ครรจนา แสงสข ครชำานาญการ โรงเรยนสามบอวทยา

คำานำา

บทเรยนการตน ชดเรยนรระบบในรางกายกบนายอะตอม เลมท 2 ระบบหมนเวยนเลอดและแกส จดทำาขนเพอใชเปนสอประกอบการสอนหนวยการเรยนรเรอง ระบบตาง ๆในรางกาย สำาหรบนกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท 2 โรงเรยนสามบอวทยา อำาเภอระโนด จงหวดสงขลา สำานกงานเขตพนทการศกษาสงขลา เขต 1 โดยมจดมงหมาย ในการพฒนาผลสมฤทธทางการเรยนของนกเรยน และสงเสรมใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยนวชาวทยาศาสตร สามารถศกษาไดดวยตนเองอยางอสระ ในรปแบบบทเรยนการตน ซงประกอบดวย บทสนทนา เนอหา แบบฝกหด เฉลยแบบฝกหด พรอมสามารถตรวจสอบความรไดดวยการทำาแบบทดสอบ เพอใหทราบถงความร ความสามารถของตนเองเมอสนสดการเรยนการสอนในเลมน

ผสอนหวงเปนอยางยงวา บทเรยนการตน ชดเรยนรระบบในรางกายกบนายอะตอม เลมท 2 เรอง ระบบหมนเวยนเลอดและแกส เลมนจะเปนประโยชนและสามารถทำาใหนกเรยนไดเรยนรเกยวกบกลไกในรางกายไดอยางมประสทธภาพ สามารถนำาสงทเรยนรไปประยกตใชในการดแลสขภาพกายของตนเอง พรอมดแลบคคลในครอบครอบครวหรอผใกลชดไดเปนอยางดยง อกทงมพฒนาการทางความคดจนสรางเจตคตทดในการเรยนวชาวทยาศาสตร

นางรจนา แสงสข ครโรงเรยนสามบอวทยา

สารบญ

หนาคำาแนะนำาในการใชบทเรยนการตน 1ผลการเรยนรทคาดหวง/จดประสงคการเรยนร2แบบทดสอบกอนเรยน3เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน4บทเรยนการตน 5แบบฝกหดทาย

บทเรยน42เฉลยแบบฝกหดทายบทเรยน43แบบทดสอบหลงเรยน 44เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

45บรรณานกรม46

คำาแนะนำาการใชบทเรยนการตน

1. บทเรยนการตน ชดเรยนรระบบในรางกายกบนายะตอม เลมท 2 เรอง ระบบหมนเวยนเลอดและแกส ใชประกอบการเรยนร วชา วทยาศาสตร ว 32101 ระดบชนมธยมศกษาปท 2 หนวยการเรยนรเรอง ระบบตางๆ ในรางกาย2. บทเรยนการตนเลมน ประกอบดวย

2.1 ผลการเรยนรทคาดหวง /จดประสงคการเรยนร2.2 แบบทดสอบกอนเรยน2.3 เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน2.4 บทเรยนการตน2.5 แบบฝกหดทายบทเรยน2.6 เฉลยแบบฝกหดทายบทเรยน2.7 แบบทดสอบหลงเรยน2.8 เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

3. ผเรยนควรศกษาการใชบทเรยนการตน ตามลำาดบขนตอนดงน

3.1 ศกษา ผลการเรยนรทคาดหวง /จดประสงคการเรยนร

3.2 ทำาแบบทดสอบกอนเรยน จำานวน 10 ขอ เพอเปนการวดความรกอนการเรยน และบนทกผลการทดสอบกอนเรยนไวนกเรยนศกษาเนอหาในบทเรยนการตนนกเรยนตอบคำาถามจากแบบฝกหดทายบทเรยนการตน และนกเรยนสามารถตรวจคำาตอบจากเฉลยแบบฝกหดทายบทเรยนการตนทำาแบบทดสอบหลงเรยน 10 ขอ เพอวดความรความเขาใจภายหลงจากเรยนร

โดยใชบทเรยนการตน4. สงสำาคญทนกเรยนตองตระหนกในการใชบทเรยนการตนคอ ความซอสตย นกเรยนไมควรดเฉลยกอนตอบคำาถาม และทำาแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

1

1

บทเรยนการตน หนวยการเรยนรท 2 ระบบตางๆในรางกาย วชา วทยาศาสตร ว 32101 ชนมธยมศกษาปท 2 เรอง ระบบหมนเวยนเลอดและแกส

ผลการเรยนรทคาดหวง

อธบายเกยวกบโครงสราง และการทำางานทสมพนธกนของระบบตางๆของมนษย

เพอนำาสงทเรยนรไปใชในการดแลชวตของตนเองและผอนได

จดประสงคการเรยนร

1. อธบายเกยวกบสวนประกอบ หนาทของเลอดและเซลลเมดเลอดได2. สรปเกยวกบการลำาเลยงอาหารและแกสในรางกายได

3. สรปเกยวกบการหมนเวยนเลอด การแลกเปลยนอาหารและแกสได

4. ตระหนกถงความสำาคญของความดนเลอดในรางกายได5. อธบายกลไกการหายใจเขา และหายใจออกของอากาศภายในปอดได6. สรปเกยวกบกระบวนการหายใจได

2

1. ขอใดกลาวไมถกตองเซลลเมดเลอดแดงมอายนอยกวาเซลล

เมดเลอดขาวเซลลเมดเลอดแดงไมมนวเคลยส เซลล

เมดเลอดขาวมนวเคลยสเซลลเมดเลอดแดงสรางทมาม ตอมนำาเหลอง และไขกระดก สวนเซลลเมดเลอดขาวสรางท ไขกระดกเซลลเมดเลอดแดงมปรมาณมากกวาเซลลเมดเลอดขาว2. สารในขอใด ไม สมพนธกนเกลดเลอด เสนใยไฟบรน–เมดเลอดแดง - แกสออกซเจนเมดเลอดขาว สารอาหารและเอนไซม–พลาสมา - แกสคารบอนไดออกไซด3. เกลดเลอดชวยใหเลอดแขงตวในกรณใดเลอดจางเกนไปเลอดขาดวตามนเคเลอดออกมบาดแผลเลอดขาดเมดโลหตขาว4. อวยวะทชวยใหการไหลเวยนของเลอดในรางกายไหลไปในทศทางเดยวกนคอ ก. ปอด ข. หวใจ ค. ลนหวใจ ง. หลอดเลอดแดงและหลอดเลอดดำา5. หวใจหองลางซายมผนงหนามากกวาหองอนๆ เปนการบอกใหทราบวาหวใจหองลางซายทำาหนาทใดสบฉดเลอดไปทวรางกายสบฉดเลอดทมออกซเจนมากสบฉดเลอดเขาสเสนเลอดใหญ ง. สบฉดเลอดทมปรมาณมากกวาหองอน6. เสนเลอดทใชในการจบชพจรคอ เสนเลอดชนดใดเสนเลอดแดงเสนเลอดฝอยเสนเลอดดำาถกทกขอ

