magisterskie24.plTranslate this pagemagisterskie24.pl/pra/praca-licencjacka-wzor.pdf2019-01-02 · zgromadzonawsposóbzupełny,tj.umożliwiającyprzygotowaniepracyisformułowaniewniosków

KATEDRA PRAWA FINANSOWEGOPraca-licencjacka-wzor-1

ZASADY EDYCJI PRAC MAGISTERSKICH I LICENCJACKICH

WYMOGI OGÓLNE

1.Objętość pracy, wraz ze stronami tytułowymi i bibliografią, powinna wynosić:dla prac licencjackich – ok. 45 stron,

dla prac magisterskich – ok. 65 stron.

2.Struktura pracy powinna obejmować: wstęp, 3-4 rozdziały oraz zakończenie. Na końcu pracy powinien byćumieszczony wykaz powołanych aktów prawnych, wykaz literatury, wykaz orzecznictwa, wykaz decyzjiadministracyjnych, wykaz schematów, wykaz tabel, wykaz załączników oraz załączniki.

3.Wstęp pracy powinien zawierać: tezę pracy (sformułowanie problemu badawczego), cele pracy,uzasadnienie wyboru tematu pracy, opis przedmiotu i struktury pracy, opis wykorzystanych metodbadawczych oraz wskazanie stanu prawnego uwzględnionego w pracy.

4.Rozdziały powinny być podzielone na paragrafy. Nie dopuszcza się tworzenia podparagrafów. Każdy rozdziałpowinien zaczynać się i kończyć odpowiednio uwagami wstępnymi i uwagami końcowymi.

5.Zakończenie powinno zawierać postulaty de lege lata oraz postulaty de lege ferenda.

6.Literatura przedmiotu powinna obejmować pozycje książkowe i artykułowe. Literatura musi być

zgromadzona w sposób zupełny, tj. umożliwiający przygotowanie pracy i sformułowanie wniosków.

7.Praca musi się opierać na aktualnych źródłach prawa, orzecznictwie, decyzjach lub interpretacjachpodatkowych.

8.Każda strona pracy musi być opatrzona przypisami bibliograficznymi, źródłowymi lub odsyłającymi.Przypisy są sporządzane w celu identyfikacji źródeł, z których korzysta się przy pisaniu pracy. Odpowiedniezredagowanie przypisów świadczy o jakości warsztatu badawczego autora pracy, a także o jego rzetelności iuczciwości w korzystaniu z dorobku naukowego innych badaczy.

9.Wstęp i zakończenie oraz uwagi wstępne i końcowe nie muszą być opatrzone przypisami.

10.Praca przekazywana Promotorowi powinna być przygotowana w wersji jednostronnie drukowanej,oprawionej w miękką oprawę z przezroczystą, przednią okładką i grzbietem trwale łączącym kartki pracy.

Strona 2 z 7

WYMOGI EDYTORSKIE I TECHNICZNE

1.Tekst powinien być zredagowany, zgodnie z następującymi zasadami:

-czcionka: Arial Normal, rozmiar 12,

-interlinia: 1,5 wiersza,

-marginesy standardowe (górne, dolne, lewe i prawe: 2,5 cm),

-numeracja stron – zewnętrzny dolny róg.

2.Praca powinna być napisana w formie bezosobowej, np.

Należy wskazać; Warto zauważyć; Należy uznać; Można bowiem dostrzec; Trzeba więc przeanalizować;Uważa się; W piśmiennictwie podkreśla się; W orzecznictwie wskazuje się.

3.Nie dopuszcza się łączenia formy bezosobowej z formami osobowymi.

4.Po tytule pracy, rozdziału lub paragrafu nie stawiamy kropki.

5.Każdą myśl należy rozwinąć w nowym akapicie. Akapity nie mogą być jednozdaniowe. Jedna strona tekstunie powinna zawierać więcej niż ok. trzy akapity.

6.Cytat umieszczony w tekście powinien być zapisany w cudzysłowie (bez kursywy). Cytowanie powinno byćdokonane przez umieszczenie cytowanego tekstu w tzw. cudzysłowie apostrofowym („ ”). Z kolei cudzysłówtzw. niemiecki (» «) należy używać w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie.

7.W przypadku cytatu w cytacie należy stosować cudzysłowy drugiego stopnia,

a więc cudzysłowy ostrokątne («»), np.

„Prawa majątkowe to prawa mające wartość ekonomiczną. Jak pisał A. Wolter są to prawa «bezpośredniouwarunkowane interesem ekonomicznym»”25.8.Skracając przywoływany fragment tekstu, informujemy o tym, stawiając w miejscu skrótu wielokropek wnawiasie kwadratowym: […]

9.Wyrazy obcojęzyczne zapisujemy kursywą, np.

stricte, per se, prima facie, in fine, a maiori ad minus.

10.Tytuły książek, artykułów oraz glos powinny być napisane kursywą, np.

Zasada autonomii woli stron stosunków cywilnoprawnych w świetle prawa podatkowego

11.Tytuły czasopism i gazet powinny być napisane w cudzysłowie, krojem prostym,

np.

„Prawo i Podatki”; „Państwo i Prawo”; „Monitor Prawa Bankowego”, „Finanse Komunalne”, „Dziennik GazetaPrawna”.

12.Kropka kończąca zdanie powinna być umieszczona za znakiem cudzysłowu, np.

„Komplementarny charakter w stosunku do dochodów własnych, jako źródło finansowania zadań własnych,ma subwencja ogólna z budżetu państwa”15.13.W tekście numer przypisu umieszcza się bez spacji po wyrazie, przed przecinkiem. Na końcu zdania numerprzypisu umieszcza się przed kropką, kończącą zdanie.

14.Zapis liczb w datach powinny być podane pełne miesiące, np. 12 maja 2001 roku. Zapis wyrazów „roku”,„wieku” w określeniach czasu – pełnym słowem, np. w XX wieku, w 1997 roku. Zapis dziesiątek lat, np. wlatach dziewięćdziesiątych doszło do... (nie: w 40’ czy w 40-stych). Zapis procentowy – sześćdziesiąt procent(nie: 60%).

Strona 3 z 7

WYMOGI DOTYCZĄCE REDAGOWANIA PRZYPISÓW

1. Przypisy powinny zostać umieszczone w tekście jako przypisy dolne, czcionka Arial Normal, rozmiar 10,interlinia: 1 wiersz.

2.Przypis jest traktowany jak zdanie, dlatego powinien zaczynać się wielką literą, a kończyć kropką.

3.W tekście numer przypisu umieszcza się bez spacji po wyrazie, przed przecinkiem. Na końcu zdania numerprzypisu umieszcza się przed kropką, kończącą zdanie.

20.Kilka publikacji powołanych w ramach jednego przypisu należy oddzielić średnikiem, zachowująckolejność chronologiczną (nie alfabetyczną), np.

M. Weralski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 1984, s. 260; Z. Ofiarski, K. Sawicka, W.Miemiec, M. Karlikowska, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Wrocław 2010, s. 150; E. Chojna-Duch, Podstawy finansów i prawa finansowego, Warszawa 2011, s. 230.

4.Przypisy powinny zostać zredagowane zgodnie z następującym wzorem:

a. publikacje książkowe: inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł pisany kursywą, miejsce i rok wydania, numerstrony, np.

M. Weralski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 1984, s. 150.

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012, s. 15 i n. (lub s. 15-20).

b. dzieła zbiorowe: inicjał imienia i nazwisko autora (ewentualnie: tytuł artykułu, jeśli stanowi onwyodrębnioną całość w ramach dzieła)*, tytuł dzieła, inicjał imienia i nazwisko redaktora (autorów), miejsce irok wydania strona, np.

R. Kowalczyk, [w:] Prawo finansowe, red. R. Mastalski, E. Fojcik-Mastalska, Warszawa 2013, s. 57.

A. Hanusz, W kwestii autonomii prawa podatkowego, [w:] Prawo finansowe i nauka prawa finansowego naprzełomie wieków, red. A. Kostecki, Kraków 2000, s. 71.

c. artykuły pochodzące z czasopism: inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł artykułu, tytuł czasopisma wcudzysłowie, rok wydania, numer (w przypadku stosowania numeracji ciągłej, należy podać numer wnumeracji rocznej), numer strony, np.

A. Hanusz, Zasada autonomii woli stron stosunków cywilnoprawnych w świetle prawa podatkowego,„Państwo i Prawo” 1998, z. 12, s. 38.

d. tylko jedno dzieło (artykuł, książka) tego samego autora po raz kolejny – inicjał imienia, kropka, nazwiskoautora, skrót „op. cit.” (bez cudzysłowów), np.

B. Banaszak, op. cit., s. 727.

A. Hanusz, op. cit., s. 38.

e. jeśli w tekście pracy znajdą się obok siebie w kolejnych przypisach dwa odniesienia do jednej pozycji,należy stosować skrót „ibidem” (bez cudzysłowów), np.

przypis 1: B. Banaszak, op. cit., s. 727.

przypis 2: Ibidem, s. 727.

Strona 4 z 7

f. jeśli cytowane pozycje jednego autora znajdą się w jednym przypisie to wówczas należy cytować z użyciem„idem” (bez cudzysłowów), np.

A. Hanusz, Zasada autonomii woli stron stosunków cywilnoprawnych w świetle prawa podatkowego,„Państwo i Prawo” 1998, z. 12, s. 38; idem, W kwestii autonomii prawa podatkowego, [w:] Prawo finansowe

i nauka prawa finansowego na przełomie wieków, red. A. Kostecki, Kraków 2000, s. 71.

g. jeśli w jednym dziele jest cytowanych kilka tekstów tego samego autora, należy w przypisach (nie dotyczyto pierwszego przypisu danej pozycji) wprowadzić jednoznaczny skrót tytułu, który zróżnicuje te pozycje, np.

przypis 1: A. Hanusz, Zasada autonomii woli stron stosunków cywilnoprawnych w świetle prawapodatkowego, „Państwo i Prawo” 1998, z. 12, s. 38.

przypis 2: A. Hanusz, W kwestii autonomii prawa podatkowego, [w:] Prawo finansowe i nauka prawafinansowego na przełomie wieków, red. A. Kostecki, Kraków 2000, s. 71.

– w przypisach dalszych należy cytować następująco:

przypis 1: A. Hanusz, Zasada autonomii…, s. 38.

przypis 2: A. Hanusz, W kwestii autonomii…, s. 71.

h. strony internetowe: pełny adres strony wraz z datą dostępu, np.

http://www.ms.gov.pl/projekty/projekty.php, (15. 01. 2008 r.).

i.materiały internetowe: tytuł wersji elektronicznej, tryb dostępu, informacja o dostępie, protokół dostępu(jeśli jest), data dostępu, np.

C.L. McGuire, Simple Tools to Assist in the Resolution of Troubled Banks, „World Bank Policy Note”,Washington 2012 (http://documents.worldbank.org/curated/en/2012/01/16226887/ simple-tools-assist-resolution-troubled-banks), s. 8, (15.04.2016 r.).

j.orzeczenia: rodzaj orzeczenia, nazwa organu, data, sygnatura, miejsce publikacji (ewentualnie wzmianka, żeorzeczenie nie zostało opublikowane), np.

Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 10 kwietnia 2011 r., I SA/Sz 184/11, „Przegląd Orzecznictwa Podatkowego”2012, nr 5, poz. 11.

Wyrok NSA z dnia 29 września 2011 r., II FSK 1716/10, Lex nr 1099837.

Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 15 stycznia 2013 r., I SA/Ol 619/12, niepubl.

k. jeśli w pracy przywoływane są akty prawne, należy w przypisie wskazać miejsce ich publikacji (wprzypadku zmian: „ze zm.”, nie: „z późn. zm.”), np.

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), dalejjako: „u.p.t.u.”.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2014 r., poz.

518 ze zm.), dalej jako: „u.g.n.”.

Strona 5 z 7

l. schematy oraz tabele muszą być oparzone numerem i tytułem. Pod schematem lub tabelą musi byćpodane źródło obejmujące pełne dane publikacji, np.

Tabela 2. Zwolnienia podatkowe w podatku od nieruchomości

NrOpisWartość zwolnienia podatkowego (mln zł)

2009201020112012

ZWOLNIENIA PRZEDMIOTOWE

1.Zwolnienie budowli wraz z zajętymi pod nie gruntami wchodzącymi w9851 2621 106993

skład infrastruktury kolejowej (art. 7 ust. 1 pkt 1 u.p.o.l.)

2.Zwolnienie gruntów, budynków i budowli pozostałych po likwidacji linii4435

kolejowych lub ich odcinków (art. 7 ust. 1 pkt 1a u.p.o.l.)

Zwolnienie budowli infrastruktury portowej, infrastruktury zapewniającej

3.dostęp do portów i przystani morskich oraz zajęte pod nie grunty40441648

(art. 7 ust. 1 pkt 2 u.p.o.l.)

Zwolnienie gruntów znajdujących się w posiadaniu podmiotu

4.zarządzającego portem lub przystanią morską (art. 7 ust. 1 pkt 2a2200

u.p.o.l.)

Źrodło: opracowanie własne na podstawie raportu Ministerstwa Finansów, Preferencje podatkowe w Polsce,Warszawa 2013.

Strona 6 z 7

PRZYKŁADOWY SPIS TREŚCI

Spis treści

WSTĘP

Rozdział I.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a zasada prawy materialnej

§1. Uwagi wstępne

§2. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a prawda materialna

§3. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a procesowe gwarancje prawdy materialnej

§4. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a swobodna ocena dowodów

§5. Uwagi końcowe

Rozdział II.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a zasada zupełności postępowania dowodowego

§1. Uwagi wstępne

§2. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a obowiązek zebrania materiału dowodowego przezorgan podatkowy

§3. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a zupełność materiału dowodowego

§4. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a obowiązek wyczerpującego rozpatrzenia materiałudowodowego

§5. Uwagi końcowe

Rozdział III.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a zasada czynnego udziału strony w postępowaniupodatkowym

§1. Uwagi wstępne

§2. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego a



§5. Uwagi końcowe

zgłaszanie wniosków dowodowych przez strony udział stron w czynnościach dowodowych przesłuchaniestrony

ZAKOŃCZENIE

Wykaz powołanych aktów prawnych

Wykaz literatury

Wykaz orzecznictwa

Wykaz tabel

Strona 7 z 7

WZORY STRONY TYTUŁOWEJ I DOKUMENTÓWWYMAGANYCH PRZEZ DZIEKANAT WYDZIAŁU PRAWA IADMINISTRACJI UMCS

oraz

PRZEBIEG PROCESU SKŁADANIA I ARCHIWIZACJI PRAC Z WYKORZYSTANIEMARCHIWUM PRAC DYPLOMOWYCH

Wzór strony tytułowej (do pobrania): www.umcs.pl/pl/do-pobrania,423.htm

Wzór oświadczeń i Autora pracy (do pobrania): www.umcs.pl/pl/do-pobrania,423.htm

Instrukcja w sprawie kontroli antyplagiatowej i systemu Archiwum Prac Dyplomowych wraz z dokumentamido pobrania: www.umcs.pl/pl/apd,8266.htm#page-1

Film instruktażowy - Przebieg procesu składania i archiwizacji prac z wykorzystaniem systemu Archiwum PracDyplomowych: https://login.umcs.pl/public/tutorial_apd.mp4

Sprawdzenie i ocena pracy z wykorzystaniem systemu Archiwum Prac Dyplomowych - Instrukcja dlastudentów: http://phavi.umcs.pl/at/attachments/2015/1201/134020-apd-instrukcja-dla-studentow-skrocona.pdf

Przebieg procesu dyplomowania w systemie Archiwum Prac Dyplomowych - tabela krok po kroku:http://phavi.umcs.pl/at/attachments/2015/1201/132242-apd-przebieg-procesu-krok-po-kroku.pdfPraca-licencjacka-wzor-13

Uczelnia

Instytut/Pracownia/

Jan Kowalskinr albumu: XXXX

Jak napisać pracę magisterską -- uwag technicznych kilka

Praca (tu wstaw „magisterska”)napisana pod kierunkiem naukowymprof. dr hab. etc.....

Wrocław, 2001r.

Jak napisać pracę magisterską - uwag technicznych kilka

Jan Kowalski

Streszczenie

Zamieszczone w tym opracowaniu uwagi i wskazówki biorą się z teoretycznych, ale też i praktycznychspostrzeżeń na temat tego, jak ma wyglądać „porządna” praca dyplomowa (licencjacka, magisterska). Uwagite są o tyle cenne, że napisane przez jednego ze studentów na podstawie jego osobistych spostrzeżeń iosobistych doświadczeń przy pisaniu pracy magisterskiej.Opracowanie to sugeruje jak zabrać się do pisania pracy dyplomowej od strony czysto technicznej. Pamiętaćjednak należy, że żadna z zamieszczonych tutaj porad nie pomoże w niczym, jeżeli praca będzie kiepska podwzględem merytorycznym. Treść pracy dyplomowej to podstawa oceny – jej wygląd, układ, estetyka mogą conajwyżej bardziej przychylnie ustosunkować recenzenta do autora, tak aby mógł stwierdzić, że praca jest poprostu porządnie napisana. Nic nie zastąpi rzetelnej wiedzy.

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................3Rozdział 1. Kilka uwag na dobry początek .............................................41.1. Zmiany i nowe pomysły w pracy magisterskiej .................................41.2. Estetyka ...........................................................................................41.3. Oprawa i liczba kopii .......................................................................4Rozdział 2. Rozmiary pracy magisterskiej ..............................................62.1. Objętość pracy magisterskiej .............................................................62.2. Czcionki, marginesy, wielkość strony w pracy magisterskiej ...........6Rozdział 3. Układ pracy magisterskiej i jej zawartość ............................83.1. Strona tytułowa pracy magisterskiej .................................................83.2. Spis treści .........................................................................................93.3. Wstęp ...............................................................................................93.4. Rozdziały i podrozdziały ..................................................................113.5. Zakończenie .....................................................................................113.6. Literatura ......................................................................................12Rozdział 4. Inne elementy pracy magisterskiej .......................................154.1. Cytaty ..............................................................................................154.2. Przypisy ...........................................................................................164.3. Tabele i rysunki ...............................................................................164.4. Podkreślenia i wytłuszczenia ............................................................174.5. Inne: numerowanie stron, „twarda spacja” .......................................17Zakończenie ...........................................................................................19Literatura ............................................................................................20

Wstęp

Zasadniczą kwestią, którą trzeba wziąć pod uwagę przy pisaniu pracy magisterskiej jest to, aby na każdymetapie jej powstawania starać się być w ścisłym kontakcie z promotorem. Faktycznie bowiem to on decydujeo ostatecznej formie pracy, albowiem „podpisuje się” pod nią promując studenta. Oczywiście, promotorudzielający dokładnych i szczegółowych wskazówek dotyczących nie tylko merytorycznej, ale i technicznejstrony Twojego dzieła, jest typem idealnym. Jeżeli jednak odczuwasz niedostatek wiedzy na temat tego, jakod strony warsztatowej opracować swe magisterium, znaczy, że niestety nie masz takiego promotora i... żetrafiłeś w jak najbardziej odpowiednie miejsce w sieci. Zauważ przy tym, że niniejszy tekst jest napisany iposiada cechy techniczne właściwe właśnie pracy magisterskiej – wystarczy całość jego pliku (Word) ściągnąćstąd, aby bez problemu obejrzeć i „dotknąć” za pomocą swojego komputera wszystkich elementów, októrych piszę.Zamieszczone poniżej uwagi i wskazówki biorą się z teoretycznych, ale też i praktycznych spostrzeżeń natemat tego, jak ma wyglądać „porządna” praca magisterska. Zakładam przy tym milcząco, że materiały jużmasz zebrane, wiesz o czym chcesz pisać i tylko masz wątpliwości co do tego, jaką formę Twe dzieło maprzybrać. Oczywiście mam też nadzieję, że moje uwagi przyczynią się do tego, aby Twa praca była ocenionana 5. Niniejsze opracowanie pokaże Ci, jak masz się do tego zabrać od strony czysto technicznej. Pamiętajprzy tym, że żadna z zamieszczonych tutaj porad nie pomoże Ci w niczym, jeżeli Twoja praca będzie kiepskapod względem merytorycznym. Treść pracy magisterskiej to podstawa oceny – jej wygląd, układ, estetykamogą co najwyżej bardziej przychylnie ustosunkować recenzenta do Ciebie jako autora, tak aby mógłstwierdzić, że praca jest po prostu porządnie napisana. Nic nie zastąpi rzetelnej wiedzy.

Rozdział 1.Kilka uwag na dobry początek

Ten rozdział wprowadzi Cię w podstawy pisania pracy. Zapnij pasy...

1.1 Zmiany i nowe pomysły w pracy magisterskiejPrzede wszystkim – i będę to podkreślał jeszcze nie raz – każda poważniejsza zmiana (zarówno merytorycznajak i techniczna) powinna być konsultowana z promotorem. Oczywiście bez przesady – jeżeli stwierdzisz, żegdzieś tam brakuje przecinka, możesz śmiało go wstawiać bez jego zgody. Natomiast kwestie takie jak układrozdziałów i podrozdziałów (vide: 3.4 Rozdziały i podrozdziały) czy nawet zmiana tytułów i zawartościposzczególnych rozdziałów już rozmowy z promotorem wymagają.

1.2 EstetykaPo drugie – Twoja praca ma być... ładna. Porządnie, czysto wykonana i oprawiona, ma się po prostu dobrzeczytać. Z pewnością wprawisz w lepszy humor i wydębisz lepszą ocenę od recenzenta pracą schludną,czytelną, niż zaplamioną poranną kawą w okładkach w różowe słoniki. Jeżeli w toku pisania będziesz miałjakiekolwiek wątpliwości co do technicznej strony swej pracy, a wskazówek na ten temat nie znajdziesz wniniejszym opracowaniu, zaufaj własnemu poczuciu estetyki pamiętając, że najlepsze rozwiązania są proste,najmniej skomplikowane (np. z najmniejszą ilością kolorów - dotyczy to zwłaszcza rysunków i tabel, o którychdalej). Zaufaj swemu dobremu smakowi, pamiętając jednak przez cały czas, że masz do czynienia z poważnąpracą naukową. Zastanów się, czy chciałbyś sam przeczytać swoją pracę w takim stanie, w jakim pragniesz,żeby ona wyglądała. No i oczywiście pamiętaj o gramatyce, ortografii i innych takich... ale to już druga parakaloszy.

1.3 Oprawa i liczba kopiiW zasadzie nie ma większej różnicy, jak Twoja praca ma być oprawiona. Wrazie wątpliwości – patrz.

1.2 Estetyka. Jednak z własnego doświadczenia wiem, że dobrze by było, aby jednak oprawić ją w sztywneokładki. Koszt jednego egzemplarza to około 20–30zł (zależy u jakiego introligatora i czy na okładce ma sięznaleźć jakiś napis – osobiście polecam „Praca magisterska” i... nic więcej). Będziesz potrzebować 3egzemplarzy (promotor, recenzent, akta uczelni), ale od razu wydrukuj i opraw 4 sztuki – fajnie jest miećchoćby jedną kopię na półce, żeby pochwalić się rodzince albo powspominać w przyszłości w ciepledomowych pieleszy początki swej kariery naukowej.

Rozdział 2.Rozmiary pracy magisterskiej

Tutaj dowiesz się, ile stron ma liczyć Twoja praca, jakie czcionki dobierać do pisania (jeżeli używaszkomputera), jakiej szerokości marginesy ustawić itp.

2.1 Objętość pracy magisterskiejNie ma właściwie ściśle określonych granic dla objętości pracy magisterskiej. Jeżeli twój promotor nie ma wtym zakresie uwag, przyjmij za standard 60 – 120 stronic maszynopisu znormalizowanego (vide: 2.2 Czcionki,marginesy, wielkość strony). Mniej niż 60 stron praca bardzo dobra raczej nie powinna mieć (no, chyba żejesteś kolejnym Einsteinem i Twoje dzieło będzie krótkie, ale genialne), a z drugiej strony przekraczanie 120stron też nie jest pożądane – nikomu się po prostu tego nie będzie chciało czytać (a już zwłaszcza nierecenzentowi). W razie problemów pamiętaj o możliwości odpowiedniego doboru wielkości czcionek czyustawieniach marginesu.

2.2 Czcionki, marginesy, wielkość strony w pracy magisterskiejMilcząco zakładam, że piszesz swą pracę na komputerze. Jeżeli zlecasz przepisywanie i wydruk pracy,

raczej nie powinien Cię martwić ten podrozdział (chociaż tego typu firmom wolałbym „patrzeć na ręce” idobrze sprawdzać, czy przypadkiem nie zgubili jakiejś stronicy albo nie pomieszali kolejności).Używaj czcionki ładnej, nie fikuśnej i nie wymyślnej. Pamiętaj, że prostota jest boginią mędrców.Standardowo dobra będzie czcionka o wielkości 12pkt, najlepiej Times New Roman. Oczywiście, w całejpracy musi być ona ta sama, chociaż... nie zawsze będziesz używał tak samo wyglądającej czcionki (vide: 4.1Cytaty, 4.4 Podkreślanie i wytłuszczanie).Akapity dobrze jest wyjustować (wygląda to nieco schludniej niż wyrównanie do lewej), ale wtedy musiszpamiętać o przenoszeniu wyrazów: albo decydujesz się nie przenosić (dzielić) wyrazów w całym tekście (takjest najwygodniej), albo, i taka jest moja propozycja, czyń to z ograniczeniem np. do dwóch – trzech kolejnychwersów. Pamiętaj – ta kwestia zależy już tylko od Twej woli i upodobań.Marginesy i wielkość czcionki ustaw tak, aby na stronie A4 mieściło się około 1800 znaków (maszynopisstandardowy), tj. 30 wierszy po 60 znaków (spacje to też znaki!). W zwykłym Wordzie ustawienia wyglądająnastępująco:

Tabela 1.Ustawienia stronic w pracy magisterskiejCzcionkaTimes New RomanWielkość czcionki12pktOdstępy między wierszami1,5 wierszaOdstępy między znakami+0,2pkt (rozstrzelone)Marginesy (wszystkie)2,5cmNa oprawęBezŹródło: opracowanie własne

Jak widzisz, powyżej mieliśmy okazję obejrzeć tabelę - przydatne i lubiane przez recenzentównarzędzie, które Tobie posłuży do eleganckiego zaprezentowania wielu danych (np. statystycznych). Więcejna temat tabel i rysunków znajdziesz w 4.3 Tabele i rysunki.

Rozdział 3.Układ pracy magisterskiej i jej zawartość

W tej części pracy dowiesz się, że praca magisterska składa się z:

strony tytułowej;streszczenia;spisu treści;wstępu;rozdziałów i podrozdziałów;zakończenia;literatury cytowanej.

Na marginesie - przy okazji wiesz już, jak zabrać się za wypunktowanie. Pamiętaj, aby w całej pracywypunktowywać zawsze w ten sam sposób, zawsze tymi samymi „ptaszkami”, bez zbędnej pstrokacizny! Ijeszcze jedno: kropa, taka jak powyżej, wśród znaków służących wypunktowaniu jest wyżej w hierarchii niżkreska (nad kropą jest litera, nad literą – liczba).

Rozdział ten pokaże Ci też, co mają zawierać poszczególne elementy pracy, z czego się składać i jakmają ze sobą współgrać. Do dzieła zatem.

3.1 Strona tytułowa pracy magisterskiejJeżeli dobrnąłeś aż do tego momentu, układ strony tytułowej nie powinien Ci sprawić większych

problemów. Na wszelki wypadek podaję tylko, że na pierwszej stronie Twej pracy muszą znaleźć się:

nazwa Twej uczelni, wydział\ instytut (często też nazwa pracowni) w ramach których piszesz pracęmagisterską – w razie wątpliwości pytaj promotora (po to on jest, żeby odpowiadać na każde Twoje pytanie);Twoje imię i nazwisko oraz numer indeksu;tytuł pracy magisterskiej;pod czyim kierunkiem praca została napisana (promotor);miejsce i data (zazwyczaj rok i miesiąc) obrony.3.2 Streszczenie i spis treści

Zaraz po stronie tytułowej umieszczasz streszczenie a potem spis treści swojej pracy. Streszczenie mazachęcić czytelnika do dalszego czytanie pracy. Napisane powinno być na osobnej stronie (u góry‘wycentrowany’ tytuł pracy poniżej imię i nazwisko autora, po kilku liniach wolnych napis Streszczenie(najlepiej po lewej stronie ale może być też wycentrowany), i potem na ok. pół strony opisany cel pracy, jejstruktura oraz najważniejsze rezultaty i wnioski).Jeśli chodzi o spis treści to powinien być przede wszystkim przejrzysty, z wyraźnym podziałem na rozdziały ipodrozdziały (mniejszych jednostek nie musisz tu już zaznaczać) oraz, oczywiście, z podaniem strony, naktórej się rozpoczynają. Zauważ, że w niniejszej pracy użyłem tabeli – jest to moim zdaniem najprostszysposób na ładne i porządne przedstawienie spisu treści (kliknij w „Podgląd wydruku” a sam się przekonasz,jak wygląda mój spis treści).

3.3 WstępWbrew pozorom wstęp i zakończenie pracy magisterskiej należą do jej części bodaj najtrudniejszych

do napisania. Przede wszystkim – wstępy (i zakończenia) są najuważniej czytane przez recenzentów, a to ztego powodu, że znaleźć się w nich musi esencja Twej pracy, główna jej myśl, przesłanie, wnioski itd. Ale pokolei. Wstęp powinien (oczywiście dotyczy to prac humanistycznych, nie w każdej pracy np. na Politechniceczy wydziale matematycznym da się umieścić poniższe elementy) zawierać:

sprecyzowanie, jakiego tematu dotyczy Twoja praca, czym się w niej zajmujesz; pamiętaj, aby cały czastrzymać się w ryzach – praca nie powinna zanadto odbiegać od głównego tematu!; dyscyplina, dyscyplina ijeszcze raz dyscyplina w pisaniu – Twoja praca rozrośnie się do ogromnych rozmiarów jeżeli za bardzo wdaszsię w szczegóły;wyjaśnienie, dlaczego akurat taki a nie inny temat wybrałeś (bo na przykład na interesujący Cię temat jestmało literatury, bo kwestie, które poruszasz, stały się ostatnio niezwykle aktualne, poruszające, ważne dlaspołeczeństwa, dla nauki, dla kraju...);tezę – każda bardzo dobra praca magisterska moim zdaniem powinna stawiać tezę (tezy), którychrozwinięcie\ potwierdzenie\ obalenie stanowi treść pracy, a którą w zakończeniu powtarzasz stwierdzając, żetezę (tezy) te potwierdziłeś\ obaliłeś \częściowo potwierdziłeś (dlaczego?) swą pracą;określenie metody badawczej – musisz napisać we wstępie, czy posługiwałeś się analizą dokumentów, czymetodą historyczną (analizą wydarzeń z przeszłości), czy może komparatystyczną (porównanie dwóchzjawisk, organizmów, instytucji...), albo też korzystałeś z własnego kwestionariusza – ankiety (dotyczyzwłaszcza nauk społecznych) i na tej podstawie opracowywałeś dane statystyczne; przy czym powinieneśwskazać główną metodę, którą się posługujesz;ograniczniki – czyli stwierdzenia, które fragmenty swojej pracy świadomie zawężasz; wiesz przecież, że niewszystkie sprawy dotyczące Twego tematu muszą się zawierać w pracy, rzeczy oczywistych nie musiszprzecież opisywać dokładnie, wykraczając przy tym poza temat; jednak nie musi tego wiedzieć recenzent i doniego kierujesz słowa „wiem, że o tym i o tym można napisać więcej, ale z braku miejsca i z tego prostegopowodu, że za bardzo wykracza to poza sedno i główne zagadnienia nas interesujące, ograniczam się jedyniedo lekkiego zaznaczenia tego problemu, bez wdawania się w zbędne, moim zdaniem, szczegóły”;treść pracy – pokrótce przedstawiasz kolejne rozdziały, ich meritum, układ, także z niewielkimuzasadnieniem; możesz tu także zwrócić uwagę czytającego na co bardziej istotne fragmenty Twej pracy, naprzewodnie myśli i najważniejsze sprawy;źródła – we wstępie powinieneś też przedstawić źródła, z jakich korzystałeś przy pisaniu pracy; nie chodzi tuoczywiście o bibliografię (o niej w 3.6 Literatura), ale o to, skąd wziąłeś informacje do pisania; czy głównieposługiwałeś się źródłami internetowymi, czy materiałami rządowymi (różnych instytucji i organizacji), czykorzystałeś z rozmaitych raportów i badań, oprócz tego – najważniejszych podręczników; nie musiszwymieniać wszystkiego, wystarczy, że napiszesz, które źródła były dla Ciebie najbardziej pomocne, którenajmniej, a nawet możesz trochę ponarzekać, że materiałów dotyczących jakiegoś konkretnego rozwiązaniabrakuje (w związku z czym Ty postanowiłeś zapełnić tę luką swą pracą...);kilka jeszcze słów na zakończenie wstępu, dla spięcia go klamrą, aby nie urywał się w połowie akapitu; wstępbowiem tworzy swoistą, do pewnego stopnia zamkniętą literacko całość i ładnie jest napisać zdanie – dwa„od siebie” (ale nie za bardzo osobiście!).3.4 Rozdziały i podrozdziały

W gruncie rzeczy doszliśmy właśnie do najważniejszej części Twojej pracy. Rozdziały i podrozdziały,odpowiednie ich układ i opracowanie, stanowią „mięso”, wokół którego piszesz całą resztę (dlategozazwyczaj zalecam najpierw napisać całą pracę, a na końcu, w oparciu o istniejący już tekst, wstęp izakończenie). Każdy rozdział zaczyna się od nowej stronicy, podrozdział wystarczy że będzie oddzielony odpoprzedniego jednym pustym wersem. Tytuł rozdziału i jego numer (cyfry rzymskie bądź arabskie do woli)najlepiej na środku, czytelny. Tytuł i numer podrozdziału też dobrze wyróżnić z tekstu (zauważ, w jaki sposóbczynię to ja w niniejszym opracowaniu – numery kolejnych podrozdziałów są wyróżnione ze względu nanumer rozdziału, z którego pochodzą).Pamiętać jednak należy, że bardzo dobra praca magisterska musi mieć co najmniej trzy rozdziały. Mniejsza ichilość, sam przyznasz, wygląda, delikatnie rzecz biorąc, dziwnie... Po drugie – każdy rozdział powinien dzielićsię na co najmniej dwa podrozdziały. Oczywiście, w kwestii tych liczb zachować należy umiar – praca niemoże się składać z kilkudziesięciu rozdziałów, z których jeden ma dwa podrozdziały, a inny dwadzieścia dwa.Zresztą sama już objętość pracy ograniczy nam tę ilość. Podrozdziały zaś powinny w kolejnych rozdziałach byćmniej więcej w równej ilości (ale bez przesady z tą równością...).I na koniec – niewskazanym jest dzielenie pracy na części. Niech praca składa się z obszernych rozdziałów

podzielonych na kilka podrozdziałów, te zaś mogą zawierać w sobie jeszcze punkty, ale nic poza tym. Niepowinno się bowiem gmatwać zanadto szkieletu pracy – niech będzie przejrzysta a jej układ logiczny i łatwydo zrozumienia.Poza tym tylko od Ciebie i Twego promotora zależy, co się znajdzie w poszczególnych rozdziałach i ichpodrozdziałach. Pamiętaj przy tym, aby na początku każdego rozdziału napisać kilka zdań, o czym też ontraktuje, swego rodzaju wstęp do poszczególnych rozdziałów. Nieładnie przecież jest od razu pod tytułemrozdziału bez żadnej uwagi zaczynać od tytułu pierwszego jego podrozdziału.

3.5 ZakończenieJak już wspominałem przy opisywaniu wstępu, zakończenie pracy magisterskiej stanowi jej

podsumowanie – znajduje się tu stwierdzenie dotyczące tezy Twojej pracy wraz z silnym jego uzasadnieniem.Piszesz tu, dlaczego udało Ci się udowodnić (obalić) zakładaną we wstępie tezę, dodawszy jednak przedtemswego rodzaju bilans pracy, wszelkie wnioski, które Ci się nasunęły w trakcie pisania. Spinasz tym sposobemcałą pracę swego rodzaju „klamrą”: wstęp – rozwinięcie – zakończenie, przy czym zakończenie pokazujeTwoje konkluzje z całej pracy. Dobrze jest też tu dorzucić kilka uwag „od siebie” dotyczących np. przyszłościomawianego przez Ciebie tematu, Twojej opinii w kwestii dalszego rozwoju sytuacji, rokowań, nadziei,wątpliwości etc., które wywołują fakty opisane w pracy. Masz też tutaj (niewielkie wprawdzie, ale jednak)pole do popisania się swą erudycją, do przedstawienia przemyśleń płynących z wniosków zawartych w pracy.

3.6 LiteraturaOstatnim w kolejności elementem Twojej pracy jest spis literatury (literatura cytowana). Przede

wszystkim zawiera ona te pozycje, z których korzystałeś przy pisaniu, ale też te, o których wiesz, że istnieją iktóre dotyczą tematu Twojej pracy. Oczywiście, wpisując do spisu literatury materiał, o którym nie maszbladego pojęcia, możesz się narazić na (złośliwe) pytanie recenzenta, o czym też on traktuje. Dobrze jestzatem umieć powiedzieć choćby kilka słów o każdej z książek, które tu umieszczasz (coś w stylu:„interesująca, ale zbyt ogólna”, albo „za bardzo wchodząca w szczegóły w kwestii... a jednocześniepomijająca ważniejsze wątki dotyczące...”).

Nie muszę też dodawać, że mile jest widziane zawarcie w spisie literatury pozycji napisanych przezalbo pod redakcją promotora\ recenzenta\ członka komisji (ale wtedy musisz je znać dobrze, ponieważistnieje większe prawdopodobieństwo zapytania o nie!). Oczywiście może się też zdarzyć tak, że na temat, naktóry piszesz żadna z wymienionych osób nic nie napisała – wtedy masz kłopot z głowy.

I wreszcie kwestie czysto techniczne: literatura powinna obejmować następujące kategorie(proponuję w literaturze nie dzielić na te kategorie tylko przedstawić je w porządku alfabetycznym – WK):I Dokumenty i materiały1.Mają się tu znaleźć wszelkie akty prawne.2.Ustawy.3.Opracowania rozmaitych instytucji i organizacji.4.Inne przeróżne oficjalne opracowania i materiały.5.Musisz przy tym pamiętać, że należy tu podać (w tej kolejności!): alfabetycznie - dokładny tytułdokumentu, jego autora, datę wydania.II Opracowania książkowe6.Tutaj znajdą się książki, podręczniki itp.; małe zastrzeżenie - broń Boże nie zamieszczaj tu dzieł takich jakEncyklopedia PWN – moim zdaniem jest to co najmniej niepoważne.7.Wpisujesz je następująco: alfabetycznie nazwisko autora, imię autora (jeżeli jest to praca zbiorowa,dodajesz w nawiasie, po nazwisku i imieniu redaktora naczelnego słowo „(red.)”, jeżeli jest dwóch – trzechautorów, możesz wypisać ich wszystkich), pełny tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok wydania.III Artykuły8.Zamieścisz tu wszelkie pozycje z czasopism fachowych.9.Podajesz, w kolejności alfabetycznej, nazwisko autora, imię autora (jeżeli jest ich więcej albo pod czyjąśredakcją – zaznaczasz to jak wyżej), tytuł artykułu, tytuł czasopisma, jego numer i datę wydania.

IV Periodyki – jest tu pewna zbieżność z poprzednim punktem, jeżeli masz wątpliwości co do stosowania ichobu, uzgodnij to z promotorem; możesz też połączyć te dwa rodzaje materiałów w jeden10.Wpisujesz tu wszelkie artykuły z których skorzystałeś w pracy i które ukazały się np. w prasie.11.Możesz też zamieścić tylko tytuły czasopism fachowych, z których korzystałeś i które zajmują się właśnieinteresującą Cię dziedziną wiedzy.V Inne źródła12.Tu podajesz wszystko to, co nie mieści się w powyższych kategoriach.13.Mogą to być rozmaitego rodzaju ulotki, plakaty, wszelkie inne gadżety, które wykorzystałeś w trakciepisania pracy. Są to też materiały przygotowane przez Ciebie a niepublikowane gdzie indziej (np. wynikiprzeprowadzonych przez siebie badań).14.Jeżeli w pracy swojej opierałeś się na przeprowadzonym przez siebie wywiadzie – tutaj zamieszczasz datęjego wykonania itp. cechy charakterystyczne; musisz przy tym pamiętać, że wywiad ten wymaga autoryzacji imusisz zamieścić źródło z którego pochodzi – jeżeli znajduje się w Twoich prywatnych zbiorach, musisz tozaznaczyć i... trzymać te zbiory przez następne 20lat (ktoś może zechce zweryfikować podane przez Ciebiefakty, w których powołujesz się na czyjąś wypowiedź) - tyle bowiem Twoja praca powinna leżeć w archiwumuczelni.15. Jeżeli opierasz się przy pisaniu pracy na materiale filmowym, dźwiękowym itp. musisz opisać, co to zamateriał, skąd pochodzi, kiedy i gdzie został wyemitowany itp. Jeżeli jest to Twój materiał, wykonany przezCiebie, napisz o tym i... zachowaj go w swoim archiwum.16.Internet – źródła internetowe, coraz częściej używane przy pisaniu prac magisterskich, możesz zamieścićw ramach „innych materiałów”, ale też, jeżeli jest ich sporo, stworzyć dla nich osobną kategorię w spisieliteratury:VI Źródła internetowe17.Wbrew pozorom, nie jest tak łatwo powoływać się na tego typu źródła.18.Przede wszystkim musisz podać dokładny, pełny adres strony, z której korzystałeś przy pisaniu pracy.19.Musisz też podać datę (wystarczy miesiąc i rok), kiedy z danej witryny korzystałeś – wiesz przecież, żedane internetowe są zazwyczaj dosyć często aktualizowane i ktoś, kto zajrzy do Twojej pracy za kilka miesięcymoże już nie znaleźć tych samych danych. Uważam, że najlepiej jest sprawdzić aktualność swoich danychinternetowych jeszcze nawet w miesiącu obrony pracy i ewentualnie coś tam dopisać, poprawić, uaktualnićtuż przed ostatecznym jej wydrukowaniem.

Zauważyłeś zapewne, że pomimo podziału na poszczególne kategorie materiałów znajdujących się w spisieliteratury, jej pozycje są ponumerowane bez przerwy, w jednym ciągu. Możesz oczywiście zaczynając kolejnyrodzaj materiałów zaczynać od numeru 1, ale sam przyznasz, że ładniej wygląda bibliografia licząca sobie np.50 pozycji. Pomijając już fakt, że recenzent nie musi ich liczyć... Oczywistym też jest, że jeżeli nie używałeśmateriałów z którejś z powyższych kategorii, po prostu ją pomijasz.

Rozdział 4.Inne elementy pracy magisterskiej

Tutaj dowiesz się o pozostałych, nie mniej ważnych elementach pracy magisterskiej takich jakmetody cytowania, ustanawianie przypisów, rysowanie tabel i wstawianie rysunków, podkreślaniefragmentów tekstu, numerowanie stron etc.

4.1 CytatyW gruncie rzeczy Twoja praca może się składać niemal z samych cytatów (oczywiście żartuję - nie

radzę tego robić, jeżeli chcesz otrzymać dobrą ocenę), pod warunkiem jednak, że zostaną one odpowiedniozaznaczone i opisane. Pamiętaj, że jeżeli nie zaznaczysz wyraźnie, że coś cytujesz, może to zostaćpotraktowane jako plagiat. Przyjmuje się też (jest to raczej zwyczaj), że pojedynczy cytat nie powinien byćdłuższy niż 14 wierszy. Zazwyczaj też wystarczy, jeżeli cytowany fragment jest wzięty w cudzysłów a wprzypisie znajduje się nazwisko jego autora i miejsce publikacji (podobnie jak w Spisie literatury - dlaprzypomnienia: nazwisko, imię, tytuł publikacji, miejsce i data wydania) oraz, koniecznie, strona z którejcytowany fragment pochodzi. Cytujemy np. tak:

„Tu jest tekst cytowany przez Ciebie [z wtrąceniami – P.Z.], który dobrze jest też wysunąć pozanormalny akapit i czasami podkreślić [podkr. P.Z.] co ważniejsze Twoim zdaniem fragmenty [zauważ, że mojewtrącenia są zwykłą czcionką – P.Z.] i z przypisem na końcu [vide: 4.2 Przypisy]”[1]

Ładnie też jest użyć kursywy i dodatkowo wyróżnić cytat przez wysunięcie go poza akapit oddzielającjednocześnie od swojego tekstu wersem odstępu jak na przykładzie powyżej, chyba, „że jest to tekstwtrącony, króciutki, nie wymagający aż takich zabiegów, tym niemniej zawsze wymagający przypisu”[2].Przejdźmy zatem teraz do przypisów.

4.2 PrzypisyW przypisach umieszczasz źródła cytowanych przez Ciebie fragmentów oraz danych. Tutaj też możeszpozwolić sobie na własne uwagi oraz na dodatkowe informacje nie tak bardzo istotne dla całości pracy, alejednak uznane przez Ciebie za warte wspomnienia. W przypisach „rozszyfrowujesz” skróty, dokonujesztłumaczeń pojęć obcojęzycznych, odsyłasz czytelnika do innych pozycji etc. Wszystko to oczywiście podwarunkiem, że nie uczyniłeś już tego wcześniej, we właściwym tekście. Przypis to taki Twój „margines” dladodatkowych uwag.Zasadniczo do Ciebie należy decyzja, czy mają to być przypisy końcowe, czy dotyczące poszczególnychstronic. Wydaje mi się jednak, że dla przejrzystości lepiej jest stosować przypisy dolne, a to z tego względu,że ułatwia to ich czytanie. Jakkolwiek bowiem łatwiej jest zrobić wszystkie przypisy w jednym miejscu, nasamym końcu pracy, jednak nikomu nie chce się zaglądać na ten koniec, więc szczególnie jeżeli przypisy te sąistotne dla treści pracy, stanowią nierozerwalną część Twej wypowiedzi, stosuj przypisy dolne. Numeracjaprzypisów – dowolna, możesz je zaznaczać też gwiazdkami, obyś tylko pamiętał przy wyborze sposobuwyróżnienia przypisów o konsekwencji (w całej pracy tak samo, na tych samych zasadach) i o tym, żeby Ci sięone po prostu nie pomyliły.Na koniec uwag o przypisach małe przypomnienie ze szkoły średniej:Ibidem (ibid., ib.) - “tamże”, piszesz, kiedy następujące po sobie przypisy odwołują się do tej samej publikacji(tylko np. z innych stron – wtedy po ibidem piszesz numer strony);Op.cit. – „wcześniej cytowane”, piszesz, kiedy w przypisie odwołujesz się do publikacji, na którą powoływałeśsię wcześniej, ale później nastąpił przypis dotyczący czego innego; jeżeli używasz wiele „Op.cit.”`ów, możeszzaznaczać po nich nazwisko i imię autora (w razie potrzeby, stronę); jeżeli cytujesz wiele pozycji tego samegoautora, oprócz jego nazwiska musisz użyć też i tytułu itd.

4.3 Tabele i rysunkiMiałeś już okazję przyjrzeć się tabeli (2.2 Czcionki, marginesy, wielkość strony). W jaki sposób ją

wykonasz, czego i jak użyjesz, to wszystko zależy już od Twojej koncepcji.[3] To samo dotyczy też i wszelkiegorodzaju rysunków. Pamiętaj tylko o podstawowych rzeczach: tabela bądź rysunek musi mieć zawsze swójnumer, tytuł (podpis) oraz źródło:numer – zwłaszcza w przypadku, gdy zamierzasz zamieścić w swojej pracy więcej tabel\ rysunków, a już napewno, kiedy zapragniesz do swojej pracy dołączyć (przed spis literatury) ich spis;tytuł (podpis) – co przedstawia tabela\ rysunek;źródło – skąd pochodzi rysunek\ tabela (autor, pozycja etc. jak w przypisie), skąd pochodzą dane w nichzamieszczone; jeżeli sam opracowałeś rysunek\ tabelę piszesz po prostu „Źródło: opracowanie własne” i już.

Zwyczajowo tytuł (podpis) tabeli piszemy na górze (nad tabelą) a tytuł rysunku pod rysunkiem. Ważne jestteż by w tekście pracy było odwołanie się do każdego rysunku i tabeli.

4.4 Podkreślenia i wytłuszczeniaKwestia wyróżniania fragmentów tekstu wymaga właściwie tylko dwóch uwag: nie nadużywaj tego

sposobu zaznaczania fragmentów czy pojedynczych wyrazów; bądź konsekwentny w zastosowaniu wyróżnika– jeżeli zdecydowałeś się zwracać uwagę czytelnika na szczególnie ważne wyrazy czy zdania poprzez ichpodkreślanie, w całej pracy podkreślaj, jeżeli natomiast chcesz boldować je, to rób tylko w ten sposób(oczywiście, możesz również zapragnąć wyróżniać poszczególne fragmenty za pomocą pochylenia; czyń tak,mając jednak na uwadze, aby nie pomylić zwykłego wyróżnienia np. z cytatem). Nigdy jednak nie mieszajtych sposobów – wygląda to nieporządnie i nieładnie. Albo podkreślaj, albo wytłuszczaj, albo pisz kursywą,nigdy wszystkim tym na raz (osobna sprawa – tytuły rozdziałów i podrozdziałów – tutaj masz wolną rękę,byleby to wyglądało ładnie i nieprzesadnie).

4.5 Inne: numerowanie stron, „twarda spacja”Co do sprawy numerowania stron ograniczę się tylko do stwierdzenia, że numeru nie powinno być na

pierwszej stronie pracy (tej z Twoim nazwiskiem i tytułem pracy). Poza tym numeruj dowolnie, byleelegancko, skromnie (bez zbędnych ozdobników w stopce czy nagłówku) i całą pracę (nie wolno Ci zaczynaćkażdego następnego rozdziału od strony nr 1 – czytałeś kiedyś książkę tak ponumerowaną?) Ipamiętajpóźniej o dokładnym odzwierciedleniu kolejności stronic w spisie treści.„Twardą spacją” natomiast nazwiemy taką spację, która nie pozwala oddzielić się od siebie wyrazompomiędzy którymi stoi. Uzyskuje się ją w Wordzie kombinacją klawiszy Shift+Ctrl+spacja (sprawdź jak onawygląda - „Pokaż\ukryj ¶” na pasku zadań). „Twardej spacji” używa się zazwyczaj po to, aby na końcu wierszanie pozostawiać samotnych znaków (np. i, z, w, że...) – dla purystów powinny one być przeniesione dokolejnego wiersza (lub spacji oddzielającej zera w liczbach). W niniejszym tekście nie używam wprawdzie tejzasady (chociaż posłużyłem się twardą spacją w ostatnim zdaniu poprzedniego akapitu, tak aby „I” nie stałosamo na końcu wiersza), ale jeżeli chcesz, aby Twoja praca wyglądała elegancko, w ostatecznej jej wersjimożesz wprowadzić twarde spacje pomiędzy samotnymi znakami a następującymi po nich wyrazami tak abywszystkie „i” i „że” znikły z końca wierszy.

Zakończenie

I to już jest koniec tej krótkiej „instrukcji obsługi” pisania pracy magisterskiej. Przypominam, że jeślimasz jakiekolwiek wątpliwości co do technicznej strony swojej pracy, zawsze najpierw pytaj promotora, ajeżeli on Ci nie będzie potrafił wskazać dobrego kierunku radź sobie przy pomocy niniejszej strony i własnegopoczucia estetyki. Pomocną też jest możliwość ściągnięcia tej strony w formacie Worda (tutaj) – zawiera onawszystkie gotowe do pisania pracy magisterskiej ustawienia. Wystarczy więc wpisać w odpowiednie miejscaswój tekst i już... Służę również osobistą pomocą – zapytania kieruj pod adres z głównej strony.

Literatura

Nie korzystałem przy pisaniu niniejszego tekstu z żadnych publikacji, jedynie z własnego doświadczenia iwiedzy. (NIGDY NIE PISZ CZEGOŚ TAKIEGOW „PRAWDZIWEJ” PRACY MAGISTERSKIEJ!)

------------------------------------------------------------[1] Nazwisko, imię, tytuł (książki, lub artykułu i nazwa czasopisma), wydawnictwo, miejsce i rok wydania –zwykle tytuł książki i nazwę czasopisma piszemy kursywą, tytuł artykułu lub tytuł rozdziału w książce piszemyzwykłą czcionka biorąc go w ‘apostrofy’ (w przypadku artykułu dobrze jest też podąć strony w czasopiśmielub książce).[2] O przypisach więcej w 4.2 Przypisy[3] Pamiętaj tylko o legendzie do tabeli\ rysunku – nie każdy przecież zna stosowane przez Ciebieskróty.Praca-licencjacka-wzor-14

Załącznik nr 1

TECHNICZNE ZASADY PISANIA PRACY LICENCJACKIEJ I MAGISTERSKIEJ na wszystkich kierunkach studiów

wWyższej Szkole Medycznej w Białymstoku

Złożona w Dziekanacie praca powinna spełniać następujące wymogi:

1.Układ pracy i jej zawartość Praca poglądowa (licencjacka)Praca powinna składać się z następujących elementów:strona tytułowa;

spis treści;

wstęp;

rozdziały i podrozdziały;

podsumowanie;

bibliografia.

