Uvod u Arheologiju II

7/28/2019 Uvod u Arheologiju II

1/35

UVOD U ARHEOLOGIJU II

PROGRAM IZVOENJA NASTAVE

1. Periodizacija i kronologija grke civilizacije ( geometrijski period, arhajskiperiod, klasino doba, helinistiko doba).

2. Kolonizacija Mediterana .

3. Povijest atenskog i spartanskog ustava.

4. Grkakolonizacija istone jadranske obale.

5. Rimska civilizacija: kraljevstvo, republika, principat, dominat.

6. Ustav rimski.

7. Osnovno o rimskoj kolonizaciji istone jadranske obale.

8. Poetak i razvitak kranstva u prvim stoljeima. Doba priznanja i afirmacije

kranstva. Osnovni pojmovi o starokranskoj arhitekturi i crkvenomnamjetaju.

9. Razvoj istraivanja antike arheologijeu BiH i najvaniji lokaliteti.

10. Pojam srednjeg vijeka, njegova podjela i trajanje.

11. Osnovni pojmovi o arheologiji velike seobe naroda.

12. Osnovne karakteristike arheolokih kulturnih grupa kod Hrvata i drugih

Junih Slavena: dalmatinsko-hrvatske, karantansko-ketlake i bjelobrdske.

13. Osnovni podaci o predromanikoj (starohrvatskoj) crkvenoj arhitekturi,plastici i skulpturi.

14. Osnove povijesnog razvoja Hrvatske i Bosne u ranom i razvijenom srednjem

vijeku.

15. Razvoj istraivanja srednjovjekovne arheologije u BiH i najvaniji lokaliteti.


2/35

1. Periodizacija i kronologija grke civilizacije ( geometrijski period,arhajski period, klasino doba, helinistiko doba).

ANTIKA

Antika je naziv za kulturu Grke i Italije i onih zemalja koji su u starom vijeku bilepod utjecajem njihove kulture. Obuhvaa razdoblje od vremena kada se javljaju prverealizacije Grko- arhajske umjetnosti, pa do 5. st. kada za seobe naroda nestaje Zap. Rimskocarstvo. Na poetku Antike stoji Grka kultura.

Grci su indoeuropska plemena koja se od 2. tis. poinju naseljavati na podrujudananje Grke. Ime GRCI nadjenili su im rimnljani prema omenu plemena Graikei u Epirus kojima su najprije doli u dodir. Grci su sebe ve od 8.st. pr. Kr. prozvali helenima, a svoju

zemlju HELADA. Nastanili su se u nekoliko seoba, od kojih je kultuno i etiki najvanija bilaseoba Dorana (1100. god.). Predindoeuropskom stanovnitvu nametnuli su svoju vlast i jezik ipomalo se s njima krvno povezuju, preuzevi od njih mnoge kulturne elemente. U povijesnodoba Grci se dijele na tri velika plemenska i jezina ogranka:

DORANI, JONJANI, EOLJANI.

DORANI

Grko pleme koje se posljednje doselilo u Grku u toku velike seobe u 12. st. pr. Kr.Tokom seobe spustili su se sa sjevera u Beociju, a potom na Peloponez, kojeg su velikim

dijelom zauzeli i asimilirali zatoeno stanovnitvo.Poslije su sa Peloponeza preli na Kretu,june Kiklade i Spulade te na zapadnu obalu Male Azije doavi do Ponfilije. Seobom Doranazavren je mikenski period i dovrena indoeuropeizacija Grke. U mitodologiju ta je se seoba

prikazala kao povratak Heraklovih potomaka na Peloponez, odakle su pobjegli pred kraljem

Euristejem. U toku druge kolonizacije od 750. g. pr. Kr. osnovali su Dorani svoja naselje na

Jadranu, Jonskom moru, u junoj Italiji i na Siciliji.

JONJANI

Jedno od glavnih starogrkih plemena koje su naselile Grku ve prije Dorana. Nihovasu se naselje nalazila u Atici, na Eubeji, Egejskim otocima i na obali Male Azije s najveimcentrima: Milet, Efez, Prijen, Teos, Lebedos, Kolofon, Klazomena, Milt ...

Uz maloazijske Jonjane povezan je razvoj grke umjetnosti. Podloga tom usponu jonjskekulture bilo je bogatstvo jonjskih gradova s razvijenom trgovinom, potreba da se kolonizira

viak stanovnitva u skladu s trgovakim interesima, dovela je potkraj 8. st. do jonjskekolonizacije koja je u iduim stoljeima zahvatila Crnog mora, zap. Sredozemlja, Sicilije i

ju. Italije.


3/35

Kad su na poetku 5. st. perzijanci uguili ustanak maloazijskih jonjana bila jeslomljena njihova snaga, a u grko klasino doba gube kulturno vodstvo koje preuzimajuatenjani. Tek u helinistiko doba javljaju se maloazijski jonjani kao vaan kulturni faktor.

EOLJANI

Jedno od grkih plemena, potjeu iz Tesalije, a kasnije su se raselili po drugim grkimkrajevima. Mikenska kultura pripada dobu dolaska Dorana u dobu 1100. god. koji dovravajuindoeuropeizaciju Grke i poinje s uporabom eljeza. U prijelazno doba (1100. - 800.) Grci(Dorani, Jonjani, Eoljani) kolonizirali su zap. obalu Male Azije. Prisiljeni da se brane od

domorodaca ivjeli su u utvrenim gradovima to je uvjetovalo nastanku 'polisa'

HOMEROVO DOBA (1200-800)

Neki autori nazivaju ga i grkim srednjim vijekom, homerovo herojsko ili prijelaznodoba. O tom razdoblju zbog nedostatka povijesnih izvora govori se o na osnovu Homerovih

pjesama. Pjesnik je trojanskim junacima dao neto predmikensko, neto mikenskoga, a mnogotoga prema shavanima svoga doba. Grci su ratari i stoari. Najbolji ratnici mogli su si

pribaviti vee komplekse bolje zemlje. Homerovi balizeji su zemljoradnici sa poslugom, namanjem posjedu poljoprivrednik radi sa 2-3 roba.

TETI - seljaci bezemljai, najamnici kod zemljoposjednika,BAZILEJI - i veleposjednici i vlasnici vlastitih stada ( sitne i krupne stoke),

DEMIJURZI - kovai, drvodjelci, zidari, linari, obrtnici, ali i vjenici, vrai i glasnici.

Izrazire su tri Homerove drutvene jedinke: ROD (genz), BRATSTVO (fratrija), FILA(pleme). Nekoliko rodova ini bratstvo, a nekoliko fratria pleme ili filu.

U drutvu su bila tri glavna organa:

BAZILEJ, VIJEE, NARODNA SKUPTINA

BAZILEJI - zapovijednici eta koje su doveli iz svog kraja, najbolji su junaci i njima se daje

najvie ratnog plijena. Homer slavi bazileje kao najbolje i najpametnije.BULE - vijee starjeina, drutvena ustanova u kojoj su najbolji (aristoji), lanovi vijeanazivaju se ili bazilejima ili gerontima.

AGORA - Homerova narodna skuptina, ima vanu ulogu u ratu, na njoj se odluuje o ratu imiru, o vojnikoj akciji koja se kani poduzeti, o podjeli plijena i o drugim vaznim pitanjima.

Najtee sezonske poslove obavljaju nadniari odnosno teti. Amphipoloi su slukinje isluge. Mo plemstva, koje kod Homera ve polako raste, uklonila je kraljevstvo i zamjenilavladavinom aristokracije.

POLIS - stari Grci nikas nisu imali zajedniku dravu u kojoj su se svi udruili.Njihova omiljena drava bio je polis kakvih je bilo mnogo. Do pojave polisa dovelo je:


4/35

razvitak obrta i trgovine, odvajanje obrta od seljake privrede, jaanje rodovskih zajednica,jaanje individualne proizvodnje i privatnog vlasnitva, postanak klasa, suprotnosti izmeuseoskih proizvoaa i proizvoaa u veim cjelinama, suprotnosti izmeu vladajue klase inarodnih masa.

U Homerovo doba polis je utvreno, kulturno i administrativno sredite. Klasini grkipolis odnosno grad-drava, ekonomska je i drutveno politika zajednica s jednim glavnimvojniokim, kulturnim i administrativnim sreditem. Sinoikizam - osnivanje gradova-drava,sporazumnim udruivanjem susjednih naselja u politiku cjelinu. Homerski polis imao je

bazileja, vijee i narodnu skuptinu. Aristokratski je drutveni poredank imao bazu u agrarnojproizvodnji. U 7. st. maloazijski grci pod utjecajem Liana poinju kovati novac. Netokasnije kuju ga i grci na Balkanu te se poinje razvijati novana privreda.

Nastalo je doba plutokracije ( pluto- bogatstvo, krateo - vlada) oko 6. st. pr. Kr. kada je

Solon legalizirao podjelu Atenjana na 4 drutvena razreda prema prihodima. Da bi se pojedinigraanin mogao uvrstiti u odreeni razred treba se izvriti procjena njegovih prihoda. Prema

tome procjenjivanje grki time ili latinski cenzus, ovaj se politiki sistem naziva timokracija.U timokratskom polisu bogati ulaze u vei drutveni razred to omoguava vee politika

prava. Aristokratski i plutokratski polisi bili su ologarhijski, u vlasti manjine (oligoi), tako da

sve nedemokratske reime Aristotel naziva oligarhijski. Klasini polis sauvao je stareustanove iz Homerskog drutva agoru, bule, a uveo je i magistrature. U Ateni bi vii funcionernakon isteklog mandata postao doivotnim buleutom, lanom vijea, vijenikom.

Tiranida je politiki sistem u nekim grkim gradovima, dola je iz Lidije, a ime znaigospodar-vladar. Grki pisci tiranidima nazivaju dravnike uzripatore koji su u polise dolazilisilom, ilegalno, zloupotrebljavali povjerenje i nisu htjeli sii s vlasti kad je to trebalo. Tiranidase najprije javila u maloazijskih grka. Poetkom 6. st. Pizostrat uvodi tiranidat u Atenu.Tiranidat se javlja u napuenim gradovima gdje su se vodile socijalne borbe.

Demokracija - Atena u 5. st. u najrazvijenijoj demokraciji. U demokratskoj Ateni narod je

vladao putem narodne skuptine, vijea i pojedinih funcionera.

Eklezija - narodna skuptina i u demokratskoj Ateni glavni je dravni organ. Odluivala je oratu i miru, sklapanju i prekidanju saveza, donosila zakonske propise. lanovi su bili

punoljetni muki graani, po ocu i majki atenjani. Nisu sudjelovali stranci, ene, oni bezasna prava, a time ni robovi.

Bule/vijee - u aristokratskom i oligarhijskom polisu imao je naveu vlast u demokratskojAteni, bilo je podreeno narodnoj skuptini.

ARHAJSKO DOBA (800-480)

Obiljeena po kolonizaciji Sredozemnog, Mramornog i Crnog mora. U to vrijemeformiraju se mnogi drava-gradovi, a najvanija su Sparta i Argos na Peloponezu i Atena naAtici. 550. god. pr. Kr. Sparta je na Peloponezu formirala savez koji je prestavljao najjaukopnenu zajednicu u Grkoj. Atena je sjedinila Atiku i ubrzo se ekonomski razvila, naroito u

vrijeme vladavine tiranina Pizistrata (560.-527.). U grkim dravama ovoga doba postepenose ukida kraljevstvo i zamjenuje uporabom arhonata( inovnika biranih meu plemiima i to


5/35

dovodi do stvaranja demokracije), u Ateni pod Klistenom, krajem 6. st. pr. Kr., ili

aristokratskog poretka u Sparti ili vladavine tiranina. U arhajsko se doba kodificiralo

obiajno pravo zakonodavca, drakona i solomona te kovanjem novca razvilo se novarstvo.Ekspanzija Penzi u M.Aziji izazvala je sukob s grkom to dovodi do Jonskog ustanka (550. -494.), a nakon njega i perzijskih ratova u ijim sukobima pobjeuju grci.

KLASINO DOBA (480.-330.)

Grci se skupljaju oko Atene zbog mogueg napada perzije te formiraju Atii-pomorskisavez (447. god.) i tako je Atena postala najveom pomorskom silom istonog Sredozemlja.Uprava u Ateni bila je demokratska, ali je dravom upravljali stratezi, meu kojima se istakao

Periklo (443.-429.). Za njegove uprave Atena je postala kulturna uprava cijelog grkogsvijeta. Na istoku, borba grka i perzijanaca okonala je kalijinovim mirom, 449. god. OdnosAtene i Sparte dovodi do Peloponeskog rata koji se vodio od 431. do 404. god., kada

poraena Atena ubi prevlast na moru, a u prvi plan nasupa Sparta. Mo Sparte slomljena je uborbi s Beotkim savezom. Poetkom 4. st. jaa Makedonija. Filip II. nakon bitke kodHeroneje slomio je otpor grkih dravica.