7. ขอใดกลาวถกตอง เมอมการหายใจออกก. กระดกซโครงเลอนสงขน กระบงลม เลอนตำาลง

กระดกซโครงเลอนสงขน กระบงลม เลอนสงขน

กระดกซโครงเลอนตำาลง กระบงลม เลอนสงขน

กระดกซโครงเลอนตำาลง กระบงลม เลอนตำาลง

8. สงทเปนตวกำาหนดอตราการหายใจเขาและออก คอ ขอใด ก. กาซคารบอนไดออกไซด ข. กาซออกซเจน ค. กาซไนโตรเจน ง. ไอนำา9. การดดซมอาหารทลำาไสเลกกบการแลกเปลยนแกสทปอด มสวนประกอบของระบบหมนเวยนทเหมอนกน คอ ขอใดมฮโมโกลบนมถงบางๆเปนกระจกมกลมเสนเลอดฝอยมหลอดเลกๆยนออกจากผนงจำานวนมาก10. ขอความใดไมถกตองเซลลสมองขาดเลอดไปหลอเลยงได

ไมเกน 6 นาทเมอหายใจเขาแกสออกซเจนจากถงลมปอด

จะแพรเขาสหลอดเลอดฝอยอาการหาว เกดจากมแกสออกซเจนไม

เพยงพอหรอมแกสคารบอนไดออกไซด ในเลอดมากเกนไป

ผลทไดจากกระบวนการหายใจ คอ นำา พลงงาน และแกสคารบอนไดออกไซด

3

4

1. ก 2. ค 3. ค4. ข 5. ก 6. ก7. ค 8. ก 9. ค10. ก

สวสดครบคณอะตอม

สวสดคะ อาวเดกๆ มอะไร

กนเหรอ มาแตหววนเชยว?

นนไงคณอะตอม นกแลววาตองมานงพกผอนอยทน

5

วนนพวกเราขอรบกวนเวลาคณอะตอมหนอยครบ

รบกวนอะไรเหรอ?

พอดอาทตยหนาคณครจะใหพวกเราเรยนรเรอง ระบบตางๆในรางกายตอนะครบ พวกเราเหนวาม เวลาวาง กเลยอยากจะเรยนรไปพลางๆกอนนะครบ

ออ! อยางนกไมถอวารบกวนหรอก ดเสยอกคณอะตอมไดมเพอนคยไปดวยไง

ขอบคณครบ วาแตคณอะตอมทานขาวหรอยงครบ?

ทานแลวครบ คณอะตอมทานขาวตรงเวลาเสมอนะ เพราะอะไรรมย?

6

อม ! เอางวนกอนเราเรยนเกยวกบระบบอะไรมาละ ?

ระบบยอยอาหารครบ

ออ! รครบ เพราะถาทานขาวไมตรงเวลา จะทำาใหเปนโรคกระเพาะไดครบ

เกงมาก แลวอยาลมตองแนะนำาคนอนๆ ดวยละ

ระบบยอยอาหารเหรอ! งนทบทวนกนหนอยแลวกนนะ ยงจำาไดมยวาอาหารแตละชนดสนสดการยอยทบรเวณไหน ?

แนนอนครบ วาแตวนนคณอะตอมจะใหเรยนรเกยวกบระบบไหนดครบ?

7

ทลำาไสเลกคะ

แลวหลงจากนนละ?

หลงจากนนกจะถกดดซมทบรเวณลำาไสเลกหมดเลยครบ

แลวกจะถกลำาเลยงไปเซลลตางๆ ทวรางกาย เอ? วาแตไปไดอยางไรละครบ?

นนนะซ ไปไดอยางไร? เอาเปนวาเรามาดโครงสรางภายในของลำาไสเลกกนอกทนะ ผนงดานในจะมปมเลกๆยนออกมามากมายทเราเรยกวา วลลส

ใชครบ แลวทมปมวลลสมากน ดมยครบ ?

8

เอ ! เลอดมการไหลเวยนทวรางกาย แสดงวาอนภาคอาหารกตดไปกบเลอดซครบ?

เขาใจถกตองแลวครบ ฉะนนวนนเรากมาเรยนรเกยวกบระบบหมนเวยนของเลอด ดมย?

ดคะ

แลวยงไงครบ ?

ดซ การทมปมวลลสมาก จะเปนการเพมพนทผวในการดดซมสารอาหารไงละแลวสงเกตซ ภายในปมจะมเสนเลอดฝอยอย จรงมย? กเมออนภาคสารอาหาร

ถกดดซมเขาสวลลสแลว กจะแพรผานเขาไปยงหลอดเลอดฝอย

9

เรยนรเกยวกบระบบเลอด ตองเรยนรเรองเลอดและองคประกอบของเลอดกอน

เลอดมองคประกอบดวยเหรอคะ? ใชครบ เลอดทเรามอง

เหนเปนของเหลวสแดงๆ นน ทจรงมองคประกอบทเปนของแขงอยดวย

แลวทำาไมเราจงมองไมเหนละคะ?