Praca doświadczalna (np. licencjacka, magisterska)Praca powinna składać się z następujących elementów:strona tytułowa;

spis treści;

wstęp;

cel pracy;

materiały i metodyka

wyniki;

dyskusja;

wnioski;

streszczenie;

bibliografia.

Praca licencjacka pielęgniarstwoPraca powinna składać się z następujących elementów:strona tytułowa;

spis treści;

wstęp;

cel pracy;

materiały i metodyka

wyniki

-opis przypadku;

-proces pielęgnowania;

-wskazówki do dalszej pielęgnacji;

podsumowanie;

wnioski;

streszczenie;

bibliografia.

2.Strona tytułowa

logo i nazwę uczelni (czcionka Times New Roman, 20 pkt, pogrubiona);

tytuł pracy dyplomowej w środkowej części strony tytułowej (czcionka Times New Roman, kursywa, 20 pkt.,pogrubiona);imię i nazwisko autora pracy oraz numer indeksu (czcionka Times New Roman, 16 pkt, pogrubiona);nazwę Kierunku, (wielkie litery, czcionka Times New Roman, 16 pkt., pogrubiona);

nazwę Zakładu, imię i nazwisko Kierownika Zakładu (czcionka Times New Roman, 14 pkt., pogrubiona);imię i nazwisko promotora (czcionka Times New Roman, 16 pkt., pogrubiona);

napis: „Białystok” oraz rok złożenia i obrony pracy licencjackiej (czcionka Times

New Roman, kursywa, 14 pkt., pogrubiona).Poniżej przykład strony tytułowej:

Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku

TYTUŁ PRACY

Imię i Nazwisko

nr albumu

NAZWA KIERUNKU

Zakład ………………………………………

Kierownik: ………………………………….

Promotor: ……………………………...

Białystok 2019

Oprawa i liczba kopii

Przed obroną pracę licencjacką/magisterską należy złożyć w Dziekanacie w ilości sztuk 1 w oprawie twardejdo akt oraz na nośniku elektronicznym (płyta CD w pliku Word, w formacie .doc lub .docx oraz w formacie.pdf) w ilości 2 sztuk.

Płyty powinny być opisane: imieniem i nazwiskiem Autora pracy, tytułem pracy, imieniem i nazwiskiemPromotora, Kierunek, rok złożenia. Płyty należy dostarczyć w przezroczystym opakowaniu.

Ponadto, należy przygotować dwie prace (jedna dla Promotora, jedna dla Recenzenta). Forma pracy (oprawatwarda lub miękka lub nośnik elektroniczny) zależy od zaleceń Promotora.

3.Objętość pracy

Minimalna objętość pracy licencjackiej wynosi 25 stron A4 po 1800 znaków na stronę

(maszynopis standardowy). Minimalna objętość pracy magisterskiej wynosi 50 stron A4 po 1800 znaków nastronę (maszynopis standardowy).

4.Czcionki, marginesy, wielkość strony w pracy Ustawienia ogólne w edytorze teksu:

czcionka: Times New Roman

wielkość czcionki: 12 pkt

odstępy między wierszami: 1,5 wiersza

odstępy między znakami: 0 pkt

marginesy (prawy, górny i dolny): 2,5 cm

margines lewy (z dodanym 1 cm na oprawę): 3,5 cm Formatowanie tekstu pracy:nie wstawiać nagłówków lub stopek z oddzielną treścią, np. tytułem kolejnego rozdziału;nie stawiać kropek na końcu tytułu rozdziału lub podrozdziału;

czcionka Times New Roman 12 pkt., niepogrubiona, dla treści rozdziałów; czcionka Times New Roman 12 pkt., pogrubiona, dla tytułów rozdziałówipodrozdziałów;

odstępy pomiędzy znakami standardowe (0 pkt.), pomiędzy wyrazami wstawiać tylko jeden znak spacji;odstępy między wierszami 1,5 wiersza;

na końcu wiersza nie mogą występować pojedyncze litery lub spójniki. Przeniesienie spójnika do kolejnegowiersza przy użyciu tzw. „twardej spacji” (kombinacja klawiszy: <Enter> + <Shift>);

tekst powinien być wyjustowany;

druk jednostronny.

5.Spis treści

Po stronie tytułowej należy umieścić spis treści pracy, przejrzyście, z wyraźnym

podziałem na rozdziały i podrozdziały oraz z podaniem numeru strony, na której się rozpoczynają.

6.Numeracja stron

Numeracja stron automatyczna, numer strony w stopce, wyrównany do zewnątrz strony

(prawy dolny róg), bez numeru na pierwszej stronie (pierwszą stroną pracy jest strona tytułowa).

7.Piśmiennictwo/Bibliografia

Stanowi co najmniej 15 pozycji dla pracy licencjackiej i 25 dla pracy magisterskiej

w układzie alfabetycznym (system harwardzki), podane na końcu pracy w rozdzialePiśmiennictwo/Bibliografia. Ponadto, piśmiennictwo pracy magisterskiej powinno zawierać co najmniej 3artykuły w języku obcym.

Sposób cytowania w tekście publikacji w systemie harwardzkim:

Rośliny są coraz częściej brane pod uwagę jako obiecujące źródła nowych kandydatów na leki do profilaktyki ileczenia zaburzeń krzepnięcia krwi. Liczne badania wykazały zdolność związków czynnych występujących wroślinach do zmniejszania aktywacji płytek krwi, zwiększenia fibrynolizy lub poprawy funkcji śródbłonka [Leei wsp., 2015, Emms i Lewis, 1986]. Duże znaczenie ma fakt, że polifenole mają właściwościprzeciwzakrzepowe związane

zdziałaniem przeciwpłytkowym i pro-fibrynolitycznym [Vita, 2005]. Szereg badań epidemiologicznychwykazało, że spożywanie związków polifenolowych ogranicza częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych [Kasperska – Czyżykowa, 2007].

Sposób zamieszczania Bibliografii:

Pozycje literaturowe:

Autor/Autorzy(Nazwisko oraz inicjał imienia), Tytuł artykułu, Nazwa czasopisma, Rok wydania, Numer,Strony.

Przykład:

Lee W., Ku S. K., Bae J. S.: Antiplatelet, anticoagulant, and profibrinolytic activities of

baicalin. Arch. Pharm. Res. 2015; 38: 893–903. doi: 10.1007/s12272-014-0410-9

Emms H., i Lewis G. P.: The roles of prostaglandin endoperoxides, thromboxane A2 and adenosinediphosphate in collagen-induced aggregation in man and the rat. Br. J. Pharmacol. 1986; 87: 109–115. doi:10.1111/j.1476-5381. 1986.tb10162.x

Vita J. A.: Polyphenols and cardiovascular disease: effects on endothelial and platelet

function. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81 (Suppl. 1): S292–S297.

Publikacje książkowe:

Autor/Autorzy, Tytuł, Nazwa Wydawnictwa, Miejsce wydania, Rok wydania

Przykład:

Klawiter A.: Formy aktywności umysłu. Ujęcia kognitywistyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,2003.

Rozdział z monografii:

Autor/Autorzy Rozdziału, Tytuł Rozdziału. W Tytuł Monografii, Pod redakcją, Nazwa Wydawnictwa, Miejscewydania, Rok wydania, Strony.

Przykład:

Kasperska – Czyżykowa T.: Leki a gospodarka węglowodanowa. Leczenie cukrzycy.W Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Pod redakcją W. Kostowskiego, Z. S. Hermana.Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007; 266-293.

Źródła internetowe:

Dostęp internetowy, adres strony www; data korzystania ze strony

Przykład:

02.10.2018

Data sporządzeniaPraca-licencjacka-wzor-15

Instytut HumanistycznyInstytut Nauk Społecznych i TechnicznychZasady pisania pracy dyplomowej- pobierzRegulamin dyplomowania -pobierzEgzamin dyplomowy - informacje -pobierzDruk karty obiegowej- pobierzWzór strony tytułowej - FA, P- pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej- pobierzWzór oświadczeń-pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej- pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy - Pedagogika -pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy - Filologia angielska-pobierzInstytut Nauk o ZdrowiuEgzamin dyplomowy - informacje, terminy, dokumenty - pobierzRegulamin dyplomowania w PWSZ we Włocławku - pobierzRegulamin egzaminu dyplomowego na kierunku pielęgniarstwo - pobierzPrzewodnik do opracowania pracy licencjackiej - pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej - pobierzWzory oświadczeń - pobierzWzór opisu płyty z pracą dyplomową - pobierzWzór opisu płyty z prezentacją pracy dyplomowej - pobierzDruk karty obiegowej - pobierzWniosek o przedłuzenie terminu złożenia pracy dyplomowej-pobierzZasady pisania pracy dyplomowej - pobierzKierunek studiów: Administracja- studia stacjonarneEgzamin dyplomowy-informacjeZagadnienia do egzaminu dyplomowegoWzór strony tytułowej- pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej- pobierzWzór oświadczeń - pobierzRegulamin dyplomowania- pobierzDruk karty obiegowej-pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej INSiT- pobierzKierunek studiów: Finanse i Rachunkowość - studia stacjonarneOgłoszenie - pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy - pobierzWzór strony tytułowej - pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej -pobierzWzór oświadczeń - pobierzRegulamin dyplomowania - pobierz

Zasady pisania pracy dyplomowej - pobierzDruk karty obiegowej - pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej - pobierzKierunek studiów: Zarządzanie- studia stacjonarneOgłoszenie-pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy - pobierzWzór strony tytułowej - pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej- pobierzWzór oświadczeń - pobierzRegulamin dyplomowania- pobierzZasady pisania pracy dyplomowej - pobierzDruk karty obiegowej- pobierzWniosek o przedłuzenie terminu złożenia pracy dyplomowej- pobierzKierunek studiów: Informatyka- studia stacjonarneOgłoszenie- pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy - pobierzWzór strony tutułowej-pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej- pobierzWzory oświadczeń - pobierzDruk karty obiegowej- pobierzRegulamin dyplomowania- pobierzZasady pisania pracy dyplomowej - pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej -pobierzKierunek studiów: Inżynieria zarządzania - studia stacjonarneOgłoszenie - pobierzZagadnienia na egzamin dyplomowy -pobierzWzór strony tytułowej - pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej - pobierzWzory oświadczeń - pobierzDruk karty obiegowej - pobierzRegulamin dyplomowania -pobierzZasady pisania pracy dyplomowej - pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej - pobierzKierunek studiów: Mechanika i budowa maszyn - studia stacjonarneOgłoszenieZagadnienia na egzamin dyplomowy Mechanika i budowa maszyn - pobierzWzór strony tytułowej - pobierzWzór oświadczeń - pobierzWzór streszczenia pracy dyplomowej - pobierzKarta obiegowa - pobierzRegulamin dyplomowania - pobierzZasady pisania pracy dyplomowej - pobierzWniosek o przedłużenie terminu złożenia pracy dyplomowej - pobierz·Praca-licencjacka-wzor-16

Egzamin dyplomowy

Egzamin dyplomowy (obrona dyplomu)Zwieńczeniem okresu studiów jest obrona pracy dyplomowej licencjackiej lub magisterskiej (obronaegzaminu dyplomowego). Każdego roku w Uczelni im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni do obronypodchodzą setki studentów.W tym miejscu zebrane zostały niezbędne informacje dotyczące obrony pracy licencjackiej i magisterskiej, odmomentu przygotowania pracy (etap pierwszy) po samą obronę (etap drugi).Zaliczenie seminarium dyplomowego i złożenia pracy dyplomowej musi nastąpić w terminach określonychdla sesji podstawowej lub sesji poprawkowej na ogólnych zasadach zaliczania semestru studiów.Obrona pracy dyplomowej krok po krokuetap I - przygotowanie pracy dyplomowej1. należy przygotować pracę dyplomową pod kątem edytorskim, tj. dostosować ją do wymogów edytorskichokreślonych w załączniku[plik "wskazówki edytorskie" znajduje się w sekcji pliki do pobrania poniżej]2. należy uiścić opłatę za wydanie dyplomu w wysokości 60 zł najpóźniej trzy dni przed złożeniem pracy wDziekanacie (nie mylić z obroną pracy)[wpłaty należy dokonać na indywiualne konto studenta, to samo, naktóre wpłacane jest czesne]3. na ostatniej stronie pracy dyplomowej powinno znaleźć się oświadczenie o prawach autorskich[plik "oświadczenie o prawach autorskich" znajduje się w sekcji pliki do pobrania poniżej]4. prosimy przygotować 4 zdjęcia formatu 4,5 cm x 6,5 cm ( zaleca się, aby zdjęcia odpowiadały powadzedyplomu, w przeciwnym razie dziekanat może odmówić ich przyjęcia)5. w dziekanacie należy złożyć jeden egzemplarz pracy dyplomowej wydrukowany obustronnie i oprawiony wmiękką, plastikową okładkę oraz trzy egzemplarze zapisane na płycie CD (DVD) w formacie elektronicznym(DOC/DOCX i PDF), z których jeden pozostaje w jego aktach osobowych, a pozostałe dwa będą przekazaneopiekunowi pracy dyplomowej oraz jej recenzentowi Na terenie Uczelni znajduje się Punkt Ksero (naparterze, obok Kasy) , tel. 515 518 900.6. należy wydrukować "kartę dyplomanta" a następnie uzyskać podpis promotora i dołączyć dokument dopracy dyplomowej składanej w Dziekanacie[plik "karta dyplomata" znajduje się w sekcji pliki do pobrania poniżej]7. należy wydrukować "kartę obiegową" a następnie uzyskać wszystkie podpisy i dołączyć dokument do pracydyplomowej składanej w Dziekanacie[plik "karta obiegowa" znajduje się w sekcji pliki do pobrania poniżej]8.Płyty składa się w opisanych kopertach. Na każdej płycie powinna znajdować się:- praca dyplomowa w formacie DOC/DOCX (nr albumu DOC/DOCX)- praca dyplomowa w formacie PDF (nr albumu PDF) program do ściągnięcia- plik tekstowy (TXT) zawierający następujące informacje:Tytuł pracy:Imię i nazwisko autora:Imię i nazwisko promotora:Wydział:Uwaga! Wszystkie powyższe pola muszą być wypełnione zgodnie z zasadami języka polskiego tj. wielkimi imałymi literami oraz z polskimi znakami np:Tytuł pracy: Zbrodnia i karaImię i nazwisko autora: Jan KowalskiImię i nazwisko promotora: Stefan ZającWydział: Wydział Prawa i Administracjietap II - obrona pracy dyplomowej1. informacje o dacie obrony pracy przekazuje dziekanat lub promotor2. przed obroną należy sprawdzić listę egzaminowanych, która będzie wywieszona na drzwiach sali, w którejodbędzie się obrona3. na początku do sali proszone są 3 pierwsze osoby z listy, które otrzymują od komisji pytania. Do dyspozycji

studnetów są przygotowane kartki na notatki4. pierwsza z 3 osób po udzieleniu odpowiedzi opuszcza salę, a na jej miejsce wchodzi kolejna osoba z listy(w tym przypadku czwarta), itd.5. po zakończeniu obron komisja naradza się6. po naradzie studenci proszeni są do sali i otrzymują wyniki obrony dyplomu7. odbiór dokumentów (np. świadectwo dojrzałości, dyplom ukończenia studiów, suplement do dyplomu)możliwy jest najszybciej w terminie 30 dni od daty egzaminu dyplomowego8. zapraszamy na uroczyste wręczenie dyplomów (zaproszenia wysyłamy pocztą) wręczenie dyplomównajczęściej odbywa się we wrześniu lub październikuPraca-licencjacka-wzor-163

Szczegółowe wytyczne do prac licencjackich/magisterskich realizowanych w:WYDZIALE NAUK O ZDROWIU I KULTURY FIZYCZNEJUNIWERSYTETU TECHNOLOGICZNO-HUMANISTYCZNEGOim. Kazimierza Pułaskiegow Radomiu

1. ASPEKTY PRAWNE-

Praca licencjacka/magisterska, w założeniu ma stanowić samodzielne, oraz oryginalne opracowanie tematunaukowego – zaakceptowanego przez promotora – odnoszącego się do profilu i poziomu studiów na danymkierunku kształcenia. Powinna, zatem odzwierciedlać zakres zdobytej wiedzy jak również nabytychumiejętności, dzięki którym student samodzielnie przeprowadza procedury analizowania i wnioskowaniadotyczące funkcjonowania organizmu człowieka w aspektach: terapeutycznych oraz szeroko rozumianejkultury fizycznej.

Ponieważ w każdym opracowaniu naukowym – w tym również pracy licencjackiej/magisterskiej –zamieszczane są informacje pochodzące z różnych źródeł (pozycje podręcznikowe, artykuły w czasopismachnaukowych, komentarze i zalecenia kliniczne publikowane na stronach internetowych), dyplomant powinientekst oryginalny zredagować własnymi słowami, lub przytoczyć go dosłownie w formie cytatu.

W każdym z wymienionych przypadków należy zamieścić odnośnik źródłowy, a tekst oryginalny ująć wcudzysłów i podać pozycję z zestawionego piśmiennictwa. Szczegóły techniczne zostały podane w rozdziale:Zalecenia edytorskie.

Niezastosowanie się do powyższych uwag – czyli bezprawne przywłaszczenie całości jak również fragmentówopublikowanych prac naukowych (lub wcześniej obronionych prac dyplomowych) – stanowi jawną kradzieżintelektualną określaną przez polskie prawo jako plagiat.

Konsekwencje prawne plagiatu opracowań naukowych określa Ustawa „O prawie autorskim i prawachpokrewnych” z dnia 04.02.1994 roku. (Dziennik Ustaw Nr 24, poz. 83, str.313, Rozdział 14: Odpowiedzialnośćkarna, Art. 115:

1.Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd, co do autorstwa całości lub części cudzegoutworu albo artystycznego wykonania – podlega karze pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności,lub grzywny.

2.Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w

wersji oryginalnej, albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, albo publiczne zniekształca takiutwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram, lub nadanie.

Dalsze konsekwencje prawne plagiatu pracy dyplomowej precyzuje odpowiedź byłej Pani Minister Nauki iSzkolnictwa Wyższego – Prof. Barbary Kudryckiej na interpelację poselską nr 12596 w sprawie zjawiskaplagiatów w pracach naukowych i dyplomowych, z dnia:

09.01.2013 roku:

[…]„W przypadku podejrzenia popełnienia plagiatu przez studenta Rektor niezwłocznie polecaprzeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przezstudenta przestępstwa może również, jednocześnie z poleceniem przeprowadzenia postępowaniawyjaśniającego, zawiesić osobę w prawach studenta do czasu wydania orzeczenia przez komisjędyscyplinarną. Jeżeli zebrany w wyniku postępowania

wyjaśniającego materiał potwierdzi popełnienie czynu, Rektor wstrzymuje postępowanie o nadanie tytułuzawodowego do czasu wydania orzeczenia przez komisję dyscyplinarną oraz składa zawiadomienie opopełnieniu przestępstwa. W przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec studenta, któremuzarzuca się popełnienie plagiatu, nie stosuje się przedawnienia”. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z2012 r. poz. 572, z późn. zm.).

Znowelizowana Ustawa Prawa o Szkolnictwie Wyższym (z dnia 11.07.2014 poz.1198) obliguje WładzeWyższych Uczelni do opracowania i wdrożenia systemu zapobiegającego zjawiskom plagiatu prac naukowychi dyplomowych:

„Art. 167a: pkt.3.: Uczelnia jest obowiązana do sprawdzania pisemnych prac dyplomowych przed egzaminemdyplomowym z wykorzystaniem programów antyplagiatowych współpracujących z ogólnopolskimrepozytorium pisemnych prac dyplomowych”.

„Art. 167b.

-pkt.1: Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego prowadzi ogólnopolskie repozytorium pisemnychprac dyplomowych.

-pkt.2: W repozytorium zamieszcza się:1)tytuł pracy dyplomowej;2)imiona i nazwisko autora pracy dyplomowej;3)imiona i nazwisko promotora pracy dyplomowej;4)imiona i nazwiska recenzentów pracy dyplomowej;5)nazwę podstawowej jednostki organizacyjnej;6)nazwę uczelni;7)datę zdania egzaminu dyplomowego;8)nazwę kierunku studiów;9)treść pracy dyplomowej.

-pkt.3: W repozytorium nie zamieszcza się prac zawierających informacje podlegające ochronie na podstawieprzepisów o ochronie informacji niejawnych

-pkt.4: Dane, o których mowa w ust. 2, wprowadzają do Systemu POL-on Rektorzy uczelni. Dostęp do danychprzysługuje Promotorowi pracy dyplomowej oraz Komisji ds. Oceny Efektów Kształcenia.

-pkt.5: Rektor uczelni jest obowiązany do wprowadzenia pracy dyplomowej do repozytorium niezwłocznie pozdaniu egzaminu dyplomowego”.

W nawiązaniu do znowelizowanej Ustawy: Prawo o Szkolnictwie Wyższym – w Wydziale Nauk o Zdrowiu iKultury Fizycznej, Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiego w Radomiu – w ramachopracowanego Wydziałowego Systemu Zarządzania Jakości Kształcenia, została powołana Komisja ds. ocenyEfektów Kształcenia. Jednym z głównych zadań tej Komisji jest: […] „badanie jakości prac dyplomowych i ichzgodności z celami programów studiów i zamierzonymi efektami kształcenia (§9 pkt.1b)”.

2. ZALECENIA EDYTORSKIE

W trosce o odpowiedni poziom naukowy prac dyplomowych realizowanych w obrębie Wydziału Nauk oZdrowiu i Kultury Fizycznej Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiego w Radomiu –opracowano zestawienie szczegółowych wytycznych merytoryczno-edytorskich.

Pod względem merytorycznym – rekomendowane są prace:

1.Zakład Fizjoterapii – badawcze, kliniczne, poglądowe, przeglądowe, kazuistyczne (studium przypadku)

2.Zakład Pielęgniarstwa – badawcze, kliniczne, epidemiologiczne, kazuistyczne (studium przypadku)

3. Zakład Kultury Fizycznej – badawcze, poglądowe, przeglądowe, kazuistyczne (np. sylwetki wybitnychsportowców).

O wartości pracy dyplomowej stanowi przede wszystkim jej jakość – niemniej jednak istotnym zagadnieniemjest też objętość opracowania, która powinna wynosić maksymalnie do 30 stron (praca licencjacka) oraz do50 stron (praca magisterska).

Za zachowanie odpowiednich proporcji poszczególnych rozdziałów i podrozdziałów pracy dyplomowejodpowiada Promotor.

Praca dyplomowa (w wersji ostatecznej) ma być drukowana dwustronnie standaryzacja dotyczy marginesóww układzie: wewnętrzny: 3 cm, zewnętrzny 2 cm, górny i dolny 2,5 cm. Oprawa pracy – tzw. miękka oprawa(praca nie może być zbindowana)

Rekomendowana czcionka: Times New Roman, rozmiar: 12 pkt., odstęp między wierszami (tzw. interlinia):1,5 wiersza, w odniesieniu do jednolitego tekstu na stronie – 30 wierszy, tekst na stronie musi byćwyjustowany (wyrównany do prawego i lewego marginesu).

Lokalizacja numeracji stron – zewnętrzny dolny narożnik strony (UWAGA: przy wydruku dwustronnym –normalizacja marginesu (prawego i lewego) oraz numeracja stron będzie odwrotna na stronach „prawych” i„lewych”).

Praca dyplomowa w wersji ostatecznej – zatwierdzona przez Promotora – powinna być złożona do BOS2, conajmniej 2 tygodnie przed planowanym terminem obrony, w trzech egzemplarzach. (Dopuszcza się złożeniepracy dyplomowej w 2 egzemplarzach – w sytuacji, kiedy Promotor rezygnuje z formy drukowanej, nakorzyść wersji elektronicznej).

Do każdego egzemplarza pracy dyplomowej należy dołączyć jej wersję elektroniczną, nagraną na płycie CD

(lub DVD), umieszczoną w kopercie naklejonej na wewnętrzną stronę tylnej oprawy. Zarówno koperta jakrównież znajdujący się w niej nośnik elektroniczny (płyta) powinny być opisane wg. schematu: imię inazwisko Studenta, nr albumu, tytuł pracy.

3.UKŁAD PRACY

Pierwsza strona pracy dyplomowej powinna być wypełniona wg. schematu (WZÓR-1). Tytuł pracy powinienbyć podany również w języku angielskim. Na stronie tytułowej nie podaje się numeracji - wydrukjednostronny.

Na następnej stronie (drugiej) – już numerowanej – należy zamieścić oświadczenie o samodzielnościnapisanej pracy dyplomowej (WZÓR-2) – wydruk jednostronny.

Kolejna strona (trzecia) – numerowana (jako 3-cia) zawiera podziękowania, które można poświęcić np.Rodzicom i/lub Promotorowi. (WZÓR-3) – wydruk jednostronny.

Kolejna strona (czwarta) – (numerowana, podobnie jak wszystkie pozostałe strony pracy – wydrukdwustronny) powinna zawierać spis treści. W celu ujednolicenia strony edytorskiej

– opracowano przykładowy spis treści (WZÓR-4). Co prawda spis treści stanowi również formę autorskiegoopracowania (uzgodnionego i zatwierdzonego przez Promotora), dlatego treść i numeracja poszczególnychrozdziałów i podrozdziałów będzie w każdej pracy inna. Niemniej jednak w celu ujednolicenia szaty graficznejspisu treści – zaleca się zastosowanie podanej numeracji głównych rozdziałów (oznaczonych cyframirzymskimi – pogrubione duże litery).

Na stronie piątej – należy zamieścić wykaz skrótów użytych w pracy (WZÓR-5).

WSTĘP – stanowiący wprowadzenie w tematykę pracy dyplomowej powinien zawierać doniesienia naukowe– z wykorzystaniem publikacji polsko- i anglojęzycznych – będących przeglądem aktualnej wiedzy z zakresuporuszanej problematyki.

PODSUMOWANIE I DYSKUSJA – tytuł rozdziału sugeruje dość precyzyjnie jego zawartość, którą powinnastanowić próba syntetycznego ujęcia wiedzy z zakresu omawianej tematyki, jak również swojego rodzajupolemikę pomiędzy opiniami różnych autorów oraz własnymi sugestiami (w przypadku pracy badawczej).

WNIOSKI – (w liczbie 3-5) powinny stanowić uogólnienie wyników badań (tzn. próbę odpowiedzi nasformułowane hipotezy badawcze) a w przypadku prac poglądowych – konkluzję odnoszącą się doomawianej w pracy problematyki.

Zgodnie z zasugerowanym spisem treści – przed ANEKSEM (ostatni rozdział pracy) należy zamieścićStreszczenie pracy (w języku polskim i angielskim) (WZÓR-6)

ANEKS – podobnie jak WSTĘP – jest rozdziałem nienumerowanym, w którym należy zamieścić np.: wzoryankiet z przeprowadzonych badań, opisy zastosowanych testów oceniających poziom sprawności fizycznej,zestawienia autorskich wyników badań (na podstawie, których przeprowadzona została analiza statystyczna),szczegółowe opisy (lub schematy) stanowisk pomiarowych.

Z uwagi na powyższe wytyczne – sugerujące układ pracy oraz zawartość poszczególnych rozdziałów – spistreści w przypadku prac poglądowych powinien mieć odmienną konstrukcję (WZÓR-4.1)

4.REDAKCJA PIŚMIENNICTWA

Zestawienie piśmiennictwa w pracach dyplomowych realizowanych na WNoZiKF, powinno być zgodne zsystemem Vancouver – preferowanym w czasopismach medycznych. Poniżej przedstawiono przykładyszczegółowego schematu edytorskiego zestawionego piśmiennictwa.

Proszę zwrócić szczególną uwagę na schematy edytorskie, a zwłaszcza na znaki interpunkcyjne – oznaczonekolorami czerwonymi w nawiasach)

PODRĘCZNIKI AKADEMICKIE I MONOGRAFIE:

(Nazwisko i pierwsza litera imienia. Tytuł. Wydawnictwo. Miejsce wydania, Rok; Strony od – do.)

Zborowski A. Masaż w wybranych jednostkach chorobowych – część 1. Wydawnictwo AZ.Kraków, 2010; 51-64.

ROZDZIAŁY W PODRĘCZNIKACH AKADEMICKICH I MONOGRAFIACH:

(Nazwisko i pierwsza litera imienia. Tytuł rozdziału. W: Tytuł monografii. Red. nazwisko i imię. Wydawnictwo.Miejsce wydania, Rok; strony od - do.)

ZimmerK, Skrzek A, Jonak D. Krioterapia w leczeniu zespołurzepkowo-rzepkowo-udowego.

W:Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa. Red. Zagrobelny Z. i wsp. WydawnictwoUrban&Partner. Wrocław, 2003; 121-125.

ARTYKUŁ W CZASOPISMACH:

(Nazwisko i pierwsza litera imienia, Nazwisko i pierwsza litera imienia. Tytuł artykułu. Nazwa czasopisma irok; tom: strony od - do.)

Ziółkowska E, Zarzycka M, Windorbska W, Reszke J. Zastosowanie promieniowania jonizującego w leczeniudolegliwości bólowych spowodowanych zmianami degeneracyjnymi układu kostnego. Reumatologia 2005;43, 2: 93–98.

STRONA INTERNETOWA:

(Adres strony internetowej: http//www.uthrad.edu.pl/fizjoterapia//portal…….. – Rok.miesiąc.dzień.)

Zwierzchowska A. Choroba zwyrodnieniowa. http: //www.uthrad.edu.pl/ fizjoterapia/ /abczdrowie.pl/choroba zwyrodnieniowa – 2015.04.02.

Zgodnie z przyjętym systemem Vancouver – nanosząc w tekście pracy numerację piśmiennictwa nie stosujesię przypisów. Kolejne pozycje, na końcu zdania umieszcza się w nawiasach kwadratowych np. [17], a przywiększej ilości odwołań: [17][18][23] itp.

W związku z powyższym ostateczne zestawienie piśmiennictwa powinno być ponumerowane oraz zgodnie zkolejnością cytowania w pracy.

Pozycje piśmiennictwa obejmujące: monografie i podręczniki akademickie – nie powinny przekraczać 10%ogólnej liczby zestawionej w pracy dyplomowej literatury.

5.UWAGI KOŃCOWE

Dotyczą strony edytorskiej: rycin, wykresów, tabel i fotografii, które powinny być „wyśrodkowane”,odpowiednio opisane (wraz z podaniem źródła).

Przy opisach stosuje się czcionkę: Times New Roman, rozmiar 10.

RYCINY:

Ryc. nr 15. Ogniskowe (rycina górna) oraz uogólnione (rycina dolna) uszkodzenia chrząstki stawowej kolana wobrazie artroskopowym [68]

WYKRESY:UWAGA – jeżeli wykres stanowi interpretacje graficzną własnych badań to oczywiście niepodaję się źródła (Wykres nr 1.)

Natomiast, kiedy wykres jest „zapożyczony” dosłownie, lub zmodyfikowany w stosunku dooryginału (Wykres nr.2.)– należy bezwzględnie podać źródło, w nawiasie kwadratowym [15]

Wykres nr. 1. Rodzaj zmian zwyrodnieniowych kolana w badanych grupach

lubWykres nr. 2. Rodzaj zmian zwyrodnieniowych kolana w badanych grupach [15]

TABELE:(UWAGA – opis tabeli zamieszcza się „na górze” – nad tabelą)

Tabela nr 1. Cechy płynu stawowego w wybranych patologiach stawów [34].

CECHY PŁYNU STAWOWEGO

STANPrawidłowyCHZSRZS; ZPSSZS

PrzejrzystośćPrzejrzystyprzejrzystynieprzejrzystynieprzejrzysty

Objętość (ml)0-1

1-105-505-50

LepkośćWysokawysokaniskaniska

Całkowita liczba leukocytów/mm3<200200-10 0005000-75 000>50 000

% komórek wielojądrzastych<25%<50%>50%>75%

FOTOGRAFIE:

(UWAGA – Fotografie rozumiane są jako autorskie zdjęcia – nie należy ich mylić ze zdjęciami„zapożyczonymi” np.: RTG, RMI, TK USG – gdyż są to ryciny)

Fot. nr 3. Zabieg elektrofonoforezy na staw biodrowy lewy [archiwum własne]

W momencie przedłożenia Promotorowi – do akceptacji – ostatecznej formy pracy licencjackiej/magisterskiej– Student powinien dołączyć opracowaną prezentację pracy w programie Power Point (max. 10 slajdów)

Każda praca licencjacka/magisterska jest oceniana przez Promotora i Recenzenta pod względemmerytorycznym oraz edytorskim.

Wyboru Recenzenta dokonuje Dziekan Wydziału NoZiKF spośród propozycji personalnych przedłożonychprzez Promotora (WZÓR-7)

(Wzór-1)

UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-HUMANISTYCZNY

im. Kazimierza Pułaskiego

w Radomiu

WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURY FIZYCZNEJ Kierunek: Fizjoterapia/Pielęgniarstwo/WychowanieFizyczne Rodzaj studiów: Studia l stopnia/Studia II stopnia

Forma studiów: Studia stacjonarne/Studia niestacjonarne

Praca licencjacka/magisterska

Imię i Nazwisko

Nr albumu:

Tytuł pracy (w języku polskim i angielskim)

Promotor:

……………………………..

Praca przyjęta pod względem

merytorycznym i formalnym

w formie papierowej i elektronicznej

………………………………………

/ data i podpis promotora/

Radom 2015

(Wzór-2)

Radom dnia:……………Wydział Nauk o Zdrowiu i Kultury FizycznejUniwersytet Technologiczno-Humanistycznyim. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu

…………………………………..(imię i nazwisko studenta)

…………………………………..

(numer albumu)

…………………………………..

(kierunek studiów)

…………………………………..(rodzaj studiów, forma studiów)

OŚWIADCZENIE

Świadomy/a1 odpowiedzialności prawnej oświadczam, że przedkładana praca dyplomowalicencjacka/magisterska1 pt:…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

została napisana przeze mnie samodzielnie.

Jednocześnie oświadczam, że wyżej wymieniona praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy zdnia 04.02.1994 roku o prawach autorskich i prawach pokrewnych oraz dóbr osobistych chronionych prawemcywilnym (DZ.U. Nr 24, poz.83).

Praca nie zawiera żadnych danych i informacji, które uzyskałem/am1 w sposób niedozwolony. Ponadtooświadczam, że napisana przeze mnie praca nie była podstawą żadnej innej urzędowej procedury związanej znadawaniem dyplomów w wyższej uczelni lub tytułów zawodowych.

……………………………………czytelny podpis studenta

1Odpowiednie podkreślić

(Wzór-3)

Niniejszym składam serdeczne podziękowania mojemu Promotorowi…………………………….za okazaną pomoc w trakcie

pisania niniejszej pracy

(Wzór-4) – Przykładowy spis treści pracy badawczej

SPIS TREŚCI

WSTĘP … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . .

I. Wykaz skrótów wykorzystanych w pracy …………………………………………...

1.Wybrane zagadnienie z anatomii i biomechaniki stawu kolanowego ……………………

1.1. Anatomia stawu kolanowego ……………………………………………………..

1.2. Biomechanika stawu kolanowego …………………………………………………….

2.Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego ………………………………………….

2.1. Etiologia, objawy i klasyfikacja ………………………………………………….

2.2. Obraz kliniczny …………………………………………………………………

2.3. Profilaktyka …………………………………………………………………....

3.Diagnostyka kliniczna choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych ………………..

4.Metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych ……………………...

4.1. Leczenie zachowawcze ………………………………………………………….

4.2. Leczenie operacyjne ….…….………………………………………………… ..

4.3. Leczenie sanatoryjne ……………………………………………………………

II.CEL PRACY …………………………………………………………………….....

III. MATERIAŁ I METODY BADAWCZE ………………………………………….

1.Hipotezy badawcze/Pytania badawcze/ ………………………………………………

2.Metody i narzędzia badawcze ……………………………………………………….

IV. ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ …………………………………………………

V. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA ………………………………………………..

VI. WNIOSKI ………………………………………………………………………..

VII. PIŚMIENNICTWO …………………………………………………………….

VIII. STRESZCZENIE ……………………………………………………………. .

ANEKS ………………………………...…………………………………………...

(Wzór-4.1) – Przykładowy spis treści pracy poglądowej/przeglądowej

SPIS TREŚCI

WSTĘP … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . .

I. Wykaz skrótów wykorzystanych w pracy ………………………………………… ...

1.Wybrane zagadnienie z anatomii i biomechaniki stawu kolanowego ……………………

1.1. Anatomia stawu kolanowego ……………………………………………………..

1.2. Biomechanika stawu kolanowego …………………………………………………….

2.Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego ………………………………………… . 2.1. Etiologia, objawy iklasyfikacja ………………………………………………… . 2.2. Obraz kliniczny …………………………………………………………………

2.3. Profilaktyka …………………………………………………………………....

3.Diagnostyka kliniczna choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych ………………..

4.Metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych …………………… ...

4.1. Leczenie zachowawcze …………………………………………………… …….

4.2. Leczenie operacyjne ….…….…………………………………………… ……..

4.3. Leczenie sanatoryjne …………………………………………………… ………

II.CEL PRACY …………………………………………………………………….. ...

V. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA ………………………………………………..

VI. WNIOSKI …………………………………………………………………… …..

VII. PIŚMIENNICTWO …………………………………………………………… .

VIII. STRESZCZENIE ……………………………………………………………..

ANEKS ………………………………...…………………………………… ……...

(Wzór-5) – Przykład

WYKAZ SKRÓTÓWWYKORZYSTANYCH W PRACY (w układzie alfabetycznym)

ACR – American College of Rheumatology (Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne) CHZS – chorobazwyrodnieniowa stawów

CHZSK – Choroba Zwyrodnieniowa Stawu Kolanowego

CRP – białko C-reaktywne (marker ostrych i przewlekłych stanów zapalnych) EULAR – European LeagueAgainst Rheumatism (Europejska Liga Przeciwko Reumatyzmowi)

FDG – 2-deoksy-20[18F] fluoro-D-glukoza

GA – (łac. gonarthrosis) choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych GUS – Główny Urząd Statystyczny

IRF – Indyvidual Radiografic Feature – Skala indywidualnych cech radiologicznych

M – mięsień

Mm – mięśnie

NLPZ – niesterydowe leki przeciwzapalne

NRS – (Numerical Rating Scale) Numeryczna Skala Bólu (11- stopniowa, od 0 do 10)

Projekcja A-P – technika wykonania badania RTG (przednio-tylna)

PTR – Polskie Towarzystwo Reumatologiczne

RM – Rezonans Magnetyczny

TK – Tomografia Komputerowa

RAGE – (Receptor for Advanced Glycation Endproducts) Wieloligandowereceptory

produktów zaawansowanej glikacji

RTG – zdjęcie/a radiologiczne

RZS – Reumatoidalne Zapalenie Stawów

SFTR – Metoda pomiarów i zapisu ruchomości stawów w poszczególnych płaszczyznach: S-strzałkowej, F-

czołowej, T-poprzecznej, R-skrętnej (rotacyjnej) SZS – Septyczne Zapalenie Stawów

USG – Ultrasonografia

WHO – (World Health Organization) Światowa Organizacja Zdrowia

(Wzór-6)

STRESZCZENIE PRACY LICENCJACKIEJ/MAGISTERSKIEJ

Imię i Nazwisko Studenta: ………………………………………………. nr albumu: …………...

Tytuł pracy:………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………….Stopień naukowy promotora: …………………………………………………Nazwa Zakładu: ………………………………………………

Rok napisania pracy: ………………..

Opis biograficzny pracy:

Ilość stron: …

Ilość fotografii: …

Ilość wykresów: …

Ilość rycin: …

Ilość tabel: …

Ilość poz. piśmiennictwa: …..

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

……………………………………………...

podpis

(Wzór-6) – w języku angielskim

SUMMARY OF THE THESIS/SUMMARY OF MASTERˊS THESISName and Surname Students: ……………………………… Record book no: ……….

Topic of Thesis:………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………Academic degree of the supervisor: ………………………………..Institute: …………………………………..Thesis completion date: …………

Bibliographical data:

Number of pages: ….

Number of photographs:.......

Number of maps: ….

Number of figures: ….

Number of tables: ….

Number of bibliographic items:……

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………..

Signatur

(Wzór-7)

Radom dnia:…………………………

…………………………………………………….(stopień naukowy, imię i nazwisko promotora)

Wydział Nauk o Zdrowiu i Kultury Fizycznej Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiegow Radomiu

Proszę o wyznaczenie Recenzenta pracy dyplomowej licencjackiej pt.:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

spośród następujących kandydatów:

1.…………………………………………………..

2.…………………………………………………..

3.…………………………………………………..

…………………………………..podpis Promotora

Decyzja Dziekana Wydziału Nauk o Zdrowiu i Kultury Fizycznej

Powołuję Komisję do przeprowadzenia egzaminu dyplomowego w składzie:

1.………………………………………………… - Przewodniczący

2.………………………………………………… - Recenzent

3………………………………………………….. - Promotor

4. …………………………………………………

Podpis Dziekana

…………………………………Praca-licencjacka-wzor-165

Imię iNazwisko Autora

Szablon dopracy dyplomowej

Praca Lincencjacka napisana pod kierunkiemtytuł Imię Nazwisko

Poznań, 2010

OŚWIADCZENIEJa, niżej podpisany/a

Imię iNazwisko Autora

student/ka Wydziału NeofilologiiUniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniuoświadczam, że przedkładaną pracę licencjackąpt.Szablon dopracy dyplomowej

napisałem/am samodzielnie.Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, niekorzystałem/am zpomocy innychosób, awszczególności niezleca-łem/am opracowania rozprawy lub jej istotnych części innym osobom, aninieodpisywałem/am tejrozprawy lub jej istotnych części odinnych osób.Jednocześnie przyjmuję dowiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzjaowydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.

(miejscowość, data)

(czytelny podpis)

WSTĘP 31 SZABLON ISTYL 31.1 Jak korzystamy zestyli wMS WORD? 32 ROZDZIAŁ: STRUKTURA PRACY 32.2 Strona tytułowa32.3 Oświadczenie 32.4 Spis treści 32.5 Podział pracy narozdziały ispis treści 32.5.1 Podział strony pomiędzy rozdziałami 32.5.2 Wyrównanie tekstu wakapitach 32.6 Tabele, rysunki, wyliczenia, linki iprzypisy 32.6.1 Wyliczenia 32.6.2 Linki 32.6.3 Przypisy 33 WSKAZÓWKI OGÓLNE DOTYCZĄCE CAŁEGO TEKSTU 33.1 Format strony imarginesy 33.2 Układ: Nagłówek istopka 33.3 Format: Czcionka iAkapit 34 CYTATY IODWOŁANIA DOBIBIOGRAFII 35 ZAKOŃCZENIE: PROBLEMY IROZWIĄZANIA 3BIBLIOGRAFIA 3

1WstępPrezentowany szablon jest wzorcem dla pracy dyplomowej wraz zestylami iporadami technicznymiwprogramie MS WORD. Zachęcamy dozapoznania się znimi, bowiem stosowanie styli iszablonu upraszczaredakcję tekstu ioszczędza czas iwysiłek autora. Sposoby formatowania tekstu zaproponowane wszabloniesązgodne wogólnie przyjętymi wtekstach językoznawczych standardami składu tekstu.Niniejszy szablon pracy dyplomowej został stworzony przez Konrada Juszczyka. Doświadczenia pokazują, żeczas poświęcony na skorzystanie z szablonu zwraca się już po napisaniu pierwszych stron pracy. Mniejklikania i zastanawiania się „gdzie co ma być i jak to zrobić”. Jeśli chcesz wiedzieć więcej – skontaktuj się zautorem ([email protected]).

2Szablon istylSzablon zawiera przygotowane dla każdej zczęści pracy styl. Nazwy stylów są wwiększości zgodnezestylami, jakie funkcjonują wpolskiej wersji MS WORD 2007. Style tookreślone ustawienia formatuczcionki, wtym jej rozmiary; ustawienia akapitu (paragrafu), wtym odległości między wierszami oraz inneustawienia.2.1 Jak korzystamy zestyli wMS WORD?Skorzystaj zestylitego szablonu poprzez jedną zmożliwości:1.napisz tekst pracy dyplomowej używając stylów szablonie mini.dot,2.skopiuj tekst pracy doszablonu izastosuj nań dostępne wnim style,3.skopiuj formatowania tekstu zpliku szablonu dopliku pracy dyplomowej zapomocą narzędzia KopiujFormat/Malarz Formatu.Poniżej podajemy tylko podstawowe zalecenia izastosowania formatowania wtekstu wposzczególnychczęściach pracy. Jeśli skorzystasz zszablonu i styli w MSWORD, to lektura następnych stron jest… zbędna.Użytkowników pozostałych edytorów tekstu zainteresuje zapewne szczegółowy opis formatowaniaposzczególnych elementów pracy.3Rozdział: Struktura pracyPraca licencjacka obowiązkowo składa się zestrony tytułowej, oświadczenia, spisu treści, wstępu iparu

rozdziałów znagłówkami oraz zakończenia ibibliografii. Dodatkowo, zależnie odtematu, praca zawieraprzykłady analizowanego materiału językowego, tabele, rysunki (wykresy, schematy ifotografiezpodpisami), wyliczenia, linki, przypisy, przytoczenia, cytaty, załączniki iinne elementy tekstu. Szczegółowyopis składu wymienionych elementów jest określony m.in. wThe Chicago Manual of Style 15th B[1]. Właśnienanim oparto zalecenia wtym szablonie.Ukończona praca licencjacka ma wyglądać tak, jak „druk zwarty”, czyli oprawiony wtwardą okładkę plikjednostronnie zadrukowanych kartek. Publikacje przeznaczone dodruku zwykle przygotowuje wydawnictwo.Natomiast redakcję pracy dyplomowej wykonuje jej autor, który zwykle niema przygotowaniapoligraficznego. Dlatego warto skorzystać zzaleceń szablonu iprogramu doedycji tekstu typu MicrosoftWORD.3.2Strona tytułowaNagłówek strony tytułowej zawiera pełną nazwę uczelni ijednostki, wktórej jest realizowana praca.Strona tytułowa zawiera:1.Imię iNazwisko autora2.tytuł pracy (bez kropki!)3.dane promotora pracy4.Poznań, rok.Pomiędzy kolejnymi elementa-mi jest po 7 pustych linijek wstylu OSOBY. Odstępy pomiędzy liniami wynoszą1,5 linii, astopień czcionki to 11 punktów. Wszystko jest wstylu!3.3OświadczenieWzór oświadczenia pochodzi zestrony wwwWydziału Neofilologii[2]. Ponieważ informacje oautorze itytulepracy powtarzają się woświadczeniu szablon zawiera zakładki. Dzięki temu oświadczenie wypełnia sięzgodnie zestroną tytułową. Jak tylko wpiszesz autora itytuł pracy nastronie tytułowej przejdź nastronęzoświadczeniem iaktualizuj pole zakładki. Kliknij prawym przyciskiem myszy naimię inazwisko iwybierzAktualizuj pole. tosamo działanie powtórz dla tytułu. Izrobione!

Zwróć uwagę nabrak numeru strony napierwszej stronie pracy. Numeracja zaczyna się odpierwszej strony,lecz zwykle wyświetlana jest dopiero oddrugiej. Styl numeru strony ma czcionkę Georgia, astopień 10.Podpisz oświadczenie po wydrukowaniu pracy, czyli niezapomnij o tym!3.4

Spis treściAutomatyczny spis treści składa się znastępujących styli:Nagłówek 0 dla Wstępu, Zakończenia, Załącznika iBibliografii, boniemają numeracji.Nagłówek 1 dla rozdziałów, bo sąnumerowane.Nagłówki 2 i3 dla podrozdziałów iich części, bo także sąnumerowane.Wystarczy zastosować podane wyżej style wokreślonych elementach pracy by ich tytuły znalazły się wspisietreści wraz znumerami stron, naktórych występują. Mając zgodne style wewszystkich nagłówkachrozdziałów ipodrozdziałów spis treści wstawiamy poleceniem WSTAW> SPIS TREŚCI. Przed wydrukiem pracyzaktualizuj spis treści. Kliknij prawym przyciskiem myszy naktórąkolwiek zpozycji spisu treści iwybierzAktualizuj pole.3.5Podział pracy narozdziały ispis treściTekst pracy dzielimy naczęści opatrzone nagłówkami (tytułami) dla ukazania wyraźnej struktury ispójności.Dzielenie tekstu narozdziały ipodrozdziały iich tytułowanie ułatwia uporządkowanie treści iodwoływaniesię doposzczególnych teorii. Stosowanie styli wnagłówkach (tytułach) ułatwia wykonanie automatycznegospisu treści wpracy.Tradycyjnie praca dyplomowa zaczyna się wstępem, akończy zakończeniem. Następnie podajemybibliografię. Jeśli dopracy dodajemy załączniki, toumieszczamy je przed bibliografią. Nagłówki WstępuiZakończenia oraz Bibliografii niesąnumerowane, więc stosujemy wnich styl Nagłówek 0 (bez numeracji).Nagłówki rozdziałów ipodrozdziałów formatujemy zgodnie zestylami Nagłówek 1 dla poziomu pierwszego,czyli rozdziałów iNagłówek 2 i3 dla następnych poziomów, czyli podrozdziałów. Nagłówki mają dodane 12pkt nad tekstem, dzięki czemu sąwyraźnie bardziej związane zczęścią, którą otwierają.Zaleca się skorzystanie zautomatycznej numeracji nagłówków, cozresztą jest już ustawione wstylachnagłówków tego szablonu. niezalecamy jednak stosowania większej liczby poziomów podziału tekstu niż 3.Stąd wszablonie sąprzygotowane tylko 3 style znumeracją: Nagłówek 1, 2, 3.