HELINISTIKO DOBA (336.-146)

Grka kultura, zahvaljujui osvajanjima Aleksandra Velikog, iri se sve do Indije, Sudana i uPodunavlje, ali sama Grka gubi ranije politiko znaenje. 323. god. umire Aleksandar Veliki.U Grkoj utemeljena dva saveza: AHAJSKI I ETOJSKI SAVEZ. 146. god. rimljani su

pobjedili Ahajski savez, razorili Korintn i Grku pretvorili u svoju provinciju.

2. Kolonizacija Mediterana .

Grka kolonizacija Izvor: Wikipedia Skoi na - : navigacija- , pretraga - Grka kolonizacija od 8. do 6. veka pne. Grka kolonizacija oznaava procesorganizovanog osnivanja kolonija, odnosno novih gradova, koje su pokretali polisi iz kopnene

Grke u periodu od 8. do 6. veka pne. irom Mediterana i crnomorskog priobalja. Prvi"datum" u grkoj istoriji jeste 776. pne., godina prvih Olimpijskih igara. Ovu godinuizraunao je Hipija iz Elide, sofista koji je iveo u 5. veku pne. Ovaj datum i spisak prvih

pobednika, koji se sauvao drugom knjievnom predajom, verovatno su pouzdani. Meuranim pobednicima na spisku najvie je lokalnih takmiara, ukljuujui neke Mesenjane.Mesenija je izgubila nezavisnost i potpala pod spartansku vlast tokom 8. veka pne., tododatno dokazuje pouzdanost spiska pobednika na ranim olimpijskim takmienjima: teko da

bi mesenski pobednici bili izmiljeni u vreme kada Mesenija kao politiki entitet vie nijepostojala. Stoga je jasno da se beleenje podataka i organizovana aktivnost koja je ukljuvala

vie od jedne zajednice i koja je bila koncentrisana na jedno svetilite, kao to je Olimpija,moe datirati u poetak 8. veka pne. Podaci potvruju izvestan stepen pismenosti, i ovde


6/35

takoe nedavni nalazi potvruju tradiciju o 8. veku pne. Kup, na kome se nalazi grki natpisna eubejskom pismu: Ja sam Nestorov kup, moe se sa sigurnou datirati u vreme pre 700.

pne. Naen je na malenom ostrvu Pitekuse (Pithekoussai, kasnije Ishija) u Napuljskom zalivu.Eubejani su bili prvi pokretai u organizovanoj i zabeleenoj fazi grke kolonizacije. Ovo semoe smatrati potpuno sigurnim, jer arheoloki nalazi potvruju knjievnu predaju rimskogistoriara Tita Livija i drugih: eubejska keramika naena je i na zapadu (u Pitekusama) i naistoku (u dananjem turskom mestu Al-Mina). Ova organizovana faza zapoela je u Italiji oko750. pne. i na Siciliji 734. pne. Treba naglasiti re "organizovana", jer poetke grkekolonizacije svakako treba smestiti u raniji vremenski period. Prvo, arheoloki nalazi, kao to

je Lefkandi, pokazuju da su se Grci ve pre 750. ili 734. pne. susreli sa stanovnicima Italije iSicilije i sa njima razmenjivali robu. Drugo, Tukidid kae da je Atina tokom mranog dobaGrke slala kolonije u Joniju, a arheologija ovo potvruje. Meutim, posle osnivanja Kumeoko 750. pne. i sicilijskog Naksosa (734. pne.) i Sirakuze (733. pne.) dolo je do praveeksplozije kolonija na svim stranama sveta. Jedini izuzetak predstavljale su one oblasti, kao

to su faraonski Egipat i unutranjost Anatolije, iji su stanovnici bili previe napredni uvojnom i politikom pogledu da bi se mogli lako savladati. Postavlja se pitanje zato su Grciodjednom poeli da preduzimaju ovakve prekomorske poduhvate. Izgleda da su motivacionifaktor pre svega bili trgovaki interesi, pohlepa i ista radoznalost. Starije shvatanje, po kome

je arhajska Grka "izvozila" viak svog stanovnitva zbog nekontrolisanog porastastanovnitva, sada se uglavnom odbacuje. Kao prvo, najranije dobro dokumentovanekolonijalne operacije bile su malog obima, suvie malog da bi se u metropoli osetila nekarazlika u pogledu gustine naseljenosti. Ovo je svakako tano za kolonizaciju Kirene usevernoj Africi, koju su osnovali stanovnici ostrva Tere. Drugo, prirataj u principu nije bio

nekontrolisan: vetaka sredstva kontrole stanovnitva kao to je infanticid, bila su dostupna,da se i ne spominju modernije tehnike kao to je kontracepcija. Kada se to ima u vidu znatnose smanjuje dokazna vrednost otkria koja, na primer, pokazuju da je broj grobova u Atici iArgolidi znaajno porastao u poznom mranom dobu, ili da je u 8. veku pne. Atiku pogodilavelika sua (to se zakljuuje po jednom broju isuenih bunara na atinskoj agori). Zapravo,nije ubedljivo nijedno pojedinano objanjenje za kolonizaciju. Politike tekoe kod kue

ponekad su mogle biti vaan faktor, kao na primer u Sparti, koja je u 8. veku poslala kolonijuu Tarent u Italiji da bi se otarasila jedne neeljene polukastinske grupe. Ali se ne moeiskljuiti ni jednostavna elja za uzbuenjima i elja da se vidi sveta. Zapadni Mediteran[uredi - ] Kolonizatorski pokret u periodu od 8. do 6. veka pne. odvijao se u tri pravca:na zapad na obale Sicilije i Italije, na sever i severoistok po obalama Helesponta iPropontide i do Crnog mora i, konano, na jug u Afriku, gde su stvarno osnovane samo dvekolonije. Zapadni deo obala Sredozmenog mora odavno je privlaio panju Grka plodnouzemlje i relativno povoljnim uslovima za njegovo osvajanje. Od Epira i Korkire Italiju deli

moreuz irok samo oko 75 km. Pojedina mesta u Homerovoj Odiseji svedoe o tome da suGrci znali za Siciliju jo u doba herojske epohe. U nizu italijanskih oblasti naeni su ostacigraevina iz mikenske epohe, a veze Sicilije s Kritom potvruju mnogi istorijski spomenici.Juna obala Apeninskog poluostrva i Sicilija odavno su bile gusto naseljene. U junoj Italijiiveli su Mesapi (u Kalabriji) i Bruti (u Brutiji). Srednja Italija, u koju su takoe poeli

prodirati Grci, bila je nastanjena mnogobrojnim plemenima italskog ogranka. Na Siciliji suiveli Sikuli, Sikani i Elimi plemena bliska Italicima. Kako izgleda, Sikani su prvo iveli u


7/35

Hispaniji, ali su ih otuda istisli Liguri. Prvobitno su oni zauzimali celo ostrvo, ali su kasnije

potisnuti na zapad i na jug od strane Sikula koji su doli iz Italije. Veina naunika Sikulesmatra Italicima, bliskim Latinima, Oscima i Umbrima. Elimska plemena verovatno su bila

maloazijskog porekla. ivela su u manjoj planinskoj oblasti na zapadu Sicilije. Grci su seuvrstili u junoj i srednjoj Italiji i na ostrvu Siciliji. Na Siciliji su naili na Feniane, koji sutu osnovali niz faktorija od kojih su Motija, Panorm i Solunt bile najstarije i ostale su

fenianske ak i u doba procvata grkih gradova na Siciliji. Feniani su se, dakle, vrstovezali za krajnji zapadni deo ostrva. Istovremeno sa uvrivanjem Grka u Italiji su se poeliuzdizati i etrurski gradovi. Savez ovih gradova predstavljao je monu etrursku dravu koja jeizvesno vreme potinila svome uticaju srednju i severnu Italiju i skoro stalno bila uneprijateljskim odnosima sa Grcima. Borba izmeu Grka i Feniana, koji su delovali u istovreme kada i Etrurci, predstavlja jedan od najvanijih dogaaja u ranoj istoriji Mediterana.

Planska kolonizacija zapadnog Mediterana poela je najranije u drugoj polovini 8. veka pne.Kao najstariju grku koloniju u Italiji tradicija pominje Kumu koja se nalazila na zapadnojobali (u Kampaniji). Meutim, arheoloki nalazi govore da je ta kolonija nastala u otprilikeisto vreme kada i ostale grke kolonije u Italiji i na Siciliji. U osnivanju Kume uestvovali sueubejski gradovi Halkida i Eretrija, a takoe i Kuma Eubejska. Sicilija [uredi - ] Istonaobala Sicilije bila je tridesetih i dvadesetih godina 8. veka pne. naseljena grkim kolonistimaiz Halkide, Naksosa, Megare i Korinta. Halkida i Naksos osnovali su 734. pne. na Siciliji

koloniju Naksos. Iz Naksosa su pri tome uskoro iseljene jo dve kolonije: Katana (u podnojuEtne) i Leontina. Poetkom 7. veka pne. na obali uskog moreuza koji je delio Siciliju od

Italije nikla je kolonija Zankle (kasnije nazvana Mesana), koju su osnovali gusari iz Kume, akasnije naselili Halkiani. Zankle je sa svoje strane osnovala koloniju na suprotnoj italijanskojobali, Regij, ije je stanovnitvo kasnije popunjeno Mesenjanima koji se preselili saPeloponeza kada je Sparta pokorila Meseniju. Du severne i istone obale Sicilije osnovali suZanklejci i Halkiani jo itav niz manjih kolonija od kojih su najznaajnije Himera iTaormina (kasnije Tauromenij). Megarani, uesnici halkidske ekspedicije, osnovali sukoloniju Megaru Hiblejsku, a osamdeset godina kasnije Megara je ovde naselila jo jednukoloniju Selinunt, koja je odigrala vanu ulogu isturenog poloaja u borbi Grka sKartaginjanima. Na Siciliju je 734. pne. dola korintska ekspedicija koja je zauzela ostrvo

Ortigiju na ulazu u najbolje pristanite Sicilije. Korinani su odatle preli na Siciliju i osnovaliSirakuzu, koja je kasnije postala jedan od najveih inajbogatijih grih gradova na tom ostrvu.Osnivai Sirakuze najpre su proirili svoju vlast na vrlo plodnu teritoriju koja se graniila sgradom. Od maloazijskih gradova u kolonizaciji Sicilije uestvovao je samo grad Lind naRodosu, koji je zajedno s Krianima poetkom 7. veka osnovao na junoj obali Sicilije gradGelu. Kasnije (580. pne.) zapadno od Gele osnovan je Akragant (kasnije Agrigent). JunaItalija [uredi - ] Juna Italija bila je naseljena Grcima ve krajem 8. veka pne. Ukolonizaciji june Italije uestvovao je niz grkih gradova, a takoe i Ahejci koji su beali saPeloponeza. Priblino u isto vreme Spartanci su osnovali Tarent. Junoitalske kolonije, kao ione na Siciliji, nikle su skoro u isto vreme. Naseljavanje obale Tarentskog zaliva trajalo je

najvie 10-15 godina, a bitan stimulans za ovu kolonizaciju moglo je biti i spartansko


8/35

osvajanje Mesenije, koje je moda izazvalo onakav talas emigracije kakav je pre etiri stoleaizazvala pretpostavljena najezda Dorana. Najstarije ahejske kolonije u junoj Italiji bili suSibaris i Kroton. Da bi se zatitili od neprijateljskog Tarenta i da bi spreili njegove daljeekspanzionistike tenje, stanovnici Sibarisa su osnovali Metapont, ije su stanovnitvo

popunili novim ahejskim doseljenicima sa Peloponeza. Kasnije su nametnuli svoju

dominaciju i oblasti juno od Metaponta. To je Sibarisu osiguralo prevlast nad celom obalomTarentskog zaliva. Kroton je irio svoj uticaj u pravcu juga. Nalazei se u vrlo plodnoj oblasti,Sibaris i Kroton su pre svega bili zemljoradnike kolonije i takav su karakter sauvali ikasnije, kada su ve stekli izvestan znaaj i u trgovini. Oni su uspeli da proire svoje teritorijene samo du obale, ve i u unutranjost zemlje sve do obale Tirenskog mora. Sibaris je tu,izmeu ostalih, osnovao koloniju Posejdoniju (latinski Paestum). Pod vlau Sibarisa, po

jednim izvorima, nalazilo se 100.000 stanovnka, a po drugima, njih 300.000. I Kroton je

raspolagao teritorijom unutar zemlje. Ahejski gradovi Sibaris i Kroton, zajedno sa ahejskim

kolonijama koje su zavisile od njih, obrazovali su ahejsku konfederaciju sa sreditem u hramu

boginje Here, nedaleko od Krotona, koji je imao znaaj religijskog centra. Ta konfederacijaigrala je izvesnu politiku ulogu: ona nije dozvoljavala da se na njenoj teritoriji osnivajudruge grke kolonije i uspeno je spreavala irenje Tarenta na jug. Spartansku kolonijuTarent, prema predanju, osnovala je jedna grupa stanovnika Lakonije koji su bili

obespravljeni i lieni zemljinih poseda. Stanovnici Tarenta uvali su sve do 5. veka pne. usvom dravnom ureenju mnogo odlika iz spartanskih ustanova. Ubrzo po osnivanju Tarentse pretvorio u snaan ekonomski centar. Grad je imao jednu od najboljih luka u junoj Italiji,a njegova okolina bila je uvenapo plodnosti. Meutim, nailazei na otpor, na severu odMesapa i Japiga, a na zapadu od Ahejaca, Tarent je mogao iriti svoje posede samo u pravcu

juga i istoka, gde je i osnovao nekoliko kolonija. Na krajnjem jugu Apeninskog poluostrvaLokra Opuntska je osamdesetih godina 7. veka pne. osnovala Lokru Epizefirsku. Poput