กเพราะแตละองคประกอบมขนาดเลก

แสดงวาแตละองคประกอบกมหนาทแตกตางกนออกไป

1

นนซ

ถกตอง คนเราจะมเลอดอยในรางกายรอยละ 9 – 10 ของนำาหนกตว

ถาผมหนก 50 กโลกรม กจะมเลอดในรางกายประมาณ 5 กโลกรม

ใชครบ คราวนลองมาดองคประกอบของเลอด 4 ชนด องคประกอบแรกเปนของเหลวเรยกวา นำาเลอดหรอพลาสมา (plasma ) เปนสวนประกอบของเลอดทมมากทสด ทำาหนาทในการลำาเลยงอาหารไปใหเซลล แลวนำาของเสยทเกดขนภายในเซลลไปขบถายนอกรางกาย

กแสดงวาอาหารทดดซมทวลลส จะถกลำาเลยงไปยงสวนตางๆ ของรางกายโดยนำาเลอด

ถกแลวครบ ตอไปมาดองคประกอบของเลอดทเปนของแขง ชนดแรกกคอ เมดเลอดแดง รปรางคอนขางกลม ตรงกลางบม ไมมนวเคลยส มรงควตถสแดง เรยกวา เฮโมโกลบน ( Haemoglobin)ทำาหนาทลำาเลยงแกสออกซเจนไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย แหลงสรางเมดเลอดแดง คอ ไขกระดกโดยจะมอายประมาณ 110 -120 วน หลงจากนนกจะถกสงไปทำาลายทตบและมาม

1

แสดงวาเวลาทเราหายใจเอาแกสออกซเจนเขาไป แกสนกจะไปเกาะตดกบเมดเลอดแดง

แลวกถกลำาเลยงไปยงเซลลทวรางกายเหมอนกน

ถกแลวครบ เพราะเซลลทกเซลลในรางกาย ตองไดรบอาหารและอากาศ จงจะอยได

คณอะตอมครบ คนเรามปรมาณเมดเลอดแดงเทากนมยครบ?

กไมเทากนหรอกนะ อยางผชายจะมจำานวนเมดเลอดแดงมากกวาผหญง

แลวหลงจากหมดอายและถกทำาลายแลว ไขกระดกจะสรางใหมเหรอครบ?

ใชครบ

จรงดวยซ คนเราจะอยไดตองกนอาหารและตองหายใจ

1

แลว.. เฮโมโกลบน ละคะ?

อม! เฮโมโกลบน กเปนสารประเภทโปรตนทรางกายสรางขนมา มสแดง

เลยทำาใหเมดเลอดแดงมสแดงเหรอครบ?

องคประกอบอกชนด คอ เมดเลอดขาวรปรางกลมไมมส มนวเคลยส สรางจากมาม ไขกระดก และตอมนำาเหลอง มอายประมาณ 7– 14วน ทำาหนาททำาลายเชอโรค

แสดงวาเวลามเชอโรคเขาสรางกาย กเปนหนาทของเมดเลอดขาว ทจะตองทำาลาย

ใชครบ

โฮ ! ดซเซลลเมดเลอดขาวรปรางตางจากเมดเลอดแดงมากเลย

13

จะเหนวาเชอโรคเขาสรางกายเราตลอดเวลา เพราะสามารถเขาไดหลายทาง เชน ระบบทางเดนอาหาร ทางระบบหายใจ ทางผวหนง แตเรากมเมดเลอดขาวทคอยตอสและทำาลายเชอโรค ทำาใหเรามภมตานทานในตวเองไงครบ

เอ ! แลวเวลาเรามบาดแผล วนสองวน เหนเกดเปนหนองทบรเวณปากแผล หนองทวามาจากไหนกนละคะ?

ออ .. หนองกเกดจากการสลายตวของเมดเลอดขาวและเชอโรคทถกเมดเลอดขาวตอสและทำาลายไงละครบ

ชวยในการแขงตวของเลอดอยางไรหรอครบ?

อยางนนเอง

เอาละ มาดองคประกอบสดทาย ไดแก เกรดเลอด เปนชนสวนของเซลล ทมรปรางกลม ไมมส ไมมนวเคลยส มอายประมาณ4 วน ทำาหนาทชวยในการแขงตวของเลอด

14

กเกรดเลอด จะสรางเอนไซมขนมา เพอกระตนใหมการสรางสารทเปนเสนใย ทสามารถประสานกนเปนรางแหเพอปดปากแผลเอาไวไมใหเลอดไหล

เปนยงไงหรอครบ ?

สวนภาพน เลอดทแขงตวกจะเรมกอตวเปนสะเกดแผล และหลอดเลอดกจะไดรบการซอมแซมในสวนทฉกขาด

ถาดตามภาพนนะ เมอหลอดเลอดเกดฉกขาด เลอดกจะไหลออกมาสกระยะหนงกจะคอยๆ เรมแขงตวปดปากแผล

15

อาจจะเปนเพราะวารางกายขาดวตามนเค หรอมนอย

แลวเกยวอะไรกบวตามนเคเหรอครบ ?

ผมกเปนแผลบอยครบ แตเมอแผลเรมตกสะเกดทไร ผมชอบแกะสะเกดแผลครบ ทำาใหเลอดไหลออกมาอก

คณอะตอมครบ ผมเหน บางคนเลอดไหลไมหยดเลย ทำาไมหรอครบ?

ตอไปไมควรแกะสะเกดแผลนะครบ เพราะหากหลอดเลอดทฉกขาดยงไมไดรบการซอมแซมทสมบรณ จะทำาใหเลอดไหลออกมาอก แลวทสำาคญเชอโรคกจะเขาทางบาดแผลไดงายจะทำาใหเกดการอกเสบมากขนกวาเดม และทำาใหแผลหายชานะครบ

ครบ ตอไปผมจะไมแกะแลวครบ

เกยวซ เพราะในการสรางสารทเปนเสนใยของเกรดเลอด ตองอาศยวตามนเค เปนตวเรงปฏกรยา ดงนนหากรางกายขาดวตามนเค จะทำาใหการเกดเสนใยนอย เลอดจงตองใชเวลานานกวาจะหยดไหล

16

แสดงวาการกนอาหารกสำาคญกบระบบเลอดเหมอนกน

นำาเลอด ทำาหนาทในการลำาเลยงอาหารไปใหเซลล แลวนำาของเสยทเกดขนภายในเซลลไปขบถายนอกรางกายคะ

เมดเลอดแดง ทำาหนาทลำาเลยงแกสออกซเจนคะ

เมดเลอดขาว ทำาหนาททำาลายเชอโรคครบ

เกรดเลอด ทำาหนาทชวยในการแขงตวของเลอดเมอมบาดแผล

เอาละ เรยนรเรององคประกอบของเลอดทกชนดแลว ไหนใครพอจะบอกไดบางวาองคประกอบของเลอดแตละชนดทำาหนาทอะไรบาง?