3.5.1Podział strony pomiędzy rozdziałamiKażdy następny rozdział pracy rozpoczyna się nanowej stronie. Rozdziały oddzielamy „ręcznie” Podziałemstrony (WSTAW> PODZIAŁ STRONY albo Ctrl+Shift+P). Style nagłówków (Nagłówek 0 iNagłówek 1)„wyręczają” nas iautomatycznie wstawiają podział strony przed (nad) nagłówkiem. Jest tojedno wsetekustawień wtym szablonie, które oszczędza Ci czas ienergię potrzebną nanapisanie sensownej pracy.3.5.2Wyrównanie tekstu wakapitachDomyślny styl tekstu pierwszego akapitu (bez wcięcia) po nagłówku toTekst podstawowy, astyl następnychakapitów toTekst podstawowy 2. Wcięcie wniepierwszym akapicie wynosi 0,8cm. (Tekst podstawowy 2).Zasadniczy tekst pracy justujemy obustronnie (style Tekst podstawowy iTekst podstawowy 2 oraz Footnote),nagłówki rozdziałów ibibliografii oraz pozycje podane wbibliografii wyrównujemy dolewej (drugi wierszwysunięty na0,5cm), apozostałe części tekstu sąwyśrodkowane, cozresztą automatycznie wykonują zanasstyle wszablonie.3.6Tabele, rysunki, wyliczenia, linki iprzypisyWstawiane tabele, arysunki podpisujemy zgodnie zestylem Legenda. Tytuł tabeli umieszczamy nad tabelą,ipodpis obrazka pod obrazkiem. Tekst wtabeli winien być wyśrodkowany wpionie (styl Tekst podstawowy).Zaleca się zamieścić spis tabel irysunków nakońcu pracy, jako załącznik, pomiędzy zakończeniemibibliografią (WSTAW> SPIS TABEL).3.6.1WyliczeniaWyliczenia wtekście (takie jak te właśnie) sązgodne zestylem BulletedPrzykłady analizowane wpracy warto ponumerować stylem Lista numerowana.3.6.2

LinkiLinki dostron www proponujemy podawać wprzypisach u dołu strony, poprzedzone znakiem „@:”. Należypamiętać opodaniu daty dostępu dostrony. Jeśli autor pracy cytuje wydawnictwo elektroniczne zaleca siępodanie jego danych wbibliografii, czyli autora publikacji, rok, tytuł idopiero adres.3.6.3PrzypisyPrzypisy umieszczamy u dołu tejstrony, naktórej jest tekst, którego dotyczy dany przypis (styl Footnote)[3].Stosujemy ciągłą numerację przypisów dla całej pracy (tzn. numeracja niezaczyna się odnowa nakażdejnowej stronie).4Wskazówki ogólne dotyczące całego tekstuW żadnym wypadku doformatowania tekstu (np. dorobienia wcięć, odstępów czy ustawiania tekstunaśrodku strony) niestosujemy spacji. Tabulatora używamy jedynie doprezentacji danych wkilku kolumnachzamiast tabeli (chociaż wtakim wypadku zalecamy wykonanie tabeli oniewidocznych liniach lub tekstwkolumnach).Formatowanie poszczególnych elementów pracy pokazujemy wtym szablonie. Tekst pracy dyplomowej jestczytelny i estetyczny, jeśli zastosujemy się do paru zasad:Paragrafy (akapity) oddzielamy znakiem końca paragrafu (akapitu), czyli naciskamy enter i niezostawiamyspacji po ostatnim znaku paragrafu.Wyrazy oddzielamy zawsze jedną spacją, a nie dwiema, ani więcej!Jeśli jest konieczność przeniesienia paragrafu (akapitu) na następną stronę to wstawiamy podział strony(zamiast spacji lub „enterowania”).Dla szczegółowego sprawdzenia formatowania tekstu zalecany jest widok wszystkich znaków edytorskich,czyli znaków spacji, paragrafu itabulatora. Wyświetlanie tych znaków zależy odustawień wopcjach widoku.4.1Format strony imarginesyTradycyjny format publikacji to strona A4, czyli kartka owymiarach 210 na297 mm oorientacji pionowej.Jeśli mamy szersze tabele, wykresy czy obrazy, stosujemy poziomą orientację strony. Rozmiar lewegomarginesu jest większy odpozostałych (0,5cm naoprawę) ima 3,5cm, ipozostałe sąrówne 3cm. Marginesnaoprawę jest zerowy. Reszta ustawień – domyślna. (MSWORD> PLIK> USTAWIENIA STRONY> MARGINESY).4.2Układ: Nagłówek istopkaRozmiary nagłówka istopki sąrówne 1,7 cm. Nagłówki wszystkich stron zwyjątkiem tytułowej sąpusteastopka zawiera tylko numer strony zgodny zestylem Page Number (Georgia 10).4.3Format: Czcionka iAkapitCały tekst wymagający alfabetu łacińskiego piszemy czcionką Georgia. wprzypadku innych systemów pismaitranskrypcji radzimy skorzystać zodpowiednich czcionek.Tabela nr 1.: Parametry czcionek wrazze stylami zalecanymi wpracach dypl.CZĘŚĆ TEKSTUROZMIARODMIANACZCIONKISTYLtytuł pracy16 pkt., pogrubionaTytułimię inazwisko autora11 pkt., normalnaOsobytekst opisujący promotora11 pkt., normalnaOsobynagłówki: wstęp, zakończe-nie, załączniki ibibliografia

15 pkt., pogrubionaNagłówek 0,tytuły rozdziałów15 pkt., pogrubionaNagłówek 1, 2 i3pierwszy akapit rozdziału12 pkt., normalnaTekst podstawowynastępny akapit rozdziału12 pkt., normalnaTekst podstawowy 2podpis pod rysunkiem12 pkt., kursywaLegendapodpis nad tabelą12 pkt., kursywaLegendadłuższy cytat11 pkt, normalnaTekst blokowywyliczenia12 pkt., normalnaBulletedwyliczenia numerowane12 pkt., normalnaList numerowanaprzypis9 pkt., normalnaFootnote texttekst bibliografii11 pkt., normalnaLista5Cytaty iodwołania dobibiografiiCytowanie opieramy na15B edycji formatu Chicago Style[4]. Cytowane, bądź parafrazowane wtekście źródłasąoznaczamy wformat zwany Author-Date:bez numeru strony – (Kowalski 1955).z numerem strony – (Kowalski 1995:12).Powołując się naźródło opisane winnej publikacji podajemy autorów obu tekstów. Przykładowo, jeśliopisujemy komunikację jako przewód wgReddy’ego znaną zksiążki Lakoffa, townawiasach podajemynazwisko pierwszego irok publikacji jego pracy, anastępnie „za” dodajemy nazwisko drugiego irok wydaniajego monografii ometaforze. Atylko dane tejostatniej podajemy wbibliografii, czyli np.: (Reddy 1979zaLakoff 1987:10-12).Na końcu pracy podajemy dane bibliograficzne wszystkich źródeł, doktórych odwołano się tekście. Spisbibliografii sporządzamy zgodnie zestylem Lista, pod nagłówkiem Bibliografia, wkolejności alfabetycznej.Przykładową bibliografię książki, artykułu iczasopisma lub proceedings (zbioru artykułów zkonferencji)pokazujemy nakońcu szablonu.Cytaty większych fragmentów powinny być wydzielone isformatowane stylem Tekst blokowy:czy publikacje elektroniczne muszą być brzydkie? To, comożna zobaczyć naprzykład winternecie, sugerujeodpowiedź twierdzącą. Aprzecież zasady przygotowywania ładnych publikacji, czy toelektronicznych, czytopapierowych, sątakie same (Jackowski 2006).

Spisanie bibliografii polecamy wykonać zapomocą programu ZOTERO (bezpłatny[5]) lub EndNote (płatny),które ułatwiają automatyczne pobieranie danych bibliograficznych zwiększości bibliotek, baz czasopismistron internetowych oraz formatowanie wopisanym stylu.6Zakończenie: problemy irozwiązaniaW razie problemów technicznych prosimy okontakt zautorem szablonu – Konradem Juszczykiem,redaktorem technicznym [email protected] opisać wszystkie zasady składu tekstu wkrótkim szablonie. Rozwiązania większości problemówmożna znaleźć winternecie ilicznych poradnikach oredakcji tekstów naukowych. Połamania piór ipalców!7BibliografiaBravo, J. 1997. Alternative phonetics: no phonemes, no phones. Phon Phen: Phony Publishing House.Jackowski, B. 2006. Wstęp. w: Tomaszewski, A. Zapiski książkoroba. Warszawa: Wydawnictwo Do.Kowalsky, J., Novak, P. 1998. About new tendencies in informal linguistics. w: 1st Workshop on CrazyGrammars. New York. pp. 200-203.Lakoff, G. 1980. Metaphors welive by. Chicago: University of Chicago Press.Pipeman, J. 1966. Armchair Linguistics. Poznań: Books Unlimited.Readerman, F. 2001. Language of Elephants. Language of Mammals, vol. 23, pp. 19-91.Writer, Q. 2001. Hard Linguistic Research. w: J. Nowak (ed.) Smoke on the Linguistic Fields. Paris: Gruyer Ltd.pp. 25-47.Yadvaniji, A. 1969. Yoga for phoneticians. Delhi: National Publishing House.------------------------------------------------------------[1] @: http://www.chicagomanualofstyle.org[2] @: http://neo.amu.edu.pl/dokumenty/studenci/os.doc[3] Zgodnie zestylistyką języka polskiego zdania wielokrotnie złożone niepowinny zawierać tak wieluzaimków względnych jak to, doktórego odnosi się ten przypis. ipowinny być krótkie. Tak jak to. ;-)[4] @: www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/cmosfaq/tools.html [data dostępu: maj, 2010][5] @: www.zotero.org Tutoriale: http://web.me.com/juszczyk/uam/ZOTERO/ZOTERO.htmlPraca-licencjacka-wzor-166

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiegow WarszawieWydział Inżynierii Produkcji

Imię i Nazwisko autora pracy (14)Numer albumu 12345 (12)

Tytuł pracy (24) - w języku polskimTytuł pracy (16) - w języku angielskim

Praca dyplomowa licencjacka*/inżynierska*/magisterska* (14)na kierunku (14) – .........................................

przygotowana w formie opublikowanego artykułu/ rozdziału monografii w **(12)……………………………………………………………………………………………(12)Pełna nazwa czasopisma

* należy wpisać tytuł zawodowy, którego podstawą nadania jest niniejsza praca** wypełnia wyłącznie dyplomant, który przygotował pracę w formie opublikowanego artykułu lub rozdziałumonografii, należy wpisać właściwą formę pracy

Praca wykonana pod kierunkiem (12)Tytuł naukowy, imię i nazwisko promotora(12)Miejsce zatrudnienia promotora (Wydział/Katedra/Zakład) (12)

Warszawa, 20……

- strona 2 - zadrukowana wyłącznie w przypadku pracy dyplomowej przygotowywanej zespołowo, wpozostałych przypadkach pozostaje wolna -Czcionka Times New Roman - rozmiar czcionki w nawiasach

Praca przygotowana zespołowo przez: (12)

1.Imię i nazwisko autora pracy (14)Numer albumu (12)który jest autorem: (należy wyszczególnić numery rozdziałów pracy wraz z numerami stron zgodnymi zespisem treści)

……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...


……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...


……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...

……………………………………………………………………………………...……………………………………………………………………………………...

Oświadczenie promotora pracy

Oświadczam, że niniejsza praca*/wskazane przez autora rozdziały pracy dyplomowej przygotowanejzespołowo* została/zostały* przygotowana pod moim kierunkiemi stwierdzam, że spełnia*/spełniają* warunki do przedstawienia tej pracy w postępowaniuo nadanie tytułu zawodowego.

Data .................................... Podpis promotora pracy ....................................

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej, w tym odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia,oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa*/wskazane przeze mnie rozdziały pracy dyplomowejprzygotowanej zespołowo*została*/zostały* napisana*/napisane* przeze mnie samodzielnie i niezawiera*/zawierają* treści uzyskanychw sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami prawa, w szczególności ustawą z dnia4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 90 poz. 631 z późn. zm.)

Oświadczam, że przedstawiona praca nie była wcześniej podstawą żadnej procedury związanej z nadaniemdyplomu lub uzyskaniem tytułu zawodowego.

Oświadczam, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.Przyjmuję do wiadomości, że praca dyplomowa poddana zostanie procedurze antyplagiatowej.

Data ..................................... Podpis autora pracy ...........................................

Pusta strona

Streszczenie (12 bold) w języku polskimTytuł pracy (12 bold)

Streszczenie pracy - do 1000 znaków (12)

Słowa kluczowe - do 6 (12)

Summary (12 bold) w języku angielskim

Tytuł pracy (12 bold)

Streszczenie pracy - do 1000 znaków (12)

Słowa kluczowe - do 6 (12)

Pusta strona

Spis treści

1. Wstęp 82. Przegląd literatury 9

2.1. Podrozdział pierwszego rzędu 92.1.1. Podrozdział drugiego rzędu 92.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 92.2. Podrozdział pierwszego rzędu 92.2.1. Podrozdział drugiego rzędu 92.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 93. Cel i zakres pracy 104. Metodyka 115. Charakterystyka obiektów badań 122.1. Podrozdział pierwszego rzędu 122.1.1. Podrozdział drugiego rzędu 122.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 122.2. Podrozdział pierwszego rzędu 122.2.1. Podrozdział drugiego rzędu 122.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 126. Wyniki badań132.1. Podrozdział pierwszego rzędu 132.1.1. Podrozdział drugiego rzędu 132.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 132.2. Podrozdział pierwszego rzędu 132.2.1. Podrozdział drugiego rzędu 132.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 137. Analiza informacji 142.1. Podrozdział pierwszego rzędu 142.1.1. Podrozdział drugiego rzędu 142.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 142.2. Podrozdział pierwszego rzędu 142.2.1. Podrozdział drugiego rzędu 142.1.2. Podrozdział drugiego rzędu 148. Podsumowanie 159. Wnioski 1610. Literatura 17

Jeśli spis treści zajmuje tyko str. 7, ta strona zostaje pusta.Jeżeli spis treści zajmuje str. 7 i 8, tą stronę należy usunąć tak aby Wstęp rozpoczynał się na stronienieparzystej

1. WstępWstęp ma rozpocząć się na stronie nieparzystej.Treść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

Strona ze wstępem powinna być stroną nieparzystą.

2. Przegląd literaturyTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

2.1. Podrozdział pierwszego rzęduTreść2.1.1. Podrozdział drugiego rzęduTreść2.1.2. Podrozdział drugiego rzęduTreść2.2. Podrozdział pierwszego rzęduTreść2.2.1. Podrozdział drugiego rzęduTreść2.1.2. Podrozdział drugiego rzęduTreść

3. Cel i zakres pracyTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

4. MetodykaTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

5. Charakterystyka obiektów badańTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5


6. Wyniki badańTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5


7. Analiza informacjiTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5


8. PodsumowanieTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

9. WnioskiTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

10. LiteraturaTreść wyjustowana, odstęp między wierszami 1,5

- wzór strony przedostatniej -Czcionka Times New Roman - rozmiar czcionki - 12

Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy w czytelniach Biblioteki SGGWw tym w Archiwum Prac Dyplomowych SGGW

.................................................................(czytelny podpis autorapracy)

lub

Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy w czytelniach Biblioteki SGGWw tym w Archiwum Prac Dyplomowych SGGW po roku...................* .

.................................................................(czytelny podpis autorapracy)

* W przypadku pracy przygotowywanej lub współfinansowanej z udziałem interesariuszy zewnętrznychpostulujących klauzulę tajności.Praca-licencjacka-wzor-168

Uniwersytet Warszawski

Wydział Biologii

Pierwsza strona pracy musi

by! zgodna z

rozporz"dzeniem rektora i

wygl"da! mniej wi#cej tak.

Nie wstawia si# or$ów,

znaczków, poziomych linii i

innych upi#ksze%

Piotr Stawiński

Nr albumu: 209497

Poszukiwanie funkcjonalnych elementów

transpozycyjnych

w Paracoccus sulfuroxidans JCM 14013 oraz Paracoccus zeaxanthinifaciens ATCC 21588

Praca licencjacka

na kierunku BIOLOGIA

Tutaj jest drobne odst#pstwo od normy: dziekan Wydzia$u Biologii pozwala na umieszczenie informacji ozak$adzie i instytucie na stronie tytu$owej

Praca wykonana pod kierunkiem

prof. dr hab. Mirosławy Włodarczyk

Instytut Mikrobiologii

Zakład Genetyki Bakterii

Ten dokument, podobnie jak wszystkieCzerwiec 2009 prace dyplomowe, jest chroniony prawem autorskim

Oświadczenie kierującego pracą

Potwierdzam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i kwalifikuje się doprzedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

DataStrony zgodne z

rozporz"dzeniem

rektora.

Podpis kierującego pracą


Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przezemnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych zuzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Data Podpis autora pracy

Ta strona te&)musi by!

)zgodna z

rozporz"dzeniem

rektora

Streszczenie

Przeprowadzonowstępną analizę szczepów P. sulfuroxidans JCM14013oraz P. zeaxan-Streszczenie pracy,

thinifaciens ATCC 21588, w trakcie której ustalono optymalne warunki wzrostu tych powinno mie! mniej

bakterii, określono ich wrażliwośc na różne antybiotyki oraz zidentyfikowano naturalne ni& 800 znaków. To

plazmidy. Do obu szczepów wprowadzono koniugacyjnie plazmidy pułapkowe pMEC1 samo umow'cisz

i pMAT1, które umożliwiają identyfikację funkcjonalnych elementówpó(niejtranspozycyjnych.wAPD.W wyniku przeprowadzonych badań zidentyfikowano w P. zeaxanthinifaciens nową se-kwencję insercyjcyjną,

którą w wyniku dalszych analiz zaklasyfikowano do rodziny IS5, grupy IS427. Nową sekwencję nazwanoISPze1. Zastosowanie pMAT1 w P. sulfuroxi-dans nie doprowadziło do identyfikacji elementutranspozycyjnego.

Słowa kluczowe

S$owa kluczowe w ilo'ci 8-10,

Paracoccus sulfuroxidans, Paracoccuszeaxanthinifacienswymy,elementtranspozycyjny,IS'laszjesam,powinnyPze1, pMAT1, pMEC1, sekwencjainsercyjna, wektor pułapkodpowiadawy! tre'ci pracy. Te sameumie'cisz pó(niej w APD.

Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus)

13.1 – BiologiaDziedzina pracy, kody

musisz ,,sk"d''' wzi"!

(znale(! na stronie)

Tytuł pracy w języku angielskim

Search for functional transposable elements in Paracoccus sulfuroxidans JCM 14013 and Paracoccuszeaxanthinifaciens ATCC 21588

!"#$%&'"()*%)

+,-./0,1023453.678923:;<53=>

70.453?@[email protected].:B<?40458.1?C:[email protected]@B

F.G0HI J0K8;7?:5.L0M?;5<?:5>

70.:N0-@53.+3

9-?PI F.G0HI /5-?;Q0:53.RQ?10-@7B<>

Strona podzi#kowa% i

dedykacji. Jedna strona pracy,

któr" mo&na zagospodarowa!

w$a'ciwie dowolnie. Zwykle w

procesie pisania pracy

dyplomowej bierze udzia$)wiele

osób a autor jest jeden. To

w$a'ciwe miejsce do

podzi#kowania za ich prac#.

[email protected]?+?@.:.9E0458.9-0@B

70.?953<S.9-?+?O?-;<A

131B<8=S

T$)UVW%

Spis tre'ci powinien by!

umieszczony w pracy.

Pami#taj o tym, &e strony

pracy musz" by!

numerowane. Je'li chcesz:

umie'! te& spis tabel i

rysunków.

Spis treści

1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1.1.Ruchome elementy genetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51.2.Sekwencje insercyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1.2.1. Klasyfikacja sekwencji insercyjnych . . . . . . . . . . . . . . . .61.3.Identyfikacja elementów transpozycyjnych . . . . . . . . . . . . . . . .8

2.Cel pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3. Materiały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113.1.Szczepy i plazmidy bakteryjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113.2.Podłoża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133.3.Roztwory i bufory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143.4.Enzymy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153.5.Zestawy odczynników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153.6.Odczynniki i ich pochodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153.7.Wzorzec wielkości DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

4.Metody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.1.Warunki hodowli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164.2.Metody wprowadzania plazmidów do komórek bakteryjnych . . . . . .16

4.2.1. Koniugacja trójrodzicielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

4.2.2. Transformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174.3.Izolacja, obróbka i analiza DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

4.3.1.Izolacja plazmidowego DNA w małej skali . . . . . . . . . . . .17

4.3.2. Izolacja plazmidowego DNA w dużej skali i jego oczyszczanie

poprzez ultrawirowanie w gradiencie chlorku cezu z bromkiem

etydyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

4.3.3.Izolacja i elektroforeza wielkocząsteczkowego DNA . . . . . . . .18

4.3.4.Izolacja całkowitego DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

4.3.5. Izolacja i wizualizacja plazmidowego DNA poprzez ekstrakcję

mieszaniną fenol:chloroform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

4.3.6.Elektroforeza drobnocząsteczkowego DNA . . . . . . . . . . . .19

4.3.7.Enzymatyczna obróbka DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

4.3.8.Izolacja fragmentów DNA z żelu agarozowego . . . . . . . . . .194.4.Amplifikacja DNA w reakcji PCR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

194.5.Sekwencjonowanie DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204.6.Analizy bioinformatyczne sekwencji nukleotydowej i aminokwasowej . .204.7.Hybrydyzacja DNA-DNA oraz immunodetekcja wyznakowanego DNA . 21

4.7.1.Znakowanie sondy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

2

4.7.2.Transfer DNA na membranę nylonową . . . . . . . . . . . . . .214.7.3.Hybrydyzacja DNA-DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224.7.4.Immunodetekcja utworzonych dupleksów . . . . . . . . . . . . .22

5.Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5.1. Wstępna charakterystyka szczepów P.sulfuroxidans JCM 14013 i P. ze-

axanthinifaciens ATCC 21588 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

5.1.1. Ustalenie optymalnych warunków wzrostu badanych szczepów

bakterii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

5.1.2.Identyfikacja plazmidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

5.1.3.Badanie wrażliwości szczepów na wybrane antybiotyki . . . . .255.2.

Identyfikacja elementów transpozycyjnych (TE) obecnych w genomie

P. sulfuroxidans PSF1 i P. zeaxanthinifaciens PZX1 . . . . . . . . . . .28

5.2.1.Zasada działania wektorów pułapkowych . . . . . . . . . . . . .28

5.2.2.Identyfikacja TE w P. sulfuroxidans PSF1 . . . . . . . . . . . .30

5.2.3.Identyfikacja TE w P. zeaxanthinifaciens PZX1 . . . . . . . . .315.3.Analizapotencjalnychmutantówinsercyjnych P. zeaxanthinifaciens PZX1

uzyskanych za pomocą wektora pMEC1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

5.3.1. Określenie miejsca docelowego transpozycji zidentyfikowanego

TE w obrębie kasety selekcyjnej cI-tetA . . . . . . . . . . . . .32

5.3.2.Ustalenie sekwencji nukleotydowej zidentyfikowanego TE . . . .33

5.3.3. Badanie występowania ISPze1 w puli mutantów insercyjnych

pMEC1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .345.4.Analiza bioinformatyczna sekwencji insercyjnej ISPze1 . . . . . . . . .34

5.4.1.Analiza sekwencji nukleotydowej ISPze1 . . . . . . . . . . . . .34

5.4.2.

Analiza porównawcza sekwencji ISPze1 z pokrewnymi sekwen-

cjami insercyjnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375.5. Określenie liczby kopii sekwencji insercyjnej ISPze1 w genomie P. ze-

axanthinifaciens PZX1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .405.6. Rozpowszechnienie ISPze1 w genomach innych bakterii z rodzaju Para-

coccus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .416. Dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Skróty i symbole

umieszczamy w tym

miejscu lub na ko%cu

pracy.

Spis skrótów i symboli

SkrótOpisStrona

DDEcentrum katalityczne zbudowane z trzech aminokwasów o6

symbolach: D, D oraz E

DIGdioksygenina34

DRproste powtórzenia sekwencji docelowej (ang. Direct Repeats)6

Fpodłoże F13

Frame–shiftprogramowa zmiana ramki odczytu (ang. frame-shift)6

IHFbakteryjny czynnik itegracji (ang. Integration Host Factor)37

IRsekwencje odwrócone, flankujące IS (ang. Inverted Repeats)5

IRLjeden z IR35

IRRjeden z IR35

LAStaraj si# unika!13

podłoże LA

LBsamotnych liter na13

podłoże LB

ISko%cu linii5

sekwencja insercyjna (ang. Insertion Sequence)

MGEruchomy element genetyczny (ang. Mobile Genetic Element)5

ORFotwarta ramka odczytu (ang. Open Reading Frame)6

TEelement transpozycyjny (ang. Transposable Element)5

4

Prac# piszemy czcionk")szeryfow" (np. Times New Roman) wielko'ci np. 12 pt (zarz"dzenie rektora nic o tymnie mówi). Cz#sto stosuje si# interlini# 1,5 (w tej pracy: nie zastosowano). Przy sk$adzie dwustronnymwewn#trzny margines powinien by!)wi#kszy, przy sk$adzie jednostronnym: lewy margines (ma to znaczeniegdy spinamy prac#). Przy sk$adzie dwustronnym: Nowy rozdzia$ powinien zaczyna! si# na ,,prawej stronie''(w razie potrzeby zostawiamy pust" stron#). Nie u&ywaj (niepotrzebnie) kolorów, zmieniaj"cych si#)czcionekitp., praca powinna by! prosta i czytelna.

Rozdział 1

Wstęp

Poszczególne

rozdzia$y i sekcje

powinny by!

numerowane

1.1. Ruchome elementy genetyczne

Ruchome elementy genetyczne (MGE; ang. Mobile Genetic Elements) są składni-kiem niemal wszystkichgenomów prokariotycznych. Są one zdolne do przenoszenia bardzo zróżnicowanej informacji genetycznejmiędzy komórkami nawet odległych fi-logenetycznie bakterii. Wzbogacają tym samym pulę mobilnego DNAuczestniczącego

w horyzontalnym transferze genów. Większość z nich koduje różnego typu rekombinazy, Wyliczanie w tek'cie

których Wprowadzenieaktywnośćumożliwiaskrótu„tasowanie” informacji genetycznej w obrębie jednego,bądź między różnymi replikonami występującymi w komórce. Są one zatem ważnym czynnikiemkształtującym strukturę genomów bakterii, a ich rola w ewolucji bakterii jest bardzo znacząca.

Ruchome elementy genetyczne stanowią niezwykle heterogenną grupę. Poszczególne MGE mają zarównoodmienną strukturę genetyczną, jak i różne mechanizmy zapew-niające im mobilność. Wśród MGE wyróżniasię: (i) elementy transpozycyjne (TE; ang. Transposable Element), (ii) plazmidy, (iii) bakteriofagi, (iv) kasetygenowe inte-gronów oraz (v) elementy koniugacyjne integrujące z DNA (ICE; ang. Integrative and

Conjutagive Element).Cytowanie w pracy to

temat rzeka. W tejNajliczniejszpracyą grupę MGE stanowią elementy transpozycyjne, występujące po-zosta$przyj#tywszechniestyl zarówno w genomach prokariotycznych, jak i eukariotycznych. Charaktery-

cytowania pozujnazwiskach:ąsięonezdolnością do przemieszczania się w genomie (w obrębie jednegoreplikonu,

*je'li jest jedenbądautor:źmiędzy różnymi współwystępującymi replikonami) na drodze transpozycji, która

Autor, Rok; jejest'li dwóch:rodzajem rekombinacji nieuprawnionej. Do elementów transpozycyjnych zaliczaAutor & Autor,sięRok;sewencje'li insercyjne (IS, ang. Insertion Sequence) oraz transpozony (Tn), wśródtrzech: Autorktórychwyróetal.,Rok,żniasię transpozonyzłożoneiniezłożone. Elementytranspozycyjnewystę-

wszystko w nawiasachą.ę ę ąpuj powszechnie w genomach bakteryjnych, szczególnie cz sto b d c wintegrowanymiKa&da cytacja musi mie! ł żw inne MGE: na przyk ad plazmid pWR501 niesie a 153 sekwencje insercyjne, któreodzwierciedlenie w ą łstanowi 53% jego genomu (W odarczyk & Rudzicz, 2005).bibliografii. Ka&dy element

z bibliografii musiby!)cytowany1.2. Sekwencje insercyjne

Najmniejsze elementy transpozycyjne to sekwencje insercyjne, które kodują wyłącz-nie informacjęgenetyczną niezbędną do transpozycji. Długość IS zawiera się zwykle w zakresie 0,8-3 kpz. Elementy tezakończone są zwykle po obu stronach odwróconymi sekwencjami powtórzonymi (IR; ang. inverted repeats)i zazwyczaj kodują jedno białko – transpozazę, przeprowadzającą reakcję transpozycji.

5

Sekwencje insercyjne mogą ulegać transpozycji konserwatywnej – gdy transpozaza katalizuje wycięcieelementu i przeniesienie jej w inne miejsce w genomie, bądź transpo-zycjireplikacyjnej,wktórejdochodzidopowieleniaIS. Wobuprzypadkachtranspozaza rozpoznaje sekwencje IR idokonuje przecięcia obu (w przypadku transpozycji konser-watywnej) lub jednej (w przypadku transpozycjireplikacyjnej) nici DNA. W związku z niesymetrycznym nacinaniem DNA akceptorowego podczas wstawianiaIS, zwykle na-stępuje powielenie krótkiej sekwencji DNA (DR, ang. Direct Repeats) po obu stronachwstawionego elementu.

Nukleolityczne właściwości transpozazy związane są często z występowaniem w niej motywu DDE, czylitrzech kwaśnych aminokwasów: asparaginianu (D), asparaginianu

(D)oraz glutaminianu (E). Każdy z tych aminokwasów znajduje się w innej domenie (nazwanych odpowiednioN2, N3 oraz C1). W natywnej trzeciorzędowej strukturze transpozazy aminokwasy DDE znajdują się bliskosiebie tworząc centrum katalityczne.

Większość IS ulega insercji w przypadkowe miejsca w genomie, prowadząc często do inaktywacji pewnychgenów przez rozerwanie ciągłości ich struktury. Zjawisko to mogłoby się okazać letalne, dlatego procestranspozycji utrzymywany jest na niskim poziomie i podlega ścisłej negatywnej regulacji. Częstośćtranspozycji może być ogra-niczona poprzez:

•ograniczenie wpływu endogennego promotora: obecny w sekwencji IS promotor transpozazy jest słaby,często zlokalizowanego w obrębie sekwencji IR, gdzie dodatkowo przyłączająca się transpozaza uniemożliwiaprzyłączenie polimerazy RNA,

•ograniczenie wpływu egzogennego promotora: gdy IS zostanie wstawiony pod

ę Je'li toż wskazane, ćnie ą ę ś ą kontrol silnego promotora mo e to owocowa bardzo wysok cz sto ci transpo-

bój si#)uzywa! ę ązycji (wzrasta ekspresja genu transpozazy); w niektórych IS wyst puj sekwencjewyliczeżą%, ł palindromowe, któreumo liwiaj powstaniestrukturszpilki do w osów, utrudnia-ą ą wypunktowa% itp. ł

j ce wi zanie rybosomu – ma to miejsce tylko w wypadku powstawania d ugich transkryptów z egzogennegopromotora,

• ograniczenie ilości powstającej funkcjonalnej transpozazy na drodze mechanizmu opartego naprogramowanej zmianie ramki odczytu (ang. frame shift): w sekwen-cjiISkodowanesą dwieotwarteramkiodczytu(ORF;ang. Open Reading Frame); z niską częstotliwością w czasie translacji dochodzi do przeskokurybosomu na mRNA, co wywołuje zmianę ramki odczytu i prowadzi do powstania fuzyjnego białka, będącegofunkcjonalną transpozazą elementu.

1.2.1. Klasyfikacja sekwencji insercyjnych

Budowa IS jest prosta: w segmencie genetycznym zawierającym sekwencję insercyjną można wyróżnićfragmenty IR oraz otwarte ramki odczytu dla transpozazy (zwykle jedną). Nieskomplikowany schematbudowy nie ogranicza jednak różnorodności se-kwencji insercyjnych, których poznano już blisko 3000 (wbazie ISfinder znajduje się aktualnie 2908 zdeponowanych sekwencji insercyjnych, stan na 12.06.2009).Elementy te pogrupowano na podstawie takich cech, jak: (i) struktura genetyczna IS, (ii) podo-bieństwosekwencji aminokwasowej transpozaz, (iii) liczba kodowanych ramek odczytu,

(iv)wielkość, (v) podobieństwo sekwencji IR oraz (vi) długość generowanych sekwencji DR. Opierając się nawymienionych powyżej własnościach IS wyróżniono 25 rodzin se-kwencji insercyjnych. Niektóre zwyróżnionych rodzin są endemiczne i bardzo jednolite,

6

inne z kolei są na tyle heterogenne, że konieczny był ich podział na bardziej homogenne grupy. Aktualniestosowana klasyfikacja sekwencji insercyjnych, wraz z wyszczególnie-niem głównych cech poszczególnychrodzin i grup, została zaprezentowana w tabeli 1.1.

Tabela 1.1: Główne cechy rodzin prokariotycznych sekwencji insercyjnych (Siguier et al., 2006)

RodzinaGrupaRozmiar1DR2Końce3

IR4ORF5Frameshift6Centrum7

IS1

-740-11808-9GGnnnTG

T2TDDE

Tytu$ tabeli jest NAD1 ORF800-12000-9GGnnnTG

1

DDE

tabel". Tytu$ rysunkuISMhu11900-46000-10GGnnnTG

T2TDDE

IS1595

ISPna21000-11508GGCnnTG

T1

DDNK

jest POD rysunkiemISH410008CGCTCTT

1

DDNK

IS1016700-7457-9GGGgctg

1

DDEK

IS1595900-11008CcTGATT

1

DDNK + ER4R7

ISSod111000-11008nnnGcnTATC

1

DDHK + ER4R7

ISNwi11080-12008ggnnatTAT

1

DDEK + ER4

ISNha53450-79008CGGnnTT

1

DDER/K

IS3

IS1501200-16003-4TG

T2TDDE

Tabele i rysunki: ka&dy musi by! numerowany i musi mie!DDE

IS4071100-14004TG

2T

odno'ISnik51 z tekstu1000-1400.Tabela/rysunek3-4TGnie mo&e 2wyst"pi!T przedDDEswoim

pierwszym odno'nikiem. Je'li element nie mie'ci si# na stronie na

IS31150-1750

3-4TGa/g

2TDDE

której chcieliby'my go umie'ci!: mo&emy umie'ci! go na kolejnej

IS21300-14005TG

2TDDE

IS481

-950-13004-15TGT

T1

DDE

stronie na górze lub na dodatkowej stronie samego. Tabele i

IS4

IS101200-13509CT

T1

DDE

rysunki numeruje si#)osobno, w tej pracy stosuj"c styl: numer

IS501350-15508-9C

1

DDE

rozdzia$u.numer elementu. Naturalnie oddzielenie tutaj ,,tabeli'' od

ISPepr11500-16007-8-T-AA

1

DDE

1.1 jest b$#dem.10-13-AAT

1

DDE

IS41400-1600

IS4Sa1150-17508-10CA

1

DDE

ISH81400-180010CAT

1

DDE

IS2311450-540010-12CAT

1

DDE

IS701

-1400-15504–

T1

DDE

ISH3

-1225-15004-5C-GT

T1

DDE

IS1634

-1500-20005-6C

T1

DDE

IS5

IS903950-11509GG

T1

DDE

ISL2850-12002-3–

1

DDE

ISH1900-11508-GC

1

DDE

IS51000-1500

4Ga/g

1

DDE

IS1031850-10503GAa/g

1

DDE

IS427800-10002-4Ga/g

2TDDE

IS11828

IS6

-700-9008GG

T1

DDE

IS21

-1750-26004-8TG

T2

DDE

IS30

-1000-17002-3–

T1

DDE

IS66

-2000-30008-9GTAA

T3

DDE

ISBst121350-19008-9GTAA

T1

DDE

Kontynuacja na kolejnej stronie

1Wielkość sekwencji wyrażona w liczbie par zasad2Długość generowanych sekwencji DR

3Konsensus terminalnych framgentów IS4Obecność sekwencji IR; T – obecny5Liczba kodowanych ramek odczytu6Obecność zjawiska programowanej zmiany ramki odczytu; T – obecna7Typ centrum katalitycznego8Rodzina wyróżniona, jeszcze nie opisana

Podpisy - czasem s" bardzo wygodne

7

Tabela 1.1 (cd): Kontynuacja z poprzedniej strony. Główne cechy rodzin prokariotycznych sekwencjiinsercyjnych

RodzinaGrupaRozmiarDRKońceIRsORFFrameshiftCentrum

IS91-1500-20000–N1

Y2

IS110-1200-15500

–N1

DDE

IS11111200-15500–Y1

DDE

IS200/IS605 IS200600-7500–N1

Y1

IS6081300-20000–N2

Y1

IS1200-15000–N1

IS607-1700-25000

–N2

Seryna

IS256-1200-15008-9Ga/gT1

DDE

IS630-1000-14002–T1 lub 2TDDE

IS982-10003-9ACT1

DDE

IS1380-1550-20004-5CCTa tabela by$a tak d$uga, &e nie mog$a

T1

ISAs1-1200-15008-10CAGGGzmieT'ci!1 si# na jednej stronie. Zobacz jak

ISL3-1300-23008GGtenT problem1zosta$ rozwi"zany w tej pracy

Tn3->30000GGGGT>1

DDE

Przykładem jednej z najbardziej heterogennych rodzin IS jest IS5. Cechami wspól-nymi sekwencji tej rodzinyjest duże podobieństwo sekwencji aminokwasowej transpo-zazy i jej charakterystyczna budowa. W ichstrukturze genetycznej można wyróżnić konserwowane domeny N2, N3 oraz C1, charakterystyczne równieżdla rodziny IS4. Cechą różnicującą jest występująca w rodzinie IS5 krótsza, długości 40 aminokwasów przerwamiędzy domeną N3 a C1. W skład każdej z domen wchodzi jeden aminokwas z motywu DDE.

Napodstawieanalizpodobieństwaaminokwasowejtranspozazkodowanychprzezse-

kwencje insercyjne w rodzinie IS5 wyróżniono sześć grup: (i) IS5, (ii) IS427, (iii) IS903, Uwa&aj, &eby nako%cu linii nie

(iv)IS1031, (v) ISH1 oraz (vi) ISL2, których przedstawicieli zidentyfikowano zarówno zostawi! pojedynczegoznaku

wgenomach bakterii,(samotnegojakiarcheonówa,i,. z,Poszczególneitp.),&ebygrupy różnią się długościągene-rowanych sekwencji powtórnierozdzielionych.! Wparyśódliczbagrupwyró-żnia się IS427, która kodujedwie ramki odczytu, a sekwejednostkacjanukleotydowa(np.5cm) elementów tej rodziny sugeruje możliwośćzajścia programowanej zmiany ramki odczytu, co w konsekwencji może prowadzić do powstania jednegofuzyjnego białka transpozazy.

Sekwencje insercyjne rodziny IS5 zwykle ulegają insercji w przypadkowych miej-scach genomu. Jednak wprzypadku grup IS5, IS427 oraz nielicznych członków grupy ISL2 obserwuje się preferencyjne wstawianie wsekwencję 5’-YTAR-3’ (zwykle 5’-CTAG-3’). Pewien stopień specyficzności co do miejsca integracji wykazujerównież

IS903 i jej homologi (Hu et al., 2001).

Piszemy ,,co''' a nie

''co'''

1.3. Identyfikacja elementów transpozycyjnych

Istnieją dwie podstawowe metody identyfikacji IS: metoda in silico, polegającą nainformatycznejanaliziezsekwencjonowanychgenomówbakteriiorazmetoda in vivo,po-legającą na „złapaniu”elementu transpozycyjnego w trakcie jego transpozycji. Zaletą pierwszej z metod jest uzyskiwanie informacjio budowie nukleotydowej IS, położeniu w genomie i liczbie kopii. Niestety, jest to metoda kosztowna oraznie daje pewno-ści, że zidentyfikowane elementy są istotnie funkcjonalne. Ponadto metoda ta pozwala naidentyfikację jedynie wyraźnie zdefiniowanych grup transpozonów – o znanych se-kwencjach transpozaz,wyraźnych IR i długich DR. Zidentyfikowanie elementów nie spełniających tych warunków może zakończyć sięniepowodzeniem. Szczególnie trudne jest wyróżnienie w sekwencji nowych typów TE, bądź elementów obardziej złożonej

8

strukturze genetycznej. Elementy takie można jednak zidentyfikować wykazując ich aktywnośćtranspozycyjną in vivo - nie uzyskujemy jednak w ten sposób informacji o sekwencji nukleotydowej TE, ani ojego dystrybucji w genomie. Powszechnie stosowanametoda zakłada wykorzystanie wektorów pułapkowych umożliwiajoczywistoąchselekcję klo-

KA*DA informacja, z wyj"tkiem 'ci oraz

nów bakterii, w których zaszłnaszychspontanicznie zdarzenia transpozycyjne. Przykładami w$asnychpomys$ów, musi by!)zwi"zana z

takich wektorów pułapkowychcytacjmogą"by.ć, wykorzystane w tej pracy, plazmidy pMEC1 oraz pMAT1.Plazmidy te umożliwiają identyfikację wszystkich, nawet kryptycznych TE. Istnieją również inne typywektorów pułapkowych, które służą do wybiórczej iden-tyfikacji jedynie elementów charakteryzujących sięokreśloną cechą. Przykładem jest wektor pCM132TC, który umożliwia „wychwycenie” jedynie takich TE,których obec-ność umożliwia transkrypcję genów położonych poniżej miejsca docelowej transpozycji(Bartosik et al., 2008).

9

Rozdział 2

Cel pracy

Celem pracy jest identyfikacja i charakterystyka funkcjonalnych elementów transpozy-Cel pracy. Piszemy

cyjnych w szczepach Paracoccus sulfuroxidans oraz P. zeaxanthinifaciens z wykorzy-krótko co jest celemstaniem plazmidów pułapkowych pMAT1 oraz pMEC1.pracy, nie piszemy nic

o wynikach!

10

RifR; pochodna dzikiego szczepu JCM 7686RifR; pochodna dzikiego szczepu JCM 7685

RifR; pochodna dzikiego szczepu DSM 11593

Rozdział 3

Materiały

Odwo$anie do tabel

3.1. Szczepy i plazmidy bakteryjne

Szczepy i plazmidy bakteryjne wykorzystane w pracy zostały przedstawione w tabelach odpowiednio 3.1 i3.2.

Tabela 3.1: Szczepy bakteryjne wykorzystane w pracy; ZGB – Zakład Genetyki Bakterii UniwersytetuWarszawskiego

SzczepCharakterystykaPochodzenie

E. coli DH5αF−; Φ80d LACZ M15 (lacZYSambrook & Russell, 2001

A-orgF) U169 deoR recA1 endA1

hsdR17 phoA supE44 λ− thi1

gyrA96 relA1

E. coli TG1F‘; [traD36 proAB+ lacIQ

lacZ M15] supE44 hsd 5 (lac−Tabele w tej pracy zrobione s" zgodnie z

proAB)obecn" mod": wg niej nale&y unikaR!P. aestuarii PAT1Rif ; pochodna dzikiego szczepuwszelkich kresek, szczególnieDSM 19484pionowych. Spójrz: brak kresekRP. alcaliphilus JCM 7364RRif ; pochodna dzikiego szczepu

dzia$owych wcale nie obni&a czytelno'ci JCM 7364tej tabeliP. alkenifer DSM 11593R

P. aminophilus JCM 7686R

P. aminovorans JCM 7685R

P. denitrificans DSM 413RJe'li para: RifAutor,R;pochodnaRok niedzikiego szczepuwyznacza DSMjednoznacznie413 pozycji

P. haeundaensis PHA1 w bibliografiiRifR; dodajemypchodnadzikolejneiegoszczepu litery alfabetuLMG P-21903P. halophilus PHL1 RifR; pochodna dzikiego szczepuJCM 14014

P. homiensis DSM 17862R RifR; pochodna dzikiego szczepuDSM 17862

Sambrook & Russell, 2001

Kolekcja ZGB

Bartosik et al., 2002a

Bartosik et al., 2001



Kolekcja ZGB

Kolekcja ZGB

Kolekcja ZGB

Kolekcja ZGB

P. kamogawensis PKW1RifR; pochodna dzikiego szczepuKolekcja ZGB

YSFL3

...Kontynuacja na kolejnej stronie

11

Rozdział 5

Wyniki

5.1. Wstępna charakterystyka szczepów P. SULFU-

ROXIDANS JCM 14013 i P. ZEAXANTHINIFACIENS

ATCC 21588

Analizowane w pracy szczepy to bakterie z rodzaju Paracoccus, należące do klasy Alphaproteobacteria.Nazwa Paracoccus (łac. para – prawie, coccus – kula) związana jest z kształtem komórek tych bakterii: są togramujemne pałeczki do 2 µm długości. Paracoccus to bakterie gramujemne o bezwzględnie tlenowymmetabolizmie. Potrafią wykorzystywać różne związki organiczne jako źródło węgla. Komórki tych bakterii sąpozbawione zdolności do ruchu i nie tworzą form przetrwalnych. Optimum temperatury wzrostu mieści się wgranicach 25-37C (van Spanning et al., 2005).

Paracoccus sulfuroxidans JCM 14013 został zakupiony z kolekcji Japan Collection of Microorganisms. Szczepten został wyizolowany z czynnego osadu bioreaktora oczysz-

czalni ścieków. Nazwa szczepu pochodzi od jego zdolności do utleniania siarki (łac. T$umaczenia w tek'cie

sulfur – siarka, oxidans – utlenianie) (Liu et al., 2006).

P. zeaxanthinifaciens ATCC 21588 został zakupiony w kolekcji American Type Culture Collection. Został onwyizolowany z wodorostów rosnących u wybrzeży Morza Czerwonego. Nazwa szczepu pochodzi od jegozdolności do produkcji karotenoidu zeaksantyny (łac. zeaxanthinum – zeaksantyna, faciens – robić,wykonywać). Szczep ten wyizolowano w latach 60, wraz z dużą grupą innych bakterii, zdolnych do produkcjizeaksantyny. Został on początkowy przypisany do rodzaju Flavobacterium. Późniejsza analiza sekwencji 16SrDNA szczepu spowodowała zakwalifikowanie go do rodzaju Paracoccus (Berry et al., 2003).

Rycina 5.1a przedstawia morfologię kolonii P. sulfuroxidans JCM 14013 wyrosłych na podłożu LA. Mają onejednorodny rozmiar, okrągły kształt, są beżowe, błyszczące, o gładkiej strukturze. Morfologię kolonii P.zeaxanthinifaciens ATCC 21588 na zestalo-

nym podłożu F zaprezentowano na rycinie 5.1b. W tym przypadku kolonie są również jednorodne,błyszczOdwoące,wypuk$aniełe, mają okrągły kształt oraz gładką strukturę. Charak-

ą ę do ,,podobrazka''żłą ą ą ą

teryzuj si one intensywnie ó t barw , co jest zwi zane z akumulacj w komórce zeaksantyny.

23

Wstawiaj do pracy

obrazy mo&liwie

dobrej jako'ci.

Najlepiej pliki o

rozszerzeniach png a

nie jpg

(a) P. sulfuroxidans JCM 14013, podłoże LA (b) P. zeaxanthinifaciens ATCC 21588, pod-łoże F

Rycina 5.1: Morfologia kolonii badanych szczepów na odpowiednich podłożach

5.1.1. Ustalenie optymalnych warunków wzrostu badanych szcze-pów bakteriiWRycinapoczątkowymz$&onaetapiez badań ustalono optymalne warunki wzrostu P. zeaxanthinifa-ciensdwóchATCCobrazków21588oraz P. sulfuroxidans JCM 14013 w warunkach laboratoryjnych. Wedługdanych literaturowych P. zeaxanthinifaciens jest zdolny do wzrostu na pod-łożach: TSB, MB (Berry et al.,2003) oraz F (H¨umbelin et al., 2002) w temperaturze 28C, natomiast P. sulfuroxidans na podłożu LA wtemperaturze 30C (Liu et al.,

2006). Aby to zweryfikować nocne hodowle P. zeaxanthinifaciens ATCC 21588 oraz W pracy zdecydowano si#na

P. sulfuroxidans JCM 14013 rozcieńczono 10nazywanie−6wysiano na następujące podłoża: LA, obrazków

Rycinami.

TSA, MA oraz F (podłoża zestalono agarem)Jest.Szalkitobardziejinkubowanouniwersalnetemperaturze,ni&od-powiednio, 25C oraz 30C w czasie 48godzinRysunek.ZaobserwowanolubZdj#wzrostcieczyP.Obrazsulfuroxidans na podłożach LA oraz TSA,natomiast P. zeaxanthinifaciens jedynie na podłożu F.

Na podstawie uzyskanych wyników zdecydowano, że dalsze analizy prowadzone będą z wykorzystaniempodłoży: F dla P. zeaxanthinifaciens oraz LA dla P. sulfu-roxidans. Hodowle płynne prowadzono naodpowiednich podłożach (LB lub F) z in-tensywnym wytrząsaniem w temperaturze, odpowiednio, 25C lub30C.

5.1.2. Identyfikacja plazmidów

W kolejnym etapie badań określono liczbę i wielkość plazmidów występujących w P. ze-axanthinifaciensATCC 21588 oraz P. sulfuroxidans JCM 14013 Identyfikację natural-nych pazmidów wbadanych szczepachprzeprowadzono stosując metodę ultrawirowania w gradiencie chlorku cezu z bromkiem etydyny. Uzyskanypreparat DNA rozdzielano elektroforetycznie w żelu agarozowym, co przedstawia rycina 5.2a1.

Na podstawie przeprowadzonejPiszemyanalizy4,5stwierdzonoanie4.5 obecność czterech plazmidów w P.sulfuroxidans JCM 14013 i brak replikonów tego typu w P. zeaxanthinifaciens ATCC 21588. Wykorzystującreplikony o zdefiniowanej wielkości ustalono wielkość na-turalnych plazmidów szczepu P. sulfuroxidans JCM14013. Plazmidy nazwano odpo-wiednio: pSUL1 (ok. 4,5 kpz), pSUL2 (ok. 10 kpz), pSUL3 (ok. 75 kpz) orazpSUL4 (ok. 80 kpz).

1Ze względu na lepszą czytelność zostały zamieszczone negatywy zdjęć żeli agarozowych. Uwaga ta stosujesię do wszystkich zdjęć zamieszczonych w pracy

24

Odwo$anie do innego fragmentu

pracy

Zastosowana wyżej metoda izolacji DNA umożliwia jedynie identyfikację plazmidówowielkościmniejszejniżok. 150kpz. Wceluidentyfikacjimegaplazmidówdokonanolizy komórek w żelu ijednoczesnego rozdziału elektroforetycznego wysokocząsteczkowego DNA wg zmodyfikowanej metodyEckhardta (patrz sekcja 4.3.3). Uzyskane wyniki przedstawiono na rycinie 5.2b.

(a) (b)

Takie podpisy do

Rycina 5.2: Identyfikacja plazmidów P. sulfuroxidans JCM 14013 oraz P. zeaxanthinifaciens obrazków dobrzerobi! w

ATCC 21588; wyniki uzyskane (a) metodą ultrawirowania DNA w gradiencie chlorku cezu CorelDraw alboInkscape,

z bromkiem etydyny; w celu określenia wielkości zidentyfikowanych replikonów jako wzorców nie u&ywaj dotego Painta

użyto wymienionych na rycinie plazmidów, wielkości podano w kpz; ramką zaznaczono ani Photoshopa

pasmo chromosomowego DNA; (b) z zastosowaniem zmodyfikowanej metody Eckhardta; megaplazmidy R.etli CE3 wykorzystano jako wzorzec wielkości DNA

W szczepie P. zeaxanthinifaciens zidentyfikowano jeden megaplazmid, który na-zwano pZEA1. Jego wielkość,na podstawie porównania z megaplazmidami R. etli CE3, oszacowano na około 300 kpz. W przypadku P.sulfuroxidans stwierdzono brak repli-konów o wielkości powyżej 150 kpz.

5.1.3. Badanie wrażliwości szczepów na wybrane antybiotyki

Do identyfikacji elementów transpozycyjnych wykorzystuje się plazmidy pułapkowe, które zazwyczajwprowadza się do bakterii drogą koniugacji. W tym celu konieczne jest zastosowanie szczepu biorcycharakteryzującego się cechą umożliwiającą jego se-lekcję, na przykład opornego na określony antybiotyk.Ustalenie dawek selekcyjnych odpowiednich antybiotyków dla analizowanych szczepów jest więc koniecznedla powo-dzenia zaplanowanych doświadczeń.

Otrzymanie klonów opornych na ryfampicynę

W celu uzyskania klonów opornych na ryfampicynę, które zostaną wykorzystane w roli biorców w procesiekoniugacji, zagęszczone nocne hodowle szczepów P. sulfuroxidans JCM 14013 oraz P. zeaxanthinifaciens ATCC21588 wysiano na zestalone podłoże, odpowiednio LA lub F, uzupełnione ryfampicyną w stężeniu 50 µg/ml.Bakterie inku-bowano 48 godzin. Na tak przygotowanym podłożu nastąpił wzrost jedynie mutantów

...

25

Tabela 5.1: Badanie oporności na tetracyklinę szczepów P. sulfuroxidans PSF1 oraz P. sulfuroxidans PSF1 zwprowadzonym wektorem pMEC1 ; podane wartości określają liczbę kolonii (cfu/ml) uzyskanych naodpowiednim podłożu

Stężenia tetracykliny (µg/ml)

LA*LA + Km†

Badany szczep51020

P. sulfuroxidans PSF1∞‡5,1 x 103–§2 x 109–

P. sulfuroxidans (pMEC1 )3,1 x 1094,2 x 108–3 x 1093,8 x 109

* podłoże LA bez antybiotyku;

†podłoże LA z kanamycyną w stężeniu 50 µg/ml;

‡ wzrost w postaci murawy;

§ brak wzrostuPrzyk$ad tabeli z

wyja'nieniami u&ytych

Wyniki dotyczące wzrostu P. zeaxanthinifacienssymboliPZX1 na podłożach zawierają-cych tetracyklinę wwybranych stężeniach zostały zamieszczone w tabeli 5.2. Na ich podstawie ustalono dawkę selekcyjnątetracykliny na 3 µg/ml.

Tabela 5.2: Badanie oporności na tetracyklinę szczepów P. zeaxanthinifaciens PZX1 oraz P. zeaxanthinifaciensPZX1 niosącego pMEC1 ; podane wartości określają liczbę kolonii (cfu/ml) uzyskanych na odpowiednimpodłożu; stężenia tetracykliny wyrażone w µg/ml

Stężenia tetracykliny

F*F + Km†

Badany szczep123510

P. zeaxanthinifaciens PZX14 x 102–§––

–1,6 x 107–

P. zeaxanthinifaciens (pMEC1 )∞‡∞∞∞∞ 1,2 x 1071,1 x 107

* podłoże F bez antybiotyku;

†podłoże F z kanamycyną w stężeniu 50 µg/ml;

‡ wzrost w postaci murawy; § brak wzrostu

...

27

Rycina 6.1: ISPze1 (wyróżniona ramką) na drzewie filogenetycznym typu bootstrap. Za-mieszczonesekwencjeinsercyjnezidentyfikowanowZakładzieGenetykiBakteriiUniwersytetu Warszawskiego.Dla każdej z rodzin IS przyporządkowany został inny kolor. Symbol gwiazdy umieszczono przy sekwencjachgrupujących się w gałęzi zakwalifikowanej do innej grupy lub rodziny

Je'li wstawiasz taki schemat NIE

WSTAWIAJ GO JAKO JPG. Pliki jpg s"kompresowaneśćż stratnie, pojawi" si#przynie mo e dopiero wykonanie kolejnych analiz. Przede wszystkim wskazane by-ł dodatkoweń piksele,ę z bliskaś pooby doko czenie rozpocz tego do wiadczenia z zastosowaniem plazmidu pMAT1 dlawydrukowaniu litery b#d" niekszta$tneł. ł ą ęP. zeaxanthinifaciens . Uzyskane wyniki uzupe ni yby nasz wiedz na temat elemen-Najlepiej wstawiaj rysunki w postacić ż ż ł śtów transpozycyjnych w tym szczepie i by mo e przybli y yby nas do wyja nieniawektorowej (pdf,ę eps,ś svg) albo (i toniezwyklewysokiejcz sto citranspozycjiobserwowanejw P. zeaxanthinifaciens wprze-

pewnie lepsześ dla wi#kszo'ci osób)ł żprowadzonym do wiadczeniu. Wskazana by aby równie kontynuacja prac ze szczepem kompresowanebezstratnie: np. png

P. sulfuroxidans. Ponieważ proces poszukiwania elementów transpozycyjnych w tym szczepie zwykorzystaniem pMAT1 nie przyniósł oczekiwanego rezultatu konieczne jest przeprowadzenie analogicznegodoświadczenia, do zaprezentowanego w niniejszej pracy,zwykorzystaniemwektorapułapkowegodysponującegoinną kasetą selekcyjną,naprzy-kład zaproponowanegow pracy pMEC1.

