ากดความวา เทคโนโลยนนเปนความรวาจะท าสงตาง ๆ อยางไร โดยมองคประกอบ 2 ประการ คอ เครองมอในการท าสงนน ๆ และกระทบกบขนตอนในการท าสงนน ๆ ซงสามารถแยกไดในลกษณะความรทเปนรปธรรมและนามธรรม ทมความสมพนธกบสภาพแวดลอมและความจ าเปนในทองถน เชน การประยกตใชพลงคน สตว และธรรมชาต ตลอดจนองความรตาง ๆ ทมอยในแตละทองถนหรอชมชน ในอนทจะเปนทางเลอกในการด ารงชวตของมนษย เชน การประยกตแนวความคดทเปนมรดกของคนไทยในการประกอบอาชพ โดยใชทรพยากรในทองถนเปนหลกพจารณากจกรรมหรออาชพของชมชน ดงนน มนษยจงไดเลอกสภาพแวดลอมทเหมาะสมในการตงหลกแหลงท ามาหากนมาเปนเวลานาน ยอมมการเรยนร และปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม พรอมกบสรางสรรควฒนธรรมทเหมาะสมกบการด ารงชวต ฉะนน กระบวนการเรยนร ประสบการณ ความเชอ พธกรรมและวถชวตอนเนองมาจากการปรบตวทไดมการสงสมปรบเปลยนตอเนองกนมา รวมทงการแลกเปลยนวฒนธรรมกบสงคมอน จงเรยกประสบการณเหลานวาเปนภมปญญาสงสม ซงไดสบทอดเปนมรดกของกลมชนเพอใชในการด ารงชวต 2.2 ความหมายของภมปญญาไทย จากการศกษาความหมายจากผเชยวชาญ นกวชาการตาง ๆ ซงใหความหมายไวครอบคลมค าวา ภมปญญา ภมปญญาพนบาน ภมปญญาชาวบาน ภมปญญาทองถน ภมปญญาไทย ไมแตกตางกนในเนอหารายละเอยด วธการ เพยงแตเรยกชอตางกนเทานน สามารถสรปความหมายได ดงน ค าวา ภมปญญา ตรงกบศพทภาษาองกฤษวา (Wisdom) หมายถง ความร ความสามารถ ความเชอ ความชดเจน และความสามารถในการแกไขปญหาของมนษย โดยภมปญญาเปนเรองทสงสมมาแตอดต เปนเรองของการจดความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม คนกบสงเหนอธรรมชาต โดยผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การท ามาหากนและพธกรรมตาง ๆ ซงมการพฒนาสบสานกนมา

25

ภมปญญาจงมทงภมปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอกและภมปญญาทผลตขนมาใหมหรอผลตซ า เพอการแกปญหาและการปรบตวใหสอดคลองกบความจ าเปนและความเปลยนแปลง เสนห จามรก (อางจาก วรวธ สวรรณฤทธ และคณะ 2546 : 148) กลาววาเรองภมปญญาไทยนนไมใชเรองชาตนยม ไมใชกลบไปหาอดต แตหมายถง การแสวงหามตทกาวหนากวา โดยศกษาประสบการณจากประวตศาสตร ทงน ค าวา “ภมปญญา”นน นอกจากจะเปนเรองของพนภมเดมแลว ยงหมายถงศกยภาพในการประสานความรใหมๆ มาใชประโยชนดวย ซงเออใหเกดทางเลอกใหมทมลกษณะสากล และลกษณะเฉพาะ

ส าเนยง สรอยนาคพงษ (2539:23) ไดกลาววา ภมปญญาชาวบานหรอภมปญญาทองถนมใชเปนการฉดรงเพอการ “กลบไปส” สงคมแบบดงเดม หากเปนเพยงการถายโยงประสบการณซงไดรบโดยตรงจากชาวบาน ออกมาน าเสนอใหผท างานพฒนาทงหลาย ไดตระหนกถงภมปญญาทมอยในชาวบาน การปลกส านกรบรในคณคาทางการศกษาของภมปญญาทองถน จงนบเปนเงอนไขในเบองแรก ทจะสงเสรมใหเกดการมสวนรวมของทองถน หลกสตรและกระบวนการการเรยนการสอนจะตองสมพนธสอดคลอง ทงตอพนฐานแวดลอมและปญหาของความตองการในการพฒนาประเทศไทยเพอใหมความเจรญรงเรองทงทางเศรษฐกจและสงคมนน องเราเอง

วชต นนทสวรรณ (อางจากเหม ทองชย ,2542 : 262) อธบายไววา หมายถง แกนหลกของการมองชวต การใชชวตอยางมความสข นอกจากภมปญญาจะเกดขนเพอการด ารงชวตและเพอการแกปญหาแลวยงเปนการผสมผสานความรเพอใหเกดประโยชนแกชมชน

เอกวทย ณ ถลาง (อางจากวมล จโรจพนธและคณะ ,2548 : 141) ไดอธบายภมปญญาไทยวา เปนผลของประสบการณสงสมของคนทเรยนรจากปฏสมพนธกบสงแวดลอม ปฏสมพนธในกลมชนเดยวกน และระหวางกลมชนหลาย ๆ ชาตพนธ รวมไปถงโลกทศนทมตอสงเหนอธรรมชาต ภมปญญาเหลาน เคยเอออ านวยใหคนไทยแกปญหาไดด ารงอย และสรางสรรคอารยธรรมของเราเองไดอยางมดลยภาพกบสงแวดลอม โดยเฉพาะในระดบพนฐานหรอระดบชาวบาน ภมปญญาในแผนดนนมไดเกดขนเปนเอกเทศ แตมสวนแลกเปลยน เลอกเฟน และปรบใชภมปญญาจากอารยธรรมอนตลอดมา

วมล จโรจพนธและคณะ ( 2548 : 143 ) กลาววา ภมปญญาไทย หมายถง องคความร ความสามารถและทกษะของคนไทยทเกดจากการสงสมประสบการณทผานกระบวนการเลอกสรร เรยนร ปรงแตง และถายทอดสบตอกนมาเพอใชแกไขปญหาและพฒนาวถชวตของคนไทยใหสมดลกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบยคสมย

จากความหมายของภมปญญาทนกวชาการ หรอผเชยวชาญไดใหค าจ ากดความไวนนกสามารถสรปไดวา เปนองคความรทเกดขนจากกระบวนการคด ความเชอ จารตประเพณ วถชวต ซงน าไปใชปฏบต การปะทะสงสรรคทางสงคม ประสบการณทสงสมมาเปนเวลาอนนานจนท าใหเกดการเรยนรและถายทอดเพอใชแกไขปญหาในการด ารงชวต และสามารถพฒนาความรดงกลาวมาประยกตใชใหเหมาะสมกบกาลสมย

26

2.3 ประเภทของภมปญญา จากการรวบรวมสาขา หรอขอบขายทเกยวของดานภมปญญาจากกรณศกษาทงของบคคลและ

หนวยงานตาง ๆ พบวามการจ าแนกสาขาภมปญญาไทย ดงน เสร พงศพศ ( 2536 : 147 ) ไดแบงภมปญญาไทยเปน 2 ระดบ คอ ระดบชาตและระดบทองถน 1. ภมปญญาระดบชาต เปนภมปญญาทพฒนาสงคมไทยใหรอดพนจากวกฤตการณตาง ๆ ในอดต