Sibarisa i Krotona, Lokra je proirila svoje posede po celoj okolnoj teritoriji sve do Tirenskogmora. Za kolonizatorski pokret 8. veka pne. karakteristino je to to grki kolonisti,usmeravajui sve svoje tenje prema plodnim teritorijama Italije i Sicilije, nisu poklanjali

panju oblinjim planinskim obalama Akarnanije i Epira. Tek u narednom periodu, kada su nadalji razvitak kolonizacije sve vie delovali interesi pomorske trgovine koja se ubrzano irila,i na ovoj e teritoriji nii niz kolonija, uglavnom korintskih. Helespont [uredi - ] U istovreme, ili moda neto kasnije posle kolonizacije zapadnog dela Mediterana, otpoelo jenaseljavanje trakog primorja i obala Helesponta. Uloga pionira i ovde je pripalaHalkianima. Oni su zauzeli ostrva koja su se nalazila u blizini Halkide, jedno od tri

poluostrva Halkidika, Sitoniju, s najveom kolonijom Toronom. Zapadno poluostrvo Palenabilo je naseljeno Eretrejcima. U kolonizaciji Halkidika krajem 7. i poetkom 6. veka pne.uestvovao je i Korint, koji je osnovao Potideju. Istonu obalu Halkidika zauzeli su

polovinom 7. veka pne. stanovnici ostrva Androsa. Kolonije koje su nikle na Halkidiku bile su

isto zemljoradnikog karaktera. Veina tih kolonija nalazila se daleko od morske obale, a odprimorskih tek je poneka raspolagala dobrom lukom. Krajem 5. veka pne. meu halkidikimgradovima istie se Olint kao krupan trgovako-zanatski centar. Krajem 8. veka pne., a modai ranije, u prvoj polovini 8. veka pne., stanovnici Parosa zauzeli su ostrvo Tasos. Pesnik

Arhiloh ali se na neplodnost zemlje na tom ostrvu, ali ne pominje njegovo bogatstvo u zlatu.To svedoi o tome da su se na ostrvo najpre doselili zemljoradnici. Kasnije su se Paroani


9/35

poeli seliti sa Tasosa na oblinje obale Trakije gde su osnovali nekoliko beznaajnih naselja.Dalje, na trakoj obali, polovinom 7. veka pne. stanovnici Klazomene osnovali su kolonijuAbderu, koju su zatim razorili Traani i ponovo naselili stanovnici grkog maloazijskog gradaTeosa, koji su beali spasavajui se od Persijanaca. Otprilike u isto vreme Hios je ovdeosnovao koloniju Maroneju. Izgleda da je ona osnovana pre nego to su Paroani zauzeliTasos, jer su Paroani morali da izdre upornu borbu s Maronejcima. Jo dalje na sever

pruao se pojas zemljoradnikih naselja koja su osnovali stanovnici Lezbosa i Eoljani; meunjima su najznaaniji bili Sest i samoska kolonija Perint.Obale Propontide i Trakog Bosforanastanili su iseljenici iz Megare. Na azijskoj obali oni su, moda jo krajem 8. veka pne.,osnovali Astak i Kalhedon, a na evropskoj obali Selimbriju i Bizant (659. pne.). Azijske obale

Helesponta i Propontide naseljavane su prvenstveno kolonistima iz Mileta. S izuzetkom

Lampsaka (kolonija Fokeje) sve ostale kolonije ovde je osnovao ili neposredno Milet, ili su

osnovane uz njegovo uee i pod njegovim rukovodstvom. Svoje najstarije kolonije Milet jeosnovao jo u 8. veku pne.: to su Sinopa na junoj obali Ponta i Kizik na obali Propontide.

Obe ove kolonije bile su razorene sredinom 7. veka pne. za vreme najezde Kimerana, ali su

kasnije obnovljene. Najintenzivnija kolonizatorska delatnost Mileta pada u drugu plovinu 7.

veka pne. Izmeu ostalih, Milet je tada osnovao Abidos na obali Propontide i niz manjihkolonija. Na ulazu u Propontidu nalazi se ve pomenud Kizik, koji je 675. pne. po drugi putnastanjen miletskim kolonistima i miletsko naselje na ostrvu Prokonezu, koje je bilo uveno

po svojim majdanima mramora. Crnomorske oblasti [uredi - ] Juna obala Crnog mora[uredi - ] Prvi od mediteranskih naroda koji su prodrli na Crno more bili su Karijci, alisu oni o svom boravku na obalama Crnog mora ostavili samo slabe tragove. Raniji pohodi

Grka u tajanstveni i za njih tada straan Pont sauvali su se u seanju Grka u obliku legende o

Argonautima. Opasnosti u koje je zapadao Jason i njegovi saputnici predstavljaju odraz pravihtekoa s kojima su se susretali grki moreplovci plovei pontskim vodama: vrtlozi i jakestruje u moreuzima, plovidba nepreglednom puinom gde se ne vidi ni jedno ostrvo. U 8.veku pne. pohodi grkih moreplovaca u Crno more postaju skoro redovna pojava. U poetkuse grka ekspanzija odvijala du maloazijskih obala. Najstarija ovde osnovana kolonija bila jeSinopa. Prema antikoj tradiciji, ona je nikla 812. pne. na mestu domaeg naselja i to na onomdelu obale gde se nalazila najbolja luka. Odatle je iao stari put koji je vodio u unutranjostzemlje, u Sard i Babilon. Lokalno stanovnitvo pleme Halibaodavno je ve bilo poznato

po obradi gvoa iji kvalitet nije zaostajao iza elika. Negde oko 750. pne. Sinopa je, sasvoje strane, osnovala koloniju Trapezunt. Moe se pretpostaviti da joj je u tome pomogla injena metropola Milet. Krajem 8. veka pne. sa severnog crnomorskog primorja preko

Kavkaza krenula su ka Maloj Aziji plemena Kimerana. Nailazei u velikim talasima ipustoei sve pred sobom, oni su zeuzeli Trapezunt i Sinopu i verovatno ih razorili. Legenda oenama ratnicama Amazonkama, koje su osnovale svoj grad Temiskiru nedaleko od uareke Termodont, izgleda da se zasniva na istorijskom dogaaju upadu Kimerana. Tek potosu Kimerani bili potueni, Milet je obnovio svoje kolonije. Obnovu Sinope antika tradicijastavlja u 630. pne. Tokom 6. veka pne. M ileani su tamo osnovali jo niz kolonija, doduemanje znaajnih od Sinope. Meu njima su bile Sezam i Kromna, kolonije osnovane namestima naselja koja su vodila svoje poreklo iz doba pre grke kolonizacije, zatim Teos, bez

neke znaajnije uloge, i Kitor. Sinopa je sa svoje strane osnovala Keras, Kotioru i neka manjanaselja. Zanimljiva je istorija osnivanja Amisa, koji se nalazio na putu izmeu Sinope i


10/35

Trapezunta, upravo na onom mestu obale odakle su se ravali dobri putevi u unutranjostzemlje, u Kapadokiju. Izgleda da je tu postojalo naselje jo iz doba Hetita. Krajem 7. veka

pne. na tom su se mestu uvrstili Fokejani koji su na svojim pola trgovakim pola gusarskimbrodovima preduzimali vrlo daleke plovidbe. Ali Fokejani nisu uspeli da za due vremezadre Amis: grad su preplavili doseljenici iz Mileta. Uloga miletskih kolonista bila je takovelika da su neki pisci, na primer Strabon, smatrali Amis kolonijom Mileta. Tako se

sedamdesetih godina 6. veka pne. gusti niz grkih naselja pruio du itave june obale Ponta.Stanovnitvo svih tih kolonija pripadalo je jonskom ogranku grkog naroda. Tek oko 560.

pne. ovde se pojavila jedna dorska kolonija Herakleja. Ovaj se grad nalazio na obali uplodnoj oblasti, nedaleko od ua reke Like, sa dosta dobrom lukom, koja je sa severne stranezatiena rtom. U toj oblasti bili su naseljeni Marijandini, koji su se mnogo pre dolaska Grkaintenzivno bavili zemljoradnjom. Marijandini su se usprotivili pokuaju grkih kolonista da senasele na njihovoj teritoriji. Tako Jonjani nisu uspeli da ovde osnuju svoje naselje. Kasnije su

u tome uspeli doseljenici iz dorske Megare, koji su savladali Marijandine snagom svog oruja.

Marijandini su izgubili svoju nezavisnost i dospeli u poloaj slian poloaju helota u Sparti:plaali su Heraklejanima danak i bili vezani za zemlju koju su obraivali. Zapadna obalaCrnog mora [uredi - ] Grko osvajanje zapadne obale Crnog mora zapoelo je znatnokasnije nego to je to bio sluaj sa junom od sredine 7. veka pne. Mesno stanovnitvo,Traani, odavno je bilo poznato Grcima i ulo je u grku mitologiju. Za zapadnu obalu Crnogmora takoe je bio vezan niz grkih mitova, na primer mit o ostrvu Leuki, mestu boravkaheroja trojanskog rata Ahileja, koji je posle smrti proglaen boanstvom; ovo ostrvo senalazilo tano ispod ua Dunava. Medu kolonistima zapadne obale kasnije se razvija kultAhileja koji je potovan kao vladar mora i nazivan Ahilejem Pontarhom. Prvi kolonisti

zapadne obale takode su bili iseljenici iz Mileta, koji su pre svega osnovali Istriju na omanjemostrvu juno od delte Dunava. Tu se nalazila dobra prirodna luka, a Dunav je bio vanredno

pogodan vodeni put u unutranjost zemlje. Osnivanje Istrije tradicija stavlja u 650. pne., topotvruju i arheoloki nalazi. Oko 609. pne. Mileani su na zapadnoj obali Crnog moraosnovali drugi grad, Apoloniju. Ona se nalazila na malenom ostrvu u junom delu Bugarskogzaliva i imala je veoma dobru luku. Apolonija je sa svoje strane osnovala naselje Anhijalu.

Zatim je u periodu lzmedu 590. pne. i 560. pne. Milet osnovao Odes na mestu sa najboljom

lukom na itavoj obali. Osim dobre luke, Odes je imao i tu prednost to se nalazio na uureke Penize, koja mu je omoguavala vezu sa unutranjou zemlje. Otprilike u isto vremeizgleda da je na mestu gde je postojala dosta pogodna luka nikao grad Tomi. Time se zavravakolonizatorska delatnost Mileta na zapadnoj obali Crnog mora. Prema tome, ona se razvijala

do sredine 6. veka pne. Na zapadnoj obali Crnog mora bilo je jo nekoliko manjih naselja kojasu osnovali Jonjani. Meu njih spada gradi Kruni, koji je kasnije zbog izuzetnog napretkavinarstva dobio novo ime Dionisopol. Kao, i na junoj obali, tako su se i na zapadnoj obalicrnomorskog primorja dorski kolonisti pojavili nekoliko decenija kasnije, u vreme kada se vezavrila kolonizatorska delatnost Mileta. I ovde su Dorani znatno zaostajali za Jonjanima.Oko 530. pne. doseljenici iz Herakleje osnovali su grad Kalatis. Izbor mesta bio je uslovljen

plodnou ravnice u okolini i blizinom slatkovodnog jezera koje je bilo bogato ribom. Kalatisnije imao prirodne luke. Skoro u isto vreme, 520. pne., Megara je pomogla svoju koloniju

Kalhedon u osnivanju grada Mesembrije. Ovaj grad nalazio se na poluostrvu na severnoj obaliBugarskog zaliva i imao je vrlo dobro mesto za pristajanje brodova. U naseljavanju


11/35

Mesembrije uestvovao je i Bizant. Sa svoje strane i Mesembrija je osnovala nekoliko manjihnaselja. U privredi nekih zapadnopontijskih gradova (npr. Kalatisa) preovladivala je

poljoprivreda, dok se u drugima (npr. Istrija, Apolonija, Odes i Mesembrija) znatno razvilo

zanatstvo i trgovina.

