1

GRADJANSKO PRAVO

1.PREDMET GRAANSKOG PRAVA

Odreivanje predmeta i metoda graanskog prava ima i vrlo praktini znaaj s jedne strane, jer pomae kod odreivanja da li neki spor spada pod graanske ili privredne sudove, ili o njemu reava upravni organ. Ova analiza otkriva tesnu vezu i uzajamno dejstvo izmeu graansko pravnih normi i drutvenih odnosa koji ine predmet graanskog prava. Predmet graanskog prava su odreeni drutveni odnosi koje regulie ta grana prava. Ti konkretni drutveni odnosi zahtjevaju pravno ureivanje. Kada je u pitanju metod graanskog prava, radi se o nainu na koji je konkretni drutveni odnos regulisan. Sam predmet zahtjeva i odreuje metod jer se ne moe istim sredstvom obraivati na primjer staklo i dijamanti. Metod se moe definisati i kao pravni nain formiranja ponaanja ljudi, kroz utvrivanje njihovih prava i obaveza. On je odreen karakterom drutvenih odnosa regulisanih pravom. Graansko pravo regulie robno-novane odnose (robnu razmjenu, razmjenu usluga, razmjenu radne snage, koja je ekonomski gledano roba, prisvajanje i koritenje robe, okvire i uslove prisvajanja i razmjene robe, poloaj i svojstva nosilaca te razmjene, subjekte, odnosno lica koja raspolau robom) i line neimovinske odnose.. Pored robno-novanih odnosa koje je glavni predmet graanskog prava, u graansko pravo spada jo i nasljedno pravo, koje je na granici linog i imovinskog prava, poto regulie prenos ekonomskih dobara za sluaj smrti, vodei rauna o porodinim vezama. Porodino pravo je izvan graanskog prava, a lina prava (pravo na ime, ast, tjelesni integritet). Lina prava dobijaju graanskopravnu zatitu samo ukoliko se kod zatite linih prava radi o uspostavljanju preanjeg stanja.

2. METOD GRAANSKOG PRAVA

Metod pravnog regulisanja ukljuuje forme i naine pomou kojih pravo vri svoj uticaj na karakter i sadraj drutvenih odnosa koje regulie. Svaka grana prava ima svoj sopstveni metod regulisanja, a karakteristike graanskopravnog metoda regulisanja drutvenih odnosa su: Ravnopravnost stranaka: graansko pravo stavlja lica uesnike u jednom graanskopravnom odnosu u jednak poloaj. Uzajamni odnosi subjekata su regulisani po naelu jednakosti stranaka i ravnopravnosti njihovih volja. Npr. u jednom ugovoru o kupoprodaji i prodavac i kupac su potpuno ravnopravni. Takav poloaj stranaka u ugovoru se naziva i koordiniran. To nije na primjer, sluaj kada se radi o plaanju poreza. Graanski porezni obveznici su duni da plaaju porez nadlenom finansijskom organu dravne uprave, srazmjerno svojim dohocima. Subjekti ovakvog odnosa, na jednoj strani dravni organ, na drugoj graanin, nalaze se u odnosu nadreenosti i podreenosti. Takav odnos je upravno pravni odnos. Korienje jednog odreenog metoda zavisi od karaktera drutvenih odnosa, koje obuhvata data grana prava. Graansko pravo regulie robno novane odnose.

Autonomija volja: Sledea karakteristika metoda graanskog prava je slobodna inicijativa u pogledu nastanka graanskopravnog odnosa. Ona proizilazi iz karaktera radnji koje preduzimaju subjekti u graanskopravnom odnosu. Volja stranaka u graansko pravnom odnosu je zakon za stranke. Ova slobodna inicijativa stranaka ima dva aspekta: slobodu da izabere partnera s kojim e stupiti u odnos i njihova sloboda da sami, putem sporazuma odrede uslove pod kojim e se vriti njihova uzajamna prava i obaveze. Ova slobodna inicijativa pri zasnivanju i uoblienju pravnih odnosa, tipina je za graansko pravo, zove se u zapadnoj teoriji autonomija volja. Ne nastaju svi graanskopravni odnosi na osnovu slobodne inicijative stranaka. Ponekad zakon odreuje uslove za nastanak graanskopravnih obaveza, nezavisno od volje stranaka. To su npr obaveze iz graanskog delikta, ili iz neosnovanog bogaenja. Imovinska sankcija: Za graanskopravni metod regulisanja karakteristine su specifine forme sankcionisanja lica koje povredi graanska prava i obaveze. U graanskom pravu postoji iskljuivo imovinska odgovornost lica za povredu tueg prava. Graanskopravna imovinska odgovornost izraava se na nekoliko naina: uspostavljanjem imovinskog stanja lica ije je pravo povreeno; putem naknade imovinske tete koju je tetnik prouzrokovao; imovinskom naknadom ugovorne kazne za povredu ili neispunjenje obaveze. Graanskopravna sankcija je uvijek imovinska i pogaa imovinsku masu lica (krug dobara koja mu pripadaju) za razliku od krivinopravne ili upravne sancije koje uvijek pogaaju linost izvrioca. Prometljivost graanskih prava je jedna od najtipinijih karakteristika graanskopravnog metoda regulisanja, jer se ne sree u ostalim granama prava. Graanska prava su prava prometa. Tu karakteristiku graanskog metoda naroito istie profesor Gams. Prometljivost znai da su ta prava u prometu, tj. da ih subekti mogu prenositi sa jednih na druge, putem sporazuma. Promet prava postoji samo u graanskom pravu. Imovinska sankcija se primjenjuje i u oblasti upravnog i krivinog prava, jednakost stranaka i u branom pravu. 3. LINA PRAVA KAO PREDMET GRAANSKOG PRAVA

Danas je veina autora pristalica shvatanja da su i lina neimovinska prava predmet graanskog prava. ovjekova linost po vrijednosti treba da uiva veu zatitu od njegove imovine, koja je inae dobro zatiena, ne samo u graanskom, ve i krivinom i upravnom pravu. Kada smo govorili o metodu graanskog prava, istakli smo da je on u funkciji predmeta, tj. da ga odreuje struktura drutvenih odnosa koje to pravo regulie. Iz te strukture proizale su i etiri navedene odlike graanskopravnog metoda: jednakost stranaka, autonomija volje, imovinska sankcija i prometljivost. Graansko pravnu odgovornost za razliku od krivine i upravnopravne odgovornosti karakterie uspostavljanje preanjeg stanja, prije povrede, odnosno postizanje imovnske ravnotee izmeu oteenog i tetnika, taj isti metod se primjenjuje i kod zatite linih prava. Samo utoliko ukoliko se kod zatite linih prava radi o uspostavljanju preanjeg stanja lina prava dobijaju graanskopravnu zatitu. Metod graanskog prava odreen je njegovim osnovnim predmetom, robno-novanim odnosima, ali je taj metod postao podesiv i za regulisanje neimovinskih linih odnosa.4. PODJELA NA PRIVATNO I JAVNO PRAVO

Graansko pravo je dio privatnog prava. Pravne norme koje reguliu drutveni i zajedniki ivot ljudi, tradicionalno se dijele na javno i privatno pravo (graansko ili civilno pravo). Graansko pravo je suprotnost javnom pravu. Privatno pravo regulie odnose izmeu jednakih subjekata, dok javno pravo regulie odnose nadreenosti i podreenosti, odnose nadreenih dravnih organizacija prema podreenim graanima.

Privatnom pravu se pripisuju propisi koji iskljuivo slue interesima pojedinaca, a javnom pravu propisi koji slue iskljuivo interesima zajednice. Privatnopravne grane prava su: Graansko pravo, Trgovako pravo, Mjenino i ekovno pravo, Pravo osiguranja. Javnopravne grane su: Ustavno pravo, Krivino pravo, Upravno pravo, Poresko pravo itd. Kroz privatno pravo tite se ne samo privatni interesi, ve i javni, npr. interesi sigurnosti u pravnom prometu, lakog postojanja pravnog odnosa (zemljine knjige, propisi graanskog prava o formi). Javno pravo ne titi iskljuivo javne interese, ve uzima u obzir i interese pojedinca (kada je pojedincu upravnim aktom povrijeeno pravo on ima pravo da protiv takvog akta dravnog organa vodi pred sudom upravni spor i time pojedinac u javnom pravu titi svoj privatni interes).U zapadnoj teoriji postoji niz formalnih kriterijuma za podjelu na privatno i javno pravo od kojih je jedan kriterijum metoda regulisanja i naina zatite prema kome privatna praa nastaju voljom pojedinih lica i zatiuju se samo po zahtjevu takvil lica (privatna tuba) doj javna prava nastaju voljom drave i za povredu javnog prava dejstvuje javni (dravni) tuilac, po slubenoj dunosti.

U oblasti privatnog prava gdje vai naelo jednakosti volja, sredstvo za regulisanje pravnog odnosa je ugovor. Ugovor zahtjeva saglasnost obje stranke. U njemu ne moe jedna stranka drugoj jednostrano nametnuti obaveze ili da ogranii prava, a to je mogue u javnom pravu gdje postoji odnos nadreenosti i podreenosti. Drava namee svojim graanima, bez njihovog pristanka poresku obavezu ili vojnu obavezu. Meutim, dva dravna orgna, npr. dve optinske skuptine, mogu pitanja koja ih se zajedniki tiu, regulisati na principu jednakost, zakljuivanjem javnopravnog ugovora. Javnopravni ugovor je sredstvo za regulisanje meudravnih odnosa u meunarodnom javnom pravu, i ti se odnosi baziraju na jednakosti stranaka ugovornica i koordinaciji njihove volje.

Razlikovanje sistema prava na privatno i javno tie se samo materijalnog prava, a ne procesnog prava. Procesno pravo po svojoj sutini nije ni javno niti je pravno. Doktrina prosesnog prava je trostruki pravni odnos, kao odnos stranaka meusobno i kao odnos prema sudu. Samo u odnosu stranaka prema sudu taj se odnos pojavljuje kao javnopravni, doj je njihov meusobni odnos privatnopravni. Ali s obzirom da je postupak pred sudom jedninstven, ne moe se razlagati na javnopravne i privatnoprane komponente. Zbog toga je prosesno pravo u cjelini jedna specifina grana koja se ne moe svrstati ni u javno ni u privatno pravo.

Za materijalno pravo je ova podena nuna, jer od nje u krajnjoj konsekvenci zavisi koji put i nain treba izabrati za njegovu zatitu. 5. GRAANSKO PRAVO I PRIVATNO PRAVO ( SISTEM GRAANSKOG PRAVA )Graansko pravo je privatno pravo i obuhvata skup pravnih normi koje reguliu robno novane odnose. Graansko pravo kao opte privatno pravo ne iscrpljuje sve privatnopravne odnose. Oni su regulisani i u posebnim granama prava, koje su se tokom vremena i razvoja drutvenih odnosa izdvojile iz graanskog prava. To su prije svega trgovako pravo, menino pravo, pravo vrednostnih papira, autorsko pravo pronalazako pravo, izdavako pravo i pravo osiguranjau. Ukoliko u ovim posebni granama privatnog prava nema specijalnih odredbi, vae opta pravila graanskog prava.

Veina civilista (teoretiara graanskog prava) graansko pravo dijele na opti dio, stvarno pravo, obligaciono pravo i nasledno pravo (tzv. pandektni sistem podjele). Pandektni sistem podjele graanskog prava prvi je uveo Njemaki graanski zakon. U njemu je pored navedene podjele bilo obuhvaeno i porodino pravo.

Opti dio graanskog prava sadri ona pravila i naela koja su zajednika svim dijelovima graanskog prava. Najee se u okviru opteg dijela graanskog zakonika nalaze odredbe koje se tiu linih, statusnih prava fizikih i pravnih lica, zatim odredbe o rokovima zastarjelosti, o cilju i vrenju graanskih prava. Stvarno pravo sadri skup pravnih normi u kojima se reguliu odnosi ljudi povodom stvari. U stvarnom pravu obuhvaene su norme o pravu svojine i nainima njenog sticaja, o oblicima svojine, o slubenostima, hipoteci, dravini, zatiti prava svojine i drugim stvarnim pravima izvedenih iz svojine.