การเสยเอกราช การสรางเสรมความศวไลซใหกบชาตจนตราบเทาทกวนน เชน กรณการกอบก

เอกราชของสมเดจพระนเรศวรมหาราช การปองกนตนเองไมใหตกเปนเมองขนสมยยคลา

อาณานคม เปนตน

2. ภมปญญาระดบทองถน หรอภมปญญาชาวบานเปนภมปญญาทเกดขนเฉพาะทองถน เพอ

แกปญหาทเกดขนในทองถนนน เปนพนความรของชาวบานในการคดแกปญหาในชวตของ

ตนเอง หรอสตปญญาอนเกดจากการเรยนร สะสม ถายทอดประสบการณทยาวนานของผคน

ในทองถน ซงไดใชชวตถาวรกบปาเขา น า ปลา ฟา นก ดน หญา สตวปา พช แมลง และ

ธรรมชาต รอบตวเปนองคความรทงหมดของพวกเขา

2.4 ลกษณะของภมปญญาไทย

จากการศกษาความหมายของภมปญญาไทย ทนกวชาการแตละทานใหไวนน สรปไดวา

1) การเกดภมปญญา ภมปญญาไทยมกระบวนการเกดทเกดจากการสบทอด ถายทอด องคความร

ทมอยเดมในชมชนทองถนตางๆ แลวพฒนา เลอกสรรและปรบปรงองคความรเหลานนจนเกด

ทกษะและความช านาญ ทสามารถแกไขปญหา และพฒนาชวตไดอยางเหมาะสมกบยคสมย

แลวเกดองคความรใหมๆ ทเหมาะสมและสบทอดพฒนาตอไปอยางไมสนสด เชน ภาษาไทย

แพทยแผนไทย เปนตน ซงแสดงไดโดยแผนภาพ ดงน

27

แผนภมท 2.1 แสดงลกษณะการเกดภมปญญาไทย

ปญหาสถานการณ สภาวะแวดลอมพนท

องคความร องคความร องคความร องคความร องคความร

2) ปจจยทมผลตอพฒนาการของภมปญญาไทย มดงน

1.ความรเดมในเรองนน ๆ ผสมผสานกบความรใหมทไดรบ 2. การสงสม การสบทอดของความรในเรองนน 3. ประสบการณเดมทสามารถเทยบเคยงกบเหตการณหรอประสบการณใหมได 4. สถานการณทไมมนคง หรอมปญหาทยงหาทางออกไมได 5. รากฐานทางศาสนา วฒนธรรมและความเชอ

3) ลกษณะของภมปญญาไทย มดงน

1. ภมปญญาไทยมลกษณะเปนทงความร ทกษะ ความเชอ และพฤตกรรม 2. ภมปญญาไทยแสดงถงความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต สงแวดลอม และคน กบสงเหนอธรรมชาต 3 ภมปญญาไทยเปนองครวมหรอกจกรรมทกอยางในวถชวตของคน

เกดภมปญญา (องคความรใหม)

พฒนาวถชวต

การตดสนใจน าไปใช

การแกปญหา

ทกษะ เทคนค

พฒนา เลอกสรร ปรบปร

ง

1

สบทอด/ถายทอด

2 3 4

5

28

4 ภมปญญาไทยเปนเรองของการแกปญหา การจดการ การปรบตว และการเรยนร เพอความอย รอดของบคคล ชมชน และสงคม 5. ภมปญญาไทยเปนพนฐานส าคญในการมองชวต เปนพนฐานความรในเรองตางๆ 6 ภมปญญาไทยมลกษณะเฉพาะ หรอมเอกลกษณในตวเอง 7. ภมปญญาไทยมการเปลยนแปลงเพอการปรบสมดลในพฒนาการทางสงคม

2.5 ความสมพนธของภมปญญาไทย ภมปญญาไทยสามารถสะทอนออกมาใน ๓ ลกษณะทสมพนธใกลชดกน คอ 1. ความสมพนธอยางใกลชดกนระหวางคนกบโลก สงแวดลอม สตว พช และธรรมชาต 2. ความสมพนธของคนกบคนอน ๆ ทอยรวมกนในสงคม หรอในชมชน 3. ความสมพนธกนระหวางคนกบสงศกดสทธสงเหนอธรรมชาต ตลอด ทงสงทไมสามารถสมผสไดทงหลาย ทง 3 ลกษณะน คอ สมามตของเรองเดยวกน หมายถง ชวตชมชนสะทอนออกมาถงภมปญญาในการด าเนนชวตอยางมเอกภาพเหมอนสามมมของรปสามาเหลยม ภมปญญาจงเปนรากฐานในการด าเนนชวตของคนไทย ซงสามารถแสดงใหเหนไดอยางชดเจนโดยแผนภาพดงน

*ศลปะและนนทนาการ *ปจจยส *จารต ขนบธรรมเนยมประเพณ *การจดการ *ภาษาวรรณกรรม *อาชพ

*สงศกดสทธ

*ศาสนา *ความเชอ

คน สงคม

ธรรมชาต สงแวดลอม

สงเหนอ ธรรมชาต

คน

29

จากแผนภาพขางตน จะเหนไดวา ลกษณะภมปญญาทเกดจากความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตสงแวดลอม จะแสดงออกมาในลกษณะภมปญญาในการด าเนนวถชวตขนพนฐานดานปจจยส ซงประกอบดวย อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ตลอดทงการประกอบอาชพตาง ๆ เปนตน ภมปญญาทเกดจากความสมพนธระหวางคนกบคนอนในสงคม จะแสดงออกมาในลกษณะจารต ขนบธรรมเนยมประเพณ ศลปะและนนทนาการ ภาษาและวรรณกรรม ตลอดทงการสอสารตาง ๆ เปนตน ภมปญญาทเกดจากความสมพนธระหวางคนกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาตจะแสดงออกมาในลกษณะของสงศกดสทธ ศาสนา ความเชอตาง ๆ เปนตน 2.6 ความส าคญของภมปญญาไทย คณคาของภมปญญาไทย ไดแก ประโยชนและความส าคญของภมปญญา ทบรรพบรษไทยไดสรางสรรคและสบทอดมาอยางตอเนองจากอดตสปจจบน ท าใหคนในชาตเกดความรกและความภาคภมใจ ทจะรวมแรงรวมใจสบสานตอไปในอนาคต เชน โบราณสถาน โบราณวตถ สถาปตยกรรม ประเพณไทย การมน าใจ ศกยภาพในการประสานผลประโยชน เปนตน ภมปญญาไทยจงมคณคาและความส าคญดงน 1. ภมปญญาไทยชวยสรางชาตใหเปนปกแผน พระมหากษตรยไทยไดใชภมปญญาในการสรางชาต สรางความเปนปกแผนใหแกประเทศชาตมาโดยตลอด ตงแตสมยพอขนรามค าแหงมหาราช พระองคทรงปกครองประชาชนดวยพระเมตตาแบบพอปกครองลก ผใดประสบความเดอดรอนกสามารถตระฆงแสดงความเดอดรอนเ พอขอรบพระราชทานความชวยเหลอท าใหประชาชนมความจงรกภกดตอพระองคตอประเทศชาต รวมกนสรางบานเมองจนเจรญรงเรองเปนปกแผน สมเดจพระนเรศวรมหาราช พระองคทรงใชภมปญญากระท ายทธหตถจนชนะขาศกศตร และทรงกอบกเอกราชของชาตไทยคนมาได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลปจจบน พระองคทรงใชภมปญญาสรางคณประโยชนแกประเทศชาต และเหลาพสกนกรมากมายเหลอคณานบ ทรงใชพระปรชาสามารถแกไขวกฤตการณทางการเมองภายในประเทศ จนรอดพนภยพบตหลายครงพระองคทรงมพระปรชาสามารถหลายดาน แมแตดานการเกษตร พระองคไดพระราชทานทฤษฎใหมใหแกพสกนกร ทงดานการเกษตรแบบสมดลและย งยน ฟนฟสภาพแวดลอม น าความสงบรมเยนของประชาชนใหกลบคนมา แนวพระราชด าร “ทฤษฎใหม” แบงออกเปน ๓ ขน โดยเรมจาก ขนตอนแรก ใหเกษตรกรรายยอย “มพออยพอกน” เปนขนพนฐาน โดยการพฒนาแหลงน าในไรนา ซงเกษตรกรจ าเปนทจะตองไดรบความชวยเหลอจากหนวยราชการ มลนธ และหนวยงานเอกชน รวมใจกนพฒนาสงคมไทย ใน ขนทสอง เกษตรกรตองมความเขาใจในการจดการในไรนาของตน และมการรวมกลมในรปสหกรณ เพอสรางประสทธภาพทาง การผลตและการตลาด การลดรายจายดานความเปนอย โดยทรงตระหนกถงบทบาทขององคกรเอกชน เมอกลมเกษตรววฒนมาขนท ๒ แลว กจะมศกยภาพในการพฒนาไปส ขนท ๓ ซงจะมอ านาจในการตอรองผลประโยชนกบสถาบนการเงน

