เอกสารประกอบการเรยน วชานาฏศลป รปแบบการแสดง

เรอง

รปแบบการแสดง นาฏศลปไทย นาฏศลปพนบาน นาฏศลปนานาชาต

โดย

นางสาวพนมพร ชนชนะ

ครชำนาญการพเศษ

โรงเรยนจนทรเบกษาอนสรณ

สำรกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 27

ค าน า

เอกสารประกอบการเรยน เรอง รปแบบการแสดง ระดบชนมธยมศกษาตอนตน ซง

ประกอบดวยเรอง นาฏศลปไทย ละครไทย ระบ าเบดเตลด นาฏศลปพนเมอง นาฏศลป

นานาชาต ไดจดท าขนเพอแกไขปญหาเกยวกบการเรยนการสอนวชา นาฏศลป และ

สามารถใชควบคประกอบกจกรรมการเรยนการสอนไดในขณะเวลาเดยวกน ชวยใหนกเรยนม

ความรความเขาใจไดอยางรวดเรว โดยไดรวบรวมและสรปเนอหาสาระจากหนงสอและ

แหลงขอมลตางๆพรอมรปภาพมาจดท าเปนรปเลมทสมบรณ ซงนกเรยนสามารถน าไปศกษา

เพมเตมทงในหองเรยนและนอกหองเรยนไดในโอกาสตอไป

พนมพร ชนชนะ

นาฏศลปไทย

นาฏศลปไทยเปนศลปะการแสดงทสรางความเพลดเพลน สนกสนาน เกดขนจากการ

เลยนแบบกรยาทาทางของคนและสตว มจดมงหมายคลายกบอารยธรรมของอนเดย คอ เปนการละเลนเพอ

ความผอนคลายและการบชาสงศกดสทธ การแสดงนาฏศลปจะตองประกอบดวย การฟอนร า ดนตร และ

การขบรอง น ามาผสมผสานจนเกดเปนการแสดงนาฏศลปทสวยงาม การแสดงนาฏศลปไทยแบงออกเปน

โขน ละคร ร าและระบ า ซงมรปแบบการแสดงทแตกตางกนออกไป ดงน

1.1(โขน) โขน เปนการแสดงนาฏศลปชนสง ทผเลนจะตองสวมศรษะโขน ซงเปนเอกลกษณของ

การแสดงโขน มลลา ทาร า ทาเตน ประกอบบทพากย เจรจา และขบรอง การแตงกายมความ

สวยงามเปนการแสดงทมแบบแผน เรองทนยมแสดงคอเรอง รามเกยรต โขน เปนนาฏศลปทประกอบไป

ดวยศลปะอนประณต และงดงามมเอกลกษณเฉพาะตวทมปรากฏแสดงในงานส าคญๆของบานเมอง ผแสดง

ตองมทกษะในการใชเทาเตนออกทาทางประกอบเพลงรอง บทพากย บทเจรจา ตลอดจนเพลงหนาพาทยท

ใชประกอบการแสดง ตวแสดงในเรองม พระ นาง ยกษ ลง มการสวมหวปดหนาทเรยกวา หวโขน

เรองทแสดงคอ เรองรามเกยรต ซงเนอเรองสวนใหญเปนการท าสงเคราะหระหวางพระราม กษตรยแหง

นคร อโยธยา กบทศกณฑ พญายกษ แหงกรงลงกา และเนองจากเนอ

เรองของรามเกยรตยาวมาก จงไดมการแบงเรองราวออกเปนตอนๆ

เพอสะดวกในการน ามาแสดง

กำเนดโขน

1.โขนมาจากการแสดง “หนงใหญ” ทเปน โขน รามเกยรต

มหรสพของไทยโบราณ มลกษณะการแสดงประกอบไปดวย

การเชดตวหนงทท ามาจากหนงววแกะสลก เปนภาพในเรอง

รามเกยรต ผแสดงจะตองแสดงลลาการเชดตวหนงไปพรอม

กบการเตนตามจงหวะของวงปพาทยทหนาจอโดยใชแสงไฟ

จากดานหลงจอ ท าใหภาพเงาตวหนงไปปรากฏบนหนาจอหนง หนงใหญ

และยงตองมคนพากยเจรจาดวย ซงการแสดงโขนนนมทง การพากย เจรจา การขบรอง การเตนและร า

ท าทาตามบทพากยและตามเพลงหนาพาทย จงเหนไดวา การแสดงโขนไดรบอทธพลดานศลปะการแสดง

จากการแสดงหนงใหญ

2.โขนมาจากการเลน “กระบกระบอง” ซงเปนศลปะการตอสของคนไทยโบราณทจะตอง

ฝกหดใหมความเชยวชาญกบการใชอาวธของไทยหลายชนดในกระบวนทาตางๆไวส าหรบปองกนตนเองและ

เทศชาต อกทงเปนการประชนกนในเชงฝมอไหวพรบในการตอสการหลอกลอหลบหลก ยวยตตอส จาก

ลลาทาทางเหลาน กรแสดงโขนในสมยโบราณนา

จะรบเอาแบบอบางทใชในศลปะการตอส

มาปรบปรงประดษฐเปนทาทางการเตน

การเยองกรายและเปนทาทางรายร า

ของการตอสในการแสดงโขน กระบกระบอง

3.โขนมาจากการเลน “ชกนาคดกด าบรรพ” อนเปนการท าพธกรรมในต านานเรอง

นารายณตอนกวนน าอมฤต ทประกอบไปดวยฝายอสร และฝายเทวดา วานร มการแตงกายเปนพวกอสร

เทวดา วานร เขาขบวนแห พรอมดวยเครองพธตางๆดวยเหตนโขนจงไดน าเอาศลปะการแสดงจากแบงฝาย

การเลนและศลปะการแตงกายมาจากการเลนชกนาคดกด าบรรพ

ลกษณะการแตงกายในการแสดงโขนนน ตวละครแบงออกเปน 3 ฝาย คอ ฝายยกษ

ฝายลง ฝายมนษยและเทวดา ซงแตละฝายจะแตงกายตามแบบทเรยกวา “ยนเครอง” ทกตวแตจะ