Kolonizacija june i zapadne obale Crnog mora trajala je, dakle, skoro tri stotine godina odkraja 9. veka pne. do prve polovine 6. veka pne. Tokom 6. veka pne. crnomorske kolonije su

brzo napredovale. Na junoj obali naroito se istakla Sinopa kao znaajan trgovaki centar.Ona je izvozila gvode koje su obraivali Halibi, gradevinsko drvo, orah i badem. Koristei se

pogodnostima klime, Sinopljani su poeli da gaje masline, sadei veliki broj stabala masline.Kasnije su od toga imali odlian prihod. U ekonomskom pogledu Sinopa je u 6. veku pne.napredovala toliko da je grad poeo da kuje vlastitu monetu. Herakleja je, eksploatiui radMarijandina, izvozila ito i drvo. O trgovini zapadnopontijskih gradova postoje detaljni

podaci. Primerci grke keramike na koje se nailazi daleko uz Dunav i njegove pritokepokazuju da je Istrija u to doba razvila ivu trgovinu s udaljenim trakim plemenima.Intenzivne su takoe bile i veze zapadnopontijskih gradova ne samo sa njihovim metropolamave i s velikim trgovakim centrima tog doba uopte. Krajem 7. i poetkom 6. veka pne.Istrija i Apolonija trgovale su s Rodosom i Parosom, a kasnije i sa Samosom. Odes je stupio u

trgovake veze s Korintom odmah po svom osnivanju. Sredinom 6. veka pne. u privredizapadnopontijskih i junopontijskih gradova znaajno mesto je zauzimala i trgovina sAtinom. U periodu od 580. pne. do 560. pne. u celoj Grkoj raste atiki izvoz i smanjuje seobim trgovine s Korintom. U isto vreme veliki znaaj dobijaju odnosi gradova june i zapadne

obale Ponta sa gradom Kizikom koji se nalazio u Propontidi i ija moneta od elektrumapostepeno postaje osnovna novana jedinica du itavog obalskog pojasa Crnog mora.Kasnija istorija junopontijskih i zapadnopontijskih gradova poznata nam je relativno malo.Sredinom 6. veka pne. severne oblasti Male Azije pokorio je kralj Lidije Krez. Krez je

odravao prijateljske odnose sa grkim svetom, iako su se maloazijski gradovi nalazili podnjegovom vlau. Nije iskljueno da su vrhovnu vlast Kreza morali priznati Sinopa i drugigradovi junog Ponta. Meutim, Krezova vlast nije bila dugog veka. Njegovo kraljevstvouskoro je unitila persijska drava. Herodotovo svedoanstvo o tome da su Marijandini moraliDariju plaati danak omoguava pretpostavku o zavisnosti Herakleje od persijske drave. Nije

iskljueno da se i Amis nalazio u istoj situaciji. Strabon kae da je taj grad izvesno vreme biopod vlau nekog lica koje je vladalo nad Kapadokijcima. Oigledno je da u tom licu moemogledati nekog od persijskih satrapa. Izgleda da su i zapadnopontijski gradovi morali priznati

vlast persijskog cara. Herodot kae da je krajem 6. veka pne., za vreme Darijevog skitskogpohoda, njegova flota svraala u luke na zapadnoj obali Crnog mora. Istina, ta potinjenostnije trajala dugo. Ve 499493. pne. Mesembrija slui kao utoite Bizantincima iKalhedoncima koji su se digli protiv Persijanaca i persijske flote upuene da ih umiri. Da li suu tom jonskom ustanku uestvovali gradovi junog Ponta, zasad ostaje nerazjanjeno.Unutranja istorija junopontijskih i zapadnopondjskih gradova u 6. veku pne. skoro da nam

je nepoznata. Zahvaljujui kratkoj Aristotelovoj beleci, imamo izvesnu predstavu samo o

optem toku dogaaja u Herakleji. Prvo je u njoj drala vlast demokratska stranka. Zatim je


12/35

demokratija bila oborena i u Herakleji je uspostavljena vlast oligarhije. Nije iskljueno da suheraklejski aristokrati osnovali grad Kalatis radi toga da im taj grad poslui kao mesto u koje

bi mogli proterivati najaktivnije demokrate i tako obezbediti svoju vlast u Herakleji. Na

ovakvu predstavu navodi i to to je Kalatis od samog postanka predstavljao demokratski poliskoji je i dalje zadrao demokratsko ureenje. Severna obala Crnog mora [uredi - ]

Kolonizacija severnih obala Crnog mora zapoela je tek onda kada su se grki doseljenicidobro uvrstili na njegovoj junoj i zapadnoj obali. Najstarije grke kolonije na severnimobalama Crnog mora nastale su ne ranije od 6. veka pne. U tom pogledu jedini izuzetak inimalo naselje ranijeg perioda na ostrvu Berezan koje je uskoro prestalo da postoji. Relativno

kasnije zaposedanje severnih obala Crnog mora od strane grkih kolonista objanjava sevelikom udaljenou tih mesta od njihove domovine. Jasno je da su pojedini grki moreplovci

povremeno dolazili na severnu obalu i neto ranije. O tome da su Grcima od ranije bilapoznata ta mesta, pored legendi i mitova, svedoe i pojedini predmeti grke proizvodnje koji

potiu iz 7. veka pne., a koji su naeni u oblasti severnog crnomorskog primorja. Vodeauloga u kolonizaciji severnih obala Crnog mora pripadala je jonskim Grcima, iseljenicima iz

gradova maloazijskog primorja, a ponajvie iz Mileta. U 6. veku pne. oni su na uu Bugo-Dnjeprovske delte osnovali grad Olbiju i niz kolonija na istonoj obali Krima, du obe obaleKerkog moreuza koji se u antici zvao Bospor Kimerijski. Najvee od njih su bile: Pantikapej,

Nimfej, Teodosija, Fanagorija, Hermonasa i Kepa. Od svih bosporskih naselja najsevernije je

bilo Tanais, koje se nalazilo blizu ua Dona; istina, ovo naselje postalo je kasnije. PrekoTanaisa odravane su vrlo ive veze izmeu bosporskih kolonija i plemena u oblasti Dona.Jedina dorska kolonija na severnoj obali Crnog mora bio je Hersonez, koji su u 5. veku pne.

osnovali iseljenici iz Herakleje Pontijske. Nije iskljuena mogunost da je na mestuHersoneza, pre dolaska heraklejskih kolonista, postojalo manje jonsko naselje. U 6. veku pne.

ve su mnogigrki gradovi oseali potrebu za sirovinama sa crnomorskih obala, a naroto zaitom. Osim toga, grkom zanatstvu bilo je potrebno trite radi plasiranja svojih proizvoda.Zainteresovanost za to najpre su osetili gradovi sa obala Male Azije koji su bili najnapredniji i

ekonomski najrazvijeniji grki gradovi toga doba. Grke kolonije sa obala Crnog mora,posebno sa severnih, u 6. veku pne. dobijaju izuzetno veliki znaaj u ekonomskom ivotuitavog helenskog sveta. One postaju izvoznici sirovina, ita i radne snagerobova. Tako jeod njihove delatnosti zavisilo blagostanje mnogih grih gradova. Jugoistona obalaSredozemnog mora [uredi - ] Ako se kolonizatorski pokret jonskih gradova pod

vostvom Mileta odvijao u pravcu severa, u oblasti Propontide i Ponta, to je Rodos, koji jemeu dorskim polisima igrao isto tako vodeu ulogu, svoje iseljenike upuivao starim,

poznatim putem du junih obala Male Azije. Poetkom 7. veka pne. u Likiji, na graniciPamfilije, obnovljena je ili ponovo osnovana kolonija Faselida. Iako je pokuaj Grka da seuvrste na obali Kilikije poetkom 7. veka bio odluno suzbijen otporom asirskog caraSenaheriba, Grci su ipak uspeli da osnuju ovde nekoliko, istina beznaajnih naselja smetenihna kraju puta koji je poiniao od obala Ponta blizu Sinope i presecao Malu Aziju pravcemseverjug. Polovinom 7. veka pne. Grci prodiru u Egipat, u poetku kao najamnici. Naselje tihnajamnika, koje se nalazilo na jednom rukavcu ua Nila, kasnije je naputeno. Docnije su se

Grci u Egiptu stabilizovali, poto su tu osnovali koloniju Naukratis. To je uinjeno uz dozvolufaraona Psametiha, koji je pokuavao da obnovi snagu i znaaj Egipta i u tom cilju rado se


13/35

koristio uslugama grkih najamnika i trgovaca. Meutim, Naukratis nisu osnovali Rodoani ,ve opet energini i preduzimljivi Mileani. Kasnije, kad su Egipat poeli poseivati trgovciiz drugih grkih gradova, Naukratis se postepeno poeo pretvarati u jedan optegrki centar.Tome je naroto doprinosila politika egipatskog faraona Amasisa, koji je boravak stranaca,

posebno Grka, ograniio samo na tu oblast. Pritom je on dodeljivao potrebne povrine kako zaoptegrko svetilite (Helenion) tako i za hramove koje su gradili pojedini gradovi. Tokomiskopavanja u junom delu Naukratisa otkriveno je egipatsko naselje; uz njega se sa severnestrane priljubilo grko naselje koje se postepeno irilo. Tragovi tog grkog naselja datiraju izsredine 7. veka pne. Najzad su u severnom delu Naukratisa pronaeni ostaci Heleniona ihramova koje su podigli Milet, Samos i Egina; najstariji kulturni slojevi u tim naseljima nisu

stariji od sredine 6. veka pne. Relativno male razmere celog naselja daju osnovu za

pretpostavku da ga se ubroji u tip faktorije. Poetkom tridesetih godina 7. veka pne., u perioduzaotravanja socijalne borbe na ostrvu Teri, kolonisti su pod vostvom oikista koji je

prigrabio kraljevsku vlast i ime Bata, zauzeli ostrvo Plateju koje se nalazilo nedaleko od

obale. Zatim su se preselili na kopno, gde su 631. pne. osnovali koloniju Kirenu. Ova kolonija

imala je agrarrni karakter. Polovinom 6. veka pne. u Kirenu je dola nova grupa kolonista. Zanjih je trebalo stvoriti zemlju, a to je reeno na taj nain to su sa jednog dela svoje teritorije

potisnuti Libijci s kojima su Grci, kako izgleda, dotad odravali mirne odnose. Kasnijakolonizacija Zapada [uredi - ] U periodu rane kolonizacije Italije i Sicilije zapadneobale Balkanskog poluostrva nisu bile nastanjene. Tek u drugoj polovini 7. veka pne.

napredovanjem korintske trgovine ovde nie niz korintskih kolonija: Leukada, Anaktorij iAmbrakija (na Ambrakijskom zalivu), Apolonija i Epidamnos (na obali Ilirije) koje su

osnovane zajedno s Korkiranima. U isti period spada i prodiranje iseljenika iz maloazijske

Fokeje na daleki Zapad gde su nedaleko od ua reke Rodane (Rone) osnovali kolonijuMasiliju (dananji Marseille). Osnivanju kolonije prethodilo je uspeno putovanjeSamoanina Kolaja koga su vetrovi oterali daleko na Zapad, tako da je on, proavi Heraklovestubove, stigao do grada Tartesa (na uu reke Tartes, danas Guadalquivir). Ugledavi prvi

put ovu srebrom bogatu zemlju i stupivi u trgovake odnose s lokalnim stanovnitvom, Kolajje stekao basnoslovno bogatstvo po predanju oko 60 talenata. Glasovi o njegovom takosrenom putovanju pobudili su fokejske moreplovce da i sami okuaju sreu. Stigavi doTartesa bili su, prema tradiciji, veoma toplo primljeni kod tamonjeg kralja Argantonija, ijusu zemlju jo pre Grka poseivali Feniani (Kartaginjani). Uspeh prvog putovanja pokrenuo jeFokejane na opremanje ekspedicije veeg obima iji je rezultat bio osnivanje Masilije prvihgodina 6. veka pne. Karakteristino je to to su ve od samog poetka uspostavljeni

prijateljski odnosi izmeu kolonista i mesnog stanovnitva; kasnije su se ti odnosi pokvarili.Uvrstivi se u novoj koloniji, Fokejani su ubrzo proirili svoj uticaj osnivanjem niza zavisnihnaselja du itave istone obale Hispanije i Ligurije (juna Francuska) od Majnake (Malaga)do Mopojka (Monako). Oslanjajui se na svoje kolonije, osnovane tokom 6. i 5. veka pne.,Masalijci su u svojim rukama drali svu trgovinu sa severom uzdu reke Rodane. PokuajFokejana da se uvrste na ostrvu Korzici, gde su ezdesetih godina 6. veka pne. osnovalikoloniju Alaliju (Aleriju), bio je manje uspean. Posle pada Fokeje, koju je osvojio Harpag, uAlaliju su stigle mnogobrojne izbeglice. Gledajui u Fokejanima opasne konkurente, protiv

njih su se udruili Kartaginjani i Etrurci. Pomorska bitka kod Alalije 535. pne. zavrena je


14/35

potpunim porazom fokejske ratne flote. Pretrpevi taj poraz, oni su morali napustiti Korziku.Na zapadnoj obali Italije Fokejani su osnovali novu koloniju Hijelu koja je poznatija pod

3.

Povijest atenskog i spartanskog ustava.