Obligaciono pravo je skup pravnih normi u kojima se reguliu imovinski odnosi u kojima je jedna strana (povjerilac) ovlaena, da od druge strane (dunika) zahtjeva neku inidbu, a ova je duna da tu inidbu izvri. Obligaciono pravo sadri odredbe o ugovorima uopte, o vanugovornim odnosima i odgovornosti za tete iz delikata, nezvanom vrenju tuih poslova, neosnovanom bogaenju, kao i o nastanku i gaenju obligacija. Nasledno pravo regulie prelazak imovine ostavioca za sluaj njegove smrti na njegove naslednike. Norme naslednog prava sadre odredbe o osnovima nasleivanja, zakonskom naslednom redu, testamentu i ostavinskom postupku. 6. RAZGRANIENJE GRAANSKOG OD OSTALIH GRANA PRAVA

-Graansko i porodino pravo-Sve grane prava u pravnom sistemu nisu meusobno odvojene, ve su u odreenom odnosu. Graansko pravo ima za predmet robne odnose, a porodino pravo postoji i u sistemima koji nemaju razvijeno graansko pravo. Graansko i porodino pravo se razlikuju i po metodu regulisanja. Dok su u graanskom pravu preovlaujue karakteristike metoda regulisanja prometljivosti prava i imovinska sankcija, porodina prava su neprometljiva, a sankcija lina. Ona se sastoji u prinudnom raskidu pravne veze (raskid braka, oduzimanje oinske vlasti..). Glavna pravna posledica zakljuenja braka predstavlja neposredan uslov za nastanak niza imovinskih i neimovinskih linih, konkretnih pravnih odnosa. Dio porodinih odnosa imovinskog karaktera, kao to su voenje zajednikog domainstva, zajednika imovina steena za vrijeme trajanja braka, obaveza izdravanja izvjesni lanova porodice, razni ugovorni odnosi u koje brani drugovi stupaju, reguliu se na osnovu principa graanskog prava. injenica da se na neke porodine imovinske odnose primjenjuju norme graanskog prava, govori da su ti odnosi po svojoj pravnoj prirodi, iako nastali u porodinom pravu, graanskopravni odnosi.-Graansko pravo i radno pravo-injenica da je radno pravo nastalo iz graanskog prava, koje je reprezent privatnog prava, u teoriji je dovela do spora: kakav je karakter radnog prava - da li ono spada u privatno, ili javno pravo. Za jedne karakter radnog prava regulie privatne odnose izmeu radnika i poslodavca, u njemu preteu karakteristike privatnog prava. Drugi autori istiu javnopravne elemente u radnom pravu, uveane proirenom intervencijom drave. Trei u radnom pravu vide elemente privatnog radnog prava, ukoliko ono sadri norme o odnosima izmeu pojedinaca ureene na bazi ugovora, a i javnog prava, ukoliko regulie zatitu zaposlenih lica, njihovo osoguranje, intervenciju drava, itd. etvrti smatraju da ova kombinacija elemenata graanskog i administrativnog prava ne predstavlja nipoto prost mehaniki zbir. 7. GRAANSKO I TRGOVAKO PRAVO

Odnosi izmeu graanskog i trgovakog prava, odnosno njihovo razgranienje, u pravnoj nauci XIX i XX vijeka predstavlja glavni izvor nesporazuma kada treba odgovoriti da li je trgovako pravo posebna grana prava. Poto se trgovako pravo izdvojilo iz graanskog prava, njihov odnos je odnos izmeu opteg i posebnog prava. U nedostatku specijalnih propisa trgovakog prava, primjenjuju se opte norme graanskog prava. U nastojanju da se naprave razlike izmeu graanskog i privrednog prava, tamo gdje je usvojen dualizam ovih dviju disciplina, istiu se slijedee karakteristike trgovakog prava: za odreene trgovake poslove formalnost je jae izraena nego u graanskom pravu i forma je apsolutna. Svaki promet zahtjeva postojanje povjerenja izmeu stranaka. Taj uslov je posebno naglaen u trgovakom pravu. Zatitu povjerenja sprovodi itavo trgovako pravo. Zatitu povjerenja u prometudoprinose trgovaki registri, a naroito odredbe o neogranienosti prokure i iroke mogunosti sticanja prava na pokretnim stvarima (robama) od strane savjesnih treih lica. Brzo odvijanje poslova je glavna karakteristika trgovakog prometa. Za kupca postoji obaveza da bez odlaganja saopti prodavcu da isporuena roba ima mane, a kod fiksnih poslova, ako jedna stranka ne ispuni svoje obaveze na vrijeme, ve prekorai utvrene termine, nastupaju znaajne pravne posledice. U trgovakom pravu se nita ne radi bez naknade-naknada za isporuenu robu, ili izvrenu uslugu se podrazumjeva samo po sebi. To dolazi do izraaja u pravilima o kamatama, koje teku kod novanih potraivanja posle njihove dospjelosti, kao i obavezi plaanja provizije bez obzira da li je ona posebno ugovorena. U upravnom prometu izmeu trgovaca dolazi do masovnog zakljuivanja istovrsnih poslova koje se svakodnevno ponavljaju. Ova pojava dovodi do potrebe da se poslovni promet tipizira i normira sadrina ugovora. To ima za posledicu razvoj obiaja u prometu (trgovaki obiaji, uzanse), koji u trgovakom pravu zauzimaju istaknuto mjesto. Trgovina i promet se nezaustavljaju na granicama jedne zemlje. Taj internacionalizam, koji u sebi nosi trgovako pravo, dopineo je da se savladaju mnoga razliita rjeenja istih pitanja u razliitim nacionalnim zakonodavstvima i da se doe do pravno ujednaenih rjeenja na meunarodnom planu.

Naziv trgovako pravo kod nas je u vrijeme samoupravnog socijalizma zamjenjen terminom privredno pravo. To je grana prava koja po svom obimu obuhvata sve ono to regulie i klasino trgovako pravo, samo su subjekti privredna preduzea, koja zakljuuju trgovake poslove. 8. CODE CIVIL

Code civil predstavlja spomenik pravne kulture, zakon vremena koji je nedavno doiveo 200 godina.. Rad na izradi projekta Code civil zapoeo je dolaskom Napoleona za prvog konzula 1799. god. Idejni tvorac bio je Napoleon. Zakonik je usvojen 31. marta. 1804. god. Pod imenom Code civil Francais a zatim je ponovo objavljen 1807. god. kao Code Napoleon. Napoleon je vrio veliki uticaj pri izradi zakonika. Koliko je sam Napoleon cijenio Code civil, i svoje uee u njegovom donoenju, najbolje pokazuju njegove rijei koje je izgovorio na Svetoj Jeleni, za vrijeme svog progonstva: Moja prva slava nije u tome to sam dobio 40 bitaka, Vaterlo e izbrisati sjeanje na tolike pobjede. Ono to nita nee izbrisati, to e vjeno ivjeti, to je moj Code civil. Francuski Code civil po svom duhovnom znaaju i istorijskoj snazi zraenja nesumnjivo zauzima prvo mjesto.

Code civil je zakonik Treeg carstva, dakle buroazije. Tvorci Code civil prilikom formulisanja pojedinih odredbi nisu imali pred oima sliku malog ovjeka, zanatlije, ve imunog graanina koji se predstavlja kao sposoban za rasuivanje, samoodgovoran, pravno i poslovno sposoban. U pogledu sistematike Code civil usvaja institucioni sistem, po kome se sva materija dijeli na tri djela (STVARI, LICA, TUBE). Posle kratkog uvodnog dijela posveenog primjeni zakona, kodeks se dijeli na tri knjige: o licima, stvari i vrste svojine, raznim nainima sticanja svojine. Sama ova sistematika Zakonika ukazuje na njegov karakter, jer cjelokupno pravo izloeno u njemu odnosi se na fizika lica i zatitu privatne svojine, tako da ga s pravom moemo nazvati kodeks privatne svojine. Kodeks je pridavao poseban znaaj privatnoj svojini. Buroazija je kao nosilac novog drutveno-ekonomskog sistema pravo svojine proglasila za prirodno pravo.U pogledu stila i jezika Code civil je postigao savrenstvo koje kasnije nije mogao da dostigne ni jedan zakonik. Jezik Code civil nije bio samo sredstvo za reprodukovanje ideja, on je djelovao na druge i bio most koji je povezivao zakonodavca sa onima kojima se on obraa. Njegove poruke su bile iste, jasne, sigurne i kratko izreene. Nijedan graanski zakonik nije imao takav uticaj na razvoj graanskog prava kao Code civil. Sastavljen je bez teorijskih pretenzija, sa jasnim i vrlo elastinim formulacijama bez glomaznih definicija, to mu omoguuje laku razumljivost i rukovanje. to se tie njegove sadrine, on je rezultat svih naunih tekovina dotadanjeg razvoja, slobode, jednakosti ljudi, osloboenje zemlje od feudalnih tereta, slobode ugovaranja....

Code civil ima i odreene nedostatke od kojih su najvaniji: diskriminacioni poloaj ene u porodinom pravu pretjerana apsolutnost privatne svojine kao posledica apsolutnosti svojine, na rang dogme bila je uzdignuta sloboda ugovaranja, koja je u praksi dovodila do slobode bogatih i teke eksploatacije siromanih slojeva. Tako se proklamovana pravna jednakost pretvarala u faktiku nejednakost. Poto su jedinstveni predmet regulisanja bili imovinski odnosi uglavnom povezani sa zatitom nepokretne imovine, zakonik utke prelazi preko regulisanja radnih odnosa. Samim tim on je s pravom nazvan kodeksom bogatih.

Code civil ignorie kolektivne interese, on ne poznaje instituciju pravnih lica. Pored svih istaknutih nedostataka, on je i danas na snazi u Francuskoj. Code civil je mijenjan putem specijalnih zakona u porodinom i naslednom pravu. Postepeno je ograniavana oinska vlast, a potvrena poslovna sposobnost udte ene, kao i poboljan njen nasljedni poloaj poslije smrti mua. Vanbranom djetetu je priznat zatjev za alimentaciju prema ocu.

Sudska praksa je sa svoje strane uinila mnogo da se prevaziena pravila Code civil prilagode potrebama vremena. Code civil iz 1804. godine jo uvijek je na snazi, zato to je sadravao dovoljno opta i fleksibilna pravila, tako da ih je sudska praksa mogla prilagoditi novim potrebama.Francuski Code civil imao je uticaj na razvoj graanskog prava u drugim zemljama kao to su: Belgija, Luksemburg, Holandija, panija, kao i na Bliskom istoku, Africi, Indikini i Okeaniji, zemljama Magreba (Alir, Tunis i Maroko), itd.

9. AUSTRIJSKI GRAANSKI ZAKONIK

Zakonik je promulgiran 1811. godine. Obiajno pravo je potisnuto i ono vai samo ako se na njega zakon poziva. U sistemu AGZ osjea se jo uvijek veliki uticaj trolane institucionalne podjele (persone, res, actionesa). Sadri 1502 paragrafa i dijeli se na uvod i tri dijela: lino pravo, stvarno pravo sa naslednim pravom i jednim dijelom obligacionog prava, zajednike odredbe linog i stvarnog prava. Takva podjela odmah ukazuje na sutinski karakter zakona: tite se ona lica koja posjeduju svojinu. Austrijski graanski zakonik je doao u suprotnost sa faktikom socijalnom strukturom tadanjeg drutva u Austriji. Veina stanovnitva austrijske monarhije ivjela je jo uvijek u podanikom statusu. AGZ ima samo 1502 paragrafa. Kratkoa zakonika uinila je da u njemu ima mnogo praznina. Tako zakonik samo u 4 paragrafa regulie lina prava i obaveze branih drugova, a samo jedan paragraf se odnosi na izraavanje vanbranog djeteta. U AGZ potpuno nedostaju propisi o realnim teretima i ugovoru o posredovanju, a sadri svega nekoliko paragrafa o ugovoru o slubi i djelu. AGZ je jo konzervativniji u odredbama iz porodinog prava od FGZ. Poznaje samo crveni brak, doputajui graanski brak izuzetno za pripradnike nepriznatih religija.

1904. godine obrazovana je komisija za reviziju AGZ, s ciljem da popune praznine koje je Zakonik sadraao. Tek u periodu od 1914. do 1916. godine donijete su 3 djelimine novele. Novela III znatno mijenja provobitni tekst zakonika, njom je oko 180 paragrafa AGZ ponovo formulisano, dopunjeno ili ukinuto. Nove formulacije su bile inspirisane Njemakim graanskim zakonikom i obuhvataju gotovo sve oblasti, a posebno opte ugovorno pravo, pravo najma i zakupa, ugovore o slui i djelu.