ลดหลนความงดงามไปตามฐานะของตวละครในเรอง ตวส าคญแตงกายคลายคลงกน จะตางกนทสของเครอง

แตงกาย และลกษณะของหวโขน เครองแตงกายฝานมนษยและเทวดา จะเปนการแตงกายแบบยนเครอง

ตวละครทส าคญมากจะระบสเสออยางชดเจน

ชกนาคดกด าบรรพ

ววฒนาการของการแสดงโขน

โขนไดววฒนาการดดแปลง โดยการน าเอาศลปะของการละเลนหลายอยางมาผสมกน

ดวยวธตางๆท าใหการแสดงโขนมลกษณะลลาการแสดงทแตกตางกนออกไป แบงไดเปน 5 ประเภท คอ

1.)โขนกลางแปลง 2.) โขนนงราว 3.)โขนหนาจอ 4.)โขนโรงใน 5.)โขนฉาก

1.1โขนกลางแปลง คอ การแสดงโขนบนพนดนกลางสนามกวางๆ ไมมเวท ใชธรรมชาตเปนฉาก

ประกอบการแสดง นยมแสดงการยกทพและการรบกนเปนสวนใหญ จงใชผแสดงจ านวนมาก ไมมการขบ

รอง มแตดนตรบรรเลงหนาพาทยประกอบการยกทพ ด าเนนเรองดวยค าพากยและเจรจา

1.2โขนโรงนอกหรอโขนนงราว คอ การแสดงโขนทจดแสดงบนโรงมหลงคาตรงหนาฉากชอง

ส าหรบใหตวแสดงออก ไมมเตยงส าหรบผแสดงนง แตราวพาดไวตามสวนยาวของโรง ผแสดงเดนไดรอบราว

เมอตวโขนแสดงบทของตวเสรจกจะกลบมานงอยบนราวดามเดม โขนชนดนมแตดนตร การพากย และ

เจรจา ไมมการขบรองเชนเดยวกบโขนกลางแปลง

1.3โขนหนาจอ คอ การแสดงโขนบทเวทกลางแจงหนาจอหนงใหญ ซงฉากดานหลงปรบปรง

มาจากจอหนงจะเขยนเปนรปปราสาทราชวงสมมตวาเปนกรงลงกา อกขางหนงเขยนรปพลบพลาทประทบ

ของพระรามพร

1.4โขนโรงใน คอ การแสดงโขนทปรบปรงผสมผสาน โดยน าเอาการแสดงโขนและละครในมา

ผสมกน การแสดงจงมทงการออกทาร าและทาเตน มการพากยเจรจาตามแบบโขนรวมทงมเพลงรองและ

ประกอบกรยาตางๆ แบบละครในและมระบ า ร า ฟอน ผสมเขาดวยกน

1.5โขนฉาก คอ การแสดงโขนทมการสรางฉากประกอบ เกดในสมยรชกาลท 5 วธการแสดง

ผสมผสานระหวางโขนโรงในและละครใน มบทพากยเจรจาขบรองประกอบการเตนและรายร าโดยใชเพลง

หนาพาทยแบบละครในและโขนโรงใน ฉากจะเปลยนไปตามทองเรองโขนฉากนเปนโขนทนยมแสดงใน

ปจจบน

โขนกลางแปลง โขนโรงใน

โขนโรงนอก(โขนนงราว)

โขนหนาจอ

โขนฉาก

ประเภทของละครไทย

ละครรำ

1. ละครร าแบบดงเดม คอ ละครทใชศลปะการรายร าในการด าเนนเรองไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน

2.ละครร าทปรบปรงขนใหม คอ ละครทใชศลปะการรายร าในการด าเนนเรองโดยมการปรบปรงวธการแสดง

ขนใหม ไดแก ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ ละครเสภา

ละครทไมใชละครรำ

1.ละครรอง คอ ละครทใชศลปะการรองด าเนนเรองเปนละครแบบใหมทไดรบอทธพลจากตะวนตก

2.ละครพด คอ ละครทใชศลปะการพดด าเนนเรองเปนละครแบบใหมทไดรบอทธพลจากตะวนตก

3.ละครสงคต เปนละครทใชศลปะการพดและการรองด าเนนเรองเทาๆกน จะตดสวนใดออกเสยมได เพราะ

มถอยค าทเปนเนอเรองบรรจอย

ละครรำแบบดงเดม

ละครชาตร เปนละครทมอายเกาแก เปนตนแบบของละครชนดตางๆ มลกษณะเปนละคร

เรมกนยมแสดงเรองพระสธน-มโนหรา ละครชนดนเปนทนยมของคนภาคใตเรยกวา “โนรา” สวนความ

นยมทางภาคกลางเรยกวา “ชาตร” ทหาดไดในงานแกบน ในบางครงอาจเรยกรวมกนวา “โนราหชาตร”

ละครชนดนไดแพรหลายเขามายงกรงรตนโกสนทร ในสมยรชกาลท 3

ละครนอก มมาตงแตสมยกรงศรอยธยา แตเดมคงมาจากการละเลนละครพนเมองและรองแก

กน แลวตอมาภายหลงจบเปนเรองเปนตอนขน เปนละครทดดแปลงววฒนาการมาจากละครในราหหรอ

ชาตร โดยปรบปรงวธแสดงตางๆตลอดจนเพลงรองและดนตรประกอบใหแปลกออกไป

ละครใน มหลายชอ เชนละครใน ละครขางใน ละครนางใน และละครในพระราชฐาน

สนนษฐานวามมาตงแตสมยกรงศรอยธยา แสดงมาจนถงสมยธนบรและรตนโกสนทรเปนละครทไดรบอทธพล

รปแบบวธการแสดงจากการแสดงละครนอก บรรดานางร าในเขตพระราชฐานไดรบการฝกหดถายทอดจากคร

ทแสดงละครนอกเขตพระราชฐาน แลวน าไปแสดงถวายหนาพระทนง

ละครชาตร (รถเสน)

ละครนอก (สงขทอง)

ละครใน(อเหนา)

