Sadraj:
1.
....................................................................................................................Uvod2.
.....................................................................................Pojam
i definicija troka3.
.............................................................................Klasifikacija
i vrste
trokova3.1......................................................Trokovi
prema elementima
proizvodnje3.2.......................................................Trokovi
prema funkcijama u
preduzeu3.3...................................................Trokovi
prema obraunu u cijeni
kotanja3.4...............................................................Trokovi
prema obimu proizvodnje3.5.......................Trokovi prema
mogunosti vezivanja za jedinicu
proizvoda3.6.............................................................Trokovi
prema nainu evidentiranja3.7...............................Trokovi
sa stanovita njihove usporedbe i predvianja3.8.............Trokovi
sa stanovita donoenja specifinih menaderskih
odluka4..............................................................................................................Amortizacija
4.
.............................................................................................................Zakljuak5.
......................................................................................................................Literatura
1. Uvod
Kao to se moe vidjeti iz samog sadraja trokovi su vrlo iroka
oblast. Sva preduzea veliku panju posveuju trokovima, odnosno
nastoje da posluju uz to nie trokove jer je osnovni cilj svake
poslovne aktivnosti u ekonomskom preduzetnitvu ostvarenje vika
prihoda u odnosu na trokove.Trokovi oznaavaju sloenu ekonomsku
kategoriju. Razni autori definiu pojam trokova u zavisnosti od
sopstvenog pristupa i cilja istraivanja, respektujui pri tome
teorijska znanja i obiljeja konkretnog privrednog sistema.U prvom
dijelu ovog seminarskog rada bie objanjen pojam i definicije troka.
U daljem dijelu teksta biete upoznati i sa klasifikacijom i vrstama
trokova. Sve u svemu sutina ovog seminarskog rada je da objasni
sutinu i ulogu trokova u preduzetnitvu.
2. Pojam i definicija troka
Postoje brojne i razliite definicije trokova a mogu se svrstati
u dvije osnovne grupe:
Trokovi u uem smislu, prema kojim su to trokovi vezani za
redovnu potronju u pogonima preduzea.
Trokovi u irem smislu. Ovdje pored trokova za neposrednu
proizvodnju nastaju i trokovi drugih poslovnih funkcija kao npr.
trokovi prodaje, nabavke, uskladitenja i slino.
Zaetnik prvih naunih radova iz oblasti trokova je njemaki autor
Eugen Schmalenbach, a znaajnija istraivanja trokova su nastupila
izmeu dva svjetska rata, u vrijeme velike ekonomske krize u
zapadnim zemljama.
Trokovi po Eugenu Sshmalenbachu predstavljaju one vrijednosti sa
kojima se u kalkulaciji izraava potronja dobara, prouzrokovana
proizvodnjom novih proizvoda ili uinaka. Ovaj autor razdvaja pojam
trokova i izdataka naglaavajui njihovu vremensku neusklaenost
nastajanja.
Pojam troak ne smije se poistovijetiti sa pojmovima:
1. Izdatak, koji predstavlja svako izdavanje novca koji odmah ne
implicira troak, jer ne mora doi do vremenskog podudaranja.2.
Isplata, koja se vezuje za transakcije gotovim novcem putem
iro-rauna.
3. Rashod, koji je riri pojam od troka i kod kojeg vai pravilo
da su svi trokovi rashodi ali da svi rashodi nisu trokovi.
Jedna od najprihvaenijih definicija trokova je ta da su trokovi
cjenovni izraz potroenih faktora proizvodnje. Iz ove definicije
proizilazi i osnovni cilj preduzea profit. Kod troenja faktora
proizvodnje za dobijanje razliitog stepena proizvodnje nekog
proizvoda, pored trokova treba razlikovati i utroak kao koliinski
izraz potroenih faktora proizvodnje u obliku mainskih sati, koliine
repromaterijala, sati rada i drugo. Dakle troak se dobija kada se
utroci pomnoe sa odgovarajuim cijenama.