30

คอ ธนาคาร และองคกรทเปนเจาของแหลงพลงงา น ซงเปนปจจยหนงในการผลตโดยมการแปรรปผลตผล เชน โรงส เพอเพมมลคาผลตผล และขณะเดยวกนมการจดตงรานคาสหกรณเพอลดคาใชจายในชวตประจ าวน อนเปนการพฒนาคณภาพชวตของบคคลในสงคมจะเหนไดวา มไดทรงทอดทงหลกของความสามคคในสงคมและการจดตงสหกรณ ซงทรงสนบสนนใหกลมเกษตรกรสรางอ านาจตอรองในระบบเศรษฐกจจงจะมคณภาพชวตทด จงจดไดวาเปนสงคมเกษตรทพฒนาแลว สมดงพระราชประสงคททรงอทศพระวรกายและพระสตปญญา ในการพฒนาการเกษตรไทยตลอดระยะเวลาแหงการครองราชย 2. สรางความภาคภมใจ และศกดศรเกยรตภมแกคนไทย คนไทยในอดตทมความสามารถปรากฎในประวตศาสตรมมาก เปนทยอมรบของนานาอารยประเทศ เชน นายขนมตมเปนนกมวยไทยทมฝมอ เกงในการใชอวยวะทกสวน ทกทาของแมไมมวยไทย สามารถชกมวยไทยจนชนะพมาไดถงเกาคนสบคนในคราวเ ดยวกน แมในปจจบนมวยไทยกยงถอวา เปนศลปะชนเยยม เปนทนยมฝกและแขงขนในหมคนไทยและชาวตางประเทศ ปจจบนมคายมวยไทยทวโลกไมต ากวา ๓๐,๐๐๐ แหง ชาวตางประเทศทไดฝกมวยไทยจะรสกยนดและภาคภมใจ ในการทจะใชกตกาของมวยไทย เชน การไหวค รมวยไทย การออกค าสงในการชกเปนภาษาไทยทกค า เชน ค าวา “ชก” “นบหนงถงสบ” เปนตน ถอเปนมรดาภมปญญาไทย นอกจากน ภมปญญาไทยทโดดเดนยงมอกมากมาย เชน มรดกภมปญญาทางภาษาและวรรณกรรม โดยทมอกษรไทยเปนของตนเองมาตงแตสมยกรงสโขทย และววฒนาการมาจนถงปจจบน วรรณกรรมไทยถอวาเปนวรรณกรรมทมความไพเราะ ไดอรรถรสครบทกดาน วรรณกรรมหลายเรองไดรบการแปลเปนภาษาตางประเทศหลายภาษา ดานอาหาร อาหารไทยเปนอาหารทปรงงาย พชทใชประกอบอาหารสวนใหญเปนพชสมนไพร ทหาไดวายในทองถนและราคาถก มคณคาทางโภชนาการ และยงปองกนโรคไดหลายโรค เพราะสวนประกอบสวนใหญเปนพชสมนไพร เชน ตะไคร ขง ขา กระชาย ใบมะกรด ใบโหระพา ใบกะเพรา เปนตน 3. สามารถปรบประยกตหลกธรรมค าสอนทางศาสนาใชกบวถชวตไดอยางเหมาะสม คนไทยสวนใหญนบถอศาสนาพทธ โดยน าหลกธรรมค าสอนของศาสนามาปรบใชในวถชวตไดอยางเหมาะสม ท าใหคนไทยเปนผออนนอมถอมตน เออเฟอเผอแผ ประนประนอม รกสงบ ใจเยน มความอดทน ใหอภยแกผส านกผด ด ารงวถชวตอยางเรยบงายปกตสข ท าใหคนในชมชนพงพากนได แมจะอดยากเพราะแหงแลง แตไมมใครอดตาย เพราะพงพาอาศยกน แบงปนกนแบบ “พรกบานเหนอเกลอบานใต” เปนตน ทงหมดนสบเนองมาจากหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา เปนการใชภมปญญาในการน าเอาหลกของพระพทะศาสนามาประยกตใชกบวถชวตประจ าวน และด าเนนกศโลบายดานตางประเทศ จนท าใหชาวพทธทวโลกยกยองใหประเทศไทยเปนผน าทางศาสนา และเปนทตงส านกงานใหญองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก (พสล.) อยเยอง ๆ กบอทยานเบญจสร กรงเทพมหานคร โดยมคนไทย (ฯพณฯ สญญา ธรรมศกด องคมนตร) ด ารงต าแหนงประธาน พสล. ตอจาก ม.จ.หญงพนพศมย ดศกล

31

4. สรางความสมดลระหวางคนในสงคมและธรรมชาตไดอยางยงยน ภมปญญาไทยมความเดนชดในเรองของการยอมรบนบถอ และใหความส าคญแกคน สงคม และธรรมชาตอยางยง มเครองชทแสดงใหเหนไดอยางชดเจนมากมาย เชน ประเพณไทย ๑๒ เดอนตลอดทงป ลวนเคารพคณคาของธรรมชาตไดแก ประเพณสงกรานต ประเพณลอยกระทง เปนตน ประเพณสงกรานตเปนประเพณทท าในฤดรอนซงมอากาศรอน ท าใหตองการความเยน จงมการรดน าด าหว ท าความสะอาดบานเรอนและธรรมชาตสงแวดลอม มการแหนางสงกรานต การท านายฝนวาจะตกมากหรอน อยในแตละป สวนปประเพณลอยกระทง คณคาอยทการบชาระลกถงบญคณของน า ทหลอเลยงชวตของคน พช สตว ใหไดใชทงบรโภคและอปโภคในวนลอยกระทง คนจงท าความสะอาดแมน า ล าธาร บชาแมน า จากตวอยางขางตน ลวนเปนความสมพนธระหวางคนกบสงคมและธรรมชาตทงสน ในการรกษาปาไมตนน าล าธาร ไดประยกตใหมประเพณการบวชปา ใหคนเคารพสงศกดสทธธรรมชาต และสภาพแวดลอม ยงความอดมสมบรณแกตนน า ล าธาร ใหฟนสภาพกลบคนมาไดมาก อาชพการเกษตรเปนอาชพหลกของคนไทยทค านงถงความสมดล ท าแตนอยพออยพอกนแบบ “เฮดอยเฮดกน” ของพอทองด นนทะ เมอเหลอเกนกนกแจกญาตญาตพนอง เพอนบานบานใกลเรอนเคยง นอกจากน ยงน าไปแลกเปลยนกบสงของอยางอนทตนไมม เมอเหลอใชจรง ๆ จงจะน าไปขา อาจกลาวไดวา เปนการเกษตรแบบ “กน-แจก-แลก-ขาย” ท าใหคนในสงคมไดชวยเหลอเกอกล แบงปนกน เคารพรกนบถอ เปนญาตกนทงหมบาน จงอยรวมกนอยางสงบสข มความสมพนธกนอยางแนบแนนธรรมชาตไมถกท าลายไปมากนก เนองจากท าพออยพอกน ไมโลภมากและไมท าลายทกอยางผดกบในปจจบน ถอเปนภมปญญาทสรางความสมดลระหวางคน สงคม และธรรมชาต