ละครทปรบปรงขนใหม

ละครพนทาง เปนละครแบบผสมผสานทเกดจากแนวคดของเจาพระยามหนทรศกดธ ารงท

น าพงศาวดารมาแสดงละคร โดยใชทาร าทดดแปลงมาจากชาตอนๆ มาผสมกบทาร าไทยและทาทเปน

ธรรมชาตของสามญชนเขามาผสมดวย ใหมแนวแปลกออกไป

ละครดกด าบรรพ เปนละครทเกดในสมยรชกาลท 5 เกดจากการทเจาพระยาเทเวศรวงศ

ววฒนเดนทางไปยโรปและไดมโอกาสชมละครโอเปรา เมอกลบมาทานจงคดท าละครโอเปราแบบไทยออก

แสดง ณ โรงละครของทานชอวา “โรงละครดกด าบรรพ” จงเรยกชอละครรปแบบใหมนตามชอโรงละคร

ละครเสภา มลกษณะของการแสดงคลายละครนอก แตตองมขบเสภาแทรกอยดวยจงจะเปน

ละครเสภา กอนทจะเกดมละครเสภาขน เขาใจวามการขบเสภาเปนเรองเปนราวมากอน เรองทน ามาขบ

เสภาและนยมกนอยางแพรหลายคอเรอง ขนชางขนแผน การขบเสภาตงแตสมยโบราณนนไมมเครองดนตร

ชนดใดประกอบนอกจากกรบ ครนตอมาจดวงปพาทยเขาเปนอปกรณการขบเสภาโดยใหแทรกเพลงรองสง

ใหปพาทยรบและบรรเลงเพลงหนาพาทยเหมอนอยางการแสดงละครนอก ตอนใดด าเนนเรองกขบเสภา

ตอนใดเปนถอยค าร าพนหรอขอความอนทควรแกการรองสงกรอง ตอนใดเปนบทไปมาหรอรบกน ปพาทยก

บรรเลงเพลงเชดประกอบ ตอมาววฒนาการใหมผแสดงออกมาแสดงตามบทเสภาและบทรอง

ละครดกด าบรรพ (สงขทอง) ละครพนทาง (ราชาธราช)

ละครเสภา (ขนชางขนแผน)

ละครทไมใชละครร า

ละครรอง เปนละครทใชการรองเปนหลกในการด าเนนเรอง ทงบอกกรยาอาการบทค านงท

ใชลกครองอยในโรง และบทค าพดทตวละครจะตองรองเอง ไมมการร า แตใชทาทางหรอกรยาอาการอยาง

สามญชนทวไป เดมทใชผหญงแสดงลวน ตอมาใชผแสดงทงหญงและชาย มการเปลยนฉากไปตามทองเรอง

และนยมน า นวนยายเรองตางๆมาประพนธเปนบทละครใชเปนการแสดงละครในประเภทน

ละครพด เปนละครสมยใหมทไดรปแบบมาจากการแสดงละครตะวนตก ใชการพดด าเนน

เรอง แสดงทาทางประกอบค าพดอยางสามญชน เดมทใชผหญงแสดงลวน ตอมาใชผแสดงทงหญงและชาย

มการเปลยนฉากไปตามทองเรอง บทละครพดพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธ

บทละครไวหลายลกษณะไดแก ละครพดปลกใจ ละครพดชวนหว ละครพดกนใจ

ละครสงคต เปนละครทด าเนนเรองดวยบทพดและบทรองถาตดสวนใดสวนหนงออกกจะท า

ใหไมสามารถด าเนนเรองได เพลงไพเราะ เดมทใชผชายแสดงลวน ตอมาใชผแสดงทงชายและหญงมการ

เปลยนฉากไปตามทองเรอง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธบทละครสงคตไว

หลายเรองดวยกน ไดแก เรองววาหพระสมทร วงต เปนตน

ละครรอง (สาวเครอฟา) ละครพด ( มทนะพาธา )

ละครสงคต( หงสทอง )

