Ekonomika preduzeća 4

EKONOMIKA PREDUZEĆA

ELEMENTI PROIZVODNJE I ULAGANJA U REPRODUKCIJU

3

Ekonomika preduzeća 2006

Ulaganje u reprodukciju – šematski prikaz reprodukcije

Preduzeće za novčani kapital nabavlja na tržištu materijalne elemente proizvodnje, tj. sredstva za rad i predmete rada jer su to, uglavnom, proizvodi drugih privrednih subjekata.

Na taj način vrijednosti u novčanom obliku preobražavaju se u naturalni oblik

4

Ekonomika preduzeća 2006

Ulaganje u reprodukciju

Preobražavanje vrijednosti iz novčanog oblika u naturalne oblike sredstava za proizvodnju predstavlja njihovo blokiranje

Kada su materijalni elementi proizvodnje pripremljeni za unošenje u tehnološki proces, podvrgavaju se dejstvu radne snage.

Na ovaj način došlo je do angažovanja vrijednosti

kao oblika ulaganja.

5

Ekonomika preduzeća 2006

Nakon razmjene vlastitog proizvoda za novac, koja se vrši na tržištu, robni oblik pretvara se u novčani.

Ovim deblokiranjem stvorene su mogućnosti za otpočinjanje novog ciklusa reprodukcije

Suma angažovanih sredstava uslovljena je veličinom uložaka elemenata proizvodnje i dužinom ciklusa reprodukcije.

6

Ekonomika preduzeća 2006

Elementi proizvodnje – radna snaga, sredstva za rad i predmeti rada troše se u vidu preobražaja materijala u novi proizvod, zatim postepenog habanja sredstava za rad, kao i zamora radnika zbog gubljenja njegove bioenergije.

Veličina trošenja kao oblik ulaganja uslovljena je količinom utrošenih elemenata – utrošcima i novčanim izrazom njihove vrijednosti – cijenama.

7

Ekonomika preduzeća 2006

Rezultati reprodukcije

Fizički proizvod Vrijednost proizvodnje (Q x cijena) Novostvorena vrijednost Dobitak ili profit

8

Ekonomika preduzeća 2006

Principi reprodukcije

Osnovni ekonomski princip reprodukcije je:ostvariti maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja

Parcijalni principi reprodukcije su:• produktivnost • ekonomičnost • rentabilnost

9

Ekonomika preduzeća 2006

Faktori - potencijali

Prirodni potencijali Tehnički potencijal Tržišni potencijal Kadrovski potencijal Finansijski potencijal Organizacioni potencijal

10

Ekonomika preduzeća 2006

Prirodni potencijali

To su klimatski i drugi prirodni uslovi za rad preduzeća.

Pojavni oblici su: • geološki, hidrološki, klimatski, ekološki uslovi,• geografski položaj, • demografska struktura,• biljni i životinjski potencijal i dr.

Sa gledišta konkretnog preduzeća oni mogu biti : • Unutrašnji prirodni potencijali -sadržaj minerala

u rudi,uslovi eksploatacije, obim i struktura korištenja zemljišnog kompleksa, lokacija instalisanih kapaciteta i dr.

• Spoljni prirodni potencijali, kao: nova rudna nalazišta, izgrađenost saobraćajnica i druge energetske i komunalne infrastrukture i sl.

11

Ekonomika preduzeća 2006

Tehnički potencijali

Ovdje se podrazumijevaju svi materijalni ulazni i izlazni elementi procesa.

Proizvod je namijenjen zadovoljenju određenih društvenih potreba.

Proizvod svojim fizičkim i upotrebnim karakteristikama i cijenom zadovoljava tražnju.

Sredstva za rad ogledaju se kroz tehnološke karakteristike procesa, tehničke karakteristike sredstava za rad i radne karakteristike sredstava za rad.

Karakteristike materijala i energije: ogleda se da li su dimenzije materijala prilagođene konstrukcionim zahtjevima što utiče na veći ili manji otpad materijala i dr.

12

Ekonomika preduzeća 2006

Društveni potencijali

To su pretežno konstitucioni elementi makro sistema.

Ovaj potencijal na ekonomiju preduzeća ispoljava se preko: • makroekonomskog, političkog, obrazovnog

sistema • nivoa društveno-ekonomskog razvoja• zakonske i normativne regulative i • razvijenosti međunarodnih ekonomski odnosa.