5. เปลยนแปลงปรบปรงไดตามยคสมย แมวากาลเวลาจะผานไป ความรสมยใหมจะหลงไหลเขามามาก แตภมปญญาไทยกสามารถปรบเปลยนใหเหมาะสมกบยคสมย เชน การรจกน าเครองยนตมาตดตงกบเรอ ใสใบพดเปนหางเสอ ท าใหเรอสามารถแลนไดเรวขน เรยกวา เรอหางยาว การรจกท าการเกษตรแบบผสมผสาน สามารถพลกฟนคนธรรมชาตใหอดมสมบรณแทนสภาพเดมทถกท าลายไป การรจกออมเงน สะสมทนใหสมาชกกยม ปลดเปลองหนสน และจดสวสดการแกสมาชก จนชมชนมความมนคง เขมแขง สามารถช วยตนเองไดหลายรอยหมบานทวประเทศ เชน กลมออมทรพยครวง จงหวดนครศรธรรมราช จดในรปกองทนหมนเวยนของชมชน จนสามารถชวยตนเองได เมอปาถกท าลายเพราะถกตดโคนเพอปลกพชแบบเดยวตามภมปญญาสมยใหมทหวงร ารวยแตในทสดกขาดทนและมหนสน สภาพแวดลอมสญเสย เกดความแหงแลง คนไทยจงคดปลกปาทกนได มพชสวนพชปา ไมผล พชสมนไพรซงสามารถมกนตลอดชวตเรยกวา “วนเกษตร” บางพนทเมอปาชมชนถกท าลาย คนในชมชนกรวมตวกนเปนกลมรกษาปา รวมกนสรางระเบยบกฎเกณฑกนเอง ใหทกคนถอปฏบ ตได สามารถรกษาปาไดอยางสมบรณดงเดม

32

เมอปะการงธรรมชาตถกท าลาย ปลาไมมทอยอาศย ประชาชนสามารถสราง “อหยม” ขนเปนปะการงเทยม ใหปลาอาศยวางไขและแพรพนธใหเจรญเตบโตมจ านวนมากดงเดมไดถอเปนการใชภมปญญาปรบปรงประยกตใชไดตามยคสมย 2.7 การสงเสรมภมปญญาไทย เนองจากภมปญญาไทยมความส าคญดงกลาวแลวขางตน จงจ าเปนตองสงเสรมใหด ารงอย เพอเปนฐานความรในการผสมผสานกบวทยาการสากล ดงน 1. ประเทศยกยอง “ครภมปญญาไทย” ใหสามารถท าการถายทอด และพฒนาผลงานของตนไดอยางตอเนองและมคณภาพ โดยจดระบบเกอหนนและสงเสรมกระบวนการถายทอด ททานเหลานด าเนนการอยแลวสวนหนง และเชอมโยงกระบวนการถายทอดของทาน เขากบกระบวนการเรยนการสอนในระบบโรงเรยน โดยอาจจดระบบการเทยบโอนหนวยกต การเทยบวฒเทยบต าแหนง เพอให เกดการลนไหลระหวางความร ผสานเขาดวยกนเปนระบบการศกษาทเปนหนงเดยว 2. จดใหมศนยภมปญญาไทย ซงแนวคดนตองการใหมแหลงส าหรบการเรยนรภมปญญาของชมชนนน ๆ เกดขน อาจเปนแหลงการเรยนรทมอยแลวในชมชน เชน บานของผทรงภมป ญญา วด ศาลาของหมบาน เวทชาวบาน เปนตน เพยงแตเขาไปชวยเสรมเพอใหสามารถใชสถานทนน ๆ เปนแหลงเรยนร ถายทอดภมปญญาคกบสถานศกษาในระบบไดอยางมประสทธภาพมากขน 3. จดตงสภาภมปญญาไทย เนองจากลกษณะภมปญญาไทยมความหลากหลายสมดลกนเปนองครวม หากน าเรองภมปญญาไทยเขาไปไวในกระทรวงใดกระทรวงหนง หรอกรมใดกรมหนง นโยบายของกระทรวงและกรมนน จะเปนตวก าหนดกรอบของภมปญญาไทยใหจ ากดอยเฉพาะเรอง เชน หากน าภมปญญาไทยไปไวในกระทรวงศกษาธการ ประเดนทจะถกยกขนมาพจารณา คอ ภ มปญญาไทยนนตองเปนเรองของการศกษาเทานน จงจะไดรบการสงเสรมและวธการสงเสรมทางหนงทมแนวโนมวาจะเปนไปไดสงคอ การน าภมปญญาไทยไปบรรจไวในโรงเรยน ซงจะขดกบลกษณะของภมปญญาไทยทผเรยนจะเรยนรไดในสภาพแวดลอมทเหมาะสมกบภมปญญาไทยแตละเรองเทานน หากเปลยนสภาพแวดลอม การเรยนรภมปญญาไทยกจะไมเกด จงสมควรใหมสภาภมปญญาไทย เปนศนยกลางแลกเปลยนความร และถายทอดภมปญญาของผทรงภมปญญา 4. จดตงกองทนสงเสรมภมปญญาไทย ดวยความจ ากดของระบบการจดสรรเงนงบประมาณจากรฐบาล ทมกฎ ระเบยบ ขอบงคบและระยะเวลา รวมทงสภาวการณของประเทศมาเปนตวตดสนวา โครงการ/งานใดควรไดรบงบประมาณเทาใด และจะไดรบเงนในปถดไปหรอไม ท าใหการด าเนนงานสงเสรมภมปญญาไทยซงตองกระท าอยางตอเนอง รวมทงการพฒนาและสรางสรรค ความรใหมจากฐานภมปญญาเดม ตองอาศยระยะเวลานาน ไมอาจก าหนดไดชดเจนวาตองใชระยะเวลานาน ไมอาจก าหนดไดชดเจนวาตองใชระยะเวลากปจงแลวเสรจ การก าหนดงบประมาณเปนรายป จงเปนมลเหตขดขวางการพฒนาและการสงเสรมภมปญญาของชาตดวยความรวมมอท งจากภาครฐและเอกชน