3. Klasifikacija i vrste trokova
a) TROKOVI MATERIJALA (PREDMETA RADA)
1.PREMA ELEMENTIMA PROIZVODNJE b) TROKOVI SREDSTAVA ZA RAD
c) TROKOVI RADA
d) TROKOVI TUIH USLUGA
a) REIJSKI TROKOVI
2.PREMA FUNKCIJAMA U PREDUZEU b) PROIZVODNI TROKOVI
3.PREMA URAUNAVANJU U CIJENU KOTANJA a) DIREKTNI
b) INDIREKTNI
a) VARIJABILNI
4.PREMA STEPENU REAGOVANJA NA PROMJENEb) FIKSNI
OBIMA PROIZVODNJE c) MIJEANI TROKOVI (FIKSNI I VARIJABILNI)
d) DISKRECIJSKE TROKOVE
5.PREMA MOGUNOSTI VEZIVANJA a) POJEDINANI-DIREKTNI
ZA JEDINICU PROIZVODAb) ZAJEDNIKI-INDIREKTNI,OPI
6.PREMA NAINU EVIDENTIRANJAa) UKUPNI
b) PROSJENI
a) STVARNI
7.SA STANOVITA NJIHOVE USPOREDBEb) PLANSKI
I PREDVIANJA c) STANDARDNI
d) MARGINALNI TROKOVI
e) PROSJENI TROKOVI
a) OPRAVDANI I NEOPRAVDANI
8.SA STANOVITA DONOENJA b) IZBJEIVI I NEIZBJEIVI
SPECIFINIH MENADERSKIH ODLUKA c) OPORTUNITETNI TROKOVI
d) TRANSAKCIJSKI TROKOVI,
e) INTERNE CIJENE U ULOZI TROKOVA
f) TROKOVI KONKURENTNOSTI
g) PRIMARNI I SEKUNDARNI TROKOVI
h) JEDNOSTAVNI I SLOENI TROKOVI
3.1. Trokovi prema elementima proizvodnje
a) Trokovi materijala (predmeta rada) materijal predstavlja
predmet rada na kome se vre fizike i hemijske promjene sa ciljem da
se dobije novi proizvod koji e da zadovolji ljudsku potrebu.
Ekonomski posmatrano vrijednost materijala prenosi se na novi
proizvod u onom obimu koliko je u njemu sadran. Na visinu trokova
materijala utiu objektivni faktori (prirodni, tehniki i drutveni) i
subjektivni faktori (organizacioni faktori rada i strauna
sposobnost radnika, ispravnost maina itd.). Trokovi materijala s
emogu iskazati kao umnoak utroene koliine materijala i njegove
cijene. Tm = M x Cm gdje je Tm troak materjala, M materijal, Cm
cijena materijala. Meutim u procesu proizvodnje se troi vie vrsta
materijala pa bi se njihovio trokovi mogli prikazati kao: Tm = M1 x
Cm1 + M2 x Cm2 + Mn x Cmn =__M x Cm
b) Trokovi sredstava za rad se predstavljaju izmeu radne snage i
materijala i njihova uloga je u viekratnoj upotrebi a ne u
stvaranju materijlne structure novog proizvoda. Visina trokova
sredstava za rad zavisi od njihove cijene i vijeka trajanja tih
sredstva. U irem smislu u trokove sredstva za rad ubrajamo:
amortizaciju, investiciono i tekue odravanje, osiguranje sredstava
za rad. Trokove sredstava za rad moemo kavantitativno iskaziti kao
umnoak utroka i nabavnih cijena po formuli Ti = I x Ci gdje je Ti =
trokovi sredstava za rad, I utroci, SzR Ci cijena po jedinici SzR.
A poto u proceu reprodukcije uestvuju vie sredstava za rad njihovi
trokovi se raunaju: Ti = I1 X Ci1 + I2 x Ci2 + + In x Cin = I x Ci.