ATENA

Smjestila se na istonom ogranku srednje Grke, na poluotoku Egejskog mora - Atici.Klasina je Atena jonska , tu su svoj politiki ivot razvile 4 jonske file. Razvio se jonsko-atiki dialekat i obavljaju se jonsko-atiki plemenski kultovi. Prije nego to je osnovanAtenski polis u Atici su bili brojni samostalni gradii. Izmeu 10. i 8. st.izvoen je u Atici

sinojkizam - ujedinjene svih Antiih gradia u zajedniku dravu - polis. Atensko rodoslovnodrutvo sauvano je u Atikom drutvu u specifinoj formi: GENS - rod FRATRIJA - bratstvo FILA - pleme

U klasinoj Ateni rodoslovna se tradicija dugo odravala, fratrije ili bratstva kao grupe odnekoliko rodova imale su u klasinoj Ateni odreeno politiko znaenje. Kao i ostali Jonjani,Atenjani su se sjelili u 4 file, svaka fila imala po 3 fratrije, a fratrija po 30 rodova. Prije 8. st.

uAtena je imala monarhiju. Atenski si aristokrati kralju oduzimali vlast postepeno. Najprije su

poeli postavljati svojega ovjeka kao zapovjednika u ratu - polemarha. Sve vanije kraljeveadministarcijske funkcije dali su arhontu - vladalac, prvak..... Arhonska je sluba u poetku

bila doivotna, pa se obnavljala svakih 10 godina i na kraju svake godine. Uz polemarha iarhonta imali su jo jednog visokog funcionera, to je prvosveenik s nekim kompetencijama,imao je naziv bazilej i moe se usporediti sa rimskim rex-sakrorumom. Arhont, polemarh i

bazilej birali su se svake godine, sva trojica su se poela nazivati arhontima. Najvaniji je bioprvi arhont - po njemu se datiralo, on je bio eponimni arhont, kao u Rimu konzul.

Od sredine 7. st.poeli birati 6 tesnoteta odnosno zakonodavaca kojima je glava dunost bilapisati zakone i po njima suduti, i oni su se poeli nazivati arhontima. Tako je Atena dobila 9

arhonata koji su prestavljali najviu dravnu vlast. Svaki arhont u Ateni nakon zavretka svojejednogodinje slube ulazi u vijee i bio je doivotni lan/buleut/vjenik.Areopag -breuljak zasjedanja vjea najboljih, po breuljku dobili i naziv Areopako vjee.Vjenici/buleuti/areopageti bili su uvari dravnog ustava, kontrolirali su arhonte i drugefuncionere i suduli im ako bi se ogrijeili. U 5. st. narodna skuptina je vrhovni dravni organ,tu se odreivalo o ratu i miru i o mnogim drugim dravnim poslovima. U 8. i 7. st. velikavanost u Ateni pridavala se naukraciji; to su bile oblasti i ustanove koje su dravi davale po

jednu lau s posadom i zapovjednikom na elu - naukrar. Svaka od 4 file imala je po 12naukracija spritanom na elu.Eupatridi - nosioci atenskoga aristokratskoga drutvenog poredka, pripadnici najjaihAntikih redova, sruili su kraljevstvo i vladaju Atenom do kraja 7 i poetkom 6 st. Iz


15/35

njihovih redova birani su arhonti koji su odlazili u vijee, a u rukama imali Atenski politikiivot. Ekonomska baza njigove politike moi bili su golemi zemljoposjedi, neotuivonasljedno vlasnitvo njihova roda. 621. g.Atenjani su povjerili tesmotetu Drakonu da napiezakone, do tada se u Ateni sudilo, upravljalo i donosilo politike oluke po obiajnom pravu.Drakon je bio Atenski euripid, nisu sauvani zapisi zakona nego je poznato samo dio citata -

bili su neobino strogi.25. g. nakon donoenja Drakonovih zakona Atena je dobila nove i naprednije zakone, donio ih

je Solon - atenski aristokrat i trgovac.

594. god.Solon prvi arhont. (izabrali Atenjani i povjerili mu da izradi novi dravni ustav)> Najprije je donio revolucionarnu uredbu koja se nazivala SIHSAHTIJA, kojom su graaniosloboeni dunikog tereta.> Ukinuo je svaku hipoteku na zemlju dunika.

U Ateni prije Solona bio je razvijen plutokratski odnosno tilokratski drutveni poredak.

Graani su se neslubeno dijelili prema imetku i primanjima:1. razred - pentakoziomendili - najbogatiji (500 medimna ita ili u istoj

vrijednosti vina ili ulja)

2. razred - hipeji - konjanici, vitezovi ( 300 medimna ita ili vina ili ulja)- konjanici, imuni bili da nabave i uzdravaju konja

3. razred - zeugiti - (izmeu 200 i 300 medimna ita, ulja ili vina)- jaram odnosnozeugos volova

4. razred - teti - (manje od 200 medimna godinje i oni koji nisu imali nita)-bili su nadniari

Uredio je vojsku:-prva dva razreda graana - konjica- trei razred - pjeadija- a teti su bili laka pjeadija

Propisao da svaka od 4 file predloi 10 kandidata i da se od te 40-orice kockom izabere 9arhonata. Prije Solona Atenjani su imali aristokratsko, pa plutokratsko-tilokratsko areopakovijee.Areopag -bogati graani, bivi arhontiBule - novi organ, vijee od 400 graana pa 100 iz svake file,po jednu godinu mandata

Solon je: - dao tetima pravo da sudjeluju u narodnoj skuptini- osnovao narodni sud, proveo reformu novca i mjena

- ukinuo je eginskinovani i mehaniki sistem koji je prije vrijedio u Ateni, a uveoeubejski

Solonove zakonske uredbe su:

- sisahtija

- epitimija

-podjela graana na razrede po prihodima- novi nain biranja arhonata

- osnivanje 2 vijea i narodnog suda- uvoenje teta u narodnu skuptinu


16/35

- reforma novca i mjena

Zakoni se uvali na drvenim ploama (aksones) u Pritaneju, prijepis na kamenim ploama(kir beis) na Akropoli.

Nakon pada pizistratida- eupatrida 508. god. Klisten daje novi ustav.

Klisten je podijelio Atensku dravu na 10 teritorijalnih fila. Svaka fila kao teritorijalnajedinica ima po 1/3 teritorija u gradu, drugu na primorju, a treu u unutranjosti.- 10 fila po 30 tritija.

- 4 stare rodovske file izgubile su politiko znaenje.- vojska - 10 pjeadijskih i 10 konjanikih odreda- u file su uvlateni mnogi stranci i osloboeni roboviKlisten je podjelio Atiku na 10 dema, to su bile kao opine koje su obuhvaale po nekolikonaselja, male administrativne jedinice sa starjeinom i inovnicima.Svaki je atenjanin od Klistenova doba pripadao jednom demu, bio je upisan u demonski popis

ime je dokazivao graansko pravo.

Klisten je ukinuo staro, a osnovao novo vijee od 500 lanova po 50 predstavnika iz svaketeritorijalne file. U ime takvog golemog vijea poslove su obavljali 50 vjenika koje sunazivali pritanima. Mjenjali su se 10 puta godinje. Svaki put su bili pritani iz druge file,tako je svaka fila vladala dravom po 1/10 godine.Pritanej- dravna zgrada u kojoj su uredovali.Desetorica stratega s polemarhom na elu - Atenska vrhova uprava

Klisten je donio uredbu o ostracizmu, prema toj uredbi narodna skuptina bi protjerala izgrada na 10 godina graanina za kojeg se smatralo da nastoji postati tiraninom.Reforme su imale golemo znaenje za Atenski polis.Atenjani su se slubeno dijelili po podrijetlu, pa po imetku, a Klistenovom podjelom su se

pribliili vie demokraciji.

ATENSKI USTAV

Atensko stanovnitvo sastojalo se od graana, meteka i robova. Robovi su bili s Istoka,Crno more. Sluili su u kui i radili u tvornicama, a poneki bogatai su imali robove zaiznamljivanje. Velik broj robova bili su dravni robovi: redarstvenici, pisari... Rob, iako je biosvojina gospodara, samo ga je sud osuivao na smrt. Ako je bio zlostavljan mogao je pobjeiu Tezejev hram i traiti da se proda drugom gospodaru. Pojedini su robovi imali vlastitu kuui vlastitu zaradu, ali su gospodaru plaali dau. Slobodu je rob mogao stei na tri naina:

1. odlukom narodne skuptine za zasluge u ratu,2. voljom svog gospodara,


17/35

3. odkupom.

Osloboeni rob postao bi metek, ali bi zadrao neke dunosti prema svom gospodaru.Meteci su bili naseljeni stranci koji su se bavili trgovinom i obrtom, nisu imali graanka

prava i nisu mogli stjecati posjede. Svaki je imao svog prostoteza tj. jednog graanina kaozastupnika kod dravnih poslova na sudu. Morali su sluiti u vojsci, vriti liturgiju, plaaticisforu (ratni porez) i plaati zatitninu (odrasli mukarac 12 drahmi, udovica bez od raslihsinova 6 drahmi).

Graani, jedni su se rodili kao graani, a drugi su bili primljeni kao graani. Primljeni su nanain zakljuka narodne skuptine. Novograanin je imao ista prava kao i roeni graanin, alinije mogao postati ni arhont ni sveenik.Roenim graanimabi ime bilo unijeto u popis fratrija. Nakon navrene 18. god bio bi

primljen u opinu i njehovo ime upisano u vojniki popis. Sa 20 godina ivota bio bi primljenu popis graana. Za epitimiju(potpuno uivanje graanskog prava) uvijet je bio:

1. neporonost,

2. izvravanje svih graanskih dunosti.Atimijabi zadesila onog tko se toga nije pridravao i sud mu je mogao oduzeti graansko

pravo. Potpuna atimija: zabrana dolaska na trg i sveta mjesta, te nisu mogli iznositi tube.Atimija se odnosila na:

- primanje mita,

- pronevjeru,

- kukavitvo u ratu,- krivo svjedoanstvo,- zanemarivanje dunosti.

Djelomina atimija:- ne moe postat lan vijea,- ne obavlja se koja sluba,- ne moe tuiti.

Atimija je vrijedila doivotno.

Vijee, od Klistena sastojalo se od 500 vjenika - bule pentakos.Obnavlja se svake godine drijebanjem, iz svake file drijeba se 50, drijebaju se po demima iza svako vjeniko mjesto biraju se dvojica, jedan zamjenik - epilakson. Doksimacijaispitivanje dostojnosti novih vjenika koje vri staro vijee. Vijenik je mogao biti samo 2

puta u ivotu i to ne uzastopno.Po Solonovim zakonima vijenici su mogli biti graani prvih 3 razreda, a s vremenom su to

pravo dobili i teti (epitimija i navrena 30. god. ivota). Siromani graani nisu bilizainteresirani za vjenika mjesta, dok su za Perikla nije uvela plaa od 5 tabola na dan.14. lipnja - vijenici bi zapoinjali slubu zakletvom. Vjenika sluba nije sporazumijevalaodlazak u vojsku. U ime golemog vijea (500 ljudi) poslove su obavljali 50 pritana tj.vjenika. Mjenjali su se 10 puta godinje tako da je svaki 1/10 godine obavljao dunost.lanovi odbora/pritaneiza imali su svoj ured - pritaneion na trgu, gdje su zajedno ruali idobivali plau od 1 drahme na dan. Oni su vlada Atene, svaki dam meu njima se bira

epistat/gradonaelnik. Sjednice su se odvijale svaki dan na trgu ili akropoli. Vijee je imalonadzor nad konjanitvom, mornaricom i novcem.


18/35

Narodna skuptina.Po 4 puta se sastajala u svakoj pritaniji. Redovne skuptin sazivaju pritaniji. Odravaju se nabreuljku Pniks, na trgu, u kazalitu i u Pireju . Na skuptini su mogli nazoiti samo

punoljetni graani koji su za to primali plau. Skuptina bi zapoela rtvom i molitvom.Zakljuci bi se drali u dravnoj arhivi, a pojedini bi se urezali na kamen i postavili naakropoli ili drugdje. Narodna skuptina odluivala je o svim pitanjima vanjske i unutarnjeuprave, obavljala je i sudaku vlast i kod mjenjanja zakona.Nomoteti - zakonodavno povjerenstvo koje bi odluivalo o promjeni zakona.Narodna skuptina vri i ostracizam (prognaniku nisu oduzimana graanska prava, ali bi bio

prognan na 10 godina). Imena se nisu spominjala nego su se urezivala na crijep. Donja

granica - 6 000 crijepova. Najee napisano ime bilo bi prognano iz zemlje. Ista civilnasluba nije se mogla obavljati vie puta, osim vijenike. Financijski inovnici i vii inovnici

bili su birani dizanjem ruku, a svi drugi su se drijebili.

drijebanje - obavljalo se u Tezeionu, a obavljali su ga tesnoteti.

Sudstvo.