การแสดง ระบ า ร า ฟอน

ระบ า หมายถงศลปะการรายร าทแสดงพรอมกนเปนหมเปนชด ไมมการด าเนนเรองราว ทา

ร าอาจมความหมายเขากบเนอเรอง หรอไมมความหมาย เปนศลปะทมงถงความพรอมเพรยง ความ

สวยงามในการใชลลาทาร า ความสวยงามของการแตงกาย และการรนเรงบนเทงใจ

ระบ ามาตรฐาน คอระดบทปรมาจารยทางนาฏศลปไดคดประดษฐทาร าขนไวอยางสวยงาม

สอดคลองกบบทรองและการบรรเลงเหมาะสมเปนแบบฉบบ เมอน าไปแสดงจะตองรกษาไวซงทาร าทไดศกษา

เลาเรยนมา ไมควรน าไปเปลยนแปลงแกไขหรอเพมเตมการแตงกาย นยมแตงแบบ “ยนเครอง” พระนาง

การแสดงระบ ามาตรฐานมดวยกนหลายชด เชน ระบ าสบท ระบ ากฤษดาภนหาร ระบ าดาวดงส ระบ า

เทพบนเทง ระบ ายองหงด เปนตน

ระบ าเบดเตลด คอ ระดบทปรบปรงขนใหมตามประสงค ทมลกษณะทาร าไมตายตว

เปลยนแปลงทาร าไดขนอยกบความสามารถของผร าและค านงถงการน าไปใช

ระบำเบดเตลด

ระบำ คอ การแสดงทใชคนจ านวนมาก ตงแต 2 คนขนไป การแสดงระบ าจะมเนอรอง

ประกอบการแสดงหรอไมมเนอรองประกอบกได การแสดงระบ ามงทความงดงามของการแตงกาย ความ

พรอมเพรยงและการปรบขบวนหรอแปรแถวเปนหลก เพอใหผชมเกดความเพลดเพลน ถาตองการใหระบ า

ชดนนดงดดใจผชม ควรน าเสนอภายในเวลาไมเกน 15 นาท มฉะนนจะยาวเกนไป ถามผแสดงนอยเวลาท

แสดงควรสนลง สงทควรค านงถงในการจดระบ า มดงน

1. ลลาทาทาง ควรใหเหมาะสมกบเนอรองทประกอบเพลง (น าการรบทมาใช) และท านองเพลง

ดงนนควรศกษาหรอท าความเขาใจกบเพลงทน ามาประกอบกบระบ าชดนนวามทวงท านองไปใน

แนวใด เชน ออนหวาน รนเรง ปลกใจ เพอแสดงทาทางประกอบบทเพลงนนใหเหมาะสม

2. เครองแตงกาย มสวนส าคญทจะชวยใหระบ าชดนน เปนทดงดดสายตาผชมในแงมมตางๆ

ตามแตจดมงหมายของผจดระบ าตองการและบอกถงชนดของระบ าชดนนๆดวย

3. ความพรอมเพรยงกน เนองจากใชผแสดงมากกวา 2 คน ผแสดงจงตองมระเบยบในการแสดง

เปนการเนนใหเหนถงความสามคคของผแสดงและความสามารถในกากรก ากบการแสดง

4. การแปรแถวและการวางระยะ เรองนเปนความสามารถของผสอนทจะบอกผแสดงใหแนนอนวา

ตองการรปแบบใด แกไขในการฝกซอมใหชดเจน นอกจากนยงเนนไหวพรบของผแสดง และ

เปนการแสดงใหเหนถงความสามารถและระยะเวลาการฝกซอมของผแสดงระบ าชดนน

5. ไหวพรบของผแสดง มสวนทจะชวยใหระบ าชดนนๆ มความผดพลาดนอยทสด

ระบำเบดเตลด คอ ระบ าทมการประดษฐคดคนขนใหม เพอใหทนสมยตอเหตการณ และเนอเรองระบ า

เบดเตลดแบงออกเปน ดงน

1. ระบ าเบดเตลดทปรบปรงจากมาตรฐาน คอ ระบ าทประดษฐขนโดยยดทาทาง ลลาตามเดมไว

แตอาจเปลยนแปลงในเรองของการแปรแถวและบทเพลงทน ามาใชสอดแทรก เพอใหเหมาะสม

กบงานและสถานท

2. ระบ าเบดเตลดทปรบปรงจากพนบาน คอระบ าทคดประดษฐขนจากการด ารงชวตของคนใน

ทองถน ประเพณ วฒนธรรมทมรปแบบเปนระบ า และเปนเอกลกษณการแสดงประจ าทองถน

เชน เตนก าร าเคยว ระบ าชาวนา ระบ ากะลา ระบ าตารกปส เปนตน

3. ระบ าเบดเตลดทปรบปรงจากลกษณะทาทางของสตว คอ ระบ าทประดษฐขนมาเพอเลยนแบบ

ลกษณะทาทางของสตว มลลาทาร าเหมอนสตว เชน ระบ ามา ระบ านกเขา ระบ าบนเทง

กาสร(ระบ าควาย) ระบ ามฤคระเรง เปนตน

ระบ าเบดเตลดทปรบปรงตามเหตการณตางๆ คอ ระบ าทประดษฐขนเพอใชในงานหรอโอกาสตางๆ เชน ระบ าโคมแสดงในวนลอยกระทง ระบ านางสงกรานตแสดงในวนสงกรานต เปนตน ระบ าเบดเตลด หมายถง การแสดงทแตงกายตามรปแบบลกษณะการแสดง

นนๆ หรอการแสดงทเปนศลปะเฉพาะทองถน ตอมามผคดแตงเพลงและประดษฐทาร า และระบ ามากขน โดยน ามาประกอบการแสดงโขนหรอละครบาง ประดษฐทาร าเปนชดเบดเตลดตาง ๆ บาง เชน ระบ าชดโบราณคด ระบ าเรงอรณ ระบ าดอกบว ระบ านพรตน ระบ าสภาค ระบ าชมนมเผาไทย ระบ าไตรภาค ระบ าตรลลา ระบ าไกรลาศส าเรง ฯลฯ

ระบ าสภาค

ทมาของภาพ ichat.in.th นอกจากนยงมระบ าทคดประดษฐโดยเลยนอรยาบถของสตวตาง ๆ ในทวงทานาฏศลป เชน ระบ ามยราภรมย ระบ ากญชรเกษม ระบ ามฤคระเรง ระบ าบนเทงกาสร ระบ าไก ระบ านกสามหม ระบ าเงอก ระบ ามา ระบ ากนรรอน เปนตน

ระบ ากนรรอน

ทมาของภาพ http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=abird&month=31-05-2010&group=35&gblog=30

ครนตอมาเรมตงแตป พ.ศ.2498 ไดมการจดการแสดงนาฏศลปไทยไปเผยแพรในฐานะทตวฒนธรรมเพอเจรญสมพนธไมตรอนดงามกบตางประเทศ ตลอดจนแลกเปลยนศลปวฒนธรรม จงมระบ ามตรสมพนธ

ตางประเทศเกดขนอก ไดแก ระบ าจน - ไทยไมตร ระบ าพมา - ไทยอธษฐาน ระบ าลาว - ไทยปณธาน ระบ ามตรไมตรญปน - ไทย

ระบ าจน ไทยไมตร

ทมาของภาพ http://www.korattheatre.go.th นอกจากนยงไดมการประดษฐชดวระชยและกราวตาง ๆ เชน ระบ าวระชยลง (สบแปดมงกฎ) ระบ าวระชยยกษ (เสนายกษ) ระบ าครฑ ระบ ากราววรสตร ระบ ากราวชย เปนตน

ระบ าวระชยยกษ

ทมาของภาพ http://www.korattheatre.go.th

ระบ าอศวลลา ระบ าอศวลลาหรอระบ ามา จดเปนระบ าในนาฏศลปไทยทเรยกวา ระบ าเบดเตลด กรมศลปากรไดสรางสรรคขนและใชแสดงเปนระบ าแทรกอยในละครเรอง รถเสน ตอนพระรถเสนจบมา ระบ าชดนผออกแบบทาเตน คอ หมอมแผว สนทวงศเสนย ผประพนธเพลงประกอบ คอ อาจารยมนตร ตราโมท ระบ าอศวลลา เปนการแสดงทถายทอดใหเหนถงความสงา สวยงาม ความแขงแรง ปราดเปรยวของมา ซงเปนสตวเลยงของมนษยทใชเปนพาหนะ และในละครของไทย มาจะเปนสตวทมบทบาทส าคญตวหนงในหลายเรอง เชน รถเสน ขนชางขนแผน รามเกยรต เปนตน ดงนน ลลาทาทางการเตน