Rezultati poslovanja preduzeća zavise od njihove pogodnosti, prilagođenosti potrebama preduzeća, kao i od stepena njihovog uravnoteženja i korištenja.

13

Ekonomika preduzeća 2006

Tržišni potencijal

Tržišni potencijal na rezultate preduzeća utiče preko: • obima moguće realizacije roba i usluga• preko ulaznih i izlaznih cijena i • preko nivoa ulaznih elemenata po jedinici

rezultata. Obim moguće realizacije i nivo cijena zavisi od

odnosa između ponude i tražnje

14

Ekonomika preduzeća 2006

Kadrovski potencijali

Ovdje je bitan kvantitativni i kvalitativni odnos stanja kadrova koji su uključeni u organizacioni proces.

Kvantitativno stanje radnika izražava se na bazi:• izvršenih časova rada• norma časova• prosječnog broja zaposlenih

Kvalitativno stanje ispoljava se kroz: • obrazovnu strukturu radnika, • starosnu strukturu, zdravstveno – socijalno

stanje radnika,• prema mjestu i uslovima stanovanja.

15

Ekonomika preduzeća 2006

Finansijski potencijal

Ovdje se podrazumijeva mogućnost finansiranja tekućih, srednjoročnih i dugoročnih potreba preduzeća.

Ove mogućnosti se formiraju u zavisnosti od: • obima i strukture finansijskih izvora• uslova finansiranja (stalnih i obrtnih sredstava) • strukture uloženih sredstava.

16

Ekonomika preduzeća 2006

Proizvodnja i njene karakteristike

Proizvodnja je proces kada čovjek svojim radom na predmetima rada vrši tehnološke promjene u cilju dobijanja novih proizvoda koji služe za zadovoljenje različitih društvenih potreba. (uži i širi smisao)

Karakteristike proizvodnje su: • pojava novih upotrebnih kvaliteta – upotrebnih

vrijednosti• proces ljudskog rada koji se odvija u

tehnološkom postupku• ulaganje sredstava za proizvodnju i • ulaganje radne snage u procesima rada.

17

Ekonomika preduzeća 2006

Reprodukcija i njene karakteristike

Proizvodnja je ekonomska nužnost opstanka i razvoja društva. Cilj proizvodnje je zadovoljenje društvenih potreba. Potrebe su raznovrsne i one su permanentne. Razvojem proizvodnih snaga društvene potrebe se povećavaju, mijenjaju i raznovrsne su po strukturi.

Reprodukcija u užem smislu, predstavlja stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje.

Proces reprodukcije najbolje ćemo shvatiti pomoću kružnog toka kapitala koji glasi:

18

Ekonomika preduzeća 2006

Vrijednost proizvodnje može kvantitativno da se izražava kao : • proizvedena vrijednost : V = Vm + Vi + Vl • tržišna cijena proizvoda

Ove komponente vrijednosti mogu se tretirati kao: • prenijeta vrijednost i • nova vrijednost – novostvorena vrijednost.

Prenijeta vrijednost sastoji se od vrijednosti utrošenog materijala i vrijednosti utrošenih sredstava za rad.

Prenijeta vrijednost (Vmi) = Vm + Vi Nova vrijednost je rezultat utrošene bioenergije radnika

– proizvođača.

19

Ekonomika preduzeća 2006

Tržišna cijena proizvoda je vrijednost koju društvo priznaje tome proizvodu pri njegovoj razmjeni na tržištu.

Ona može biti viša ili niža od proizvedene vrijednosti. To zavisi da li je proizvođač tog proizvoda uspio da ocjeni da li društvo treba takav proizvod i u kojoj količini. Odatle proizilazi da je pod dejstvom ponude i tražnje tržišna cijena proizvoda (C) = V +/- C* gdje je C* odstupanje tržišne vrijednosti od proizvedene vrijednosti pod dejstvom ponude i tražnje

Razni proizvođači istog proizvoda troše različite količine elemenata proizvodnje, pa prema tome i različite vrijednosti, zbog toga što proizvode pod različitim tehničkim uslovima.

Stvarna trošenja - naročito stvarni utrošci elemenata proizvodnje – najčešće odstupaju od objektivno uslovljenih trošenja vrijednosti. Do ovih povećanja trošenja dolazi zbog slabosti u organizovanju proizvodnje.

20

Ekonomika preduzeća 2006

U procesu reprodukcije razlikujemo:• dvije faze prometa i to:

N - - - R i R* - - - N*• i jednu fazu proizvodnje

- - - P - - - Vremenska dužina ciklusa reprodukcije zavisi od

dužine trajanja vremena faze proizvodnje i dužine trajanja vremena faza prometa.

