U03 ekosistemak

A 32 B32 A

La protección del medio ambiente

3

Contenidos

• Los ecosistemas.

• La nutrición en los ecosistemas.

• El medio ambiente.

• La protección del medio ambiente.

• Lectura comprensiva e interpretación de redes alimentarias.

• Lectura de mapas.

• Identificación de seres vivos con una clave.

• Elaboración de esquemas conceptuales.

• Interés por aprender a identificar los seres vivos de su entorno.

• Curiosidad por entender cómo se alimentan los seres vivos dentro de un ecosistema.

• Reconocimiento de la importancia de conservar el medio ambiente.

• Respeto y consideración por las opiniones de los demás.

Programación

Objetivos• Aprender que un ecosistema lo forman un conjunto de seres

vivos y su medio físico.

• Comprender que los seres vivos modifican el medio físico del mismo modo que el medio físico determina los seres vivos que pueden vivir en él.

• Saber que dentro del ecosistema los organismos productores son aquellos que producen su propio alimento.

• Saber que los consumidores son los seres vivos que tienen que conseguir sus alimentos y que pueden ser consumidores primarios, secundarios o terciarios.

• Aprender a representar redes alimentarias.

• Saber que el medio ambiente de un ser humano está formado por todo aquello que afecta a su vida.

• Aprender que las actividades de las personas modifican y pueden causar grandes perjuicios a los ecosistemas.

• Comprender la importancia de proteger el medio ambiente.

• Extraer información de textos y mapas.

Criterios de evaluación• Sabe qué es un ecosistema y qué elementos lo forman.

• Comprende las relaciones que se dan entre los seres vivos de un ecosistema: productores y consumidores.

• Comprende qué es el medio ambiente de un ser humano y cómo el medio y las personas se afectan entre sí.

• Conoce las responsabilidades de las personas y de las autoridades para con el medio ambiente.

Competencias básicasAdemás de la competencia en el Conocimiento e interacción con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Cultural y artística, Aprender a aprender, Tratamiento de la información y Social y ciudadana.

Esquema de la unidad

UNIDAD 3. LA PROTECCIÓN DEL MEDIO AMBIENTE

RepasaEres capaz de…

Debatir sobre la conservación del medio ambiente

Los ecosistemasLa nutrición

en los ecosistemasEl medio ambiente


Aprende a hacerLa identificación de seres

vivos con una clave

El mundo que queremosDesarrollo sostenible

Contenidos Recursos Propósitos

Página inicial 01. Presentación Empezar el tema

Recuerda lo que sabes 02. Actividad interactiva Recordar conocimientos

03. Esquema Presentar la unidad

Los ecosistemas 04. Esquema Trabajar las ideas previas

05. Presentación Explicar

06. Actividad interactiva Repasar

La nutrición en los ecosistemas 07. Presentación Ampliar contenidos


El medio ambiente 09. Presentación Explicar

10. Animación Ampliar contenidos

11. Presentación Ampliar contenidos


12. Animación y actividad interactiva Ampliar contenidos

13. Presentación Ampliar contenidos

Actividades 14, 15, 16 y 17. Actividades interactivas Evaluar


Repasa 19. Actividad interactiva Evaluar

Recursos digitales

Más información en la redEcosistemas en peligro

http://www.youtube.com/watch?v=G_vLcrePRA

Este vídeo de diez minutos de duración es una copro-ducción de la BBC y Disco-very Channel. Muestra la belleza y la diversidad de la vida de nuestro planeta, así como los problemas a los que se enfrenta y el deterio-ro del equilibrio de los eco-sistemas.

Para empezar

presentación

R01

Otros cazadores

Esta presentación busca introdu-cir a los alumnos en el tema de la unidad. Contiene más ejemplos de animales cazadores, como la araña a la que se refiere la lec-tura de inicio. Después de hacer la lectura inicial de la unidad, pro-yecte la presentación mientras un alumno lee en voz alta el texto que acompaña a cada fotografía. Lue-go, pida a toda la clase que diga a qué grupo pertenece cada uno de los animales y que mencionen más ejemplos de cazadores.

Amplíe la fotografía y pida a los alumnos que escriban una des-cripción lo más detallada posible. Indique que este texto, del gran naturalista Gerald Durrell, está es-crito en primera persona. Pida a varios alumnos que lo lean en voz alta, como si fuera la narración de un documental de televisión. Lue-go, pregunte si a alguno de ellos le gusta descubrir pequeños ani-males y haga notar que cualquier jardín puede ser fuente de expe-riencias interesantes.

Para recordar conocimientos

actividad interactiva

R02

Tipos de ecosistemas

Realice la actividad en grupo para recordar conocimientos de cursos anteriores. Antes de comprobar si las respuestas son correctas, pida a los alumnos que justifiquen su elección. Use el botón de amplia-ción para ver en detalle cada fo-tografía y haga las siguientes pre-guntas: ¿Qué seres vivos se ven? ¿Y qué seres inertes? ¿En qué lu-gar del mundo podría encontrarse este paisaje?

Amplíe la actividad 2 y realícela colectivamente. Destaque que en las cadenas y en las redes alimen-tarias las flechas se dibujan desde el individuo que es comido hacia el que come, para representar el flujo de materia y energía.

Para presentar la unidad

esquema

R03

Contenidos de la unidad

Utilice este esquema para intro-ducir los contenidos que estudia-rán en la unidad. Preséntelo al comienzo de la misma y, si lo ve conveniente, vuélvalo a presentar al finalizar el estudio de los con-tenidos, para que los alumnos se formen un esquema mental orga-nizado del tema.

UNIDAD 3

32

Bilatu hiztegian hitz hauek: ●

hesia, fuksia, begiztatu, huts egin

Nor da izenburuan aipatzen den ●

ehiztari handia?

Eman beste animalia batzuk ●

ehizatzen dituzten bi animaliaren izenak eta harrapakinak diren beste birenak.