ของระบ าชดนจงเลยนแบบกรยาอาการของมา ทงทาเดนยอง ยางเทา กระทบเทา โขยกเทา และกระโดดดดเทา มการใชนาฏยศพท เชน ลกคอ วงเหยาะ เปนตน สามารถแสดงไดทงชายและหญง วงดนตรทใชประกอบการบรรเลง คอ วงปพาทย ไมมบทขบรอง ลกษณะการแตงกายของระบ าชดนจะตดเยบเปนรปชดเสอและกางเกงตดกน สวมศรษะเปนรปมา สวมกระพรวนมา บางครงใสรองเทาหมสนเตยๆเพอใหเสยงดงเหมอนเกอกมา ระบ าอศวลลา (ระบ ามา)

1.2(ละคร) ละครเปนศลปะการแสดงทถายทอดออกเปนเรองราว มลลาทาร าเขากบเนอรอง บท

รอง

ท านองเพลง โดยจะใชวงปพาทยในการบรรเลง มทงละครชาวบานและละครหลวง เรองทน ามาแสดงเชน

สงขทอง อณรท เปนตน แสดงในงานพธส าคญและงานรนเรงตางๆ

การแสดงละครเรอง สงขทอง การแสดงละครเรอง อณรท

1.3(รำและระบำ) ร าและระบ า เปนการแสดงประกอบดนตรและบทขบรอง ไมเลนเปนเรองราว

เนนทาร าทสวยงามและพรอมเพรยง

ร า เปนการแสดงทมผแสดง 1-2 คน แบงเปน ร าเดยวและร าค

*ร าเดยว เชน ร าฉยฉาย ร ามโนราหบชายญ เปนตน

*ร าค เชน หนมานจบนางเบญกาย ร าอวยพร ร าเมขลารามสร เปนตน

ระบ า เปนการแสดงทมผแสดงตงแต 2 คนขนไป เชน ระบ ามฤคระเรง ระบ าดาวดงส ระบ า

กฤดาภนหาร ระบ าเทพบนเทง เปนตน

ร า หมายถง การแสดงทมงความงามของการรายร า จะมบทรองหรอไมมกไดจดมงหมาย

เปนการแสดงความสามารถในการรายร า จ าแนกออกได 2 ประเภท

ร าเดยว ใชผแสดงเพยงคนเดยว แสดงถงความสามารถของผร าศลปะและลลาของการรายร า

ตามแบบนาฏศลปไทย เครองแตงกาย ทงดงามโดดเดน การร าเดยวมกนยมใชเปนชดเบกโรง ใชแสดง

สลบฉาก หรอใชแสดงในโอกาสตางๆ เชน ร าฉยฉายพราหมณ ร าฉยฉายทศกณฑลงสวน ร าฉยฉายวน

ทอง ร าพลายชมพล ร ากรชสหรานากง ร ามโนหราบชายญ

ร าค การร าทใชผแสดง 2 คน ลกษณะการร าคม 2 ประเภท คอ การร าคเชงศลปะการ

ตอส และการร าคชดสวยงาม

ร าเดยว ฉยฉายพราหมณ ร าค หยาหรนตามนกยง

1.4(การแสดงพนเมอง) การแสดงพนเมองเปนการแสดงทเปนเอกลกษณของทองถน เกดจากภม

ปญญาของคนในทองถนมทงร าและระบ า มขนเพอจดประสงคทแตกตางกนไป เชน มการแสดงขนเพอบชา

สงศกดสทธ เพอความสนกสนานเพอผอนคลายความเหนดเหนอย เปนตน

การแสดงพนเมอง แบงออกเปน 4 ภมภาค ไดแก ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ในแตละภมภาคจะมการแสดงทแตกตางกนออกไปตามวฒนธรรมความ

เปนอยของคนในภมภาคนน

นาฏศลปพนเมอง

ศลปวฒนธรรมการแสดงทหลากหลายเปนเอกลกษณประจ าถน ภาษาทางนาฏศลปเรยกวาการแสดง

พนเมองหรอนาฏศลปพนเมอง เปนการแสดงทสะทอนความเปนเอกลกษณของแตละภมภาคในลกษณะของ

การรอง ร า ท าเพลง และระบ า ร า ฟอน มนกวชาการไดแบงประเภทการแสดงนาฏศลปพนเมองตามการ

ก าเนดพอสรปได

1. นาฏศลปพนเมองทมาจากพธกรรมและความเชอ เชน การร าแมศร การฟอนผปยา เปนตน

2. นาฏศลปพนเมองทมาจากการตอส เชนกระบกระบอง การฟอนดาบ เปนตน

3. นาฏศลปพนเมองทมาจากการเลยนแบบธรรมชาต เชน กงกะหรา เปนตน

4. นาฏศลปพนเมองทมาจากวรรณกรรม เชน การแสดงหมอล า ฟอนมานมงคล ฟอนมโนหรา

เลนน า ฟอนลาวแพน เปนตน

5. นาฏศลปพนเมองทมาจากการแสดงของเผาตางๆ เชน ฟอนภไท ฟอนเงยว กงกะหรา มอง

เซง

6. นาฏศลปพนเมองทมาจากโบราณคด เชน ระบ าสโขทย ระบ าเชยงแสน ระบ าลพบร ระบ า

ทวาราวด ระบ าศรวชย เปนตน

7. นาฏศลปพนเมองทมาจากการประกอบอาชพ เชน ฟอนสาวไหม ระบ ารอนแร ระบ าเกบใบ

ชา เตนก าร าเคยว เซงกระตบ เซงแหยไขมดแดง เปนตน

8. นาฏศลปพนเมองทประดษฐขนตามเหตการณ เชน ฟอนเทยน ร าโคม ฟอนเมอง เปนตน

9. นาฏศลปพนเมองทมาจากประเพณการละเลนทองถน เชน เซงบงไฟ ดงครกดงสาก เปนตน

การแสดงนาฏศลปพนเมอง ตามลกษณะภมประเทศ วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ และ