33

5. การคมครองลขสทธภมปญญาไทย เพอใหภมปญญาไทยอนเปนมรดกทางปญญาของแผนดนไดอยคกบคนไทย เปนทนทางปญญาในการพฒนาประเทศในดานตาง ๆ ทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง สงแวดลอม รวมทงวฒนธรรมการสงวนและรกษามรดกทางภมปญญ าดงกลาวจงตองมระบบคมครองทรพยสนทางภมปญญาเกดขน เพอพทกษผลประโยชนในทองถนและประเทศชาต ลขสทธภมปญญาไทยนจงเปรยบเสมอนระบบคมกนและสงเสรมปญญาของชาต 6. ตงสถาบนแหงชาตวาดวยภมปญญาและการศกษาไทย เพอท าหนาทประสานงานและเผยแพรภมปญญาไทย การประชาสมพนธและเผยแพรขอมลเปนปจจยส าคญมากในการท างานตอภาพพจนและสถานภาพของบคคล หนวยงาน /องคกร/สถาบนตาง ๆ การสงเสรมภมปญญาไทยนนยงเปนเรองทจ าเปนอยางมาก เนองจากกลไกส าคญในการสงเสรมภมปญญาไทย คอการสรางค วามร ความเขาใจ การสรางจตส านก และเหนคณคาของสงทเปนภมปญญาไทย การพฒนาใหบคคลตางๆ มการเปลยนแปลงพฤตกรรมทงสามดาน (ความร ทศนคต และพฤตกรรม ) จ าเปนตองอาศยการใหการศกษาในทกรปแบบ นนคอ การสรางสงคมของผรบใหเหมาะสมกบการเรยนรภมปญญาในเรองหนง ๆ ใหเกดขนจนผนนสามารถไปเชอมตอกนเปนเครอขายการเรยนรภมปญญาทกวางขน ทงในสวนของการขยายพนทเรยนร และขยายเรองทเรยนรไปสการเรยนรในทกเรอง ทกเวลา ทกสถานท จนกลายเปนวถชวตของคนในชมชนทองถ น และประเทศ 7. การประกาศยกยองเชดชเกยรตผทรงภมปญญาไทยทงในระดบชาตและระดบโลก ระดบชาต หนวยงานภาครฐและภาคเอกชนหลายองคกร ไดประกาศยกยองเชดชเกยรตผทรงภมปญญาไทย ในรปแบบทหลากหลายประจ าปอยางตอเนอง เชน ศลปนแหงชาตผมผลงานด เดนทางดานวฒนธรรม คนดศรสงคม เปนตน มผลท าใหผทรงภมปญญาไทยมขวญและก าลงใจ ทจะเผยแพรและถายทอดภมปญญาของตนอยางตอเนองและเปนรปธรรมยงขน ระดบโลก คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตรวมกบองคการศกษาวทยาศาตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (ยเนสโก) ไดประกาศยกยองเชดชเกยรตนกปราชญไทย ใหเปน ผมผลงานดเดนทางวฒนธรรมระดบโลก เรมครงแรกในป พ .ศ.๒๕๐๕ เปนตนมา จนถงปจจบน ในวาระครบรอบ ๑๐๐ ป หรอ ๒๐๐ ปฯลฯ แหงชาตกาลของผทรงภมปญญาไทยแตละทาน จนถงปจจบน องคการศกษาวทยาศาสตรแ ละวฒนธรรมแหงสหประชาชาต ไดประกาศยกยองนกปราชญไทยใหเปนผมผลงานดเดนทางวฒนธรรมระดบโลกแลว ๙ ทาน และฝายไทยไดรวมกบยเนสโกจดงานเชดชเกยรตแลว ดงน ครงท ๑ ฉลองวนประสตครบรอบ ๑๐๐ ป ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ เมอวนท ๒๑ มถนายน พ.ศ. ๒๕๐๕ ครงท ๒ ฉลองวนประสตของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ เมอวนท ๕ เมษายน พ.ศ.๒๕๐๖ ครงท ๓ ฉลองวนพระราชสมภพครบ ๑๐๐ ป ของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เมอวนท ๒๔ กมภาพนธ พ.ศ.๒๕๑๑

34

ครงท ๔ ฉลองวนพระราชสมภพครบ ๑๐๐ ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เมอวนท ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๔ ครงท ๕ ฉลอง ๒๐๐ ป กวเอกสนทรภ เนองในวาระคลายวนเกด วนท ๒๖ มถนายน พ.ศ.๒๕๒๙ ครงท ๖ ฉลองวนเกดครบ ๑๐๐ ป ของพระยานมานราชธน วนท ๒๔ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๓๑ ครงท ๗ ฉลองวนประสตครบ ๒๐๐ ป ของสมเดจพระมหาสมณเจา พรมพระปรมานชตชโนรส เมอวนท ๑๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๓๓ ครงท ๘ ฉลองวนประสตครบ ๑๐๐ ป ของพระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ เมอวนท ๒๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๓๔ ครงท ๙ ฉลองงานพระราชสมภพครบ ๑๐๐ ป ของสมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก เมอวนท ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๓๕ การทยเนสโกไดประกาศยกยองนกปราชญไทยดงกลาว แสดงถงจดเดนของภมปญญาไทยในสายตาของชาวโลก ซงจะน าความภาคภมใจมาสคนไทยประ การทงปวง เพราะยเนสโกจะเชญชวนใหประชาคมโลกรวมกบประเทศไทยจดกจกรรมตาง ๆ เผยแพรเกยรตประวต และผลงานของนกปราชญไทยใหเปนทปรากฎ เพอเสรมสรางความเขาใจอนด และสนตภาพของโลกตามอดมการณยเนสโกและสหประชาชาตดวย เชน สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ ส ยามบรมราชกมาร และสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ทรงพระกรณาเสดจฯ เยอนส านกงานใหญยเนสโก เนองในวโรกาสการจดนทรรศการเทดพระเกยรตสมเดจพระบรมราชชนก ระหวางวนท ๑๘ - ๒๒ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๓๕ เปนตน โดยทรงเปนองคปร ะธานในพธเปดนทรรศการ และทรงบรรยายถงพระราชประวต พระราชกรณกจและพระราชจรยวตรอนงดงามของสมเดจพระบรมราชชนก ใหชาวไทยและชาวตางประเทศทมารวมงานนทรรศการไดทราบและชนชมโดยทวกน ตอมาในวนท ๒๐ พฤษภาคม พ .ศ.๒๕๓๕ ไดมการแสดงคอนเสรตในหองประชมใหญของยเนสโก เรมดวยวงออรเคสตราของนกดนตรวยเยาวอายระหวาง ๑๑ - ๑๘ ป บรรเลงเพลงพระราชนพนธในสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร และพระองคไดทรงพระกรรารวมแสดงดวย ท าใหเกดความประทบใจแกบรรดาผฟงเปนอยางยง

ภมปญญาไทยคอภมปญญาของชาต

ดงไดกลาวมาแลววาภมปญญาทองถนและภมปญญาไทย เกดขนในประเทศไทย สงสม บมเพาะ พฒนา สบทอด และถายทอดกนมาในสงคมไทย บนพนฐานของสภาวะธรรมชาตแบบประเทศไทย ความเชอของคนไทย ศาสนาและวฒนธรรมไทย ภมปญญาเหลาน หลอหลอมวถชวตไทยกบธรรมชาตและบรบทตางๆ ของไทยอยางผสมกลมกลนและสมดลย จนเกดเปนความสข ความอยรอดของคนไทยสบมาจนปจจบนในขณะทสงคมเมอง ซงคอนขางมวถชวตแบบตางชาต ก าลงประสบกบวกฤตมากมาย เชน วกฤตเศรษฐกจ ความเปนอยถกกระทบอยางรนแรง สภาพจตใจขาดความมนคง สบสน แตคนไทยจ านวนไมนอยทเดยว ทยงอยเยนเปนสข ด าเนนชวตเปนปกต ดวยวถชวตทอาศยภมปญญาไทยเปนแกนของการด าเนนชวต