Zbog toga to sredstva za rad svoju vrijednost prenose postepeno na
proizvode neophodno je utvrditi godinji iznos trokova amortizacije,
po formuli Tih = Si / H pri emu je Tih = godinji iznos trokova
sredstava za rad, Si = angaovana sredstva u sredstvima za rad, H =
vijek upotrebe sredstva za rad.
c) Trokovi radne snage nastaju kao posljedice troenja radne
snage i pojavljuju se u obliku zarada radnika. Trokovi se mogu
izraunati ako se pomnoe utroak rdne snage i zarada p jedinici
vremena. Ti = L x Ci gdje je Ti = trokovi radne snage, L= utroci
radne snage, odnosno rad, Ci= zarada po jedinici vremena tj. novani
izraz vrijednosti radne snage utroene u jedinici vremena. Trokovi
radne snage mogu biti: Trokovi radne snage na poslovima izrade
Trokovi radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji Trokovi
radne snage na reijskim poslovima
Ukupni troak radne snage se moe izraunati:
T1 = L1 x Ci1 + L2 x Ci2 + + Ln x Cin = ukupni L x ukpno Ci
d) Trokovi tuih usluga vrjednosni izraz tuih usluga (trokovi
PTT, trokovi struje). Usluge mogu biti direktne (ako su ih druga
preduzea izvrila na proizvodima ili uslugama koje preduzee
proizvodi ili obavlja) i indirektne.
3.2. Trokovi prema funkcijama u preduzeu
Praenjem trokova prema funkcijama u preduzeu omoguava analizu
trokova kontrola ekonominosti, produktivnosti tih radnih mijesta te
da li su trokovi vei ili manji u odnosu na plan u jednom periodu u
odnosu na drugi.
Trokove prema funkcijama u preduzeu dijelimo na:
a) Proizvodne trokove trokovi koji nastaju na poslovima
neposredne proizvodnjeb) Reijski trokovi trokovi na pripremno
zavrnim poslovima
Proizvodni trokovi: nastaju na poslovima neposredne proizvodnje
tj. neposredno su vezani za proizvodni proces. U ovu grupu trokova
spadaju trokovi: - osnovnog materijala; - pomonog materijala; -
pogonske energije; - radne snage na tehnolokim poslovima; - radne
snage na pomonim poslovima u proizvodnji; sredstva za rad koja
neposredno uestvuju u procesu proizvodnje i troe se srazmjerno sa
dinamikom proizvodnje.
Reijski trokovi su trokovi koji nastaju na pripremno zavrnim
poslovima mogu se podijeliti na:
Trokove pogonske reije Trokovi razmjenske reije Trokovi upravne
reije
U ove grupe se svrstava troenje sljedeih elemenata: - trokovi
materijala na pripremno zavrnim poslovima; - trokovi radne snage na
poslovima rukovoenja; - trokovi radne snage na poslovima
projektovanja, konstrukcije, kontrole proizvoda; - trokovi radne
snage na komercijalnim, finacijskim, kadrovskim i slinim poslovima;
- trokovi sredstva za rad u uslovima vremenske amortizacije.
3.3. Trokovi prema obraunu u cijeni kotanja
a) Direktni trokovi su trokovi koje je mogue direktno vezivati
za proizvode ili usluge ostvarene u preduzeu i neposredno ih
ukalkulisati u cijenu kotanja proizvoda.U ove trokove spadaju:
Trokovi materijala za izradu Lini dohoci radnika koji su neposredno
uestvovali u procesu izrade proizvoda, Posebni pojedinani
trokoviOve vrste poslova se mogu izraunati za svaku grupu proizvoda
koji se izrauje u odreenom proizvodnom procesu.
b) Indirektni trokovi se ne mogu direktno uraunati u cijenu
kotanja proizvoda, jer nije mogue utvrditi u kojoj mjeri su
uslovljeni proizvodnjom veeg broja proizvoda, proizvodnim
kapacitetom, radom,funkcijama uprave, prodajom i sl. U ove trokove
ubrajaju se npr: Lini dohoci radnika koji ne rade neposredno u
proizvodnji, Pogonski materijal, Trokovi osiguranja, Trokovi
zakupnine i sl.