46

Bibliografia. Na ko%cu pracy. Ka&da z pozycji

cytowanych w pracy jest tu umieszczona. Nie

ma tu &adnej pozycji, która nie by$oaby

cytowana w pracy. Sposobów sk$adu

Bibliografia bibliografii jest bardzo wiele. Co istotne: je'li na który' si# zdecyduejsz musisz by!

konsekwentny. Je'li praca jest pisana po

polsku: równie& bibliografia powinna by!)popolsku (dotyczy to skrótów typu: ,,str.''

Bartosik, D., Baj, J., Bartosik, A. A. & Wlodarczyk, M. 2002a. Characterization albo ,,red.''). Inaczej buduje si#wpis

of the replicator region of megaplasmid pTAV3 of Paracoccus versutus and search bibliograficzny dlaczasopisma, inaczej dlafor plasmid-encoded traits. Microbiology 148:871–881.ksi"zki, inaczej dla pracy dyplomowej,inaczej dla programu komputerowego...Bartosik, D., Baj, J., Sochacka, M., Piechucka, E. & Wlodarczyk, M. 2002b. Obejrzyj jak to jest zrobione w tejpracy. I

Molecular characterization of functional modules of plasmid pWKS1 of Paracoccus pami#taj: je'li bibliografia

zaczyna by!pantotrophus DSM 11072. Microbiology 148:2847–2856.d$u&sza od ca$ej reszty pracy to co' jest nietak.Bartosik, D., Białkowska, A., Baj, J. & Włodarczyk, M. 1997. Construction of mobilizable cloning vectorsderived from pBGS18 and their application for analysis of replicator region of a pTAV202 mini-derivative ofParacoccus versutus pTAV1 plasmid. Acta Microbiol Pol 46:387–392.

Bartosik, D., Putyrski, M., Dziewit, L., Malewska, E., Szymanik, M., Ja-giello, E., Lukasik, J. & Baj, J. 2008.Transposable modules generated by a single copy of insertion sequence ISPme1 and their influence onstructure and evolution of natural plasmids of Paracoccus methylutens DM12. J Bacteriol 190:3306–3313.

Bartosik, D., Sochacka, M. & Baj, J. 2003a. Identification and characterization of transposable elements ofParacoccus pantotrophus. J Bacteriol 185:3753–3763.

Bartosik, D., Szymanik, M. & Baj, J. 2003b. Identification and distribu-tion of insertion sequences ofParacoccus solventivorans. Appl Environ Microbiol 69:7002–7008.

Bartosik, D., Szymanik, M. & Wysocka, E. 2001. Identification of the partitioning site within the repABC-typereplicon of the composite Paracoccus versutus plasmid pTAV1. J Bacteriol 183:6234–6243.

Beitz, E. 2000. TEXshade: shading and labeling of multiple sequence alignments using LATEX2 epsilon.Bioinformatics 16:135–139.

Berry, A., Janssens, D., Humbelin, M., Jore, J. P. M., Hoste, B., Cleenwerck, I., Vancanneyt, M., Bretzel, W.,Mayer, A. F., Lopez-Ulibarri, R., Shan-mugam, B., Swings, J. & Pasamontes, L. 2003. Paracoccuszeaxanthinifaciens sp. nov., a zeaxanthin-producing bacterium. Int J Syst Evol Microbiol 53:231–238.

Birnboim, H. C. & Doly, J. 1979. Arapidalkalineextraction procedurefor screening recombinant plasmid DNA.Nucleic Acids Res 7:1513–1523.

Chandler, M. & Mahillon, J. 2002. Insertion sequences revisitedGellert M.Lambowitz A.M. W C. N.L., R.Craigie, G. M. & L. A.M. (red.), Mobile DNA II, str. 305–366. American Society for Microbiology PressWashington (DC).

47

Chen, W. P. & Kuo, T. T. 1993. A simple and rapid method for the preparation of gram-negative bacterialgenomic DNA. Nucleic Acids Res 21:2260.

Daneshvar, M. I., Hollis, D. G., Weyant, R. S., Steigerwalt, A. G., Whitney, A. M., Douglas, M. P., Macgregor, J.P., Jordan, J. G., Mayer, L. W., Rassouli, S. M., Barchet, W., Munro, C., Shuttleworth, L. & Bernard, K. 2003.Paracoccus yeeii sp. nov. (formerly CDC group EO-2), a novel bacterial species associated with humaninfection. J Clin Microbiol 41:1289–1294.

Eckhardt, T. 1978. A rapid method for the identification of plasmid desoxyribonucleic acid in bacteria.Plasmid 1:584–588.

Gamas, P., Chandler, M. G., Prentki, P. & Galas, D. J. 1987. Escherichia coli integration host factor bindsspecifically to the ends of the insertion sequence IS1 and to its major insertion hot-spot in pBR322. J MolBiol 195:261–272.

Gerdes, K., Larsen, J. E. & Molin, S. 1985. Stable inheritance of plasmid R1 requires two different loci. JBacteriol 161:292–298.

Guindon, S. & Gascuel, O. 2003. A simple, fast, and accurate algorithm to estimate large phylogenies bymaximum likelihood. Syst Biol 52:696–704.

Harker, M., Hirschberg, J. & Oren, A. 1998. Paracoccus marcusii sp. nov., an orange gram-negative coccus. IntJ Syst Bacteriol 2:543–548.

Hu, W. Y., Thompson, W., Lawrence, C. E. & Derbyshire, K. M. 2001. Anatomy of a preferred target site forthe bacterial insertion sequence IS903. J Mol Biol 306:403–416.

H¨umbelin, M., Thomas, A., Lin, J., Li, J., Jore, J. & Berry, A. 2002. Genetics of isoprenoid biosynthesis inParacoccus zeaxanthinifaciens. Gene 297:129–139.

Hynes, M. F. & McGregor, N. F. 1990. Two plasmids other than the nodula-tion plasmid are necessary forformation of nitrogen-fixing nodules by Rhizobium leguminosarum. Mol Microbiol 4:567–574.

Kushner, S. R. 1978. Animprovedmethodfortransformationof Escherichia coli with ColEl-derived plasmids. WH. W. Boyer & S. Micosia (red.), Genetic Engineering, str. 17–23. Elsevier-North Holland Biomedical Press.

Lam, S. T., Lam, B. S. & Strobel, G. 1985. A vehicle for the introduction of transposons into plant-associatedpseudomonads. Plasmid 13:200–204.

Lassmann, T. & Sonnhammer, E. L. L. 2006. Kalign, Kalignvu and Mumsa: web servers for multiple sequencealignment. Nucleic Acids Res 34:W596–9.

Lee, J. H., Kim, Y. S., Choi, T.-J., Lee, W. J. & Kim, Y. T. 2004. Para-coccus haeundaensis sp. nov., a Gram-negative, halophilic, astaxanthin-producing bacterium. Int J Syst Evol Microbiol 54:1699–1702.

Liu, X.-Y., Wang, B.-J., Jiang, C.-Y. & Liu, S.-J. 2006. Paracoccus sulfuroxi-dans sp. nov., a sulfur oxidizer fromactivated sludge. Int J Syst Evol Microbiol 56:2693–2695.

48

Liu, Z.-P., Wang, B.-J., Liu, X.-Y., Dai, X., Liu, Y.-H. & Liu, S.-J. 2008. Paracoccus halophilus sp. nov., isolatedfrom marine sediment of the South China Sea, China, and emended description of genus Paracoccus Davis1969. Int J Syst Evol Microbiol 58:257–261.

Madden, T. L., Tatusov, R. L. & Zhang, J. 1996. Applications of network BLAST server. Methods Enzymol

266:131–141.

Moller-Jensen, J., Borch, J., Dam, M., Jensen, R. B., Roepstorff, P. & Gerdes, K. 2003. Bacterial mitosis: ParMof plasmid R1 moves plasmid DNA by an actin-like insertional polymerization mechanism. Mol Cell 12:1477–1487.

Paradis, E., Claude, J. & Strimmer, K. 2004. APE: Analyses of phylogenetics and evolution in R language.Bioinformatics 20:289–290.

Pukall, R., Laroche, M., Kroppenstedt, R. M., Schumann, P., Stac-kebrandt, E. & Ulber, R. 2003. Paracoccusseriniphilus sp. nov., an L-serine-dehydratase-producing coccus isolated from the marine bryozoan Bugulaplumosa. Int J Syst Evol Microbiol 53:443–447.

R Development Core Team 2009. R: A Language and Environment for Statistical Computing. R Foundation forStatistical Computing, Vienna, Austria. ISBN 3-900051-07-0.

Rice, P., Longden, I. & Bleasby, A. 2000. EMBOSS: the European Molecular Biology Open Software Suite.Trends Genet 16:276–277.

Roh, S. W., Nam, Y.-D., Chang, H.-W., Kim, K.-H., Kim, M.-S., Shin, K.-S., Yoon, J.-H., Oh, H.-M. & Bae, J.-W.2009. Paracoccus aestuarii sp. nov., isolated from tidal flat sediment. Int J Syst Evol Microbiol 59:790–794.

Sambrook, J. & Russell, D. W. 2001. Molecular Cloning: a Laboratory Manual. 3.

wyd. Cold Spring Harbor Laboratory Press, Cold Spring Harbor, N.Y.

Siguier, P., Perochon, J., Lestrade, L., Mahillon, J. & Chandler, M. 2006. ISfinder: the reference centre forbacterial insertion sequences. Nucleic Acids Res 34:D32–6.

Szuplewska, M. & Bartosik, D. 2009. Identification of a mosaic transposable element of Paracoccus marcusiicomposed of insertion sequence ISPmar4 (ISAs1 family) and an IS1247a-driven transposable module (TMo).FEMS Microbiol Lett 292:216–221.

Tsubokura, A., Yoneda, H. & Mizuta, H. 1999. Paracoccus carotinifaciens sp. nov., a new aerobic gram-negative astaxanthin-producing bacterium. Int J Syst Bacteriol 1:277–282.

van Spanning, R. J. M., Stouthamer, A. H., Baker, S. C. & van Verseveld, H. W. 2005. Genus XII. Paracoccus. WD. J. Brenner, N. R. Krieg, J. T. Staley

&G. M. Garrity (red.), Bergey’s Manual Systematic Bacteriology, C, 2. wyd., str. 197–204. Springer-Verlag, N.Y.

Włodarczyk, M. & Rudzicz, G. 2005. Megaplazmidy - próba definicji, rozpowszech-nienie i różnorodnośćkodowanych fenotypów. Post Mikrobiol 44:3–16.

49Praca-licencjacka-wzor-174

Załącznik do Uchwały nr 4/10/2016 Rady Wydziału Zarządzania z dnia 12 października 2016 roku

WYTYCZNE

w sprawie przygotowania prac dyplomowych (magisterskich, inżynierskich, licencjackich) na WydzialeZarządzania Politechniki Białostockiej

I. Wymogi formalne

1.Temat pracy dyplomowej powinien być zgodny z kierunkiem i specjalnością studiów. Student, którystudiuje równolegle dwie specjalności na danym kierunku i na określonej formie studiów, może wykonywaćjedną pracę dyplomową wiążącą obie specjalności.

2.Pracę dyplomową student wykonuje samodzielnie (lub zespół studentów z tego samego lub różnychwydziałów) pod kierunkiem promotora – profesora, doktora habilitowanego lub docenta. Rada Wydziałumoże upoważnić do kierowania pracą dyplomową nauczyciela posiadającego stopień naukowy doktora lubtytuł zawodowy magistra zatrudnionego na stanowisku starszego wykładowcy co najmniej 5 lat, a wprzypadku osoby spoza uczelni, posiadającej co najmniej 5-letnie doświadczenie w danym zawodzie owymaganej specjalności. W przypadku tematu pracy dyplomowej zgłoszonego przez przedsiębiorcę, dziekanmoże powołać konsultanta pracy spośród osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie, posiadających tytułmagistra. Konsultant jest zapraszany na egzamin dyplomowy. Te same zasady dotyczą recenzentów pracdyplomowych.

3.Kierownicy katedr przedkładają dziekanowi propozycje tematów prac dyplomowych na poszczególnychkierunkach i specjalnościach studiów wraz z nazwiskami promotorów w następujących terminach:

a)Do 15 czerwca w przypadku studiów kończących się w semestrze zimowym następnego roku,

b)Do 15 stycznia w przypadku studiów kończących się w semestrze letnim bieżącego roku.

4.Ostateczny wykaz tematów prac dyplomowych wraz z nazwiskami promotorów zatwierdza dziekan iprzekazuje Kierownikom Katedr.

5.Obowiązkiem promotora jest przestrzeganie limitu liczby prowadzonych prac dyplomowych w danym rokuakademickim. Maksymalną liczbę prac dyplomowych prowadzonych przez jednego promotora określawłaściwa uchwała Rady Wydziału.

6.Student podejmuje temat pracy dyplomowej, spośród zatwierdzonych przez dziekana.

7.Temat pracy dyplomowej jest wydawany studentowi w formie karty dyplomowej (wzór nr 2) najpóźniej najeden semestr przed zakończeniem studiów. Oryginały kart dyplomowych przechowuje promotor pracy.

8.Studentowi, który nie podejmie tematu pracy dyplomowej do rozpoczęcia semestru dyplomowego, tematzostanie przydzielony przez promotora.

9.Wszelkie zmiany związane z tematem pracy dyplomowej lub osobą promotora, wprowadzane po terminie

oddania kart dyplomowych, zatwierdza dziekan na pisemny, umotywowany wniosek studenta zaopiniowanyprzez promotora i kierownika katedry.

Podanie student składa w Sekretariacie Katedry. Po zaakceptowaniu zmiany tematu lub promotora,Sekretariat przekazuje podanie do Dziekanatu.

10.Na dwa tygodnie przed ustalonym terminem obrony pracy promotor przekazuje do dziekana, zapośrednictwem Sekretariatu Katedry propozycję recenzenta prac dyplomowych.

-1 -


11.Praca dyplomowa powinna na początku zawierać:

-kartę tytułową (wzór nr 1);

-kartę dyplomową (wzór nr 2);

-jednostronicowe streszczenie w języku obcym nowożytnym (wzór nr 3);

-oświadczenie (wzór nr 4).

12.Student wgrywa pracę do systemu APD. Po uzyskaniu dwóch pozytywnych recenzji, student drukuje pracęz systemu APD i przekazuje ją do dziekanatu wraz z kompletem dokumentów do obrony. Złożenie pracypotwierdza dziekanat na karcie dyplomowej.

13.Student jest obowiązany złożyć pracę dyplomową do Dziekanatu w następujących terminach:

-do 28 lutego, jeśli studia kończą się w semestrze zimowym;

-do 30 września, jeśli studia kończą w semestrze letnim.

14.Egzamin dyplomowy odbywa się w terminie ustalonym przez dziekana, w okresie do 30 dni od datyzłożenia w dziekanacie pisemnej wersji pracy wydrukowanej z systemu APD (przy uwzględnieniuharmonogramu roku akademickiego).

15.Niezłożenie pracy dyplomowej w ustalonym terminie powoduje skreślenie z listy studentów.

16.Osoba skreślona z listy studentów z powodu niezłożenia pracy dyplomowej, może za zgodą dziekanawznowić studia w celu złożenia pracy i przystąpienia do egzaminu dyplomowego, najpóźniej w ciągu 3 lat oddnia, w którym decyzja o skreśleniu stała się ostateczna.

17.Oceny pracy dyplomowej dokonuje promotor oraz jeden recenzent na formularzu

„Ocena pracy dyplomowej”, pobranego z systemu APD, według obowiązujących kryteriów oceniania. (Uchwała nr 7/2012 Rady Wydziału z dnia 26 września 2012 roku)

18.Wydrukowane i podpisane formularze recenzji, promotor oraz recenzent dołączają do teczki osobowejstudenta zwracanej po obronie do dziekanatu.

II. Wymogi merytoryczne stawiane pracom dyplomowym

1.Zakres merytoryczny pracy dyplomowej powinien obejmować:

-uzasadnienie wyboru tematu i jego ważności;

-wskazanie ewentualnej możliwości praktycznego zastosowania wyników pracy;

-postawienie zagadnienia (problemu) będącego przedmiotem rozważań w pracy;

-określenie celu i zakresu przedmiotowego pracy;

-przegląd literatury dotyczącej tematu pracy;

-określenie metodyki realizacji pracy (osiągnięcia celu);

-rozwiązanie (analiza/synteza) postawionego problemu (obliczenia, rysunki, wyniki badań, przemyślenia);

-wnioski szczegółowe i uogólnione (podsumowanie);

-wykaz cytowanej literatury i wykorzystanych materiałów.

2.Ogólne wymagania stawiane licencjackim pracom dyplomowym:

-praca powinna prezentować pogłębiony opis danego problemu, zjawiska, procesu lub przedsiębiorstwa;

-praca powinna zawierać przemyślenia i oceny studenta dotyczące opisywanej tematyki;

- 2 -


-praca powinna zawierać wnioski o charakterze praktycznym (postulaty), które są istotne z punktu widzeniarealizowanej problematyki pracy.

3.Ogólne wymagania stawiane inżynierskim pracom dyplomowym:

-praca powinna zawierać rozwiązanie zadania inżynierskiego z wykorzystaniem wiedzy ogólnej ispecjalistycznej;

-praca powinna prezentować wiedzę i umiejętności studenta w zakresie wykorzystania współczesnychnarzędzi wspomagających pracę inżyniera, w tym technik komputerowych;

-w wypadku występowania w pracy elementów pracy badawczej, konieczne jest ich ścisłe powiązanie zpraktyką inżynierską.

4.Ogólne wymagania stawiane magisterskim pracom dyplomowym:

-praca powinna prezentować rozwiązanie postawionych prostszych problemów (zagadnień) naukowychbazujące na badaniach własnych;

-praca powinna prezentować wiedzę i umiejętności studenta w zakresie warsztatu badawczego(sformułowanie zadania badawczego, poprawność i kompletność hipotez badawczych, właściwa metodykabadawcza);

-praca powinna prezentować umiejętności studenta w zakresie analizowania uzyskanych danych orazwyciągania wniosków na ich podstawie;

-praca powinna zawierać rekomendacje i zalecenia w zakresie sposobów rozwiązania problemu badawczego;

-praca powinna mieć charakter poznawczy.

5.Praca dyplomowa powinna wykazywać przygotowanie autora w zakresie korzystania z literaturyprzedmiotu. Szczególnie ważna jest umiejętność posługiwania się zasobami elektronicznych,pełnotekstowych baz czasopism naukowych dostępnych w Bibliotece Politechniki Białostockiej. Wysocezalecane jest wykorzystywanie opracowań obcojęzycznych.

III. Struktura pracy dyplomowej

1.Podział pracy na rozdziały

Rozdział jest podstawową jednostką składową pracy dyplomowej. Podział pracy na rozdziały powinienuwzględniać następujące zasady:

-rozdziały mają odzwierciedlać podział treści pracy, czyli ostatecznie i szczegółowo tę treść porządkować;

-podział na rozdziały ma być przejrzysty, logicznie spójny, wykluczający możliwość powtórzeń tej samej treściw różnych miejscach pracy;

-należy zachować proporcje pomiędzy objętością rozdziałów;

-tytuł rozdziału nie może być powtórzeniem tematu pracy dyplomowej;

-tytuły rozdziałów powinny możliwie szczegółowo informować o ich treści;

- nie należy umieszczać fragmentów tekstu poza strukturą pracy (rozdziałamii podrozdziałami);

-wstęp (wprowadzenie) oraz podsumowanie (zakończenie) nie powinny być numerowane.

2.Wewnętrzny podział rozdziałów

- 3 -


Nadmierne rozdrabnianie pracy jest niecelowe. Należy przyjąć co najwyżej 2-stopniowy podział wewnętrznyrozdziałów (podrozdziały i paragrafy). Podział pracy na podrozdziały i paragrafy powinien uwzględniaćnastępujące zasady:

-wyróżnianie podrozdziałów i paragrafów powinno być uzasadnione objętością zawartego w nich tekstu (np.objętość podrozdziału nie powinna być krótsza niż kilka stron);

-tytuły podrozdziałów nie mogą być tożsame z tytułami rozdziałów;

-do podrozdziałów i paragrafów należy stosować odpowiednio zasady odnoszące się do rozdziałów.

3.Wstęp (wprowadzenie)

Do najważniejszych elementów każdego wstępu należy zaliczyć:

-przedstawienie uzasadnienia podjęcia tematu, to jest okoliczności i przyczyn zainteresowania się tematemprzez autora pracy;

-sformułowanie celu pracy oraz problemu (zagadnienia) będącego przedmiotem rozważań w pracy;

-określenie charakteru i rodzaju źródeł, które posłużyły do przygotowania pracy;

-przedstawienie metod i narzędzi stosowanych przez autora pracy;

-opis zamierzonego postępowania z uwzględnieniem podziału pracy na rozdziały.

4.Podsumowanie (zakończenie)

Główną treścią podsumowania powinna być synteza wyników osiągniętych w poszczególnych rozdziałachpracy.

W podsumowaniu powinny znaleźć się stwierdzenia i wnioski o charakterze metodycznym, odnoszące się np.do dostępności danych źródłowych lub przydatności zastosowanych przez autora metod, jak również ocharakterze utylitarnym (praktycznym), wskazujące na możliwości praktycznych zastosowań uzyskanychwyników pracy.

W podsumowaniu autor powinien udzielić odpowiedzi na pytanie, czy cel pracy (sformułowany we wstępie)został zrealizowany, omówić ewentualne trudności napotkane w trakcie przygotowywania pracy orazwskazać dalsze, pożądane zdaniem autora, kierunki badań związanych z problematyką pracy.

5.Spis treści

Spis treści znajduje się w pracy po stronie tytułowej, karcie dyplomowej i streszczeniu w języku angielskim.

Spis treści musi być kompletny, to znaczy, że powinien zawierać wszystkie składowe elementy pracy. W spisietreści należy podać numer strony, na której zaczyna się każdy wyróżniony element pracy. Wielkość i kształtliter w spisie treści powinny być zgodne ze stosowanymi w tekście podstawowym.

Przykład spisu treści:

WSTĘP 4

1. TYTUŁ ROZDZIAŁU 1 7

1.1. Tytuł podrozdziału 1.1 7


- 4 -


1.2.1. Tytuł paragrafu 1.2.1 13


2. TYTUŁ ROZDZIAŁU 2 21





3. TYTUŁ ROZDZIAŁU 3 . 37

……………………………………..

PODSUMOWANIE 63

WYKAZ CYTOWANEJ LITERATURY ………………………………….……………………… 67

ANEKS ………………………………………………………………………………….………………. 71

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW 80

WYKAZ RYSUNKÓW 81

WYKAZ TABEL 83

IV. Sposób dokumentowania tekstu

1.Tekst pracy dyplomowej powinien być rzetelnie udokumentowany.

2.W pracy dyplomowej należy stosować przypisy dolne, stosując numerację ciągłą od 1 do n w całej pracy.Przypisy powinny być pisane czcionką o dwa stopnie mniejszą niż tekst podstawowy, przy pojedynczymodstępie między wierszami.

3.Przy stronach internetowych ważne jest podanie nazwy strony (jej właściciela), a nie tylko adresuinternetowego. Pozwala to ocenić wiarygodność materiałów zamieszczonych na danej stronie. Powołując sięna stronę internetową, należy po adresie strony podać datę jej odwiedzenia.

4.Powołując się na pozycję książkową należy podać:

-pierwszą literę imienia i nazwisko autora (autorów);

-tytuł książki (kursywą);

-nazwę wydawnictwa;

-miejsce i rok wydania;

-numery stron zawierające tekst, na który powołuje się autor pracy dyplomowej.

5.Powołując się na publikacje zamieszczane w czasopismach należy podać:

-pierwszą literę imienia i nazwisko autora (autorów);

-tytuł artykułu;

-tytuł czasopisma w cudzysłowie;

- 5 -


-rok wydania; a następnie numer (nr);

-numery stron zawierające tekst, na który powołuje się autor pracy dyplomowej.

6.Przykład dokumentowania tekstu za pomocą przypisów dolnych:

Art. 5 ustawy z dnia 12 kwietnia 2009 r., Prawo ochrony

środowiska (Dz. U. nr 2, poz. 50, z późn. zm.).

Akty prawnelub

Ustawa z dnia 12 kwietnia 2009 r., Prawo ochrony środowiska

(Dz. U. nr 2, poz. 50, z późn. zm.).

KsiążkaJ. Wala, B. Czapka, Zarządzanie środowiskowe, Oficyna

Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2009, s. 13.

J. Wtorek (red.), Zarządzanie procesowe, Oficyna Wydawnicza

Politechniki Białostockiej, Białystok 2009, s. 13.

Książka zbiorowa (wielu autorów)lub

Zarządzanie procesowe, J. Wtorek (red.), Oficyna Wydawnicza

Politechniki Białostockiej, Białystok 2009, s. 13.

J. Kolalski, Tytuł rozdziału w książce, w: K. Środa (red.), Tytuł

Rozdział w książceksiążki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej,

Białystok 2009, s. 13-15.

Artykuł w czasopiśmieJ. Nowak, Bhp w praktyce, „Praca i Zdrowie” 2009 nr 5, s. 12.

Odniesienie do stronyE. Burak, Wielka para rada, www.pb.edu.pl [12.04.2010].

internetowej

7.Wykaz cytowanej literatury sporządzony na końcu pracy musi być ułożony w porządku alfabetycznym, októrym decyduje pierwsza litera nazwiska autora lub pierwsza litera tytułu publikacji. W sytuacjachniejednoznacznych należy przestrzegać następujących zasad:

-w przypadku dwóch lub więcej autorów (współautorów) pracy regułę alfabetyczną stosuje się wobecpierwszego autora;

-jeśli praca nie ma wyróżnionego autora, należy ją umieścić w wykazie według liter pierwszego wyrazutytułu;

-pracę zbiorową lokuje się w miejscu wyznaczonym alfabetycznie przez nazwisko jej redaktora lub tytułpracy.

8.W wykazie literatury po dacie wydania publikacji podaje się lokalizację dokumentu niesamoistnegowydawniczo (rozdziału, artykułu) w obrębie dokumentu macierzystego, poprzez podanie numerów jegostrony początkowej i końcowej.

9.Przykład wykazu literatury:

1.Kolalski J., Tytuł rozdziału w książce w: K. Środa (red.), Tytuł książki, Wydawnictwo PolitechnikiBiałostockiej, Białystok 2009, s. 18-40

2.Nowak J., Bhp w praktyce, „Praca i Zdrowie” 2009 nr 5, s. 22-34

3.Wala J., Czapka B., Zarządzanie środowiskowe, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Białostockiej, Białystok 2009

4.Wtorek J. (red.), Zarządzanie procesowe, PWE, Warszawa 2009

- 6 -


V. Wymagania edytorsko-językowe

1.Praca powinna być przygotowana z wykorzystaniem komputerowego edytora tekstu. Należy stosowaćautomatyczne tworzenie nagłówków, wykazów, list.

2.Objętość pracy dyplomowej

Pracę dyplomową należy pisać na papierze o formacie A4, stosując czcionkę Times New Roman o rozmiarze12 pt, interlinię równą 1,5 wiersza oraz wcięcie akapitowe równe 7 mm. Do tytułów rozdziałów stosuje sięczcionkę 14 pt pogrubioną, podrozdziałów – 13 pt pogrubioną, a paragrafów 12 pt pogrubioną.

Tekst pracy powinien być pisany z uwzględnieniem akapitów w myśl zasady: „nowa myśl – nowy akapit”.Poszczególne akapity tekstu powinny być wyjustowane względem marginesów.

Objętość pracy dyplomowej powinna wynikać z wyczerpującego opracowania tematu.

W odniesieniu do prac dyplomowych przygotowywanych na Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiejprzyjmuje się, że objętość części zasadniczej pracy licencjackiej lub inżynierskiej powinna wynosić 50 - 60stron, a pracy magisterskiej 80 - 100 stron.

3.Marginesy, numeracja stron.

Pracę dyplomową należy wydrukować dwustronnie. Kartę tytułową (wzór nr 1), kartę dyplomową (wzór nr2), jednostronicowe streszczenie w języku obcym nowożytnym (wzór nr 3) oraz oświadczenie (wzór 4)drukuje się jednostronnie.

Przy numeracji stron pracy dyplomowej należy przyjąć zasadę: pierwszą stroną pracy jest karta tytułowa,trzecią – karta dyplomowa, piątą – streszczenie w języku obcym nowożytnym, siódmą - oświadczenie. Stronyte pozostają nienumerowane.

Pierwszą stroną opatrzoną numerem (9) jest spis treści, a ostatnią – ostatnia strona pracy (bez załączników).Załączniki do pracy powinny być numerowane w sposób ciągły w obrębie każdego załącznika zpoprzedzeniem Z#- (# oznacza numer załącznika), np. Z1-13 (strona 13 w załączniku nr 1).

W numeracji stron należy stosować cyfry arabskie, umieszczając numer w prawym dolnym rogu dla stronnieparzystych, a w lewym dolnym rogu dla stron parzystych.

Rozdziały pracy należy rozpoczynać na nowych stronach. Strona, na której zaczyna się nowy rozdział nie musibyć numerowana.

W pracy dyplomowej należy stosować marginesy lustrzane o następującej szerokości:

- marginesy górny i dolny– 25 mm.-margines wewnętrzny– 30 mm;-marginesu zewnętrzny– 20 mm;

4.W pracy dyplomowej nie należy używać czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej (ja) orazczasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej (my). Pracę pisze się w formie bezosobowej lub trzeciejosobie liczby pojedynczej (narrator abstrakcyjny).

Wymóg ten można łatwo spełnić stosując odpowiednie bezosobowe formy czasowników, jak np.: zamiast„obliczyłam(em)” – obliczono; zamiast „możemy stwierdzić, że...” – można stwierdzić, że...; zamiast „musimyzauważyć” – należy zauważyć.

5.Tytuł i numer tabeli umieszcza się nad tabelą, natomiast tytuł i numer rysunku – pod rysunkiem. W obuwypadkach należy podać źródło (pod spodem tabeli lub rysunku).

- 7 -


Przypisy do tabel i wyjaśnienia do rysunków umieszcza się bezpośrednio pod materiałem graficznym. Rysunkii tabele numeruje się w ramach rozdziałów kolejnymi liczbami poprzedzonymi numerem rozdziału, np.Rysunek 2.3. Tytuł rysunku, Tabela 1.2. Tytuł tabeli.

6.W wykazie rysunków oraz w wykazie tabel podaje się numery stron, na których zostały one zamieszczone.

VI. Obowiązki promotorów prac dyplomowych oraz nauczycieli prowadzących seminaria dyplomowe

1.Promotor pracy dyplomowej ma obowiązek:

-przeanalizowania zaproponowanego przez dyplomanta harmonogramu pracy dyplomowej i po dokonaniuewentualnej korekty – zaakceptowania go;

-systematycznego sprawdzania i zatwierdzania kolejnych etapów pracy;

-wystawienia oceny pracy dyplomowej biorąc pod uwagę kryteria oceny prac dyplomowych określone wzałączniku do Uchwały nr 7/2012 Rady Wydziału z dnia 26 września 2012 r. w sprawie kryteriów, jakimpowinna odpowiadać praca dyplomowa oraz sposób jej oceny;

-sprawdzenia przekazanego przez dziekanat nośnika z wersją elektroniczną pracy dyplomowej pod kątem czynie jest uszkodzony i posiada zapis pracy z przyjętych programów.

2.Nauczyciele akademiccy prowadzący seminaria dyplomowe są zobowiązani do:

-omówienia zasad korzystania z literatury oraz prac osób trzecich;

-poinformowania o konsekwencjach w przypadku stwierdzenia naruszenia praw autorskich;

-zapoznanie studenta z treścią Regulaminu zarządzania prawami własności intelektualnej oraz komercjalizacjiwyników prac intelektualnych obowiązującego w Politechnice Białostockiej;

-zapoznania studentów z treścią niniejszych wytycznych i zaleceń.

W treści wytycznych i zaleceń uwzględniono zapisy dotyczące przygotowania prac dyplomowych, którezostały opracowane na podstawie następujących aktów prawnych:

-Regulaminu studiów Politechniki Białostockiej (załącznik do Uchwały 271/XX/XIV/2014 Senatu PB);

-Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie dokumentacjiprzebiegu studiów;

-Zarządzenia nr 307 Rektora Politechniki Białostockiej z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie ustalenia „Zasadpostępowania przy przygotowaniu i obronie pracy dyplomowej w Politechnice Białostockiej”;

-Zarządzenia nr 12 Rektora Politechniki Białostockiej z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie wprowadzenia w

życie „Systemu oceniania studentów w Politechnice Białostockiej”.

WYKORZYSTANA LITERATURA

1.Boć J., Miodek J., Jak pisać pracę magisterską, Kolonia Limited, Wrocław 2009

2.Informacje dla autorów prac naukowych, magisterskich, dyplomowych, Biblioteka Główna PolitechnikiWarszawskiej, http://www.bg.pw.edu.pl/index.php/instrukcja-dla-autorow [20.01.2015]

- 8 -


3.Jurewicz S., Naruszewicz S., Popławski T., Wasiak A., Wytyczne i zalecenia w sprawie

przygotowania prac dyplomowych (magisterskich, inżynierskich, licencjackich)na Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiej, Wydział Zarządzania PolitechnikiBiałostockiej, Białystok 2007, materiał niepublikowany

4.Opoka E., Uwagi o pisaniu i redagowaniu prac dyplomowych na studiach technicznych, WydawnictwoPolitechniki Śląskiej, Gliwice 2001

5.Wolański A., Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, PWN, Warszawa 2008

- 9 -Praca-licencjacka-wzor-175

Wytyczne do prac dyplomowych realizowanych

na Wydziale Fizjoterapii

Wymogi formalne dotyczące pisania i składania prac dyplomowych

Warunkiem dopuszczenia studenta do egzaminu dyplomowego jest złożenie w terminie co najmniej 2tygodni przed datą obrony, kompletu następujących dokumentów:

1.wypełnionego indeksu i karty okresowych osiągnięć studenta (oceny, daty, podpisy, liczby godzin, punktyECTS);

2.wypełnionej i podpisanej karty obiegowej;

3.czterech podpisanych fotografii (format 4,5 x 6,5);

4.trzech egzemplarzy pracy dyplomowej:

-strona tytułowa pracy i kolejność poszczególnych elementów pracy powinny być zgodne z wytycznymi(Aneks – Zał. 1- 4);-w każdym egzemplarzu powinno być oświadczenie studenta (Aneks – Zał. 10);

-w jednym egzemplarzu – do akt – powinno być dodatkowo oświadczenie promotora (Aneks

– Zał. 10);

-w przypadku prac doświadczalnych promotorzy mogą podjąć decyzję o konieczności uzyskania przezstudenta zgody Uczelnianej Komisji Etyki Badań Naukowych a decyzja komisji powinna być dołączona doegzemplarza pracy do akt (w aneksie);

-egzemplarz do akt powinien być zszyty lub sklejony, wydrukowany dwustronnie, oprawiony w miękkąokładkę;5. dwóch płyt CD (z wgraną pracą) opisanych: wydział, imię i nazwisko studenta, tytuł pracy, imię i nazwiskopromotora, liczba stron, rok).

Dodatkowe informacje

1.Wielkość czcionki tekstu pracy – w przypadku edytora Word for Windows polecana jest czcionka TimesNew Roman, wielkości 12 pkt.2.Wielkość czcionki tytułów rozdziałów – 14 pogrubiona

3.Wielkość czcionki tytułów podrozdziałów – 12 pogrubiona

4.Czcionka na stronie tytułowej pracy

-nazwa uczelni - 18 pogrubiona

-wydział - 16 pogrubiona

-imię i nazwisko, nr albumu - 14

-temat pracy - 16 pogrubiona

-praca napisana pod kierunkiem - 14

- Olsztyn 2017 – 14

5.Odstęp między wierszami – interlinia 1,5 wiersza

6.Dzielenie wierszy automatyczne

7.Nie należy używać wielokrotnych spacji, do wcięć na początku akapitów używać tabulatora (=3 do 5 spacji)8.Tekst powinien być wyjustowany, zapisany w jednym pliku

9.Numeracja stron automatyczna, strona pierwsza nie numerowana ale liczona

10.Marginesy: górny, dolny, prawy – 2,5 cm, lewy – 3,5 cm (w tym 1 cm na oprawę)

11.Tabele – powinny być umieszczane w tekście, jeśli mieszczą się na jednej stronie, większe powinny byćzamieszczone jako załączniki w Aneksie. W nagłówku powinien znaleźć się tytuł z podaniem źródła – pozycjęliteratury, z której zaczerpnięto tabelę należy umieścić w rozdziale Piśmiennictwo. Do każdej tabeli powinienbyć odsyłacz zamieszczony w tekście pracy.

12.Ryciny (rysunki, wykresy, fotografie) - podpisy pod rycinami, z podaniem źródeł, uwzględnionych wrozdziale Piśmiennictwo. Do każdej ryciny powinien być odsyłacz zamieszczony w tekście pracy.

13.Tabele i ryciny opracowane samodzielnie przez autora pracy dyplomowej zamieszczone we wstępieteoretycznym lub dyskusji powinny być opatrzone informacją [oprac. własne]. W przypadku rozdziału Wyniki,gdzie przedstawiane są wyniki badań własnych nie zachodzi konieczność zamieszczania informacji – oprac.własne.14.Przy zamieszczaniu fotografii pacjentów konieczne jest oświadczenie pisemne wyrażające zgodę napublikowanie zdjęć (zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych), chyba, że stosujemy zasłanianie częścitwarzy, w sposób uniemożliwiający rozpoznanie osoby.

15.Używanie skrótów – przy pierwszym użyciu pełnej nazwy należy w nawiasach umieścić skrót i w dalszejczęści pracy można go stosować bez powtarzania pełnego brzmienia, np. mózgowe porażenie dziecięce(m.p.d.), stwardnienie rozsiane (Sclerosis multiplex, SM)

16.W aneksie można zamieścić wykaz pojęć i skrótów zastosowanych w tekście pracy, wraz z krótkimiobjaśnieniami.17.Objętość pracy licencjackiej – 30-40 stron, pracy magisterskiej – 40-60 stron.

Wzory zapisów bibliograficznych

-artykuły z czasopism naukowych:

Nazwisko I.: Tytuł artykułu. Tytuł czasopisma, rok wyd., nr: str-str.

1.Włodarczyk A., Gasińska M.: Kanony polskiej hipoterapii. Rehabilitacja Medyczna,2002, 6(3): 73-75.

-książki (na podstawie karty tytułowej)

Nazwisko I.: Tytuł książki. Wydawnictwo, miejsce wyd., rok wydania

2.Zembaty A. Kinezyterapia. t. I i II, PZWL, Warszawa 2003.

3.Przeździak B. Historia rehabilitacji w świecie i w Polsce. Urban & Partner, Wrocław2003.

-rozdział w książce

Nazwisko I.: Tytuł rozdziału. W: Nazwisko I. (red.): Tytuł książki. Wydawnictwo, miejsce wyd., rok wyd.

4. Księżopolska-Pietrzak K.: Zasady rehabilitacji i ochrona narząduruchu

w osteoporozie. W: Lorenc R.S., Warnik-Szymankiewicz A. (red.): Leczenie osteoporozy.Wydawnictwo Osteoforum, Warszawa 1999.

-materiały z internetu

5.Hebert K. The association between impulsivity and sensory processing patterns in healthy adults. BritishJournal of Occupational Therapy April 2015 78: 232-240 http://bjo.sagepub.com/content/78/4/232.short(14.11.2016)

6.Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii imedycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie. http://www.coe.org.pl/re_konw/ETS_164.pdf(10.11.2016)

Pieczęć dziekanatu Data …………………

Zgoda na prowadzenie badań naukowych na potrzeby pracy dyplomowej

Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, zwraca się z prośbą o umożliwienie studentowi kierunkufizjoterapia ……………………………………………

przeprowadzenia badań naukowych niezbędnych do wykonania pracy dyplomowej.

Prosimy o potwierdzenie zgody na prowadzenie badań.

…………………………………………………………………………………….

instytucja

…………………………………………………………………………………….

w terminie: ………………………………………………………………………..

podpis i pieczęć

osoby upoważnionej

…………………………………………………………………………………….

instytucja

…………………………………………………………………………………….

w terminie: ………………………………………………………………………..

podpis i pieczęć

osoby upoważnionej

Zgoda na udział w badaniach naukowych na potrzeby pracy dyplomowej realizowanej w Olsztyńskiej SzkoleWyższej im. Józefa Rusieckiego

Ja, niżej podpisany/a świadomie i dobrowolnie wyrażam pełną zgodę na udział w badaniach naukowychprowadzonych przez studentkę/studenta kierunku fizjoterapia

……………………………………………………..……………… pod nazwą (tytuł pracy):

………………………………………………………………………………………………..

Zostałem/am poinformowany/a o celu i zakładanym przebiegu badań, o moich prawach i obowiązkach oraz otym, że mogę bez podania przyczyny w każdej chwili przerwać badanie. Wiem również, że skorzystanie z tegoprawa nie wpłynie na dalszy przebieg mojego leczenia. Ja, niżej podpisany/a wyrażam także zgodę naprzetwarzanie danych i wszystkich informacji uzyskanych w trakcie w/w badań. Mam świadomość, żeuzyskane dane mają charakter poufny i będą traktowane zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych(tekst jednolity z 2002 r. Dz. U. 101, poz. 926.Imię i nazwiskoDataPodpis pacjenta/tki


Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia onawarunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

data...............................................................................................

podpis promotora pracy


Świadoma/y odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejszą pracę licencjacką przygotowałam/emsamodzielnie i nigdy nie stanowiła ona podstawy innego egzaminu dyplomowego oraz, że jest onawłasnością intelektualną Uczelni.


data ................................................. ................................................

podpis autora pracy

PRACA MAGISTERSKA

•wzór strony tytułowej

•wzór spisu treści

•wzór streszczenia w języku polskim i angielskim

Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego

Wydział Fizjoterapii

Anna Kowalska

9875

Rehabilitacja neurologiczna a jakość życia chorych po udarze mózgu

Neurological rehabilitation and quality of life of patients after stroke

Praca magisterskanapisana pod kierunkiemProf. dr. hab. Jana Nowaka

Olsztyn 2017

SPIS TREŚCI

Wstęp................................................................................... .............................................................

1. Jakość życia pacjentów po udarze mózgu w świetle literatury .................................................

1.1. Budowa mózgu.............……………………………………………………………………......

1.2. Etiologia i epidemiologia udarów ……………………………………………………….......

1.3. Rodzaje udarów mózgu, objawy……………………………………………………………..

1.3. Czynniki ryzyka udarów……...................................................................................................

1.4. Profilaktyka udarów..................................................................................................................

1.5. Jakość życia chorych po udarze……………………………………………………................

2.Metodologiczne podstawy pracy ……...…………………………………………………….......

2.1.Cel, przedmiot badań, zmienne i wskaźniki ……………………………………………........

2.2.Problemy badawcze (hipotezy) ………………………………………........................................

2.3.Metody, techniki i narzędzia badawcze …………………………………………………........

2.4.Organizacja i teren badań ……………………………………………………………….........

3.Wyniki badań własnych ..................................................................................................................

4.Dyskusja.......................................................................................................................................

Podsumowanie i wnioski...................................................................................................................

Piśmiennictwo………………………………………………………………………………..........

Streszczenie ………………………………………………………………………………………

Summary ……………………………………………......................................................................

Spis tabel .................................................…………………………………………………………...

Spis rycin (rysunków, fotografii) ..........…………………………………………………………...

Aneks ………………………………………………………………………………................ …..

strona 3

4

………

………

………………………

………

………

………

………

………

………

………

………

………

………

………

………

UWAGA!!!Wstęp, Podsumowanie i wnioski, Piśmiennictwo, Streszczenie, Summary –to rozdziały nie numerowane

−OLSZTYŃSKA SZKOŁA WYŻSZA

im. Józefa Rusieckiego


Kierunek studiów:

Stopień studiów:

Forma studiów:

Imię i nazwisko autora:

Nr albumu:

Imię i nazwisko opiekuna naukowego:

Tytuł pracy:

Słowa kluczowe:

Streszczenie

przedmiot i cel badań, metoda i technika badań, najważniejsze wyniki, wnioski

(maksymalnie 150 słów)

THE JÓZEF RUSIECKI OLSZTYN UNIVERSITY COLLEGE

Faculty of Physiotherapy

Field of study :

Study cycle :

Form of study:

Author (name, surname) :

Reg. No.:

Supervisor (name, surname):

Title :

Key words :

Summary

The main area of the research, the aim of the research, research methodology, the outcome,

main conclusions( max.150 words )

PRACA LICENCJACKA

•wzór strony tytułowej

•wzór spisu treści

•wzór streszczenia w języku polskim i angielskim

Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego


Marek Wiśniewski

8765

Rehabilitacja chorych po udarze mózgu

Rehabilitation of patients after stroke

Praca licencjackanapisana pod kierunkiemProf. dr. hab. Jana Nowaka

Olsztyn 2017

SPIS TREŚCI

Wstęp ……………………………………………………………………………………………….

1. Budowa mózgu ….........................................................................................................................

2. Charakterystyka udarów mózgu.................................................................................................

2.1. Klasyfikacja udarów mózgu ………………………………………………………………

2.2. Etiologia i epidemiologia udarów………………………………………………………….

2.3. Czynniki ryzyka udarów……………………………………………………………………

strona

3

4

………

………

………

………

2.4. Profilaktyka udarów……………………………………………………………………….. ...........

3. Metody usprawniania chorych po udarze mózgu …………………………………………….. ...........

3.1. Kinezyterapia ………………………………………………………………………………. ...........

3.2. Fizykoterapia ……………………………………………………………………………….. ...........

3.3. Psychoterapia i socjoterapia ..............................................................................................................Podsumowanie i wnioski ..................................................................................................................………Piśmiennictwo……………………………………………………………………………….............………Streszczenie………………………………………………………………………………................………Summary …………………………………………………………………………………………..………Spis tabel .................................................…………………………………………………………...………Spis rycin (rysunków, fotografii) ..........………………………………………………………….................Aneks……………………………………………………………………..........................................

UWAGA!!!Wstęp, Podsumowanie i wnioski, Piśmiennictwo, Streszczenie, Summary –to rozdziały nie numerowane

−OLSZTYŃSKA SZKOŁA WYŻSZA

im. Józefa Rusieckiego


Kierunek studiów:

Stopień studiów:

Forma studiów:

Imię i nazwisko autora:

Nr albumu:

Imię i nazwisko opiekuna naukowego:

Tytuł pracy:

Słowa kluczowe:

Streszczenie

przedmiot i cel badań, metoda i technika badań, najważniejsze wyniki, wnioski

(maksymalnie 150 słów)

THE JÓZEF RUSIECKI OLSZTYN UNIVERSITY COLLEGE

Faculty of Physiotherapy

Field of study :

Study cycle :

Form of study:

Author (name, surname) :

Reg. No.:

Supervisor (name, surname):

Title :

Key words :

SummaryThe main area of the research, the aim of the research, research methodology, the outcome,

main conclusions( max.150 words )Praca-licencjacka-wzor-176

Wytycznedotyczące wymogów, jakie powinny spełniać prace magisterskiei licencjackie studentów Wydziału Zdrowia Publicznego Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im MieszkaI w Poznaniu

1. Wymagania merytoryczne

1.1. Praca licencjacka powinna być pracą badawczą, choć dopuszcza się przygotowanie pracy poglądowej.1. 2. O dopuszczeniu pracy do obrony decyduje promotor na podstawie jej oceny wg następującychkryteriów:- zgodność treści z tytułem,- logiczny układ treści,- przejrzystość rozważań, argumentów i wniosków,- krytyczna ocena literatury przedmiotu,- trafnie dobrana bibliografia,- precyzyjne stosowanie języka naukowego,- poprawnie zredagowane przypisy,

- zachowanie zasad techniczno-redakcyjnych- pozytywnej weryfikacji pracy przez system antyplagiatowy.

1. 4. Wskazane jest wykorzystanie w miarę możliwości literatury najnowszej.

1. 5. Prawa autorskieZaczerpnięte z jakiegokolwiek źródła (również z Internetu) wykorzystane w pracy materiały koniecznie należyw odpowiedni sposób oznaczyć oraz zamieścić źródło ich pochodzenia. Przepisywanie fragmentów tekstu zdostępnych książek, publikacji, Internetu, bez podania ich źródła oraz autora jest naruszeniem prawautorskich. Istnieje możliwość dokonania elektronicznego sprawdzenia treści pracy licencjackiej pod kątemplagiatu. Ponadto zamieszczane w pracy materiały źródłowe powinny być raczej omówione, streszczone, czyskomentowane przez autora pracy, a nie kopiowane.

1. 6. Temat pracyWybór tematu winien się wiązać z zainteresowaniami studenta, ale również mieścić się w problematyceseminarium proponowanej przez Promotora.

Temat nie może być zbyt szeroki. Przy jego wyborze należy wziąć pod uwagę dostępność potrzebnych do jegoopracowania materiałów.

Temat to nie tylko przedmiot badań i refleksji, ale przede wszystkim pewien problem do sformułowania irozwiązania w przejrzyście wyodrębnionych etapach – czego wynikiem powinna być napisana praca.

2. Struktura pracyPraca licencjacka powinna zawierać następujące elementy:Strona tytułowa,Oświadczenia,Spis treści,Wstęp,Tekst główny pracy:Cel pracy i pytania badawcze (lub hipotezy badawcze),Materiał i metody badań,Wyniki badań,Podsumowanie wyników badań i dyskusja,Wnioski,Bibliografia (Piśmiennictwo),Spisy tabel, wykresów, rycin,Aneks.

Wymogi dotyczące zasadniczych części pracy:

A. Wstęp- stanowi wprowadzenie do całej pracy;

- w treści student powinien wykazać się wiedzą o stanie badań podjętej w pracy problematyki orazznajomością aktualnej literatury przedmiotu (przegląd piśmiennictwa dotyczącego rozpatrywanej tematykipracy);

- powinien zakończyć się wywodzącym się ze wstępu uzasadnieniem podjęcia tematu pracy.

B. Tekst główny pracy- zawiera szczegółowe rozwinięcie tematu, odpowiedzi na główne pytania i problemy badawcze;

- w kolejnych rozdziałach przedstawiony jest tekst, odpowiadający na pytanie zawarte w tytule pracy izawierający opracowanie opisywanych zagadnień w oparciu o wyniki badań zebranych na podstawie analizyźródeł, opracowań naukowych;

- integralną część tekstu mogą stanowić ilustracje, tabele, każdorazowo opatrzone opisem bibliograficznym,wskazującym na źródło ich pozyskania;

C. Wnioski / Zakończenie: powinno zawierać:1.wnioski z przeprowadzonych badań, czy analizy dostępnych źródeł,2.wnioski powinny zawierać odpowiedzi na pytania badawcze lub być weryfikacja przyjętych hipotezbadawczych,3.wskazanie możliwych rozwiązań problemu,4.możliwości kontynuacji badań,5.wskazywać ewentualne trudności merytoryczne zaistniałe w trakcie realizacji pracy.

Wyniki rozważań można także odnieść do przedstawionego w rozdziałach teoretycznych stanu badań, aby razjeszcze, tym razem z innej już perspektywy, wykazać wagę podjętego tematu.

D. Bibliografia – wykaz literatury- pełen spis wykorzystanych w pracy źródeł (zarówno dosłownie cytowanych, jak i omawianych, czykomentowanych przez autora pracy licencjackiej)- wymogi redakcyjne określają sposób przedstawienia notki bibliograficznej;- w przypadku wykorzystania innych materiałów, w pracy znajdzie się również:• spis rycin,• spis wykresów,• spis tabel.

E. załączniki (aneks)- w przypadku zamieszczenia w pracy materiałów mających charakter dokumentacji naukowej (np. kopiidokumentów, ilustracji, tabeli z danymi statystycznymi częściowo wykorzystanymi w pracy, w każdymprzypadku opatrzone pełnym opisem bibliograficznym);3. Wymogi redakcyjne3.1. Wzór strony tytułowej, oświadczeń, spisu treści oraz pozostałych elementów pracy.

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGIKI I ADMINISTRACJIIM. MIESZKA I W POZNANIU

WYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO

PRACA LICENCJACKA

Anna Kowalska

ROLA SPORTU W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Promotor:…………………………

Poznań 2016

Poznań, dnia …………………………….. r.

………………………………………………………….Imię i nazwisko

………………………………………………………….Wydział

…………………………………………………………Rok studiów / tryb

…………………………………………………………Kierunek

…………………………………………………………Specjalność

OŚWIADCZENIE O AKCEPTACJI PRACY DYPLOMOWEJ

Ja niżej podpisany/a …………………………………………………… akceptuję jako Promotor pracę dyplomowąprzedkładaną przez studenta/kę Wydziału Zdrowia Publicznego Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im.Mieszka I w Poznaniu Pana/Panią

……………………………………………………………………

na temat:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………….………………………………..(podpis promotora)

Poznań, dnia …………………………….. r.