Austrijski graanski zakonik je naroito znaajan na naim prostorima, jer je vaio na teritorijama BiH, Vojvodine, Hrvatske, Slovenije, Slavonije. U skraenoj verziji vaio je i u Srbiji, kao Srpski graanski zakonik od 1844. g. Pravna pravila iz ovog zakonika i danas se jo primjenjuju u nedostatku pozitivnih pravnih propisa, pod uslovima odreenim u Zakonu o nevanosti pravnih propisa donijetih prije 6.aprila 1941. godine i za vrijeme neprijateljske okupacije.10. NJEMAKI GRAANSKI ZAKONIK

Ovaj zakonik donijet je 1896. godine, poslije rada na projektu koji je trajao 22 godine. Stupio je na snagu 1. januara. 1900. g. jer su Nijemci htjeli da u novi vijek simbolino uu sa novim zakonikom. BGB prvi uvodi sistematiku pandektnog prava. Tako je 2385 paragrafa, koliko sadri zakonik, podjeljen na pet dijelova (knjiga):opti dio, obligaciono pravo, stvarno pravo, porodino pravo i nasledno pravo. esta knjiga Graanskog zakonika odnosi se na primjenu stranih zakona, sadri 30 paragrafa i uneta je u zakonik Uvodnim zakonom za graanski zakonik. Pandektna podjela graanskog prava jasno istie centralne institucije graanskog prava vlasnika, privatnu svojinu i sredstva za zatitu te svojine. U optem dijelu NGZ sadrani su propisi o fizikim licima (pravna sposobnost, punoljetstvo, maloljetstvo, domicil), detaljni propisi o udruenjima i ustanovama (pravna lica) i objektima (stvari). Code Civil nije imao odredbe o pravnim licima, a u NGZ ona su najvaniji subjekti u graanskopravnom prometu. Centralno mjesto u zakoniku zauzimaju odredbe o pravni poslovima i zastarjelosti.Pojam pravnog posla odreen je na najapstraktniji nain. Tu spada ne samo obini obligacioni ugovor (kupoprodaja ili zakup), ve tzv. Stvarno-pravni ugovor. Pravni posao je i porodinopravni ugovor o usvojenju ili zakljuenju braka. Pravni posao je i javno obeanje nagrade, otkaz ili odluka glavne skuptine akcionarskog drutva o poveanju kapitala. Tvorci NGZ podravajui pandektnu sistematiku i ugledajui se na Gajevu trolanu podjelu obuhvatili su u optem dijelu tri osnovna elementa graansko pravne teorije - pravne subjekte i objekte, pravne poslove i vrenje prava. U stvarnom pravu tretiraju se prava na stvari (svojina, hipoteka, plodouivanje, zaloga) koja se odnose na odreenu stvar i vae erga omnes. U obligacionom pravu radi se o pravima koja jednom licu daju zahtjev samo prema odreenom subjektu, na osnovu ugovora, neosnovanog obogaenja i delikta. Stvarna prava su apsolutna, a obligaciona relativna. NGZ stavlja u privi plan svojinu na pokretnim stvarima, jer je porastao znaaj pokretnog kapitala u doba industrijskog kapitalizma.

NGZ ukljuuje institute objektivne odgovornosti za opasne stvar (pored principa subjektivne odgovornosti) zatim usltanovu osiguranja, ugovor u korist treeg lica. Posebna panja posveuje se apstraktnim pravnim poslovima i hartijama od vrijendosti. NGZ sa relativno malim brojem odredbi regulie ugovor o radu.Ljudska slika na kojoj su tvorci NGZ gradili zakonik bio je apstraktni pojedinac sa preduzetnikim i trgovakim smislom. U toj slici nema mnogo mjesta za industrijskog radnika. Njega NGZ stavlja u rubriku ugovora o slubi i o radu, i propisi vie odgovaraju zanatliji ili radniku koji radi kod kue nego novom sloju fabrikih radnika.Svoje nedostatke zakonodavac je pokuao da rijeu uvoenjem u tekst mnogih generalnih klauzula i neodreenih pojmova tzv. Kraljevskih paragrafa., koji u NGZ unose jednu socijalno-etiku notu, a to su savesnost i potenje, dobri obiaji zabrana zloupotebe prava.

NGZ predstavlja veliko kodifikatorsko djelo, precizno po sistematici, pisano visoko strunim jezikom, koji je za obinog ovjeka teko razumljiv. Svaka rije i svaka reenica imaju odreeni smisao, u njemu se nepravnik ne moe snai. Zakon je pisan od strane pravnika i nije upuen ovjeku iz naroda, ve pravnim ekspertima kao eventualnim reprezentima narodnog duha. NGZ imao je veliki uticaj na zakonodavstvo drugih drava, pod njegovim uticajme izraen je Japanski graanski zakonik iz 1898, Brazilski graanski zakonik iz 1916 i Grki graanski zakonik iz 1940. godine.11. VAJCARSKI GRAANSKI ZAKONIK

vajcarski graanski zakonik ima etiri dijela: lino, porodino, nasledno, i stvarno pravo. Stupio je na snagu 1. januara. 1912. g. Pored graanskog zakonika, revidiran je Zakonik o obligacijama iz 1881. g. On je kao poseban zakon stupio na snagu istog dana kada i graanski. Zakon o obligacijama ustvari ini peti dio graanskog zakonika. Njemu su 1936. g. pridodate nove odredbe o trgovakim drutvima, o pravu firme i vrednosnim papirima. Zakonik nema jedan opti dio kao u NGZ. Razlog za to lei u injenici to su sve kantonalne kodifikacije graanskog prava bile bez opteg dijela. Drugi razlog to nema opteg dijela lei u tome to je stari zakon o obligacijama od 1881. g. imao opta pravila o ugovorima, pa su se iz njih izvodila opta pravila o pravnim poslovima. Iako se Huber pri pravljenju vajcarskog graanskog zakonika sluio i kantonalnim pravima, on je ovo pravo podvrgao reviziji, poboljanju i prilagoavanju potrebama svoga vremena, stvarajui jedan moderan zakonik. Vodio je rauna ne samo o tehnikom napretku i privrednom razvoju svoga doba, ve i njegovim etikim i socijalnim problemima. 12. ANGLOSAKSONSKO GRAANSKO PRAVO

Kad govorimo o Common Law sistemu, kao pravu koje primjenjuje kraljevski sud, on vai u Velikoj Britaniji jo od normanskog osvajanja. Pravno podruje anglosaksonskog prava u kome se primjenjuje Common Law, obuhvata i pravne poretke gotovo svih zemalja engleskog govornog podruja. U Engleskoj pravo se razvolo preko sudskih odluka, od sluaja do sluaja. Oni sude prema injenicama. Kada nastane odreeno injenino stanje zauzima se stav i situacija rjeava. Ako nastane drugo injenino stanje, ispituju da li je ono slino sa prethodnim, da bi se na isti nain po uzoru na raniji sluaj rjeilo. Ako ranije rijeeni sluaj nije isti, pokuava se da se u ranijoj sudskoj praksi nae sluaj koji mu je najsliniji, da bi putem analogije mogao da se rijei. U ovakvom sistemu ne postoji potreba za kodifikacijom. Dok je na kontinetnu sudska praksa anonimna, jer je sudija samo sluga zakona, u Engleskoj je sudija vrlo znaajna linost, on stvara i razvija pravo. Svaka sudska odluka ima poseban znaaj i slui kao uzor za kasnije odluke. Sudija stvara pravno pravilo koje e vaiti za ubudue.

U Engleskoj pravnoj istoriji postoji kontinuitet koji ne susreemo ni kod jednog pravnog poretka u Evropi. On se karakterie time to u Engleskoj nikada nije dolo do recepcije rimskog prava, kakva je izvrena u Evropi u XII vijeku i kasnije u XVI vijeku. U poetku Common Law nije predstavljao jedan sistem. Vremenom Common Law prestaje da bude gomila sudskih odluka koje nita ne vezuju, ve postaje sistem prava zasnovan na naelima koje proizilaze iz sudskih odluka. Sredinom XIV vijeka pojavila se praksa da se stranka koja nije mogla da dobije writ (tubu) ili koja je izgubila spor kod kraljevskog suda zbog nepoznavanja pravila postupka, obrati molbom kralju da drugu stranku svojom zapovjeu prinudi na ponaanje koje ne odgovara striktnim pravilima Common Law, ve zapovesti morala i savesnosti. Kralj je upuivao takve molbe na izvrenje kancelaru koji je bio izvrni organ Kraljevog savjeta. Kancelar je bio sveteno lice i najbolje je poznavao Common Law. U svojstvu svetovnog lica bio je u mogunosti da ispravlja nepravde u ime kralja. Tako su se iz prakse kancelara vremenom stvorila nova pravila koja su od XV vijeka, a i danas u Engleskoj obuhvataju pojmom Equity.

U toku Engleske istorije nastalo je suparnitvo izmeu sudova Common Law i kancelarovog suda, koji je presuivao po pravinosti. Iz tog suparnitva je proizalo dvojstvo sistema prava koji primjenjuju engleski sudovi. To suparnitvo nikad nije dovelo do prevlasti Equity prava nad Common Law niti do njegove zamjene.

XIX vijek predstavlja prekretnicu i za englesko pravo. Pretea reformi koje e u Engleskoj zapoeti sa 1832. g. bio je socijalni reformator i pravnik Jeremy Bentham. Za njega su Common Law pravila bila prepreke za socijalne reforme, jer su zasnovana na istorijskoj sluajnosti, a ne na racionalnom pravu. Zbog toga se on zalagao sveobuhvatnu kodifikaciju prava u Engleskoj. Njegove ideje o totalnoj kodifikaciji engleskog prava nee biti usvojene, ali e pokrenuti engleskog zakonodavca na akciju. Reforma sudstva dovela je i do spajanja pravne mase Common Law i Equity. To je znailo da sudovi primjenjuju u sporeovima cjelokupne principe engleskog prava, bez obzira da li su sadrani u Common Law ili Equity. Svi engleski zakoni, bez obzira na njihov broj, predstavljaju sekundarni izvor prava. 13. GRAANSKI ZAKONIK ZA KNEEVINU SRBIJU

Rad na izradi Graanskog zakonika poeo je u Srbiji za vrijeme vlade kneza Miloa Obrenovia. One je 1829. g. naloio Georgiju Zaharijadesu, uitelju kneevia Milana da prevede neke strane zakone. Zaharijades je preveo Code civil, ali ne sa francuskog originala, ve po njemakom prevodu. Zakonodatelna komisija kojoj je prevod bio upuen, pregledala je prevod, ali on nije postao nacrt graanskog zakonika. Jovan Hadi se 1837. g. odazvao molbi Miloa i poeo da radi na zakoniku. Najprije je pregledao Zaharijadesov prevod Code civil i obavjestio Miloa da je neupotrebljiv. Knez Milo ovlastio je Hadia da izradi potpuno novi zakonik. Rad na izradi zakonika trajao je sve do 1840. g. Ovaj projekat, koji je raen prema Austrijskom graanskom zakoniku, i predstavlja njegov skraeni prevod na srpski i parafrazu, pregledan je od strane jedne komisije, koja ga je odobrila. Zakonik je proglaen 25. marta. 1844. g. Svodei AGZ od 1500 paragrafa na 950 paragrafa, koliko ima SGZ, Jovan Hadi je uinio da su mnoge jasne definicije izvornika u skraenom prevodu postale nejasne, nerazumljive i potpuno neupotrebljive. Jezik kojim je pisan zakonik teak je, zastario i izvjetaen, pa je i to doprinjelo nerazumljivosti samog teksta. Sistematika zakonika je ista kao i u AGZ i dijeli se na uvod i 3 dijela: lino sa porodinim, stvarno sa nasljednim pravom i jednim dijelom obligacionog prava, zajednike odredbe linog i stvarnog prava. Zakonik obuhvata i porodino kao i nasledno pravo, gdje je Hadi odstupio od AGZ, koristei u ovoj oblasti srpsko obiajno pravo. Uveden je samo crkveni brak, izvrena je velika diskriminacija ene u odnosu na mua, pa je ena izjednaena u pogledu poslovne sposobnosti sa starijim maloljetnikom. Za sve poslove koje ona preduzme bilja je potrebna saglasnost mua. Diskriminisana je i u nasljednom pravu (nije mogla nasljediti zaostavtinu mua, kao ostali muki nasljednici, ve je bila samo plodouivalac muevljeve imovine). enska djeca su bila diskrimisana u nasljeivanju u korist muke djece. Zakonik je u toku svoje vanosti od 1844. do 1941. pretrpio neke izmjene, kao to je zabrana o istraivanju oinstva (1869). Ta zabrana ne postoji u AGZ i ona je nastala pod uticajem francuskog prava. Zatim je SGZ dopunjen u vezi sa paulijanskom tubom (1864), u vezi sa starateljstvom (1872) i u pogledu forme testamenta (1911). U ostalim krajevima bive Jugoslavije postojalo je vie pravniih podruja, na kojima je vailo razliito graansko pravo (na podruju Vojvodine-maarsko pravo, Hrvatske bio je proglaen AGZ i primjenjivao se pod nazivom Opti graanski zakonik bez novela iz 1914, 1915, 1916, u Sloveniji i Dalmaciji primjenjivao se AGZ sa novelama, a u BiH do 1908 primjenjivalo se tursko pravo, a poslije toga se poelo sa primjenom AGZ ukoliko nije bilo domaih zakona, to je vailo za stvarno i obligaciono pravo, dok se u nasljednom i branom pravu na muslimane primjenjivalo erijatsko pravo, a na hriane obiajno i crkveno pravo, u Makedoniji se do balkanskih ratova primjenjivlo za stvarno i obligaciono pravo Zakonik Otomanske imperije, a brano, nasljedno i porodino pravo bilo je regulisano obiajnim pravo, poslije balkanskih ratova primjenjivao se SGZ.14. OPTI IMOVINSKI ZAKONIK ZA CRNU GORU