Ingurumena babestea

Ehiztari handiaFuksia-heskaiaren oinean, hosto lehorretan, beste armiarma mota bat bizi zela konturatu nintzen; tigre bat bezain ehiztari zuhur bat, eta odolzalea. Bere hosto-unibertso hartan zebilen harat-honat, haren begiek eguzkiaren argitan distira egiten zutela, aldian behin geratuz eta hanka iletsuen gainean gorputza luzatuz, ingurua begiztatzeko. Euliren bat eguzkitan egonean ikusten bazuen, geldi-geldi geratzen zen. Gero, landareen hazteko geldotasun berean, aurrera jotzen zuen oharkabean, milimetroz milimetro. Aldiro-aldiro gelditzen zen, hostoen gainaldean bere salbamendu-zeta lotzeko. Distantzia egokira iritsitakoan, geratu egiten zen ehiztaria, hankak leun-leun igurzteko, negozio handi bat egin duenak egin ohi duen bezala. Gero, besarkada iletsu bat emateko moduan hedatzen zituen hankak, eta jauzi egiten zuen, euli lokartuaren gainera. Ez dut inoiz ikusi kokapen egokian jarritako armiarmatxo horietako bat tiroa huts egiten.

GERALD DURRELL Nire familia eta beste animalia batzuk. Moldatua

3

132815 _ 0032-0045.indd 32 21/5/09 11:03:43

3332

33

EkosistemakIzaki bizidunen multzo batek eta izaki horien bizitoki den ingurune fisikoak osatzen dute eko-sistema bat. Ingurune fisikoa esatean, ura, lur-zorua, klima eta abar hartu nahi dira aintzat.

Hala, ekosistema lehortarrak eta ekosistema urtarrak daude. Basoak, larreak eta basamor-tuak, esaterako, lehortarrak dira. Urtarrak, be-rriz, ur gezekoak eta ur gazikoak izan daitezke.

1. Aztertu argazkia, eta esan zer izaki bizidun eta ingurune fisikoaren zer osagai ikusten duzun.

Harremanak ekosistemetanEkosistema bateko izaki bizidunen artean, era askotako harremanak sortzen dira. Hauek, esaterako:

Elikatze-harremanak. ● Izaki bizidun batzuk elikagai dira beste batzuentzat, eta hortik sortzen da harremana. Harreman horiek elika-kateen bidez irudikatzen dira.

Lehia-harremanak. ● Hainbat izaki bizidu-nek behar bera dutenean agertzen dira horrelako harremanak.

Lankidetza-harremanak. ● Bi izaki bizidun elkarlanean aritzen direnean; hau da, biek onura ateratzen dutenean.

2. Aztertu elika-kate hau eta azaldu zer esan nahi duen.

3. Azaldu zer harreman mota sortzen den landare baten eta haren loreak polinizatzen dituzten intsektuen artean.

Ekosistemetan eragiten duten arazoakGizakiaren jarduerek kalteak eragin ditzake-te ekosistemetan. Hauek dira ekosistemak hon datzen di tuzten arazoetako batzuk:

Kutsadura. ● Urari, aireari eta lurzoruari era-gin diezaioke.

Deforestazioa. ● Landaretza galtzeak lurzo-rua ere desagertzea eragiten du.

Gehiegizko ustiapena. ● Animaliak eta lan-dareak desagertzea eragiten du.

4. Azaldu zer den gehiegizko ustiapena eta eman adibide bat.

GOGORATU IKASITAKOA

Ekosistemak zer diren, eta zeintzuk diren ●

haren osagaiak.

Izaki bizidunak nola elikatzen diren ●

ekosistemetan.

Elika-kateak eta elikasareak zer diren. ●

Zer den ingurumena. ●

Zein arazok eragiten duen ingurumenean, ●

eta zer egin dezakegun hura babesteko.

Nola erabiltzen den identifikazio-gako bat. ●

HAU IKASIKO DUZU:

garia sagua mirotza

132815 _ 0032-0045.indd 33 21/5/09 11:03:44

Ideas TICUsos avanzados de una memoria USBhttp://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=703&mode=thread&order=0&thold=0

Las memorias USB se utili-zan normalmente para alma-cenar información. Esta pági-na muestra que su uso va mucho más allá. Por ejem-plo, para llevar utilidades y aplicaciones completas para ejecutarlas en cualquier ordenador.

R01

R02

R03

Más información en la redLa red de la vida: entendiendo los ecosistemas

http://urbanext.illinois.edu/ecosystems_sp/

En esta página se encuen-tran actividades, en caste-llano y en inglés, sobre el funcionamiento de los eco-sistemas y la protección del medio ambiente. Tenga en cuenta que algunas se refie-ren a ecosistemas propios de Estados Unidos.

Para trabajar ideas previas

esquema

R04

Componentes de un ecosistema

Utilice este esquema para activar los conocimientos de los alum-nos. Deténgase en la diapositiva en la que aparece el esquema completo, sin los dibujos, y pre-gúnteles qué ilustraciones pon-drían en cada lado: medio físico y seres vivos. Aproveche para des-tacar que el medio físico no está compuesto solo por el agua, el aire y el suelo; también lo forman factores como la temperatura, la presencia o no de estaciones…

Para explicar

presentación

R05

Los seres vivos de un ecosistema

Después de mostrar la relación entre individuo, población y comu-nidad, explique que, en la reali-dad, en una comunidad participan muchas más especies, incluso invisibles, como las bacterias. Aproveche la última diapositiva (una comunidad) para hablar de las relaciones de alimentación, competencia y cooperación que se puedan presentar en esta co-munidad. Pida a los alumnos que pongan ejemplos.

Amplíe las fotografías de la ima-gen 1 y realice colectivamente la actividad propuesta.

Para repasar


R06

Conceptos sobre los ecosistemas

Esta actividad sirve para repasar los conceptos de población, co-munidad, ecosistema y biosfera. Después de realizarla y corregirla, pida a un alumno que dibuje en la pizarra cuatro círculos concén-tricos y los identifique con estos cuatro conceptos. Por último, pre-gunte en qué lugar del esquema y de qué manera se representaría un individuo.

UNIDAD 3

3534

34

q Bi espezie oso antzeko. A. Etxe-txolarrea. B. Landa-txolarrea. Zer desberdintasun ikusten dituzu bi espezieen artean?

Ekosistemak

Gizarteak gero eta interes handiagoa du ekologiarekiko eta ingurumenarekiko. Gai horiei buruz iritzi serioa izate-ko, ondo informatuta egon behar da.

1. EkosistemakIzaki bizidunek eta haien ingurune fisikoak osatutako mul-tzoari deritzo ekosistema. Oso txikia izan daiteke (putzu bat, adibidez), edo oso handia (ozeano osoa, esaterako).