17

แหลงสรางกตางกนครบ

ครบ แลว……?

เกงกนทกคนเลยครบ แลวนอกจากจะทำาหนาทตางกนแลว ยงตางกนในเรองไหนอกบางละ?

ตางครบ เชน อายไมเทากนครบ

รปรางและขนาดกไมเทากนคะ

ดมากเลยครบ เมอเราเขาใจเกยวกบสวนประกอบของเลอดแลว เรากคงรวาเวลาเลอดลำาเลยงไปยงสวนตางๆ ของรางกาย กตองลำาเลยงไปตามหลอดเลอด จรงมย?

18

คณอะตอมกำาลงจะบอกวาหลอดเลอดกมหลายชนด มทงหลอดเลอดดำา หลอดเลอดแดง และหลอดเลอดฝอย

งน..กแสดงวาหลอดเลอดทง 3 ชนด กตองมลกษณะและหนาทแตกตางกน

ครบ หลอดเลอดแดง (Arteries) เปนหลอดเลอดทนำาเลอดออกจากหวใจไปสสวนตางๆ ของรางกาย เลอดทไหลในหลอดเลอดนเปนเลอดแดง ซงเปนเลอดทมแกสออกซเจนมาก

ทำาหนาสบฉดเลอดไปเลยงทวรางกาย กหมายความวา หลอดเลอดแดงกตองแขงแรงซครบ

ถกตองแลวครบ หลอดเลอดแดงจะมผนงหนา เพอใหทนทานตอแรงดนเลอดทฉดออกจากหวใจสวนหลอดเลอดดำา (Vein) เปนหลอดเลอดทนำาเลอดเขาสหวใจ เลอดทไหลในหลอดเลอดนเปนเลอดทมสคลำา ซงเปนเลอดทมแกสคารบอนไดออกไซดมาก

แสดงวาเลอดแดงมแกสออกซเจนมาก เลอดดำา มแกสคารบอนไดออกไซดมาก

19

ใชครบ สวนหลอดเลอดฝอย (Capillaries ) เปนหลอดเลอดทมขนาดเลก แทรกอยระหวางหลอดเลอดแดงและหลอดเลอดดำา มผนงบาง ทำาหนาทในการแลกเปลยนสารระหวางเซลลกบหลอดเลอดโดยวธการแพร

แสดงวาสารทจะแพรเขาออกหลอดเลอดไดกตองมขนาดเลกนะซคะ?

ถกตองครบ คราวนเราคดวานอกจากเลอดและหลอดเลอดแลวทเกยวของกบระบบหมนเวยนเลอด นาจะมอวยวะอนๆ อกบางมย?

มครบ กหวใจไงครบ

ใชแลว ถาไมมหวใจ เลอดจะสบฉดไปเลยงสวนตางๆ ของรางกายไมได

20

งนมาดโครงสรางของหวใจกนตอเลย เหนมย หวใจแบงออกเปนหอง 4 หองดวยกน อยบรเวณระหวางปอดทงสองขาง คอนไปทางซายเลกนอย

แลวขนาดหวใจของแตละคนเทากนมยครบ?

ไมเทากนครบ แตกอาจจะใกลเคยงกน ถาเราอยากรวาหวใจเรามขนาดเทาใด กลองกำามอดซ

ทำาไมหรอครบ?

กขนาดของหวใจ จะเทากบหรอใกลเคยงกบกำาป นของตวเองไง

21

เฮ ! ดของฉนซ กำาป นใหญเชยว

ของฉนเลกนดเดยว ของเธอละ ?

เอา ! กำามอกนใหญเลย

สวนประกอบของหวใจกจะประกอบดวยกลามเนอพเศษ เรยกวา กลามเนอหวใจ แบงออกเปน 4 หอง หองบน 2 หอง เรยกวา เอเตรยม (Atricm )หองลาง 2 หอง เรยกวา เวนตรเคล (Ventricle)

งน.. หองลางกเรยก เวนตรเคลซาย และเวนตรเคลขวา

สวนหองบนกเรยกเอเตรยมซายและเอเตรยมขวา

ของฉนละ?

นไง

หรอหองบนขวา หองบนซาย หองลางขวาและหองลางซาย

22

ภายในหวใจจะมอวยวะอกชนดหนงเรยกวา ลนหวใจ ซงจะอยระหวางหองบนและหองลาง ซงกมดวยกน 2 ลน

แลวลนหวใจทำาหนาทอะไรหรอคะ?

มซ ! สำาคญดวย ลนหวใจมหนาทปองกนไมใหเลอดไหลยอนกลบ

เลอดไหลยอนกลบไมไดหรอครบ?

ไมไดครบ เพราะเลอดในรางกายของเราจะมการไหลไปในทศทางเดยวกน โดยอาศยแรงดนจากการสบฉดเลอดของหวใจ

แลวถาเกดลนหวใจรวละคะ?

23

อม! ถาเกดรวกอาจจะเปนอนตรายไดสำาหรบคนๆนน และถาหากรวมากกอาจแกไขไดโดยการใสลนหวใจเทยม

ใชลนหวใจเทยมไดดวยหรอครบ ?

ไดครบ แตกตองอยในความดแลของหมอดวยนะ เอาละ! เดยวคณอะตอมจะใหศกษากลไกการไหลเวยนของเลอดผานหวใจ วามนเกดขนไดอยางไร มขนตอนการไหลเวยนอยางไร

กอนอนใหพวกเราทำาความเขาใจเกยวกบสและลกศรทปรากฏในภาพกอนนะ บรเวณทเปนสนำาเงน จะแสดงเลอดทมแกสคารบอนไดออกไซนสง และบรเวณสแดงจะแสดงเลอดทมแกสออกซเจนสง สวนลกศรจะแสดงทศทางการไหลของเลอด

24

การไหลเวยนของเลอดผานหวใจ เรมจากเลอดจากสวนตางๆ ของรางกาย ไหลเขาสหวใจทางหองบนขวา

คณอะตอมครบ ขณะทเลอดเขาสหวใจหองบนขวา ตอนนเลอดเปนเลอดดำาใชมยครบ

เมอหวใจเกดการบบตว เลอดจะไหลจากหองบนขวาผานลนหวใจลงสหองลางขวา

แสดงวาเมอเลอดไหลลงสหองลางขวา แลวลนหวใจกจะปดเพอไมใหเลอดไหลยอนกลบขนไปหองบน ?