………………………………………...............………….….Imię i nazwisko

……………………………………………….............……….Wydział

………………………………………………...............………Rok studiów / tryb

…………………………………………...........………………Kierunek

…………………………………………...........………………Specjalność

OŚWIADCZENIE O PRAWACH AUTORSKICH I DANYCH OSOBOWYCH

Ja niżej podpisany/a…………………………………...................................………………....................................................student/ka Wydziału Zdrowia Publicznego Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I wPoznaniu oświadczam, że przedkładana praca dyplomowa na temat:

…………………………………………………………………….....................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....................................…………………………………………………………………………………………………………………………………….....................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………….....................................………………………………………………………………………………………………………………………………….....................................…………………

jest mojego autorstwa i nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 2014 roku o prawieautorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) oraz dóbrosobistych chronionych prawem;nie zawiera danych i informacji uzyskanych w sposób niedozwolony;nie była wcześniej przedmiotem innej urzędowej procedury związanej z nadaniem dyplomu uczelni wyższejlub tytułu zawodowego;zostałem poinformowany/a o prawie dostępu do treści moich danych osobowych oraz ich poprawiania.

Wyrażam zgodę, na:

udostępnienie mojej pracy dla celów naukowych i dydaktycznych;przetwarzanie moich danych osobowych w myśl ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danychosobowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.);umieszczenie mojej pracy w bazie danych Uczelni i jej przechowywanie przez okres stosowny do potrzebUczelni;wykorzystanie mojej pracy jako elementu komparatywnej bazy danych Uczelni;udostępnianie mojej pracy innym podmiotom celem prowadzenia kontroli antyplagiatowej pracdyplomowych i innych tekstów, które zostaną opracowane w przyszłości;porównywanie tekstu mojej pracy z tekstami innych prac znajdujących się w bazie porównawczej systemuantyplagiatowego i zasobach Internetu.Udostępnienie przeze mnie danych osobowych ma charakter dobrowolny.

…………………………………………….……………………………..Podpis autora pracy

Poznań, …………………… r.

……………………………………Imię i nazwisko

……………………………………Rok studiów / tryb

……………………………………Kierunek

……………………………………Specjalność

OŚWIADCZENIE

Oświadczam, że elektroniczna wersja pracy dyplomowej na temat:.…………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………...…………………………………………………………………...……………………..…………………..………………………………………………………...………..………………………………..jest identyczna z załączoną wersją drukowaną.

………………………………………(podpis autora pracy)

Poznań, …………………… r.

OŚWIADCZENIE

Ja, niżej podpisany…………………………………student/kaWydziału Zdrowia Publicznego Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniuoświadczam, że przedkładaną pracę licencjacką pt:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...napisałem/am samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, niekorzystałem/am z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałem/am opracowania rozprawy lub jejczęści innym osobom, ani nie odpisywałem/am tej rozprawy lub jej części od innych osób.Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzjao wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.

……………………………………(podpis studenta)

Spis treści1. Rozdział pierwszy1.1.Pierwszy paragraf w rozdziale pierwszym1.1.1. Pierwszy podzakres paragrafu pierwszego w rozdziale pierwszym

1.1.2.1.1.3.

1.2. Drugi paragraf w rozdziale pierwszym

Wykres (opis rycin umieszczamy zawsze u dołu – pod ryciną)

Tabela (opis tabel umieszczamy zawsze u góry – nad tabelą)

Tab. 1. Czas i koszt energetyczny pracy treningowej biegaczy na średnie i długie dystanse w okresieprzygotowawczym oraz relacje względne (%) miedzy poszczególnymi strefami energetycznymi.wskaźnikpodtrzymującetlenowemieszanekwasomlekoweniekwasomlekoweΣ okresu przygotowawczegoLiczba jedno stek trenin gowych

1 zakresKE2 zakresKE3 zakresKE4 zakresKE5 zakresKEsumaKE

ŚREDNIA - RAZEM114,3114,347,447,413,941,81,49,91,419,4178,4232,9149,7% - b. średnie i długie64,149,126,520,37,818,00,84,30,8

8,3100,0100,0

średnia – biegi długie133,0133,044,544,58,324,81,49,61,115,8188,3227,6148,6% – biegi długie70,758,423,619,54,410,90,74,20,66,9100,0100,0

średnia – biegi średnie118,8118,847,847,815,145,41,510,51,521,0184,6243,4149,6% – biegi średnie64,348,825,9

19,68,218,60,84,30,88,6100,0100,0

*KE – koszt energetycznyTabela powinna być „samoopisująca się”. Opis tabeli wyjęty z kontekstu wraz z danymi powinien dawaćobrazować czego dana tabela dotyczy.

Schemat (opis rycin umieszczamy zawsze u dołu – pod ryciną)

Bibliografia:Stosujemy styl harwardzki. Składa się z dwóch elementów – odwołania w tekście i bibliografii. Odwołanie wtekście zawiera nazwisko autora, datę wydania dzieła.Np.:(Gambarelli G. Łucki Z. 1995)(Garczyński S. 1976)(Grzechowiak S. 1995)(Lindsay D., 1995)

W bibliografii załącznikowej na końcu pracy musi znajdować się dokładny opis bibliograficzny. Poszczególneelementy opisu rozdzielane są przecinkami z wyjątkiem daty wydania, którą ujmuje się w nawias okrągły. Wopisie można podawać pełne imię autora lub tylko jego inicjał. Tytuły książek, czasopism i gazet wyróżnia siękursywą. Podawanie numerów stron publikacji w opisach bibliograficznych nie jest obowiązkowe.

Wykaz literatury

1.Gambarelli G., Łucki Z., 1995 Jak przygotować pracę dyplomową lub doktorską, Universitas, Kraków, s. …

2.Garczyński S., 1976 Sztuka myśli i słowa, Warszawa, s. …

3.Grzechowiak S., 1995. Wprowadzenie do pisania prac magisterskich z nauk teologicznych. Gniezno,Prymasowskie Wyd. GAUDENTIUM, 106 str. …

4.Lindsay D., 1995 Dobre rady dla piszących teksty naukowe. Ofic. Wyd. Pol. Wrocławskiej, Wrocław, s. …

ParametryUstawienia strony w pracy licencjackiej

ParametrWybrane ustawienieCzcionkaTimes New RomanWielkość czcionki12 lub 13 pktOdstępy między wierszami1,5 wierszaMarginesyLewy 3,5 (na oprawę), pozostałe 2,5Rozmiar papieruA4Orientacjapionowa

4. Student składa pracę dyplomową w 2 egzemplarzach w formie papierowej i w 1 egzemplarzu w formieelektronicznej wraz z oświadczeniem o zgodności wersji elektronicznej z papierową (wzór oświadczenia wpunkcie Wymogi redakcyjne) po weryfikacji przez system antyplagiatowy.Praca-licencjacka-wzor-177

Załącznik nr 1 do Uchwały nr 1/RW/8/2017

Rady Wydziału Ekonomii i ZarządzaniaUniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 25 maja 2017 rokuw sprawie wprowadzenia regulaminu dyplomowaniana Wydziale Ekonomii i Zarządzania

Uniwersytetu Zielonogórskiego

WYTYCZNE

PRZYGOTOWYWANIA PRAC DYPLOMOWYCH

(LICENCJACKICH / INŻYNIERSKICH / MAGISTERSKICH)DLA STUDENTÓWWYDZIAŁU EKONOMII I ZARZĄDZANIA

UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO

I.Informacje ogólneII.Wzór strony tytułowej (w języku polskim i angielskim)III.Spis treści

V.PrzypisyVI.Spis literaturyVII.Spisy tabel i rysunkówVIII.Oświadczenie (dołączone na końcu pracy)IX.Przesłanie pracy przez System StudNet do promotora w celu analizy antyplagiatowej

Zielona Góra 2017

I.Informacje ogólne

Praca dyplomowa powinna składać się z następujących części:

strona tytułowa (w języku polskim i angielskim) zgodna z załączonym wzorcem, spis treści,

krótki wstęp zawierający wprowadzenie w tematykę pracy i wyjaśnienie jej celu oraz zastosowaną metodykę,

podzielone na rozdziały opracowanie merytoryczne dotyczące tematu pracy, a zawierające opiszrealizowanych zadań, wyniki przeprowadzonych analiz, obliczeń, czy badań,

podsumowanie zawierające wnioski i uwagi krytyczne,

spis literatury,

spis rysunków, spis tabel,

załączniki, np. kwestionariusz ankiety,

oświadczenie o samodzielności napisania pracy.

Pracę należy przekazać do Dziekanatu w dwóch wydrukowanych dwustronnie egzemplarzach, w miękkiejoprawie.

Do pracy powinna być dołączona płyta CD z dokumentem opracowania. Płyta CD (złożona w kopercie)powinna być opatrzona etykietą, na której należy zamieścić następujące informacje:

1.Imię i nazwisko autora,

2.Tytuł pracy,

3.Nazwa Wydziału.

II.Wzór strony tytułowej

Imię i nazwisko autora(Times New Roman 13 pkt. Bold, Center)

Tytuł pracy dyplomowej(Times New Roman 17 pkt. Rozstrzelone, Bold, Center)

Praca (licencjacka, inżynierska, magisterska)(Times New Roman 15 pkt. Bold, Center)

Promotor: .....................................

(Times New Roman 13 pkt)

Praca przyjęta

.....................................(data i podpis promotora)

Uniwersytet Zielonogórski

Wydział Ekonomii i Zarządzania(Times New Roman 13 pkt. Bold, Center)

Zielona Góra 20..(Times New Roman 11 pkt., Center)

Imię i nazwisko autora(Times New Roman 13 pkt. Bold, Center)

Tytuł pracy dyplomowej w języku angielskim(Times New Roman 17 pkt. Rozstrzelone, Bold, Center)

Bachelor’s Thesis; Engineer's Thesis; Master’s Thesis(Times New Roman 15 pkt. Bold, Center)

Supervisor ...................................

(Times New Roman 13 pkt)

University of Zielona GóraFaculty of Economics and Management(Times New Roman 13 pkt. Bold, Center)

Zielona Góra 20..(Times New Roman 11 pkt., Center)

III.Spis treści

Zaleca się tworzyć automatyczny spis treści (Microsoft Word: Odwołania -> Spis treści).

SPIS TREŚCI

Wstęp 6

Rozdział 1. Tytuł rozdziału pierwszego 6

1.1. Tytuł podrozdziału 6


Rozdział 2. Tytuł rozdziału drugiego 6



Rozdział 3. Tytuł rozdziału trzeciego 6



Rozdział 4. Tytuł rozdziału czwartego 6



Zakończenie 6

Spis literatury 7

Spis tabel 7

Spis rysunków 7

Załączniki 7

SPIS TREŚCI(Times New Roman 14pkt. Bold)

Wstęp

Wstęp powinien zawierać wprowadzenie w tematykę pracy, wyjaśnienie jej celu oraz zastosowanąmetodykę.

Rozdział 1. Tytuł rozdziału pierwszego

1.1. Tytuł podrozdziału


Rozdział 2. Tytuł rozdziału drugiego



Rozdział 3. Tytuł rozdziału trzeciego



Rozdział 4. Tytuł rozdziału czwartego



Zakończenie

Omówienie wyników i wnioski. Czy i w jakim zakresie praca stanowi nowe ujęcie problemu? Sposóbwykorzystania pracy (publikacja, udostępnienie instytucjom, materiał źródłowy dla studentów). Co autoruważa za własne osiągnięcia.

Spis literatury

Spis literatury powinien zawierać wykaz cytowanej literatury w kolejności alfabetycznej (w uzasadnionychprzypadkach w kolejności innej niż alfabetyczna) zgodny z wymogami opisu bibliograficznego, wykazwykorzystanych aktów prawnych oraz wykaz źródeł internetowych z datą ostatniego dostępu

Spis tabel

Spis rysunków

Załączniki

Jako załączniki mogą być materiały, które wiążą się z daną pracą dyplomową, ale nie są jej integralną częściąalbo nie można ich zamieścić w tekście ze względu na znaczną objętość, np. kwestionariusz ankiety, zdjęcia,mapy, raport z obserwacji, schematy itp.

IV. Wymogi merytoryczne i edytorskie

Wymogi merytoryczne pracy dyplomowej::

praca dyplomowa powinna posiadać charakter pracy licencjackiej / inżynierskiej / magisterskiej,

praca dyplomowa powinna zawierać wyraźnie sprecyzowany problem wraz z założeniami badawczymi lub

projektowymi,

praca dyplomowa powinna posiadać jasno sformułowany cel i zakres pracy, logiczny opis, jasny i precyzyjnyjęzyk,

praca dyplomowa powinna zawierać piśmiennictwo poprawnie dobrane i cytowane,

złożona praca dyplomowa powinna być w wysokiej jakości wydruku z wyraźnymi rysunkami / wykresami.

Wymogi edytorskie pracy dyplomowej w wersji papierowej:

format arkusza papieru: A4,

czcionka: Times New Roman CE,

wielkość czcionki podstawowej: 12 pkt,

tytuły rozdziałów, wstępu, zakończenia, spisu literatury/tabel/rysunków: 14 pkt BOLD,

tytuły podrozdziałów: 12 pkt BOLD,

każdy rozdział rozpoczynamy od nowej strony, odstęp między wierszami: 1,5 wiersza,

marginesy: górny – 2,5 cm, dolny – 2,5 cm, lewy – 3,5 cm, prawy – 2,5 cm,

stosować justowanie (wyrównanie tekstu do obu marginesów), każdy akapit należy rozpoczynać wcięciem0,5 cm,powinna mieć marginesy lustrzane i numerację zewnętrzną,

numeracja stron arabska, wszystkie strony pracy, począwszy od strony tytułowej, są uwzględniane wnumeracji (na stronie tytułowej nie powinien być widoczny numer strony).

Tabele

Opis tabeli: nad tabelą, wyrównane do lewej strony, numer kolejny tabeli i tytuł (12 pkt.). Pod tabelą źródło(10 pkt). Rozmiar czcionki informacji w tabeli (dane liczbowe czy tekstowe) – 10 pkt. Każda tabela powinnabyć wywołana w tekście pracy. Przykłady:

Tabela 1. Kryteria oceny efektywności organizacji

InteresariuszeKryteria efektywności

WłaścicieleZwrot kapitału, cena akcji

PracownicyWysokość zarobków, satysfakcja z pracy, warunki pracy

KlienciJakość wyrobów i usług, cena, serwis

DostawcyWarunki umów, regulacja zobowiązań

KredytodawcyTerminowe spłaty, perspektywy rozwoju

Społeczności lokalneMiejsca pracy, ochrona środowiska

Władze państwowePodatki, przestrzeganie prawa

Źródło: [Bielski 2004, s. 65]

lub jeżeli dokonujemy modyfikacji:

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Bielski 2004, s. 65]

Tabela 2. Założenia dotyczące oceniania pracowników

Ocena stopnia

realizacjiPoziom realizacji przesłankiOpis poziomu

przesłanki

3oczekiwanyzauważalna staranność

2przeciętnydrobne zastrzeżenia, pojedyncze uwagi

1poniżej oczekiwańliczne zastrzeżenia

0znacznie poniżej oczekiwańuwagi krytyczne

Źródło: opracowanie własne.

Obiekty: rysunki, wykresy, schematy, zdjęcia

Obiekty: wykresy, rysunki, zdjęcia, schematy powinny być wyśrodkowane. Opis obiektów: pod obiektem(Rys.), wyśrodkowany, numer kolejny obiektu i tytuł (12 pkt.). Pod tytułem obiektu źródło (10 pkt). Każdyobiekt powinien być wywołany w tekście pracy. Przykłady:

Rys. 1. Model organizacji według Leavitta

respondentów [%]

40%

35%

30%

25%

20%

15%

Źródło: [Leavitt 1965, s. 160]

35%

13% 14%9% 10%

Procent

10%

5%

0%

5%

7% 7%

Sytuacja zawodowa

Rys. 2. Sytuacja zawodowa respondentów

Źródło: opracowanie własne.

Wzory

Wzory numerujemy jednym ciągiem w całej pracy a numer umieszczamy z prawej strony w nawiasie przymarginesie.

Przykłady:

2

2n

x2 n

SNRx

E x

n

(1)

e2

E e2 n

e2n

n

++

∗ 100% (2)

ł +

V.Przypisy

Przypisy bibliograficzne w systemie harvardzkim:

1.Styl harvardzki to typ przypisu „autor-data-strona” i jest przypisem w treści. Podstawowa zasadasprowadza się do podawania w tekście głównym w nawiasie kwadratowym nazwiska autora (nazwisk wprzypadku prac wieloautorskich lub tytułów/instytucji), daty wydania oraz numeru strony. Inne przypisy, np.polemiczne, umieszcza się tradycyjnie u dołu strony.

2.Przypisy bibliograficzne w systemie harvardzkim umieszcza się bezpośrednio po cytacie lub w innymmiejscu wymagającym wskazania źródeł w formie skróconej informacji bibliograficznej – podając wnawiasach kwadratowych: nazwisko autora, ewentualnie: współautorów, redaktora lub pierwsze słowatytułu źródła (w przypadku prac zbiorowych bez podanego redaktora), rok wydania publikacji, orazewentualnie numer strony lub numery stron (w zależności od kontekstu), na które powołuje się autor pracy.

Przykłady:

Najprostszy jest podział organizacji według funkcji genotypowej, czyli roli jaką spełniają w zaspokajaniupotrzeb społecznych [Bielski 2004, s. 38].

Podsumowując rozważania na temat organizacji, prowadzone w literaturze [Bielski 2004, ss. 29–40], możnastwierdzić, że …..

3.Jeżeli dana publikacja ma dwóch autorów, podaje się oba nazwiska, łącząc je spójnikiem „i”.

Przykład:

Analiza kultury organizacyjnej ze względu na złożoność definiowania jest procesem skomplikowanym [Mead iAndrews 2011, s. 113].

4.Podobnie postępujemy w przypadku trzech autorów, przy czym spójnik „i” stawia się przed ostatnimnazwiskiem.

Przykład:

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwestało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra [Begg, Dornbusch i Fischer 2007, s. 51].

5.Jeżeli autorów jest więcej niż trzech, podaje się tylko pierwszego z nich z dodatkiem skrótu „i in.”.

Przykład:

Równolegle z kontrolą realizacji projektów należy przeprowadzić kontrolę efektów wprowadzonych zmian[Bieniok i in. 2004, s. 77].

6.Dane bibliograficzne kilku omawianych jednocześnie publikacji należy oddzielać średnikami.

Przykład:

Lokalizacja ogólna wiąże się z wyborem miejsca prowadzenia działalności gospodarczej [Godlewska-Majkowska 2013; Budner 2003].

7.Sposób podawania danych bibliograficznych w przypisie zależy od kontekstu: jeżeli ze zdania lub akapitu,po którym należałoby umieścić przypis, jasno wynika, na czyje dzieło następuje powołanie a w tekściepojawia się nazwisko autora, wystarczy ograniczyć zawartość odsyłacza do roku publikacji i numeru strony.Ponadto jeżeli dokonujemy bezpośredniego cytatu z cudzej pracy, powinien on być dokładnie oznaczony zapomocą cudzysłowu; w takim wypadku należy także wskazać numer strony, z której pochodzi cytowany tekst.

Przykład:

Według S. Krawczyka [2011, s.119] procesem biznesowym jest „proces, którego wynik jest wytwarzany zmyślą o odbiorcy i podstawę jego przejęcia stanowi dokonane przez odbiorcę wartościowanie i następującapo nim transakcja”.

8.W przypadku kiedy kilka wykorzystywanych w pracy dokumentów ma autorów o tym samym nazwisku i tensam rok wydania, rozróżnia się ich za pomocą pierwszych liter imion autorów.

Przykład:

[Nowakowska A. 2006; Nowakowska M. 2006]

9.Jeżeli powołujemy się na kilka publikacji jednego autora opublikowanych w tym samym roku, po rokuwydania należy dodać (bez spacji) kolejne małe litery, np. 2016a, 2016b; oznaczenia te powtarza się wówczasw spisie literatury.

Przykład:

[Koźmiński 1983a; Koźmiński 1983b]

10.Jeśli powołujemy się na pozycję, której co prawda nie czytaliśmy, ale która była zacytowana w innej,czytanej przez nas publikacji, nie można powoływać się na tego pierwszego autora, lecz jedynie na autorapublikacji, którą mamy.

Przykład:

Sformułowana przez A. Webera [za: Domański 2004, s. 100] klasyczna teoria lokalizacji zakłada minimalizacjękosztów przedsiębiorstwa i dążenie do znalezienia miejsca, w którym warunek ten jest spełniony.

11.W przypadku kilku publikacji cytowanych razem (w jednym nawiasie) szereguje się najczęściej wkolejności chronologicznej lub w innej kolejności, w zależności od kontekstu.

12.Jeśli powołujemy się na opracowania, raporty, dane statystyczne przygotowane przez organizacje,instytucje, strony internetowe itp., które nie mają podanych autorów (lub redaktorów), zamiast autorapodaje się nazwę tych organizacji.

Przykład:

W okresie funkcjonowania strefy euro stopa zatrudnienia wzrosła o 5,3% a bezrobocie spadło ze średniegopoziomu 9,4% w latach 1989-1998 do 7,4% w 2007 roku [NBP 2009].

VI. Spis literatury

Zasady ogólne sporządzenia spisu literatury:

kolejność pozycji literatury podawana jest według porządku alfabetycznego nazwisk autorów,

jeśli mamy kilka prac tego samego autora to podajemy je w kolejności chronologicznej od najstarszej donajnowszej,

w przypadku powtarzania się roku wydania, tytuły poszczególnych publikacji szereguje się alfabetycznie(analogicznie jak w przypisach podajemy np. Koźmiński A., 1983a, Koźmiński A., 1983b),

jeśli mamy różnych autorów o tym samym nazwisku, to decyduje kolejność według porządku alfabetycznegoich imion,

jeśli autorem pracy jest instytucja to postępujemy tak jak w przypadku nazwisk autorów

(np. GUS, NBP),

w opisach publikacji wydanych za granicą obowiązuje pisownia skrótów określeń typu redaktor, wydanie,numer, wolumin itp. w języku tekstu,

w pracach zbiorowych – należy podawać jako pierwszy element opisu nazwisko redaktora naukowego zeskrótem „red.”,

jeżeli roku wydania nie można określić na podstawie źródła, zaleca się w jego miejsce podanie daty„copyright” (w skrócie „cop.”przed rokiem), daty druku (w skrócie „druk” przed rokiem) lub przypuszczalnejdaty wydania (w skrócie „ca” przed rokiem),

inaczej niż w przypisach, w spisie literatury w przypadku więcej niż trzech autorów, wypisujemy wszystkich,

przy materiałach z witryn internetowych należy podać w nawiasie kwadratowym datę ostatniego dostępu,

spis literatury w systemie harvardzkim zawiera wykaz wyłącznie tych publikacji, na które autor powołuje sięw tekście pracy.

Przykładowy spis literatury:

Bielski M., 2004, Podstawy teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.

European Commission, 2016, Capital Markets Union: First Status Report, Brussels.

Korenik S., Słodczyk J. (red.), 2005, Podstawy gospodarki przestrzennej – wybrane aspekty, WydawnictwoAkademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. Leavitt H. J., 1965, Appliedorganizationnal change in industry, w: March, G. (ed.), Handbook of Organization, Sage, Chicago.

Mindur M., 2015, Rozwój transportu w Hiszpanii z uwzględnieniem kolei dużych prędkości, Logistyka, nr 4, s.7-11.

NBP, 2009, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie UniiGospodarczej i Walutowej, NBP, Warszawa.

Rymarczyk J., 2016, Globalizacja finansowa we współczesnej gospodarce światowej, w: Binek Z., Szudra P.(red.), Ekonomiczne skutki przystąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej, Uniwersytet Zielonogórski,Zielona Góra, s. 7- 46.

Sławińska M. (red.), 2010, Modele biznesu w handlu detalicznym, Wydawnictwo UniwersytetuEkonomicznego w Poznaniu, Poznań.

Przykłady opisów literatury w spisie literatury i w przypisach:

Rodzaje opisów

Spis literatury

Do przypisu

Opis bibliograficzny

Bielski M., 2004, Podstawy teorii organizacji i

[Bielski 2004]

książki

zarządzania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.


Sławińska M. (red.), 2010, Modele biznesu w handlu

[Sławińska 2010]

pracy zbiorowej

detalicznym,WydawnictwoUniwersytetu

Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.

Korenik S., Słodczyk J. (red.), 2005, Podstawy

[Korenik i Słodczyk 2005]

gospodarki przestrzennej – wybrane aspekty,

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara

Langego we Wrocławiu, Wrocław.


Rymarczyk J., 2016, Globalizacja finansowa we

[Rymarczyk 2016]

rozdziału / artykułu

współczesnej gospodarce światowej, w: Binek Z.,

w pracy zbiorowej

Szudra P. (red.), Ekonomiczne skutki przystąpienia do

(książce pod

Unii Gospodarczej i Walutowej, Uniwersytet

redakcją)

Zielonogórski, Zielona Góra, s. 7-46.

Bartosiewicz B., Kowalski M., 2012, Polityka

[Bartosiewiczi Kowalski

przestrzenna w małych miastach, w: Nowak M. J.,2012]

Skotarczak T. (red.), Zarządzanie przestrzenią miasta,

Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, s. 195–206.

Opisy bibliograficzne

NBP, 2009, Raport na temat pełnego uczestnictwa

[NBP 2009]

publikacji wydanych

Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii

przez instytucje

Gospodarczej i Walutowej, NBP, Warszawa.

rządowe, organizacje,

European Commission, 2016, Capital Markets Union:

[EuropeanCommission

firmy (w przypadku

First Status Report, Brussels.

2016]

braku autora lub

redaktora )

Rodzaje opisówSpis literatury

Do przypisu

Opisy bibliograficzneMindur M., 2015, Rozwój transportu w Hiszpanii z[Mindur 2015]

artykułów zuwzględnieniem kolei dużych prędkości, Logistyka, nr

czasopism4, s. 7-11.

Opisy bibliograficzneBelka M., 2010, Największymi atutami będą dzisiejsze[Belka 2010]

artykułów z gazetsłabości, Gazeta Prawna, 8 września, s. A13.

Opisy bibliograficzneBujacz A., 2009, Realizacja preferencji poznawczych[Bujacz 2009]

dysertacjiw procesie twórczego projektowania, praca

naukowych (pracmagisterska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w

doktorskich,Poznaniu,Poznań,

magisterskich,http://www.aleksandrabujacz.com/wp-

inżynierskich icontent/uploads/2013/03/Praca-Magisterska-

licencjackich)Aleksandra-Bujacz.pdf [dostęp 17.10.2016].

- w przypadku pracyParuzel D., 2015, Wpływ systemu motywаcyjnego[Paruzel 2015]

dostępnej w Internecieprаcowników nа efektywność prаcy nа przykłаdzie

i maszynopisuorgаnizаcji logistycznej UPS, praca magisterska,

niepublikowanegoUniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra [maszynopis

niepublikowany].

Opisy bibliograficzneKomornicki T., Zaucha J., 2015, Pojęcie spójności[KomornickiiZauchaźródełterytorialnej – zrozumienie i stosowanie w Polsce na2015]

elektronicznychpoziomie regionalnym, Working Papers, no. 002/2015,

(książek, raportów,Institute for Development, Sopot, http://instytut-

artykułów zrozwoju.org/WP/IR_WP2015_02.pdf[dostęp

czasopism)17.10.2016].

Opisy bibliograficzneWieczorkiewicz R., 2016, E-commerce to szansa dla[Wieczorkiewicz 2016]materiałów z witryntradycyjnych restauracji,

internetowych –http://www.portalspozywczy.pl/handel/wiadomosci/e-

tworzonych przezcommerce-to-szansa-dla-tradycyjnych-

instytucje,restauracji,135143.html [dostęp 17.10.2016].

organizacje lub

osoby prywatneWikipedia, 2016, m-commerce,

[Wikipedia 2016]

https://pl.wikipedia.org/wiki/M-commerce [dostęp

17.10.2016].

Opisy bibliograficzneUstawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności[Ustawa z 2 lipca 2004]aktów prawnychgospodarczej, Dz.U., nr 173, poz. 1807.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 28 marca[RozporządzenieMinistra

2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracyGospodarki z28 marca

przy urządzeniach energetycznych, Dz.U., poz. 492.2013]

Sprawozdanie Zarządu z działalności Grupy

[Sprawozdanie

Zarządu

Kapitałowej Alior Banku S.A., 2015.

2015]

Opisy bibliograficznePN-ISO/IEC 27001, System zarządzania

[PN-ISO/IEC 27001]normbezpieczeństwem informacji.

VII. Spis tabel i rysunków

Zaleca się tworzyć spis tabel/rysunków automatyczny (Microsoft Word: Odwołania -> Spis treści).

Spis tabel

Tabela 1. Kryteria oceny efektywności organizacji 9Tabela 2. Założenia dotyczące oceniania pracowników 9

Spis rysunków

Rys. 1. Model organizacji według Leavitta 10Rys. 2. Sytuacja zawodowa respondentów 10

VIII. OświadczenieOświadczenie należy dołączyć do pracy.

.......................................................... Zielona Góra, dnia ................................

imię i nazwisko studenta

.......................................

nr albumu

Wydział Ekonomii i ZarządzaniaUniwersytet Zielonogórski

OŚWIADCZENIE

Świadoma(y) odpowiedzialności karnej oświadczam, że przedkładana praca dyplomowa pt.

………………………………………………………………………………………………...…

………………………………………………………………………………………..………….

została napisana przeze mnie samodzielnie i nie była wcześniej podstawą żadnej innej urzędowej proceduryzwiązanej z nadaniem dyplomu wyższej uczelni lub tytułów zawodowych.

Jednocześnie oświadczam, że w/w praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych innych osób (DZ. U. tj. z roku 2000 Nr 80 poz. 904) orazdóbr osobistych chronionych prawem cywilnym.

Oświadczam również, że tekst mojej pracy dyplomowej zapisany na płycie CD jest identyczny z tekstem pracydyplomowej w formie drukowanej, zatwierdzonej przez promotora.

............................................

podpis studenta

IX. Przesłanie pracy przez System StudNet do promotora w celu analizy antyplagiatowej

1.Podpisana przez Promotora praca jest rejestrowana w systemie Dziekanat przez osoby obsługujące pracedyplomowe w dziekanacie wydziału.

2.Następnie za pomocą modułu studenckiego StudNet dyplomant ma możliwość wgrania pliku pracy (wformacie pdf), wybierając zakładkę „Dyplom” oraz opcję „Praca dyplomowa – OSA”. Po wgraniu pliku pracy(zgodnie z wymaganiami, co przedstawiono w stosownej informacji na stronie StudNet-a) student przesyłaplik z pracą do Promotora. Przesłany plik musi zawierać DOKŁADNIE taką sama treść, jaka występuje w wersjidrukowanej pracy (i przedstawianej do obrony). Uwaga: pracę wgrywamy bez oświadczenia.

3.Promotor ma możliwość odrzucenia pliku pracy z komentarzem, bądź też przesłania pracy do analizyantyplagiatowej w systemie OSA. Podwodem odrzucenia może być na przykład niezgodność treści pracy zzawartością przesłanego pliku.

4.Po sprawdzeniu pracy przez system OSA promotor, po analizie wyników tego sprawdzenia, ma możliwośćzaakceptowania pracy i skierowania jej do obrony, bądź też może zakwestionować samodzielnośćprzygotowanej do obrony pracy rozpoczynając stosowną procedurę ustaloną na Uczelni.

5.Po obronie student wgrywa całą pracę (łącznie z oświadczeniem) w celu przesłania do OgólnopolskiegoRepozytorium Pisemnych Prac Dyplomowych (Zakładka ORPD).Praca-licencjacka-wzor-178

Praca teoretyczna: licencjacka i magisterska (SNM PJWSTK)

a) praca licencjacka: minimum 45000 znaków (ze spacjami)Czyli przynajmniej 25 stron znormalizowanego maszynopisu (25 x 1800 znaków ze spacjami, co daje 45000znaków).b) praca magisterska: minimum 72000 znaków (ze spacjami)40 stron znormalizowanego maszynopisu

Strona tytułowa wg wzoru ze strony Biblioteki PJWSTK, później spis treści i następnie od 3 strony tekst pracypodzielony na rozdziały i podrozdziały.

Tekst: czcionka 12 pt., odstęp od 1,5 do 2; tekst wyjustowany, przypisy dolne 10 pt. (wg poniższego wzoru).Strony powinny być ponumerowane.

Format przypisów:[Uwaga: wszystkie nazwiska i tytuły książek są fikcyjne] – rozmiar od 8 do 9 pkt.

John Smith, Film animowany, tłum. Jan Kowalski, wyd. ABC, Warszawa 2050, s. 12-14.Dla dzieł już cytowanych:Smith, op. cit., s. 11.Dla dzieł cytowanych, jeśli powołujemy się na więcej niż jedną pracę tego samego autora:Smith, Film animowany, op. cit., s. 15.Dla dzieł cytowanych przypis wyżej:Ibidem, s.16.Przy przytoczeniach niedosłownych skrót „por.”:Por. John Smith, Film animowany, tłum. Jan Kowalski, wyd. ABC, Warszawa 2050.Przy artykułach z dzieł zbiorowych:Akira Kobayashi, Efekty specjalne, [w:] Animacja, red. John Smith, tłum. Jan Kowalski, wyd. ABC, Warszawa2050, s. 44.Przy dziełach zbiorowych:Animacja, red. John Smith, tłum. Jan Kowalski, wyd. ABC, Warszawa 2050, s. 214-215.

Przy artykułach z czasopism:Jan Kowalski, Twórczość Władysława Starewicza, "Przegląd Filmowy" 1/2050, s. 30-34.

Przy materiałach z Internetu:http://www.awn.com/mag/issue5.09/5.09pages/osmondanime.php3 (stan na 12.01.2050)

Ilustracje:W samym tekście pracy lub w końcowym aneksie można umieścić ilustracje (np. kadry wycięte z filmu) jeśliwiążą się z omawianym/opisywanym materiałem. W przypisie dolnym podane musi być źródło pochodzeniailustracji.

Praca musi zawierać bibliografię z wydzielonymi osobno pozycjami zwartymi oraz ulotnymi. Kolejnośćpodawania pozycji - alfabetyczna bądź chronologiczna do wyboru.Praca-licencjacka-wzor-18

Jak pisać pracę dyplomową ? Uwagi o formie. Zasady redakcji pracy dyplomowej.

1.Informacje ogólne

Zasadniczym celem pracy dyplomowej przygotowywanej przez studenta jest:

-wykazanie się umiejętnością formułowania i rozwiązywania problemów wiążących się z programemodbytych studiów,

-wykazanie się znajomością metod i sposobów prowadzenia analizy oraz redakcyjnego

przygotowania pracy w oparciu o umiejętności nabyte w czasie studiów.

Praca dyplomowa musi być samodzielnym opracowaniem autorstwa studenta, przygotowanym przy pomocypromotora. Student jako autor ponosi pełną odpowiedzialność z tytułu oryginalności i rzetelnościzaprezentowanego materiału i powinien uwzględniać wszelkie prawa i dobre obyczaje w tym zakresie.Składane prace dyplomowe będą weryfikowane przez system wykrywania plagiatów. W tym kontekścieprosimy o dokładne zapoznanie się z zasadami odwoływania się do piśmiennictwa, przedstawionymi wrozdziale 5. niniejszego opracowania.

Praca dyplomowa to nie zbiór informacji w stylu „wszystko, co wiem (znalazłem) na temat…”. Część pisemnapracy dyplomowej powinna posiadać charakter opracowania naukowego i w związku z tym podlega pewnymzwyczajowym regułom – por. tekst poniżej.

2.Struktura i konstrukcja pracy

Struktura pracy powinna być następująca:

1.Strona tytułowa pracy (wg wskazówek na stronie inernetowej WI PP)

2.Spis treści

3.Wstęp, zawierający podrozdział „Cel i zakres pracy”, tj. streszczenie specyfikacji wymagań promotora

4.Rozdział (y) teoretyczny – przegląd literatury naświetlający stan wiedzy na dany temat,

5.Rozdziały dokumentujące pracę własną studenta (rozdziały opisujące ideę / sposób / metodę rozwiązaniapostawionego problemu oraz rozdziały opisujące techniczną stronę rozwiązania (dokumentacja techniczna)lub opisujące przeprowadzone testy / badania i uzyskane wyniki)

6.Zakończenie, zawierające podsumowanie uzyskanych wyników

7.Literatura

8.Dodatki

Praca powinna mieć wyraźnie określony cel i sposób jego realizacji, powinna charakteryzować się zwięzłościąi logicznym układem oraz właściwą proporcją między poszczególnymi częściami (rozdziałami) pracy. Wkładpracy dyplomanta powinien mieć

1

odzwierciedlenie w rozmiarach poszczególnych rozdziałów. Dlatego, np. rozdział opisujący aktualny stanwiedzy nie powinien być nieproporcjonalnie dłuższy niż np. rozdział opisujący implementację, czy testy. Wprzypadku prac o charakterze projektowo – implementacyjnym, przegląd literatury naświetlający „state ofthe art” powinien być zastąpiony opisem / charakterystyką narzędzi wykorzystanych do realizacji projektu.

Tytuł pracy, a także tytuł każdego rozdziału musi być adekwatny do treści zawartych w pracy lub w rozdziale.Tytuł pracy, jak i tytuły rozdziałów powinny mieć charakter problemowy.

Treść pracy dzieli się na rozdziały i podrozdziały, a ich układ musi być oparty na zasadzie wynikania. Każdyrozdział powinien zaczynać się od nowej strony.

Całkowita liczba stron pracy nie ma istotnego znaczenia. Działania prowadzące do sztucznego jej zwiększaniasą „podejrzane”. Istotna jest treść pracy. Dlatego nie należy:

•zwężać obszaru tekstu w miarę zagłębiania się w strukturze rozdziałów, sekcji, akapitów itp.

•manipulować odstępami między literami w wyrazach, ani między wyrazami w zdaniach;

3.Zawartość pracy

Wstęp do pracy (rozdział nr 1) ustala kontekst pracy, czyli zagadnienie lub dział informatyki, którego pracadotyczy. Zawiera krótkie omówienie problemu, który będzie przedmiotem pracy oraz krótkie omówieniestanu sztuki w zakresie tego problemu. Zawiera także motywacje, które skłoniły autora/autorów do zajęciasię tym problemem. Informacje te mają uzasadnić celowość podjęcia pracy i zaciekawić czytelnika!

Wstęp / Wprowadzenie powinien zawierać następujące elementy: krótkie uzasadnienie podjęcia tematu; celpracy (patrz niżej), zakres (przedmiotowy, podmiotowy, czasowy) wyjaśniający, w jakim rozmiarze pracabędzie realizowana; ewentualne hipotezy, które autor zamierza sprawdzić lub udowodnić; krótkącharakterystykę źródeł, zwłaszcza literaturowych; układ pracy (patrz niżej), czyli zwięzłą charakterystykęzawartości poszczególnych rozdziałów; ewentualne uwagi dotyczące realizacji tematu pracy np. trudności,które pojawiły się w trakcie realizacji poszczególnych zadań, uwagi dotyczące wykorzystywanego sprzętu,współpraca z firmami zewnętrznymi.Wstęp do pracy musi się kończyć 2 następującymi akapitami:

Celem pracy jest opracowanie / wykonanie analizy / zaprojektowanie / .....................

Struktura pracy jest następująca. W rozdziale 2 przedstawiono przegląd literatury na temat

Rozdział 3 jest poświęcony (kilka zdań). Rozdział 4 zawiera (kilka zdań) itd.

Rozdział x stanowi podsumowanie pracy.

W przypadku prac inżynierskich zespołowych lub magisterskich 2-osobowych, po tych dwóch

w/w akapitach musi w pracy znaleźć się akapit, w którym będzie opisany udział w pracy

poszczególnych członków zespołu. Na przykład:

Jan Kowalski w ramach niniejszej pracy wykonał projekt tego i tego, opracował ......

2

Grzegorz Brzęczyszczykiewicz wykonał ......, itd.

Drugi rozdział powinien zawierać dokładne omówienie kontekstu pracy, problemu, którym praca się zajmuje,stanu sztuki z odwołaniem się do literatury, wad, niedoskonałości obecnych rozwiązań, nowej jakości, którąnależałoby stworzyć.

Przegląd literatury naświetlający stan wiedzy na dany temat obejmuje rozdziały pisane na podstawieliteratury, której wykaz zamieszczany jest w części pracy pt. Literatura (lub inaczej Bibliografia,Piśmiennictwo). W tekście pracy muszą wystąpić odwołania do wszystkich pozycji zamieszczonych w wykazieliteratury. Nie należy odnośników do literatury umieszczać w stopce strony. Autor pracy dyplomowej jestbezwzględnie zobowiązany do wskazywania źródeł pochodzenia informacji przedstawianych w pracy, dotyczyto również rysunków, tabel, fragmentów kodu źródłowego programów itd. Należy także podać adresy stroninternetowych w przypadku źródeł pochodzących z Internetu.

Praca musi zawierać elementy pracy własnej autora adekwatne do jego wiedzy praktycznej uzyskanej wokresie studiów. Za pracę własną autora można uznać np.: stworzenie aplikacji informatycznej lub jejfragmentu, zaproponowanie algorytmu rozwiązania problemu szczegółowego, przedstawienie projektu np.systemu informatycznego lub sieci komputerowej, analiza i ocena nowych technologii lub rozwiązańinformatycznych wykorzystywanych w przedsiębiorstwach, itp. Autor powinien zadbać o właściwądokumentację pracy własnej obejmującą specyfikację założeń i sposób realizacji poszczególnych zadań wraz zich oceną i opisem napotkanych problemów. W przypadku prac o charakterze projektowo –implementacyjnym, ta część pracy jest zastępowana dokumentacją techniczną i użytkową systemu.

W pracy nie należy zamieszczać całego kodu źródłowego opracowanych programów. Kod źródłowynapisanych programów, wszelkie oprogramowanie wytworzone i wykorzystane w pracy, wynikiprzeprowadzonych eksperymentów powinny być umieszczone na płycie CD, stanowiącej dodatek do pracy.

Zakończenie pracy zwane również Uwagami końcowymi lub Podsumowaniem powinno zawieraćustosunkowanie się autora do zadań wskazanych we wstępie do pracy, a w szczególności do celu i zakresupracy oraz porównanie ich z faktycznymi wynikami pracy. Podejście takie umożliwia jasne określenie stopniarealizacji założonych celów oraz zwrócenie uwagi na wyniki osiągnięte przez autora w ramach jegosamodzielnej pracy. Rozdział ten powinien zawierać również omówienie trudności przy realizacji pracy, zalet iwad przyjętego rozwiązania, potencjalnych zastosowań pracy, planów rozwojowych w zakresie tematu pracy,dalszych prac, które należałoby wykonać w przyszłości, itd.

3

Jest to krótki rozdział, co najwyżej jedna strona.

Integralną częścią pracy są również dodatki, aneksy i załączniki np. płyty CDROM zawierające stworzone wramach pracy programy, aplikacje i projekty. Dodatki nie liczą się do zalecanej objętości pracy. Praca powinnabyć skonstruowana w taki sposób, aby dodatki nie były niezbędne dla zrozumienia jej treści; mogą one byćwyłącznie pomocą dla czytelnika interesującego się w szczegółach. Dodatki nie mogą zawierać treści bardzosłabo czytelnych (np. programów) lub nieczytelnych, np. kodów programów generowanych przezautomatyczne generatory.

4. Redakcja pracy

Marginesy: po 2,5 cm z każdej strony plus dodatkowo z lewej 1 cm na oprawę.

Tytuły rozdziałów, akapity – patrz przykład poniżej. W spisie treści pracy nie należy zamieszczać informacji oczęściach pracy położonych poniżej 3. poziomu zagłębienia. Np. numer podrozdziału 4.3 lub 4.3.1 jestakceptowalny, ale numer 4.3.2.1 lub 5.4.6.2.1 już absolutnie nie. Innymi słowy, należy unikać głębszejnumeracji podrozdziałów niż poziom trzeci, rozumiany jako np. 1.1.1. Należy unikać wydzielania elementustruktury pracy na niższym poziomie w liczbie jeden. Np. rozdział 1 zawierający podrozdział 1.1. i nic więcej,to niewłaściwa konstrukcja. W takim przypadku, nie należy wydzielać części składowej.

2. Przegląd wybranych technologii do budowy aplikacji

internetowych

2.1 Protokół http

Tytuł podrozdziału–

Tytuł rozdziału głównego –

czcionka: Times New

czcionka: Times New

Roman 14 Bold

Roman 16 Bold

HTTP (Hypertext Transfer Protocol) jest protokołem przesyłania hipertekstu. Najczęściej jest

wykorzystywany do łączności pomiędzy klientem (dokładnie jego przeglądarką) a serwerem w sieci

Odstę py: 6 pkt przed Akapit: wyrównanie: do lewej i prawej, wci ęcie 1 cm WWW. Za jego pomocą wkierunku serwera przesyłane jest(stałeżąwdaniecałejHTTP,pracy), natomiczcionkastTimeswdrugNewąstronRomanę – 11/12 pkt., odstęp 1,5 wiersza (stałe w całej pracy)dokument HTML będący odpowiedzią na wysłane żądanie.

W pracach, w których występuje dużo skrótów konieczne jest przygotowanie Wykazu skrótów. Skróty ipojęcia podstawowe wyróżnia się w następujący sposób.

Organizacja nowoczesnego społeczeństwa opiera się na szerokim zastosowaniu systemów

Wyróżnione pojęcie

Skrót: w nawiasie okrą głym,

informatycznych. Stanowiąone podstawę systemów bankowych, systemówrezerwacji lotniczej,

podstawowe: italic (w całej

italic

hotelowej i kolejowej, systemówpracy takadministracyjnych,samo)gospodarki materiałowej i magazynowej,

systemów ewidencji ludności,systemów wspomagania projektowania i inżynierii oprogramowania itp.

[88, 90]. Obecnie systemy informatyczne są budowane najczęściej wokół systemu bazy danych (SBD),

4

Zestawienie błędów oszacowań badanych metod dla rozkładu równomiernego wartości atrybutupołączeniowego

Numeracja tabel: identycznie jak rysunków

Tytuł tabeli: nad tabelą, wyrównanie do prawej, czcionka o jeden punkt mniejsza w stosunku do czcionkistandardowej akapitu (np. 10 pkt), odstęp: 6 pkt przed i po.

< 01/01/94Rysunek 1.1 lub Rys. 1.1. Zapytania Q1 i Q2 zawierające wspólne składowe operacje relacyjne

Data_wypożyczenia

: Operacja selekcji wg kryterium

R : Wypoż yczeniatym rozdziale (po3 kropce)

Podpis pod rysunkiem: wyrównanie do środka, czcionka o jeden punkt mniejsza w stosunku do: Operacja selekcjiczcionkiwg standardowej akapitu (np. 10 pkt), odstęp:kryterium6 pkt przed.

Numer kolejny rysunku w

Data_wypożyczenia < 01/01/94

Q1

Q 2

Tabela 5.1który stanowi jądro systemu informatycznego, uwalniając programistów od konieczności implementacjiszeregu funkcji stricte systemowych,

W ujęciu tradycyjnym, problem optymalizacji wykonania zapytań można sformułować następująco. Dladanego zapytania Q, wyrażonego np. w standardowym języku zapytań SQL, które wymaga wykonaniaszeregu operacji na danych pamiętanych w bazie danych, należy określić

Pojęcia podstawowe w języku angielskimsekwencję oraz sposób wykonania tych operacji tak, aby optymalizować wybrane kryterium oceny działaniasystemu. Tą sekwencję operacji nazywamy planem wykonania zapytania − QEP(Q) (ang. Query ExecutionPlan). W ogólności, może istnieć wiele planów wykonania danego zapytania Q. Zbiór wszystkich planówkreuje przestrzeń planów wykonania.

Rysunki i tabele

Wszystkie rysunki, tabele, wykresy itp. muszą być podpisane i ponumerowane w celu umożliwieniaodwoływania się do nich przez wskazanie konkretnego numeru (np. Na rys. 1.1 przedstawiono .....). Przykład– patrz niżej:

Q: Operacja projekcjiQ

: Operacja projekcjiQ

: Operacja projekcji

1 wg atrybutów

2wg atrybutów

2wg atrybutów

(Tytuł i Autor)

(Tytuł i Autor)

(Nazwisko i Adres)

Rysunek: wyrównanie do środka, należy zwracać

R1: Katalog

R2: Czytelnicy

uwagę na odpowiednie „zakotwiczenie” rysunku

Zasady numeracji rysunków:

(dotyczy tekstów pisanych w MSWord)

Q: Operacja połączeniaQ2: Operacja połączeniaQ2: Operacja połączenia

Numer rozdziału1głównego (przed

wg atrybutu

kropką)wgatrybutu

wg atrybutu

Nr_katalogowy

Nr_katalogowy

Nr_karty_bibliotecznej

Metoda szacowaniaZakres δM [%]Średni błąd δM

najgorszego przypadku4000 − 30 00013 000

najgorszego przypadku / 10400 − 30001300

Podpis rysunku, przy którym jest jego numer, powinien być składnikiem tekstu pracy, a nie

rysunku (grafiki). Rysunki są „ciałami latającymi”, czyli rysunek wraz z podpisem może być

5

przesuwany względem treści. Podstawowym powodem takiego przesuwania jest uniknięcie

dużych pustych części stron.

Wyliczenia, punktowania – patrz przykład niżej. Wypunktowania bardzo poprawiają

czytelność i organizację pracy, dlatego należy je stosować wszędzie tam, gdzie, gdzie mamy

do wyliczenia kilka przedmiotów, których kolejność jest drugorzędna, np.:

•Punkt pierwszy

•Drugi punkt

•Trzeci, podobnie jak poprzednie, jest dość krótki

•A czwarty, dla odmiany baaaaaardzo, bardzo, bardzo długi, dłuższy niż jedna linia. Jeżeli kolejność jestistotna – stosować wyliczenia!

Aplikacje analityczne OLAP wykorzystują wielowymiarowy model danych. W modelu tym daneprezentowane są jako komórki w wielowymiarowej przestrzeni i nazywane są miarami. Istnieją dwiepodstawowe techniki implementacji takiego modelu danych [ANDR 1999].

ROLAP (od ang. Relational OLAP) – dane są przechowywane w relacjach (tabelach) ułożonych wschemat gwiazdy (ang. star schema) lub strukturę bardziej złożoną,Powołania naprzypominającą płatek śniegu (ang. snowflake schema) lub schemat hybrydowy. W odpowiednią pozycjęZastosowane znaki, ustawienie w stosunkucentrum takiej gwiazdy znajduje się relacja faktów, przechowująca nieprzetworzone spisu literaturydo lewej krawędzi, odstępy (np. 3 pkt)informacje o miarach, zaś wymiary przechowywane są w relacjach muszwymiarówąsiępojawi.ćmuszą być identyczne w całej pracy, wszędzie tam gdzie MOLAP (od ang. Multidimensional OLAP) – dane wielowymiaroweprzechowywane są wkorzystamy z danej

wyspecjalizowanych strukturach nazywanych kostkami danych. Dane przechowywane w pozycji korzystamy.

kostce danych mogą być wstępnie przetworzone, oprócz tego dla takiej kostki mogą być zdefiniowanespecjalne operatory, np. rozwijanie i zwijanie wymiarów, obracanie, wycinanie, itp.

Znaki oraz odstępy wykorzystywane w paragrafach z punktowaniem / wyliczaniem w całej

pracy muszą być takie same.

Definicje

Poczynając od drugiego rozdziału wszystkie użyte pojęcia i terminy, które nie należą do potocznejterminologii, powinny być poprzedzone definicją. W większości przypadków definicje powinny być normalnąskładową tekstu.

Wniektórych przypadkach definicje powinny przyjąć formę akapitu wyraźnie wydzielonego z tekstu, np.:

Definicja 1

6

Krasnalem ogrodowym nazywamy przedmiot gipsowy, betonowy lub plastikowy, posiadający postać małego,śmiesznego człekokształtnego stworka, który jest wystawiany przez właścicieli niektórych ogródków celemich dekoracji.

Symbol prostokąta oznacza koniec definicji, przykładu, dowodu, itd.

Wzory

Przy wszystkich wzorach przyjmujemy, że symbole matematyczne powinny być zdefiniowane przed wzorem,albo bezpośrednio za wzorem po słowie „gdzie”. Wzory powinny być wypośrodkowane na stronie,ewentualnie z numeracją wyrównaną do prawego marginesu; np.:

∂FD∂ 2 F(1)

∂t

∂x 2

gdzie F(t, x) jest funkcją wielkości produkcji w zależności od czasu produkcji i rozmiaru betoniarki, zaś D jestwspółczynnikiem uwzględniającym jakość użytego piachu. Odwołanie do wzoru: jak wynika z równania (1),wielkość produkcji krasnali jest uzależniona od podstawowych

czynników technologicznych.

Przykłady

Podobnie jak wzory, przykłady powinny być wyróżnione z tekstu poprzez pozostawienie odstępu 12 punktówprzed i 6 punktów po przykładzie. Przykłady mogą być numerowane; należy stosować ciągłą numeracjęobejmującą zarówno wzory, jak i przykłady. Dłuższe przykłady, przyjmujące formę całego akapitu lub kilkuakapitów, powinny być wyróżnione w tekście; np.