Crna Gora je krajem XIX vijek donela svoj graanski zakonik. Njegov redaktor i autor bio je poznati pravnik Valtazar Bogii. On je sebi postavio zadatak da kodifikacija na kojoj radi mora odgovarati stvarnim potrebama, prilikama i uslovima Crne Gore, kao i zahtevima nauke svog doba. Sva svoja teorijska i metodoloka shvatanja Bogii je izrazio u posebnoj studiji: O metodu i sistemu kodifikacije imovinskog prava u C. Gori. Sistematika Opte imovinskog zakonika za Crnu Goru bila je originalna. On obuhvata isto imovinsko pravo, a to je po Bogiiu samo stvarno i obligaciono, dok porodino i nasledno pravo ostaju van ovog zakonika. Zakonik sadri: uvodna opta nareenja, pravila o zakonima i pravila meunarodnog privatnog prava, pravila o subjektima prava, stvarna prava, zatim obaveze i to ne samo opti dio ugovornog prava, ve i pravila o pojedinim vrstama ugovora, a na kraju sadri objanjenja, odreivanje i dopune cijelog zakonika. I u sadrinskom pogledu Opti imovinski zakonik za C. Goru imao je neke institute koji su kasnije neopravdano pripisani Njemakom graanskom zakoniku. To se prije svega odnosi na prvu u legislativi formulisanu teoriju zloupotrebe prava. Bogii u svoj zakonik uvodi moderan pojam dravine koji se razlikuje od rimskog shvatanja. Jasno je u samom zakoniku ukazao da kad u njemu nije sadrano pravilo koje na konkretan sluaj treba primjeniti, sudija je ovlaten da se obrati obiaju, zatim analogiji i uopte pravdi i pravici. U pogledu jezika i jasnoe stila Bogii je u svom Zakoniku postigao pravo savrenstvo, pa su danas mnoge odredbe Zakonika postale poslovice u Crnog Gori. Bogiiev zakonik predstavlja najznaajniju kodifikaciju graanskog prava koju smo ikada imali na jugoslovenskim prostorima. 15. IZVORI GRAANSKOG PRAVA

-Pojam i vrste izvora prava

Izvori prava u optem smislu mogu se definisati kao uzorci ili povodi koji dovode do nastajanja prava. Oni mogu biti materijalni i formalni. Pod materijalnim izvorima se podrazumjevaju drutvene okolnosti i potrebe, odnosno uzorci koji dovode do nastajanja prava. Pod izvorima u formalnom smislu podrazumjeva se forma u kojoj drava donosi pravne norme. Prema tradicionalnoj podjeli, formalni izvori prava su: zakoni i podzakonski akti, obiaji, udska praksa i pravna nauka. -Pravda i pravednost kao materijalni izvor prava

Pravni poredak mora biti zasnovan na pravdi i nekim moralnim naelima na kojima poiva ljudska civilizacija, kao to je pravilo: Ne ini drugima ono to ne eli da se tebi uini. Ako pravni poredak ne sadri minimum morala onda on moe biti pozitivno pravo, jer iza njega stoji dravna sankcija, ali nikako ne moe biti pravedno pravo. Autoritet i snaga pozitivnog prava ne bi smjeli da poivaju samo na sankciji (dravnoj batini), ve u prvom redu na svojstvu da to pravo ostvaruje ideju pravde. Najuzvieniji zahtjev za pravdom takoe mora biti u skladu sa pravnom sigurnou. Pravna sigurnost je pretpostavka za ostvarenje pravde, ali ona nikada nije krajnji cilj pozitivnog prava. Ako zakonodavac donosi norme ne vodei rauna o zahtjevu pravednosti, njegovo pozitivno pravo gubi svoj legitimitet. 16. PROPISI STARE JUGOSLAVIJE

Posle stvaranja socijalistike drave kod nas, po okonanju II svjetskog rata, suspendovane su pravne norme prethodne drave. Taj prekid kontinuiteta sa starim pravnim poretkom izraen je u Zakonu o nevanosti pravnih propisa donijetih prije 6. aprila. 1941. i za vrijeme neprijateljske okupacije, od 23. oktobra. 1946. Zakon o nevanosti je propise donijete za vrijeme neprijateljske okupacije proglasio nepostojeim, stavljajui ih van snage i u pogledu sadraja i u pogledu forme, a propise donijete prije 6 aprila 1941. je proglasio da su izgubili pravnu mo. To znai da su izgubili svoju vanost kao norme, ali su se i dalje mogli primjenjivati svojim sadrajem ukoliko udovoljavaju izvjesnim uslovima. Zakon o nevanosti predviao je u lanu 4 uslove pod kojima se iz propisa Kraljevine Jugoslavije mogu primjenjivati pravna pravila: ako odreeni odnosi nisu regulisani odreenim propisima ako ta pravila nisu u suprotnosti sa Ustavom FNRJ, ustavima naroda republike, zakonima i ostalim postojeim propisima

ako ta pravila nisu u suprotnosti sa naelima ustavnog poretka FNRJ i njenih republika. Sud je bio duan da u svakom konkretnom sluaju odgovori na pitanje da li je pravno pravilo koje se primjenjuje za dati sluaj u suprotnosti sa novim ustavnim poretkom.

Zakon o nevanosti ovlastio je Prezidijum Narodne skuptine da odredi da se pojedina pravila sadrana u pravnim propisima bive Jugoslavije primjenjuju dalje, i da ih ako je potrebno izmjeni i dopuni. -Upotreba pravnih pravila i predratnih propisa-Pod pravnim pravilima podrazumjevaju se ona pravila graanskog prava koja su opta za svaki graansko pravni sistem, jer ih nuno diktiraju robni odnosi. Ta pravila postoje u svakom graansko pravnom sistemu i njih su pravna nauka, praksa i tehnika izgraivale kroz vijekove da bi ona odgovarala drutvenim potrebama, potrebama ekonomskog prometa. Oslabljena snaga pravnih pravila i ustavna tenja ka jedinstvenom pravnom sistemu dozvoljava sudiji da vodi rauna ne samo o pravnim pravilima svoga podruja, ve i o pravnim pravilima drugih podruja. 17. ZAKON KAO IZVOR PRAVA

Dok je u mnogim zemljama materija graanskog prava bila kodifikovana u obimnim zakonima, kod nas je dugo vremena posle rata oblast graanskog prava bila regulisana u raznim zakonima, umjesto jedinstvene kodifikacije. Samo se kodifikacijom graanskog prava mogu stabilisati imovinsko-pravni odnosi i uvesti neophodna pravna sigurnost u te odnose. 1964. godine bila je obrazovana komisija koja je izradila prednacrt zakona o pravima na stvari, u kome je bila regulisna materija stvarnog prava, ali ovaj prednacrt nikad nije postoa zakon.

Komisija za civilni kodeks izradila je gotovo komletan tekst-nacrt budueg graanskog zakonika, ali ovaj zakonik nije mogao da se usvoji, zbog izmjena Ustava SFRJ iz 1963. g. amandmanima 20-40. Pomenutim amandmanima bila je izmjenjena zakonodavna nadlenost federacije, a problematika civilnog kodeksa je djelimino prebaena u zakonodavnu nadlenost republika, odnosno pokrajina. Po Amandmanu 29 u saveznu regulativu spadali su materija obligacionog prava i osnove svojinsko-pravnih odnosa, dok su svi ostali graanskopravni odnosi prebaeni republikama odnosno pokrajinama.

1971. g. obrazovana je podkomisija za izradu zakona o obligacijama i ugovorima. Podkomisija je uzradila dvije radne verzije nacrta ovog zakona 1973 i 1974. Tekst nacrta zakona o obligacijama i ugovorima je usvojilo Savezno vijee Skuptine SFRJ, 27. 10. 1976. Podkomisija je pripremila prijedlog zakona o obligacionim odnosima, decembra 1977 godine a Savezno vijee Skuptine SFRJ usvojilo ga je 03 marta 1978. godine. Zakon je stupio na snagu 01 oktobra 1978. Donoenjem Zakona o obligacionim odnosima (1978) i Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima (1980), sistemskim zakonima Federacije, stvoren je osnov za obuhvatanje svih graanskopravnih odnosa i ostvaren zahtjev postizanja pravne sigurnosti u oblasti imovinskog prava. 18. VRSTE GRAANSKOPRAVNIH NORMI

U odnosu na dejstvo, norme se dijele na imperativne i dispozitivne. Ako jedna norma stranama uesnicama nedoputa da neto drugo ugovore od onoga to je propisano, norma je imperativne prirode. Ona vai ak i ako stranke izjave da ne ele dejstvo koje norma propisuje. U stvarnom i nasljednom pravu preovladavaju propisi imperativnog karaktera.

Volja stranaka je zakon za stranke. Sluaj u kome stranke nisu nita dogovorile zakon propisuje dispozitivne norme. Preteni dio normi obligacionog prava je dispozitivna norma. Dispozitivna norma preutno ili izriito sadri klauzulu ako stranke drugaije ne ugovore.

Prema sadrini norme se dijele na obavezujue, zabranjujue i ovlaujue. Obavezujua norma je usmjerena na aktivno, a zabranjujua na pasivno ponaanje. Obavezujue norme su karakteristine za upravno pravo i one su usmjerene uvijek na pojedinca. Zabranjujue norme su karakteristine za krivino pravo i one imaju razliit karakter. Ovlaujue norme karakteristine su za graansko pravo i one odreenom licu daju mogunost da izvri ili ne izvri odreenu radnju da stekne neko pravo i obavezu. Norme se dijele na opte i specijalne. Opta je norma da niko na drugog ne moe prenijeti vie prava nego to sam ima. U buroaskom pravu postoji podjela pravnih normi prema posledicama koje nastaju za njihovo prekoraenje:

postoje takve norme ije nepotovanje ne povlai nikakve posledice, pravna posledica nije snadbjevena sankcijom, tzv. LEX IMPERFECTA. Ovdje se ustvari ne radi o normi, ve o elji zakonodavca. Ili ignorisanje pravne norme od strane stranaka ima za posledicu sankciju nitavosti pravnog akta, tzv. LEX PERFECTA. O tome se govori vie u partiji o nevanosti pravnih poslova. Zatim postoje norme ije nepotovanje ne povlai nitavost pravnog akta, ve kaznu za jednu od stranaka, tzv. LEGES MINUS QUAM PERFECTA.(zakljuenje ugovora za vrijeme praznika kad radnje ne rade, ugovor e vaiti, ali e stranka koja je prkrila propis o radnom vremenu biti administrativno kanjena) Na kraju nepotovanje norme moe povlaiti i nitavost i kanjivost stranaka, tzv. LEGES PLUS QUAM PERFECTA.(kupoprodaja opojnih droga, izaziva i nitavost ugovora i istovremeno kanjivost)

Postoji podjela na striktne propise (norme striktnog prava) ius strictum i propise koji vode rauna o pravinosti (norme pravinog prava) ius aequm.

Slijedea podjela pravnih normi je na norme sa posebnim sadrajem (interpretativne norme) i fikcije. Interpretativne norme upuuju sudiju da smisao i znaaj jedne izjave volje utvrdi na odreeni nain. Fikcije su takve norme koje upuuju sudiju da jedno injenino stanje tako presudi kao da postoji drugo injenino stanje.19. VREMENSKO, PROSTORNO I PERSONALNO VAENJE GRAANSKOPRAVNIH NORMI

Radi pravilne primjene pravnih normi neophodno je objasniti: vai li pravna norma u momentu primjene (vremensko djelovanje zakona)

vai li ona na datoj teritoriji (prostorno djelovanje zakona)

na koji krug lica (fizikih i pravnih) se odnosi data norma (personalno vaenje zakona)

Pravne norme naelno nemaju povratnu snagu (retroaktivno dejstvo). Pitanje povratnog dejstva zakona postavlja se uvijek onda kada zakonodavac mijenja pravni poredak donoenjem novih propisa. Zakonodavstvo evropskih zemalja XIX vijeka, poznavali su i izriito normirali princip zabrane retroaktivnog dejstva zakona. Code civil predvia pravilo prema kome zakon nema retroaktivno dejstvo ve se on odnosi samo na budunost. Objektivne metode vie vode rauna kod sukoba zakona u vremenu o objektivnim pravnim situacijama. Tu spada teorija produenog dejstva starog zakona (organska teorija), teorija TEMPUS REGIT FACTUM, teorija apsolutnog dejstva novog zakona i najznaajnija od njih teorija Rubijea. Dok retroaktivnost zakona podrazumjeva primjenu zakona na prolost, neposredno dejstvo zakona znai njegovu primjenu na sadanjost. Princip neposredne primjene zakona je od vanosti, jer on znai da se zakon primjenjuje na sve postojee situacije, tj. na one koje su nastale posle njegovog stupanja na snagu, kao i na situaciju u toku, ukoliko nisu ugovornog karaktera. Po teoriji drutvenog interesa (koju je izloio profesor Slobodan Petrovi) zakonske odredbe mogu imati retroaktvno dejstvo ako to zahtjevaju opravdani drutveni interesi, koje utvruje odgovarajue zakonodavno tijelo u postupku donoenja zakona i to tako da se retroaktivnou ostvaruju ciljevi koji u konkretnom sluaju imaju vei drutveni znaaj od pravne sigurnosti u tom domenu. Drutveni interes kao kriterijum retroaktivnosti mogue je utvrditi samo kod zakona. Primjena ovog kriterijuma pretpostavlja kvalitativna i kvantitativna ogranienja. Kvalitatitvna ogranienja se sastoje u tome to postojanje drutvenog interesa kao kriterijuma za primjenu retroaktivnosti moe utvrditi samo ono tijelo koje donosi zakon. Kvantitativno ogranienje za retroaktivnost jednog zakona sastoji se u tome to samo odreeni kvalifikovani subjekti u procesu stvaranja prava mogu vrti procjenu drutvenog interesa, a to su odgovarajua zakonodavna dijela. ak i kad zakon ima retroaktivno dejstvo, ogranienje se sastoji u tome da ne moe cio zakon imati retroaktivno dejstvo, ve samo pojedine zakonske odredbe i to pod uslovom utvrivanja kvalifikovanog drutvenog interesa.