Zehatz daitekeen ekosistema handiena Lurrak eta bertan bizi garen izaki bizidun guztiok osatzen dugu. Ekosistema horri biosfera deritzo.

2. Ekosistemako izaki bizidunakIzaki bizidun guztiak espezietan biltzen dira. Adibidez, lehoiek izaki bizidunen espezie bat osatzen dute; bai eta tigreek, mi-txoletek eta arteek ere. q

Ekosistema batean bizi diren espezie bateko kideek popula-zio bat osatzen dute.

Ekosistema bateko populazio guztien multzoak, berriz, ko-mu nitatea osatzen du. w

Ekosistemako izaki bizidunek harremanak dituzte elkarren ar-tean. Adibidez, belarjale handiek –zebrek eta bufaloek, esate-rako– belar ugari egotea behar dute. Eta belarjale handiak dau-den lekuan, neurri handiko harrapariak egon daitezke; lehoiak, adibidez. Izan ere, harrapariek belarjale handiak behar dituzte elikatzeko; eta aldi berean, belarjale gehiegi egotea galarazten dute, belarjale gehiegi baleude belarra kaltetuko bailukete.

w Ekosistema bateko izaki bizidunak. Populazio bakoitza espezie bateko kideen multzoa da. Zer ekosistema motatakoak dira izaki bizidun hauek?

A

B

aztoreak

haritzak

saguak arkanbeleak kuleto faltsuak

iratzeak

kaskabeltzak

basurdeak

BANAKOA KOMUNITATEA

POPULAZIOA

eskinosoa

132815 _ 0032-0045.indd 34 21/5/09 11:03:46

35

3

3. Ingurune fisikoaEkosistema baten izaki bizidunengan, ingurune fi-sikoaren elementu askok eragiten dute. Ingurune-baldintza hauek, besteak beste: tenperaturak, he-zetasun-mailak, lur motak... Elementu horiei faktore esaten zaie.

Ingurune fisikoa lehortarra edo urtarra izan daite-ke. Ingurune horietako bakoitzean hainbat fakto-rek eragiten du.

Ingurune lehortar ● retan, hauek dira faktore garran-tzitsuenak: klima, lurzoru mota eta erliebea. Kli-maren baitan beste hainbat faktore biltzen dira, era berean: tenperatura, hezetasuna, urtarorik baden…

Ingurune urtar ● retan, faktore hauek dute eragin gehien: gazitasunak (gatz kantitateak), argiak, korronteak, tenperaturak eta hondo motak. Gazitasunaren arabera, ingurune urtarrak bi eratakoak dira: ur gezekoak eta ur gazikoak. Argia sakontasunaren eta uraren gardentasu-naren araberakoa da. e Faktore hori garrantzi-tsua da; izan ere, eguzki-argia iristen den lekue-tan baino ez dira hazten landareak eta algak.

4. Ingurune fisikoaren eta izaki bizidunen arteko harremanak

Ekosistema baten ingurune fisikoak landaretzan du eragina, batez ere. Beraz, klima, lurzoru eta erlie-bearen arteko konbinazioaren arabera, basoak, be-lardiak, basamortuak eta abar egon daitezke.

Ekosistemako landaretza motak, berriz, ekosiste-ma horretan zer animalia egongo diren baldintza-tzen du. Adibidez, habia egiteko zuhaitzak behar dituzten hegaztiak nekez biziko dira larre batean.

Bestalde, izaki bizidunek ingurune fisikoa ere al-datzen dute. Adibidez, animalia askok galeriak zulatzen dituzte lurzoruan, eta hala, transformatu egiten dute. Landareek ere harkaitzak puska di-tza kete beren sustraien bidez. r

Ingurune fisiko batek eta izaki bizidunen ko-munitate batek osatzen dute ekosistema. In-gurune fisikoak ekosisteman zein izaki bizidun biziko den baldintzatzen du. Orobat, izaki bizi-dunek aldatu egiten dute ekosistema hori.

e Itsas hondoa. Argi gehiago jasotzen duten itsas hondoetan, askoz izaki bizidun gehiago bizi da.

r Kastorea. Kastoreek aldatu egiten dute ingurune fisikoa; izan ere, adarrekin presak egiten dituzte, eta hala, urmaelak eta putzuak sortzen dira ibaietan.

1. Zer da biosfera?

2. Zer faktoreren arabera dago argi gehiago edo gutxiago, ingurune urtarrean?

Galderak

132815 _ 0032-0045.indd 35 21/5/09 11:03:47

Ideas TICEdublogshttp://edublogs.org/

Edublogs es una herramien-ta que sirve para diseñar blogs educativos. Está pre-parada para incluir podcast (audio), vídeo o fotografía. Aunque está en inglés, los blogs se pueden publicar en cualquier idioma.

R04

R06

R05

Más información en la redCadenas y redes alimentarias

http://contenidos.proyectoagrega.es/v isual i zar/es/es_ 20071214_2_0101601/false

Con esta actividad se pue-den aplicar algunos conoci-mientos sobre las relaciones alimentarias que se presen-tan entre los seres vivos de un ecosistema

Para ampliar contenidos

presentación

R07

Especies de buitres de España

Utilice esta presentación para pro-mover en los alumnos el aprecio por la biodiversidad. Si le parece conveniente, divida a los alumnos en grupos, asigne un animal pro-tegido a cada grupo y pida que ha-gan una presentación como esta con PowerPoint o con otro progra-ma similar.

Amplíe los epígrafes 1 y 2. Haga que los lean varios alumnos en voz alta y luego pídales que elabo-ren un esquema en su cuaderno, utilizando las palabras que están destacadas en negrita.

Para explicar

presentación

R08

Cadena alimentaria y red alimentaria

En esta presentación se muestra, de forma gráfica, que una red ali-mentaria incluye numerosas ca-denas alimentarias. Al terminar la presentación, en la última diapo-sitiva pida a los alumnos que pon - gan más ejemplos de cadenas alimentarias que estén presentes en esta red alimentaria. Relacio-ne esta presentación con los epí-grafes 1 y 2 de la página anterior: pida a los alumnos que identifi-quen productores y consumidores primarios, secundarios y tercia-rios en los ejemplos de cadenas alimentarias que se incluyen en la presentación y en las que ellos propongan.

UNIDAD 3

3736

36

Ekosistemetan, izaki bizidunak modu askotara jartzen dira harremanetan, baina harreman ga-rrantzitsuenak elikadurak sortutakoak dira: nork jaten du nor?