Odnosilo se na eisageliju, odnosno na prijavu tekih prekraja, dravnih izdaja i slino.Odnosila se i na probole -pritube. Takva se tuba podnosila i protiv sikofanata - tuiteljaod zanata, koji su narod varali praznim obeanjima.Arhonti su bili najvii sudbeni inovnici. U poetku su bili na elu itave dravne uprave, akasnije im se vlast ograniila samo na sudstvo. Postavljali su ih svake godine drijebanjem izsvake od 9 fila po 1 arhont, a iz 10 tajnik tesnoteta. Nakon slube arhonti su prelazili u

Areopag. Stalni sudovi u Ateni - Areopag i Efetag. Sudili su po zasjedanjima arhonata -bazilija.

Financije.

Bavili su se 10 poleta, 10 apodekstata, 10 praksoreza, 10 elemotaznija, 10 blagajnika svetog

blaga Atenina, 10 blagajnika kazalinog novca. Glavni dohodak Ateni bili su prilozisaveznika - forovi. Ostali dohodak potjecao je od carini, dravnog zemljita itd. Porezeatenski graani nisu plaali, ali su metezi plaali zatitninu odnosno metoihion.

Odnosi meu dravama.Pripadnik druge drave bio je meu graanima bespravan. A zatieni stranac je imao

svoja gra. prava. Od pojedinanog gostoprimstva do usljed meunarodne trgovine natziva seprokresija. Drava bi prokresom imenovala graanina tue drave i dala mu neka osobita

prava. Tada bi on zauzvrat preuzeo brigu za sve pripadnike svog naroda koji su doli u njegovgrad.

Klerahije - u ratu osvojena mjesta koja bi se naselila u ratu osvojenim graanima.Autohtonizmom bi se oduzeo dio zemljita i podijelio siromanim atenjanima koji su od teta

postali zebuiti i bili bi sposobni za hoplitsku slubu. Ostali bi pripadnici svoga doba i file,zadrali prava prema dravi, ali novoosnovana naselja nisu smjeli napustiti. Ta su mjesta bila

ureena kao atenska, vlast ograniena na unutranju upravu, a suenje u matinom gradu.


19/35

Amfiktionci - savez plemena oko zajednikog svetita. lanovi saveza bili su autonomni imogli su se meusobno boriti, ali se ni jedan grad nije smio razoriti. Najpoznatiji je savez 12

plemena kojem je sredite bio delfski hram.

Novac.

Metalni novac kuje se od 7 stoljea. Najstarija se trgovina vodila u obliku razmjene. Utim bi se okolnostima usvojio robni ekvivalent. Plaalo se stokom, metalnim predmetima idrugim vrijednim stvarima. Liani su prvi poeli kovati i upotrebljavati zlatni i srebreni novac- Herodot. Liani su prvi dragocjenim materijalima kojim se trgovalo dali oblik, utvrenuteinu ina njemu utisnuli neki znak. Maloazijski su Grci pod utjecajem liana prvi od dvihgrka poeli koati novac.Oni su novcu dali klasian olik i udaranje iga. Neto kasnije novacsu poeli koristiti i europski grci. U lidiji su za kovanje novca koristili elektrum - legura

srebra i zlata. Zlato se upotrebljavalo u Perzijskom carstvu. Bronca sluila za novanicemanje vrijednosti, lokalna upotreba.

Novani sistemi su bili vrlo razliiti; temeljili su se na teini osnovnog srebrenog novca.Novac imao vrijednost sam po sebi, tj. onoliko koliko je teio. Najvea jedinica za mjeru jetalent.

SPARTA

Prije 2 tis. Dorani su osvojili vei dio Lakonije i tu osnovali svoja naselja. Izmeu 11. i 9. st.razvija se od nekoliko ukedinjenih dorskih naselja grad SPARTA. Spartanci su osvojili

preopstalu Lakoniju, a prije 6. st. zaposjeli plodnu Meseniju. Sparta se razvila u vojniko-aristokratsko-oligarhijsku dravu. Vladajua klasa ratnika, zemljoradnika, posebnim

politikim sistemom uvala je pozicije. Stanovnitvo lakademsko ( iz grada Sparte razvila sedrava povijesno-antiki Lakademski polis, po imenu Lakamedona (grad) koji se tu nalazio.SPARIJATI - vladajua klasa,PERIECI - slobodni graani,HELOTI - seljake mase s kmetskim i ropskim osobinama.Spartanci su direktni nasljednici dorskih osvajaa. Djele se na 3 file: DIMANES HILEIS PAMFILOI

Sparta je nastala od 4 susjedna naselja i grada Amikle, tako da je teritorij Sparte imao 5

oblasti odnosno oba. Svaki je spartijat pripadao po podrijetlu jednoj od tri file, a po mjestu

stanovanja jednoj od 5 oba.

Grci su pripisivali spartanko dravno-politiko opredjeljenje zakonodavcu Likurgu. On jepodjelio spartansku zemlju na 9000 djelova, prema broju stanovnika, tako da je svaki dobio

jedan dio zvan klarus. Nakon osvajanja Mesenije svaka spartijatska obitelj dobila je na

uivanje po jedan klarus na podruju Sparte i jedan u Meseniji. To se zemljite zvalo

dravnom, graankom, zemljom odnosnopolitike.


20/35

Prema Likurgovu zakonu svi su spartijai bili ravnopravni, stariji sin naslijedio bi klarus, a

ostali sinovi i keri bili su neosigurani.

.

4. Grka kolonizacija istone jadranske obale.

Dvije faze grke kolonizacije na Jadranskoj obali

1. Izravne i neizravne faze,

2. stvarna i nestvarna kolonijska prisutnost Grka na ist. obali Jad. mora.

Istona obala Jadrana je povoljnija. Korkira - prva pojava Grka na obali Jonskog mora.

Apolonija i Epidaur - naseobine 7. i 6. stoljea.Veze grkog prostara s jadranskom obalom postoje jo od neolitika, a nastavljaju se kroz

bronano doba i eljezno doba, za to imamo i aheoloke dokaze:- nalazi mikenske keramike na gradini Monkodonji kod Rovinja u Istri,

- nalazi mikenske keramike na kripu, otok Bra - veze s monim mikenskimtrgovakim imperijem.Roani su bili prvi koji su u postmikensko doba nastavili koristiti mikenske plovne putove, anakon njih su Fekejci i Korinani plovili du nae obale. Znai, Roani su bili meu prvimnasljednicima mikenskih moreplovaca.

Stradon (zemljopisac i povjesniar) spominje zanimanje Roana za Jadanskom obalom.Istona, Hrvatska obala proeta je grkim mitovima.

Fekejci.

Nakon Rodskih plovidbi Jadranom, slijede plovidbe Fekeja koje je zabiljeio Herodot.Njihovi prekomorski pohodi odnose se na drugu polovicu 7. stoljea.Ime Arias odnosilo se na najsjeverniji dio Jad. Mora, na podruje uz grad Adriju, prostorsjeverno od ua Pada, dok juni dio Herodot i ostali pisci nazivaju Jonskim zaljevom.Fekejce je na Jadran privukao trgovaki interes, ili su putovima Roana. Bili su usmjereni

prema uu Pada, koristili su luke na istonoj jadrankoj obali.

Korinani.627. g. Pr. Kr. Korinani osvojili Epidaurus,588. g. Pr. Kr. Korkirejci i Korinani su zajedniki osvojili Apoloniju. (oba grada alternativnousmjerili svoju neovisnost prema Korintu i Kortigi.)

RUDNIK DAMASTIJAsrebro- Do 330. God.pr.Kr. djelovala mu nije kovnica, do poetka helenistikog doba.

Iskoritavanje tih rudnika povezano je s poetkom rada korintske kovnice novca.Korinanima je interes bio nadzor nad tim djelima i morskim putevima bila potrebna Korkira


21/35

i njene luke kao uporite te kao spona s naseobinama na kopnu (Epidaurus i Apolonija).Korintski trgovaki interes proirio se i na sjeverni Jadran. Razvili su proizvodnju miomirisa ilijekova, te produkciju svoje keramike malih dimenzija. Pojavljuje se u posljednjim

desetljeima 8.st.pr. Kr. Te do seobe 7.st.pr.Kr. pa sve do 6.st.pr. Kr. Rije je o posudama tipaalabastra, piksida, aribala. Zadar je sredite prihvata Korintske robe. Ilirska perunika je naglasu, pa ne udi interes za podruje Oania i Glasinca. Vanost perunike u proizvodnjiKorintskih miosmirisa, bila je jedna od vanosti plovidbe Jadranom. Moda su Korinanisvojim miomirisima i lijekovima plaali svoje trgovake interese i mirnu plovidbu domaimilirskim poglavarima. Uz trgovinu perunikom Korinani i Korkirani bili su zainteresirani i za

janitar i kositar koji su stizali s ua Pada. Knidska naseobina na Korkiri Melaniji(580.g.pr.Kr.) svjedoi o vanosti istonojadranske plovne rute za korinane i korirejce. Korinani su u vlasti imali dio Korule, ali ne i itav otok, te du dio prepustili Knianima.

Stvarna i trajna kolonizatorska djelatnost.

Prave kolonije:

- Parski Pharos- Sirakuka Issa

(kasnije autonomni polisi)

Subkolonije spomenute Isse:

- Jedan je na otoku Koruli, kraj Lumbarde, nepoznata imena.- Dvije na dalmatinskom kopnu na podruju Manijskog zaljeva- Tragorium i Epetion

Za druge dvije kolinije spominju izvori, ali neznamo gdje se tono nalaze ( - Knidski grad na

Koruli, nepoznato ime i grad Herakleja, nepoznata porijekla.)Poseban vid je Solona koja je bila delmatski grad, s manjim zajednicama grkog, isejskogstanovnitva.

Kolonizacija Dioniza Starijeg (sirakuki tiranin) poinje trajna i organizirana grkaprisutnost na Hr. Obali.

Osniva Issu na otoku Visu i Pharos ( Stari grad) na Hvaru. Dolazi do sukoba s domaimstanovnitvom. Izvori spominju naseobinu Anchiale na Hvaru nepoznate datacije ikronologije. Pseudo Skilak spominje Herakleju s lukom treba traiti u gradu Hvaru na otokuHvaru.

Demetrije Hvaranin.

Velika je figura grko-ilirke antike, diplomatskom i pomorskom snagom ostvario je prevlastna veem djelu istone obale Jadrana. Uz njega vee se i poetak sukoba s Rimljanima, kojidovodi do prevlasti Rimljana na Sredozemlju.

Kada i kako je propala Knidska naseobina na otoku Korkiry?!

- To je bilo za vrijeme Peloponeskog rata (431-404. God.pr.Kr.).- Sukob je iscrpio itavu Grku (kuga u Ateni)


22/35

Posljedice su se odrazile na grke naseobine u Korkiri, bila je u funkciji ispostave najprijeKorkirejcima s Krfa, a potom i Korinanima. 3.st.pr.Kr. u Jadran dolaze i atenski interesi, kojisu zamjenili Korintsko-korkirske. Tjekom tri desetljea krvavih sukoba Atene i Sparteizostala je ranija zatita iz matinih gradova Grke, te je zamro promet koji je inio ivot tenaseobine. To stanje iskoristili su domai Iliri te preuzeli njihove luke i prometne funcije. ULumbardskoj psefizmi, na kojoj je uklesan ugovor to su ga sklopili Isejci i likalni Iliri, nemaspomen nekog ranijeg naselja. Kao vlasnici zemljita spominju se Pilos i Dazos potomci onihkoji su dokrajili staru knidsku naseobinu.

NARONA

- Vano sreditena naoj obali koje je imalo grko-ilirski karakter,- Sluila kao prometnica prema unutraljosti Ilirika,- Postajalo je trgovite gdje je se razmjenjivala roba izmeu Grka i Ilira.

OANII

- Trgovaki posrednici izmeu Grka i Ilira,- Jedno od malobrojnih ilirskih plemena koji su kovali novac

Dionizije Stariji, tiranin sirakuze

Zapoeo trajnu kolonizaciju istone obale Jadranskog mora. Iscrpljuje matine gradovezemlje Peloponeskim ratom; prvenstvo preuzima sirakuki polis s Dionizom na elu. U okvirusvoje politike na najkraoj transjadranskoj liniji od Monte Gargana preko Visa,Hvara, Braa iKorule, do Solone i Narone morao je imati uporite na naoj obali. Zaposjeo je otok Vis.

Njegova kolonizatorska djelatnost uvela je dijelove nae obale izravno u grki svijet. Pogrkim urbanistikim naelima formiraju se gradovi Issa, Pharos, Epetion, Tragurion.

ISSA

- Bila je naseobina sirakukih Dorana i imala je demokratski ustav. Polisom jeupravljala narodna skuptina (eklezija) uz vijee pedesetorice (bule) koje je vodilodravne poslove.

- Visoki slubenici polisa su arhonti koji su provodili u djelo zakljuke vijea iskuptine; imali su vanu ulogu u sudskim sporovima.

- Visoki asnici, stratezi birali su se oko obrane polisa- Logisti, nadzirali su dravne prihode; pisari, tajnici...- Postojalo je predgrko naselje koje je predhodilo kasnijem grkom polisu.