20. OBIAJNO PRAVO KAO IZVOR PRAVA

Obiajno pravo je nepisano pravo i ono je u ranijim periodima imalo veliki znaaj. U periodu dravnog zakonodavstva, obiajno pravo postaje sekundarni izvor prava. Ono je i danas zadralo supsidijarni karakter kao izvor prava u veini modernih drava. Ovo ne vai za podruje anglosaksonskog prava, gdje jo uvijek suvereno vlada obiajno pravo, i to jedan njegov poseban vid precedentnog prava. Da bi nastalo obiajno pravno pravilo, potrebno je da u okviru odreene zajednice postoji faktiko ponaanje koje se due vremena ponavlja. Takvo faktiko ponaanje kod pripadnika zajednice formira svijest o njegovoj obaveznosti. Ova svijest o obaveznosti ponaanja mora biti zasnovana na pravnom ubjeenju da takvo ponaanje obavezuje. Po svom obimu obiajno pravo, kao i zakonsko, moe biti generalno i specijalno. Specijalno obiajno pravo obavezno je samo u tano odreenom podruju i ne primjenjuje se na odnose sa licima van te zajednice za koju je stvoreno. U naem pravu mogu se primjenjivati pravila sadrana u obiajnom pravu, koja ne protivurijee vaeem ustova i drutveno-ekonomskom ureenju, pod uslovom da u toj oblasti nema propisa kodifikovanog prava.

21. TRGOVAKI OBIAJI

Trgovaki obiaj je jedna vrsta obiaja u prometu. Njegovo podruje djelovanja ograniava se na trgovinu. Ako jedno faktiko ponaanje postane obiaj u prometu izmeu netrgovaca ili izmeu trgovaca i netrgovaca, radi se o optem obiaju u prometu.

Iz trajnih poslovnih odnosa proizilaze odreeni uslovi na kojima se zasnivaju svi poslovi. Tako nastaje trgovaki obiaj. Protokom vremena jedan takva koristan trgovaki obiaj poinje da se primjenjuje i za zakljuivanje ugovora kod drugih trgovaca. Trgovaki obiaj nije pravna norma ve faktiko ponaanje. Osnov za njegovu primjenu od strane trgovaca lei u tome da ga trgovci sa svog stanovita smatraju svrsishodnim, korisnim i razumnim. Osnovna razlika izmeu trgovakog obiaja i obiajnog prava sastoji se u tome, da u primjeni trgovakog obiaja trgovci ne posjeduju uvjerenje o pravnoj nunosti za takvo ponaanje. Jedno takvo uvjerenje moe se stvoriti tokom vremena, tako da trgovaki obiaj moe postati obiajno pravo. Obiajno pravo je imerativnog karaktera, a obiaj dispozitivnog.- Uzanse-Kodifikovani trgovaki obiaji, sakupljeni i sistematizovani u zbornik, zovu se uzanse. Zbirke uzansi u buroaskim zemljama izdaju trgovake korporacije. I poslije kodifikacije trgovaki obiaji zadravaju svoj dispozitivni karakter, odnosno primenjuju se smao u sluajevima kada stranke nisu drugaije odredile. Uzanse se kod nas primjenjuju od strane privrednih sudova. Opte uzanse o prometu robe donio je Plenum Glavne dravne arbitrae. Primjena i ovih uzansi zasniva se na volji stranaka, ali nae uzanse sadre i mnoga pravila kojima nije mjesto u uzansama, jer ne predstavljaju samo kodifikovane trgovake obiaje. Donoenjem zakona o obligacionim odnosima iz 1978 upravo zbog ovakvog karaktera Optih uzansi za promet robom, dolo je vrijeme da prestane vanost takvih uzansi. Zakon o obligacionim odnosima predvia mogunost primjene optih i posebnih uzansi ako su uesnici u obligacionim odnosima ugovorili njihovu primjenu ili ako iz okolnosti proizilazi da su njihovu primjenu htjeli. Poslije stupanja na snagu ovog zakona nee se primjenjivati Opte uzanse za promet roba, u pitanjima koja su zakonom regulisana. Ako su opte i posebne uzanske suprotne dispozitivnim normama ovog zakona primjenjivae se odredbe ovog zakona, osim ako su strane izriito ugovorile primjenu uzansi.22. PRAVNI STANDARDI

To je vrsta pravnog pravila, ija sadrina nije unapred data, ni u pogledu pretpostavke niti u pogledu sankcije. Konkretnu sadrinu standarda odreuje jedan opti pojam tzv. kauuk pojam, kao npr. savesnost, dobri obiaji, zloupotreba prava, savesnost i potenje. Njihovu sadrinu treba ispuniti sudom vrijednosti. Zakonodavac moe da formulie pravni propis primjenom tri stila, tri metoda: kazuistikim, apstraktno-generalizirajuim i putem smjernica. Kazuistiki stil e zakonodavac koristiti kad eli da regulie jedan sluaj u potpunosti, do najsitnijih detalja.

Zakonodavac koji je svjestan nemogunosti da sve sluajeve predvidi, formulie jedno opte pravilo, sa definisanim pojmovima za koje su vezane odreene pravne posledice. Takav zakonodavac preputa sudiji da odredi da li injenino stanje odgovara injeninom stanju pravnog pravila u pitanju To je tzv. metoda apstraktne generalizacije. Da bi se smanjile tetne posledice stila apstraktne generalizacije u zakonu, zakonodavac upotrebljava u tekstu pojmove koji treba da budu popunjeni vrijednosnim sudom, tzv. generalne klauzule pravne standarde. 23. SUDSKA PRAKSA I PRAVNA NAUKA KAO IZVOR PRAVA

Sudska praksa predstlja primjenu, a ne stvaranje prava. Ona apstraktna pravna pravila primjenjuje na konkretan sluaj. Prema ustavu sudska praksa nije izvor prava. Meutim u stvarnosti, sudska odluka ima jedan svoj autoritet, koji je utoliko vei, ukoliko nema pozitivnih pavnih propisa iz oblasti graanskog prava. Tako se stvara jedna sudska praksa koja odgovara razlozima pravne sigurnosti, a od koje se ne odstupa bez ozbiljnog povoda, na taj nain sudska praksa doprinosi stvaranju prava. I u kodifikovanim sudskim pravima govori se o tome da je sudska praksa izvor prava, a postoji vie razloga za to: u zakonu uvijek postoje praznine, ako j graanski zakonik due u primjeni, sudska praksa postaje sve smelija u prilagoavanju zakona izmjenjenim potrebama ivota i samo pod takvim uslovima je mogue da jedan graanski zakonik bude due u upotrebi (Code civil preko 200 godina). ak i kada se sudskoj praksi negira karakter izvora prava u formalnom smislu rijei, ne moe se osporiti njen uticaj na usavravanje prava. Stvaralaka djelatnost sudske prakse kao kreatora prava ogleda se u tri pravca: teolokom tumaenju, dopuni i daljem usavravanju prava. Pozitivno pravo postoji samo kada se ono otisne kroz pravne principe koje sudska praksa svakodnevno stvara i to predstavlja legalni realizam. Sudska praksa svoje stavove argumentie principima za koje se teko moe dokazati da proistiu iz zakona. U sudskoj praksi je postepeno sazrijevalo uvjerenje da duh zakona ne odreuje pozitivno pravo, ve pravnika tradicija sa svojom doktrinom i metodama. Prirodno pravo je polazilo sa pozicija da su formulisani pravni principi u tom sistemu nepromjenljivi i da predstavljaju jedno vjeito, racionalno pravo. 24. PRAVNA NAUKA I ZADACI GRAANSKOPRAVNO TEORIJEPravna teorija ima zadatak koji se ne sastoji u primjeni niti u stvaranju prava, ve u njegovoj spoznaji i prouavanju. Pravna nauka nije neposredni izvor prava, pa miljenje teorije nema obaveznu snagu. Nauka sama po sebi nikad nije formalni izvor prava. U toku XIX vijeka esto je isticano da pored ve klasinih formalnih izvora prava treba kao poseban izvor ubrojiti i prirodno pravo. Samo prirodno pravo ne moe biti nikakav poseban pravni izvor, jer ono kao objektivno pravo uopte ne egzistira. Vrlo je irok krug zadataka graanskopravne teorije: da istrauje istoriju prava, naime da se bavi ispitivanjem nastanka i razvoja prava

da se bavi uporeivanjem - komparativnom metodom. Ova metoda se sastoji od uporetnog istraivanja prava drugih zemalja. ona ima jedan pravnopolitiki zadatak, da se bavi buduim pravom, de lege ferenda ispitujui pozitivno pravo pravna teorija mora da se bavi njegovim pravnim tumaenjem ili interpretacijom

zadatak pravne teorije je da se bavi sistematskim radovima o pojedinim pravnim pojmovima i ustanovama

poslednji zadatak pravne nauke je da ispituje djelovanje pozitivnog prava, da li pojedini pravni instituti faktiki ive i kakav je njihov znaaj u ivotu, ili postoje samo na papiru. Tekst svakog zakona je samo ono to sudska praksa i doktrina od njega naprave. Nova sudska praksa zahtijeva novu dogmatiku, a nova pravna teorija stvara kod praktiara nove predstave o sistemu prava. Pravna teorija ima ekspanzivnu snagu i tendenciju za promjenom i univerzalnou, ak i kad je njeno porjeklo sasvim nacionalno. 25. PRIMJENA I TUMAENJE PRAVNIH NORMI

Da bi se primjenila neka pravna norma potrebno je odreeno injenino stanje provesti kroz odgovarajuu normu kako bi nastalo odreeno pravno dejstvo. Neophodnost tumaenja lei u injenici nesavrenosti jezika kojim se zakonodavac slui, ali i u mnogostrukosti ivotnih i drugih odnosa koje norma treba da obuhvati. Cilj svakog tumaenja je saznanje i otkrivanje pravnog smisla u znaenju norme. Proces u kome se ustanovljava sadraj norme naziva se tumaenjem norme. Pravilno tumaenje norme je neophodan uslov za njenu pravilnu primjenu, ime se ostvaruje cilj radi koga je norma donijeta. U doktrini su se razvile dvije teorije koje pokuavaju da objasne kako se u procesu interpretacije otkriva pravni sadraj i smisao norme: subjektivna i objektivna teorija. Starija, subjektivna teorija trudi se da, vraajui se u period kada je nastao zakon, odgonetne pravu volju zakonodavca. Predstavnici objektivne teorije tumaenja tvrde da zakon, kao i svaka izgovorena ili napisana rije, ima ono znaenje koje im je pridao autor. Ali nije jedino merodavno ta je zakonodavac mislio, ve u zakonu treba traiti i objektivno znaenje. Zakon je razumnji od svojih tvoraca, a kada jednom stupi na snagu postoji samo za sebe, zbog toga ga treba tumaiti iz njegovor sopstvenog smisla. U stvarnosti ni jedna od ove dvije teorije ne zadovoljavaju u potpunosti. Subjektivna teorija ostaje u prolosti i ignorie razvoj prava, spreavajui da se ono prilagodi novostvorenim odnosima. Objektivna teorija tumai zakon nezavisno od volje zakonodavca, dajui mu smisao koji iz teksta norme proizilazi prema sadanjim mjerilima.26. VRSTE TUMAENJA

Postoji vie vrsta tumaenja zakona. Polazei od lica ili organa koji tumaenje daje razlikujemo slijedee vrste tumaenja: zakonsko i legalno tumaenje, sudsko tumaenje, doktrinarno tumaenje. Zakonska tumaenja daje organ koji je normu donio. Ono ima optu obaveznu snagu i dato je u formi zakona kojim se ranije doneta norma od zakonodavca interpretira i ima retroaktivno dejstvo. Sudsko tumaenje daju sudovi pri primjeni zakona na konkretne sluajeve. Tumaenje jedne pravne norme koje je preduzeto u cilju doneenja jedne konkretne odluke od strane bilo kog suda, obavezno je samo za konkretni sluaj. Doktrinarno (tzv. privatno) tumaenje koje daje pravna nauka u naunim radovima (udbenicima, monografijama) ne obavezuje sudiju.