1. Ekosistemako ekoizleakLandareak elikagaiak sortzeaz arduratzen dira, eguzki-argia eta substantzia bakunak oinarri hartuta. Hori dela eta, landareei ekoizle esaten zaie. q

Ekosistema urtarretan, algak dira ekoizleak. Da-kizunez, alga horietako asko mikroskopikoak dira. Eta hala ere, elikagai-ekoizle diren aldetik, oso garrantzitsuak dira. w

2. KontsumitzaileakAnimaliek ezin dute beren elikagaia sortu. Beste izaki bizidun batzuetatik lortu behar dute. Izaki ho-riek janez elikatzen dira. Horregatik, animaliei kontsumitzaile esaten zaie.

Animalia belarjaleak landarez elikatzen dira. ●

Belarjaleei lehen mailako kontsumitzaile esaten zaie.

Animalia haragijale batzuk animalia belarjaleez ●

elika tzen dira. Haragijale horiei bigarren mailako kontsumitzaile esaten zaie.

Beste animalia haragijale batzuk, berriz, biga- ●

rren mailako kontsumitzaileez elikatzen dira. Hirugarren mailako kontsumitzaileak dira.

Beste animalia batzuk ehizatzen eta jaten dituzten animalia haragijaleei harrapari ere esaten zaie.

Beste kontsumitzaile mota bat sarraskijaleek osatzen dute. Putreak eta intsektu asko, adibi-dez, sarraskijaleak dira: beste animalia batzuen gorpuez elikatzen dira. e

Bada beste kontsumitzaile mota bat ere: parasi-toak. Beste izaki bizidun batzuetatik hartzen dute elikagaia, baina haiek hil gabe. Eltxoak, adibidez, parasitoak dira; ugaztunen odola xurgatzen dute.

Ekosistemetako elikadura

e Sai arrea. Saiak edo putreak sarraskijaleak dira. Ekosistemetan gorpuak ezabatzen laguntzen dute.

w Alga mikroskopikoak, mikroskopioz ikusita. Diatomeo izeneko alga horiek elikagaia eta oxigenoa sortzen dute.

q Pago-basoa. Ingurune lehortarretan, landareak dira ekoizleak.

132815 _ 0032-0045.indd 36 21/5/09 11:03:50

37

3

3. DeskonposatzaileakIkusi al duzu baso bateko lurzorua, udazkenean? Hostozko al-fonbra batez estalita dago. Urtez urte eroritako hostoak pilatu-ko balira, alfonbra horrek hainbat metroko lodiera izan go luke, azkenerako. Baina ez da horrelakorik gertatzen, izaki bizidun deskonposatzaileek beren lana egiten baitute.

Bakterioak eta onddoak dira deskonposatzaileak; izaki bizidunen hondarrak –bai landareenak bai animalienak– erabat des-kon posatzen dituzte. Hala, hondar horietan gordetako gatz-mi-neralak lurrera itzultzen dira, eta lurra emankor mantentzen da.

4. Elika-kateak eta elikasareakEkosistema bateko espezieen artean sortzen diren elikadura- harremanak elika-kateen bidez irudikatzen dira. Kate horietan, gezien bidez lotzen dira espezieak: geziak elikagai den izaki bizi-dunetik hartaz elikatzen den izaki bizidunera doaz.

Ekosistema batean elika-kate ugari daude, eta espezie bera hainbat katetan egon daiteke. Horrenbestez, ekosistemako harremanak egokiago irudikatzeko, elikasareak erabiltzen dira. Sare itxurako irudikapen horietan, hainbat elika-kate kon- binatzen dira. r

Ekosistema batean organismo ekoizleak eta kontsumi-tzaileak daude. Ekoizleek beren elikagaiak sortzen di-tuzte; kontsumitzaileek, ordea, lortu egin behar dituzte elikagaiak. Ekosistemetan, elikadura-harremanak elika-kateen eta elikasareen bidez irudikatzen dira.

r Elika-katea eta elikasarea. Elikasareek elika-kateek baino hobeto islatzen dituzte ekosistemako elikadura-harremanak.

Galderak

1. Zergatik esaten zaie landareei ekoizle? Ezagutzen duzu beste ekoizlerik?

2. Azaldu nola laguntzen duten deskonposatzaileek lurraren emankortasuna mantentzen.

3. Zer dira elikadura- harremanak? Nola adieraz daitezke?

ELIKA-KATEA ELIKASAREA

azeria

basasagua

atxaparra atxaparra estrepa belarrakartea

erlea

soro-muxarra

basasagua

barraskiloa

matxinsaltoauntxia

Montpellierko sugea

zozoa

hontz zuria azeria

132815 _ 0032-0045.indd 37 21/5/09 11:03:52

Ideas TICSlideshare

http://www.slideshare.net/

Slideshare es una herra-mienta web 2.0 que permite subir y compartir en la red presentaciones y vídeos multimedia. Es útil para completar una página web, para compartir contenidos con los alumnos o para que ellos puedan publicar traba-jos propios. Está en inglés.

R07

R08

Para explicar

presentación

R09

El medio ambiente de la cabra montés

Aproveche esta presentación para que sus alumnos se den cuenta de la cantidad de factores que se relacionan para garantizar la vida de cada ser en la naturaleza. Destaque que por este motivo las acciones humanas, aunque sean modestas, pueden tener grandes consecuencias, unas veces nega-tivas y otras positivas.


animación

R10

El cambio climático

Esta animación se desarrolla en dos partes: el efecto invernadero y las causas del calentamiento. Haga click en los iconos que apa-recen a lo largo de la animación, para tener la información comple-mentaria sobre cada aspecto.

presentación

R11

Vertebrados protegidos de España

En este recurso se presentan dis-tintas especies protegidas con el mapa de su localización. Detén-gase en cada diapositiva y pida a los alumnos que mencionen los nombres de las Comunidades Au-tónomas en las que habita cada especie. Explique que las especie protegidas son de tres clases: en peligro de extinción, si su su-pervivencia a corto plazo es poco probable; vulnerables, si corren el riesgo de pasar a estar en peligro de extinción; o de interés general, si poseen un valor especial cientí-fico, ecológico o cultural.