วถชวตแบงเปน 4 ภมภาคดงน

1. นาฏศลปพนเมองภาคเหนอ จากสภาพแวดลอมและสภาพความเปนอยทเตมไปดวยทงหญา

และภเขานน ท าใหอากาศเยนสบาย ผคนทอาศยอยในภาคเหนอมกรยาทาทางทนมนวลออนหวานจงท าให

ศลปะการแสดงมความนมนวลออนชอยสวยงาม

1.1 การฟอนบายศร เปนนาฏศลปทแสดงใหเหนถงการตอนรบและการรบขวญดวยการ

ฟอนในพธ บายศรสขวญ ซงจะมการท าบายศรทประดบดวยดอกไมและเครองหอมอยางสวยงามมการผก

ดายสายสญจนทขอมอ หลงจากนนกจะท าการเชญขวญและฟอนบายศร โดยทาร าจะเปนทาร าของชาวเหนอ

ตอมากไดววฒนาการดดแปลง โดยมการผสมทาร าของภาคกลางดวย แตยงคงความนมนวลออนชอย การ

แตงกายจะนงผาทมเชงทชายของผานง เสอแขนกระบอกยาวจรดขอมอมผาแพรคาดไขวทเสอยาวจรดเขา

ผมเกลาสงทดดอกไมและอบะ การฟอนบายศรจะใชงานมงคลเทานน

1.2 การฟอนเลบ ผฟอนเลบจะตองสวมเลบยาวทท าขนจากกระดาษวสดอน ยกเวน

นวหวแมมอ การฟอนเลบจะแตกตางกนออกไปตามแตละทองถน เชน การฟอนเลบของเชยงใหม การฟอน

เลบของนาน เปนตน การแตงกายจะนงผามเชงทชายผานง เสอทใสจะมเสอขางในและมเสอนอกแขน

กระบอกยาวทบ ผมเกลาเปนมวยตดตอกไมและหอยอบะ นวมอทกนวจะสวมเลบยาว ยกเวนนวหวแมมอ

มกจะใชแสดงในโอกาสตอนรบแขกตางเมอง หรอในเทศกาลสงกรานต

1.3 ระบ าเกบใบชา เปนชดระบ าทเปนผลงานประดษฐของนกศกษานาฏศลป กรมศลปากร

โดยความควบคมของอาจารยปราณ ส าราญวงษ ลกษณะการแสดงชดระบ าเกบใบชา เปนการน าเสนอ

กรรมวธในการเกบใบชาของชาวเขา ตงแตเรมออกเดนทางไปเกบใบชาในตอนเชา น าใบชาคดเลอกมาตาก

แลวเดนทางกลบในตอนเยน ผประพนธเพลง คอ นายปกรณ รอดชางเผอน ดนตรทใชประกอบการแสดง

ใชดนตรพนเมองภาคเหนอ ไดแก สะลอ ซง ปจม และเครองประกอบจงหวะ

1.4 กลองสะบดชย เปนกลองพนเมองเหนอทมประเพณนยมการสรางกลองประจ าเมอง

เรยกวา “กลองอนเมอง” เพอความเปนสรมงคลแกบานเมอง ตอมานยมสรางไวประจ าวด เรยกวา กลอง

บชากลองสะบดชยคงจะเปนกลองทดดแปลงมาภายหลง เพอใหเคลอนยายไดสะดวกจงมขนาดเลกลง และ

สามารถแบกหามไปในททตองการได การตกลองสะบดชยผเลนตองออกลลาทาทางประกอบดวย จงจะเกด

ความสนกสนานเราใจ ปจจบนนยมใชในงานแหขบวนตางๆ

ฟอนเลบ ระบ าเกบใบชา

2. นาฏศลปพนเมองของภาคกลาง เปนการแสดงนาฏศลปทถายทอดใหเหนถงวฒนธรรมประเพณ

และอปนสยของชาวภาคกลาง ทนยมเลนสนกสนานรนเรงกนเมอเสรจจากการประกอบอาชพในไรนา หรอ

เทศกาลวนส าคญตางๆ เชน ตรษสงกรานต เขาพรรษา เปนตน

2.1 ร ากลองยาวหรอเถดเทง เปนการแสดงนาฏศลปทใชกลองยาวหลายใบพรอมทงเครองต

ทใชประกอบจงหวะ ไดแก ฉง กรบ โหมง และฉาบเคาะจงหวะประกอบเสยงกลองยาว ทาทางการรายร า

จะมหลายทา จงจ าเปนทผร าตองฝกหดใหมความช านาญจงจะแสดงเขากบจงหวะไดด เชอกนวากลองยาวม

ถนก าเนดจากชนบท ตอมากรมศลปากรไดน ามาปรบปรงและประดษฐทาร าและจงหวะกลองใหสอดคลอง

กลมกลน ซงกไดรบความนยมอยางแพรหลาย

2.2 ร าสนวล เปนการแสดงทถายทอดใหเหนถงทวงทาการรายร าทเปนนาฏศลปพนเมอง

ของไทย ทแสดงใหเหนถงความรนเรง และเปนการชกชวนกนมารายร าอยางสนกสนานเรมตนการแสดงดวย

การขบรองเพลงสนวล ซงมความหมายเกยวกบบรรยากาศ และแสงสวางในตอนเชาทมลกษณะเปนสเหลอง

นวล ท าใหคดถงบรรยากาศทสดชน ผแสดงกจะแสดงทวงทาการรายร าทสอความหมายไปตามบทเพลง

2.3 เตนก าร าเคยว เปนเพลงพนเมองของชาวบานจงหวดนครสวรรค นยมเลนตามทองนา

ในฤดกาลลงแขกเกยวขาว รองเลนเพอความรนเรงสนกสนาน ผอนคลายความเหนดเหนอยเมอ พ.ศ. 2504

ศลปนของกรมศลปากร ไดไปฝกหดการเลนเตนก าร าเคยว จากชาวบานต าบลยานมทร อ าเภอพยหะคร

จงหวดนครสวรรค ตอมากรมศลปากรไดปรบปรงการเลนเพอใหเหมาะกบการน าออกแสดงในงานบนเทง

โดยใหนายมนตร ตราโมท ผเชยวชาญนาฏดรยางคไทยกรมศลปากร และศลปนแหงชาตแตงท านองเพลง

ประกอบการแสดงตอนตนกอนรองบทโตตอบและตอนจบบทรอง ผแสดงทงชายและหญงมอขวาถอเคยว มอ

ซายถอก ารวงขาว ท าทาตามกระบวนเพลงรองเยาหยอกเกยวพาราสกน บทรองมอย 11 บท คอ บทมา

ไป เดน ร า รอน บน ยก ยอง ยาง แถ ถอง และเพลงในกระบวนน ผเลนอาจดนกลอนพลกเพลงบท

รองสลบรบกนดวยความสนกสนาน บางครงในการแสดงอาจตดบทรองบางบทเพอความกระชบ ใชวงป

พาทยบรรเลงเพลงน า และตอนจบ ( บทเพลง มาเถดเอย เอยราแมมา มาร ามาแมมา ฯ)

เตนก าร าเคยว เถดเทง

3.นาฏศลปพนเมองของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนภาคทมประเพณทเนนความสนกสนานรนเรง เชน