Postoje razne metode koje sudiji stoje na raspolaganju kada hoe da otkrije pravi smisao i sadraj pravne norme, a to su: gramatiko, logiko, sistemsko, istorijsko, teloloko, usko i iroko tumaenje. 27. GRAMATIKO TUMAENJE

Svako tumaenje jednog teksta poinje gramatikim vrednovanjem smisla rijei. Pod tim se podrazumjeva znaenje jednog izraza i reenice u optoj i jezikoj upotrebi. Tumaenjem treba utvrditi smisao rijei koji proizilazi iz zakonodaveve specifine upotrebe jezika. Gramatikim tumaenjem rijei dobija se vie znaenja upotrebljivih izraza u zakonu. To je znak da metoda gramatikog tumaenja ne daje siguran rezultat, odnosno da je nedovoljna za pravilnu primjenu zakona. Da bi znaenje jednog teksta bilo tano ono mora biti u skladu sa smislom rijei. 28. LOGIKO TUMAENJE

Logikim tumaenjem se iz propisa izvalai poseban smisao koji prevazilazi bukvalno znaenje rijei. Logika interpretacija iznalazi smisao propisa po zakonima ljudskog miljenja, a jezika interpretacija po zakonima jezika. Logikom metodom tumaenja se iz teksta koji se tumai izvlai ono to je u njemu latentno sadrano, a jezikom metodom samo ono to je u tekstu izriito dato. Logiko tumaenje polazi od izvjesnih aksioma, zakona miljenja. Postoji stepenovanje u logikom zakljuivanju i to u dvije varijante: zakljuivanje od manjeg na vee (argumentum a minori ad maius) i zakljuivanje od veeg na manje (argumentum a maiori ad minus). Zakljuivanje od manjeg na vee postoji kad se iz jednog posebnog pravila izvodi opte, s tim da se ne mijenja njegov kvalitet, ve samo kvantitet i to u smislu proirenja. Npr. ako vanbrano dijete ima pravo na izdravanje, onda utoliko prije to pravo pripada i djetetu roenom u braku. Zakljuivanje od veeg na manje postoji kada se iz jednog opteg pravila izvodi jedno ue pravilo sadrano u njemu, dakle vri se njegovo suavanje. Npr. ako dralac vazduhoplova odgovara i za tetu koja je sluajno prouzrokovana, utoliko prije odgovara ako je teta prouzrokovana sa krivicom. U logiko tumaenje spada i primjena AGRUMENTUM A CONTRARIO. Ovaj logiki zakljuak postoji kada se iz jednog pravila izvodi drugo pravilo, koje se s prvim iskljuuje. Npr. iz pravila tedne uloge imaju samo fizika lica moe se izvesti suprotno pravilo da pravna lica ne mogu imati tedne uloge.29. SISTEMATSKO TUMAENJE

Sistematsko tumaenje razjanjava propis odreivanjem njegovog mjesta u cjelokupnom sistemu prava. Ako se neki izraz nalazi u jednom dijelu zakona, on dobija znaenje koje odgovara tom dijelu, ukoliko iz samog propisa ne proizilazi neto drugo. Ne smije se precjenjivati znaaj ovog argumenta, poto ima sluajeva kada se jedan propis primjenjuje van domena za koji je odreen po sistematskom mjestu u zakonu. To je sluaj, npr. sa lanom 242 NGZ (naelo savjesnosti i potenja). Iako se nalazi u dijelu zakonika koji govori o obligacijama, to naelo je postalo opti princip graanskog prava, pa se primjenjuje i na druge graanskopravne odnose, van obligacionog prava. 30. ISTORIJSKA METODA TUMAENJA

Ako sudija pri inerpretaciji norme, iz teksta norme koji tumai po smislu rijei, njihovoj povezanosti i loginoj saglasnosti, ne dobija jedno, ve viestruko znaenje norme, obino pristupa istorijskom tumaenju. Da bi pronaao pravi smisao norme sudija postavlja sebi pitanje kavke je preduzlove zakonodavac imao kada je u prolosti donosio normu. Da bi se shvatila geneza odreenog pravnog propisa, treba uzeti u obzir sve direktne izvore koji stoje u vezi sa tim propisom. To su razni materijali nacrti, debate u parlamentu, izvjetaji sa sjednica zakonodavnih komisija, obrazloenja predlagaa zakona, itd. U istorijat jednog zakona spadaju i djela autora koji su pisali o zakonu, ili uestvovali u njegovoj redakciji. Treba uzeti u obzir i drutveno-ekonomske prilike koje je zakonodavac imao u vidu kada je zakon formulisao. Sve injenice na osnovu kojih se vri istorijsko tumaenje jednog pravnog propisa pripadaju prolosti i nalaze se van tog propisa. Obino se istorijski tumae stari zakoni, kod kojih postoji velika vremenska distanca izmeu donoenja zakona i momenta njegove primjene. 31. CILJNA ( TELEOLOKA ) METODA TUMAENJA

Pravna norma se ne moe razumjesti sama po sebi, ve njena sadrina uglavnom zavisi od ciljeva koje je zakonodavac hteo da ostvari. Tumaenje cilja pravne norme je ciljno ili teleoloko tumaenje norme. Termin teleoloko potie od grke rijei TELOS odnosno cilj. Kod teleoloko tumaenja pravne norme pronalazi se drutveni cilj kome norma slui. Svaki pravni propis je sredstvo za ostvarenje odreenog cilja. U cilju norme koji se interpretacijom mora pronai sadrani su klasni, etiki i pragmatiki osnovi zakona. Svaki pravni institut, a posebno pravo kao cjelina ima svoje odreene ciljeve. Pojedini cilj zakona mjerodavan je pri interpretaciji samo onda ako se moe uklopiti u cjelinu ciljeva, koji su ideja vodilja za zakonodavca u itavom pravnom poretku. Pojedini ciljevi sadrani u nekoj normi vremenom mogu postati neaktuelni. U takvom sluaju moe primjeniti pravilo rimskog prava: sa prestankom razloga zbog koga je zakon donijet, prestaje i sam zakon. 32. USKO I IROKO TUMAENJE

esto se u ivotu govori o uskom (restriktivnom) i irokom (ekstenzivnom) tumaenju pravne norme. Kad se radi o uskom tumaenju zakona, rijeima u tekstu se daje najui smisao od mogueg, jer to ue znaenje odgovara volji i namjeri zakonodavca. Kada je u pitanju iroko tumaenje, ne ide se preko smisla mogueg znaenja rijei, ve se uzima najire mogue znaenje upotrebljene rijei. Pravilo je u pravu da se izuzeci uvijek usko tumae. Usko i iroko tumaenje koriguju upotrebljene izraze u normi kvalitativno, svodei jedan izraz na njegovu sutinu ili na maksimalno jeziko znaenje. Njihov cilj nije da idu preko toga. Svaka norma ima unaprijed utven obim. Samo kod uskog tumaenja upotrebljeni izraz, shodno volji zakonodavca, shvata se najue, ili kod irokog najire. Nije stvar inerpretatora da ide preko jezikog znaenja teksta norme, koji predstavlja granicu njegove interpretacije. 33. ANALOGIJA

U sluaju postojanja praznine u zakonu, sudija e te praznine popuniti analogijom. Analogija je proirivanje principa sadranih u zakonu na sluajeve koji su sa onima regulisanim u zakonu pravno slini, tj. oni koji imaju iste dijelove mjerodavne za osnov odluke. Dva injenina stanja su slina kada su u izvjesnom pogledu saglasna jedna sa drugim, a u drugom ne. Analogija zahtijeva poreenje jednog neregulisanog injeninog stanja sa jednim ili vie u zakonu regulisanih injeninih stanja. To vodi do utvrivanja zajednikih elemenata i vrijednosne ocjene da je upravo ono u emu su poreena injenina stanja podudaraju bitno za njihovo pravno presuivanje, a ono u emu se razlikuju nebitno. Postoje dvije vrste analogije: zakonska i pravna. Zakonska analogija postoji samo onda ako se zakon primjenjuje na pravni odnos na koji se zakon ne odnosi. Taj pravni odnos vrlo je slian pravnom odnosu koga zakon regulie. Ovo se naziva analogija u uem smislu rijei. Larenz predlae da se zakonska analogija nazove pojedinanom analogijom, poto se kod ove vrste analogije pojedinana zakonska norma primjenjuje na slino injenino stanje koje u zakonu nije regulisano. Odluka na osnovu zakonske analogije nije uvijek mogua, pa je sudija upuen na cjelokupni pravni poredak.

Kod pravne analogije (koja se jo naziva i opta analogija) sudija polazi od veeg kompleksa pravnih propisa, izvlaei iz njih opte principe i primjenjujui ih na sluaj koji u zakonu nije regulisan. Iako kod pravne analogije sudija ima najveu slobodu kod primjene zakona, on je ipak vezan za zakon, jer odluuje ne onako kako bi sam odluio, ve onako kako bi odluio da je bio zakonodavac. Kod analogne primjene zakona sudija mora da utvrdu u svakom konkretnom sluaju da li je analogija u skladu sa principima pozitivnog prava i ustavnog poretka.

Razlika izmeu zakonske (pojedinane) i pravne (opte) anlogije sastoji se u tome to se kod zakonske analogije dato pravilo prenosi samo na slino injenino stanje, dok se kod pravne analogije jedno pravilo ili vie pravila svode na opte naelo, pa je pojedinano pravilo rezultat primjene opteg naela. 34. PRAVNI SUBJEKTI ( UVOD )

Kada u graanskom pravu kaemo linost ili pravni subjekat, onda pod tim podrazumjevamo nita drugo nego mogunost biti titular subjektivnih prava i obaveza. Subjekti u pravu su fizika i pravna lica. Bitni elementi osnovnog pravnog odnosa su pravo i obaveza, kao i uzajamnost prava i obaveza u odnosima meu licima (subjektima). Sa pojmom linosti (subjekata), (subjektivnog) prava, obaveze i pravnog odonosa koji povezuje dva ili vie lica, dobijamo osnovne pojmove u graanskom pravu. U transponiranju etikog pojma linosti u sferu graanskog prava, linost se pojavljuje kao subjekt prava (fiziko i pravno lice) koje posjeduje pravnu sposobnost. Ona oznaava sposobnost biti subjekt prava. Postoje razliita subjektivna prava. Zajedniko za sva subjektivna prava je da je linost ovaeni da neto dobije od prava, da mu ono neto garantuje. Linost moe imati prava samo u odnosu na druga lica, koja su prema pravnom poretku obavezna da ova prava priznaju i da se prema njima ponaaju. Pored subjektivnih prava, obaveza je drugi konstitutivni elemanat pravnog odnosa. Kao to pravni poredak ne moe bez pojma subjektivnog prava, isto tako ne moe bez pojma obaveze. Karakter pravne obaveze kao jedne obaveze ne gubi time nita to je njeno neispunjeno povezano sa sankcijom ili zaprijeeno nekom tetom, kao to je gubitak prava, obaveze na naknadu tete, ili u ekstremnim sluajevima sa kaznom. Snositi odgovornost i biti odgovoran je pravo i dunost lica (subjekta) u pravu. 35. Pravna sposobnost fizikih lica?

Pravna sposobnost je sposobnost da se bude nosilac prava i obaveza.

Pravno sposoban je onaj ko moe biti nosilac prava i obaveza. Samo pravno sposobna lica mogu uestvovati u pravnom ivotu. U rimskom pravu ljudi-robovi su bili objekti prava i stepen pravne sposobnosti kod slobodnih ljudi je bio razliit i zavisio je od tri statusa status libertas (ljudi su bili slobodni ili robovi), status civitas (slobodni ljudi su bili graani Rima ili stranci), status familiae (rimski graanin je bio ili pater familias ili filius familias). Pravna sposobnost poinje sa zavretkom roenja. Djete mora nakon roenja, makar u jednom trenutku, pokazati znakove ivota da bi steklo pravnu sposobnost. Neophodno je da ima ljudski oblik, tj. da nije roeno kao monstrum.

Ko iz ivota ili smrti jednog lica, ili iz injenice da je jedno lice nadivjelo drugo, izvlai za sebe odreena prava (nasljedno pravo, pravo na izdravanje) mora ove injenice dokazati. Dokazivanje se olakava preko matinih knjiga ili putem odreenih zakonskih pretpostavki. Matine knjige su javne knjige u kojima se potvruje roenje, vjenanje i smrt. Kod nas ih vodi odreeni organ optinske skuptine (matiar) U zakonu je propisano koja su lica duna da prijave injenice koje se upisuju u matine knjige, rok prijave i kazne koje pogaaju one koji propuste da prijave odreene injenice. Kod nas postoje 3 vrste matinih knjiha: matine knjige roenih, vjenanih i umrlih.