ใชครบ เลอดนจะมแกสคารบอนไดออกไซดมาก ทำาใหมสคลำา

ใชครบ หลงจากนนเลอดจะถกสงไปทปอด โดยผานทางหลอดเลอดแดง

25

เลอดไปทปอด หรอครบ ? หวใจเราม 4 หอง ตอนนเลอดไหลเวยนไดแค 2 หอง ยงไมครบนนา แลวไปทปอดทำาไมหรอครบ

ปอดของเราจะม 2 ขางซายและขวา ภายในมลกษณะเปนถงเลกๆ เรยกวา ถงลมปอดซงแตละขางจะมเปนจำานวนมากทำาหนาทในการเกบกกแกสออกซเจนเขาสรางกาย

หมายความวา เวลาเราหายใจเขาไป แกสทเขาไป กจะเขาไปอยในถงลมนหรอครบ ?

แสดงวาการไหลเวยนของเลอด ตองสมพนธกบการทำางานของปอดดวยซคะ!

ใชครบ

นนนะซ ! ไปทำาไมทปอด? เอาเปนวาเรามาดโครงสรางของปอดกนกอนดมย?

26

ถาสงเกตทบรเวณถงลมปอดแตละถงจะมกลมหลอดเลอดฝอยหอหมอยดวยกอนหนานเรารแลวใชมยวาหลอดเลอดฝอย ทำาหนาทอะไร ?

รคะ ! หลอดเลอดฝอยทำาหนาทในการแลกเปลยนสารระหวางเซลลกบหลอดเลอด โดยวธการแพร

ครบ คราวนกมาดวา เมอกเลอดดำาซงเปนเลอดทมแกสคารบอนไดออกไซดมาก เมอถกลำาเลยงมาทปอดกจะทำาการแลกเปลยนแกสกน ระหวางแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) ในเลอดดำา กบแกสออกซเจน (O2 ) ทอยในถงลมปอด

ถกตองครบ

27

งน..เลอดดำากมแกสออกซเจนเพมขนนะซ ! สวนแกสคารบอนไดออกไซดกมปรมาณนอยลง เพราะแพรเขาสถงลมปอดไปหมดแลว

คณอะตอมครบ แลวแกสคารบอนไดออกไซด ทเขาไปในถงลมปอดละครบ?

จรงดวยซ! หายใจเอาแกสออกซเจนเขาไป และหายใจเอาแกสคารบอนไดออกไซดออกมา

มนาละ! เลอดจากสคลำาจงคอยๆ กลายเปนสแดงขนมา เพราะไดรบแกสออกซเจนเพมนเอง

หมายความวาแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) ในเลอดดำา จะแพรออกจากหลอดเลอดฝอยเขาสถงลมปอด แลวแกสออกซเจน (O2) ทอยในถงลมปอดกจะแพรเขาสหลอดเลอดฝอย

อม.. แกสคารบอนไดออกไซดทเขาไปในถงลมปอดกจะถกขบออกนอกรางกายในรปของการหายใจออกไงละครบ

28

แลวหลงจากแลกเปลยนแกสแลวเลอดแดงทไดกจะถกลำาเลยงเขาสหวใจอกครงทางหองบนซาย ผานลนหวใจลงสหองลางซาย ซงหองนมผนงคอนขางหนา และแขงแรง

ทำาไมละคะ ?

กหองนเปนหองสดทายทรบเลอดและตองทำาหนาทสบฉดเลอดไปเลยงสวนตางๆ ของรางกาย ดงนนการมผนงหนาจะทำาใหแขงแรงพอทฉดเลอดไปยงสวนตางๆ ของรางกาย

เมอหวใจบบตวกจะทำาใหเกดแรงดนเลอด ทเราเรยกวา ความดนเลอดใชมยครบ ?

ใชครบ วาแตพวกเราเคยวดความดนเลอดกนรเปลาละ?

เคยคะ! เวลาคณแมพาไปตรวจสขภาพทโรงพยาบาล คณหมอใชเครองมอวดความดน เอ.. เคาเรยกอะไรนะ?

29

เคาเรยกวา มาตรความดนเลอด ซงจะใชควบคกบสเตทโทสโคป

แลวเวลาวดน ตองวดทหลอดเลอดดำาหรอหลอดเลอดแดงคะ?

วดทหลอดเลอดแดงครบ

แลวความดนเปนอยางไรบางละ?

คณหมอบอกวาความดนเทากบ 115/88 ปกตคะ แตหนไมรหรอกนะคะวาตวเลขแตละตวหมายถงอะไร

ตวเลข 115 แสดงคาความดนเลอดขณะหวใจบบตวใหเลอดออกจากหวใจ สวนตวเลข 88 แสดงคาความดนเลอดขณะหวใจคลายตวเพอรบเลอดเขาสหวใจ มหนวยวดเปนมลลเมตรของปรอท

30

แลวความดนเลอดของคนเราเทากนมยครบ?

ไมเทากนครบ กขนอยกบปจจยหลายประการ เชน อาย เพศ ขนาดของรางกาย การทำางาน การออกกำาลงกายและอรยาบถตางๆ

คณตาของหนเปนโรคความดนโลหตสงคะ ไมทราบมสาเหตมาจากอะไรคะ?

ความดนโลหตสง มสาเหตมาจากหลอดเลอดตบตน ซงเปนกนมากในผสงอาย หรอระดบไขมนในเลอดสง และการมอารมณโกรธงาย จตใจเครยดเปนประจำา

คณตาเปนคนราเรง แจมใสอยตลอด ตรวจไขมนแลวกปกต แสดงวานาจะเปนเพราะอายมากแนเลย

กอาจจะเปนไปไดครบ เพราะคนสงอายหลอดเลอดมกจะแขง ยดหยนไดไมด

31

เอาละ! เรามาทบทวนเกยวกบระบบหมนเวยนเลอดและแกสผานหวใจและปอดดวยแผนภาพนกนอกทนะ

แลวอยางนหนจะแนะนำาคณตาอยางไรดละคะ?