35

แม ชาวตางประเทศทไดเขามาเมองไทยยงชนชมกบวถชวตทอยบนพนฐานภมปญญาไทย ภมปญญาไทยจงเปน ภมปญญาของชาตทมคณคายง จงควรรวมใจกนในการอนรกษ สบทอดภมปญญาทองถน และภมปญญาไทยใหคงอยคชาตไทยสบไป

2.8 สาขาของภมปญญาไทย การก าหนดสาขาภมปญญาไทยไวอยางหลากหลาย ขนอยกบวตถประสงคและหลกเกณฑตางๆ ทหนวยงานองคกร และนกวชาการแตละทานน ามาก าหนดในภาพรวมภมปญญาไทยสามารถแบงไดเปน 10 สาขาดงน

1) สาขาเกษตรกรรม หมายถง ความสามารถในการผสมผสานองคความร ทกษะ และเทคนคดานการเกษตรกบเทคโนโลย โดยการพฒนาบนพนฐานคณคาดงเดม ซงคนสามารถพงพาตนเองในภาวะการณตางๆ ได เชน การท าการเกษตรแบบผสมผสาน วนเกษตร เกษตรธรรมชาต ไรนาสวนผสม และสวนผสมผสานการแกปญหาการเกษตรดานการตลาด การแกปญหาดานการผลต การแกไขปญหาโรคและแมลง และการรจกปรบใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบการเกษตร เปนตน 2) สาขาอตสาหกรรมและหตถกรรม หมายถง การรจกประยกตใชเทคโนโลยสมยใหมในการแปร

รปผลตผล เพอชะลอการน าเขาตลาดเพอแกปญหาดานการบรโภคอยางปลอดภยประหยด และเปนธรรม

อนเปนกระบวนการทท าใหชมชนทองถนสามารถพงพาตนเองทางเศรษฐกจได ตลอดทงการผลตและการ

จ าหนายผลตผลทางหตถกรรม เชน การรวมกลมของกลมโรงงานยางพารา กลมโรงส กลมหตถกรรมเปน

ตน

3) สาขาการแพทยแผนไทย หมายถง ความสามารถในการจดการปองกนและรกษาสขภาพของคน

ในชมชน โดยเนนใหชมชนสามารถพงพาตนเองทางดานสขภาพและอนามยได เชน การนวดแผนโบราณ

การดแลและรกษาสขภาพแบบพนบาน การดแลและรกษาสขภาพแผนโบราณไทย เปนตน

4) สาขาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง ความสามารถเกยวกบการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงการอนรกษ การพฒนา และการใชประโยชนจากคณคาของ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและย งยน เชน การท าแนวปะการงเทยม การอนรกษปาชาย

เลน การจดการปาตนน าและปาชมชน เปนตน

36

5) สาขากองทนและธรกจชมชน หมายถง ความสามารถในการบรหารจดการดานการสะสม

และบรการกองทน และธรกจในชมชน ทงทเปนเงนตราและโภคทรพย เพอสงเสรมชวตความเปนอยของ

สมาชกในชมชน เชน การจดการเรองกองทนของชมชนในรปของสหกรณออมทรพย และธนาคารหมบาน

เปนตน

6) สาขาสวสดการ หมายถง ความสามารถในการจดสวสดการในการประกนคณภาพชวตของ

คน ใหเกดความมนคงทางเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม เชน การจดตงกองทนสวสดการรกษาพยาบาลของ

ชมชน การจดระบบสวสดการบรการในชมชน การจดระบบสงแวดลอมในชมชน เปนตน

7) สาขาศลปกรรม หมายถง ความสามารถในการผลตผลงานทางดานศลปะสาขาตางๆ เชน

จตรกรรม ประตมากรรม วรรณกรรม ทศนศลป คตศลป ศลปะมวยไทยเปนตน

8) สาขาการจดการองคกร หมายถงความสามารถในการบรหารจดการด าเนนงานขององคกร

ชมชนตางๆ ใหสามารถพฒนา และบรหารองคกรของตนเองไดตามบทบาท และหนาทขององคการ เชน

การจดการองคกรของ กลมแมบาน กลมออมทรพย กลมประมงพนบานเปนตน

9) สาขาภาษาและวรรณกรรม หมายถง ความสามารถผลตผลงานเกยวกบดานภาษา ทงภาษา

ถน ภาษาโบราณ ภาษาไทยและการใชภาษา ตลอดทงดานวรรณกรรมทกประเภทเชน การจดท าสารานกรม

ภาษาถน การปรวรรตหนงสอโบราณ การฟนฟการเรยนการสอนภาษาถนของทองถนตางๆ เปนตน

37

10) สาขาศาสนาและประเพณ หมายถงความสามารถประยกตและปรบใชหลกธรรมค าสอน

ทางศาสนา ความเชอ และประเพณดงเดมทมคณคา ใหเหมาะสมตอการประพฤตปฏบต ใหบงเกดผลดตอ

บคคลและสงแวดลอมเชน การถายทอดหลกธรรมทางศาสนา การบวชปา การประยกตประเพณบญประทาย

ขาวเปนตน

2.9 การผสมผสานภมปญญาทองถนกบภมปญญาสากล

ดวยในปจจบนกลมชนตาง ๆ มการตดตอถงกนโดยสะดวกกวาในอดตมาก ดงนน การผสมผสานภมปญญาทองถนของไทยกบภมปญญาทมาจากตางประเทศ จงเปนสงทไมอาจหลกเลยงได การจะผสมผสานกนอยางไร รบจากตางประเทศเขามามากนอยแคไหน เปนสงทคนไทยจะตองใชสตปญญาคดไตรตรองใหมาก จะตองรกษาภมปญญาทองถนทมคณคาเอาไว และน าภมปญญาสากลหรอภมปญญาจากประเทศอนทมประโยชนเขามาใชในสงคมไทยดวย กจะท าใหการด ารงวถชวตของคนไทยมรปแบบทเหมาะสมยงขน

1) ลกษณะของภมปญญาทองถนไทย

ภมปญญาทองถนของไทยมลกษณะเฉพาะทแตกตางไปจากสงคมอน สงทท าใหเกดความแตกตางมหลายประการดวยกน ดงน

(1)ภมปญญาทองถนไทยเกดจากพนฐานทางการเกษตร เนองจากคนไทยประกอบอาชพเกษตรกรรมประมาณรอยละ 80 ของประชากรทงประเทศ ชวตประจ าวนของคนไทยสวนใหญจงมความเกยวของสมพนธกบการท าไร ท านา การเพาะปลก การเลยงสตว การจบสตวน า ตวอยาง ภมปญญาทองถนดานน เชน เกวยน ใชในการขนสงผลผลตทางการเกษตร เครองมอทใชในการจบสตวน า เครองมอในการเกบเกยวผลผลตตาง ๆ เปนตน

38

(2) ภมปญญาทองถนไทยสวนใหญมาจากพทธศาสนา คนไทยนบถอศาสนาพทธประมาณรอยละ 90 ค าสอนของศาสนาพทธรวมทงประเพณเกยวกบศาสนามสวนส าคญในการสรางภมปญญา เชน การท าบาตรพระ การหลอพระพทธรป การหลอและแกะสลกเทยนพรรษา การกอสรางโบสถ เจดย จตรกรรมฝาผนงในโบสถ เปนตน