36. Djelimino pravna sposobnost ovjeka u nastajanju?

Jo se Rimsko pravo preko fikcije nasciturusa, predvialo da zaeto a jo neroeno dijete ima isti tretman sa roenom djecom ostavioca, pod uslovom da se ivo rodi. Usljed sve eih rizika da se ovjeku u nastajanju nanesu povrede (infekcijama, mehanikim oteenjima, hemiskim materijama), ne samo da je korisno, ve je i neophodno da se ono tretira kao pravni subjekt. Pogotovu kada je u pitanju jedno osnovno pravo na ivot koje ima svaki ovjek. Ono mora biti priznato od strane pravnog poretka i nasciturusu, iji je ivot de facto otpoeo zaeem. Nae pravo ne priznaje potpunu pravnu sposobnost subjekta ovjeku u nastajanju ali se ipak neki njegovi interesi tite- pravo na nasljeivanje pod uslovom da se dijete ivo rodi. Njegova pravna sposobnost je samo djelimina-pravna sposobnost i to samo ako se ispuni uslov da se dijete ivo rodi.

37. Prestanak subjektiviteta?

Subjektivitet, tj. pravna sposobnost prestaje smru jednog lica. Smru lica, u odnosu na njegovu imovinu koja je ostala bez subjekta, otvara se pitanje nasljeivanja prema naelima nasljednog prava. Smrt lica se mora prijaviti radi unoenja ove injenice u matinu knjigu umrlih. Ko tvrdi da je jedno lice umrlo, mora to dokazati, kao i obrnuto, ako tvrdi da je neko lice roeno. Isto tako mora dokazati i momenat smrti, ako se neko poziva na injenicu daje jedno lice umrlo prije drugog. Kada vie lica izgube ivot u zajednikoj nesrei (tzv. Komorijenti), esto se ne moe utvrditi koje je naprije umrlo, pa ostaje neizvjesno koje je lice od vie lica drugo nadivjelo. Prema naem Zakonu o proglaenju lica za umrla i dokazivanje smrti uzima se da su ova lica (komorijenti) istovremeno umrla, odnosno da se uzajamno ne mogu nasljeivati. Veina novijih graanskih zakonika se izjanjava u prilog istovremene smrti svih komorijenata. Jedino francuski Code Civil sadri niz pretpostavki o komorijentima, odnosno koje je lice prije, a koje kasnije umrlo. Po lanu 52. SGZ uzimalo se da je mlae dijete nadivjelo starije, a muko lice ensko.38. Fingirana smrt?

Ustanovu fingirane smrti ili civilne smtri poznavao je Code Civil i zakonici koji su raeni na njegovom uzoru. Ova fingirana smrt postojala je kada je fiziko lice bilo osueno na smrtnu kaznu ili doivotnu robiju. Sa nastankom ove smrti gase se imovinska i porodina prava osuenog lica, a nad njegovom imovinom se otvara nasljeivanje. U sluajeve fingirane smrti spada i tzv. manastirska smrt. Za svjetovno pravo se mrtvim smatraju lica koja stupaju u monake redove - prema propisima katolike crkve. Nad njihovom imovinom se otvara nasljeivanje i prestaje njihova sposobnost za sticanje imovine i zakljuenja pravnih poslova. Prema naim pozitivnim pravnim propisima ovo odricanje nema nikakve posljedice na pravnu sposobnost lica.

39. Proglaenje za umrlog?

Da bi se prekinulo stanje neizvesnosti o ivotu i smrti lica u pravu je stvoren institut nestalosti i proglaenjem nestalog lica za umrlo. Institut nestalosti odsutnog lica prethodi institutu proglaenja nestalog lica za umrlo.

Da bi se lice proglasilo za umrlo potrebno je da je due vrijeme odsutno iz svoga prebivalita i da ne postoje vijesti da je ivo. Postupak proglaenja za umrlog obavljaju optinski sudovi. Proglaenjem za umrlog nastupaju sve posljedice prirodne smrti. Proglaenjem lica za umrlo stvara se jedna oboriva pretpostavka koja otpada im se suprotno dokae. Na Zakon o proglaenju lica za umrla i dokazivanju smrti propisuje odreene rokove o proglaenju jednog lica za umrlo:

ako u posljednjih 5 god. o njegovom ivotu nije bilo vijesti, a od njegovog roenja je proteklo 60 god.

ako u posljednjih 5 god. o njegovom ivotu nije bilo vijesti, a postoje indicije da je lice umrlo (generalna nestalost).

ako je lice uestvovalo u nesrei (pad aviona, udes broda), a od pretsnka opasnosti o njemu nije bilo nikakvih vijesti 6 mjeseci (specijalna nestalost).

40. Poslovna sposobnost fizikih lica-stepen poslovne sposobnosti?

Sposobnost jednog lica da svojim radnjama stie prava i obaveze odnosno da svojim radnjama realizuje svoju pravnu sposobnost, nazivamo poslovna sposobnost. Potpunu poslovnu sposobnost lice stie punoljetstvom. Po naem pravu fizika lica postaju punoljetna sa navrenih 18 godina ivota. Prije ovog roka potpuna poslovna sposobnost se stie ukoliko dijete prije navrenih 18 godina stupi u brak. Ovako steena poslovna sposobnost se ne gubi ni prestankom braka, ni njegovim proglaenjem za nevaei. Uslov za potpunu poslovnu sposobnost je dostizanje jedne odreene starosti. Teret dokazivanja poslovne sposobnosti spada na onoga ko tvrdi da je lice poslovno nesposobno. Po naem pravu lica do 14. godina (mlai maloljetnici) potpuno su poslovno nesposobni. Lica od 14-18. godina (stariji maloljetnici) mogu sami zakljuivati poslove ali je za punovanost tih pravnih poslova potrebno odobrenje roditelja, staratelja ili organa starateljstva. Ogranieno poslovno sposobno lice moe samostalno zakljuiti one pravne poslove (bez saglasnosti zakonskog zastupnika) iz kojeg za njega nastaju pravne koristi. Pravnu korist ne smijemo identifikovati sa faktikom, ekonomskom koriu.Stariji maloljetnici sa navrenih 15 godina ivota imaju tzv. Radnu poslovnu sposobnost, pa mogu samostalno bez odobrenja roditelja ili staratelja, zasnivati radni odnos i raspolagati svojim linim primanjima i imovinom koju su stekli svojim radom.

Testamentalnu sposobnost (tj. sposobnost sastavljana punovanog testamenta) imaju lica sa 16 godina, ako su istovremeno sposobna za rasuivanje. Ako se pokrene postupak za priznavanje oinstva, potrebna je i saglasnost djeteta koje je starije od 16 godina. Maloljetnik stariji od 10. godina pita se za pristanak ako promjenu linog imena zahtjeva roditelj, usvojilac ili staralac. Takoe maloljetnik sa navrenih 10 godina ivota moe se usvojiti samo uz njegov pristanak. Poslovna kao i pravna sposobnost prestaje smru, a takoe i proglaenjem nestalog lica za umrlo. Ali moe da prestane ako lice prestane da pravilno rasuuje o svojim postupcima ( tj ako je nesposobno).

Poslovna sposobnost se moe oduzeti djelimino ilil potpuno. U naem pozitivnom pravu propisani su sluajevi u kojima se punoljetna lica mogu proglasiti za poslovno nesposobna. Punoljetno lice e se potpuno liiti poslovne sposobnosti ako zbog duevne bolesti, zaostalosti ili nekog drugog uzroka nije sposobno za normalno rasuivanje. Djelimino e biti lieno poslovne sposobnosti punoljetno lice ako svojim postupcima ugroava svoja prava i interese, ili prava i interese drugih lica. Razlozi za to mogu biti duevna bolest, mentalna zaostalost, zloupotreba alkohola ili opojnih sredstava, staraka iznemoglost, itd.

Odluku o poslovnoj nesposobnosti donosi optinski sud u vanparninom postupku a na zahtijev zainteresovanih lica ili po slubenoj dunosti. Rasipnitvo je takoe razlog zato se moe proglasiti lice poslovno nesposobnim. Kad sud donese odluku o lienju poslovne sposobnosti ili produenju starateljstva, duan je bez odlaganja pravosnanu odluku dostaviti organu starateljstvva, koji e u roku od 30 dana od prijema odluke postaviti staratelja licu lienom poslovne sposobnosti. Vraanje poslovne sposobnosti punoljetnim licima takoe se vri odlukom suda. Punoljetno lice proglaeno za poslovno nesposobno zbog duevne bolesti moe u jednom momentu (tzv. Svijetlom momentu) zakljuiti pravni posao. Interesi pravne sigurnosti zahtjevaju da se takav posao ne smatr punovanim.

41. Deliktna sposobnost?

Deliktna sposobnost je sposobnost da neko lice preuzima obaveze iz nedozvoljene radnje. Sposobnost biti odgovoran za svoje skrivljene radnje, tj uslov da bi se mogle preuzeti obaveze iz nedozvoljene radnje. Ona je regulisana u Zakonu o obligacionim odnosima. Puna deliktna sposobnost nastaje istovremeno sa neogranienom poslovnom sposobnou, sa navrenih 18. godina ivota. Maloljetnik do 7 godine ne odgovara za tetu koju prouzrokuje, tj on je potpuno poslovno i deliktno nesposoban, pa ga u svemu zastupaju njegovi zakonski zastupnici.

Mlai maloljetnici od 7-14 godine po pravilu ne odgovaraju za prouzrokovanu tetu, ali ako se dokae da su u vrijeme prouzrokovanja tete bili sposobni za rasuivanje smatraju se deliktno sposobnim i odgovornim za tetu.

Stariji maloljetnici od 14-18 godina smatraju se potpuno deliktno sposobni i odgovornim za prouzrokovanu tetu. Duevno bolesna lica i lica zaostala u razvoju su deliktno nesposobna. Za tetu koju naine odgovaraju oni koji su duni da o njima brinu. Ova odgovornost nije objektivna ve se zasniva na relativno-pretpostavljenoj krivici. Odgovorno lice moe da se oslobodi odgovornosti, ako dokae da je obavljalo nadzor na koji je obavezan, ili da bi teta nastala i pri briljivom obavljanju nadzora.42. Pravno relevantna svojstva (atributi) fizikih lica, ime, prebivalite, dravljanstvo?

Fiziko lice ima odreena svojstva, po kojima se ono moe identifikovati u pravnom prometu. To su: ime, prebivalite i dravljanstvo. Ime je oznaka jednog lica uopte, i u pravnom prometu, koje mu slui za razlikovanje od drugih lica. Pravo na ime spada u prava linosti, i kao subjektivno apsolutno pravo uiva odgovarajuu zatitu. Zakonom o braku i porodinim odnosima svako ima pravo na ime. Po zakonu se lino ime sastoji od imena i prezimena. Naknadnu promjenu linog imena vri optinski organ uprave na zahtijev lica. Oteeno lice ije je pravo na ime povrijeeno moe traiti i naknadu tete ukoliko je povredom prouzroena.

Prebivalite je mjesto gdje se graanin nastanio sa namjerom da u njemu stalno ivi. Svako fiziko lice moe imati samo jedno prebivalite.Boravite je mjesto gdje privremeno boravi graanin van svog prebivalita. Zakonski ili nuni domicil (prebivalite) zasniva se nezavisno od volje lica, po sili zakona (sudije, vojna lica). Prebivalite je u graanskom pravu znaajno iz razloga sudske nadlenosti.

Dravljanstvo je pravna pripadnost fizikog lica odreenoj dravi. U svim modernim dravama danas vai naelo izjednaavanja domaih i stranih dravljanja, u pogledu graanskih prava. Meutim ovo naelo jednakosti domaih i stranih dravljana ima odreenih izuzetaka. Stranci kod nas ne mogu sticati svojinu na nepokretnosti, zatim nacionalizuje se zemlja stranih dravljana osim izvjesnih izuzetaka.43. Nastanak i razvoj pravnih lica?

Pravno lice je skup lica i imovine u jednoj organizaciji, kojoj je pravni poredak priznao pravnu sposobnost. Kada se u okviru feudalnog drutva izdvojio se trgovaki kapital ekonomski odnosi podstakli su pojedina trgovce da se ujedine, te se razvijaju asocijacione forme u kojima jedan trgovac-preduzetnik odgovara za posao cjelokupnom, svojom imovinom, a druga lica koja su takoe uestvovala u poslu sa odreenim ulogom kapitala, odgovaraju za uspjeh i neuspjeh posla samo svojim ulogom. Sljedei korak u istorijskom razvoju pravnih lica bilo je akcionarsko drutvo. Njegove karakteristike su mnotvo iscjepkanih, malih uloga i ogranienje odgovornosti svih lanova samo na ulog.

Razvojem industrijskog-kapitalizma ujedinjuje se kapital u velike asocijacije akcionarskog drutva. To je bio industrijski kapital, a ujedinjavao se po sopstvenoj, privatnoj inicijativi vlasnika. Ova nova privatnopravna akcionarska drutva zahtjevala su generalno regulisanje njihovog pravnog poloaja i stavljala su u zadatak pravnog poretka da stvori jedan opti pravni pojam koji bi obuhvatio razliite imovinsko-pravne subjekte. Graanski zakonici donijeti u prvoj polovini XIX vijeka posveuju malo panje pravnim licima, a s druge strane NGZ i vajcarski graanski zakonik, koji su donijeti u eri dominacije finansijskog kapitala sadre mnogobrojne, jasne i sistematske propise o pravnim licima.44. Teorija fikcije?