Amplíe el epígrafe 3 y léalo en voz alta. Pida a los alumnos que expli-quen con sus palabras en qué con-siste cada problema y que pongan ejemplos de acciones que se pue-den llevar a cabo para evitarlo.

UNIDAD 3

3938

Más información en la redConsecuencias del calentamiento global

http://www.youtube.com/watch?v=KFT8d6Z00Ss

Este vídeo de cinco minutos de duración explica las cau-sas y las consecuencias del calentamiento global. Es un recurso útil para concienciar a los alumnos sobre la conser-vación del medio ambiente.

38

Ingurumena

Denok entzun dugu noizbait inguru me-nari eragiten dioten arazoen berri, bai-na... ba al dakigu, jakin, zer den ingu-rumena?

1. Zer da ingurumena?Izaki bizidun baten ingurumena bizi-dun horri eragiten dion orok osatzen du. Esate baterako, hauek guztiak arte baten ingurumenaren osagaiak dira: erroturik dagoen lurzorua, airea, klima, haren hostoez elikatzen diren belar ja-leak, eragin diezaioketen parasitoak, ebaki edo inaus dezaketen pertsonak... q

Alabaina, oro har ingurumenaz ari ga renean, pertsonen ingurumena esan nahi dugu. Gure bizitzan eragina duen guztiak osatzen du: atmosferak, urak, klimak, gainerako bizidunek...

Lur osoan bizi dira pertsonak; beraz, ia planeta osoak eta izaki bizidun guztiek osatzen dute gizakion ingurumena.

2. Gizon-emakumeok aldatu egiten dugu ingurumena

Gizon-emakumeok aldatu egiten dugu ingurumena, gure jardueren bidez. Esate baterako, zuhaitzak ebakitzen ditugunean, erregaiak erretzen ditugu-nean, lurra lan tzean... Milioika pertso-na gara munduan, eta teknologia han-dia dugu eskura. Horren ondorioz, aldaketa izugarriak eragin ditzakegu ingurumenean, eta oro har, aldaketa horiek kalte egiten die ekosistema guztiei.

Dena dela, azken urteotan, gero eta gehiago jabetu gara ingurumenari eus-tearen garrantziaz, eta eskura ditugu, gainera, eutsi ahal izateko baliabi-deak.

LORTU NAHI DUGUN MUNDUA

Garapen iraunkorraGiza jarduerek (nekazaritzak, abeltzaintzak, industriak, garraioak eta abarrek) kalte –handia edo txikia– egiten diote ingurumenari. Garapen iraunkorraz hitz egiten dugu nean, giza jarduerek sortutako hondamena naturak berres kuratzeko modukoa izateaz ari gara.

Hortaz, garapen iraunkorrak hauxe du helburu: gaur egun Lurrean bizi garenok modu arduratsuan erabiltzea gure pla-netako baliabideak, etorkizuneko belaunaldiei guk du guna baino ingurumen okerragoa ez uzteko, eta naturako balia-bideak ez agortzeko.

● Pentsatu nola ustia daitekeen baso bateko egurra, modu iraunkor batean.

q Piriniar basahuntzaren ingurumena. Hari eragiten dion guztiak osatzen du.Esan piriniar basahuntzaren ingurumeneko zer elementu agertzen diren irudian.

➜

➜➜

➜

➜➜

➜

➜

132815 _ 0032-0045.indd 38 21/5/09 11:03:58

39

3

3. Ingurumenaren arazoakGizakiok arazo hauek eragiten dizkiogu ingurume-nari, besteak beste:

Kutsadura. ● Ingurumenean eragin kaltegarria izan dezakeen edozein substantzia edo objektu bota-tzeari deritzo kutsadura. Plastikozko poltsek, adi-bidez, itsasoko animalia asko hiltzen dute, jan egiten baitituzte, nahasita.

Berotze globala. ● Lurrak beroa igortzen du espa-ziora, baina atmosferako karbono-dioxidoak galarazi egiten du bero horrek guztiak ihes egi-tea. Beraz, manta baten lana egiten du atmos-ferak, eta horri esker, epelagoa da Lurra; atmosferarik gabe izango litzatekeena baino epelagoa, alegia. Nolanahi ere, azken mendean asko igo da karbono dioxidoaren kopurua, erre-gai fosilen errekuntza dela eta, batez ere. Horren ondorioz, tenperatura ere igotzen ari da. Beraz, planetaren klima aldatu egin daiteke, eta horrek ondorio larriak ekarriko lituzke. w

Deforestazioa. ● Basoak galtzeari deritzo defores-tazio. Laborantzarako lurrak lortzeko, egurra ustiatzeko eta errepideak, urbanizazioak eta abar eraikitzeko soiltzen dira basoak. Baso bat desagertzen bada, bertan bizi den fauna ere desagertu egiten da. Horrez gain, lurzorua higa-durari aurre egiteko babes gabe geratzen da.

Biodibertsitatea. ● Esan daiteke biodibertsitatea ekosistema batean bizi diren izaki bizidunen aniztasuna dela. Gaur egun, espezie asko ari da desagertzen planeta osoan, hainbat arrazoi dela medio: kutsadura, berotze globala, defo-restazioa eta abar. Penagarria da zenbait espe-zie eder desagertzea; iberiar katamotza edo Panda har tza, esate baterako. e Baina, hain ikusgarriak ez diren beste espezie batzuk ere oso garrantzitsuak izan daitezke, ekosisteme-tako parte diren aldetik; adibidez, belar- eta intsektu-espezie batzuk. Izan ere, espezie horiek falta badira, ekosistema osoa honda-tzen da.

e Panda hartza. Panda hartza desagertzeko zorian dago, eta ingurumenaren kontserbaziorako ikur bihurtu da.

w Antartika, kontinente izoztua. Berotze globalaren ondorioz Antartika estaltzen duen izotza urtuko balitz, urak itsasoaren maila igotzea eragingo luke.

Gizakiaren ingurumena haren bizitzari eragiten dion guztia da. Gizakiak aldaketak eragiten di-tu bere ingurumenean; esate baterako, kutsa-dura, berotze globala, deforestazioa eta biodi-bertsitatea gal tzea.