(3) ภมปญญาทองถนไทย เกดจากการทดลองโดยใชชวตจรง เชน เรองเกยวกบยาสมนไพร การนวดไทย การรกษาโรคแบบไทย อาหารไทย น าดมสมนไพร การกระท าซ า ๆ หลายครง จนมนใจวาเปนประโยชนตอการด ารงชวต จงบนทกเอาไวใหคนรนหลงไดใชตอไป

39

(4) ภมปญญาทองถนไทยมการบอกเลาสบตอกนมา เมอสามารถสรปแนวปฏบตเรองใดไดชดเจนแลว กจะมการจดจ าเอาไวหรอบนทกไวดวยใบลานแลวบอกเลาใหคนรนลกรนหลานไดทราบ และปฏบตตอไปไดโดยไมตองเสยเวลาศกษาหรอทดลองท าอก จงท าใหมการถายทอดภมปญญาจากคนรนเกาไปสคนรนใหม เปนเสมอนมรดกของสงคมไทย

2) ลกษณะภมปญญาสากล

ภมปญญาสากลหรอภมปญญาสมยใหม สวนใหญมาจากกลมประเทศทางตะวนตก ซงไดแก ประเทศในทวปยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย นวซแลนด รวมทงประเทศญปนซงเปนประเทศผน าการพฒนาในกลมเอซยดวย โดยทวไปภมปญญาสมยใหม มลกษณะดงน

(1) มาจากพนฐานความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย อนเปนผลมาจากคดคนทางดานตาง ๆ ท าใหเกดความรสมยใหมทางดานวทยาศาสตรและน ามาประยกตใชในชวตประจ าวน เชน ความรดานการแพทยและสาธารณสขสมยใหม ความรดานสถาปตยกรรมและวศวกรรมศาสตรทน ามาใชพฒนาทอยอาศย ความรทางดานวทยาศาสตรทน ามาใชในดานการขนสงและการสอสาร เปนตน

(2) มาจากพนฐานระบบอตสาหกรรม ความรทางดานวทยาศาสตรและความรสมยใหมหลายดาน ไดน าไปใชระบบการผลตทสามารถผลตโดยเครองจกรกล มมาตรฐานและผลตไดครงละมาก ๆ ผลผลตจากโรงงานอตสาหกรรมท าใหมเครองมอเครองใชตาง ๆ ทงทใชในสถานทท างาน และในสถานทอยอาศย ลกษณะส าคญของระบบอตสาหกรรมประการหนง คอ การสามารถ

40

สรางผลผลตไดจ านวนมาก ในระยะหลงผลผลตทมาจากระบบอตสาหกรรมมทงทเปนปจจยส และสงทเกนความจ าเปนของมนษยเพมจ านวนมากขน

(3) มาจากบรเวณทมสภาพภมอากาศอบอนจนถงหนาว ประเทศในกลมตะวนตก ซงมสวนส าคญในการสรางภมปญญาสมยใหม สวนใหญมทตงอยในเขตอบอนและเขตหนาว ดงนน การสรางสงตาง ๆ ขนมาทงทเปนวตถและไมใชวตถ จงมพนฐานส าคญมาจากสภาพภมอากาศเขตอบอนหรอเขตหนาว แตกตางจากสงคมไทยทมอากาศรอนชน

(4) ลกษณะอน ๆ ไดแก ลกษณะทางสงคม วฒนธรรมประเพณ และการนบถอศาสนาของแตละประเทศ กมสวนส าคญในการชวยสรางภมปญญาสากลหรอภมปญญาสมยใหม

แนวทางการผสมผสาน

ในปจจบนสงคมตาง ๆ ไดมการตดตอสมพนธในระดบกวางขนทงขามภมภาคในประเทศ และระดบระหวางประเทศ ผทอาศยอยในสงคมจะไดรบขอเสนอใหม ๆ จากสงคมภายนอกใหเลอกเปนแนวปฏบตใหมอยเสมอ โดยเฉพาะในสงคมไทยนนหากสมาชกไมระมดระวงแลว อาจจะรบเอาภมปญญาจากตางประเทศเขามาโดยไมพจารณาไตรตรอง อาจจะท าใหตองละทงภมปญญาทองถนทมคณคาของไทยกได ทงน เพราะภมปญญาจากตางประเทศขณะนสวนใหญเปนเรองเกยวกบวตถและเครองมอเครองใชสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ ทมความทนสมย ขณะทภมปญญาทองถนเปนเรองเกยวกบชาวบาน ซงสงคมยคใหมมองวาลาสมย อยางไรกตาม การรบเอาภมปญญาจากตางประเทศเขามานน ควรมหลกเกณฑในการพจารณาหลายประการ ดงน

1.เลอกสงทมคณคาจากภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถนไทยเกดจากการสรางสมความรมาเปนเวลาหลายรอยป จงสมควรพจารณาวาภมปญญาใดมคณคาตอการด ารงชพซงนาจะถอเปนแนวปฏบตตอไป กจะเปนประโยชนตอชวตชาวไทยในยคใหมมากขน ตวอยางภมปญญาไทยทนาจะเลอกใชตอไป ไดแก เรองปจจยส คอ อาหาร เสอผา บานพกอาศย ยาบ าบดรกษาโรค อาหารไทยหลายชนดน ามาจากพชผกและผลไมทมอยตามธรรมชาต ท าใหประหยดคาใชจาย และยงเปนประโยชนตอสขภาพอนามยอกดวย เสอผาไทย ไดแก ผาไหมและผาทอพนเมองตาง ๆ ซงมความสวยงามและเปนเอกลกษณใหกบสงคมไทยไดด สวนบานพกอาศยแบบไทยในภมภาคตาง ๆ สรางขนดวยภมปญญาทสอดคลองกบสภาพลมฟาอากาศ ท าใหผอยอาศยมความสบาย ปจจยสประการ สดทายคอการบ าบดรกษาโรคดวยภมปญญาทองถน ไดแก ยาแผนไทยและการนวดไทย ซงนอกจากชวยบ าบดโรคไดแลวยงเปนการประหยดคาใชจายอกดวย นอกจากปจจยสแลว สงทมคณคาอน ๆ ทควรรณรงคใหคนไทยไดใชอยางถกตองตอไป เชน ภาษาไทย ตวเลขไทย ดนตรไทย และนาฎศลปไทย เปนตน

41

2. น าสงทเปนประโยชนจากภมปญญาสากล ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ท าใหกลมประเทศทพฒนาแลว สามารถคดประดษฐอปกรณเครองมอเครองใชขนมาอยางตอเนอง ประเทศไทยซงอยในกลมประเทศก าลงพฒนา จงสมควรจะไดพจารณาวาวตถสงใดทสามารถน ามาใชพฒนาใหการด ารงชวตดยงขน กสมควรจะน าเขามาใช เชน เครองจกรกล ยานพาหนะ เครองมอสอสาร และเครองคอมพวเตอร เปนตน แตการใชสงเหลานตองมจดมงหมายวาใชเพอการพฒนาใหสงคมมความกาวหนา ไมใชใชเพอสนองความตองการดานบนเทงสนกสนานเทานน สวนภมปญญาดานอน ๆ เชน แฟชนการแตงกาย เรองเกยวกบความสวยงาม ศลปกรรมและความบนเทงตาง ๆ รวมทงวถชวตแบบใหม การทจะรบเขามานน ควรพจารณาดวยความรอบคอบ