การปฏบตตนสำาหรบผปวยทเปนโรคความดนโลหตสงกคอ ควรลดอาหารทมรสเคม ลดความวตกกงวล หลกเลยงบหร และเครองดมทมแอลกอฮอลครบ

หนจะแนะนำาคณตาใหหลกเลยงเรองพวกนคะ

32

จรงซนะ? ทำาไมจงเปนสดำา แสดงวาเลอดตองมแกสคารบอนไดออกไซดมากอกละซ ใชมย? เอาละ เรามาดกนวาแกสคารบอนไดออกไซดมา

จากไหน ? กอนอนพวกเราตองอยาลมวาในขณะทเลอดแดงซงมแกสออกซเจนมาก ถกลำาเลยงออกจากหวใจไปยงสวนตางๆ ของรางกาย ยงมสวนทตดไปกบเลอดดวย คอ อนภาคของอาหาร ดงนน เมอเลอดลำาเลยงไปยงสวนตางๆ ของรางกาย อนภาคของอาหารและแกสออกซเจนกจะแพรออกจากหลอดเลอดเขาสเซลล

แกสออกซเจนและอาหารแพรเขาสเซลล แสดงวาเลอดกมปรมาณแกสออกซเจนนอยลงละซคะ?

นาจะใชครบ ! วาแต.. แกสคารบอนไดออกไซดมาจากไหนอกละ?

คราวนมาดตอนะ เมอแกสออกซเจนแพรเขาสเซลลแลว จะไปทำาปฏกรยากบอาหารภายในเซลล ทำาใหสารอาหารปลอยพลงงาน นำา และแกสคารบอนไดออกไซดออกมา กระบวนการนเราเรยกวา กระบวนการหายใจ นนเองอาหาร + แกสออกซเจน ทำาปฏกรยา พลงงาน + นำา +แกสคารบอนไดออกไซด

แสดงวา พลงงานทเราใชในการทำากจกรรมตางๆ ไดจากกระบวนการหายใจ หรอครบ?

คณอะตอมครบ ผมสงสยครบวา หลงจากทเลอดมการสบฉดไปยงสวนตางๆของรางกายแลว หลงจากนนกจะไหลกลบเขาสหวใจอกครง แตทำาไมตอนเขาสหวใจ จงเปลยนเปนเลอดดำาอกแลวละครบ?

ใชครบ

33

34

ถกตองครบ?

พลงงานทได รางกายกนำาไปใชในการทำากจกรรมตางๆ ในชวตประจำาวน สวนนำา และแกสคารบอนไดออกไซดกจะแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด

นำา และแกสคารบอนไดออกไซดแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด นนกหมายความวาเลอดจะมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดเพมมากขน มนาละ เลอดจงมสคลำามากขน

หลงจาก เลอดไดรบนำาและแกสคารบอนไดออกไซด แลว กจะถกลำาเลยงเขาสหวใจ แลวไปยงปอด เพอจะขบออกนอกรางกายในรปของการหายใจออก ซงกลไกนกจะเกดขนอยตลอดเวลา

สรปวา กระบวนการหายใจ จรงๆ แลวเกดขนภายในเซลลไมไดเกดขนทจมกหรอทปอด?

เขาใจถกตองแลวครบ

35

เอ .. พอพดถงการหายใจเขา หายใจออก ผมสงสยอกแลวครบวา อากาศเขาและออกปอดไดอยางไร?

การหายใจเขาออก จำาเปนตองอาศยโครงสรางในรางกาย 2 ชนดททำางานสมพนธกน คอ กระดกซโครงและกลามเนอกระบงลม

กระดกซโครงและกลามเนอกระบงลมทำางานสมพนธกนอยางไรครบ ?

เดยวพวกเราลองสดลมหายใจเขาซ ! แลวดวาในขณะทหายใจเขาโครงสรางของรางกายสวนใดบางทมการเคลอนท

36

กระดกซโครงและกลามเนอกระบงลม

แลวเวลาหายใจออกละ?

ผมรสกวากระดกซโครงบรเวณหนาอกเคลอนทขนครบ

แสดงวาเวลาหายใจเขา กระดกซโครงเลอนขน แลวหายใจออกกจะเลอนตำาลง ใชมยครบ?

ใชครบ และกยงมอกโครงสรางหนงนะ กคอกลามเนอกระบงลม ซงเปนตวสำาคญททำาใหอากาศเขาและออกจากปอดได

รสกวากระดกซโครงเลอนตำาลงมาคะ

เปนอยางไรหรอคะ?

37

การหายใจเขา กระบงลมจะเลอนตำาลง กระดกซโครงจะเลอนสงขน ทำาใหปรมาตรของชองอกเพมขน ความดนอากาศบรเวณรอบๆ ปอดลดลง และตำากวาความดนอากาศภายนอก อากาศจากภายนอกจงเคลอนทเขาสจมก หลอดลมและไปยงถงลมปอด

การหายใจออก กระบงลมจะเลอนสงขน กระดกซโครงจะเลอนตำาลง ทำาใหปรมาตรของชองอกลดลง ความดนอากาศบรเวณรอบๆ ปอดสงกวาความดนอากาศภายนอก อากาศภายในถงลมปอด จงเคลอนทจากถงลมปอดสหลอดลม แลวออกทางจมก

38

คณอะตอมครบ คนเราแตละคนมอตราการหายใจเขาและออกเทากนมยครบ?

ไมเทากนครบ ขนอยกบกจกรรมทเราทำาอยในขณะนน อยางเชนในขณะทเราหลบเราคดวาอตราการหายใจจะเรวหรอชาละ?

หายใจชาคะ

แลวทำาไมเราจงคดวาเวลาหลบจงหายใจชาละ?

กไมเหนจะใชพลงงานมากนคะ แตเวลาเราออกกำาลงกายมากๆ เรากจะหายใจเรว

แสดงวาเมอไหรทเราใชพลงงานมาก เรากจะหายใจเรว เพราะอะไรหรอครบ?

39

เวลาเราออกกำาลงกายมากๆ กแสดงวารางกายตองใชพลงงานมาก จรงมย? แลวพลงงานกตองไดมาจากการสนดาปอาหารกบกาซออกซเจนภายในเซลล ซงกตองเกดขนมาก ดงนนภายในเซลลจงเกดแกสคารบอนไดออกไซดมากตามไปดวย ซงแกสนรางกายตองนำาไปกำาจดออกนอกรางกายในรปของการหายใจออก ฉะนนถามแกสคารบอนไดออกไซดเลอดมาก การหายใจกเกดขนเรว เพอเปนการลดปรมาณแกสนในเลอดใหลดลงโดยเรวเหมอนกน

กแสดงวา แกสคารบอนไดออกไซด กเปนตวกำาหนดอตราการหายใจเขาออกซคะ?