Tijekom 4.st. stekla se gospodarska snaga zahvaljujui pomorstvu i trgovini s ilirskimkrajevima te s junom Italijom i Grkom. Nije se sauvalo grko ime naselja nego samo

pdrfizma. Na kamenoj ploi u pojedinostima je opisan proces osnivanja naseobine. Isejci suovamo poslali doseljenike zbog plodnog polja i nadzora nad plovnim kanalom i prometom.

Svoje prostore Issa je proirila i na ilirsko kopno. To se dogodilo nakon 219.g.pr.Kr. Rimljani

su porazili Dimitrija Farskog (od 229-219) kad je poeo ugroavati rimske interese,eliminirali su ga te likvidirali uporita.


23/35

Neodreena osobnost Jonija (po kome je Jonsko more dobilo ime) bio je rodom iz Isse ivladao tim krajevima. Isejski novci koji su na aversu nose glavu mladia s natpisomIonio, ana reversu dupin. Kao organizirani autonomni helenski polis Issa je nainila zemljinu podjelu(chora) plodnih povrina.

Novac.

Glavno boanstvo je Zeus iji lik nalazimo na novcu. U prvoj fazi nakon doseljenja koristi sesirakuki novac. Od prve polovice 4.st.pr. Kr. Po uzoru na njega poeli su se kovati emisije uvlastitim kovnicama. Na novcu se najee nalaze glava Atene s kacigom, glava Here iDioniza. Na reversu su prikazani: zvijezda, dupin, kantaros, amfora, jelen i sl.

Rimska prevlast na Jadranu

Dovodi italske trgovce i zakupnike koji ugroavaju isejske interese. 56.g. uputili poslanstvoGaju Juliju Cezaru, koji je kao prokonzul Galije i Ilirika boravio u Akvileji. Cezar je Isejcima

potvrdio njihove povlastice. Isejci su u sukobu izmeu Cezara i Pompeja (49.g.) stali naPompejevu stranu nadajui se povratu svojih prava. Issa je izgubila svoja prava i neovisnost i

postalaIssa civium Romanorum( Naselje rimskih graana).

Osnutak Jonske naseobine u Pharosu

Opis o osnutku ostavio je povjesniar Diadon Sicilijski 385/384. Veze otoka Hvara s Grkim iEgejskim svijetom bile su starije od Dionizove kolonizacije (ona seu od neoli tika imikenskog vremena).

Parani su po dolasku u Pharos su sazidali grad. Kovao je novac po uzoru na svoju metropolu

Paros, s prikazom Zeusove glave i kozom na reversu; kasnije i Dionizova glava i kantaros. U

sredinjoj hvarskoj ravnici ouvan je jedinstven spomenik grke civilizacije chora. To jenajbolje ouvana takva podjela na antikom Sredozemlju.

Ardijejci

Sredinom 4.st. usljed keltskog pritiska spustila su se na obalu Jadrana te zaposjeli podruje od

Epira do Cetine, preko Krke. Tada Pharos ulazi u krug ardijejskog utjecaja.

Herakleja

Novac s imenom Herakleje, najveim dijelom naen u Hvaru.

Balej

Novac vjerovatno lokalnog hvarskog dinasta koji je zahvaljujuci uslugama uinjenim Rimupostaje rimski klijent. Rim mu povjerava upravljanje veim dijeli+om obale, od Hvara premajugu. Njegove su emisije datirale u vrijeme nakon propasti Ilirske drave 167.g.

Lumbarda


24/35

-isejska naseobina iz 1.pol 3.st.-naena cisterna i nekoliko grobova-Lumbardska psefizma-

2.pol.3.st.-svi kolonisti dobili jednak dio zemlje od 4,5 pletra(3900m2) i ona se nije smjela

dalje dijeliti

-Brunmid -Lumbardska psefizma kae kako su isejski logisti napravili ugovor s Pilom i

sinom mu Dazom, a da je narodna skuptina prihvatila formulirani rezultat toga ugovora-E.Meyer- Dazos i Pilos su Iliri dakle lumbardska psefizma je ugovorizmeu Isejaca i dvavjerojatno ilirska funkcionera; znai P i D su obini ljudi koji su isejcima prodalizemljite pod uvjetom da i oni odluuju o podjeli zemlje-Tragurion i Epetion-osnovani vjerojatno izmeu 217. i 205.g.pr.K. (podruje ilirske dravei jedino vrijeme kada su i Issa i ilirska drava u saveznitvu s Rimom)-subkolonije Isse, osnovane u 3.st.; 1. ih spominje Polibije

-na mjestima do kojih se najlakemoe Manijskim zaljevom doploviti iz Isse-Strabon- isejci imali emporij u Saloni- od naseobine Limbarda nema nikakvih ostataka

5. Rimska civilizacija: kraljevstvo, republika, principat, dominat.

RIM

Osnutak Rima i doba kraljeva (753.g.pr.Kr.510.g.pr.Kr.)

SEDAM KRALJEVAprema predaji od osnutka Rima do 510.g.pr.Kr. vladalo je 7 Kraljeva

Drutvene ustanove

- Gens- Curia (kurija)- Tribus

Liguri, euganeji, azili i elmineindoeuropske etike skupine u Italiji (antiki pisci)

Liguri

- neindoeuropskog podrijetla, SZ Italije- Predpostavlja se da su starosjedioci italski- Tradicija od njih sauvana je do danas u imenu talijanske pokrajine Ligue

Povjesniari i lingvisti italike dijele na 2 skupine:

- Latinijezik latinski,- Umbro oscijezik samitaoskiki

Etruani

- Tiranski narod (nazivali ih grci)- Etruani (nazivali ih rimljani)


25/35

Povijesni su Etruani od 8.st u Italiji imali svoje gradove, kulturu i individualnost, nisu sekao formiran narod niotkud doselili. U jeziku etruana sauvalo se neto preindoeuropskog,mediteranskog. Etruanski gradovi: erbeteri, Trakurini, Vei i dr. Na moru, saveznici su im

bili kartaani, a ljuti neprijatelji Grci. Etruanska hegemonija u Italiji trajala je do6.st.pr.Kr.-rimljani poeli iriti vlast. Do sredine 3.st.pr.Kr. Rimljani su nametnulu svoju vlastitavoj Etruriji. U religije je bilo italskih, grkih, orijetalnih elemenata. tovali su boanstva Dioniz, Afrodita i dr. Etrursko pismo nastalo je od grko halkadskog kojim su pisali grcikoji su doselili u junu Italiju i Siciliju. Mnogobrojna groblja u staroj Etruriji dala su sliku odostignuima u umjetnosti. Zidovi mnogih grobnica ukraeni su freskama. Plastikapoklopcina sarkofazima (poluleei brani parovi).

Lacij

- Zemlja Latina, do 8.st.pr.Kr. prije osnutaka Rima bila je Alba Longa.Rim je nastao SINOITIZMOM nekoliko latinskih naselja oko rijeke Tibera. 7 rimskih

breuljaka, Palatin breuljak, jezgra najstarijeg Rima.

Drutvene ustanove.

Kraljevsko doba.

GENS/ROD

Imao je u rimskom drutvu veliko znaenje. U trolanom obliku imena, srednje ime jerodovsko. Nekoliko rodova inili je curiju, koji odgovara grkoj fratriji. 10 curija inilo je

pleme odnosno tribus koji odgovara grkoj fili. Tri tribusa formiraju 30 kurija i 300 rodova.Patricij i plebejci su dvije grupe koje su se razlikovale jo od doba kraljeva. Patriciji su poteliod drevnih rimskih otaca, a plex je puk. U kraljevkom Rimu, kao i u pov. Drutvu, tri suglavna narodna upravljanja ( narodna skuptina, vijee rodovskih starjeina i kralj)Komicijumnaziv za sabor i zborno mjesto. Rimski se narod sastajao u skuptini, svrstan pokurijama kao ahejci u fratrijama. U njima su punoljetni graani (narod rimski) odluivali oratu i miru, vanim dravnim poslovima i kultu. U kurijatskim su se skuptinama biralikraljevi, odluivalo se glasanjem.

SENATUS

- Vijee staraca / rimska politika ustanovaNakon kraljeve smrti do izbora novog kralja jedan senator bio je Interex. Sve odluke

komicije, da bi postale izvrne, morale su dobiti ovjeru oeva, senatora. Moni su patressruili kraljevstvo i dobili glavnu rije u dravi. REX kralj, vrioc kulta.

Grci su preko etruana i direktno poeli utjecati na rimljane u doba kraljeva (grkaboanstva).

Flamennaziv za sveenika (rex sakrerum nakon kraljevstva)


26/35

Ponificijnazivali su sveenike, pisali faste i ureivali kalendar.

Flamen DialisJupiterov sveenik

Doba republike.

Krajem 6.st.pr.Kr. Rimljani su ukinuli monarhiju i uspostavili republiku. Narod je pod

vodstvom Julija Bruta izbacio s vlasti kralja Tarkvinija Oholg (509.g.pr.Kr.). Ukinuvimonarhiju rimljani su doivotnu vlast kralja zamjenuli jednomjesenom vlacu dvojice

pretora, a potom i konzula.

Glavne upravne institucije u rimskoj republici: magisrature, senat i narodna skuptina.

Magistratus zapovijedni i civilni rukovodilac. Magistrature su se dijelile na majores iminores. Svi su imali vlast, a najvisu vlast imao je imperia

Konzulatnajvia magistratura u republici, bila povjerena dvojici na 1 god. Svake godine suse birali novi konzuli. Nosili su grimiznu togu, sjedili na kurirskoj stolici. Prvi konzuli su

bili Lucije Junije Brut i Lucije Tarkvinije Kolatin. Imenima konzula datiraju se vanijidogaaji.

Diktatura

U tekim ratnim prilikama umjesto konzula imenovao bi se po jedan diktator. Legalna vlastkoja se u doba republike predaje pojedincu na kratak rok, najvie 6 mjeseci. Senat je o tomedonosio odluku u tekim prilikama.

Pretura

Najvea magistratuta osim konzula, 367.g. iz konzulovog upravljanja izdvojeno je sudstvo ipovjereno pretoru. 1 pretor s jednogodinjim mandatom, a potom i dvojica. Jedan nadlean zasporove izmeu rimskih graana, a drugi za sporove izmeu rimskih graana i stranaca. Broj

pretora se poveavao jer su bili postavljani za upravnike rimskih provincija. Krajem republikebirano ih je po 16. Konzumi su imali imperium major, a pretori imperium minor. Pretorski

zakonski proglasi postali su osnova za kasniju rimsku pravnu znanost.

Cenzura

443.g. izdvojen iz konzulske konpetencije, bavi se koslovima koji se odnose na cenzus.

Procjenjivanje prihoda graana. To su radila 2 cenzora koja su imala mandat na 5 godina.Cenzore je birala narodna skuptina iz redova bivik konzula. Cenzori su bili uvari dravnihfinancija. Nadzirali su drzavne radove.

Magistratus majores:

- Konzul- Diktator- Pretor- Cenzor
http://hr.wikipedia.org/wiki/Konzulhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lucije_Junije_Brut&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lucije_Tarkvinije_Kolatin&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lucije_Tarkvinije_Kolatin&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lucije_Junije_Brut&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Konzul


27/35

- Sluba zapovjednika konjiceMagistaratus minores:

- Kestori- Edili- Seviri- Deceviri- Tresviri

Kvestor

Na poetku republike kozulisu postavljali po jednog kvestora za svog pomonika, birali su seu narodnoj skuptini po 2, pa 4, pa 20, a kasnije i po 50. Bili su visoki civilni i vojno oficiri,zamjenici.

Edili

Pomonici anrodnih tribuna, birani po 2 svake godine u plebejskoj skuptini. Uz njih su sebirali i edili od patrijarskog reda. Brinili su se za opskrbu Rima hranom, organiziranje

narodnih igara te nadleni za redarstvene poslove u gradu.

Tribus plevis narodni tribuni, zastupali su plebejske interese i birani su u plebejskojskuptini iz redova plebejaca.

Narodni tribuni su mogli vetom zaustaviti izvrenje odluke konzula drugih magistarata ako je

doneena na tetu plebejaca. Sredinom 5.st. rimljani su napisali zakonik 12 ploa.

Prvi triunvirat

- Osnovali su ga Pompej, Kras i Cezar 60.god.pr.Kr. Vlast dijele vitezovi, puk ivojska. Cezar je na 5god. Imenovan ako prokonzul Galije

Drugi triunvirat

- Oktavian, Antonije i Emilije Lepid. Nakon to su porazili Cezarove ubice, Bruta iKasija (42.g.pr.Kr.) podjelili su dravu. Oktavian je uzeo zapad, a Antonije istok.

Oktavian je nakon bitke kod Akcije zapoeo rekonstrukciju drave :

- Dodijelio je sebi brojne kljune i vane dunosti (Tribucije potestas tribunska pravada zastupa narod, imperiazapovjednik nad vojskom(imperator), augustusupuivaona svoju svetost.)