Koliko će vremenski trajati pojedina faza zavisi od niza faktora,kao: vrste proizvoda, uslova prodaje proizvoda na tržištu i sl

Razlikujemo sljedeće vrste reprodukcije: • prosta reprodukcija• složena reprodukcija i • umanjena reprodukcija.

21

Ekonomika preduzeća 2006

Međutim, pojam reprodukcije u širem smislu, predstavlja višestrukost ekonomskih odnosa koji se ostvaruju kao jedinstvo procesa proizvodnje raspodjele, razmjene i potrošnje. Znači, pojam reprodukcije je širi pojam od procesa proizvodnje.

Osnovna karakteristika procesa reprodukcije u preduzeću je permanentno ulaganje elemenata reprodukcije, tj. sredstava za rad, predmeta za rad i rada u cilju neprekidnog dobijanja novih upotrebnih vrijednosti.

Prodajom gotovih proizvoda na tržištu i dobijanjem novčanih sredstava završen je jedan ciklus reprodukcije.

Proces reprodukcije potrebno je posmatrati kao dinamički proces neprestanog kruženja sredstava.

22

Ekonomika preduzeća 2006

Finansijski izvori za proširenu reprodukciju su: ostvarena dobit u preduzeću, akumulacija, razne vrste kredita bilo od banaka ili, pak, od dobavljača i sl.

Međutim, pored finansijskih sredstava ograničavajući faktor za proširenu reprodukciju je tržište, tj. mora postojati tražnja za proizvodima.

Tipovi proizvodnje

Pojedinačna proizvodnja Serijska proizvodnja Masovna proizvodnja Procesna proizvodnja Fleksibilna proizvodnja

Pojedinačna proizvodnja

Proizvodnja pojedinačnih, različitih proizvoda Posebna specifikacija ili narudžba Unikatni dizajn, visoko kvalifikovani radnici,

jedinstvene tehnike proizvodnje Oblasti - mašinska industrija, građevinarstvo,

brodogradnja i sl. Visoki troškovi proizvodnje

Serijska proizvodnja

Proizvodnja proizvoda ili dijelova proizvoda u serijama (cjelinama)

Standardizacija opreme i operacija Problem broja i veličine serija

Masovna proizvodnja

Masovna proozvodnja velikog broja (unificiranih) proizvoda, u kontinuitetu, gdje svaki proizvod prolazi isti slijed operacija

Kapitalno intenzivna tehnologija, pokretna traka, uniformni proizvodi prosječne kvalitete

Pad fiksnih troškova s povećanjem obima proizvodnje – ekonomija obima i kriva učenja

Procesna proizvodnja

Kontinuirani tok sirovina i procesa koji rezultira kontinuiranim tokom proizvoda

Visoko mehanizovana i automatizovana oprema uz mali broj radnika

Hemijska industrija, prehrambena industrija

Fleksibilna proizvodnja

Rezultat globalizacije, brzih promjena na tržištu, promjena preferencija potrošača i razvoja nauke i tehnike

Primjena malih grupa kompjutersko - kontrolisanih alatnih mašina koje su programirane za proizvodnju male serije proizvoda, bez manuelne intervencije

Diferencirani proizvodi visoke kvalitete prilagođeni pojedinačnim ukusima potrošača

Kompjuterski integrisana proizvodnja

Bliska fleksibilnoj proizvodnji Proizvodnja u potpunosti vođena kompjuterima CIM – kompjuterski integrisana proizvodnja CAM; CCM – proizvodnja pomoću kompjutera CAD – kompjuterski razvoj i konstrukcija itd.

Proizvodna funkcija

Proizvodna funkcija pokazuje maksimalnu količinu proizvoda koja može da se ostvari sa određenom količinom inputa uz primjenu određene (najefikasnije raspoložive) tehnologije.