งานบญบงไฟ งานแหนางแมว ศลปะการแสดงจงมลกษณะทสนกสนาน

3.1 เซงบงไฟ เปนประเพณสบทอดมาจากการจดบงไฟเพอบชาพระยาแถนบนสรวงสวรรค

ใหชวยบนดาลใหฝนตกตามฤดกาล และสบเนองมาจนกระทงถงปจจบน การฟอนร า และทาร าตางๆจะไมม

เปนแบบแผนตายตว แตจะเปนเพยงการยกมอรายร าไปตามจงหวะการร าเซงบงไฟ

3.2 หมอล า แบงเปนหมอล ากลอน และหมอล าหม

หมอลำกลอน แบงไดเปน 2 ชนด ไดแก หมอล าเชงชและหมอล าประชนกน

หมอล าเชงช จะมผแสดงเปนผหญง 1 คน และผแสดงชาย 2-3 คน สมมตบทบาทของ

ตนเองใหเปนพอคา ขาราชการ ชาวนา โดยใหผหญงเปนผเลอก ผแสดงชาย 2-3 คนจะตองโตคารมบอก

ความดของตนเอง

หมอล าประชนกน แบงเปนคชาย หญง และทละหลายคนแลวปะทะคารมกน สวนใหญจะ

เปนเรองของนทาน

หมอลำหม ซงเรยกอกชอหนงวา หมอล าเพลน จะแสดงคลายคลงกบการเลนลเก

ของภาคกลาง เรองทเลนกจะเปนเรองเกยวกบนทานจกรๆ วงศๆ

3.3 เซงแหยไขมดแดง อาหารอสานสวนใหญจะไดมาจากธรรมชาต ทงทเปนสตวเลกสตว

นอยและพชพนธตางๆ นบไดวาชาวอสานเปนนกกนผหนงทเดยว ไขมดแดงถอเปนอาหารประจ าถนอสานจน

สามารถน ามาขายกลายเปนอาชพได ทางภาควชานาฏศลป วทยาลยครบรรมยเหนวาควรจะอนรกษอาชพ

แหยไขมดแดงนในรปของการแสดง จงไดท าการศกษาถงขนตอนการน าไขมดแดงลงมาของชาวบาน โดย

อาจารยประชน คะเนวน และอาจารยดรรชน อบลลศ เปนผเขยนรายละเอยดของขนตอนการแหยไขมด

แดงโดยละเอยด การแสดงเซงแหยไขมดแดงเปนการอนรกษอาชพของชาวอสานอยางหนง

เซงแหยไขมดแดง เซงโปงลาง

4.นาฏศลปพนเมองของภาคใต นาฏศลปพนเมองภาคใตนบเปนเอกลกษณการแสดงพนบานทโดดเดนเพราะ

ชาวใตมภาษาทองถน ประเพณและวฒนธรรมการแตงกายและการแสดงทผสมผสานกบเพอนบานชาวมลาย

ดงนนนาฏศลปพนเมองของชาวใตจงมทงความสวยงามทเปนทองถนและการผสมผสานวฒนธรรม

4.1 โนรา เปนนาฏศลปทไดรบความนยมมากทสดในบรรดาศลปะการแสดงของภาคใต ม

ความยงยนมานบเปนเวลาหลายรอยป การแสดงในโนราเนนทาร าเปนส าคญ ตอมาไดน าเรองราวจาก

วรรณคดหรอนทานทองถนมาใชในการแสดง เรอง พระสธน-มโนหรา เปนเรองทมอทธพลตอการแสดงมาก

ทสดจนเปนเหตใหเรยกวาการแสดงนวา มโนหรา

การร าโนรา เปนการแสดงนาฏศลปพนเมองของชาวไทยในภาคใตทถายทอดตอกนมา ทงนการร าโนรามทา

ร าซงเชอวาไดมาจากความประทบใจตอธรรมชาต ผรายร าจะตองมความสามารถในการทรงตว การทอด

แขน ตงวง หรอลลาการใชชวงขาในรปแบบตางๆ

การแตงกายของโนราจะใชลกปดประดบประดาหอยรอยเปนพน ท าใหมความสวยงามคลายกบขน

นกทศรษะจะสวม เทรด (อานวา เซด) การแตงกายของโนรานนจะตองผาน พธไหวคร โดยจะตองน าเทรด

และเครองแตงกายชนอนๆตงบชาไวบนหง เมอสวมใสเครองแตงกายจะตองใชคาถาก ากบ โดยเฉพาะการ

สวมเทรดนนจะตองใชผายนตสขาวโพกศรษะกอนสวมเทรดทบ การแสดงโนราจะแสดงเพอความบนเทง

ทวๆไป หรองานกศล แตไมนยมแสดงในงานศพ และงานมงคลสมรส

4.2 รองเงง เปนการแสดงนาฏศลปทเนนความงดงามของลลาการใชเทาใหเขากบจงหวะ

กลองร ามะนา ฆอง และไวโอลน โดยแบงฝายเปนชาย หญง เรมแรกฝายหญงจะรองเพลงเชญชวนใหผชม

รวมเตนดวย เพลงทรองจะเปนเพลงพนเมองของภาคใต และเพลงเหลานจะมทาเตนประกอบทก าหนดเปน

แบบแผนคลายกบร าวงมาตรฐาน การเตนจะเนนลลาการเตนทหลบหลกหลอกลอ มการเลนหเลนตากน

ระหวางผแสดงชายและหญง รวมทงแสดงใหเหนถงความพรอมเพรยงของการแสดง

ร าโนหรา ระบ ารอนแร

นาฏศลปนานาชาต

การแสดงนาฏศลปเปนศลปวฒนธรรมแขนงหนง ทมความงดงามมแบบแผน สะทอนถงเอกลกษณ