Teorija fikcije polazi od toga da je samo ovjek pravni subjekt, a da su pravna lica fiktivni subjekti. Prema ovoj teoriji poslovno sposobni su samo zastupnici pravnog lica. Najvanije karakteristike pravnih lica su:

organizaciono jedinstvo, struktura i cilj utvreni su zakonom

ima svoju imovinu odvojenu od imovine osnivaa

ono odgovara samostalno svojom imovinom

45. Vrste pravnih lica?

Najvanije karakteristike pravnih lica su:

organizaciono jedinstvo pravnog lica, struktura i cilj utvreni su zakonom ili statutom

pravno lice ima svoju imovinu odvojenu od imovine osnivaa ili njegovih lanova i korisnika

pravno lice odgovara samostalno svojom imovinom

Pravna lica se mogu kvalifikovati na vie naina:

javnopravna i privatnopravna (uobiajena podjela na Zapadu) prema djelatnosti koju obavljaju: nekomercijalne (neprofitna ili idealna) i komercijalna (lukrativna) Prema djelatnosti: preduzea, s jedne strane i udruenja, ustnove i zadubine, s druge strane.46. Pravna lica javnog i privatnog prava?

Zapadna pravna teorija razlikuje pravna lica javnog i privatnog prava. Od ovog razlikovanja zavisi nadlenost sudova ili dravnih organa, pravni poloaj organa pravnog lica i uivanje odreenih povlastica. Pravna lica javnog prava ispunjavaju javne ciljeve i njih osniva drava, optina, grad svojim aktom ili su stvorena na osnovu zakona. U pravna lica javnog prava spadaju: drava, optine i javne ustanoveuniverziteti, bolnice, kole, trgovake komore, itd. Zajedniko za sva ova lica je to da imaju dravnopravna ovlaenja, da podlijeu u svom radu dravnoj kontroli i da za njih striktno vai princip specijaliteta u pogledu pravne i poslovne sposobnosti, a to znai da mogu preduzimati samo one poslove zbog kojih su osnovani i ije je krug utvren njihovim statutom.Pravna lica privatnog prava su privatne tvorevine veeg broja osnivaa (privatnih lica), nemaju nikakve javne (dravne) zadatke, slijede privatne ciljeve i osnivaki akti i pravila su rezultat saglasnosti veeg broja lica koja se udruuju. Tu spadaju: razna preduzea, trgovaka drutva (akcionarska, drutva sa ogranienom odgovornou, zadruge...). Ova pravna lica su samostalni nosioci prava i obaveza u prometu i bave se uglavnom komercionalnom djelatnou, kao i udruenja asocijacije.

47. Jednosvojinska i mjeovita pravna lica?

Ako su sva sredstva pravnog lica u jednom reimu, tj svojini (privatno vlasnitvo, dravno, drutveno) pravno lice je jednosvojinsko. Ako su sredstva pravnog lica u vie oblika svojina-reima radi se o mjeovitom vlasnitvu pravnog lica.

48. Komercijalna i nekomercijalna pravna lica?

Komercijalna (profitna ili dobitna) organizacija djeluje u cilju ostvarivanja dobiti na tritu. Nekomercijalna (neprofitna, nedobitna) nema za cilj ostvarivanje dobiti ve idealni cilj. I privredna i neprivredna djelatnost (obrazovanje, nauka, kultura, zdravstvo, drutvena briga o djeci, socijalna zatita, fizika kultura tzv. Drutvene djelatnosti) mogu se vriti kako radi dobiti (preduzetniki, tako i bez dobiti (idealno ili nepreduzetniki). U privredi su nekomercijalne organizacije proizvodne i stambena zadruga. Nekomercijalne organizacije mogu biti i javne (dravne, gradske) bolnice, kole, muzeji. Za komercijalnu organizaciju predvieni su Zakonom o preduzeima posebni oblici (tipovi) pravnih lica. Komercijalne organizacije se organizuju kao preduzea i za njih postoji sloboda izbora izmeu tipova pravnih lica (trgovako, akcionarsko i komanditno drutvo, zadruno preduzee ili privatno preduzee). Posebni oblik pravnog lica za nekomercijalnu organizaciju je ustanova. Privredni sudovi su uvjek nadleni za sporove iz odnosa komercionalnih pravnih lica.

49. Udruenja?

Udruenja su pravna lica koja nastaju udruivanjem vie lica radi ostvarenja neprivrednih, idealnih ciljeva. (udruenje radnika, pravnika itd). Udruenje je dobrovoljno, trajno ujedinjenje vie lica radi ostvarivanja zajednikog cilja, ije je postojanje nezavisno od promjene lanova. Ono ima svoja pravila (statut) i vodi se pod zajednikim imenom. Karakteristike znaajne za postojanje udruenja:

cilj mora biti trajniji od pojedinih linosti lanova i od njih nezavisno postavljen

udruenje mora biti jedinstvena cjelina i prema spolja i iznutra, tj. ima svoj statut prema kome veinska odluka vezuje manjinu, ima svoju upravu koja stoji nad lanovima, kao i zajedniko ime sa kojim se pojavljuje u prometu kao nosilac prava i obaveza.Udruenje je pravno lice i to svojstvo stie upisom u registar kod nadlenog dravnog organa. Osnivanje se ureuje zakonom, koji propisuje koliki je najmanji broj graana-osnivaa.

Osnov za nastanak udruenja je osnivaki akt, koji se donosi na osnivakoj skuptini zainteresovanih lica. Odluka o osnivanju sadri imena osnivaa, naziv udruenja, sjedite, ciljeve udruivanja i ime ovlaenog lica koje e vriti poslove upisa u registar. O udruenjima se vode registri kod nadlenog organa uprave. Organi udruenja su: skuptina lanova i uprava, a za odreeni krug poslova posebni zastupnici. U svojstvu lana udruenja, lan nemoe odgovarati lino (svojom imovinom) prema povjeriocima udruenja za dugove udruenja. lanska prava su neprenosiva i nenasljediva, niti se njihovo vrenje moe prenijeti na drugog. Izlazak iz lanstva je slobodan.50. Ustanove?

Ustanova je neprofitna organizacija koja ima svojstvo pravnog lica, ija djelatnost slui ostvarivanju interesa i potreba korisnika, u skladu sa aktom o osnivanju i zakonom. Sredstva za rad ustanove trajno obezbjeuje osniva. Propisi o ustanovama su javno-pravne prirode, pogotovo ako se radi o javnoj ustanovi. Javne ustanove se osnivaju u oblasti zdravstva, socijalne zatite, zapoljavanja i obezbjeenja socijalne sigurnosti, obrazovanja, nauke, kulture, informisanja, kao i u drugim zakonom odreenim oblastima.

Osnivai javne ustanove mogu biti: Federacija, Republika, Pokrajina, Grad, Optina. Osnivaju se zakonom, uredbom, odlukom ili upravnim aktom, u granicama svojih nadlenosti. Ostala pravna i fizika lica mogu osnovati javnu ustanovu sopstvenim aktom o osnivanju, uz dozvolu nadlenog organa uprave. Razlika izmeu udruenja i ustanova je u tome to su kod udruenja u prvom planu lanovi udruenja koji se slue imovinom udruenja da bi ostvarili svoje ciljeve, pa su kod njh lica u prvom planu. Kod ustanova lica slue imovini ustanove da bi se ostvarili ciljevi kojima je imovina namijenjena, pa je zbog toga imovina u prvom planu.Organi javne ustanove su: savjet, poslovodni organ i nadzorni odbor. Sredstva za rad javne ustanove obezbjeuje osniva iz budeta, fondova ili drugih izvora. Javna ustanova moe prestati da postoji u postupku likvidacije ili steaja i u tom sluaju se primjenjuju propisi o prestanku preduzea.

51. Zadubine?

Zadubina je privatnopravna ustanova, stvorena privatnom izjavom volje. Zadubina posjeduje samostalnu pravnu sposobnost radi postizanja trajnog cilja kultirnih, humanitarnih i drugih drutvenokorisnih ciljeva. Ona se ne sastoji od skupa lica kao udruenje ve od odreene imovine kojom se ostvaruju aktom o osnivanju utvreni ciljevi. Ti ciljevi mogu biti pomaganje i unapreivanje obrazovanja, kulturnog, umjetnikog i naunog stvaralatva, zatita siromanih, starih, bolesnih, djece, socijalno ugroenih i sl. Zadubina je iskljuivo dobrotvorna (neprofitna) ustanova. Po krugu korisnika zadubine mogu biti privatne i javne.U naem pravu se javlja u dvije forme i to: zadubina u uem smislu i fondacija (fond).

Zadubinu u uem smislu osniva samo jedno ili vie fizikih lica, testamentom, jednostranim pravnim poslom, ugovorom ili zajednikim aktom o osnivanju, od sredstava u privatnoj svojini. Zadubinom u uem smislu uprava osniva ili fiziko lice kome on to povjeri.

Fondacija je posebna vrsta zadubine koju osniva pravno lice optim aktom. Ona se moe osnovati i ugovorom ili drugim zajednikim aktom vie pravnih lica. Akt o osnivanju fondacije sadri: naziv osnivaa, ciljeve, naziv fondacije, sredstva sa kojim raspolae, naine korienja tih sredstava, naine raspolaganja sredstvima i nain upravljanja fondacijom. Fondacija ima svoj statut koji donosi osniva ili organ upravljanja. Zadubina i fondacija prestaje sa radom ako se ostvare njeni ciljevi, ako ciljevi postanu neostvarljivi ili ako sredstva za ostvarenje ciljeva postanu nedovoljna.. Odluku o prestanku rada zadubine donosi osniva, odnosno organ upravljanja zadubinom, uz saglasnost organa koji vodi registar zadubina i fondacija.

52. Postanak i prestanak pravnih lica?

Za nastanak pravnog lica je potrebno da postoji organizovani skup ljudi i posebna imovina i da ih pravni poredak prizna kao posebnog subjekta prava. Priznanje subjekta pravnog lica od strane pravnog poretka je mogue:

Putem prijave (sistem slobodnog obrazovanja pravnog lica)

Putem odobrenja (tzv. koncesioni sistem-koncesionim aktom)

Putem sistema normativnog odreivanja uslova koji su potrebni da se steknu da bi nastalo pravno lice.Tzv. Sistem prijave ili slobodnog obrazovanja pravnog lica postoji kada je za priznanje pravnog lica od strane pozitivnog prava potrebno da se to pravno lice prijavi odreenom dravnom organu. Dravni organ prima na znanje postojanje pravnog lica, osim ukoliko su mu ciljevi protivzakoniti ili nemoralni. Kod ovog sistema je najblai uticaj drave na nastanak pravnog lica.

Po koncesionom sistemu o pitanju nastanka pravnog lica odluuje dravni organ uprave, koji putem koncesionog akta dodjeljuje pravnu sposobnost jednoj organizaciji. Ovakvim priznanjem subjekta pravnog lica otklonjena je opasnost pravne nesigurnosti koja vlada u sistemu prijva, ali ovakvo regulisanje sadri jedan jak momenat samovolje dravnog organa.

Po sistemu normativnog odreivanja pozitivno pravo odreuje uslove za nastanak pravnog lica i kada su oni ispunjeni, dravni organ je duan dozvoliti upis u posebni registar koji vode sudovi za pravna lica. Ovim sistemom je otklonjena nesigurnost koja je karakteristina za sistem prijave i eventualna zloupotreba slobodne ocjene dravnog organa u sistemu koncesije. Nae pravo je prihvatilo sistem normativnog odreivanja uslova.

Pravno lice prestaje kada vie nema elemenata potrebnih za nastanak pravnog lica. Ono moe prestati i voljom lanova, ako oni odlue da se pravno lice raspusti. Sa prestankom postojanja pravnog lica njihova imovina prelazi na druge subjekte. Prelaz se vri putem univerzalne sukcesije (kada sva prava i obaveze jednog pravnog lica prelaze na drugo, npr. jedno preduzee se pripaja drugom) ili putem singularne sukcesije kada se imovinska masa pravnog lica likvidira (steaj). Likvidaciju vre odreeni organi. Likvidacioni upravnik svu imovinu pravnog lica unovava, da bi zadovoljio potraivanja povjerilaca pravnog lica. Za vrijeme trajanja likvidacionog postupka pravno lice i dalje postoji samo je njegova pravna sposobnost ograniena na ciljeve likvidacije. Pravno lice prestaje da postoji tek sa konanom raspodjelom njegove imovine.53. PRAVNA I POSLOVNA SPOSOBNOST PRAVNOG LICA

Pravna sposobnost pravnog lica znai sposobnost da ono bude nosilac takvih prava i obaveza koja su u saglasnosti sa ciljem pra