1. Zer elementuk osatzen dute izurde baten ingurumena?

2. Zer arazo nagusik eragiten diote ingurumenari? Zer ondorio ditu arazo horietako bakoitzak?

3. Aipatu mehatxaturik dauden hiru izaki bizidun.

Galderak

132815 _ 0032-0045.indd 39 21/5/09 11:03:59

Ideas TICAntivirus para dispositivos móvileshttp://www.mxone.net/index.php

Aplicación gratuita, diseña-da para ser instalada en dispositivos externos como memorias USB, tarjetas de memoria de cámaras foto-gráficas o reproductores de mp3 y mp4. Evita que estos dispositivos se infecten con virus, facilitando su uso en cualquier ordenador.

R09

R11

R10

Más información en la redRed de Parques Nacionales de España

http://reddeparquesnacionales.mma.es/parques/index.htm

Página oficial de la red de parques nacionales, del Mi-nisterio de Medio Ambien-te y Medio Rural y Marino, que permite realizar visitas virtuales a cada Parque Na-cional.


animación

R12

Una compra responsable

Este recurso presenta un tema relacionado con la conservación del medio ambiente: los hábitos de consumo. En la diapositiva 1 haga click sobre los botones re-dondos para ampliar la informa-ción. Lea esta información con sus alumnos y compruebe que la han entendido correctamente antes de realizar la actividad de la diapositiva siguiente.

Para explicar

Amplíe el epígrafe 1. Haga que un alumno lo lea en voz alta y pida a otro alumno que ponga un ejemplo más de cada acción favorable a la conservación del medio ambiente.

40


presentación

R13

Parques Nacionales de España

Esta presentación busca concien-ciar a los alumnos para que conoz-can y valoren el patrimonio natural. Puede pedirles que tomen notas durante la presentación, para que elaboren una tabla sobre los Par-ques Nacionales con las siguientes columnas: nombre del parque, loca-lización, vegetación y fauna carac - terísticas. Otra actividad que pue-de proponer, si le parece conve-niente, es que cada alumno elija un Parque y prepare un mural con información y fotografías.

UNIDAD 3

41

40

w Torre Cerredo mendia, Europako Mendiak Parke Nazionalean. Covadongako Mendia Parke Nazionala izan zen Espainiako lehen ingurune babestua. Haren zabalpena da Europako mendietakoa.

q Gure eguneroko bizimoduan hainbat modutan lagun dezakegu ingurumena babesten. Azaldu zer gertatzen den marrazki bakoitzean eta nola laguntzen den ingurumena babesten.

Ingurumena babestea

Ingurumena babestu egin behar dugu; izan ere, horrela natura babesten dugu, eta bide batez, geure burua ari gara babesten. Horretarako, ordea, gizon-emakume bakoi tzak ingurumenaren aldeko jarrerak hartu behar ditu, eta agintariek, berriz, neurri egokiak.

1. Herritarron erantzukizunakHerritar bakoitzak hainbat eta hainbat ekintza egin ditzakegu, ingurumena babestearen alde. Hauek, adibidez: q

Ura aurreztu. ● Esate baterako, kanilak ondo- ondo itxi ditzakegu, erabili ondoren; eta baina-tu ordez, dutxa hartu.

Elektrizitatea aurreztu. ● Adibidez, argiak eta etxe-tresna elektrikoak itzal ditzakegu, inor haiek erabiltzen ari ez denean; eta aire girotua neurriz erabil dezakegu.

Erregaia aurreztu. ● Adibidez, garraiobide kolekti-boak erabil ditzakegu, eta berogailua neurriz gain ez piztu.

Zaborrak eta hondakinak bere lekuan utzi. ●

Substantzia kutsagarriak ez genituzke hustubi-deetatik eta komunetik behera bota behar.

Fauna eta flora errespetatu. ● Kontu handia izan behar da ingurune babestuetan, batez ere.

2. Agintarien erantzukizunakAgintariek ingurumena babestuko duten legeak erabakitzeko ardura dute. Esate baterako, ehiza eta arrantza arautzeko legeak eta ur-arazketa erregulatzeko legeak.

Bateko eta besteko agintariek, bai Estatukoek bai Autonomia Erkidegoetakoek, ikertu egin behar di-tuzte desagertzeko arriskuan dauden espezieak eta haiek babesteko planak landu behar dituzte, plan horien bidez biodibertsitateari eusteko. Hel- buru hori lortzeko, zaindu egin behar dira espezie horien ekosistemak. Interes handiko ekosistemak dituzten zenbait ingurune babestea da hori egiteko bideetako bat. w

A

B

CD

132815 _ 0032-0045.indd 40 21/5/09 11:04:00

41

3

3. Ingurune babestuakEstatuak, autonomia-erkidegoek eta nazioarteko erakunde batzuek eremu babestu izenda di tza-kete intereseko naturagune batzuk, babesteko, eta horrela, eremu horien balio naturalei euste-ko.

Espainian, bada parke nazionalen sare bat. Sare horrek Espainiako ekosistema gehienak babes-ten ditu. e Horrez gain, badira beste eremu ba-bestu batzuk ere: natura-parkeak, eskualde-par-keak, erreserbak, etab. 1. Ziur aski, bururatuko zitzaizkizun

hainbat aholku, liburukoez gain, ura eta elektrizitatea aurrezteko. Eman baliabide horietako bakoitza aurrezteko beste hiru aholku.

2. Nork izenda dezake ingurune bat eremu babestu?

Galderak

Herritarrek eta agintariek, biek dute erantzuki-zuna ingurumena babesteko eginkizunean. Eremu edo naturagune babestuak izendatzea da, esate baterako, ingurumena babesteko modu bat.

CEUTA

MELILLA

M A R O K O

A L J E R I A

E

I

M

H

Parke nazionalakTeide

Garajonay

Caldera de Taburiente

Timanfaya

ANDALUZIA

ARAGOI

GAZTELA ETA LEON

GAZTELA-MANTXA

GALIZIA

KATALUNIA

EXTREMADURA

VALENTZIA

MURTZIA

ASTURIAS

MADRIL

ERRIOXA

KANTABRIA

NAFARROAKOFORU

ERKIDEGOA

EUSKALAUTONOMIAERKIDEGOA

BALE

AR U

HART

EAK

KANARIAK UHARTEAK

Doñana

Sierra Nevada

Europako mendiak

Cabañeros

Ordesa eta Monte Perdido

Aigüestortes eta San Maurici aintizra

Cabrerako uhartedia

Galiziako Atlantikoko

uharteak

Tablas de Daimiel

F R A N T Z I A

PO

RT

UG

AL

ANDORRA

Monfragüe

O Z E A N O A T L A N T I K O A

O Z E A N OA T L A N T I K O A

Me d i t e r r a n e o i t s a s o a

B i zka iko go l koa

0 80

Kilometroak

Eskala

e Espainiako parke nazionalak.