ความเปนเชอชาตทเดนชดของเจาของลกษณะการแสดงนน ตวอยางเชน นาฏศลปอนเดย นาฏศลปจน

นาฏศลปญปน บลเลต การแสดงระบ าพนเมอง

1. นาฏศลปอนเดย ก าเนนจากความเชอและความศรทธาในตวเทพเจาตามลทธฮนด ตามคมภร

นาฏยศาสตร (ต าราการฟอนร า)

พระภาระตะมนไดรบพระราชทานถายทอดทาทางการฟอนร าจากพระพรหมและพระศวะ เทพเจาท

ชาวฮนดยกยองวาเปนเทพเจาแหงการฟอนร า นาฏศลปอนเดยเปนตนแบบของนาฏศลปในชาตตะวนออก

เชน ไทย เขมร พมา อนโดนเซย นาฏศลปอนเดยวเปนตนแบบ ไดแก การแสดงชดภารตะนาฏยม ช

ดกถกกฬ ชดมณประ

2. นาฏศลปจน ก าเนดจากพธกรรมทรงเจา การบวงสรวงบชาดวยระบ าทเรยกวา “รามาออ”

เนอง

จากแผนดนจนประสบภยพบตทางธรรมชาตอยเปนประจ า การแสดงระบ าทรงเจาในพธศาสตรเพอบ าบด

ความทกข เจบไข เดอดรอนของประชาชนชาวจน เปนศลปะทมการสบทอดมาอยางยาวนาน มความเกาแก

มากทสด และพฒนามาเปนละครแบบตางๆในราชส านกและเปนทนยมของชาวจนมากทสด คอ อปรากรจน

หรอทคนไทยเรยกวา งว อปรากรจนทมชอเสยงเปนแบบมาตรฐานเปนทยอมรบและนบเปนศลปะประจ า

ชาต คอ อปรากรจนปกกง

3. นาฏศลปญปน ญปนเปนประเทศทไดรบการรกรานทางวฒนธรรมจากจนจกรพรรดญปนจงม

นโยบายทจะปลกฝงใหประชาชนรกชาตและเหนคณคาของศลปวฒนธรรมประจ าชาต นาฏศลปญปนในสมย

โบราณมาจากความเชอทางศาสนาและสงศกดสทธการแสดงออกมาจากวด และขยายตวเขาสราชส านก

นาฏศลปญปน ไดแก ละครคาบก ละครโนะ และเคยวเงน

ละครคาบก มตนก าเนดมาจากการแสดงหนรากชา และละครโนะ มการน าเสนอเรอง

เชนเดยวกบ โขน ละคร ของไทย จดเดนอยทศลปะในการแสดงทตองไดรบการฝกฝนเปนอยางด มแบบ

แผนในการแสดง เชน การแตงกายของผแสดง ตวพระเอกแตงหนาสขาว ผรายจะแตงหนาสแดง เสนทก

เสนทเขยนหนาจะบอกอาย อารมณ และต าแหนงของตวละคร

ละครโนะ เปนศลปะชนสงประจ าชาตของประเทศญปน มแบบแผนการแสดงเปนเอกลกษณ

เชน ผแสดงสวมหนากากมสสนสวยสดสรางดวยความประณต เสอผาหรหราสมพนธ กบหนากาก สวน

ละครเงนเคยว เปนละครทแสดงสลบฉากกบละครโนะ เพอผอนคลายความตงเครยด

4. บลเลต คอการเตนระบ าปลายเทาทเนนการใชความสามารถของเทาเปนหลกประกอบกบการใช

ลลาของมอและแขน ก าเนดขนใน ค.ศ.ท 15 ในราชส านกฝรงเศส

5. การแสดงระบำพนเมอง เปนการเตนร าประจ าทองถนหรอของประเทศ แสดงออกดวยความสนก

สนานระหวางการท ามาหากน หรอในพธตามโอกาสตางๆแสดงใหเหนถงสภาพวถชวต วฒนธรรม ประเพณ

เชน ระบ าสเปน ระบ าสกอต การร าดาบ การเตนของอนเดยวแดง ฯลฯ

การแสดงนาฏศลปไทยบางชดการแสดงกไดรบอทธพลของนาฏศลปนานาชาตมาใชในการสรางสรรค

ทาร า โดยทเหนไดเชงประจกษในการแสดงนาฏศลปนานาชาต ชด “ระบ าชมนมเผาไทย”

การแสดงงว (อปรากรจน) ระบ าชมนมเผาไทย

การแสดงบลเลย นาฎศลปญปน

รายการอางอง อาจารยจนตนา สายทองค า หวหนาภาควชานาฏศลป คณะศลปนาฏดรยางค พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 , หนา 673. มนตร ตราโมท. เอกสารประกอบการสอนวชาประวตการละครไทย,วทยาลยนาฏศลป, พ.ศ.2527. อาภรณ มนตรศาสตร และ จตรงค มนตรศาสตร.วชานาฏศลป, หนา 74. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525,หนา 285. เรณ โกศนานนท และคณะ,ดนตรศกษา,หนา 86. อาภรณ มนตรศาสตร และ จาตรงค มนตรศาสตร,วชานาฏศลป,หนา 74. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525,หนา 703. นตยา จามรมาน และคณะ,ศ 035 การแสดงละคร 1 , หนา 1. กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, ศลปะการละครเบองตน 1 , 2 ตอนท 1 ,หนา 1.