ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

1

3. GAIA: INGURUMENA BABESTEA

1- EKOSISTEMAK Izaki bizidunek eta haien ingurune fisikoak osatzen dute ekosistema. Oso txikia (putzu bat) Ekosistema Oso handia (ozeanoa)

2.- EKOSISTEMAKO IZAKI BIZIDUNAK:

o Biosfera: Lurra eta bertan bizi garen izaki bizidunak.

o Izaki bizidun guztiak espezietan biltzen dira (tigreak,haritzak...)

o Populazioa: Ekosistema baten bizi diren especie bateko kideak.

o Komunitatea: Ekosistema baten bizi den populazioa.

o Ekosistemako izaki bizidunek harremanak dituzte elkarren

artean.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

2

3.- INGURUNE FISIKOA: Ingurune fisikoaren elementuak edo factoreaK:

o Temperatura o Hezetasuna o Lur motak

Ingurune fisikoa, lehortarra edo urtarra izan daiteke.

• Ingurune lehortarra. Faktoreak: klima, lurzorua, erliebea.

• Ingurune urtarra: Gatz kantitatea, argia, korronteak, temperatura

eta hondo mota. Ingurune urtarrak, gazitasunaren arabera: ur gezekoak edo ur gazikoak izan daitezke.

4.- INGURUNE FISIKOAREN EGTA IZAKI BIZIDUNEN AERTEKO HARREMANAK.-

Klima, lurzoru eta erliebearen arteko konbinazioaren arabera, basoak, belardiak, basamortuak eta abar egon datitezke.

GOGORATU: Ekosistema-osagaiak:

• Izaki bizidunak: landareak eta animaliak

• Ingurune fisikoa: tenperatura, ura, lurzorua eta harriak.

Tokiak eta hor bizi diren izaki bizidunek EKOSISTEMA osatzen dute.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

3

Ekosistemako landaretza motak zer animalia egongo diren baldintzatzen du. Izaki bizidunek ingurune fisikoa ere aldatzen dute. ( Adibidez, kastoreak presak egiten dituztelako). Irudien azpian ekosistema-motaren izena kokatu:

………………………………………..

…………………………………………………….

……………………………………………………..

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

4

……………………………………………………………….

………………………….

…………………………………………………..

……………………………………………………..

Pinguinoak bizi daitzeke belardi batean?

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

5

Zer ekosistema ezagutzen duzu zure hirian?

Behatu irudiari eta erantzun galdera hauei:

● Zer elementuk osatzen dute ekosistema hori?

● Bizi al daiteke jirafa bat ekosistema horretan? Zergatik?

● Nola aldatzen dute ekosistema hori izaki bizidunek?

Azaldu zer diren ekosistemak.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

6

Urmael bat ekosistema bat izan al daiteke? Arrazoitu erantzuna.

Esan lehorreko ingurune fisikoan esku hartzen duten hiru faktoreren izenak.

•

•

•

Definitu.

• Espeziea �

• Populazioa �

• Komunitatea �

Marraztu geziak elika-kate honetan.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

7

EKOSISTEMAKO ELIKADURA:

1.- EKOSISTEMAKO EKOIZLEAK

• Landareek elikagaiak sortzen dute horregatik ekoizle esaten zaie.

• Ekosistema urtarretan algak dira ekoizleak.

2.- KONTSUMITZAILEAK

Kontsumitzaileak: Animaliek ez dute beraien elikagaiak sortzen horregatik kontsumitzaileak esaten zaie.

Lehen mailako kontsumitzaileak animalia belarjaleak dira.

Bigarren mailako kontsumitzaileak animalia haragijaleak dira.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

8

Hirugarren mailako kontsumitzaileak:Beste animalia haragijaleak bigarren mailako kontsumitzailez elikatzen dira.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

9

• Harrapariak --- Beste animalia batzuk ehizatu eta jan

egiten dute. • Sarraskijaleak --- Beste animalia batzuen gorpuz elikatzen

dira. • Parasitoak --- Beste izaki biziduneetatik hartzen dute

elikagaia (eltxoak, zorriak...)