3.4. Trokovi prema obimu proizvodnje
FIKSNI TROKOVI se ne mjenjaju sa promjenama obima proizvodnje
tj. njihov iznos ostaje stalno nepromjenjiv. Zbog svoje
neelastinosti nazivaju se i konstantnim ili stalnim trokovima.
Zovemo ih periodinim trokovima jer su vezani za odreeno vrijeme. Po
svojoj prirodi spadaju u trokove pripravnosti ili nune trokove (to
su svi trokovi koje preduzee ima). Uslovljeni su samim postojanjem
preduzea pa se zovu i trokovi kapaciteta.Dijelimo ih na: Apsolutno
fiksne trokove Relativno fiksne trokove
Apsolutno fiksni troskovi ne mjenjaju se u masi pri promjeni
obima proizvodnje ili obima djelatnosti. Stepen reagibilnosti ovih
trokova je jednak nuli. Ako fiksne trokove posmatramo po jedinici
proizvoda onda se moe primjetiti da se fiksni trokovi smanjuju ako
se obim proizvodnje (broj proizvoda) poveava, stoga se kae da imaju
degresiju (degersive hiperbolu) koja je u poetku vrlo jaka a
kasnije slabija. U ove trokove ubrajamo: Trokove amortizacije
(obraunate vremenskom metodom) Osnivake trokove Trokove
upravno-prodajne reije Kamate na kredite za stalna sredstva Trokove
osiguranja Trokove istraivanja i razvojaUdio fiksnih trokova po
jedinici proizvoda ft raunamo tako to ukupne fiksne trokove FT
podjelimo sa obimom proizvodnje Q ft = FT / Q
Grafiki prikaz ukupnih apsolutnih fiksnih trokova po jedinici
proizvodaGrafiki prikaz ukupnih fiksnih trokovatT
KARAKTERISTIKE:
1. Ukupni apsolutno fiksni troskovi (FT) su konstantni, ne
menjaju se sa promjenom obima proizvodnje2. Apsolutno fiksni
trokovi po jedinici proizvoda (ft)se mjenjaju obrnutim smjerom od
smjera kretanja obima proizvodnje ( opadaju sa porastom obima
proizvodnje i rastu sa smanjenjem obima proizvodnje)3. Kr = 0
Diferencijalni troskovi fiksnih troskova DFT= 0
KOEFICIJENAT REAGIBILNOSTI Kr fiksnih troskova predstavlja odnos
dinamike troskova i dinamike proizvodnje u odredjenom vremenskom
periodu
REAGIBILNOST troskova kvantitativno izrazena uslovljenost
promena troskova promenama obima proizvodnje. Ona je razlicita za
svaku vrstu troskova Kr = %FT / %Q %FT - % povecanja fiksnih
troskova %Q - % povecanja obima proizvodnje %Q = ( Q2/Q1 1) x 100
%FT = ( FT2/FT1 1) x 100
Relativno fiksni trokovi ostaju nepromjenjivi u ukupnom iznosu
samo u pojedinim zonama poslovanja. Sa pomjeranjem iz nie u visu
zonu oni skokovito rastu. U ove trokove ubrajamo:
Trokovi materijala za odravanje, Trokovi linih dohodaka radnika
na poslovima odravanja, Trokove tehnike kontrole
Degresija relativno fiksnih trokova se moze javiti pri porastu
kao i pri smanjenu obima proizvodnje. Pri porastu obima proizvodnje
oni SPORIJE rastu od obima proizvodnje, a pri smanjenju obima
proizvodnje oni SPORIJE opadaju od smanjenja obima proizvodnje. To
vremensko zakasnjenje je REMANENTNOST (rezistentnost) relativno
fiksnih troskova otpornost troskova na smanjenje pri opadanju obima
proizvodnje u odnosu na prethodno dostignuti nivo. Progresija
relativno fiksnih trokova se moze javiti pri porastu kao i pri
smanjenu obima proizvodnje. Pri porastu obima proizvodnje oni BRZE
rastu od obima proizvodnje, a pri smanjenju obima proizvodnje oni
BRZE opadaju od smanjenja obima proizvodnje
KARAKTERISTIKE:1. FT ukupni relativno fiksni troskovi su const u
pojedinim zonama poslovanja2. ft relativno fiksni tr po jedinici
proizvoda sa povecanjem obima proizvodnje opadajuRelativno fiksni
trokovi po jedinici proizvoda su takvi da se smanjuju tj. imaju
degresiju. Sa uvoenjem nove zone dolazi do skokovitog rasta trokova
po jedinici proizvoda i sa daljim radom dolazi ponovo do
degresije.Kr= 0t
Q 25%25%25%25%25% 25% Q 50%T
Grafiki prikaz ukupno relativnih fiksnih trokova. Grafiki prikaz
ukupnih relativno fiksnih trokova po jedinici.