Q = f (L, K) Maksimalna količina proizvoda zavisi od količine

uloženih inputa te načina njihovog kombiniranja. (Zakon rastućih i opadajućih prinosa)

L – rad – varijabilni input (obuhvata u širem milsu i sirovine, energiju i sl)

K – kapital – fiksni input (obuhvata i kapacitete, mašine, tehnologiju, zemljište)

Proizvodna funkcija

Fiksni i varijabilni inputi Fiksni inputi– njihova količina ne može da se

mijenja u krakom roku – mašine, zemljište, zgrade, tehnologija

Varijabilni inputi – količina i vrsta se može mijenjati u krakom roku – sirovine, poluproizvodi, energija, radna snaga

Kratki rok – fiksni i varijabilni faktori (Q se mijenja samo promjenama u ulaganju varijabilnih faktora u okviru postojećeg kapaciteta)

Dugi rok – varijabilni faktori

OSNOVNE FUNKCIJE U ORGANIZACIJI PREDUZEĆA

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Uslovljenost i klasifikacija funkcija Vertikalna podjela funkcija u preduzeću Horizontalna podjela funkcija u preduzeću

33

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Uslovljenost i klasifikacija funkcija

Ostvarivanje bilo kojeg zadatka u preduzeću nemoguće je bez funkcionalnog usklađivanja njegovih komponenti.

Funkcija – skup povezanih poslova i postupaka kojima se najsvrshodnije obavljaju zadaci preduzeća.

Tehnička podjela rada i proces rada i poslovanja su osnov za klasifikaciju i nastanak funkcija.

34

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Funkcije preduzeća se klasificiraju preka horizontalnoj i vertikalnoj dimenziji.

Vertikalna podjela funkcija – slijedi hijerarhiju postavljanja i realizacije ciljeva i zadataka u preduzeću i nadležnosti nosioca funkcije.

Tri vertikalna nivoa osnovnih funkcija – upravljanje, rukovođenje i izvršavanje poslova

Upravljanje – hijerarhijski najviša funkcija, postavljaju se i definišu ciljevi i strategija preduzeća.

35

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Rukovođenje – konkretizacija postavljenih ciljeva u vidu zadataka i naloga za izvršavanje.

Izvršavanje konkretnih zadataka – obavljanje različitih faza i operacija radnog procesa, realizacija konkretnih zadataka i poslova.

Rezultira stvaranjem rezultata – proizvoda i usluga.

36

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Horizontalna podjela funkcija – slijedi njihov prirodni tok i odvijanja u radnom (tehnološkom) procesu i obavljanju poslova preduzeća.

Preko horizontalnih funkcija se istvaruje tehnička podjela rada u lancu svih aktivnosti u zaokruženom procesu reprodukcije.

Funkcija u ovom smislu obuhvata skup međusobno povezanih poslova kojima se najsvrshodnije obavlja neki, određeni zadatak.

Horizontalna dimenzija obuhvata funkcije: istraživanje i razvoj, tehničke funkcije, financije i računovodstvo, komercijalne, plansko-analitičke, kadrovske, administrativne, funk. kontrole i sl.

Bez obzira na način klasifikacije – sve funkcije u preduzeću moraju biti koordinirane i povezane.

37

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Vertikalna podjela funkcija

a) Upravljanje

Upravljanje – hijerarhijski najviša i najznačajnija funkcije u preduzeću

Upravljanjem se određuju ciljevi, strategija i politika preduzeća.

Upravljačka funkcija je vlasnička funkcija preduzeća.

Ona određuje poslovnu filozofiju i politiku preduzeća. Ona reguliše sve ostale funkcije. Ona postavlja okvire rukovođenja i izvršavanja.

38

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Sadržaj upravljačke funkcije – previđanje, planiranje, usmjeravanje i kontrola. (primjer?)

Struktura funkcije upravljanja zavisi od djelatnosti, veličine i složenosti konkretnog preduzeća (broj upravljačkih nivoa, složenost međusobnih odnosa te stepen povezanosti organizacionih dijelova).

Vlasnička komponenta upravljanja – vlasnik (ni)je menadžer

Preduzeće ima svog vlasnika. Upravljanje kapitalom i imovinom preduzeća je proces odlučivanja o njegovom plasmanu i upotrebi.

39

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća

Vlasnik osniva preduzeće /ulaže u preduzeće u cilju maksimiziranja profita (ekonomski ciljevi)

Vlasnik kapitala ima neprikosnoveno pravo odlučivanja gdje će uložiti svoj kapital.

Upravljačka funkcija vlasnika kapitala je i – kontrola rada i efikasnosti menadžmenta; preuzimanje rizika za uloženi kapital; vlasnik svojim kapitalom (i imovinom) garantuje isplatu dugova; odgovornost prema radnicima i široj društvenoj zajednici

40

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća41

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća42

Ekonomika preduzeća 2006

Nosioci funkcije upravljanja u preduzeću: Skupština dioničara Upravni odbor Nadzorni odbor

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća43

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća44

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća45

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća46

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća47

Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća48

Ekonomika preduzeća 2006

b) Rukovođenje

Rukovođenje je funkcija operativnog upravljanja i vođenja poslova preduzeća.