132815 _ 0032-0045.indd 41 21/5/09 11:04:03

Ideas TICCorregir fotografías digitales con Windows Vista

La Galería fotográfica de Windows incluye herramientas útiles para retocar fotografías. Para utilizar estas herramientas, seleccione una fotografía, haga clic en el botón Corregir de la barra de herramientas y, a continuación, haga clic en una de las siguientes opciones:

• Ajuste automático.

• Ajustar exposición.

• Ajustar color.

• Recortar imagen.

• Corregir ojos rojos.

R12

R13

Más información en la red¿Cuánto sabes sobre los ecosistemas?

http://catedu.es/chuegos/kono/sexto/t1/eco2.swf

Puede pedir a los alumnos que repasen los contenidos de la unidad leyendo esta página. Después puede lle-var a cabo con toda la clase las actividades del apartado ¿Cuánto sabes?

Para evaluar


R14


R17


R15


R16

Ponte a prueba

Utilice estas actividades para lle-var a cabo una evaluación colec-tiva de la unidad.

El recurso 14 plantea preguntas sobre temas de toda la unidad. Puede pedir que las respuestas las elaboren de forma individual o en grupos.

Con el recurso 15 puede aplicar algunos conocimientos relaciona-dos con las relaciones alimenta-rias entre los seres vivos de un ecosistema. Pida a los alumnos que justifiquen cada respuesta, antes de verificar si es la correcta.

El recurso 16 plantea una aplica-ción particular sobre una cadena alimentaria.

El recurso 17 es un crucigrama con conceptos de toda la unidad. Puede pedir que cada palabra la indique un alumno diferente, o puede resolverlo en común.

42

Para explicar

presentación

R18

Identificación de pinos con una clave

Esta presentación le ayudará a ex-plicar de forma gradual los pasos que hay que seguir para llevar a cabo el procedimiento propuesto en la sección Aprende a hacer.

UNIDAD 3

43

42

1. Irakurri ekosistemei buruzko esaldi hauek eta esan zuzenak ala okerrak diren. Azaldu zergatik.

a. Izaki bizidunen multzo bat da ekosistema bat.

b. Existitzen den ekosistemarik handiena biosfera da.

c. Ekosistema bateko izaki bizidun guztiek populazioa osatzen dute.

2. Adierazi ingurune fisikoko zer faktorek duten eragin handiena izaki bizidunengan, bai ingurune lehortarretan bai urtarretan.

3. Definitu hitz hauek:

harrapari – sarraskijale – deskonposatzaile

4. Erreparatu elika-kateari eta erantzun galderei.

a. Zer izaki bizidun dira ekoizleak? Zergatik?

b. Zer izaki bizidun dira lehen mailako kontsumitzaileak? Zergatik?

c. Zer izaki bizidun dira bigarren mailako kontsumitzaileak? Zergatik?

d. Egon al daiteke hirugarren mailako kontsumitzailerik? Zein izan daiteke?

5. Haragijale bat izan al daiteke lehen mailako kontsumitzaile? Eta belarjale bat bigarren mailako kontsumitzaile? Azaldu.

6. Zer da ingurumena? Azaldu zure hitzak erabiliz.

7. Azaldu zer den deforestazioa eta zergatik den arazo larria ingurumenerako.

8. Idatzi paragrafo batean zergatik babestu behar dugun ingurumena.

9. Egin erkidego bakoitzeko parke nazionalen zerrenda.

AriketakUlertu

okil beltza

arkanbelearen larba

haritza

10. Kobazuloen barruan ia ez dago izaki bizidunik. Azaldu zergatik.

11. Desagertzeko arriskuan dauden espezieak ezin dira ehizatu. Nahikoa al da neurri hori, espezie horiek babesteko? Azaldu zergatik?

12. Azaldu ondorengo esaldi hau:

Ura eta energia aurrezteko modu egokia da erosketak neurriz egitea. Esate baterako, arropa edo jostailurik ez erostea, etxean dauzkagunak modan ez daudelako soilik.

Arrazoitu

132815 _ 0032-0045.indd 42 21/5/09 11:04:04

43

3

1. Luzeran, 20 zentimetrotik 30era bitarteko orratzak. Kanariar pinua. Luzeran, 20 zentimetro baino orratz txikiagoak. Jo 2 zenbakira

2. Orratzak hiruko taldeetan. Intsinis pinua. Orratzak biko taldeetan. Jo 3 zenbakira

3. Adaburu trinkoa, eguzkitakoaren formakoa. Pinaziak jan daitezke. Pinazi-pinua. Adaburu irregularra, piramide formakoa. Pinazi txikiak, ezin dira jan. Jo 4 zenbakira

4. Pinaburuak zurtoinaren gainean. Ondo nabarmentzen da zurtoina. Aleppo pinua. Pinaburuak adarrei itsatsita ateratzen dira, bere zurtoin txikian. Jo 5 zenbakira

5. Erretxinarik gabeko ernamuinak; hosto zurrunak, 10 cm-tik gorakoak. Itsas pinua. Ernamuin erretxinadunak eta beste era bateko hostoak. Jo 6 zenbakira

6. Hosto malguak, 8 zentimetrotik 16ra bitartekoak. Larizio pinua. Hosto zurrunak, 2 zentimetrotik 8ra bitartekoak. Jo 7 zenbakira

7. Enborraren goialdea laranja kolorekoa. Pinu gorria. Enborraren goialdea griskara. Mendi-pinua

➟

➟

➟

➟

➟

➟

Izaki bizidunak gako baten bidez identifikatzea

EGITEN IKASI

3

Aplikatu

Gakoek izaki bizidun baten espeziea identifikatzeko balio dute. Adibide gisa, Espainian berez hazten den edozein pinu identifikatzeko balio duen gako bat erakutsiko dizugu. Gako hori erabiltzean, 1 zenbakitik hasi behar duzu beti. Bi aukerak irakurri behar dituzu, eta bat hautatu. Eskuineko aldeak espeziearen izena esango dizu, edo bestela, beste zenbaki batera bidaliko zaitu.