• Deskonposatzaileak --- Izaki bizidunen hondarrez elikatzen dira.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

10

3.- DESKONPOSATZAILEAK

Bakterioak eta onddoak dira deskonposatzaileak; izaki bizidunen hondarrak –bai landareenak bai animalienak- erabat deskonposatzen dituzte. 4.- ELIKA-KATEAK ETA ELIKASAREAK

Ecosistema bateko espezieen artean sorzten diren elikadura-harremanak elika-kateen bidez iirudikatzen dira. Kate horietan, gezien bidez lotzen dira espezieak.

INGURUMENA

1.- ZER DA INGURUMENA?

Gizakiaren ingurumena haren bizitzari eragiten dion guztia da: klima, ura, izaki bizidunak, giza jarduerak…. 2.- GIZON-EMAKUMEOK ALDATU EGITEN DUGU

INGURUMENA

Nola aldatzen dugu gure ingurumena? Gure jardueren bidez, gure aktibitaten bidez. Adibidez: zuhaitzak ebakitzen, lurra lantzen, erregaiak erabiltzen…..

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

11

3.- INGURUMENAREN ARAZOAK:

-KUTSADURA: Sustantzi kaltegarriak botatzea.

-BEROTZE GLOBALA: Lurra gero eta gehiago berotzen ari da. Karbono dioxido kopurua asko igo da.

-DEFORESTAZIOA: Basoak galtzea da (arbolak moztu, errepideak egin... )

-BIODIBERTSITATEA: Espezie ugari ari dira galtzen gaur egun.

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

12

Errepaso:

• Landareek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte?

• Zeintzuk dira animalia belarjaleak? Adibideak esan.

• Landareek zer behar dute bere elikagaiak sortzeko?

• Nola kutsatzen da airea eta ura?

q Zer gertatuko litzateke ekosisteman animalia haragijaleak desagertuko balira?

q Zertarako birziklatezen dugu?

q Kontenedore horian:

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

13

q Kontenedore urdinean:

q Kontenedore berdean:

q Zeintzuk kutsatzen dute ekosistemak?

q Zuk zer egin dezakezu gutxiago kutsatzeko?

q Noiz sortzen da baso-soiltzea?

q Eta gehiegizko ustiapena?

q Zergatik esaten da fokak eta baleak desagertzen ari direla?

q Lurzorua babesik gabe gelditzen bada, zer gerta daiteke?

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

14

Zer gertatzen ari da?

Zein izan daiteke sutearen ondorioa?

INGURUMENA BABESTEA: Guk egin BEHAR duguna:

1- URA AURRESTU.

2- ELIZTRIZITATEA AURREZTU.

3- ENERGIA AURREZTU.

4- ZABORRAK ETA ONDARRAK BERE LEKUAN UTZI.

5- FAUNA ETA FLORA ERRESPETATU

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

15

Agintariek ingurumena babestu behar dute. Ekosistemak bi modu hauetara babesten dira:

q Legeen bidez q Eremu babestu izendatuta (zona protegida, parque protegido):

natura-parkeak, eskualde-parkeak, erreserbak, etab. Dominikar Errepublikan gogoratu zeintzuk ziren natura-parke ezagunenak:

• Samana Badia (Baleak bizi direlako). • Parques nacionales:

o Parque Nacional Los Haitises o Parque Nacional Monte Cristi o Parque Nacional Isla Cabritos

§ Lago Enriquillo o Parque Nacional Sierra de Bahoruco o Parque Nacional Jaragua o Parque Nacional José Armando Bermúdez o Parque Nacional José del Carmen Ramírez o Parque Nacional Juan Bautista Pérez Rancier (Valle Nuevo)

• Reservas científicas: o Reserva Científica Ébano Verde o Salto de Aguas Blancas

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

16

• Animaliek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte:

- landareak jaten dittztenak: belarjaleak dira. - Aninaliak jaten dituztenak: haragijaleak dira.

Animaliek zer jaten dituzte? Landareak jaten dituztenak zeintzuk dira? Beste animaliak batzuk jaten dituztenak zeintzuk dira? Adibideak idatzi: Hartza lehoia, jiraja, otsoa, tigrea, elefantea, oreina, behia, ardia, zaldia, azeria, Krokodriloa, Belarjaleak Haragijaleak

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

17

HARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAK

Haragijaleek zer jaten dute? Belarjaleek zer jaten dute? Orojaleek zer jaten dute?