- Reorganizirao je senatski i viteki stale, te podijelio provincije na dva razreda(senatski i carski)

- Osnovao posebni odred tjelesne strae pretorijanska garda


28/35

Doba rimskog carstva

- Rano carstvo27.g.pr.Kr. do 160.g.n.Kr.- Kasno carstvo160.g.n.Kr do 285g.n.Kr.

Oktavian August 31.g.pr.Kr.14.g.n.Kr.

- Sastavio novi senat od 100 lanova- 13. Sjeanj 27.g.pr.Kr. - tradicionalni je datum osnivanja principata i rimskog carstva- 16. Sjeanj 27.g.pr.Kr. - Oktavian je od senato dobio ime Augustus

Julijevsko-Klaudijevka dinastija (27.g.pr.Kr.68.g.n.Kr.):

- August uveo sustav dinastikog nasljeivanja koji je 4 lana omoguila da vladajucarstvom

1. Do 14.n.Kr.August2. 1337Tiberije3. 3741Kaligula4. 4154Klaudije5. 5468Neron

Carstvo se tijekom tog razdoblja nastavilo iriti. Nakon Neronove smrti tijekom 69.g. ucarstvu je zavladala vojna anarhija koja je dovela do graanskog rata. 3 cara Galba, Oton,Vitelije koje su izabrale legije su ubijani jedan za drugim, nadvladao je Tit Flavije Vespazijan

uz potporu istonih i dunavskih legija, a njegovo prolaenje potvrdio je senat. S Vespazijanom

je zapoela nova Flavijevska dinastija.

Flavijevska dinastija ( 69.g.n.Kr.96.g.n.Kr.):

1. 6979Vespazijan ( reorganizirao dravnu blagajnu, provincijama dao prvenstvo,sredio vojsku, utvrdio granice)

2. 7981Tit3. 8196Domicijan (obojica Vespazijanovi sinovi)

Dinastija Antonina (96.g.n.Kr.192.g.n.Kr.):

1. 9698Nerva2. 98117Trajan3. 117138Hadrijan4. 138161Antonin Pio5. 161180Marko Aurelije6. 180192Komod

Obrtniaka proizvodnja i trgovinakao i kulturni prcvat u itavom carstvu. Uveden je novisustav nasljeivanja (usvojenjem) koji je zamjenio dosadanji dinastiki. Svaki car je svog

nasljednika birao izvan obitelji i to na osnovu njegovih kvaliteta. Prvi od njih je bio Trajan,roen u panjolskoj, ime se htjelo pokazati da su provincije ravnopravne s Italijom i da su


29/35

vane za procvat i jedinstvo carstva. Nerva nije imao sina pa prvi prihvaa adaptivni sustavnasljeivanja. Bio je star kad ga je car izabrao za vou, pa je odmah usvojio Trajana. Trajan

je izrazito politiki i vojno nadaren, osvojio je Daciju ime se pokazao sposobnimvojskovoom. Hadrijan napustio politiku irenja prema istoku, kako bi utvrdio carstvoosigurava granice jakim pograninim utvrdama ukljuujui i Hadrijanov zid u Britaniji.Pridonio je razvitku drave. Antonin Pio nastavlja miroljubljivu politiku svog predhodnika iu Britaniji gradu novu utvrdu sjeverno od Hadrijanova zida. Marko Aurelijeje napusto

naelo nasljeivanja posvajanjem i vratio se dinastijskom nasljeivanju. Komod dolazi naprijestolje premlad, vlada loe i ostaje zapamen po okrutnosti. Poetkom 3.st. zavrilo jeposljednje blistavo razdoblje Rimskog carstva.

Dinastija Severa (193.g.n.Kr.235.g.n.Kr.):

Carstvo je poetkom 3.st. nakon vladavine Komoda i petogodiljeg graanskog rata poprimilo

vojniki lik. Sada vojska proglaava cara koji usredotouju vlast u svojim rukama. Senat gubizakonodavnu vlast, a car se oslanja na svoje osobne savjetnike.

Septimije Sever 193211

Na vlast dolazi uz potporu legija u Panoniji i gemaniji. Prvi je car iz dinastije Severa i s njim

nastaje novo razdoblje procvata. Reformirao je provinciju Mezopotamiju, uvrstio granicecarstva. U Africi su granice pomaknute prema jugu do Mauritanije i Tripolitanije gdje gradovi

Sabrata i Leptis Magna doivljavaju procvat.

Karakala 211217

Sin Setimija Severa, tijekom svoje vladavine proglasio je uveni edikt u kojem svi slobodniitelji carstva dobivaju graansko pravo. Karakala je ubio svog brata Getu, kako ne bi morao snjim dijeliti vlast, te je u vojnikom pohodu na Partu ubijen.

Heliogabal 217222

Nakon njegove kratke vladavine na prijestolje dolazi Aleksandar Sever.

Aleksandar Sever 222235

Zbog sve veeg pritiska barbara, teko je branio granice carstva. Takvo stanje dovelo je donereda u vojsci i na koncu i njegova ubijanja.

Gotovo itavo 3.st. ispunjeno je unutranjim borbama za vlast ,a dravna granica podpritiskom germana na sjeveru i zapadu te Parta i Perzijanaca na istoku. U isto vrijeme dolazi

do borbe izmeu dravne vlasti i krana. U dravi zbog ekonomske krize izbijaju nemirimeu kolonijama. Ti nemiri su osobito jaki u Galiji. U tom vremenu uspijeva nekimvladarima ilirskog podrijetla kao to su Klaudije II, Aurelijan...

1. 244249 - Filip Arapin2. 249251 - Decije3. 253260 - Velerijan


30/35

4. 260268 Galijen5. 270275 Aurelijan

Car dobiva titulu restitutor orbis Romanum i Dominus et Deus. Nestaje principat kojeg je

inagurirao August, a uvodi su novi oblik vladavine DOMINAT tj. Apslolutna monarhija po

uzoru na orijentalne monarhije. Prvi izraziti prestavnik dominata je Dioklecijan.

Dioklecijan 284305

Osigurava dravne granice, lomi otpor pobunjenika i robova, preureuje vojsku, reorganiziradravnu upravu, itav imperij podjelio na 4 perfekture. U toj tetrarhiji Dioklecijan i daljeostaje dravni gospodar.

IMPERATOR CAESAR AURELIUS VALERIUS DIOKLECIANUS AUGUSTUS

Dva augusta i dva cezara formirali su carsku koloniju poznatu pod nazivom Tetrarhija, vlada

etvorice. Dioklecijan je upravljao istonim dijelom carstva, Galerije je upravljao Ilirikom,Maksimilijan zapadnim dijelom, Konstancije Galiom. Cezari su ovisili o augustima, ali je

nominovno postojala vladavina etvorice. Tetrarhija je olakala Dioklecijanu uvanjeugroenih prostora carstva. Pomagala je da provede razne socijalne i drutvene reforme.

Drevni Rim je sada samo simbolino sredite carstva. Senat nije imao utjecaja na glavnedravne poslove. Birali su se konzuli, ali to je sada samo poasni naziv, bez osobita znaenja.Dioklecijan je podijelio carstvo na 12 dijaceza, svaka od njih je obuhvaala po nekoliko

provincija. Vicariuspredstojnik provincije koji je zastupao prefekta pretorije. Tako suvrhovnu vlast u carstvu imali: dva augusta, dva cezara, prefekti pretorije, pod njima 12 vikara

(koji su po poloaju ravni prokozulima). PREFEKTUS URBI upravljao geadom Rimom,koji je bio autonoman.

Dioklecijanova reorganizacija Ilirika:

Od provincije Dalmacije formirale su se dvije: Provincija Dalmacija(gl. Grad Salona) i

Provincija Pravelitana(gl. Grad Skordom)

Od Panonije je nainio 4: Savia, Secunda, Prima, Valeria.

Poveao broj legija na 60 (do tad 35) a legiji smanjio broj vojnika. Elitne jedinice bile sudirektno na raspolaganju cara, posebno konjaniki odred, stacionirani blizu prijestolnice. Viizapovijednici, magistri militum, bili su podreeni neposredno caru. Kako bi mogao financirativojsku i administarciju donosi uredbe o porezima, cijemana i financijama. 301.g. objavljen je

Dioklecijanov edikt o maksimalno dozvoljenim cijenama proizvoda i usluga. Uveo je nove

zlatne, srebrene i bakrene novce. Izdao je i edikt o progonu krana. Iz borbe za prijestoljenakon Dioklecijanove smrti kao pobjednik izaao je Konstantin


31/35

Konstantin 306337

On dovrava Dioklecianove reforme, svoju rezidenciju prenosi u Bizant, od tadaKonstantinopolis. Zavrio je s progonima krana izdavi Milanski edikt 313.g. Konstantinovinasljednici nisu uspjeli odrati mir u imperiji. Germanska plemena masovno poinju prodirati

u rimski teritorij.

Teodozije I. 379 - 395

Jo jednom na kratko vrijeme ujedinio itavo carstvo. Kranstvo proglaeno dravnomreligiom 391.g. Njegova smrt oznaava podjelu na istono Bizant i zapadno Rimskocarstvo.

Junistijan I. 527 - 565

Posljednji car koji je uspio ujediniti itavo carstvo.

8. Poetak i razvitak kranstva u prvim stoljeima. Doba priznanja iafirmacije kranstva. Osnovni pojmovi o starokranskoj arhitekturi icrkvenom namjetaju.

Milanski edikt 313. - Konstantin . Kranstvo proglaeno dravnom religiom 391.g. -Teodozije I.

Osnovni pojmovi o starokranskoj arhitekturi i crkvenom namjestaju.

Crkveni namjetaj: oltarne ograde, oltari, ciboriji, nadvratnici, prozori.

Oltarne ograde:

Najvie ornamentalnih motiva pruaju ostaci oltarnih ograda, koje svoje podrijetlo vuku iz

starokranske arhitekture. Postavljene izmeu postora predvienog za sveenika i prostorapredvienog za vjernike. Redovito su se nalazile na stepenici, jer je prostor za sveenike soltarom bio povien. Sastavljena je od pluteja, kamenih ploa i od stupia u koje su se te ploe

bile usaene. Ograda je na sredini, nasuprot oltaru, imala vrata, pa na arhitraju nad njimaproduuje se luk, nad kojim je skoro uvijek die trokutasti zabat. Pluteji su karakteristinogoblika, imaju na gornjem dijelu zadebljenja, koja se nalazi u istoj ravnini s donjim

prizmatinim dijelom stupia, tako da pregradi donja ploha pluteja ostaje nesto uvuenija.

Ulomak zabata s imenom kneza Trpimira (865864)pronaena u Ruinicama kod Klisa.

etiri ulomka arhitrava i zabata s imenom kneza Branimira (879 892) Mu, Nin, opat,Zdrapanj.


32/35

Oltari:

Jednostavni kameni stolovi. Stupac koji nosi plou ukraen je kao i rub ploe.

Ciborij:

U veini crkava se nad oltarom dizao ciborij s etiri stupa. Sastajao se od etiri strane, udonjem dijelu luno obraen, a u gornjem pravokutno, te od krova koji je mogao biti u oblikuetverostrane ili osmerostrane piramide. Stranice ciborija bile su ukraene reljefom.

9. Razvoj istraivanja antike arheologije u BiH i najvaniji lokaliteti.

10. Pojam srednjeg vijeka, njegova podjela i trajanje.

to je to srednji vijek?

P o j a m s r e d n j e g v i j e k a p o j a v l j u j e s e u 1 5 . s t . u v r i j e m e h u m a n i z

m a . N j i m e s e oznaavalo razdoblje izmeu antike i renesanse. Razdoblje je znaajno jerse tada stvarajudananje nacije i cijeli se europski prostor kristijanizira. PojamEuropa dobiva dananje znaenje.Periodizacija: Poetak pokrtavanje cara Konstantina I., selidba prijestolniceCarstva iz Rima uCarigrad 330. g. , po e ta k seo b e n a ro d a , p ro p as t Z RC1

- a 4 7 6 . g . , sm r t b iz an t sk o g ca r aJustinijana 565. g., krunidba Karla Velikog 800. g.Kraj Kolumbovo otkrie Amerike 1492. g., pad Carigrada pod Osmanlije 1453. g.,Magellanovooplovljivanje svijeta, Tridesetogodinji rat, Francuska revolucija 1789. g. zbognestankafeudalizma, izum tiskarskog stroja,poetakreformacije od strane M. Luthera

Preciznije, za poetak Srednjeg vijeka uzima se propast Zapadnog Rimskog Carstva, koja sedogodila u 5. vijeku (476) i osnivanje prvih barbarskih drava germanskih naroda. Za krajSrednjeg vijeka uzima se otkrie novog kontinenta Amerike 1492. od strane KristoforaKolumba. Taj dogaaj se smatra poetkom Novog vijeka.

Oko vremenskih granica Srednjeg vijeka meu povjesniarima postoji neslaganje. Premajednima, Srednji vijek poinje u 1. polovici3. stoljea, u doba vladavinerimskog cara Dioklecijana, zbog tadanjeg drutvenog ureenja koje ve poinje
http://bs.wikipedia

Documents

Uvod u Arheologiju II