Osnovni zadatak rukovođenja je pretvaranje upravljačkih odluka u konkretne zadatke i koordinacija pojedinačnih poslova i zadataka u jedinstevi sistem rada i poslovanja preduzeća.

Rukovođenje – usklađuvanje raznovrsnih poslova i aktivnosti radi vršenja djelatnosti i ostvarivanja ciljeva preduzeća.

Rukovođenje čine – planiranje, koordinacija i kontroliranje. (sprovodi se poslovna politika, daju se konkretni zadaci, koordiniraju isti, kontroliraju rezultati)

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća49

Ekonomika preduzeća 2006

Tehnička i društvena uslovljenost funkcije rukovođenja

Tehnička podjela rada diktira i uslovljava dinamiku razvoja rukovođenja.

Svaki kolektivni rad mora biti vođen, koordiniran i reguliran.

Rukovođenje ljudima i rukovođenje procesima.

Metode rukovođenja: autokratsko, birokratsko, demokratsko, konsultantsko. (čvrsta ruka i striktno izvršavanje naloga; položaj rukovodioca preduzeću i u hijerarhiji – insistiranje na normativima i procedurama; zajedničko donošenje odluka; rukovodilac konsultuje sve relevantne saradnike)

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća50

Ekonomika preduzeća 2006

c) Izvršavanje poslova

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća51

Ekonomika preduzeća 2006

Izvršavanje kao funkciju u preduzeću karakterizira:- Zadatak- Izvršilac- Radno mjesto- RezultatZadatak – smisao svakog posla i funkcije; zadaci se

dodjeljuju putem naloga nadređenog rukovodioca; broj zadataka raste što je preduzeće složenije; složeni zadaci se rastavljaju na jednostavnije:

Izvršioci – zaposlenici koji imaju adekvatne sposobnosti i stručna znanja za izvršenje zadatka.

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća52

Ekonomika preduzeća 2006

Radna mjesta – dijelovi šire radne cjeline – službi, pogona, odjeljenja. Povezuju se na principu sličnosti ili komplementarnosti radnih zadataka.

Rezultati izvršenja – mjerljivi naturalno i vrijednosno.

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća53

Ekonomika preduzeća 2006

Horizontalna klasifikacija funkcija u preduzeću

Za izvršavanje pojedinih zadataka u preduzeću formiraju se posebne cjeline – funkcije.

Funkcija – grupa poslova ili djelatnost u preduzeću koja se sastoji od niza međusobno usklađenih i povezanih poslova i radnih operacija.

Funkcije:Istraživanje i razvoj: primijenjena istraživanja,

mogućnost primjene naučnih dostignuća u proizvodnji i poslovanju.

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća54

Ekonomika preduzeća 2006

Tehnička funkcija: organizacija tehnološkog - radnog procesa na najbolji način

Financije i računovodstvo: financije - obezbjeđivanje, korištenje financijskih resursa (reguliranje financ. tokova u preduzeću); računovodstvo – unošenje, praćenje i ažurnost knjigovodstvenih i bilansnih podataka u preduzeću, vođenje poslovnih knjiga i evidencija.

Komercijalna funkcija: nabavka, prodaja, marketing, propaganda.

Plansko-analitička: predviđanje i projektovanje ciljeva preduzeća, analiza ekonomskih procesa i pojava u preduzeću

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća55

Ekonomika preduzeća 2006

Kadrovska funkcija: bavi se kadrovima i zaposlenim u preduzeću (edukacija, stručno usavršavanje, napredovanje na poslu, praćenje rada, personalne evidencije)

Administrativna funkcija: administrativno-stručni poslovi, materijalno obezbjeđenje preduzeća, socijalno obezbjeđenje radnika, pravna zaštita preduzeća i zaposlenih i sl.

Kontrolna funkcija – da omogući nesmetano obavljanje poslova i funkcija u preduzeću, da se spriječe zloupotrebe, loš rad, nedomaćinsko ponašanje, poštovanje internih i zakonskih propisa i sl. (tehnička i ekonomska kontrola; preventivna, usmjeravajuća, zaštitna te korektivna kontrola)