ถกตองแลวครบ

คณอะตอมครบ อยางอากปกรยาบางอยางเชน การไอ การจาม น เกยวของกบการหายใจดวยมยครบ

อม! ชางถามนะเรา เกยวของดวยครบ อยางการไอหรอจาม จะเกดจากการหายใจเอาอากาศทไมสะอาดเขาไปในรางกาย รางกายจงพยายามขบสงแปลกปลอมเหลานออกนอกรางกายดวยการไอออกมา

แลวอยางการหาวและการสะอกละคะ?

การหาว เกดจากการทมแกสออกซเจนในเลอดไมเพยงพอ หรออาจมแกสคารบอนไดออกไซดสะสมอยในเลอดมากเกนไป จงตองมการขบออกนอกรางกายโดยการหาวไงละ! สวนการสะอก เกดจากการทกระบงลมหดตวเปนจงหวะ ๆ ขณะทหดตว อากาศจะถกดนผานลงสปอดทนททนใด ทำาใหสายเสยงสน จงเกดเสยงขน

40

ไมสงสยแลวครบ วนนพวกเราไดความรจากคณอะตอมเพยบเลย ตองขอขอบคณมากๆ นะครบ คราวหนาพวกเรารบกวนคณอะตอมอกไดมยครบ?

เอาละ ! คราวนใครมอะไรสงสยอกบางละ?

41

ตกลงครบ

วาแตกอนกลบวนนพวกเราตองลองทำาแบบฝกหดและทดสอบความรหลงเรยนกอนนะ เพอทบทวนบทเรยนและเพอประเมนผลการเรยนร คณอะตอมจะไดรไงวาใครทยงไมเขาใจตรงไหนอกบาง คณอะตอมจะไดทบทวนใหใหม ตกลงมย?

ไดทกเวลาเลยครบ คณอะตอมชนชมนะสำาหรบคนทใฝรใฝเรยนอยตลอดเนย

คำาสง ใหตอบคำาถามสนๆ หรออธบายตามขอคำาถาม ทกำาหนดใหดงน

1. อาหารทผานการยอยอยางสมบรณแลว จะถกสงไปยงสวนตางๆ ของรางกายพรอมกบสงใด2.การทเลอดไหลไปตามหลอดเลอดแลวไปยงสวนตางๆ ของรางกายไดนน นกเรยนคดวาเปนเพราะเหตใด3.เลอดมสวนประกอบทสำาคญ ไดแกอะไรบาง4.สวนประกอบใดของเลอดททำาหนาทลำาเลยงแกสออกซเจนไปยงสวนตางๆ ของรางกาย 5.เมอเกดบาดแผลสวนประกอบใดของเลอดททำาหนาทชวยหามเลอด6.อวยวะใดททำาหนาทสบฉดเลอดใหเลอดไหลไปตามหลอดเลอด7.หลอดเลอดในรางกายของคนเรามกชนด อะไรบาง8. ลนหวใจ ทำาหนาทอยางไร9.ความดนเลอด คออะไร10.คาความดนเลอดเทากบ 110/70 มลลเมตรปรอท บงบอกใหทราบเกยวกบสงใดบาง11.ปจจยใดบางททำาใหคาความดนเลอดของคนปกตเปลยนแปลง

12.บคคลลกษณะใดทมกเปนโรคความดนเลอดสง 13.แกสทสำาคญทเกยวของกบการดำารงชวตของมนษยมกชนด คออะไรบาง14.บรเวณใดของปอดทมการแลกเปลยนกาซ15.เมอแกสออกซเจนแพรจากเซลลเมดเลอดแดงเขาสเซลลตางๆ ของรางกายแลวนกเรยนคดวาจะเกดอะไรขน16. แกสคารบอนไดออกไซดทไดจากกระบวนการหายใจนนกอนทจะถกขบออกจากรางกายจะตองผานขนตอนใดบาง17. การเคลอนทของอากาศเขาและออกจากปอดจำาเปนตองอาศยการทำางานของอวยวะใดในรางกาย18. เมอหายใจเขาและหายใจออก กะบงลมและกระดกซโครงมการเคลอนทอยางไร19. เพราะเหตใดขณะออกกำาลงกายจงหายใจถหรอมอตราการหายใจสง20. ปจจยสำาคญทเปนตวกำาหนดอตราการหายใจเขาและหายใจออก คอสงใด

42

ทบทวนบทเรยนกนกอนครบ

43

1. เลอด2. การทเลอดไหลไปตามหลอดเลอดแลวไปยงสวนตางๆ ของรางกายไดนน เปนเพราะรางกายของคนเรามหวใจ ซงทำาหนาทเสมอนเครองสบฉด ทำาใหเกดแรงดนใหเลอดไหลไปตามหลอดเลอดและไปยงสวนตางๆ ของรางกายได3. นำาเลอด เซลลเมดเลอด และเกลดเลอด4. เซลลเมดเลอดแดง5. เกลดเลอด6. หวใจ7. 3 ชนด ไดแก หลอดเลอดแดง หรออารเทอร หลอดเลอดดำาหรอเวน และหลอดเลอดฝอย8. ลนหวใจ ทำาหนาทปองกนไมใหเลอดไหลยอนกลบ9. ความดนทเกดขนเนองจากการบบตวและการคลายตวของหวใจ10. คาความดนเลอดขณะทหวใจบบตวใหเลอดออกจากหวใจเทากบ 110 มลลเมตรปรอท และคาความดนเลอดขณะทหวใจคลายตวเทากบ 70 มลลเมตรปรอท11. เพศ อาย อารมณ ขนาดของรางกาย การทำางาน การออกกำาลงกาย อรยาบถ และขนาดของหลอดเลอด12. ผสงอาย คนทโกรธงาย คนทมความเครยดวตกกงวลเปนประจำา หรอคนทมระดบไขมนในเลอดสง13. 2 ชนด คอ แกสออกซเจน (O2) และ แกสคารบอนไดออกไซด (CO2)14. ถงลม15. เมอแกสออกซเจนเขาสเซลลแลว จะเขาทำาปฏกรยาเผาผลาญสารอาหารทอยภายในเซลล ทำาใหสารอาหารปลอยพลงงานออกมา กระบวนการนเรยกวา กระบวนการหายใจ ปฏกรยาดงกลาวเปนไปอยางชาๆ ผลทไดคอ พลงงาน นำา และแกสคารบอนไดออกไซด16. แกสคารบอนไดออกไซดทไดจากกระบวนการหายใจจะแพรออกจากเซลลผานเยอหมเซลลเขาสหลอดเลอดและละลายอยในนำาเลอด แลวถกลำาเลยงไปยงปอด แกสคารบอนไดออกไซดซงมความเขมขนสงจะถกปลอยออกมา และแพรเขาสถงลมในปอด ลำาเลยงผานหลอดลมออกมาสภายนอกทางลมหายใจออก17. กะบงลม และกระดกซโครง18. เมอหายใจเขา กะบงลมจะเคลอนทตำาลง กระดกซโครงเลอนสงขน เมอหายใจออก กะบงลมจะเคลอนทสงขน กระดกซโครงเลอนตำาลง19. เพราะความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดในเลอดสงขน จงตองกำาจดออกดวยการหายใจออก20. ความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซด

ทบทวนบทเรยนกนกอนครบ

1. ขอใดกลาวไมถกตองเซลลเมดเลอดแดงไมมนวเคลยส เซลล

เมดเลอดขาวมนวเคลยสเซลลเมดเลอดแดงมปรมาณมากกวาเซลลเมดเลอดขาวเซลลเมดเลอดแดงสรางทมาม ตอมนำาเหลอง และไขกระดก สวนเซลลเมดเลอดขาวสรางทไขกระดกเซลลเมดเลอดแดงมอายนอยกวาเซลล

เมดเลอดขาว2. สารในขอใด ไม สมพนธกนเมดเลอดแดง - แกสออกซเจนพลาสมา - แกสคารบอนไดออกไซดเกลดเลอด เสนใยไฟบรน–เมดเลอดขาว สารอาหารและเอนไซม–3. เกลดเลอดชวยใหเลอดแขงตวในกรณใดก. เลอดจางเกนไป

เลอดออกมบาดแผลเลอดขาดวตามนเคเลอดขาดเมดโลหตขาว4. อวยวะทชวยใหการไหลเวยนของเลอดในรางกายไหลไปในทศทางเดยวกนคอ ก. หวใจ ข. ปอด ค. ลนหวใจ ง. หลอดเลอดแดงและหลอดเลอดดำา5. หวใจหองลางซายมผนงหนามากกวาหองอนๆ เปนการบอกใหทราบวาหวใจหองลางซายทำาหนาทใดสบฉดเลอดไปทวรางกายสบฉดเลอดทมออกซเจนมากสบฉดเลอดเขาสเสนเลอดใหญ ง. สบฉดเลอดทมปรมาณมากกวาหองอน6. เสนเลอดทใชในการจบชพจรคอ เสนเลอดชนดใดเสนเลอดดำาเสนเลอดฝอยเสนเลอดแดงถกทกขอ

7. ขอใดกลาวถกตอง เมอมการหายใจออกก. กระดกซโครงเลอนสงขน กระบงลม เลอนตำาลง

กระดกซโครงเลอนสงขน กระบงลม เลอนสงขน

กระดกซโครงเลอนตำาลง กระบงลม เลอนตำาลง

กระดกซโครงเลอนตำาลง กระบงลม เลอนสงขน

8. สงทเปนตวกำาหนดอตราการหายใจเขาและออกคอ ขอใด ก. ไอนำา ข. แกสออกซเจน ค. แกสไนโตรเจน ง. แกสคารบอนไดออกไซด9. การดดซมอาหารทลำาไสเลกกบการแลกเปลยนแกสทปอด มสวนประกอบของระบบหมนเวยนทเหมอนกน คอ ขอใด

ก. มฮโมโกลบนมกลมเสนเลอดฝอยมถงบาง ๆ เปนกระจกมหลอดเลกๆยนออกจากผนงจำานวนมาก10. ขอความใดไมถกตองเซลลสมองขาดเลอดไปหลอเลยงได

ไมเกน 6 นาทเมอหายใจเขาแกสออกซเจนจากถงลมปอดจะแพรเขาสหลอดเลอดฝอยผลทไดจากกระบวนการหายใจ คอ นำา

พลงงาน และแกสคารบอนไดออกไซด อาการหาว เกดจากมแกสออกซเจนไม

เพยงพอหรอมแกสคารบอนไดออกไซด ในเลอดมากเกนไป

44

45

1. ง 2. ง 3. ข4. ก 5. ก 6. ค7. ง 8. ง 9. ข10. ก

บรรณานกรม

ถนด ศรบญเรอง และคณะ. สมฤทธมาตรฐานวทยาศาสตร ม.2 เลม 1. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : บรษทอกษรเจรญทศน, 2549.บญชา แสนทว. วทยาศาสตร เลม 3. กรงเทพฯ : สำานกพมพวฒนาพานช, 2544.________. หนงสอปฏบตการวทยาศาสตร เลม 3 ชนมธยมศกษาปท 2. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สำานกพมพวฒนาพานช, 2547.ประสงค หลำาสะอาด. วทยาศาสตร ม.2 เลม 3. กรงเทพฯ : สำานกพมพไอ คว บค เซนเตอร (ม.ป.ป.)รตนาภรณ อทธไพสฐพนธ และสภาภรณ หรนทรนตย. สมดเสรมความร ทกษะปฏบต และ แบบทดสอบตามจดประสงควทยาศาสตร ชนมธยมศกษาปท 2. กรงเทพฯ : สำานกพมพนยมวทยา, 2538.วนย วทยาลย. แบบทดสอบรายจดประสงควทยาศาสตร ว 203 เทอมตน ม.2. กรงเทพฯ : สำานกพมพฟสกสเซนเตอร, 2521.ศกษาธการ, กระทรวง. หนงสอเรยนวชาวทยาศาสตร เลม 3 ว 203 ชนมธยมศกษาปท 2. พมพครงท 1. องคการคาครสภา, 2532.ศนยพฒนาหลกสตร กรมวชาการ. แนวการจดกจกรรมการเรยนการสอนวทยาศาสตร ระดบชนมธยมศกษาตอนตน (เลม 3). พมพครงท 1. กรงเทพฯ : โรงพมพการ ศาสนา, 2542.

46