13. Eskuineko eskemek ekosistema bateko hainbat elika-kate azaltzen dituzte. Kate horietan, izaki bizidun baten espeziea adierazten du hizki bakoitzak.

a. Marraztu kate horiek biltzen dituen elikasarea.

b. Adierazi zeintzuk diren ekoizleak.

c. Adierazi zeintzuk diren lehen mailako kontsumitzaileak.

d. Azaldu zer gertatuko litzatekeen C espeziea desagertuko balitz eta A espeziea desagertuko balitz.

C C C

B

A A

D D

E

14. Esan zer pinu mota diren marrazki hauetakoak:

A B

132815 _ 0032-0045.indd 43 21/5/09 11:04:04

Ideas TICEdmodo. Una plataforma educativahttp://www.edmodo.com/ie6.php

Edmodo es una plataforma educativa orientada a comu-nicar a profesores y alumnos similar a Twitter. Los profe-sores pueden crear tantos grupos online como necesi-ten y enviar a sus alumnos notas, tareas, enlaces, aler-tas... Está en inglés y el ser-vicio es gratuito.

R14 R15 R16 R17

R18

Más información en la redCuaderno de campo

http://www.catedu.es/cuaderno_campo

Con la ayuda de esta pági-na puede organizar con sus alumnos la redacción de un cuaderno de campo, en el que describan las caracte-rísticas principales de un pe - queño eco sistema próximo a su colegio.

Para evaluar


R19

Resumen de la unidad

Este recurso presenta el resumen de la actividad 1 del libro del alum-no, con algunas palabras para completar. Puede solicitar a los alumnos que elijan entre las pa-labras disponibles en el recuadro, o que digan la palabra correcta, sin ver las opciones. Si lo desea, puede pedirles que aprendan de memoria este resumen.

Después de que los alumnos ha-yan completado el esquema de la actividad 2 de forma individual en sus cuadernos, amplíelo y realíce-lo con la participación de toda la clase. A continuación, puede com-pletar el esquema, como se pro-pone en la actividad 3 del libro.

44

Para explicar

Amplíe el texto de esta página y pida a un alumno que lo lea en voz alta. Luego, realice las activida des con toda la clase, de manera que al final se pueda ela-borar una lista común de conse-cuencias negativas y positivas de la recuperación de la laguna. Por último, pregunte a los alumnos si conocen otros hechos en los que se planteen conflictos entre la conservación del medio ambiente y el progreso económico.

UNIDAD 3

45

44

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.

3. IKASTEN IKASTEKO. Osatu eskema eta gehitu, ingurune bakoitzaren azpian, ingurune horri eragiten dioten faktore garrantzitsuenen zerrenda.

1. Irakurri laburpena.

EkosistemakIngurune fisiko batek eta izaki bizidunen komunitate batek osa tzen dituzte ekosistemak. Ingurune fisikoa lehortarra edo urtarra izan daiteke, eta izaki bizidunen gain eragiten duten hainbat faktorek osatzen dute. Aldi berean, izaki bizidunek al-datu egiten dute ingurune fisikoa.

Elikadura-funtzioa egiteko moduaren arabera, izaki bizidunak hone-la sailkatzen dira: ekoizleak, kontsumitzaileak eta deskonposatzai-leak. Haien arteko harremanak elika-kateen bidez adierazten dira.

IngurumenaGizakiaren ingurumenean, gure bizitzan eragina duen oro biltzen da, bai ingurune fisikoa bai izaki bizidunak.

Ingurumenak hainbat arazo ditu; adibidez, kutsadura, berotze globala, defo res-tazioa eta biodibertsitatea galtzea. Ingurumena babestea guztion zeregina da, bai herritarrena bai agintariena.

Berrikusi

EKOSISTEMA

.........

barne hartzen ditu hainbat... izan daitezke:

osagai hauek ditu:

......... urtarra

.........izaki bizidunen komunitatea

132815 _ 0032-0045.indd 44 21/5/09 11:04:05

45

3

Gaztela eta Leóngo Autonomia Erkidegoan, Palentziako probintzian, bazen aintzira handi bat: Gaztelako Itsasoa. Udazkenean eta neguan, urez betetzen zen aintzira, eta udaberriaren amaiera aldean eta udan, lehortu egiten zen. Aintzira horretan, milaka ur-hegaztik igarotzen zuen negua, batez ere antzara- eta ahate-espezie askok.

1960ko hamarkadan, aintzira hori lehortu egin zuten hango lurrak nekazaritzarako erabiltzeko eta aintziran hazten ziren eltxo ugariak akabatzeko; izan ere, eltxo horiek gaixotasunak zabal zitzaketen. Baina aintzira lehortzean, hegaztiak desagertu egin ziren.

1990 inguruan, pertsona talde batek Gaztelako Itsasoa izandakoaren zati txiki bat urez betetzea lortu zuen, garai bateko aintziraren zati bat berreskuratu nahian. Berehala itzuli ziren hegaztiak eremu horretara. Arrakasta horren ondoren, zabaldu egin zuten urpetutako eremua. Horrela sortu zen Navako egungo aintzira. Milaka hegaztik bisitatzen dute, harrezkero.

Navako aintzira eremu babestua da. Milaka pertsona joaten da hara hegaztiak behatzera. Hurbileko Fuentes de Nava herrian, bisitarien zentro moderno bat dago, interesa dutenei informazioa emateko. Ostatuak eta jatetxeak ere badaude, bisitari ugariei harrera egiteko.

GAI NAIZ…

Ingurumena zaintzeari buruz eztabaidatzeko

1. Zure ustez, zer ondorio kaltegarri izan du Navako aintzira berreskuratu izanak?

2. Zure ustez, Navako aintzira berreskuratzea mesedegarria izan al da inguruko herrientzat? Zer dela eta?

3. Batzuetan ematen du ingurumena babestea eta aurrerapena ezin direla uztartu. Zure ustez, horrela al da? Azaldu zure iritzia.

124323U3p45

132815 _ 0032-0045.indd 45 21/5/09 11:04:05

Ideas TICToonDoo: The Cartoon Strip Creatorhttp://www.toondoo.com

Toondoo es una herramien-ta creativa, con la que se pueden concebir historie-tas con contenido educati-vo. El resultado final puede ser una tira cómica o un libro completo. Se elabo-ran online y se pueden publicar en esta página o en una web personal.

R19

Documents

U03 ekosistemak