Przykład 2.3.1

Niech stylistyka krasnali ogrodowych będzie opisywana przez następujące wyrażenie opisujące tablicę wrelacyjnej bazie danych:

KRASNAL( NrStylu, NazwaStylu, Material, Model, Waga) (2)

Wówczas wagę krasnala Milutka można określić następującym zapytaniem w SQL:

select Waga from KRASNAL where NazwaStylu = „Milutek”

Wszystkie strony pracy muszą być ponumerowane, przy czym nie drukuje się numeru na stronie tytułowej.

7

5.Korzystanie z piśmiennictwa

Każda pozycja literaturowa / strona internetowa, z której autor pracy korzysta musi się znaleźć na liściepiśmiennictwa, która to lista stanowi osobny, ostatni rozdział pracy. Zawsze trzeba powoływać się nazewnętrzne źródła, cytując je w odpowiednich miejscach stosując opisany niżej tzw. system harvardzki lubsystem numeryczny. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie tekstów zaczerpniętych z literatury i stroninternetowych, metodą „cut&paste” (Ctrl-C, Ctrl-V), bo jest plagiat i dowód intelektualnej indolencji autora.Dane zagadnienie należy opisać własnymi słowami. W uzasadnionych przypadkach (np. definicje, pojęciapodstawowe), jedyna możliwość wykorzystywania cudzych tekstów na zasadzie 1:1 (bez ich opracowywania)jest następująca: Jak podaje GrzegorzBrzęczyszczykiewicz w [BRZE 14], cytuję:” …. i tu pojawia się tekst, o którym mowa wyżej …..”.

Wykrycie w pracy niecytowanych, tak jak wyżej „zapożyczeń” z cudzych tekstów, skutkuje niedopuszczeniemdo obrony pracy dyplomowej i skierowaniem sprawy do komisji dyscyplinarnej.

Literatura – preferowany jest tzw. „system harvardzki” – patrz przykład niżej.

3/4 pierwsze litery nazwiska

PIŚMIENNICTWO

Autorzy, Tytuł, Gdzie ?, Rok wydania, Strony

pierwszego autora, spacja, rok

wydania

[ALSA 1992] Alsabbagh J.R., Raghavan V.V., A framework for multiple query optimization, w:

Proc. of Intern. Conf. on Data Eng., 1992, s. 157 − 162.

[BATO 1986] Batory D.S., et al, Extensible cost model and query optimization in Genezis, IEEE Database Eng.,vol.9, No.4, 1986, s. 30 − 37.[DAHL 1983] Dahlquist G., Bjorck A., Metody numeryczne, WNT, Warszawa, 1983, s. 1 – 123.

Cytowania: zgodnie z systemem harvardzkim, można stosować odnośniki do odpowiedniej pozycji w spisiepiśmiennictwa, składające się z pierwszych liter nazwisk autorów i dwóch cyfr roku ukazania się publikacji,np.: [KSL97, K88a, K88b] lub z pierwszych czterech liter pierwszego autora i roku wydania, np.: [ALSA 1992].Można też elegancko (ale nieoszczędnie) stosować pełne nazwisko pierwszego autora i dwie cyfry roku, zdodatkiem et al. o ile było więcej autorów, np. [Bancilhon 88, Spyratos et al. 99].

Literatura musi być uporządkowana alfabetycznie. Przy większej liczbie współautorów, po nazwiskupierwszego autora, zamiast nazwisk pozostałych współautorów, może się pojawić zwrot: „i inni”, a wpozycjach anglojęzycznych: „et al.”.

Każda pozycja w spisie literatury musi zawierać: autora, tytuł pracy, nazwę: wydawnictwa/ czasopisma/adresu http, rok publikacji i numer w przypadku czasopism oraz strony.

8

Lista nie może zawierać pozycji, do których nie ma odwołań w tekście pracy i – co podkreślamy ponownie –musi być kompletna, tzn. każda pozycja literaturowa / strona internetowa, z której autor pracy korzysta musisię znaleźć na tej liście.

6.Styl tekstu

Styl tekstu: należy stosować formę bezosobową, tj. w pracy rozważono......, w ramach pracy

zaprojektowano ...., a nie: w pracy rozważyłem, w ramach pracy zaprojektowałem. Odwołania do

wcześniejszych fragmentów tekstu powinny mieć następującą postać: „Jak wspomniano wcześniej,

....”, „Jak wykazano powyżej ....”.

Nie stosować zbyt długich akapitów, co najwyżej jedna trzecia strony. Stosować wyliczenia, punktynumerowane, rysunki, przykłady, wzory, wyróżnione definicje, wykresy, tabele, itd., które bardzo ożywiajątekst.

„Ilość” i „liczba” – proszę zauważyć, liczba dotyczy rzeczy policzalnych, np. liczba osób, liczba zadań,procesorów. Ilość dotyczy rzeczy niepoliczalnych, np. ilość wody, energii. Należy starać się wyrażaćprecyzyjnie, tj. zgodnie z naturą liczonych obiektów.

Niedopuszczalne są zwroty używane w języku potocznym. W pracy należy używać terminologiiinformatycznej, która ma sprecyzowaną treść i znaczenie. Nie należy używać „gazetowych” określeń typu:silnik bazy danych, silnik programu, maszyna skryptowa, elektroniczny mechanizm, gdyż nie wiadomo coone właściwie oznaczają.


POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKAWYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ I INFORMATYKI

PRACA DYPLOMOWA LICENCJACKA /INŻYNIERSKA/MAGISTERSKA (wpisać rodzaj )

Tytuł pracy w języku polskim piszemy w miejscu tego tekstuTytuł pracy przetłumaczony na język angielski piszemy poniżej

Imię NazwiskoNr albumu:Kierunek:Studia: stacjonarne/niestacjonarne (wpisać rodzaj)Poziom studiów : I/II (wpisać rodzaj)Promotor pracy:

Praca przyjęta dnia:

Podpis promotora:

Częstochowa, 20xx

Spis treści

CEL PRACY 3WSTĘP 51 CZĘŚĆ OPISOWA 71.1 Forma pracy magisterskiej. 71.2 Technika pisania pracy 72 ANALIZA PRAKTYCZNYCH ROZWIĄZAŃ W DANEJ DZIEDZINIE 112.1 Struktura systemu 112.2 Zasada działania systemu 112.3 Zastosowania.... 113 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA – BADANIA, PROGRAM 133.1 Obiekt badań 133.2 Środowisko badawcze 133.3 Przebieg badań133.4 Wyniki badań 133.5 Wnioski13PODSUMOWANIE 15LITERATURA 17DODATEK A. KOD PROGRAMU KOMPUTEROWEGO 18DODATEK B. SPIS ZAWARTOŚCI DOŁĄCZONEJ PŁYTY CD 19

Cel pracyPierwszy akapit dotyczy sformułowania problematyki i dziedziny pracy.W drugi akapicie opisuje się część teoretyczną – jej cele, a w trzecim części praktycznej. Możliwe sąnastępujące cele: analiza istniejących metod i technik, eksperymentalne badania różnych rozwiązań,zaprojektowanie i wykonanie programu lub systemu komputerowego.Praca dyplomowa ma na celu rozwiązanie lub analizę konkretnego problemu. Na jej podstawie ocenia sięzdolność studenta dyplomanta do prawidłowego formułowania i analizy problemów, umiejętność wyciąganiawniosków, zbierania materiałów, przeprowadzania badań oraz analizy wyników.

WstępWstęp powinien przedstawiać ogólne informacje na temat, którego dotyczy praca, historię i zakreszastosowań.

1Część opisowaTytuł rozdziału musi odpowiadać treści rozdziału. Na początku każdego dużego rozdziału przedpodrozdziałem, muszą być dwa, trzy zdania opisujące zawartość rozdziału.

1.1Forma pracy magisterskiej.Praca powinna spełniać następujące wymogi:a) format pracy - A4b) kolejność stron w pracy:strona tytułowaspis treści -automatycznywstęprozdziałypodsumowanie

literaturazałącznikic) czcionka nr 12; 1,5 odstępu między wierszami; margines z lewej strony – 3,5 cm; z prawej oraz górnyi dolny – 2,0 cm;d) 4 egzemplarze pracy (miękka oprawa 3 szt.: promotor, recenzent i dziekanat, 1 szt. twarda oprawa,którą student przynosi na obronę, a po zabiera ze sobą na pamiątkę.e)do pracy dołączyć wersję elektroniczną pracy – w kopercie przyczepionej do wewnętrznej strony, tylnejokładki podpisanym imieniem i nazwiskiem oraz z tytułem pracy na samej płycie/nośniku.

1.2Technika pisania pracyNumeracja rozdziałówRozdziały numeruje się do drugiego poziomu tzn. 1; 1.1, 1.2, 1.3; 2: 2.1 ,2.2, .....Jeżeli jakaś część pracy wymaga wydzielenia to stosujemy nagłówek trzeciego poziomu bez numeracji i nieumieszcza się go w spisie treści. (przykład niniejszy podrozdział).Numeracja rysunkówWszystkie rysunki muszą mieć szczegółowy podpis i powinny być numerowane dwoma cyframirozdzielonymi kropka. Pierwsza cyfr to numer dużego rozdziału, druga cyfra to kolejny numer rysunku wrozdziale. Wyśrodkowane.Rys. 1.1 Ilustracja procesu maskowania dźwięków [1].Rysunek musi być czytelny i mieścić się w granicach tekstu, w przypadkach dużych szerokich rysunkówzastosować poziomą orientację strony.

WzoryJeżeli w pracy występują wzory, należy użyć do ich wpisywania edytor równań.Wzory numerujemy jednym ciągiem w całej pracy a numer umieszczamy z prawej strony przy marginesie.

(1)

TabeleTabele numerujemy tak jak wzory. Podpis nad tabelą

Tabela 1. Charakterystyka poszczególnych warstw standardu MPEG-1.Warstwa

Przepływność dla CD(44,1 kHz)

Pełny zakres

Zastosowanie

I

256-384 Kb/s

32-448 Kb/s

DCC (PASC)

II

192-256 Kb/s

32-384 Kb/s

DAB Video CD

III

128-192 Kb/s

32-320 Kb/s

ISDN 64 Kb/s

Metryka – właściwości dokumentuTytuł pracy, autora i recenzenta należy wpisać we właściwościach dokumentu. Dostęp do nich uzyskujemywybierając z menu „Plik” pozycję „Właściwości”. Wprowadzone dane przeniosą się na stronę tytułową przynajbliższej aktualizacji pól (Ctrl+a, F9).Spacje i znaki interpunkcyjneW pracy nie należy używać wielokrotnych spacji, ani wielokrotnych znaków nowego akapitu. Znakiinterpunkcyjne takie jak przecinek (,), kropka (.), dwukropek (:), średnik (;), znak zapytania (?), wykrzyknik (!),zamknięcie dowolnego nawiasu (])>), zamknięcie cudzysłowu (” lub ’) nie mogą być nigdy poprzedzonespacją. Bezpośrednio po wymienionych znakach może wystąpić wyłącznie spacja, znak nowego akapitu lubinny znak interpunkcyjny. Po znakach otwierających dowolnego nawiasu ([(<) lub otwarcia cudzysłowu („ lub‘) nigdy nie należy używać spacji. Spację używamy przed tymi znakami. Nie należy rozpoczynać akapitu odspacji – wcięcia uzyskuje się przez zastosowanie stylu „Tekst podstawowy z wcięciem” (patrz punkt Style). Nie

należy pozostawiać spacji na końcu akapitu – przed znakiem nowego akapitu. Tytułu rozdziałów ipodrozdziałów pozostawiamy bez kropki na końcu.StyleDo wszystkich formatowań tekstu należy używać styli. Wtedy zachowujemy jednolite formatowaniepodobnych struktur dokumentu, oraz łatwiej nam wprowadzać w przyszłości zmiany. Do rozdziałówstosujemy „Nagłówek 1”. W tym dokumencie jest włączone numerowanie nagłówków. Do podrozdziałówużywamy stylu „Nagłówek 2” i „Nagłówek 3”. Tekst bezpośrednio po nagłówku piszemy stylem „Tekstpodstawowy”, a dalsze „Tekst podstawowy z wcięciem”. Tekst po wzorach i innych elementach, który jestkontynuacją poprzedniej myśli, np. „gdzie x jest zmienną wejściową” również piszemy również stylem „Tekstpodstawowy”. Fragment kodu programu piszemy stylem „listing”, jak poniżejSET inpno 13SET outno 3INT il_reg 7INT il_zb 7INPUTS <inpno>OUTPUTS <outno>FLOAT sigmA 23/(<ir>-1)FLOAT sigmB 23/(<ir>-1)

LEVEL warstwa_wejSET li <inpno>WHILE liBLOCK in id10<li> i<li>net i1 INPVAR<li>DEC liLOOPJeśli formatowanie chcemy zastosować do kilku wyrazów stosujemy styl znakowy, a nie akapitowy. Jak np.fragment BLOCK in id10<li> i<li> w niniejszym akapicie pisany stylem „listing_znak”.

Uwaga! Aby dwa wyrazy lub wyraz i inny znak (np. Rys. i 1) nie były rozdzielane między linijkami należystosować spację nierozdzielającą (Ctrl+Shift+Spacja). Proszę zwrócić uwagę na użyte style.Odwołania do literaturyOdwołania powinny być wypisane w nawiasach kwadratowych po spacji [1]. W przypadku odwołania do kilkupozycji [1, 3, 7]. KROPKA lub DWUKROPEK ZA ODWOŁANIEM.

2Analiza praktycznych rozwiązań w danej dziedzinieNp. Analiza możliwości komercyjnego oprogramowania dotyczącego omawianej dziedziny..2.1Struktura systemu

2.2Zasada działania systemu

2.3Zastosowania....

3Część praktyczna – badania, programOpis własnego oprogramowania zaprojektowanego dla celów dydaktycznych lub naukowych. Możliwe jestprzeprowadzenie badań. Jest to najważniejsza część pracy, dlatego powinien być to najobszerniejszy rozdział.

3.1Obiekt badań

3.2Środowisko badawcze

3.3Przebieg badań

3.4Wyniki badań

3.5Wnioski

PodsumowanieDyskusja nad dalszym rozwojem pracy. Wnioski. Omówienie wyników. Co zrobiono w pracy i jakie uzyskanowyniki? Czy i w jakim zakresie praca stanowi nowe ujęcie problemu? Sposób wykorzystania pracy (publikacja,udostępnienie instytucjom, materiał źródłowy dla studentów). Co uważa autor za własne osiągnięcia?

Literatura[1]Przelaskowski A., Kompresja danych, skrypt internetowy http://www.ire.pw.edu.pl, 2000 – październik2005.[2]http://www.rzepkowski.pl/elka/ - październik 2005.[3]Skarbek W., Multimedia. Algorytmy i standardy kompresji, Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ,Warszawa, 1998.[4]http://www.djworld.pl - październik 2005.[5]Nowak J., Kowalski A, Tytuł artykułu, Czasoppismo, 1/2004, s. 21-23.Dodatek A. Kod programu komputerowegounit U_Main;

interface

usesWindows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,StdCtrls, Spin, Buttons, ExtCtrls;

typeTForm1 = class(TForm)Panel1: TPanel;Krok: TBitBtn;Start: TBitBtn;Zamknij: TBitBtn;PlikN: TLabel;Wyn: TLabel;SaveDialog: TSaveDialog;OpenDialog: TOpenDialog;Spocz: TLabel;

procedure FormClose(Sender: TObject; var Action: TCloseAction);procedure ZamknijClick(Sender: TObject);

Dodatek B. Spis zawartości dołączonej płyty CDPraca – niniejszy dokumentwww – witryny internetowe wykorzystane w pracyProgres – aplikacja systemu śledzenia ruchu w sekwencji wideo

Imię i nazwisko: ……………………….... Częstochowa, dn. ……………..Nr albumu: ……………………………….Kierunek: …………………………………Wydział: ………………………………….Politechnika Częstochowa

OŚWIADCZENIEautora pracy dyplomowej*

Pod rygorem odpowiedzialności karnej oświadczam, że złożona przeze mnie praca dyplomowa pt.………………………………………………………………........................………………………………………………………………………………………………….jest moim samodzielnym opracowaniem i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny zobowiązującymi przepisami.Jednocześnie oświadczam, że praca w całości lub we fragmentach nie była wcześniej przedmiotem procedurzwiązanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w uczelni.Wyrażam/ nie wyrażam** zgodę na nieodpłatne wykorzystanie przez Politechnikę Częstochowską całości lubfragmentów ww. pracy w publikacjach Politechniki Częstochowskiej.Ponadto oświadczam, że treść pracy przedstawionej przeze mnie do obrony zawarta na przekazywanymnośniku elektronicznym jest identyczna z wersją drukowaną.

…………………………………podpis studenta

* w przypadku zbiorowej pracy dyplomowej, dołącza się oświadczenia każdego ze współautorów pracydyplomowej** niepotrzebne skreślićPraca-licencjacka-wzor-181

Wzory stron tytułowych prac licencjackich na podstawie źródeł:1.Pioterek P., Zieleniecka B.: Technika pisania prac dyplomowych. Poznań 2004, s. 32-33, 84-85.2.Szkutnik Z.: Metodyka pisania pracy dyplomowej. Skrypt dla studentów. Poznań 2005, s. 111-112, 166[załącznik 11, rycina K].3.Zendrowski R.: Technika pisania prac magisterskich. CE DE WU.PL, s. 47.4.Zasady pisania prac licencjackich [online] [dostęp: 23.12.2007]. Dostępny w Internecie:http://www.knti.amu.edu.pl/strony/html/licencjat.pdf.Ad. 1. „ Układ informacji zawartych na stronie tytułowej pracy dyplomowej (licencjackiej, magisterskiej)

może być dowolny, lecz treść jest zawsze taka sama.Na karcie tytułowej muszą znajdować się:1)pełna nazwa szkoły,2)imię i nazwisko autora pracy,3)tytuł pracy, umieszczony na środku strony tytułowej i dominujący wielkością użytej czcionki nadpozostałymi jej elementami,4)określenie charakteru pracy (np. praca magisterska, praca dyplomowa, praca licencjacka itp.),5)pełne imię i nazwisko promotora wraz z jego tytułami naukowymi,6)nazwa katedry, instytutu lub wydziału,7)miejscowość i rok napisania pracy,8)ewentualnie numer albumu.Rozmieszczenie wymienionych składników strony tytułowej może być różne i zależy od promotora.”Ad. 2. „Liczba elementów strony tytułowej i sposób ich rozmieszczenia stanowi utrwaloną konwencję szkoły.W przypadku WSUS [Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych] do informacji niezbędnych na stronietytułowej, rozmieszczanych na osi kolumny (z wyjątkiem wierszy o promotorze), należą:- nazwa uczelni i kierunku,- imię i nazwisko autora,- tytuł pracy, bez skrótów, pisany wersalikami, który powinien w sposób zwięzły (ok. 1,5 wiersza) ujmowaćtemat pracy i być zrozumiały sam w sobie,- podtytuł (jeśli występuje), umieszczony w osobnej linii, często w nawiasie, odróżniający się od tytułumniejszą czcionką,- określenie pracy (np. praca licencjacka/praca magisterska napisana pod kierunkiem), stopień naukowy inazwisko promotora, bliżej prawego marginesu,- miejsce (odnosi się do siedziby szkoły, a nie miejsca powstania maszynopisu) i rok napisania pracy, przyczym po liczbie roku nigdy nie dodajemy litery „r”.

Wersaliki, czyli duże litery alfabetu, i odpowiednia wielkość czcionki użytej w tytule jako najbardziejwyeksponowanym napisie strony może stanowić punkt odniesienia dla pozostałych elementów, którepowinny zachować względem tytułu oraz siebie proporcje i hierarchię ważności.”

Ad. 3. Wzór strony tytułowej pracy magisterskiej- nazwa uczelni,- nazwa wydziału,- imię i nazwisko autora pracy,- nr albumu,- tytuł pracy,- charakter pracy i imię i nazwisko promotora z pełnym tytułem naukowym; nazwa kierunku studiów ispecjalizacji [bliżej prawego marginesu],- miejsce i rok napisania pracy.[pełna nazwa uczelni]AKADEMIA MUZYCZNA IM. STANISŁAWA MONIUSZKIW GDAŃSKU

IMIĘ I NAZWISKO

TYTUŁ PRACY

PODTYTUŁ[o ile jest]

[określenie charakteru pracy i pod czyim kierunkiem]Praca licencjackanapisana pod kierunkiem[stopień naukowy i imięi nazwisko promotora]

[Wydział ………………..][Kierunek ………………][Specjalność: …………...][Katedra ………………..]

GDAŃSK 2008

SPIS TREŚCI

WSTĘP ………………………………………………………………………………………..3

1. [TYTUŁ ROZDZIAŁU PIERWSZEGO] ……………………………………………........………………………………………………………………………………………………5

1. 1. [Tytuł podrozdziału] ……………………………………………………………..………………………………………………………………………………………….51. 2. [Tytuł podrozdziału] ……………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………8

2. [TYTUŁ ROZDZIAŁU DRUGIEGO] …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..12

2. 1. [Tytuł podrozdziału] ………………………………………………………….. 122.2. [Tytuł podrozdziału] …………………………………………………………... 14

3. [TYTUŁ ROZDZIAŁU TRZECIEGO] ………………………………………………...19

ZAKOŃCZENIE/WNIOSKI KOŃCOWE ……………………………………………….22

ANEKS ………………………………………………………………………………………24BIBLIOGRAFIA ……………………………………………………………………………30SPIS TABLIC ……………………………………………………………………………….32SPIS RYSUNKÓW/SPIS PRZYKŁADÓW NUTOWYCH ……………………………...33

BIBLIOGRAFIA[wzór]

Baculewski Krzysztof, Polska twórczość kompozytorska 1945-1984, Kraków 1987.Badura-Skoda Eva, Cadenza, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie, vol.3, London 1980, p.568-596.Blume Friedrich., Form, w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, red. Friedrich Blume, Bd. 4, Kassel1955, szp. 523-543.Boyden David D., Konzert, w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, red. Friedrich Blume, Bd. 5, Kassel1958, szp. 1556-1560.Chłopecki Andrzej, Koncert skrzypcowy Krzysztofa Pendereckiego, “Ruch Muzyczny” 1979 nr 18, s. 3-5.

Chłopecki Andrzej, Polska muzyka współczesna, “culture.pl” Nr 2194 [online], [dostęp; 3.01.2008].Dostępny w Internecie: http://culture.pl/pl/culture/artykuly/es_muzyka_wspolczesna#5.Chmura Katarzyna, Twórczość orkiestrowa György Ligetiego. Twórca, dzieło, próba interpretacji, pracamagisterska, Akademia Muzyczna im. S. Moniuszki w Gdańsku, Gdańsk 2004 (wydruk komputerowy).Droba Krzysztof, Górecki, w: Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna pod red. E.

Dziębowskiej, efg [t. 3], Kraków 1984, s. 420-433.Eggebrecht Hans H., Uwagi o metodzie analizy muzycznej, przekład Maria Stanilewicz, “Res Facta” 7,Kraków 1973, s. 40-48.Frąckiewicz Aleksander, Koncert instrumentalny w II połowie XIX wieku, w: Z dziejów polskiej kulturymuzycznej, t.2, Od Oświecenia do Młodej Polski, Kraków 1966, s. 445-462.Helman Zofia, Neoklasycyzm w muzyce polskiej XX wieku, Kraków 1985.Huber Alfred, Witold Lutosławski: Cellokonzert, “Melos” 1973 nr 4, s.229-226.Hutchings Arthur (i in.), Concerto, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. StanleySadie, vol. 4, London 1980, p. 626-640.Nikolska Irina, Z niektórych zagadnień twórczości symfonicznej lat osiemdziesiątych, w: Muzyka KrzysztofaPendereckiego. Poetyka i recepcja, Studia, eseje i materiały pod red. Mieczysława Tomaszewskiego,Kraków 1996.Nowak Anna, Funkcja fortepianu we współczesnych koncertach fortepianowych, w: Muzyka

fortepianowa X, Gdańsk 1995, s. 219-226. Seria: Prace Specjalne 53.Piotrowska Maria, Kanon i postmodernizm, “Muzyka” 1997 nr 1, s.5-30.Pociej Bohdan, Poszukiwanie formy, “Ruch Muzyczny” 1965 nr 21, s.8.Skowron Zbigniew, Awangarda muzyczna, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Od awangardy dopostmodernizmu, red. Grzegorz Dziamski, Warszawa 1996, s. 103-121.Tomaszewski Mieczysław, Nad analizą i interpretacją muzyczną dzieła muzycznego. Myśli i

doświadczenie, “Res Facta” 9, Kraków 1984, s. 192-200.Zieliński Tadeusz A., Tchnienie wielkiej muzyki, w: Krzysztof Meyer. Do i od kompozytora, red. MaciejJabłoński, Poznań 1994, s. 137-140.

Oświadczenie autora pracy licencjackiej/magisterskiej

Oświadczam, że pracę licencjacką/ magisterską pt.…………………………………..przygotowałam/przygotowałem samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące zliteratury (przytaczane dosłownie lub niedosłownie), są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta niebyła w całości ani w części, w tej ani innej formie przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie byłapublikowana. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby niniejsze oświadczenie okazało się

nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu licencjata/magistra zostanie cofnięta.

(podpis)

Opracowała: Barbara DługońskaPraca-licencjacka-wzor-182

Wyższa Szkoła Gospodarkiw BydgoszczyWydział Technologiczny

IMIĘ NAZWISKO

Tytuł pracy(nie dłuższy niż dwulinijkowy)

PRACA INŻYNIERSKA

kierunek: Informatykaspecjalność: Teleinformatyka

Nr albumu autora pracy: xxxx

Praca napisana pod kierunkiemprof. dr. hab. Xxxx Xxxxxxxxxxxx

Bydgoszcz 20xx

Strona z podziękowaniami(w zależności od indywidualnych potrzeb)

Dziękuję ...........................

Spis treści[Wstaw®Indeksy i spisy®Spis treści®Pokaz poziomy: 3 lub 4]1. Wstęp 52. Tytuł pierwszego rozdziału 72.1 Tytuł pierwszego podrozdziału pierwszego rozdziału 8Tytuł pierwszego podpodrozdziału pierwszego podrozdziału pierwszego rozdziału93. Tytuł drugiego rozdziału 103.1 Odsyłacze 104. Tytuł trzeciego rozdziału114.1 Elementy do których można wstawiać odsyłacze 114.2 Elementy numerowane 12Nagłówek 12Zakładka numerowana 13Podpis rysunku 15Podpis tabeli 17

Podpis wzoru 19Inne elementy numerowane 204.3 Edycja tekstu 245. Podsumowanie 29Literatura 30

Uwagi redakcyjne:Elementy Spisu treści poziomu 1,2,3,...itd. sformatowane są w stylach Spis treści1, Spis treści2, Spistreści3,... itd.W stylach Spis treści1, Spis treści2, Spis treści3,... itd. dobrze jest włączyć opcję [Automatycznie aktualizuj].

Spis rysunków[Wstaw®Indeksy i spisy®Spis ilustracji®Etykieta podpisu: Rys.]Rys. 1 Albert Einstein 16Rys. 2 Struktura subtelna linii H-a atomu wodoru 17

Uwagi redakcyjne:Elementy Spisu rysunków sformatowane są w stylu Spis ilustracji.W stylu Spis ilustracji dobrze jest włączyć opcję [Automatycznie aktualizuj].

Spis tabel[Wstaw®Indeksy i spisy®Spis ilustracji®Etykieta podpisu: Tab.]Tab. 1 Wyniki pomiarów18Tab. 2 Wartości wybranych stałych fizycznych 18

Uwagi redakcyjne:Elementy Spisu tabel sformatowane są w stylu Spis ilustracji.

Spis treści jest konieczny. Spis rysunków oraz Spis tabel nie jest konieczny.W stylu Spis ilustracji dobrze jest włączyć opcję [Automatycznie aktualizuj].

1.Wstęp

We wstępie należy przedstawić ogólne cele pracy, podstawowe założenia i metody, jakie zastosowano w celuosiągnięcia zamierzonego celu. Ponadto należy podać bardzo ogólnie treści zawarte w poszczególnychrozdziałach (żeby zorientować czytelnika wstrukturze treści całej pracy).

Uwagi redakcyjne:Ustawienie strony [Plik®Ustawienie strony]:Marginesy:górny: 2,5cm dolny: 2,5cmwewnętrzny: 2,5cm zewnętrzny: 1,5cmna oprawę: 1,0cm pozycja marginesu na oprawę: lewyOrientacja: poziomaStrony/Kilka stron: Marginesy lustrzaneStrona ma więc szerokość 16 cm i wysokość ~ 25 cm.Numeracja stron [Wstaw®Numer stron]:położenie: dół strony (stopka)wyrównanie: po wejściu do stopki: do prawej dla stron nieparzystychdo lewej dla stron parzystychczcionka: 12 ptNumerowanie wstawić dopiero od strony ze Wstępem (która powinna być stroną nieparzystą).Nie numerować:strony tytułowej,

strony z (ewentualnymi) podziękowaniami,stron/y ze spisem treści, rysunków, tabel.

Wszystkie akapity (z wyjątkiem pewnych szczególnych) powinny być napisane:albo w stylu Tekst podstawowy,albo w stylu Tekst standardowy (w zależności od treści akapitu).Definiowanie stylów: [Format®Style i formatowanie®Modyfikuj styl/Nowy styl].Raczej nie ustawiać włączonej opcji [Automatycznie aktualizuj] (to może wprowadzić dużo „bałaganu” wprzypadku,) gdy chcemy jakieś akapity sformatować nieco inaczej).Definicje stylów Tekst podstawowy i Tekst standardowy podano niżej.W stylu Tekst podstawowy (z wcięciem pierwszego wiersza) należy pisać te akapity, które rozpoczynają nowąmyśl.Definicja stylu: Tekst PodstawowyCzcionka: Times New Roman, 12ptAkapit:wyrównanie: do lewej i prawej (wyjustowany)wcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: pierwszy wiersz: 1 cmodstęp przed: 0 ptodstęp po: 0 ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

Jeśli zaś wątek jest kontynuowany, ale z jakichś powodów powinien się rozpocząć wnowej linii, wówczasnależy go pisać w stylu Standardowy (bez wcięcia pierwszego wiersza).Definicja stylu: Tekst StandardowyCzcionka: Times New Roman, 12ptAkapit:wyrównanie: do lewej i prawej (wyjustowany)wcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: pierwszy wiersz: 0 cmodstęp przed: 0 ptodstęp po: 0 ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

Główne rozdziały powinny zaczynać się w nowej sekcji od nowej strony. Można to wymusić wstawiając znakpodziału strony [Wstaw®Podział®Podział strony]. Cała praca składa się ztzw. sekcji. W każdej sekcji możnaustawić inne parametry strony. Jeśli np. mamy dużą tabelkę lub rysunek, to możemy ją umieścić na następnejstronie poziomo wstawiając podział sekcji na następnej stronie [Wstaw®Podział®Podział sekcji: następnastrona], po czym wstawiając kolejny podział sekcji na następnej stronie wrócić do standardowego typu strony(pionowe).

2.Tytuł pierwszego rozdziałuW pracy licencjackiej ten rozdział powinien zawierać część literaturową poświęconą opisowi poruszanegozagadnienia.W pracy magisterskiej ten rozdział powinien zawierać część literaturową poświęconą opisowi poruszanego

zagadnienia uwzględniającą aktualny stan wiedzy dotyczący tematu pracy.

Uwagi redakcyjne:Treść całej pracy podzielona jest na jednostki: rozdziały, podrozdziały, podpodrozdziały,...itd. Stanowią oneróżne „poziomy” (do 9); koncepcja podobna do zagnieżdżonych pętli wjęzykach programowania. Tytułjednostki n-tego „poziomu” zwykle formatowany jest wstylu Nagłówek n. Numer poziomu, nazwęodpowiadającej mu jednostki tekstu (na użytek tego dokumentu) istyl, w jakim należy sformatować jej tytułprzedstawia tabelka poniżej.poziomnazwa jednostki tekstustyl1rozdziałNagłówek 12podrozdziałNagłówek 23podpodrozdziałNagłówek 3::::::

Ten sposób postępowania pozwala na odwoływania się do numerów jednostek tekstu/tytułów tychjednostek/stron, na których się rozpoczynają/itp., tworzenia automatycznego spisu treści, itd.W pracy należy odpowiednio zdefiniować, co najmniej trzy (powinno wystarczyć, choć można więcej) stylenagłówkowe: Nagłówek 1, Nagłówek 2, Nagłówek 3.

Pierwszy „poziom” treści całej pracy to rozdział. Tytuł rozdziału sformatowany wstylu Nagłówek 1. Definicjęstylu Nagłówek 1 podano poniżej.

Definicja stylu: Nagłówek 1Numerowanie-konspekt numerowany:poziom:1format numeracji: 1.czcionka: Times New Roman, 14pt,boldpozycja numeru: do lewejwyrównanie: 0 cmwcięcie: 0,75 cmpo znaku numeracji: znak tabulacjiprzypisz styl do poziomu: Nagłówek 1Akapit:wyrównanie: do lewej i prawej (wyjustowany)wcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmczcionka Times New Roman, 14pt,boldspecjalne: wysunięcie 0,75 cmodstęp przed: 0 ptodstęp po: 12 ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

2.1Tytuł pierwszego podrozdziału pierwszego rozdziałuDrugi „poziom” treści całej pracy to podrozdział. Tytuł podrozdziału sformatowany wstylu Nagłówek 2.Definicja stylu: Nagłówek 2Numerowanie-konspekt numerowany (ten sam co Nagłówek 1):poziom:2format numeracji: 1.1.numer poprzedniego poziomu: Poziom 1czcionka: Times New Roman, 14ptpozycja numeru: do lewejwyrównanie: 0 cmwysunięcie: 0,75 cmpo znaku numeracji: znak tabulacjiprzypisz styl do poziomu: Nagłówek 2Akapit:wyrównanie: do lewej i prawej (wyjustowany)wcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmczcionka Times New Roman, 14ptspecjalne: wysunięcie 0,75 cmodstęp przed: 12 ptodstęp po: 12 ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

Tytuł pierwszego podpodrozdziału pierwszego podrozdziału pierwszego rozdziałuTrzeci „poziom” treści całej pracy to podpodrozdział. Tytuł podpodrozdziału sformatowany wstylu Nagłówek3.Definicja stylu: Nagłówek 3Numerowanie: brakAkapit:wyrównanie: do lewej i prawej (wyjustowany)wcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmczcionka: Times New Roman, 13pt, italicspecjalne: brakodstęp przed: 12 ptodstęp po: 12 ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

3.Tytuł drugiego rozdziałuW pracy licencjackiej ten rozdział powinien zawierać własne przemyślenia studenta związane z tematempracy. Może też zawierać przeprowadzenie bardziej szczegółowych dowodów, uzasadnień, wyprowadzeń, itp.W pracy magisterskiej ten rozdział powinien zawierać część praktyczną. Część praktyczna powinna stanowićopis samodzielnie wykonanych przez studenta badań doświadczalnych, przeprowadzonego dowodupostawionych tez, odpowiednio zaawansowane obliczenia teoretyczne lub program komputerowyumożliwiający obliczenia/symulacje związane zproblemem przedstawionym w części literaturowej.

Uwagi redakcyjne:3.1OdsyłaczeW celu zautomatyzowania odwołań do numerów rozdziałów, stron, wzorów, tabel, rysunków, itp. należywstawić odsyłacze (które oznaczono na czerwonym tle – ale tylko na potrzeby tego „wzorcowego” pliku!).Przykład:W rozdziale [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziom nagłówka] 1przedstawiono opis stylu Tekst podstawowy oraz Tekst standardowy. Szczegóły stylu Nagłówek 1przedstawiono w rozdziale [Wstaw®Odsyłacz® Typ odsyłacza: Nagłówek®Wstaw odsyłacz do: Tekst nagłówka]Tytuł pierwszego rozdziału, natomiast style Nagłówek 2 iNagłówek 3 opisano wpodrozdziale [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek®Wstaw odsyłacz do: Poziom nagłówka] 2.1 rozpoczynającego się nastronie [Wstaw ®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Numer strony] 12.UWAGA: W miarę dodawania/przenoszenia/zmiany/itd. tekstu pracy należy aktualizować odsyłacze.W tym celu należy zaznaczyć tekst zawierający odsyłacze a następnie prawym przyciskiem myszy [Aktualizujpole].

4.Tytuł trzeciego rozdziału4.1Elementy do których można wstawiać odsyłaczeElementy, do których można wstawiać odsyłacze, można ogólnie podzielić na dwie grupy:elementy numerowane:nagłówek,zakładka,podpis (rysunku, tabeli, wzoru matematycznego),przypis dolny,

przypis końcowy,inne elementy numerowane (typowo: elementy konspektu numerowanego, numer wzoru numerowanego)elementy nienumerowane:zakładka.

4.2

Elementy numerowaneNagłówekNagłówek n-tego poziomu to tekst sformatowany w stylu Nagłówek n.Wstawianie odwołania do nagłówka:W tekście może nastąpić odwołanie do następujących elementów nagłówka:tekstu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Tekst nagłówka]numeru strony [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Numer strony]poziomu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziom nagłówka]poziomu (bez kontekstu) [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziomnagłówka (bez kontekstu)]poziomu (pełen kontekst) [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziomnagłówka (pełen kontekst)]‘wyżej/niżej’ [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: ‘wyżej/niżej’]

Przykład:Patrz Przykład w rozdziale [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek®Poziom nagłówka] 3.1 zatytułowanym[Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek®Tekst nagłówka] Odsyłacze na str. [Wstaw®Odsyłacz®Typodsyłacza: Nagłówek®Numer strony] 14.UWAGA: opcje [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziom nagłówka(bez kontekstu)] i [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Poziom nagłówka (pełenkontekst)] oznaczają:- bez kontekstu: dany poziom nagłówka,- pełen kontekst: wszystkie poziomy (włącznie z danym).

Zakładka numerowanaZakładki mogą być numerowane i nienumerowane. Zakładkę (numerowaną lub nienumerowaną) możnawstawić w dowolne miejsce pracy (w zaznaczony fragment tekstu, rysunek, wzór, itp).Zakładkę numerowaną można wstawić w ten element pracy, któremu przypisany jest numer (numerowanywzór, nagłówek, element listy numerowanej/konspektu numerowanego, itp.)Wstawianie zakładki:Należy zaznaczyć tekst, a następnie [Wstaw®Zakładka®Nazwa zakładki®Dodaj].Zakładka może mieć nazwę zdefiniowaną tak jak identyfikator w języku C/C++.UWAGA: Nie nadawać zakładkom zbyt długich nazw. W nazwach zakładek dobrze jest stosować znakpodkreślnika ( _ ). Korzystnie jest w wierszach gdzie wstawione są zakładki umieścić pola tekstowe (bezwypełnienia i ramki, wyrównane do prawej względem strony) z nazwą zakładki (czcionką „ukrytą); w tensposób mamy zaznaczone nie tylko miejsca w które wstawione są zakładki ale również ich nazwy.Wstawianie odwołania do zakładki:Mając zdefiniowaną zakładkę w tekście pracy, można wstawiać odwołania do następujących elementówzakładki:tekstu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka® Wstaw odsyłacz do: Tekst zakładki]numeru strony [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka® Wstaw odsyłacz do: Numer strony]numer akapitu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: numer akapitu]nr akapitu (bez kontekstu) [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: numerakapitu (bez kontekstu)]nr akapitu (pełen kontekst) [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: numerakapitu (pełen kontekst)]‘wyżej/niżej’ [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: ‘wyżej/niżej’]

Przykład:Podstawowe elementy zestawu komputerowego to:1.jednostka centralna,2.monitor,3.klawiatura.Najpierw należy wstawić zakładkę np. na wyrazach jednostka centralna. W tym celu należy zaznaczyć tekst(fragment tekstu) jednostka centralna, a następnie: [Wstaw ® Zakładka ® Nazwa zakładki®Dodaj]. Zakładkęnazwano komputer.Teraz można zredagować następujący tekst:Podstawowym elementem zestawu komputerowego jest [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka®Dlaktórej zakładki: komputer®Wstaw odsyłacz do: Tekst zakładki] jednostka centralna, którą wymieniono wpunkcie [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ®Dla której zakładki: komputer®Wstaw odsyłacz do:numer akapitu] 1 na liście [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Dla której zakładki: komputer ®Wstawodsyłacz do: ‘wyżej/niżej’] wyżej na str. [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka® Dla której zakładki:komputer ® Wstaw odsyłacz do: Numer strony] 18.UWAGA: opcje [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: numer akapitu (bezkontekstu)] i [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Wstaw odsyłacz do: numer akapitu (pełenkontekst)] można stosować do wielopoziomowych konspektów numerowanych. Wówczas:- bez kontekstu: dany poziom konspektu,- pełen kontekst: wszystkie poziomy konspektu (włącznie z danym).

Podpis rysunkuWszystkie rysunki w pracy powinny być zatytułowane i ponumerowane (w celu automatycznej edycjiodwołań). Etykietę rysunku, jego automatyczny numer itytuł można wygenerować wstawiając do rysunkupodpis. Podpis zwykle umieszcza się pod rysunkiem.Standardową etykietą rysunku jest Rysunek. Jednak używanie tej etykiety w odwołaniach do rysunków jestniewygodne, ponieważ forma mianownikowa tego wyrazu wkontekście zdania w którym wystąpi jakoodwołanie nie jest zawsze prawidłowa (np. ...jak pokazano na Rysunek ...). Lepszym rozwiązaniem jestzdefiniowanie nowej etykiety: Rys. (po skrócie Rys jest kropka). Etykietę Rys. można stosować w każdymkontekście wzdaniu w którym występuje odwołanie do rysunku.Rysunki można numerować na dwa sposoby:w sposób ciągły przez cała pracę (liczbami arabskimi, rzymskimi, literami),w sposób ciągły wewnątrz danej jednostki tekstu; wówczas numer rysunku składa się znumeru nagłówka(jednostki tekstu) w którym znajduje się rysunek, zdefiniowanego łącznika i numeru zmieniającego się wsposób ciągły wewnątrz danej jednostki.Wstawianie podpisu rysunku:Należy zaznaczyć rysunek, a następnie:- jeśli etykieta Rys. jest zdefiniowana: [Wstaw®Podpis®Etykieta: Rys.®Położenie: Poniżej wybranegoobiektu®Numerowanie: Format: xxxx].- jeśli etykieta Rys. nie jest zdefiniowana: [Wstaw®Podpis®Nowa etykieta: Etykieta: Rys. ® Położenie:Poniżej wybranego obiektu®Numerowanie: Format: xxxx].Po wygenerowaniu podpisu, należy go sformatować w sposób jednolity dla całej pracy wstylu Rysunki.Parametry stylu Rysunki zdefiniowano poniżej.Definicja stylu: RysunkiAkapit:wyrównanie: do środkawcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: wysunięcie 0 cmodstęp przed: 0ptodstęp po: 12ptodstęp między wierszami: 1,5 wiersza

Wstawianie odwołania do rysunku:Mając wygenerowany podpis rysunku, można wstawiać odwołania do następujących elementów rysunku:całego podpisu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: Cały podpis]tylko etykieta i numer [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: tylko etykieta i numer]tylko tekst podpisu [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: tylko tekst podpisu]numer strony [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: numer strony]‘wyżej/niżej’ [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys ® Wstaw odsyłacz do: ‘wyżej/niżej’]Przykład:Po wstawieniu rysunku należy go podpisać zgodnie z procedurą opisaną wyżej.

Rys. 1 Albert EinsteinTeraz można odwołać się do [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: tylko etykieta inumer] Rys. 1, znajdującego się na stronie [Wstaw ®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do:numer strony] 20 wrozdziale zatytułowanym Podpis rysunku, na którym widnieje [Wstaw®Odsyłacz®Typodsyłacza: Rys.® Wstaw odsyłacz do: tylko tekst podpisu] Albert Einstein.Rysunek powinien być wstawiony w wyśrodkowany akapit i sformatowany następująco: [Formatujobiekt®Układ®Równo z tekstem].

W dalszej części pracy znajduje się inny rysunek, który po podpisaniu zostanie automatycznie zanumerowanykolejnym numerem.

Rys. 2 Struktura subtelna linii H-a atomu wodoruTeraz przestawiając Rys. 2 pt. Struktura subtelna linii H-a atomu wodoru z Rys. 1 pt. Albert Einstein poaktualizacji pól numery i podpisy rysunków zostaną zamienione.Podpis tabeliWszystkie tabele w pracy powinny być zatytułowane i ponumerowane (w celu automatycznej edycjiodwołań). Etykietę tabeli, jej automatyczny numer itytuł można wygenerować wstawiając do tabeli podpis.Podpis zwykle umieszcza się nad tabelą.Standardową etykietą tabeli jest Tabela. Jednak używanie tej etykiety w odwołaniach do tabel jestniewygodne, ponieważ forma mianownikowa tego wyrazu wkontekście zdania wktórym wystąpi jakoodwołanie nie jest zawsze prawidłowa (np. ...jak pokazano w Tabela ...). Lepszym rozwiązaniem jestzdefiniowanie nowej etykiety: Tab. (po skrócie Tab jest kropka). Etykietę Tab. można stosować w każdymkontekście wzdaniu, w którym występuje odwołanie do tabeli.Tabele, podobnie jak rysunki, można numerować na dwa sposoby:w sposób ciągły przez cała pracę (liczbami arabskimi, rzymskimi, literami),w sposób ciągły wewnątrz danej jednostki tekstu; wówczas numer tabeli składa się znumeru nagłówka(jednostki tekstu) w którym znajduje się tabela, zdefiniowanego łącznika i numeru zmieniającego się wsposób ciągły wewnątrz danej jednostki.

Wstawianie podpisu tabeli:Należy zaznaczyć tabelę, a następnie:- jeśli etykieta Tab. jest zdefiniowana: [Wstaw®Podpis®Etykieta: Tab.®Położenie: Powyżej wybranegoobiektu®Numerowanie: Format: xxxxx].- jeśli etykieta Tab. nie jest zdefiniowana: [Wstaw®Podpis®Nowa etykieta: Etykieta: Tab. ® Położenie:Powyżej wybranego obiektu®Numerowanie: Format: xxxxx].Po wygenerowaniu podpisu, należy go sformatować w sposób jednolity dla całej pracy wstylu Tabele.Parametry stylu Tabele zdefiniowano poniżej.Definicja stylu: TabeleAkapit:wyrównanie: do środkawcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: wysunięcie 0 cmodstęp przed: 12ptodstęp po: 0ptodstęp między wierszami: 1,5 wierszaPrzykład:Po wstawieniu tabeli należy ją podpisać zgodnie z procedurą opisaną wyżej.Tab. 1 Wyniki pomiarówL.p.Wyniki [cm-1]11,34567820,123456e-05Tab. 2 Wartości wybranych stałych fizycznychStałaWartośćc[m/s]2,997925E+08h[J*s]6,626069E-34ħ[J*s]1,054572E-34u[kg]1,660539E-27k[J/K]1,380651E-23

Wstawianie odwołania do tabeli:Odwołania do tabel wstawia się podobnie jak dla rysunków (w przypadku tabel Typem odsyłacza jest Tab.).

Podpis wzoruWzory fizyczne/matematyczne są podobnymi obiektami jak rysunki i tabele (wkontekście składaniapodpisów i wykonywania odwołań).Wzory fizyczne/matematyczne można zaopatrzyć w podpis nadając mu etykietę, automatyczny numer itytuł.Podpis zwykle umieszcza się pod wzorem. Jako etykietę podpisu wzoru można wybrać Wzór, Równanie, itp.(Typem odsyłacza będzie Wzór, Równanie, itp.).W edytorze Word do pisania wzorów służy narzędzie Edytor Równań. Należy jednak zadbać o to, żebysymbole użyte w Edytorze Równań wyglądały identycznie wcałej pracy (ten sam typ czcionki, wielkość, itd.).Dlatego ustawienia w Edytorze Równań powinny być następujące:Ustawienia w Edytorze równańRozmiar:normalny: 12ptindeks dolny: 7ptindeks dolny podrzędny: 5ptsymbol:18ptpodsymbol: 12ptStyl:Tekst: Times New RomanFunkcja: Times New Roman, kursywaZmienna: Times New Roman, kursywaGreka małe: Symbol,kursywaGreka wielkie: SymbolSymbol:SymbolMacierz-wektor: Times New Roman, kursywaLiczba Times New Roman

Wstawianie podpisu wzoru i wstawianie odwołania do wzoru:Patrz rozdział pt. [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Nagłówek® Wstaw odsyłacz do: Tekst nagłówka] Podpisrysunku.Jednak w pracach fizyczno-matematycznych nie stosuje się podpisywania wzorów wsposób opisany powyżej.Wzory (wszystkie lub tylko wybrane) powinny być jednak w pracy w odpowiedni sposób ponumerowane.Powinna też być możliwość wykonywania do nich odwołań. Konwencję numerowania wzorów oraz sposóbodwoływania się do nich opisano w następnym rozdziale.

Inne elementy numerowaneA. Wzory fizyczne/matematyczneW profesjonalnych pracach standardowo wzory umieszcza się wyrównane do środka akapitu, aodpowiadające im numery umieszcza się w nawiasach okrągłych wyrównanych do prawego marginesu.W tym celu należy zdefiniować styl Wzory, w którym należy sformatować akapit ze wzorem.Definicja stylu: WzoryAkapit:wyrównanie: do lewejwcięcie od lewej: 0 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: wysunięcie 0 cmodstęp przed: 6 ptodstęp po: 6 ptodstęp między wierszami: 1,5 wierszatabulator pierwszy:położenie: 8 cmwyrównanie: do środkatabulator drugi:położenie: 16 cmwyrównanie: do prawej

Po zdefiniowaniu stylu Wzory należy jeszcze zdefiniować listę pola ListNum (formatując następującokonspekt numerowany)Definicja listy pola ListNum: wzorykonspekt numerowany:poziom:1format numeracji: (1)czcionka: Times New Roman, 12ptpozycja numeru: do lewejwyrównanie: 0 cmwcięcie: 0 cmprzypisz styl do poziomu: (brak stylu)po znaku numeracji: nie dołączajnazwa listy pola ListNum: wzory

Wstawianie numeru wzoru:Numerowany wzór fizyczny/matematyczny, zgodnie z konwencją opisaną na początku tego rozdziału, możnawygenerować w 3 krokach:1 krok: sformatować akapit z numerowanym wzorem w stylu Wzory i wstawić dwa znaki tabulacji (żebyzobaczyć niewidoczne znaki tabulacji należy włączyć przycisk [Pokaż wszystko] lub w innej wersji edytora[Pokaż/Ukryj]).

2 krok: między dwa znaki tabulacji wstawić wzór (obiekt Edytora równań)

3 krok: za drugi znak tabulacji wstawić pole ListNum [Wstaw® Pole® Kategorie: Numerowanie ®Nazwy pól:ListNum ®Opcje: Lista nazw ®wzory]

(1)Przy pisaniu następnego wzoru już nie trzeba wykonywać wszystkich trzech kroków. Wystarczy skopiowaćakapit ze wzorem (1) i dokonać edycji nowego wzoru.

(2)Formatowanie akapitu ze wzorem tym sposobem zapewnia centralne położenie wzoru zarówno w poziomiejak i w pionie.

Wstawianie odwołania do wzoru:Odwołania do numerowanych w powyższy sposób wzorów należy wykonać następująco: [Wstaw® Odsyłacz®Typ odsyłacza: Element numerowany® Wstaw odsyłacz do: Numer akapitu].Można też do wzorów wstawić zakładkę i powoływać się nie na element numerowany, a na nazwę zakładki.Jeśli przypisać wzorowi (1) zakładkę tangens awzorowi (2) zakładkę sin_2a, to można odwołać się do wzoru[Wstaw® Odsyłacz® Typ odsyłacza: Zakładka® Dla której zakładki: tangens ®Wstaw odsyłacz do: Numerakapitu] (1) i do wzoru [Wstaw® Odsyłacz® Typ odsyłacza: Zakładka® Dla której zakładki: sin_2a ®Wstawodsyłacz do: Numer akapitu] (2).