Varijabilni trokoviObuhvataju: 1. proporcionalne trokove, 2.
progresivne, 3. degresivne trokove
PROPORCIONALNI varijabilni trokovi mjenjaju se istim smjerom i
intenzitetom kojim se mijenja obim proizvodnje tj. direktno su
srazmjerni promjeni stepena koriscenja kapaciteta. Ovdje spadaju
troskovi materijala za izradu, troskovi sredstava za rad, zarade
radnika izrade, troskovi energije, pomocni materijal i amortizacija
obracunata funkcionalnom metodom
KARAKTERISTIKE:
* Kada nema proizvodnje nema ni proporcionalno varij. troskova
1) Ukupni proporcionalno varijabilni troskovi (Vpt) imaju isti
trend promjena sa promjenama obima proizvodnje2) Proporcionalno
varijabilni troskovi po jedinici proizvoda (vpt) su const, bez
obzira na promjene obima proizvodnje3) Koeficijenat reagibilnosti
troskova = 1 (Kr=1) tj rastu u istoj proporciji kao i obim
proizvodnje* Kod prosecno varijabilni troskova diferencijalni
trosak = prosecnom trosku.
PROGRESIVNO varijabilni troskovi - su promenljivi troskovi koji
u ukupnom iznosu rastu brze od porasta obima proizvodnje. U praksi
ne postoje. Oni su uvijek signal pretjeranog koriscenja kapaciteta
i sredstava za rad, tehnickih propusta u proizvodnji itd. (npr.
troskovi odrzavanja preopterecenih masina i opreme, dodatni
troskovi reklame, istrazivanje trzista Prosjecno progresivno
varijabilni troskovi su u stalnom porastu sa rastom stepena
zaposlenosti.
KARAKTERISTIKE:1) Ukupni progresivno varijabilni troskovi (VTpg)
rastu brze od porasta obima proizvodnje2) Progresivno varijabilni
troskovi po jedinici proizvoda (vtpg) rastu sa porastom obima
proizvodnje3) Koeficijent reagibilnosti > 1 (Kr>1)Kod ovih
troskova diferencijalni troskovi su > od prosecnih troskova.
DEGRESIVNO varijabilni troskovi su promjenljivi troskovi koji u
ukupnom iznosu rastu sporije od porasta obima proizvodnje ili druge
djelatnosti (troskovi pogonske energije, troskovi uprave i prodaje,
troskovi pomocnog materijala, putni troskovi itd). Sastoje se iz
fiksne i varijabilne komponente.
KARAKTERISTIKE:1) Ukupni degresivno varijabilni troskovi (VTdg)
imaju sporiji trend porasta od povecanja obima proizvodnje tj.
blago rastu2) Degeresivno varijabilni troskovi po jedinici
proizvoda (vtdg) opadaju sa porastom obima proizvodnje3)
Koeficijenat reagibilnosti < 1 (Kr