3. ยดถอการผสมผสานทเหมาะสม การทจะไดรบประโยชนสงสด และไดสงทดทสดส าหรบสมาชกในสงคมนน ควรจะมความคดทถกตองในการผสมผสานระหวางภมปญญาทองถนของไทยกบการรบเอาภมปญญาสากลหรอภมปญญาจากตางประเทศ โดยพจารณาเลอกสงทมคณคาและเปนประโยชนในการด ารงชวต ไมวาสงนน ๆ จะเปนภมปญญาไทยหรอภมปญญาจากประเทศกตาม

นอกจากแนวทางการผสมผสานระหวางภมปญญาทองถนกบภมปญญสากล ทง 3 ประการ ซงถอวาเปนหลกทส าคญทสดแลว ควรจะตองพจารณาถงความเหมาะสมของภมปญญาสากลทรบเขามาจากตางประเทศดวย โดยมแนวทางในการพจารณาเพมเตมอก 4 ประการ คอ

1. การพจารณาความแตกตางดานวฒนธรรมประเพณ ในแตละประเทศจะมวฒนธรรมประเพณของตนเอง ประเทศทมอาณาบรเวณใกลกนจะมวฒนธรรมประเพณทไมแตกตางกนมาก แตประเทศทอยหางไกลกนตางกลมตางทวป ความแตกตางจะเพมมากขน ซงการรบเอาภมปญญาจากประเทศทมความแตกตางดานวฒนธรรมประเพณมากๆ หากไมไดพจารณาใหรอบคอบแลว อาจจะเกดความขดแยงกนไดและปญหาตาง ๆ กอาจจะเกดตามมาภายหลง

2. การพจารณาสภาพทางเศรษฐกจ ประเทศทก าลงพฒนาทงหลายมกจะมปญหาทางเศรษฐกจ คอ รายไดมกจะไมเพยงพอกบรายจาย ดงนน การด ารงชวตโดยยดถอแนวทางภมปญญาทองถน มกจะใชสงทมอยในทองถนผลตขนมาเอง ราคาถก แตภมปญญาทมาจากตางประเทศบางอยางมราคาแพง ในการน การจะรบเอาภมปญญาจากตางประเทศชนดใดเขามา จะตองพจารณาสวนนประกอบดวย ซงจะตองไมมราคาแพงจนเกนไป และควรจะใชประโยชนทางดานการพฒนามากกวาสนบสนนความบนเทง

3. การพจารณาดานสขภาพอนามย การมสขภาพดเปนความปรารถนาของทกคน ภมปญญาทแตละประเทศคดสรางสรรคขนมานนมกจะสอดคลองกบความมสขภาพทดของคนในชาต แตการทสมาชกในสงคมน าเอาภมปญญาของกลมอนประเทศอนมาใชอาจจะขาดความรพนฐาน ขอควรระมดระวง และผลกระทบทเกดจากการใชภมปญญานน ทงนเปนเพราะสงเหลานนไมไดคดขนเอง ตวอยางผลกระทบดาน

42

สขภาพจากการน าเอาภมปญญาของประเทศอนมาใช เชน มลพษตาง ๆ จากการใชเครองจกรและยานพาหนะทมผลเสยตอสขภาพอนามย

4. การพจารณาพจารณาปญหาตาง ๆ ทจะเกดขนในสงคม ภมปญญาทองถนเปนสงทสมาชกในสงคมมความคนเคยจงมกจะไมเกดปญหา แตการน าภมปญญาจากภายนอกประเทศทมพนฐานชวตความเปนอยแตกตางกน สมาชกบางสวนไมรจกกนมากอน หากใชภมปญญาจากประเทศอนโยรเทาไมถงการณและขาดความระมดระวง กจะสรางปญหาตามมามากมาย เชน ปญหามลพษดาตาง ๆ ปญหาการจราจรตดขด และอบตเหตจราจร ปญหาทางเศรษฐกจจากการทประชาชนตองซอสนคามากขนท าใหเงนไมพอจาย ปญหาในครอบครว ความขดแยงระหวางสามภรรยา บดามารดากบบตรและผสงอายถกทอดทง ปญหาสงเสพตดและอาชญากรรมทมความซบซอนและทวความรนแรงมากขน เปนตน

2.10 การถายทอดภมปญญาทองถน

การถายทอดภมปญญาทองถน อาจจ าแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ ดงน

1. วธการถายทอดภมปญญาไปสเดก

มกกระท ากนดวยวธการงาย ๆ ไมซบซอน สามารถดงดดใจใหกระท าโดยไมรสกตว เชน การละเลน การเลานทาน การกระท าตามแบบอยาง การเลนค าทายปรศนา เปนตน วธการดงกลาวเปนการเสรมสรางนสยและบคลกภาพตามแนวทางทสงคมประสงคจะใหสมาชกของสงคมเปนอย สวนใหญจะเนนในเรองจรยธรรม คานยม โลกทศน ปรชญาชวตและกฎเกณฑ การด าเนนชวตในสงคมทวไป

2. วธการถายทอดภมปญญาไปสผใหญ

ผใหญถอวาเปยบคคลผมวยวฒและประสบการณมากและอยในวยท างาน วธการถายทอดภมปญญาจงกระท าโดยผานการกระท า เชน การบอกเลาในขณะทมพธกรรมทงทเปนพธสขวญ พธทางศาสนา พธกรรมตามขนบธรรมเนยมทองถน พธแตงงาน เปนตน

วธการถายทอดภมปญญาไดกระท ากนขน 2 รปแบบใหญ ๆ คอ แบบไมเปนลายลกษณอกษร และแบบเปนลายลกษณอกษร แบบทไมเปนลายลกษณอกษร ไดแก ค าบอกเลาของปราขญทองถนหรอปราชญชาวบาน ปรศนา ค าทาย การเลน และค ารองสด ในรปการบนเทงชนดตาง ๆ สวนกรณทเปนลายลกษณอกษรนน ในอดตมการเขยนลงในใบลานและสมดขอย ปจจบนไดมการจดบนทกเปนภาษาไทยกลางโดยส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ นกวชาการจากสถาบนการศกษา และโดยปราชญชาวบานในแตละภมภาค ซงไดเขยนเลาเรองราวความรและภมปญญาทองถนพมพเผยแพรอยางกวาง

43

2.11 ค าถามทายบท ใหท าค าถามอตนย จ านวน 5 ขอ ดงตอไปน ขอ 1. ภมปญญาไทย ตางจากภมปญญาทองถน หรอไมอยางไร จงอธบายอยางละเอยดพรอม ยกตวอยางประกอบ ขอ 2 ภมปญญาไทยมคณคาและความส าคญกประการ ประกอบดวยอะไรบางจงอธบาย ขอ 3 ภมปญญาไทยสามารถสะทอนออกมาใน ๓ ลกษณะทสมพนธใกลชดกนอยางไร จงอธบาย พรอมเขยนโครงสรางประกอบดวย

ขอ 4 ขณะทภมปญญาทองถนเปนเรองเกยวกบชาวบาน ซงสงคมยคใหมมองวาลาสมย และมการ รบเอาภมปญญาจากตางประเทศเขามานน ควรจะมหลกเกณฑในการพจารณาอยางไรบาง จงอธบาย

ขอ 5 การถายทอดภมปญญาทองถน อาจจ าแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ ไดแกอะไรบาง จงอธบาย

อยางละเอยด