B. Pozycje ze spisu literaturyW tekście pracy muszą być odwołania do pozycji ze spisu literatury. Pozycje wspisie literatury powinny być wnim zamieszczone w takiej kolejności, w jakiej są cytowane po raz pierwszy w tekście pracy. Typowymsposobem cytowania literatury jest podanie w nawiasach kwadratowych jej numeru ze spisu literatury.Żeby nie mieć kłopotu z prawidłowym cytowaniem literatury, należy do każdej pozycji w spisie literaturywstawić zakładkę, a w tekście odwoływać się do numeru akapitu zzakładką (dla uniknięcia nieporozumień,zwykle zakładki do pozycji w spisie literatury nazywane są nazwiskiem pierwszego autora pracy ze spisuliteratury).Wstawianie zakładki:Należy zaznaczyć tekst (fragment tekstu) pozycji w spisie literatury, a następnie [Wstaw®Zakładka®Nazwazakładki®Dodaj].Wstawianie odwołania do zakładki:Odwołania do zakładek umieszczonych w spisie literatury należy wykonać następująco: [Wstaw ® Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Dla której zakładki: nazwa zakładki ® Wstaw odsyłacz do: Numer akapitu].Przykład:Wstawiono w kolejne pozycje spisu literatury (w rozdziale Literatura) zakładki zgodnie zzamieszczoną poniżejtabelką:Numer pozycji w spisie literaturyNazwa zakładki[1]Kow[2]Res[3]Jan[4]WF_UMK[5]Kit_87[6]Men[7]Mal_02

Jak pokazano w pracy [Wstaw®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Dla której zakładki: Kit_87®Wstawodsyłacz do: Numeru akapitu] [5] diament jest idealnym przykładem ciała stałego. Szczegóły teoretycznemożna znaleźć w pracy [Wstaw ®Odsyłacz®Typ odsyłacza: Zakładka ® Dla której zakładki: Ma_02 ®Wstawodsyłacz do: Numeru akapitu] [7].Teraz można przestawiać pozycje w spisie literatury i po aktualizacji odsyłacza [Aktualizuj pole] nastąpiautomatyczne przenumerowanie zgodne z nowym porządkiem wspisie literatury.UWAGA: Odwołanie do pozycji w spisie literatury wchodzi w skład zdania.dobrze: Szczegóły dowodu można znaleźć w pracy [7].źle: Szczegóły dowodu można znaleźć w pracy. [7]

Ważne: aby móc wykonywać odwołania do pozycji w spisie literatury w opisany wyżej sposób i zgodnie zprzedstawioną konwencją, spis literatury musi być sformatowany jako lista numerowana [Format ®Wypunktowanie i numerowanie ® Numerowanie ® Dostosuj ® Styl numeracji: [1]].

4.3

Edycja tekstuW trakcie edycji tekstu należy uwzględnić następujące zasady[1]:Nie wstawiać więcej niż jedną spację między wyrazami.Znaki przestankowe (.,;:?!) powinny być „przyklejone” do wyrazu po którym stoją; po znakachprzestankowych - jedna spacja (żeby zobaczyć znaki niewidoczne należy włączyć przycisk [Pokaż wszystko] lubw innej wersji edytora [Pokaż/Ukryj].(tekst w nawiasie nie ma spacji na początku i na końcu nawiasu). Oczywiście przed nawiasem i po nawiasiejest spacja.Jeśli linia kończy się wyrazem jednoliterowym (a, i, o, u, w, z), to po nim powinna być nie spacja, ale tzw.spacja nierozdzielająca [Ctrl-Shift-Spacja].Spacje nierozdzielające należy stosować również wszędzie tam, gdzie wyrazy następujące po sobie niepowinny być w różnych liniach (np. 3klasy, 100oC, 12cm)Aby uniknąć dużych odstępów między wyrazami, gdy tekst jest justowany, można przeniesiony donastępnego wiersza wyraz podzielić na sylaby, stosując tzw. łącznik opcjonalny [Ctrl+–].Należy rozrózniać łączniki (-) i myślniki (–). Łączniki (znak minus) stosuje się do łączenia wyrazów, np. klient-serwer, kod pocztowy 26-600, numer telefonu 361-78-50. Myślnika (znak minus na klawiaturze numerycznejprzy wciśniętym klawiszu [Ctrl]) używa się do określania przedziałów iokresów, np. wlatach 1997 – 2000, s.21 – 28, atakże do wtrącania wyrażeń, np. serwer – główny komputer w sieci – jest zazwyczaj drogi.Do rozdzielenia wyrazów złożonych używa się łącznika (-), a nie ukośnika (/). Dlatego np. należy pisać: klient-serwer, wejście-wyjście, nie zaś: klient/serwer, wejście/wyjście.Nie należy wciskać Enter na końcu wiersza wewnątrz akapitu. Klawisz ten służy wyłącznie do oddzielania(kończenia) akapitów.Nie umieszcza się kropki na końcu tytułuNależy sprawdzać pisownię za pomocą narzędzia Pisownia i gramatykaWszystko co można należy zanumerować automatycznie (żeby można się było odwoływać automatycznie).Numeracja rysunków, tabel, wzorów, przypisów itp. powinna być jednolita wcałej pracy. Numery dla każdej ztych kategorii rozpoczynają się od 1izwiększają o1. Powtórzenia i przerwy w numeracji są niedozwolone.Numeracja może być również bardziej złożona, np. może również uwzględniać numery rozdziałów.Numer strony nie występuje na stronie tytułowej pracy. Jeśli strony są numerowane na górze (w nagłówkustrony), numery stron (i nagłówki) nie występują na początkowych stronach rozdziałów (dotyczy to też spisutreści, wstępu, podsumowania i bibliografii). Jeśli strony są numerowane na dole (wstopce strony), numerystron (i stopki) występują również na stronach rozpoczynających rozdziały.Nie przenosi się na następną stronę i nie pozostawia na poprzedniej stronie pojedynczych wierszy tekstu(tzw. „wdowy i sieroty”). W tym celu należy wykorzystać narzędzie [Wstaw ® Znak podziału ® Podział strony]Aby Word nie podkreślał adresów internetowych, należy włączyć opcję [Narzędzia ® Autokorekta ®Autoformatowanie podczas pisania ® Ścieżki internetowe isięciowe na hiperłącza]. W podobny sposóbmożna wyłączyć inne elementy autokorekty, które sprawiają kłopot przy pisaniu pracyZwrot za pomocą łączy się z przedmiotami (używanymi jako narzędzia), zaś przy pomocy z osobami (przywspółpracy których wykonywana jest jakaś czynność). Pisze się np.: za pomocą komputera, za pomocąkalorymetru, a nie: przy pomocy komputera, przy pomocy kalorymetru. Nie pisze się jednak np. za pomocąautora, ponieważ właściwym zwrotem jest przy pomocy autora.Konstrukcja językowa w przypadku jest często błędnie wypierana przez konstrukcję wwypadku. Poprawniepisze się np. w przypadku ujemnej wartości zmiennej Delta, anie w wypadku ujemnej wartości zmiennejDelta. Można natomiast np. wwypadku na drodze złamać rękę.Słowo ilość wiąże się z rzeczownikami niepoliczalnymi, natomiast liczba zpoliczalnymi. Używa się zatemzwrotu: ilość grafitu, ilość informacji, ale: liczba kryształów grafitu, liczba stron maszynopisu.Użycie zaimka tą z biernikiem (kogo-co?) rzeczownika rodzaju żeńskiego jest wsłowie pisanym błędem;właściwą formą jest tę. Pisze się zatem: tę książkę, tę aparaturę, a nie: tą książkę, tą aparaturę.Nie stawia się kropki po skrótach zawierających pierwszą i ostatnią literę wyrazu skróconego, jeżeli skróty tesą użyte w mianowniku. Jeżeli skrót tego typu jest użyty winnym przypadku, stawia się po nim kropkę bądź

zapisuje się go wformie odmiennej. I tak piszemy np.: dr Kowalski powiedział, zdałem na czwórkę udr.Kowalskiego, podaj tę książkę dr. Kowalskiemu, a także: zdałem na czwórkę udra Kowalskiego, podaj tęksiążkę drowi KowalskiemuNiedozwolona jest forma bezpośredniego zwracania się do czytelnika pracy. Nie wolno np. rozpoczynaćrozdziału słowami: W tym rozdziale dowiesz się jak..., ani też instruować czytelnika: Jeśli chcesz wyświetlićplik, naciśnij... Taka poufałość może wskazywać na lekceważenie czytelnika, a ponadto sugeruje, że praca jestplagiatem.Wygląd tego samego elementu w różnych miejscach pracy musi wyglądać tak samo!!Słownictwo: Określenia żargonowe są niepoprawne; należy ich unikać. Również terminy obcojęzycznepowinny być zastępowane ogólnie przyjętymi odpowiednikami polskimi, jeśli takie istnieją. Oto listawystępujących często słów angielskich iich odpowiedników polskich:array tablica (nie: tabela)button przycisk (nie: button, guzik)click on (button) kliknąć na (przycisk)combo box lista rozwijana (nie: pole kombo)command polecenie (nie: komenda)controller, driver sterownikdebugging usuwanie błędów (nie: debugowanie)delete usuwać (nie: kasować)deselect wyłączyć, usunąć zaznaczeniedetails szczegóły (nie: detale)drop-down menu (list) lista rozwijana (nie: lista rozwijalna)editing text edycja tekstu (nie: edytowanie tekstu)encryption szyfrowanie (nie: kodowanie)error message komunikat o błędzie (nie: komunikat błędu)fatal error błąd krytyczny (nie: błąd fatalny)file plik (nie: zbiór)flag znacznik (nie: flaga)font czcionka (nie: font)hard disk dysk twardy (nie: twardy dysk)highlight wyróżnić, wyróżnienie (nie: podświetlić)home directory katalog macierzysty (nie: katalog domowy)home page strona główna (nie: strona domowa)instance kopia, egzemplarz (nie: instancja)link łącze, połączenie, hiperłącze (nie: link)linker program łączący, konsolidatorpin końcówka, wyprowadzenie (nie: pin)plug-in moduł rozszerzający (nie: wtyczka)property właściwość (nie: własność)query zapytanie, kwerendaradio button przycisk opcji (nie: przycisk radiowy)result wynik (nie: rezultat)return code wartość zwracana (przez funkcję)root directory katalog główny (nie: korzeń)save zapisać (nie: zachować)selection wybór, zaznaczenie (nie: selekcja)shopping cart koszyk (w sklepie wirtualnym)source code kod źródłowy, tekst źródłowystart uruchomienie, startsupportobsługa (nie: wsparcie, wspomaganie)

tab (character) znak tabulacji (nie: tabulator)table tabela (nie: tablica)tag znacznik (nie: tag)web site witryna, witryna WWW, serwis WWWwrap (word wrap) przenosić do nowego wiersza (nie: zawijać)

Jeśli istnieje potrzeba zamieszczenia w pracy fragmenty kodów programu, to należy je pisać w stylu Zwykłytekst.Zaletą tego stylu jest to, że w czcionce Courier New wszystkie znaki mają taką samą szerokość. W kodzieźródłowym należy wytłuścić słowa kluczowe i stosować spójny system wcięć.Definicja stylu: Zwykły tekstCzcionka: Courier New, 11ptAkapit:wyrównanie: do lewejwcięcie od lewej: 1 cmwcięcie od prawej: 0 cmspecjalne: pierwszy wiersz: 0 cmodstęp przed: 0 ptodstęp po: 0 ptodstęp między wierszami: pojedynczePrzykład:procedure TForm2.Button1Click(Sender: TObject);var a1,a2,c1,b1,b2,c2,wx,wy,w,x,y:Extended;begintrya1:=StrToFloat(Edit1.Text); b1:=StrToFloat(Edit2.Text);c1:=StrToFloat(Edit3.Text); a2:=StrToFloat(Edit4.Text);b2:=StrToFloat(Edit5.Text); c2:=StrToFloat(Edit6.Text);w:=(a1*b2)-(a2*b1); wx:=(c1*b2)-(c2*b1);wy:=(a1*c2)-(a2*c1);if (w=0) and (wx=0) and (wy=0) thenbeginlabel12.Caption:='Układ równań zależnych, nieoznaczony';label13.Caption:='Nieskonczenie wiele rozwiązań';end;if (w<>0) thenbeginlabel12.Caption:='Układ równań niezależnych, oznaczony';Edit7.Text:=FloatToStr(wx/w);end;if (w=0) and ((wx<>0) or (wy<>0)) thenbeginlabel12.Caption:='Układ równań sprzecznych';label13.Caption:='Brak rozwiązań';end;excepton EConvertError dobeginLabel12.Caption:='albo za mało danych!!! ';Label14.Caption:=' ';end;end;end;

5.PodsumowanieRozdział ten jest ostatnim rozdziałem pracy, w którym należy jeszcze raz wskrótowej formie podać sposób

realizacji celów nakreślonych we Wstępie, wymienić najważniejsze rezultaty pracy, naszkicować perspektywyrozwoju stosowanej metody, możliwości aplikacyjnych, itp.

Uwaga praktyczna:W celu spełnienia wymagań edytorskich przedstawionych w tym pliku, można go skopiować itakprzygotowaną kopię wykorzystać do pisania pracy.

Literatura[1]J.Kowalski, Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce wydania rok wydania.[2]Tytuł pracy, Red. J.Resich (1-3 nazwiska), Wydawnictwo, Miejsce wydania rok wydania.[3]J.Jankowski, Tytuł artykułu, Tytuł czasopisma, Numer czasopisma, Strony (Rok).[4]http://www.phys.uni.torun.pl – Strona Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki stosowanej UMK wToruniu.[5]C.Kittel, Wstęp do fizyki ciała stałego, PWN, Warszawa 1987.[6]A.Menezes, P.van Oorschot, and S.Vanstone, Handbook of Applied Cryptography, CRC Press, 1996.[7]P.Malinowski, L.Meissner, and A.Nowaczyk, Application of the intermediate Hamiltonian valence-universal coupled-cluster method to the magnesium atom, Journal of Chemical Physics, 116, 7362-7371(2002).

Nazwa nagłówka Literatura może być sformatowana w stylu Nagłówek1 (jeśli wspisie treści ten rozdział mazostać zamieszczony z kolejnym numerem) lub w stylu Nagłówek4 (który jest podobny do stylu Nagłówek1,ale nie stanowi elementu konspektu numerowanego). W tym przypadku trzeba jednak zażądać, aby spistreści uwzględniał 4poziomy i jednocześnie dopasować styl Spis treści4.

Na końcu pracy można dołączyć załączniki (1,2…) zawierające np. kod źródłowy programu, schematyaparatury, zdjęcia itp.

------------------------------------------------------------[1] Wiele z tych uwag zaczerpnięto z opracowania Zasady pisania prac dyplomowych ze stronyhttp//www.kaj.pr.radom.pl/prace/Praca.docPraca-licencjacka-wzor-183

Wzór pracy licencjackiejPraca licencjacka

1.Tytuł i treść pracy licencjackiej musi być zgodny z kierunkiem i specjalnością kształcenia.2.Praca licencjacka może mieć charakter badawczy lub być opracowaniem teoretycznym na podstawiedostępnego piśmiennictwa, zakończonym obszerną, samodzielną opinią autora na dany temat.

Układ pracy zgodny z przyjętym w naukach przyrodniczychW pracach licencjackich o charakterze teoretycznym

1)Strona tytułowa wg podanego poniżej załącznika nr 1.2)Strona druga z oświadczeniem autora, że wyniki zamieszczone w pracy stanowią własność UniwersytetuPrzyrodniczego w Lublinie, w którym praca została napisana i o samodzielności przygotowania pracy przezautora według załącznika zamieszczonego na stronie Wydziału Nauk o Żywności i Biotechnologiihttp://www.up.lublin.pl/2331/

3)Streszczenie i słowa kluczowe4)Spis treści5)Wstępogólna charakterystyka tematuanaliza tematyki jako problemuskrótowa informacja o dokonaniach w temacieproblematyka przewidywana do rozwiązania6)Cel pracycel główny i szczegółowy pracyzakres pracy7)Przegląd piśmiennictwaogólna analiza literatury przedmiotuanaliza dotychczasowych dokonańhipoteza własnych badań8)Podsumowanie9)Piśmiennictwo (spis literatury)

W pracach licencjackich o charakterze projektowym:1)Strona tytułowa wg podanego poniżej załącznika nr 1.2)Strona druga z oświadczeniem autora, że wyniki zamieszczone w pracy stanowią własność UniwersytetuPrzyrodniczego w Lublinie, w którym praca została napisana i o samodzielności przygotowania pracy przezautora według zamieszczonego na stronie Wydziału Nauk o Żywności i Biotechnologiihttp://www.up.lublin.pl/2331/3)Streszczenie i słowa kluczowe4)Spis treści5)Wstępogólna charakterystyka tematuanaliza tematyki jako problemuskrótowa informacja o dokonaniach w temacieproblematyka przewidywana do rozwiązania6)Przegląd piśmiennictwaogólna analiza literatury przedmiotuanaliza dotychczasowych dokonańhipoteza własnych badań7)Cel pracycel główny i szczegółowy pracy8)Materiały, metody i urządzenia9)Opis projektu technologicznego10)Podsumowanie11)Piśmiennictwo (spis literatury)

Wykaz wykorzystanej w pracy literatury powinien być zamieszczony w rozdziale „Piśmiennictwo” i zawieraćtylko pozycje piśmiennictwa zamieszczone w pracy. Pozycje te powinny być ułożone w kolejnościalfabetycznej nazwiska pierwszego autora. Powołanie się w tekście pracy na cytowaną pozycję

piśmiennictwa następuje przez podanie w nawiasach kwadratowych nazwiska autora i roku opublikowania(w przypadku jednego autora – [Nowak, 2012], dwóch autorów – [Kowalski i Nowak, 2012], a większej ilościautorów – [Nowak i in., 2012].W wykazie piśmiennictwa należy podawać nazwiska wszystkich autorów oraz skróty imion, pełne tytuły prac,pełne nazwy czasopism i innych wydawnictw, nr tomu, nr zeszytu, strony (od-do), rok., np. 1 Waśko A.,Kordowska-Wiater M., Podleśny M., Polak-Berecka M., Targoński Z., Kubik-Komar A.: The plackett-burmandesign in optimization of media components for biomass production of Lactobacillus rhamnosus OXY. ActaAgron. Hung., 2010, 61 (3), 344-355;w przypadku książek: 20 Kisielewska E., Kordowska-Wiater M.: Ćwiczenia z mikrobiologii ogólnej imikrobiologii żywności. Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Lublin 2004.W uzasadnionych przypadkach dodatkowo można dołączyć część dokumentacyjną pracy np. fotografiebadanych obiektów itp.Tabele, ryciny, fotografie powinny być numerowane zgodnie z kolejnością ich omawiania w tekście pracy.Tabele i ryciny zawierające wyniki badań autora, szczególnie gdy jest ich dużo w stosunku do wielkościsamego tekstu mogą być umieszczone na końcu pracy jako osobny rozdział.Zalecenia edytorskieMaszynopis pracy licencjackiej nie powinien przekraczać 30 stron i powinien spełniać następującewymagania:Format arkusza papieru A4;Czcionka Times New Roman;Wielkość czcionki podstawowej 12 pkt;Odstęp między wierszami 1,5 wiersza;Marginesy: górny – 2,5 cm; dolny – 2,5 cm; lewy - 3,5 cm; prawy – 1,5 cm;Stosowanie justowania (wyrównanie tekstu do obu marginesów).Wersja pracy składana do dziekanatu powinna być drukowana dwustronnie i oprawiona w miękkie okładki.Dodatkowo powinna być złożona wersja elektroniczna pracy i prezentacji.

Zał. 1 (Wzór)UNIWERSYTET PRZYRODNICZY w LUBLINIE (14p)WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I BIOTECHNOLOGII (14p)STUDIA STACJONARNE PIERWSZEGO STOPNIA (12p)KierunekDIETETYKA (12p)

Imię i NAZWISKO (12p)Nr albumu XXXXX (12p)

TYTUŁ PRACY (14p)TYTUŁ PRACY (14p) w języku angielskim

Praca inżynierska/licencjacka wykonana (14p)w Katedrze ………..

pod kierunkiemprof. dr. hab.

Lublin … (ROK)(Wzór)UNIWERSYTET PRZYRODNICZY w LUBLINIE (14p)WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I BIOTECHNOLOGII (14p)STUDIA NIESTACJONARNE PIERWSZEGO STOPNIA (12p)KierunekDIETETYKA(12p)

Imię i NAZWISKO (12p)Nr albumu XXXXX (12p)

TYTUŁ PRACY (14p)TYTUŁ PRACY (14p) w języku angielskim

Praca inżynierska/licencjacka wykonana (14p)w Katedrze ………..

pod kierunkiemprof. dr. hab.

Praca-licencjacka-wzor-184

WZÓR STRESZCZENIA PRACY LICENCJACKIEJ/MAGISTERSKIEJ

Streszczenie pracy

Imię i Nazwisko studenta: ……………………………………Numer albumu studenta: ……………………………………..Tytuł pracy w języku polskim: ……………………………….Tytuł pracy w języku angielskim: ……………………………Nazwisko i imię, tytuł naukowy promotora: ……………….Instytut: ………………………………….Zakład: …………………………………..Rok obrony pracy: ………………………

Opis bibliograficzny pracy:ilość stron: …ilość ryc./wykr.: …

ilość fot.: …ilość tab.: …

ilość map, schematów: …ilość poz. bibliogr.: …

Ilość źródeł internetowych:…………

Inne …………………………………

Treść streszczenia np.: (maksymalnie 2000 znaków bez spacji)Za cel pracy przyjęto ……………….…………………………Do analizy wyników …………….............................................Badania zostały przeprowadzone …………….......................Główne wnioski z pracy ……………………….……………..

Słowa kluczowe: (3-5 wyrazów lub zwrotów)Praca-licencjacka-wzor-185

ZASADY PISANIA PRACY LICENCJACKIEJSTUDIA STACJONARNE I NIESTACJONARNEobowiązujące od 2011 roku

1. Praca licencjacka może mieć charakter:studium przypadku - człowiek zdrowy, chory, rodzinabadawczy - istotny w praktyce zawodowej (grupa badawcza co najmniej 50 osób)

2. Budowa pracy licencjackiejStrona tytułowaPodziękowaniaSpis treściWykaz używanych skrótów (wzór na końcu opisu)WstępZałożenia i cel pracyMateriał i metodyka badańWynikiWnioskiStreszczeniePiśmiennictwoWykaz tabelWykaz rycin (wzór na końcu opisu)Wykaz fotografii (jeśli są zamieszczone w pracy)Aneks

Praca powinna być napisana edytorem tekstu (MS Word), czcionką Times New Roman; wielkość liter: 12,jednostronnie na białym papierze formatu A4, interlinia 1.5 wiersza, marginesy – po 2.5 cm górny i dolny; 3,5cm margines lewy; 1,5 cm margines prawy. Strony powinny być ponumerowane (oprócz strony tytułowej),najlepiej w prawym dolnym rogu.

3. Wszystkie części pracy muszą być odpowiednio ponumerowane i nazwaneRozdziały główne należy oznaczać cyframi rzymskimi, podrozdziały – arabskimi.Tytuły rozdziałów mogą być pisane dużymi literami.Elementy pracy, nie oznaczone ani tytułem, ani specjalną numeracją, a będące częściami składowymi tekstuposzczególnych rozdziałów, odznacza się akapitem.

4. Strona tytułowa (wzór na końcu opisu)Powinna zawierać informacje na temat:autora pracyjej tytułujednostki organizacyjnej Uczelni, w której praca powstała, imię i nazwisko oraz tytuł lub stopień naukowypromotora pracyna górze strony należy napisać nazwę Instytutu, na dole „Łomża” i rok, w którym praca została zrealizowana(wzór na końcu niniejszego opracowania)

5. Tytuł pracy powinien być:Powinien być krótki, językowo poprawny, budujący u czytelnika pozytywne nastawienie, jasno informujący otreści zawartej w opracowaniu.

6. Spis treści (wzór na końcu opisu)Powinien zawierać wykaz wszystkich części pracy z podaniem strony, na której rozpoczyna się dana część.Musi być napisany w sposób przejrzysty, z zaakcentowaniem poszczególnych części pracy.

7. WstępPowinien mieć charakter ogólny, historyczny lub teoretyczny, poglądowy.Celem wstępu jest wprowadzenie w badaną problematykę, ukazanie intencji autora i przygotowanieczytelnika do lektury głównej części pracy.We wstępie należy zarysować problem, przedstawić wybrane twierdzenia teoretyczne i wyniki innychwcześniejszych badań oraz umożliwić wyprowadzenie z nich celu pracy. Nie powinien przekraczać 1/3objętości pracy.

8. Przytaczanie cudzych poglądów i wnioskówCytaty, czyli dosłowne przytaczenie słów innego autora, wymagają zastosowania przypisu i należy go wziąć wcudzysłów. Bez tego typograficznego zabiegu popełniamy plagiat !Przy pierwszym wymienianiu nazwiska autora cytowanej pracy można podać imię, przy kolejnym już tylkopierwszą literę imienia lub pisać wyłącznie nazwisko.

9. Założenia i cel pracyZawierają założenia wyjściowe, które autor chce udowodnić.Założenia pracy powinny być zaprezentowane w taki sposób, by każdy czytający zrozumiał bezbłędnieintencje badacza. Cel pracy musi być jasno i bardzo dokładnie sprecyzowany, najlepiej określony w punktach,w formie zdań twierdzących.

10. Materiał i metodyka badańMateriał. Charakterystyka grupy badanej.Zakres charakterystyki podporządkowany jest postawionym celom pracy i obejmuje zagadnienia z nimizwiązane.Metodyka. Zawiera informacje na temat wykorzystanych w badaniach metod oraz opis metody pracynaukowej informujący, jak prowadzono badanie (np. ankietowe).Powinna uzasadniać decyzję ich wyboru oraz zawierać precyzyjne omówienie sposobów wykonania badań.Ta część pracy powinna być szczegółowa i składać się z charakterystyki próby, schematu i metod zbieraniadanych oraz zastosowanych procedur.

11. Wyniki badańAnaliza wyników badań własnych. Wyniki mogą być zaprezentowane w formie opisowej, graficznej, zebranew tabelach.Graficzna prezentacja danych ilościowych pozwala na lepszą ilustrację stwierdzonych zależności i wzbogacatreść pracy.Tabele należy numerować kolejno - cyfrą rzymską, a tytuł umieszczać nad tabelą.Ryciny i fotografie powinny być numerowane cyfrą arabską, a tytuł umieszczony pod nimi (wzór na końcuopisu).

12. WnioskiSą kwintesencją pracy naukowej.Muszą być sformułowane w sposób jasny, prosty, dający odpowiedź na postawione cele pracy iuporządkowane w kolejności przyjętych założeń. Powinny być wypunktowane.

13. StreszczenieUkazuje istotne i najważniejsze informacje prezentowane w poszczególnych rozdziałach (wstęp, cele pracy,materiał i metoda, wyniki, wnioski).

14. Wykaz piśmiennictwaW pracy nie powinno być mniej niż 30 pozycji piśmiennictwa aktualnego piśmiennictwa dotyczącegoomawianego zagadnienia z ostatnich 10 lat. Wykorzystanie starszych źródeł jest dopuszczalne jedynie przybraku aktualnych doniesień. Wykaz powinien zawierać publikacje innych autorów, do których odwoływanosię w pracy i powinien być ułożony według kolejności cytowania (nie w porządku alfabetycznym); w tekściepracy odnośniki piśmiennictwa numerowane liczbami arabskimi i zapisane w nawiasie kwadratowym.

Należy wpisać wszystkich autorów cytowanych prac, inicjały imion, tytuł pracy, skrót nazwy czasopismazgodny z Medline, rok wydania, tom, numer, strony.W przypadku wydawnictw zwartych należy podać: nazwisko autora, inicjał imienia, tytuł rozdziału, tytułksiążki, z której rozdział pochodzi, redaktora wydania, wydawnictwo, rok wydania, strony.np.:1.Redźko E.: Pielęgnacja skóry w czasie ciąży i połogu [w:] Dermatologia i wenerologia dla pielęgniarek, podred. Krajewskiej-Kułak E. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006, 273-279.2.Zaremba M. L., Borowski J.: Mikrobiologia lekarska dla studentów medycyny. Wydawnictwo LekarskiePZWL, Warszawa 2004.3.Romejko E., Czajkowski K.: Obecność grzybów w kanale szyjki rodzącej - wpływ na przebieg porodu, połogui stan noworodka. Mikologia Lekarska, 2006, 13, 3, 213-217.

Dopuszcza się cytowania jedynie 3 autoryzowanych źródeł internetowych z koniecznością podania całejścieżki dostępu do strony internetowej oraz datą jej pobrania. Strony internetowe należy traktować, jako

kolejne źródło piśmiennictwa.

Zalecane jest, by w pracy używać wykaz piśmiennictwa w formie, np. [2, 6, 9, 22], a nie stosować przypisy nadole strony. W tekście, prace powinny być cytowane w nawiasach przed kropką kończącą zdanie.

15. Wykaz tabel/rycin/rycinJeżeli takie znajdują się w całej pracy należy je zamieścić w wykazie. Należy zapisać numertabeli/ryciny/fotografii, tytuł oraz numer strony na której się na znajduje.

Tab. I. Układ naczyniowy…………………………………………………………………..5

Ryc. 5. Płeć ankietowanych…………………………………………………………………45

Fot. 3. Zmiany trądzikowe na twarzy……………………………………………………….41Każdy z wykazów powinien być zrobiony na nowej stronie.16. Aneks – załącznikJest zbiorem materiałów o różnym charakterze, których umieszczenie w tekście głównym lub nawet wprzypisach, byłoby nieuzasadnione merytorycznie albo utrudnione ze względu na ich objętość. Może to być:formularz ankiety, standard postępowania, kserokopie aktów prawnych.Załączników może być kilka i każdy o innym charakterze.Muszą być one ponumerowane.Czytelnik pracy musi być poinformowany w tekście o istnieniu załącznika.

17. Objętość pracyNie powinna być mniejsza niż 30 stron, natomiast nie większa niż 50 stron.

18. Student przygotowuje i składa w Dziale Nauczania i Spraw Studenckich:- 1 egzemplarz pracy oprawionej w twardej okładce (egzemplarz ten jest przekazywany recenzentowi, poobronie może być przekazany promotorowi lub zwrócony studentowi)- 1 egzemplarz pracy w oprawie miękkiej, dwustronnie drukowanej (przekazywany jest do Archiwum PWSIP).Praca dyplomowa w formie elektronicznej powinna być przygotowana w programie PDF, podpisana (tematpracy, imię i nazwisko autora, nr albumu, kierunek studiów; podpis promotora) i zamieszczona w kopercieprzyklejonej do pracy na ostatniej stronie.- kartki powinny być zszyte lub sklejone (nie bindowane!)- w każdej pracy (na końcu) musi być załączone oświadczenie o samodzielnie napisanej pracy licencjackiej(wzór znajduje się na stronie internetowej Instytutu Medycznego „Ważne informacje / piel - pomostowe”)

19. Wszystkie egzemplarze pracy przed złożeniem w Dziekanacie muszą być zaakceptowane i podpisaneprzez promotora na pierwszej stronie pracy (tytułowej).

WZORY POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW PRACY LICENCJACKIEJ

STRONA TYTUŁOWA

PAŃSTWOWAWYŻSZA SZKOŁA INFORMATYKI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W ŁOMŻY

nr albumu:.....

ANNA KOWALSKA

PROBLEMY PIELĘGNACYJNE PACJENTA Z REUMATOIDALNYM ZAPALENIEM STAWÓW

Praca licencjacka napisana w Instytucie Medycznym

Promotor pracy: dr n. med.............

Łomża 2011SPIS TREŚCIWykaz skrótów ………...………………………………………..…..........................5I. Wstęp………………………………………...……………………………...........61.Ogólna charakterystyka grzybów …………………………………………...8

1.1 Charakterystyka grzybów drożdżopodobnych ………………………….122.Kandydoza sromu i pochwy ………………………………………………...15

2.1. Etiologia ……………………………………………………..................22

2.2. Epidemiologia ………………………………………………………….30

2.3. Patogeneza i czynniki predysponujące ………………………………...35

WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓWAIDS- Acquired Immune Deficiency Syndrome- Zespół nabytego niedoboru odpornościBV- Bacterial vaginosis- Bakteryjne zakażenie pochwyDMSO- Dwumetylosulfotlenek

DNA- Deoxyribonucleic acid- Kwas deoksyrybonukleinowyEIA- Enzyme ImmunoAssay- Test immunoenzymatycznyELISA- Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay- Test immunoenzymatyczny

Tabela I. Farmakokinetyka doustnych leków przeciwgrzybicznychKryteriumTERITR

FLURozpuszczalnośćlipofilnylipofilnyhydrofilnyWiązanie leku przez białka99%99%11%Powinowactwo do tkanekwysokiewysokieniskieAdherencja do keratynysilnasilnasłabaWydalanie nerkowe<70%<1%65%Przyjmowanie lekuBez ograniczeńZ posiłkamiBez ograniczeń

Jeżeli Tabela, Rycina jest w całości skopiowana z literatury przedmiotu musi być podane źródło jejzamieszczenia pierwotnego, zgodnie z wykazem w piśmiennictwie.


ZASADY PRZYGOTOWANIA MASZYNOPISUPRACY DYPLOMOWEJ

W trosce o formę prac dyplomowych, jako wizerunek działalności dydaktycznej Ateneum – Szkoły Wyższej wGdańsku, wprowadza się obowiązek ujednolicenia, na wszystkich prowadzonych seminariach, przygotowaniamaszynopisu pracy dyplomowej wg następujących zasad:praca magisterska/licencjacka – pisana pod kierunkiem opiekuna naukowego powinna stanowić krytyczne itwórcze przedstawienie wybranej sytuacji problemowej w obszarze rzeczywistości zakreślonej ramamistudiów, zawierać własną badawczą realizację jej oceny i propozycji rozwiązania. Wymienione celezrealizowane być winny według zasad metodologicznych, w zgodzie z poprawnością aparatury pojęciowej idokumentacji bibliograficznej oraz wymogami edytorskimi, z poszanowaniem praw autorskich.objętość pracy: ok. 60 stron (praca magisterska)objętość pracy min. 40 stron (praca licencjacka)2 egzemplarze pracy w miękkiej oprawie + dołączony dysk CD z nagraną treścią pracy w formacie MS Word(dziekanat – archiwum) podpisany przez promotora i opisany (nr albumu, imię i nazwisko studenta oraztemat pracy).

strony zapisane dwustronnie i ponumerowane (z wyjątkiem karty tytułowej)krój pisma: Times New Romanwielkość: tekst podstawowy - czcionką 12; tytuły rozdziałów – czcionka 18 i pogrubiona; tytułypodrozdziałów – czcionka 16 i pogrubionaodstępy między wersami: 1,5marginesy: górny – 2,5 cm; dolny – 2,5 cm; lewy – 3,5 cm ; prawy – 2,5 cmtekst wyrównany do lewej i prawej (wyjustowany)karta tytułowa winna zawierać: nazwę uczelni, wydział, imię i nazwisko autora, kierunek studiów, nr albumu,tytuł pracy, imię i nazwisko promotora, miejsce i rokstrona druga pracy: akceptacja promotorastrona trzecia pracy: spis treściprzedostatnia strona: metryczka pracyostatnia strona: oświadczenie o autorstwie pracybibliografia: wykaz prac cytowanych ułożonych wg nazwiska autora i daty wydania pracy; rekomendowanysposób zapisu wg wzoru poniżej:a) książka (praca zwarta):Nazwisko(a) Inicjały (rok wydania). Tytuł. Miejsce wydania: Wydawnictwo.np.Aronson E. (2004). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Vealey R.S. (2005). Coaching for the inner edge. Morgantown, WV: FIT.

b) artykuł w czasopiśmie:Nazwisko(a) Inicjały (rok wydania). Tytuł artykułu. Czasopismo, nr, str. (ale nie piszemy nr, strony).np.Lachman M.E. (1991). Perceived control over memory aging: Developmental and intervention perspectives.Journal of Social Issues, 47, 159-175.Straś-Romanowska M. (2002). Status poznawczy kategorii „osoba” we współczesnej psychologii rozwojowej.Zarys problemu z perspektywy psychologicznej i filozoficznej. Psychologia Rozwojowa, 7, 2, 149-160.c) rozdział w książce pod redakcją:Nazwisko(a) Inicjały (rok wydania). Tytuł rozdziału. W: Inicjały Nazwisko(a) (red.): Tytuł całej pracy. Miejscewydania: Wydawnictwo. Strony.np.Lachman M.E., Ziff M.A., Spiro A. (1994). Maintaining a sense of control in later life. In: R.P. Abeles, H.C. Gift,M.G. Ory (Eds.): Aging and quality of life. New York: Springer. 216-232.Oleś P. (2002). Rozwój osobowości. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.): Psychologia rozwojuczłowieka. Rozwój funkcji psychicznych. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 131-177.Uwaga: zachować wcięcie; wyróżnić kursywą tytuły prac lub czasopisma; w wypadku prac obcojęzycznychzachować oryginalną pisownię.

d) źródła internetowe :pełen adres strony http://- z datą pobrania

rekomendowana struktura pracy (o charakterze badawczym):

Karta tytułowa (patrz wzór)

Wstęp (ogólne wprowadzenie do problemu, główny cel pracy, przewodnik po pracy)

Rozdział 1Tytuł (rozdział poświęcony przeglądowi literatury: omówienie stanowisk teoretycznych i przegląd badań

empirycznych dotyczących pierwszego z członów realizowanej pracy)1.1....1.2....1.3....

Rozdział 2Tytuł (rozdział poświęcony przeglądowi literatury: omówienie stanowisk teoretycznych i przegląd badańempirycznych dotyczących drugiego z członów realizowanej pracy)2.1. ...2.2. ...2.3. ...

Rozdział 3Strategia badań własnych (Założenia metodologiczne badań własnych)3.1. Problem, pytania i hipotezy badawcze (zbudowanie problemu, wskazanie obszaru niewiedzy,sformułowanie pytań badawczych, postawienie 2-3 hipotez pracy)3.2. Metody i procedura badań (omówienie zastosowanych metod, technik i narzędzi badawczych orazsposobu przeprowadzenia badań; czym i jak badamy?)3.3. Badane osoby (omówienie badanej populacji, społeczności, grupy lub analizowanej organizacji; kogobadamy?)

Rozdział 4Wyniki badań i ich omówienie (prezentacja wyników badań własnych, ich analiza, weryfikacja hipotez,dyskusja wyników w świetle literatury, własna interpretacja)

Rozdział 5Wnioski (krótkie zestawienie najważniejszych wyników badań własnych, podsumowanie, zakończenie)

Bibliografia (wykaz prac cytowanych ułożonych wg nazwiska autora i daty wydania pracy; patrz wzór zapisupowyżej)

Aneks (zestawienie wyników surowych badań własnych; niepublikowane materiały źródłowe; metody badań,itp.)

Metryczka pracy (najważniejsze informacje o pracy w esencji: problem i cel, metody i procedura badań,osoby badane, ważniejsze wyniki, wnioski; maksymalnie 1 strona!)

Oświadczenie (patrz wzór)

O Ś W I A D C Z E N I E

Ja, niżej podpisany/na,

……………………………………………

student/ka

Ateneum- Szkoły Wyższej w Gdańsku

oświadczam,

że przedkładaną pracę pt.

…………………………………………………………….

…………………………………………………………….

napisałem/łam samodzielnie.

Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałem/łam z pomocy innychosób, a w szczególności nie zlecałem/łam opracowania rozprawy lub jej istotnych części innym osobom aninie odpisywałem/łam tej rozprawy lub jej istotnych części od innych osób.

Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe,decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.

Gdańsk, dnia……………………… ………………………..

czytelny podpisAteneum – Szkoła WyższaWydział……………..

Imię nazwisko

Kierunek studiów:

Numer albumu:

TytułTytuł w języku angielskim

Praca magisterska napisanapod kierunkiem……………

Gdańsk 20....

Akceptuję:Data……………….Podpis……………..Zasady realizacji prac licencjackichGłówne elementy pracy licencjackiejStrona tytułowaStanowi wizytówkę pracy licencjackiej. Zawiera najistotniejsze informacje dotyczące samej pracy, tzn. tytuł,imię i nazwisko autora (studenta), imię i nazwisko promotora pracy, nazwę uczelni oraz rok, w którym zostałanapisana, a także nr albumu studenta.Przykład strony tytułowej:Praca-licencjacka-wzor-187

Spis treściPowinien być umieszczony zaraz po stronie tytułowej. Zawiera wypunktowane wszystkie części składowepracy (rozdziały, podrozdziały itp.) ze wskazaniem strony, na której się znajdują.Przykładowy spis treści:

WstępRozpoczyna część merytoryczną pracy licencjackiej. Zawiera wprowadzenie do pracy, ogólne uzasadnieniewyboru tematu, krótki opis zawartości poszczególnych rozdziałów. Powinien znaleźć się w nim również celpracy oraz jej kryteria, czyli krótka odpowiedz na pytanie o czym jest praca i jakie założenia chcemy w niejudowodnić lub opisać. Wstęp powinien być tak napisany, aby zachęcał do zapoznania się z dalszą treściąopracowania. Ten fragment pracy najlepiej jest napisać na samym końcu, gdyż w trakcie tworzenia pracylicencjackiej jej początkowe założenia mogą ulec zmianie.Rozdział i podrozdziałKażdy nowy rozdział zawarty w pracy powinien zaczynać się od nowej strony. Natomiast podrozdział nie musizaczynać się od nowej strony. Jeden jaki i drugi element pracy powinien być zaakcentowany (typo)graficznie,tj. jego numer i tytuł powinien być podany większą lub/i pogrubioną czcionką. Podrozdziały powinny znaleźćsię w spisie treści.Przykład zastosowania rozdziału i podrozdziałów w pracy:

Układ poszczególnych elementów pracy.Poszczególne elementy pracy tj. rozdziały, podrozdziały, ilustracje, wykresy, tabele, opisy do ilustracji itp.

staramy się stosować tak, żeby to było zgodne ze sztuką łamania tekstów oraz podstawową estetyką pracy.Nie pozostawiamy zbyt dużej ilości pustego (niezapisanego) miejsca w pracy na końcu strony (wyjątkiem jestsytuacja, gdy mamy doczynienia z zakończeniem rozdziału i koniecznością rozpoczęcia kolejnego od nowejstrony). W przypadku podrozdziału na dole strony muszą być, oprócz tytułu podrozdziału, co najmniej dwawiersze tekstu. Jeśli się nie mieszczą – należy przenieść tytuł podrozdziału na nową stronę. Opis do ilustracji,wykresu itp. musi być zamieszczony bezpośrednio pod ilustracją. W sytuacji gdy opis nie mieści się podilustracją na jednej stronie, należy przenieść całość na drugą stronę. Staramy się, aby praca była przejrzysta iczytelna, dlatego stosujemy np. podwójny odstęp pomiędzy poszczególnymi fragmentami tekstu.Numeracja stron.Każda strona pracy licencjackiej powinna posiadać swój numer. Wyjątek stanowi strona tytułowa, którejnumeru nie nadajemy, ale numerację od niej rozpoczynamy. Numer strony umieszczamy na dole strony,najlepiej na środku lub w prawym rogu.Marginesy.W pracy licencjackiej stosujemy następujące wielkości marginesów:·lewy – 35 mm,·prawy – 25 mm,·dolny i górny – 25 mm.Margines lewy pozostawiamy większy ze względu na to, że w tym miejscu praca będzie oprawiana.Zamieszczanie ilustracji, fotografii w pracy.W sferze ilustracyjnej prac licencjackich można (prawie) wszystko. Ale należy pamiętać o kilku prostychzasadach. Przede wszystkim (1) ilustracje trzeba wybierać i dołączać z sensem , co oznacza, że do każdej znich musi być odniesienie w treści pracy (innymi słowy każda musi być w tekście pracy omówiona). (2)Ilustracje powinny być ponumerowane (numeracja ciągła). (3) Każda ilustracja powinna mieć swój tytuł oraz(4) podane źródło (skąd została wzięta) wg zasad ogólnych (czyli jak w przypisach źródłowych) względnieadnotację “oprac. własne”. (5) Spis ilustracji jako aneks dołączony na końcu pracy licencjackiej jest wskazanyw przypadkach, kiedy ilustracji jest sporo.Ilustracje w pracy licencjackiej mogą być liczone do jej minimalnej objętości, jeżeli (a) są wtopione w tekst, anie dołączone na końcu pracy w formie załączników,(b) nie jest ich przesadnie dużo.Jak nie wiemy kto jest autorem pracy/dzieła (zdjęcia, rysunku etc.) to wystarczy podać źródło (np. stronęinternetową, numer czasopisma).Przykład zastosowania ilustracji w pracy:

Cytaty.Każdy tekst cytowany w pracy musi być odpowiednio oznaczony tzw. cudzysłowem „ … „ i oczywiście byćopatrzony przypisem źródłowym lub polemicznym, zgodnie z zasadą tworzenia przypisu dolnego.Przy pracach licencjackich nie ma ściśle określonego maksymalnego pułapu cytowania, jest on tylkozdroworozsądkowy, tzn. jeżeli np. 50% objętości pracy byłoby wypełnione cytatami (nawet zaznaczonymicudzysłowem i ze wskazanymi w przypisach źródłami), to może wzbudzać podejrzenia, że nie zostałsamodzielnie napisana. Duża liczba profesjonalnie podanych cytatów, przy zachowaniu samodzielnego itwórczego toku wywodu – jest atutem, a nie uchybieniem w pracy naukowej (w tym licencjackiej).Przykład użycia cytatu w tekście:

Cytat oprócz zastosowania cudzysłowia nie musi być dodatkowo wyróżniany w tekście. W zależności odupodobania lub/i wrażliwości estetycznej autora pracy tekst cytowany może zostać napisany np. kursywą.Nie ma potrzeby cytowania wypowiedzi ustnej np. dziennikarzy z radia czy z telewizji, o ile nie stanowią owecytaty kwestii absolutnie kluczowej i bezwzględnie potrzebnej dla przeprowadzenia głównej tezy pracylicencjackiej. Jeżeli cytowanie jest konieczne, można opisać źródło, z którego pochodzi cytat w przypisie.Najprościej w takim przypadku napisać zdanie o tym co kto i gdzie powiedział w formie opisu, a nie cytatu.PrzypisyPrzypis (dolny, końcowy) to wydzielona część pracy wskazująca na zastosowane w pracy źródło cytowania,

odwołania autora do określonego tekstu. Zasada tworzenia przypisów sprowadza się do użycia odsyłacza wpostaci cyfry najczęściej arabskiej pod koniec tekstu cytowanego. Odsyłacz w tekście znajduje się po znakuinterpunkcyjnym cytowanego fragmentu tekstu. Przypis dolny edytor tekstu umiejscawia na dole strony lubpod koniec całego dokumentu, oddzielając go od reszty tekstu podłużną ciągłą linią. Cyfra przypisu tożsamajest z cyfrą cytowanego tekstu, dzięki czemu test jest spójny. Numeracja przypisów jest zazwyczaj ciągła.W przypisach wskazujemy na źródło zawarte w bibliografii, stosując tzw. opis bibliograficzny składający się znazwiska autora, tytułu publikacji, daty i miejsca wydania i strony w publikacji, z której został zastosowanycytat lub do której odwołuje się nasz fragment tekstu.Interlinia w przypisach powinna być pojedyncza.Przypisy bibliograficzne dla źródeł internetowych zaczynają dopiero podlegać jakiejkolwiek standaryzacji.W sieci funkcjonuje bardzo wartościowy (i zarazem praktyczny!) opis dwóch różnych standardów cytowania(wskazywania na źródła) z Internetu.Zajrzyjcie tutaj: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib14/sliwinska.htmlOba opisane sposoby cytowania w przypisach i wskazywania w bibliografiach internetowych źródełinformacji są z punku widzenia ID WSR/WSTH odpowiednie.Przykład zastosowania przypisu w pracy:

Przykład zastosowania przypisu jako tekstu wyjaśniającego lub wskazującego dodatkowe informacje dofragmentu tekstu:

Przykład zastosowania kilku przypisów w krótkim fragmencie tekstu odwołujących się do tego samego źródłabibliograficznego:

Zakończenie / PodsumowaniePowinno stanowić ostateczne podsumowanie treści merytorycznej pracy licencjackiej. Zakończeniezaczynamy od kilku zdań nawiązujących do tematu pracy. Podajemy ponownie cel pracy, aby następnieokreślić czy udało nam się go w pracy zrealizować. Jeśli praca miała charakter badawczy dobrze jestwymienić zastosowane metody badawcze oraz ich sprawdzalność i uzyskane dzięki nim efekty. Najwięcejuwagi w zakończeniu poświęcamy na sformułowanie wniosków oraz na odpowiedzi na postawione wcześniejhipotezy. Na koniec warto nadmienić o ewentualnej celowości kontynuowania dalszych rozważań nadtematem pracy lub zaproponować przewidywany kierunek rozwoju omawianej dziedziny.BibliografiaTo uporządkowany (najwcześniej alfabetycznie) spis publikacji książkowych, czasopism itp., do których autorodwoływał się w swojej pracy licencjackiej. Bibliografia stanowi obowiązkowy element pracy mającejcharakter naukowy, pozwalający na weryfikację treści pracy.Standardowy opis bibliograficzny powinien składać się z następujących części:·nazwisko i pierwsza litera imienia autora publikacji·tytuł publikacji·nazwa wydawnictwa·rok i miejsce wydaniaPrzykład zapisu w bibliografii:

W bibliografii różne rodzaje źródeł, z których student korzystał, powinny być zapisane oddzielnie. Osobny spispowinny stanowić literatura naukowa (publikacje książkowe), literatura cykliczna (czasopisma, periodyki,magazyny), źródła internetowe .Literatura cykliczna to po prostu tytuły prasowe; do prac naukowych najczęściej wykorzystujemy czasopismanaukowe i branżowe, ale przecież nie tylko takie; Rzeczpospolita, Newsweek czy nawet Twój Styl to teżwydawnictwa cykliczne i mogą (nawet powinny, jeśli były wykorzystane przy pisaniu pracy) znaleźć się wbibliografii. Internetowe wersje czasopism nie można zaliczyć w bibliografii do literatury cyklicznej.To po prostu strony internetowe. Warto w tej sytuacji poszukać danego tekstu/artykułu w wersji drukowanej

czasopisma. Jeśli tak, czasopismo to powinno się znaleźć w bibliografii pracy w części “wydawnictwacykliczne”.Aneksy i załącznikiNie są obowiązkowym elementem pracy licencjackiej.W załącznikach/aneksach można umieścić dłuższe dokumenty źródłowe kluczowe dla wywodu lub odbioru izrozumienia pracy (np. regulaminy, ustawy, rozporządzania etc.), ilustracje, tabele, ulotki, foldery i tympodobne materiały, które nie mieszczą się w przypisach i nie są też integralną częścią pracy. W przypadkuprac o charakterze badawczym w aneksie można umieścić przykład kwestionariusza, który został użyty dowykonania badań.Objętość pracyPodstawową objętość pracy stanowi tekst zawarty w rozdziałach oraz podrozdziałach począwszy od wstępu,aż po zakończenie. Dodatkowo do objętości pracy wlicza się strona tytułowa, strona z podziękowaniami lubdedykacją, spis treści, bibliografia oraz spis ilustracji, tabel, wykresów itp. Nie liczą się za to aneksy izałączniki. Praca licencjacka powinna liczyć nie mniej niż 50 stron. Pracę drukujemy jednostronnie..System antyplagiatowyAntyPlagiatCytaty zaznaczone jako cytaty, czyli w następujący sposób „ … ” (wraz z podanym źródłem) nie są w żadnejmierze plagiatem. Weryfikacja prac programem antyplagiatowym wWSTH będzie dokonywana w stosunkudo wybranych prac i już po ich złożeniu.Procedura sprawdzania czy dana praca jest plagiatem jest następująca:(1) program antyplagiatowy informuje jaką część pracy (procentowo) stanowią cytaty; (2) jeśli jest to mniejniż 8% – wówczas uważa się pracę za zweryfikowaną pozytywnie; (3) jeśli jest to więcej niż 8% – wówczasdokonuje się przeglądu pracy, żeby określić jaka część cytatów to cytaty uprawnione (tzn. zaznaczonecudzysłowem i opisane przypisem), a jaka nie; (4) jeżeli okazuje się, że w pracy, której więcej niż 8% objętościstanowią cytaty, cytowania dokonano zgodnie z zasadami cytowania naukowego – nie ma problemu iwówczas uważa się, pracę za zweryfikowaną pozytywnie; (5) jeżeli w takiej pracy znajdują się cytaty w formieplagiatu (bez cudzysłowu i wskazania źródeł) wówczas taka praca zostaje zweryfikowana negatywnie – jakoplagiat.Program antyplagiatowy sprawdza ciągi wyrazów i to w całym Internecie. Te ciągi wyrazów – jak wynika zbadań i wieloletnich już doświadczeń – mogą się bez świadomego nadużycia ze strony autora pracy (czyliprzypadkowo) powtórzyć w kilku procentach objętości pracy. Jeżeli wartość ta przekracza 8% (łącznie zcytatami zaznaczonymi), wówczas praca jest sprawdzana szczegółowo.Oświadczenie antyplagiatoweOświadczenie antyplagiatowe zobowiązany jest złożyć każdy student przystępujący do obrony licencjackiej,jako oddzielny dokument (nie załączony do pracy). Oświadczenie najlepiej zdać w momencie składania pracydo sekretariatu. Jeżeli ktoś waha się czy może podpisać takie oświadczenie, lepiej niech go nie podpisuje inie składa pracy, tylko napisze ją na nowo.Elektroniczna wersja pracy licencjackiejElektroniczna wersja pracyDo wersji drukowanej, oprawionej pracy licencjackiej student dołącza płytę CD/DVD. Na nośniku powinnyzaleźć się następujące elementy:·plik z elektroniczną wersją pracy licencjackiej zapisany w formacie doc, docx, pdf;·folder o nazwie „załączniki”, który zawiera printscrny, skany, zdjęcia cytowanych fragmentów z testu zliteratury naukowej, cyklicznej oraz źródeł internetowychSkany, printscreeny materiałówSakny i printscreeny są niezbędne jako załączniki (wyłącznie) do elektronicznej wersji pracy. Materiaływykorzystywane przy pisaniu pracy książki (pełna bibliografia) muszą zawierać także skany pierwszej stronyokładki (względnie strony tytułowej).W wypadku printscreenów to formalnie powinno być tak: (a) jeśli mają one być ilustracjami w pracylicencjackiej (wtopionymi w jej treść) – powinny być ponumerowane, zatytułowane oraz powinno być

wskazane ich źródło; (b) jeśli mają one być dokumentacją źródła informacji wykorzystanego przy pisaniupracy licencjackiej – powinny one być zrobione osobiście przez studenta, a ich źródło (czyli stronainternetowa, z której pochodzą), powinno być wykazane w bibliografii.·Wiadomościikomunikaty·Kalendarz roku akademickiego 2016/2017·Plan zajęć·Materiały do zajęć·Wyniki zaliczeń·Praca licencjacka·Zasady realizacji prac licencjackich·Promotorzy·Często zadawane pytaniaDo-insertu

NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE DOTYCZĄCE PRACY DYPLOMOWEJ

1.Typ i wielkość czcionkiTimes New Roman CE, 122.Odstęp między wierszami1,53.Marginesygórny, dolny i prawy – 2,5 cm, lewy 3,5 cm4.PaginacjaPrawy górny róg. Strona tytułowa – numer strony ukryty5.Przypisy dolneautomatyczne, ciągłe6.Wyrównanietekst wyjustowany (wyrównanie do lewej i prawej).7.Struktura pracy:umiejętność zastosowania technik redakcyjnych

a)Strona tytułowa

b)Spis treści

c)

Wstęp(ogólne wprowadzenie do problemu, główny cel, poznanie, zadania, hipotezy, pytania poznawcze,charakterystyka stanu badań, zastosowanie metod, technik oraz procedury badawcze, zawartośćmerytoryczna rozdziałów

d)Rozdziałyi podrozdziały

e)Zakończenie

f)Aneksy

g)Spis tabel

h)Spis rysunków

i)Spis fotografii

j)BibliografiaI.Archiwalia

II.Dokumenty drukowane

III.Pamiętniki, wspomnienia, kroniki

IV.Opracowania i monografie

V.Leksykony, encyklopedia, przewodniki

VI.Artykuły i przyczynki

VII.Internet, publikacje elektroniczne

UWAGA!!!

Wielkość czcionki użytej w pracy jest różna:Największa: tytuł pracyNieco mniejsza: tytuły rozdziałówMniejsza: tytuły podrozdziałówCzcionka bazowa; tekst pracy

k)Praca licencjacka powinna liczyć około 50 stron maszynopisu i zawierać przynajmniej 50 pozycjibibliograficznych

l)Praca magisterska powinna liczyć około 80-100 stron maszynopisu i zawierać przynajmniej 80 pozycjibibliograficznych

m)Od studenta oczekuje się:

- Sformułowania problemu, pytań i hipotez badawczych (wskazanie obszaru zasługującego na zbadanie)

- zbudowanie pytań ukierunkowanych na poznanie istoty danego problemu oraz 2-3 hipotez

- określenie właściwości metod i procedury badań (scharakteryzowanie narzędzi badawczych oraz dróg isposobów rozpoznawania danej rzeczywistości)

- poznania podstawowej literatury przedmiotu z zakresu badanej rzeczywistości

- zgromadzenie i uporządkowanie oraz samodzielna interpretacja zgromadzonych materiałów (plagiatem jestzwykłe przepisanie fragmentów różnych materiałów bądź mechaniczne połączenie ich w jedna całość, bezżadnego wkładu pracy twórczej).

Układ spisu treści

Wstęp......................................................................................(nr str.)Rozdział I: tytuł......................................................................................

1. (podtytuł)......................................................................................

2. (podtytuł)......................................................................................

3. (podtytuł)......................................................................................

4. (podtytuł)......................................................................................

Rozdział II: tytuł......................................................................................

1. (podtytuł)......................................................................................

2. (podtytuł)......................................................................................

3. (podtytuł)......................................................................................

4. (podtytuł)......................................................................................

Rozdział III: tytuł......................................................................................

1. (podtytuł)......................................................................................

2. (podtytuł)......................................................................................

3. (podtytuł)......................................................................................

4. (podtytuł)......................................................................................

Rozdział IV: tytuł......................................................................................

1. (podtytuł)......................................................................................

2. (podtytuł)......................................................................................

3. (podtytuł)......................................................................................

4. (podtytuł)......................................................................................

Zakończenie......................................................................................

Aneksy......................................................................................

Spis tabel......................................................................................

Spis rysunków......................................................................................

Spis fotografii......................................................................................

Bibliografia......................................................................................

Oświadczenie......................................................................................

Zasady techniczne dotyczące stosowania przypisów

Wymieniając po raz pierwszy dane źródło, pracę (opracowanie) stosuje się pełny opis bibliograficzny. Gdywskazuje się tę sama pracę po raz kolejny można stosować formy skrócone. Istnieje w tym względzie wielemożliwości:

1. Wskazując pracę po raz pierwszy stosuje się zapis:

A. Chodubski, Pojęcie, przedmiot i funkcje instytucji politycznych, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość”,2002, t. 1, s. 108-123.

2. Wskazując tę sama pracę po raz drugi można zastosować następujące zapisy:

a) Ibidem, s. 83.

Zapis taki stosuje się, gdy następuje odwołanie do pracy cytowanej bezpośrednio w poprzednim przypisie.Formę Ibidem można też zapisać jako Tamże;

b) A. Chodubski, op. cit., s. 83.

Zapis op. cit. oznacza opus citatum, tj. dzieło cytowane, stąd można go też podać w formie dz. cyt. Stosuje sięgo w przypadku cytowania pracy autora, która była wcześniej wymieniona.

c) A. Chodubski, Pojęcie, przedmiot i funkcje..., s. 108.

Skrót tytułu pracy stosuje się wówczas, gdy wcześniej powoływano się na więcej niż jedną pracę tegosamego autora. Wówczas skrót musi być na tyle czytelny, by wskazywał, że dotyczy tej pracy, a nie innejtegoż autora.

3. W odniesieniu do książek, których autorami są 2 do 4 osób zapis powinien przedstawiać się następująco(wymieniamy do czterech autorów podając inicjały imion i nazwiska, tytuł oraz miejsce i rok wydania):

M. Chmaj, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do teorii polityki, Lublin 1996, s. 200.

4. W odniesieniu do książek mających więcej niż 4 współautorów, tzw. publikacji zbiorowych, stosuje sięnastępujący zapis:

Politologia w Polsce. Stan badań i perspektywy rozwojowe, pod red. T. Łoś-Nowak, Toruń-Wrocław, 1998, s.150.

5. W odniesieniu do artykułów zawartych w książkach:

A. Chodubski, Jednostka, naród, państwo, [w:] Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych,pod red. K. Opałka, Warszawa 1975, s. 423.

6. W odniesieniu do artykułów zawartych w czasopismach:

A. Chodubski, Elity polityczne współczesnej emigracji polskiej, „Przegląd Polonijny”, 1994, z. 1, s. 95.

7. W odniesieniu do artykułów zawartych w gazetach:

A. Chodubski, Zapomniany polski Nobel, „Przegląd Tygodniowy”, nr 12 (51), z dn. 20.03.1983 r., s. 15.

8. W odniesieniu do recenzji:

A. Chodubski, Urszula Świętochowska, Metodyka nauczania wiedzy o społeczeństwie, Skrypty uczelniane,Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1988, ss. 143, „Wychowanie Obywatelskie”, 1989, nr 5, s. 390-393.

9. W odniesieniu do archiwaliów. Po raz pierwszy podaje się pełny opis bibliograficzny; można jednakzaznaczyć w nim ustalenie skrótów, np.

a) Archiwum Akt Nowych (dalej: AAN), zespół Ministerstwo Spraw Zagranicznych (dalej: MSZ), sygn. 9825,Memorandum delegatów Towarzystwa Kolonizacyjnego (dalej: Memorandum...), Montreal, 2 listopada 1929r., s. 227-231.

b) AAN, MSZ, sygn. 9825, Memorandum..., s. 230.

Bibliografia ( alfabetycznie):

Np. Chodubski A. , Elity polityczne współczesnej emigracji polskiej, „Przegląd Polonijny”, 1994, z. 1, s. 95.

Wzór strony tytułowejUNIWERSYTET GDAŃSKI - WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

Anna Kowalska

Kierunek studiów: POLITOLOGIANumer albumu: ................

TYTUŁ PRACY DYPLOMOWEJ(LICENCJACKIEJ LUB MAGISTERSKIEJ)

Praca licencjackawykonanaw Zakładzie nauki o Cywilizacjipod kierunkiemdr Marka Dzięcielskiego

Gdańsk 2009Wzór oświadczenia

Oświadczenie

Ja, niżej podpisany(a) oświadczam, iż przedłożona praca dyplomowa została wykonana przeze mniesamodzielnie, nie narusza praw autorskich, interesów prawnych i materialnych innych osób.

................................ .................................(data) (podpis)


Wydział Nauk o ZdrowiuUniwersytetu Medycznego w Białymstoku

ZASADY PISANIA PRACY LICENCJACKIEJ NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO/POŁOŻNICTWOOD ROKU AKADEMCKIEGO 2009/2010

Zalecenia ogólne

1. Praca licencjacka może mieć wyłącznie formę opisu/analizy/studium przypadku klinicznego lub wśrodowiskowej opiece zdrowotnej - człowiek zdrowy, chory, rodzina.

2. Opiekunami prac mogą być wyłącznie odpowiednio) pielęgniarki lub położne, z co najmniej stopniemmagistra

3. Temat pracy licencjackiej powinien być ściśle związany z kierunkiem studiów.

4. Ogólne zasady budowy pracy licencjackiejStrona tytułowa (przykład konstrukcji na końcu opisu)Ewentualne podziękowaniaSpis treści (przykład konstrukcji na końcu opisu)Wykaz skrótów (przykład konstrukcji na końcu opisu)WstępZałożenia i cel pracyMateriał i metodyka badańWynikiOmówienie wyników i dyskusjaWnioskiPiśmiennictwoStreszczenieWykaz tabelWykaz rycinWykaz fotografiiAneks

5. Strona edytorskaPraca powinna być napisana edytorem tekstu (MS Word), czcionką Times New RomanWielkość liter:12, jednostronnie na białym papierze formatu A4,

Odstęp 1.5, marginesy – 2.5 cmStrony powinny być ponumerowane (za wyjątkiem strony tytułowej), najlepiej w prawym dolnym roguNależy stosować obustronne justowanie tekstu.

6. Oznakowanie rozdziałówRozdziały i podrozdziały należy oznaczać cyframi arabskimi.Tytuły rozdziałów mogą być pisane dużymi literami.Elementy pracy nie oznaczone ani tytułem, ani specjalną numeracją, będące częściami składowymi tekstuposzczególnych rozdziałów, odznacza się akapitem.Można użyć „nagłówka”, który zawiera tytuł rozdziału. Poprawia to czytelność tekstu, ułatwia poszukiwanieposzczególnych stron.

7. Strona tytułowaPowinna zawierać informacje (wg dołączonego wzoru) na temat: autora pracy, jej tytułu, jednostkiorganizacyjnej Uczelni, w której praca powstała (nazwa zakładu, katedry, kliniki), imię i nazwisko oraz tytułlub stopień naukowy promotora pracy.Na górze strony należy napisać nazwę WydziałuNa dole „Białystok” i rok, w którym praca została zrealizowana (przykład poniżej)

8. Tytuł pracy

Powinien być krótki, językowo poprawny, budujący u czytelnika pozytywne nastawienie, jasno informujący otreści zawartej w opracowaniu.

9.. Spis treściPowinien zawierać wykaz wszystkich części pracy z podaniem strony, na której rozpoczyna się dana część.Musi być napisany w sposób przejrzysty, z zaakcentowaniem poszczególnych części pracy (rozdział,podrozdział).

10. WstępPowinien mieć charakter ogólny, historyczny lub teoretyczny, poglądowy, dotyczący jednostki chorobowej,stanu pacjenta stanowiącego podmiot pracy.Celem wstępu jest wprowadzenie w badaną problematykę, ukazanie intencji autora i przygotowanieczytelnika do lektury głównej części pracy.We wstępie powinno się zarysować problem, przedstawić wybrane twierdzenia teoretyczne i wyniki innychwcześniejszych badań oraz umożliwić wyprowadzenie z nich pytań lub postawienie hipotez dotyczącychwłasnego badania.Nie powinien przekraczać 1/3 objętości pracy.

11. Przytaczanie cudzych poglądów i wnioskówNależy stosować cytaty, czyli dosłowne przytoczenia słów innego autora.Każdy cytat wymaga zastosowania przypisu i należy go wziąć w cudzysłów.Przy pierwszym wymienianiu nazwiska autora cytowanej pracy można podać imię, przy kolejnym już tylkopierwszą literę imienia lub pisać wyłącznie nazwisko.

12. Założenia i cel pracyZawierają hipotezy wyjściowe, które autor chce udowodnić.Przedstawienie problemu badawczego powinno być zaprezentowaniem tematyki badań w taki sposób, bykażdy czytający zrozumiał bezbłędnie intencje badacza.

13. MateriałCharakterystyka osoby badanej/grupy badanejZakres charakterystyki podporządkowany jest postawionej hipotezie i obejmuje zagadnienia z nią związane.

14. Metodyka badańZawiera informacje na temat wykorzystanej w badaniach metody oraz opis, jak prowadzono badanie (np.analiza historii choroby, wywiad, badanie przedmiotowe, analiza dokumentacji medycznej, itp. ).Powinna uzasadniać decyzję jej wyboruMusi zawierać precyzyjne omówienie sposobu wykonania badań.Powinna być szczegółowa i składać się z charakterystyki próby, schematu i metod zbierania danych orazzastosowanych procedur.

15. Wyniki badańProces pielęgnowania - propozycja opieki pielęgniarskiej/położniczej, z rozpoznaniem stanu biologicznego,psychicznego, społecznego, kulturowego i duchowego, określeniem podejmowanych celowych i planowychdziałań przyczyniających się do utrzymania lub zmiany dotychczasowego stanu zdrowia oraz ocenauzyskanych wyników.Uwzględnienie w opisie wszystkich etapów procesu pielęgnowania.Opis dokumentacji zawartych w procesie.

16. Dyskusja

Odniesienie wyników swojej obserwacji i efektów działań do doniesień dotyczących danego przypadkuklinicznego w piśmiennictwie.

17. WnioskiSą kwintesencją pracy naukowej.Muszą być sformułowane w sposób jasny, prosty, dający odpowiedź na postawione hipotezy pracy (cele) iuporządkowane w kolejności przyjętych założeń.Powinny uwzględniać:ocenę stopnia osiągnięcia lub nie osiągnięcia celu/celów pielęgnowaniawytyczenie wskazówek dla pacjentawytyczenie wskazówek dla rodzinyprzewidywane rokowanie

18. Wykaz piśmiennictwaW pracy powinno być nie mniej niż 30 pozycji aktualnego piśmiennictwa dotyczącego omawianegozagadnienia, które należy przygotować zgodnie ze standardem Vancouver (system numeryczny,uwzględniający kolejność cytowania poszczególnych pozycji w tekście).W pracy nie wolno zamieszczać informacji ze źródeł nieautoryzowanych i nierecenzowanych (np. z ogólniedostępnych stron internetowych). Student powinien korzystać przede wszystkim z publikacji zamieszczonychw czasopismach naukowych. Do niezbędnego minimum należy ograniczyć cytowanie podręczników.Należy wpisać wszystkich autorów cytowanych prac, inicjały imion, tytuł pracy, skrót nazwy czasopismazgodny z Medline, rok wydania, tom, strony.W przypadku wydawnictw zwartych należy podać: nazwisko autora, inicjał imienia, tytuł rozdziału, tytułksiążki, z której rozdział pochodzi, redaktora wydania, wydawnictwo, rok wydania, strony.np.:Macura AB, Gniadek A: Fungi present in the indoor environment of a social welfare home. Preliminary study.Mikol. Lek., 2000, 7, 13-17.Pyszkowska J: Organizacja opieki paliatywnej [w:] Podstawy opieki paliatywnej. De Walden-Gałuszko K.

(red.), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, 274-283.Charlton R, Mucklow JC. (red): Terapeutyczne dylematy, D. W. Publishing – Poland, Szczecin 1999, 41.

19. StreszczenieJest samodzielnym tekstem, który powinien informować w sposób zrozumiały również dla osób nieznających dokładnie tematu o zawartości pracy:Powinien zawierać wyjaśnienie:co jest przedmiotem pracynajważniejsze wyniki i wnioskiewentualnie, co nowego wniosła praca.Nie wolno w nim cytować literatury, ani kierować czytelnika do tabel lub rycin.Przy pisaniu używać formy bezosobowej (np. omówiono), dopuszczalne jest także używanie równoważnikówzdań.

20. Aneks – załącznik

Jest zbiorem materiałów o różnym charakterze, których umieszczenie w tekście głównym lub nawet wprzypisach, byłoby nieuzasadnione merytorycznie albo utrudnione ze względu na ich objętość.Może to być, np. formularz ankiety, standard postępowania, kserokopie aktów prawnych.Załączników może być kilka i każdy o innym charakterze. Muszą być one ponumerowane. Czytelnik pracymusi być poinformowany w tekście o istnieniu załącznika.

21. Okładka pracy

Musi być sztywna, estetyczna.

22. Objętość pracy

Nie powinna przekraczać 30 stron.

WZORY - PRZYKŁADY KONSTRUKCJI POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW PRACY LICENCJACKIEJ

Strona tytułowa

WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIUUNIWERSYTETU MEDYCZNEGOW BIAŁYMSTOKU

nr albumu:.....

ANNA KOWALSKA

HISTORIA KSZTAŁCENIA PIELĘGNIAREKW AKADEMII MEDYCZNEJ W BIAŁYMSTOKU

Praca dyplomowa napisanapod kierunkiem

dr n. med.............

Białystok.........

WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓW:ADLActivity Daily Livingskala oceny codziennych czynności życiowychARDSAcute Respiratory Distress Syndromezespół ostrej niewydolności oddechowejVASVisual Analogue Scaleskala analogowo-wzrokowa

Tabela I. Analiza stężeń adiponektyny (μg/ml) w surowicy krwi pępowinowejParametrN

MMinMaxQ25Q75sadiponektyna10030,530,28,754,823,8

35,89,63

Rycina 1. Rozkład stężeń adiponektyny w surowicy krwi pępowinowej


Studium ………………

Kierunek/makrokierunek: ………………….….Specjalność:** ………………...……………….Forma studiów: ………………………………..

Imię nazwisko autora/autorów*Nr albumu/albumów*…………

Tytuł pracy

Praca licencjacka/magisterska*napisana w katedrze/instytucie* …..pod kierunkiem naukowym………..

Warszawa 20…*Zastosować właściwe** W przypadku braku specjalności lub braku deklaracji o specjalności wiersz należy pominąć

w przypadku pracy zespołowej spis autorów z wyszczególnieniem numerówrozdziałów pracy - w innym wypadku stronę należy pozostawić pustą;

SPIS TREŚCIWstęp 4Rozdział I. Tytuł rozdziału tytuł rozdziału 5I.1 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału 5I.1.1 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału 5I.1.1.1 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału 5I.1.1.2 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału 5I.1.1.3 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału 6I.2 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału 7I.3 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziału 7I.4 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziału 7I.5 Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziału 7Zakończenie 8Bibliografia 9Spis tabel 10Spis rysunków 11Spis schematów12Spis załączników 13STRESZCZENIE 14

WSTĘPTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

Rozdział I.

Tytuł rozdziału tytuł rozdziałuI.1Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

I.1.1Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

I.1.1.1Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst

rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst[1].Tabela I.1 Tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabelitytuł tabeli tytuł tabeli

Opracowanie własneTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst

rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.I.1.1.2Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału

Tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekstrozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.Rysunek I.1 Tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytułrysunku tytuł rysunku


rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.I.1.1.3Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału

Tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekstrozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.Schemat I.1 Tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytuł

schematu tytuł schematu


rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

I.2Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.I.3Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.I.4Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.I.5Tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytuł podrozdziału tytułpodrozdziału tytuł podrozdziałuTekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

ZAKOŃCZENIE

Tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

BIBLIOGRAFIAKsiążki1.2.3.

Artykuły i studia1.2.3.

Akty normatywne1.2.3.

Strony internetowe1.2.3.

Inne źródła1.2.3.

SPIS TABELTabela I.1 Tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabeli tytuł tabelitytuł tabeli tytuł tabeli 5

SPIS RYSUNKÓWRysunek I.1 Tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytuł rysunku tytułrysunku tytuł rysunku 6

SPIS SCHEMATÓWSchemat I.1 Tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytuł schematu tytułschematu tytuł schematu 6

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW1.2.

STRESZCZENIE

Tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziałutekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst rozdziału tekst.

Oświadczenie autora pracy dyplomowejlicencjackiej/magisterskiej1

pod tytułem

napisanej przez: nr albumupod kierunkiem

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przezemnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodnyz obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca dyplomowa nie była wcześniej przedmiotem procedurzwiązanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy dyplomowej jest identyczna z załączoną wersjąelektroniczną.

Wyrażam zgodę na poddanie pracy dyplomowej kontroli, w tym za pomocą programu wychwytującegoznamiona pracy niesamodzielnej, zwanego dalej programem, oraz na umieszczenie tekstu pracy dyplomowejw bazie porównawczej programu, w celu chronienia go przed nieuprawnionym wykorzystaniem, a takżeprzekazanie pracy do Ogólnopolskiego Repozytorium Prac Dyplomowych.

Wyrażam także zgodę na przetwarzanie przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie moich danychosobowych umieszczonych w pracy dyplomowej w zakresie niezbędnym do jej kontroli za pomocą programuoraz w zakresie niezbędnym do jej archiwizacji i nieodpłatnego udostępniania na zasadach określonych wzarządzeniu.

……………………………………. …………………………………..(data) (podpis autora)

1 Zastosować właściwe.

------------------------------------------------------------[1] J. Kowalski, Tytuł publikacji, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, s…Praca-licencjacka-wzor-190

Załącznik nr 1

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

Wydział Wychowania Fizycznego

/czcionka 14 pkt, pogrubiona/

Anna Nowak/czcionka 16 pkt, pogrubiona/

Tytuł pracy licencjackiej/czcionka 24 pkt, pogrubiona/

Promotor pracy licencjackiejKatedra …/nazwa katedry/……………….

Dr hab. Antoni Nowak, prof. AWF/czcionka 14 pkt, pogrubiona/

………………………………………………../podpis promotora/

Wrocław 2015/czcionka 14 pkt., pogrubiona/

Załącznik nr 2

ZASADY EDYTORSKIE PRZYGOTOWANIA PRACY DYPLOMOWEJNA WYDZIALE WYCHOWANIA FIZYCZNEGOStudent składa pracę w formie elektronicznej (na płycie CD) oraz 2 egzemplarze pracy wformie papierowej,oprawione metodą bindowania kanałowego.WZÓR STRONY TYTUŁOWEJ przedstawia załącznik nr 1.Na stronie tytułowej znajduje się podpis promotora, oznaczający akceptację pracy dyplomowej.Na końcu pracy znajdują się oświadczenia:OŚWIADCZENIE O AUTORSTWIE PRACY – załącznik nr 3,OŚWIADCZENIE PROMOTORA W SPRAWIE DOPUSZCZENIA PRACY DO OBRONY – załącznik nr 4.

Format i układ pracy:1.Format A4.2.Druk:egzemplarz pracy do archiwum wydrukowany dwustronnie,egzemplarz dla recenzenta wydrukowany jednostronnie.3.Numeracja stron:strona pierwsza, tytułowa, bez widocznego numeru,kolejne strony z widoczną numeracją poczynając od spisu treści na stronie 2.4.Marginesy:Przy druku dwustronnym:górny: 2,5 cm, dolny: 2,5 cm;na stronach nieparzystych: lewy – 3 cm, prawy - 1,5 cm;na stronach parzystych: lewy - 1,5 cm, prawy – 3 cm.Przy druku jednostronnym jak dla stron nieparzystych.Formatowanie tekstu pracy:numeracja stron automatyczna – położenie numeru w dole strony, wyrównanie zewnętrzne,czcionka tekstu niepogrubiona - Times New Roman „12”,interlinia - 1,5 wiersza,odstęp między wyrazami - jedna spacja,automatyczne dzielenie wyrazów,koniec wiersza nie może być zakończony pojedynczą literą. Należy ją przenieść do następnego wierszastosując tzw. „twardą spację”: [klawisz: Ctrl + Shift + spacja],tytuł rozdziału na początku strony, pogrubiony - Times New Roman „13”,tytuł podrozdziału pogrubiony, pisany od nowego wiersza wciągu tekstu rozdziału -Times New Roman „12”,stosowanie akapitów (dzielenie tekstu na mniejsze fragmenty):- zadaniem akapitu jest „wyraźne zaznaczenie nowej myśli w bieżącym wątku wypowiedzi”(www.wikipedia.pl);- stosowanie wcięć akapitowych – odsunięcie pierwszego wiersza od marginesu na odległość 1 cm(konsekwentnie w całej pracy),utrzymać stałą wartość wielkości wcięcia przy wyliczaniu zagadnień,w tekście nie należy stosować żadnych podkreśleń,do cytatów należy stosować cudzysłów, zawsze podawać autora słów i rok wydania pracy, zktórej pochodzą,tabele – należy numerować w kolejności w całej pracy, ich opisy umieszcza się nad tabelami,ryciny (rysunki) – należy numerować w kolejności w całej pracy, ich opisy umieszcza się pod rycinami(rysunkami),tabele i ryciny (rysunki) nie mogą być dzielone stronami. Wraz z tytułem muszą być sformatowane w całościna stronie.Sposób cytowania piśmiennictwa w tekście:

cytowania piśmiennictwa podaje się w nawiasach okrągłych,w nawiasie umieszcza się nazwisko autora oraz rok wydania (Brown 2008),w przypadku, gdy w tym samym roku, dany autor ma więcej opublikowanych prac, to oznacza się je kolejnojako a,b,c, itd. (Brown 2009a, 2009b, 2009c),w przypadku, gdy w tym samym miejscu cytowanych jest więcej pozycji, to kolejność cytowanych prac wnawiasie jest wg pierwszeństwa publikacji,w przypadku, gdy cytowana praca ma dwóch autorów, to w nawiasie podaje się oba nazwiska i rok (Brown iRed 2007),w przypadku, gdy cytowana praca ma więcej niż dwóch autorów, to w nawiasie podaje się nazwiskopierwszego autora i dopisek „i wsp.” oraz rok (Brown i wsp. 2003).Zasady sporządzania spisu piśmiennictwa:spis piśmiennictwa musi zawierać wyłącznie wykaz cytowanych w tekście pozycji,spis piśmiennictwa musi być sporządzony w porządku alfabetycznym wg nazwiska pierwszego autora, a gdyjego prac jest więcej, to następnie wg kolejności roku ukazania się jego kolejnych prac,w przypadku, gdy ten sam autor ma więcej prac opublikowanych w tym samym roku, to wspisiepiśmiennictwa, przy dacie wydania kolejnych prac dopisuje się literki a, b, c, itd. (2002a, 2002b, 2002c, …),jeżeli prace danego autora są współautorskie, to w następnej kolejności pojawiają się prace wg kolejnościalfabetycznej nazwiska drugiego autora, zzachowaniem również chronologiczności wg roku wydania, odnajwcześniejszych prac do ostatnio opublikowanej pracy,w wykazie muszą być zamieszczone nazwiska i inicjały imion wszystkich autorów danej pracy, niezależnie odliczby autorów.Uwaga: Zamieszczone w spisie piśmiennictwa prace muszą zawierać wszystkie informacje bibliograficzne.Notka bibliograficzna dla wszystkich pozycji piśmiennictwa musi być wykonana w identyczny sposób, zgodniez wytycznymi wydawnictwa Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.

Załącznik nr 3

Imię i nazwisko:………………………………………………………………………

Numer albumu:…………………………………

Oświadczenie dotyczące praw autorskich i danych osobowychprzechowywanych w ASAP i systemie antyplagiatowym

1.Oświadczam, że każda praca przejściowa i dyplomowa sprawdzana przeze mnie wsystemieantyplagiatowym:1)jest mojego autorstwa i nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku oprawie autorskim iprawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. Nr 90 z 2006 r., poz. 631 z późn. zm.) orazdóbr osobistych chronionych prawem,2)nie zawiera danych i informacji, które uzyskałem/łam w sposób niedozwolony,3)nie była podstawą nadania dyplomu uczelni wyższej lub tytułu zawodowego, ani mnie, ani innej osobie,4) jest związana z zaliczeniem studiów w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.2.Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez spółkę Plagiat.pl Sp. z o. o, z siedzibąw Warszawie przy ul. Przanowskiego 32 lok. 53 moich danych osobowych, przekazanych wformularzurejestracyjnym w trakcie korzystania z ASAP i systemu antyplagiatowego wzbiorze danych Uczelni, zgodnie zUstawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jednolity Dz. U.z2002 r. Nr 101 poz.926, z późn. zm.) w celu prawidłowego świadczenia usługi kontroli antyplagiatowej prac przejściowychidyplomowych, jak również w celach operacyjnych i statystycznych związanych zprowadzeniem systemuantyplagiatowego. Oświadczam, że zostałem/am poinformowany/a o prawie dostępu do treści moich danychoraz do ich poprawiania, i że wszelkie dane osobowe zostały przekazane przeze mnie dobrowolnie.3.Wyrażam zgodę na poddanie mojej pracy kontroli za pomocą systemu antyplagiatowego oraz naumieszczenie tekstu pracy wbazie danych Uczelni, w celu ochrony go przed nieuprawnionymwykorzystaniem. Oświadczam, że zostałem poinformowany iwyrażam na to zgodę, by systemantyplagiatowy porównywał tekst mojej pracy z tekstem innych prac znajdujących się w bazie danychUczelni, z tekstami dostępnymi w zasobach światowego Internetu oraz z bazą porównawczą systemuantyplagiatowego.4.Wyrażam zgodę, aby moja praca pozostała w bazie danych Uczelni przez okres, który Uczelnia uzna zastosowny. Oświadczam, że zostałem poinformowany i wyrażam na to zgodę, że tekst mojej pracy stanie sięelementem porównawczej bazy danych Uczelni, która będzie wykorzystywana, w tym także udostępnianainnym podmiotom, na zasadach określonych przez Uczelnię, wcelu dokonywania kontroli antyplagiatowejprac dyplomowych iprzejściowych, a także innych tekstów, które powstaną wprzyszłości.

……………………………………………… …………………………………………………/miejscowość, data/ /podpis studenta/

Załącznik nr 4

Opinia promotoraw sprawie dopuszczenia pracy dyplomowej do obrony

Oświadczam, że zapoznałem się z Raportem podobieństwa wygenerowanym przez system antyplagiatowydla pracy:

Autor: ………………………………………………………………………………………………………Tytuł: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Współczynnik podobieństwa 1: ………………………………………….Współczynnik podobieństwa 2: ………………………………………….Współczynnik podobieństwa 3: ………………………………………….Współczynnik podobieństwa 4: ………………………………………….Współczynnik podobieństwa 5: ………………………………………….

Po analizie raportu stwierdzam, co następuje:~ praca nie zawiera nieuprawnionych zapożyczeń,~ wykryte w pracy zapożyczenia są uprawnione i nie noszą znamion plagiatu. W związku zpowyższymuznaję pracę za samodzielną i dopuszczam ją do obrony,~ wykryte w pracy zapożyczenia nie noszą znamion plagiatu, ale ich nadmierna ilość budzi wątpliwości, co dojej merytorycznej wartości w związku z brakiem samodzielności jej autora. Wzwiązku z powyższym, pracapowinna zostać ponownie zredagowana pod kątem zapożyczeń,~ wykryte w pracy zapożyczenia są nieuprawnione i noszą znamiona plagiatu. W związku zpowyższym, niedopuszczam pracy do obrony i kieruję zawiadomienie do Rektora Uczelni wcelu rozpatrzenia sprawy wtrybie art. 214 ust. 4 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.),~ w pracy znajdują się intencjonalne zniekształcenia tekstu, wskazujące na próbę ukrycia nieuprawnionychzapożyczeń. W związku z powyższym, nie dopuszczam pracy do obrony ikieruję zawiadomienie do RektoraUczelni w celu rozpatrzenia sprawy w trybie art. 214 ust. 4 ustawy – Prawo oszkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr164, poz. 1365 z późn. zm.).

Uzasadnienie:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………….… …………………………………….../miejscowość, data/ / podpis/Praca-licencjacka-wzor-191

Akademia Wychowania Fizycznego /14pkt/Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Wydział RehabilitacjiKierunek: Fizjoterapia / Pielęgniarstwo /14pkt/

Imię i Nazwisko /12pkt/Numer albumu …….

Tytuł pracy - j. polski /14pkt/

Tytuł pracy - j. angielski /14pkt/

Praca licencjacka / magisterska /12pkt/

Promotor:stopień/tytuł naukowy, imię i nazwisko promotora /12pkt/Nazwa Katedry / Zakładu / Pracowni /12pkt/


Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem istwierdzam, że spełniaona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Data Podpis promotora


Świadomy odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca magisterska została napisanaprzeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanychz uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.



Oświadczenie autora pracyw sprawie procedury antyplagiatowej

Oświadczam, że znam zasady dotyczące sprawdzania pracy dyplomowej welektronicznym systemiePlagiat.pl i wyrażam zgodę na nieodpłatne wprowadzenie mojej pracy dyplomowej do bazy danych SystemuPlagiat.pl oraz nieodpłatne wykorzystanie mojej pracy dyplomowej w tym systemie dla potrzeb sprawdzaniainnych prac dyplomowych.


Struktura pracy empirycznej - przykładSpis treściStreszczenie i słowa kluczowe

Wykaz skrótów1. Wstęp1.1. ……..1.2. ……..itd.2. Cel pracy i pytania badawcze3. Materiał i metody badań3.1. Materiał badań3.2. Metody badań3.2.1 Narzędzia badawcze3.2.2 Procedura badań3.2.3 Analiza statystyczna4. Wyniki5. Dyskusja i podsumowanie6. Wnioski7. PiśmiennictwoSpisy rycin i tabelSpis rycinSpis tabelAneksZałącznik 1.Załącznik 2.itd.

Struktura pracy poglądowej - przykładSpis treściStreszczenie i słowa kluczowe

Wykaz skrótów1. Wstęp i cel pracy1.1. ……..1.2. ……..itd. ……..

2. Tytuł rozdziału pracy2.1. Tytuł podrozdziału2.2. Tytuł podrozdziałuitd. ……...3. Tytuł rozdziału pracy3.1. Tytuł podrozdziału3.2. Tytuł podrozdziałuitd. ……..itd. …….4. Dyskusja5. Podsumowanie i wnioski6. PiśmiennictwoSpisy rycin i tabelSpis rycinSpis tabelAneksZałącznik 1.Załącznik 2.itd.


ŁUKASZ KARCZYŃSKI

JAK PISAĆ PRACĘ DYPLOMOWĄ

INSTRUKCJA DLA STUDENTÓW UCZĘSZCZAJĄCYCH NA MOJE SEMINARIUM Z PRAWA FINANSOWEGO

NA WYDZIALE PRAWA I ADMINISTRACJI UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO

WPROWADZENIE

Wszystko, co robimy, powinno mieć swój cel. Nie inaczej jest z pisaniem pracy dyplomowej. Nie piszemy jejtylko po to, żeby stała dumnie na półce, albo tylko dlatego, że ktoś jej od nas wymaga. Ten wymóg oczywiścieistnieje, ale też czemuś służy. Dla wielu studentów praca licencjacka czy magisterska stanowi pierwsząwiększą wypowiedź pisemną. Służy ona zatem nauce pisania – pisania profesjonalnego, rzetelnego, w stylunaukowym. Nie znaczy to, że praca dyplomowa musi być pracą naukową (twórczą) – jej styl powinien jednaktaki być.

Naukę można zdefiniować jako sztukę obserwacji, a następnie przetworzenia spostrzeżeń w pojęciaabstrakcyjne i ułożenie tych pojęć w system. Przy tym nauki prawne tym się różnią od nauk fizycznych(empirycznych), że nie są naukami o realności, lecz same w sobie stanowią swego rodzaju realność.Prawnicy-naukowcy nie tylko bowiem analizują istniejące systemy prawne, ale przede wszystkim tworzą ichelementy od nowa. Następnie zaś mogą badać ich funkcjonowanie w praktyce.

Od dyplomanta nie wymaga się opracowania twórczego. Wprawdzie też nie zabrania się go, jednak studentzwykle nie jest jeszcze zdolny do twórczej syntezy i analizy. To właśnie jednym z celów pracy dyplomowej jestnauczenie studenta warsztatu naukowego (a przy tym staranności, rzetelności, precyzji wypowiedzi itp.),który następnie pozwoli mu na dalszą pracę, cechującą się już walorami w pełni naukowymi – np. pisanieartykułów naukowych, glos czy pracy doktorskiej, która ów element twórczy zawierać bezwzględnie musi.

Praca dyplomowa podlega recenzji osoby ze stopniem co najmniej doktora, wybranej spośród członkówkatedry, w której jest prowadzone seminarium.

FORMA PRACY

Na seminarium licencjackim z prawa finansowego, które prowadzę, dopuszczam następujące formy pracy:

1.Klasyczna – tradycyjna praca licencjacka (objętość 40-80 tys. znaków ze spacjami),

2.Naukowa:

a. dwie glosy do wybranych wyroków WSA, NSA, TK lub SN w sprawie podatkowej lub innejfinansowoprawnej (10-20 tys. znaków ze spacjami na glosę – forma ta wymaga jednak elementu twórczego)albo

1

b.artykuł naukowy na wybrany temat (20-40 tys. znaków ze spacjami, również wymaga pracy twórczej),

3.Praktyczna – zestaw pism procesowych w wybranej sprawie podatkowej, opartej o konkretne orzeczenieWSA lub NSA – w dwóch instancjach postępowania podatkowego (czyli co najmniej: decyzja I i II instancji,odwołanie, co najmniej jedno zażalenie, postanowienia w sprawach wpadkowych, np. o wszczęciupostępowania, o przeprowadzeniu dowodu, o zawieszeniu postępowania itd.).

Każdy z powyższych modeli ma pewne wady i zalety. Klasyczny jest prostszy w pisaniu, gdyż praca nie musibyć twórcza – podstawową formą jest analiza i przedstawienie istniejących poglądów na temat danegozagadnienia wraz z wyciągnięciem wniosków. Mile widziane będzie studium przypadku, dzięki któremumożna przedstawić działanie opisywanych kwestii w praktyce (np. Funkcjonowanie opłaty odpadowej naprzykładzie gminy Żukowo). Model klasyczny wymaga jednak dłuższego tekstu.

Modele naukowe są krótsze, ale wymagają więcej przemyśleń i umiejętności argumentacyjnych. Praca w tymprzypadku nie może ograniczać się do przedstawienia istniejących poglądów na dany temat – jej autor musidodać do nich swoje własne.

Model praktyczny wymaga zaś dobrej organizacji pracy i gruntownej znajomości zarówno zasad i regułpostępowania podatkowego, jak i wiedzy merytorycznej na temat, którego dotyczy sprawa podatkowa(argumentację przynajmniej w części można jednak znaleźć w wybranym wyroku, nie trzeba jej więcwymyślać od podstaw).

WYBÓR TEMATU

Temat pracy powinien być:

1.interesujący dla dyplomanta,

2.związany z tematyką seminarium1,

3.uzasadniony przydatnością do wykorzystania w przyszłości, np. w pracy, w działalności gospodarczej, wpracy naukowej (studenci o ambicjach naukowych mogą spróbować opublikować pracę lub jej fragmenty),

4.aktualny,

5.o zakresie adekwatnym do zakładanego rozmiaru opracowania.

Sformułowanie tematu nie jest proste. Temat powinien precyzyjnie określać zawartość pracy, a przy tym byćskorelowany z treścią poszczególnych rozdziałów, tj. być reprezentatywny dla całości treści pracy. Na przykładjeżeli temat pracy dotyczy podatków lokalnych, to w treści pracy nie może zabraknąć któregoś z tychpodatków. Ponadto z samego sformułowania tematu powinien już wynikać główny problem badawczy pracy.Przydatne są wówczas łączniki: „jako” (np. Spółka cywilna jako podatnik), „a” (np. Podatek dochodowy odosób fizycznych a polityka prorodzinna) czy „w świetle” (np. Działalność organizacji pożytku publicznego wświetle polskiego prawa podatkowego). Nie warto – zwłaszcza w pracach magisterskich – formułowaćtematu w sposób czysto opisowy, gdyż prace opisowe są pozbawione problemu badawczego

1Tematyką jest oczywiście prawo finansowe, możliwe są jednak częściowe odchylenia w stronę prawa spółekoraz teorii i filozofii prawa.

2

(zarazem i głównej tezy), a przez to także wyjątkowo nudne. Na przykład praca na temat Podatek odspadków i darowizn może tylko w prosty sposób opisać ten podatek, w czym nie będzie nic interesującego.Należy zatem określić problem badawczy, który w powyższym temacie podatku od spadków i darowiznpojawi się wtedy, gdy na przykład:

1.porównamy opodatkowanie spadków w Polsce i na świecie (np. Opodatkowanie spadkobrania w Polsce natle wybranych rozwiązań zagranicznych) – problemem będzie ustalenie, czy rozwiązania polskie sąodpowiednio skuteczne w porównaniu z wybranymi rozwiązaniami zagranicznymi; tezą – odpowiedź na topytanie,

2.przeanalizujemy dogłębnie konstrukcję podatku (np. Konstrukcja podatku od spadków i darowizn w świetlezałożenia struktury głębokiej podatku) – problemem będzie ustalenie elementów tzw. struktury głębokiej wpodatku od spadków i darowizn, do czego wymagane będzie zbadanie zarówno teorii struktury głębokiej, jaki konstrukcji podatku oraz ich wzajemne odniesienie się do siebie,

3.zbadamy rozwój tego podatku w Polsce (np. Ewolucja opodatkowania spadków i darowizn w polskimsystemie prawa) – problemem będzie znalezienie logicznych powiązań pomiędzy rozwiązaniamiposzczególnych okresów historycznych, ich krytyczna ocena, perspektywy rozwoju w przyszłości.

Tematykę należy dopasować do własnych ambicji i umiejętności oraz formalnego poziomu pracy – poziompracy magisterskiej powinien być wyższy niż licencjackiej.

Temat pracy należy odpowiednio przemyśleć, tak aby później nie musieć go zmieniać.

KONSTRUKCJA PRACY

Praca w formie klasycznej powinna składać się z następujących części:

1.Strona tytułowa – powinna być sporządzona na podstawie obowiązującego wzoru.

2.Spis treści – warto korzystać z automatycznego spisu treści, korzystającego ze stylu nagłówków (proszęposzukać w pomocy edytora tekstu).

3.Oświadczenie o autorstwie – według wzoru.

4.Wstęp – powinien zawierać jasno przedstawione cele pracy i ich uzasadnienie (w tym uzasadnienie wyborutematyki), aktualny stan badań, opis struktury czyli konstrukcji pracy (przedstawienie jej czytelnikowi ułatwiamu ułożenie sobie w głowie celu poszczególnych części pracy), przyjęte metody badawcze, podaną datęstanu prawnego będącego podstawą przygotowanej pracy. Rolą wstępu jest wprowadzenie czytelnika wkontekst danego zagadnienia, postawienie pytań, zapowiedzenie sposobu uzyskania na nie odpowiedzi,słowem – zachęcenie go do przeczytania pracy. Wstępu nie numeruje się jako kolejnego rozdziału.

5.Poszczególne rozdziały – powinny zawierać meritum pracy, przy czym w ostatnim rozdziale powinno sięująć wnioski, wyciągnięte przez autora z przeprowadzonych badań; we wnioskach warto przedstawićpostulaty de lege ferenda, przewidzieć przyszłe losy opisywanych instytucji, wskazać, co jeszcze należałobyzbadać. Rozdziały mogą dzielić się na podrozdziały, a podrozdziały na kolejne podrozdziały, jednak ów trzecipoziom podziału powinien być wykorzystywany tylko wyjątkowo, jeżeli jest to rzeczywiście potrzebne. W

3

dobrze skonstruowanej pracy objętość poszczególnych rozdziałów powinna być podobna (krótszy może byćrozdział ostatni). Każdy rozdział zaczynamy od nowej strony (polecam w wordzie skrót Ctrl+Enter).

6.Spisy: wykorzystanej literatury (dla licencjatu moje minimum to 25 pozycji, chyba że praca ze względu naspecyficzną tematykę opiera się głównie na innych źródłach, np. bogatym orzecznictwie – wówczas pozycjiliteratury może być nieco mniej), aktów prawnych, orzecznictwa i innych źródeł.

PLAN PRACY

Plan pracy obejmować powinien strukturę rozdziałów i być maksymalnie zbliżony do przyszłego spisu treści –przynajmniej na głównym poziomie podziału struktury. Tytuły rozdziałów i podrozdziałów powinny zatem byćjak najlepiej sprecyzowane (na przykład nie można nazwać podrozdziału „charakter prawny”, ponieważ ztakiego tytułu nie wynika, czyj charakter prawny opisujemy – nawet jeżeli można się tego domyślić wkontekście tytułu całego rozdziału), spójne ze sobą nawzajem oraz z tytułem całej pracy. Nie jestdopuszczalne, by np. tytuł pracy był tożsamy z tytułem jednego z rozdziałów – oznaczałoby to bowiem, żepozostałe rozdziały są zbędne. Tytuł całej pracy, jak i tytuł rozdziału, powinien być skorelowany z zawartościątak, by wyczerpywała ona temat, wynikający z tytułu, a zarazem nie zawierała treści wykraczających poza

tenże temat.

UWAGA – jeżeli sporządziłeś/aś projekt planu, to koniecznie przeczytaj powyższy akapit jeszcze raz, ale tymrazem bardzo powoli i uważnie, i upewnij się, że Twój plan spełnia ww. wymagania.

Plan można zmieniać w trakcie pisania pracy, jednak im częściej go zmieniamy, tym mniejszy w nim sens. Nienależy się go jednak trzymać, jeżeli nie ma to sensu.

JAK PROWADZIĆ BADANIA

W naukach prawnych wyróżnić można następujące metody badawcze:

1.Dogmatycznoprawna – polega na analizie istniejących uregulowań prawnych. Charakterystyczne w tejmetodzie jest oparcie się na konkretnym systemie prawnym i jego uregulowaniach. Konieczne są ciągłeodwołania do przepisów, a także orzecznictwa i piśmiennictwa opartego na tych przepisach.

2.Teoretycznoprawna – polega na tworzeniu własnych rozwiązań prawnych, w tym także twórczej analizie lubsyntezie rozwiązań istniejących. Charakterystyczne jest oderwanie od konkretnych uregulowań prawnych.Istniejące przepisy analizowane są nie jako główny przedmiot badań, ale raczej jako przykłady praktycznegozastosowania określonych instytucji prawnych (konstrukcji teoretycznych).

3.Historycznodogmatyczna – polega na badaniu systemów prawnych w przeszłości, ich ewolucji i wpływie naobecne rozwiązania.

4.Porównawcza (komparatystyczna) – polega na porównywaniu rozwiązań wypracowanych w różnychsystemach prawnych.

5.Aksjologiczna – polega na badaniu wartości stojących za określonymi rozwiązaniami prawnymi.

4

6.Statystyczna – polega na badaniu działania w praktyce określonych instytucji prawnych z użyciem metodstatystycznych.

7.Prawnoekonomiczna – polega na badaniu działania w praktyce określonych instytucji prawnych z użyciemmetod ekonomicznych, w tym w szczególności analizy kosztów stosowania poszczególnych rozwiązańprawnych. Rozwiązania te są następnie oceniane przez pryzmat ich opłacalności ekonomicznej.

Metody te można mieszać w zasadzie dowolny sposób. Podstawową metodą w pracach dyplomowych jestzwykle metoda dogmatycznoprawna, nie wymaga ona bowiem tak zaawansowanych kompetencjinaukowych, jak pozostałe metody.

Badanie wybranej tematyki należy zawsze rozpocząć od sprawdzenia obecnego stanu literatury naukowej wjej zakresie. Najlepiej służy temu zaszycie się w bibliotece i dokładne przejrzenie najpierw półek z książkami zzakresu prawa finansowego (można zacząć od wyszukiwarki w katalogu, jednak nie można się do tegosposobu ograniczać, gdyż łatwo wówczas przeoczyć istotne pozycje), czyli P.7.8.3 (uwaga – trzeba to zrobićzarówno w BUG, jak i w Bibliotece Prawnej na WPiA, gdyż NIE jest tak, że w BUG są tylko książki dostępnetakże w BP albo odwrotnie), a potem czasopism. Artykuły w czasopismach możemy znaleźć przezwyszukiwarkę Bibliografii Prawniczej PAN, dostępną w systemie Lex.2 Ponadto warto w systemach Lex, Lex

Polonica czy Legalis przejrzeć odwołania do piśmiennictwa i orzecznictwa, dostępne pod interesującymi nasprzepisami. Pomóc może też Google.

Pracować (myśleć, pisać) najlepiej jest codziennie, systematyczność pozwala bowiem na najbardziej sprawnąi wydajną pracę. Odrywanie się od pracy na dłużej niż 2-3 dni wywołuje niechęć do powrotu do tematu, awdrożenie się weń od nowa zajmuje wówczas zbyt wiele czasu.

Pomysły warto zapisywać na bieżąco, zwłaszcza te przychodzące przed zaśnięciem. ;) Inaczej łatwo jezapomnieć. Czytając książki czy artykuły, warto notować myśli, spostrzeżenia, cytaty wraz z numerami stron,tak aby nie trzeba było potem długo szukać w źródłach czegoś, co zapamiętaliśmy, ale nie pamiętamy, gdzieto było.

JAK PISAĆ

Pisząc pracę, należy ciągle pamiętać o jej założonym celu. Każdy element pracy (rozdział, podrozdział, akapit,zdanie, słowo) musi mieć swój cel, a jego miejsce względem pozostałych elementów pracy nie może byćprzypadkowe. Konstrukcja pracy powinna być oparta na pewnym algorytmie rozwiązania założonegoproblemu badawczego. Powinna prowadzić czytelnika kolejno przez:

1.przedstawienie tego problemu (postawienie pytań),

2.jego rozwiązanie (argumentację służącą odpowiedzi na zadane pytania),

3.wnioski z tego płynące.

Dlatego każdy kolejny element pracy musi stanowić ciąg dalszy poprzedniego, jego logiczną kontynuację.Każdy większy element (akapit, podrozdział, rozdział) powinien mieć swój temat (tylko jeden, choć jedenduży temat może składać się z wielu mniejszych – po to właśnie są akapity, żeby oddzielać poszczególnemyśli w ramach

2Z Lexa można korzystać na domowych komputerach, korzystając z usługi VPN (szczegóły na stronie BUG).

5

dłuższej wypowiedzi). Początkowe elementy danego fragmentu powinny wprowadzać w jego tematykę – naprzykład z pierwszego zdania danego akapitu powinno wynikać, jakiemu problemowi będzie on poświęcony(czyli jaki jest jego cel). Niekiedy, zwłaszcza gdy rozdziały są długie, warto zaopatrzyć każdy z nich wewprowadzenie na początku oraz podsumowanie na końcu. Dzięki temu łatwiej będzie wprowadzać czytelnikaw daną tematykę, a następnie przechodzić do kolejnej (w następnym rozdziale). Oczywiście kolejnepodsumowania i wprowadzenia powinny być logicznie powiązane. Wystrzegać należy się powtórzeń, zdańzbędnych, fragmentów nieobjętych tematem pracy. Konieczność stosowania reguł poprawnej polszczyznypowinna być oczywista.

Zdania oraz akapity powinny być krótkie i przejrzyste. Nie ma nic gorszego niż zdanie wielokrotnie złożone,ciągnące się przez 5-6 wersów. Łatwo się w nim pogubić nawet samemu autorowi. Język nie może byćpotoczny ani nazbyt kwiecisty. Praca naukowa powinna być pisana językiem precyzyjnym. Nie należy unikaćpowtórzeń słów, jeżeli ich zachowanie jest konieczne ze względu na precyzję wypowiedzi.

W tekście o stylu naukowym każda stawiana teza musi być należycie uzasadniona (uargumentowana). Tymuzasadnieniem będzie albo oparcie się na źródle (artykuł, komentarz, orzeczenie, monografia, przepis prawaitd.), albo własna logiczna, spójna i wyczerpująca argumentacja, której celem będzie wypełnienie luki wźródłach. Wystrzegać się należy pustych stwierdzeń, takich jak „oczywiste jest, że…” czy „wiadomo, że…”.Jeżeli znajdziemy źródło popierające nasze twierdzenia, to należy je zawsze powołać (w przypisie!), a jeżeliźródłem ma być nasza argumentacja, to należy zadbać o to, by miała ona podstawy w regułach wykładniprawa3 lub innym należytym, odpowiednio przemyślanym uzasadnieniu. Prawo nie jest nauką empiryczną iniekiedy nie da się jasno powiedzieć, jakie stanowisko jest obiektywnie słuszne, gdyż słusznośćposzczególnych poglądów może być zależna od systemu wartości oceniającego. Dlatego argumenty są takważne.

Źródłami powinny być prace naukowe lub fachowe, czyli adresowane do prawników lub ekonomistów,względnie innych profesjonalistów (są to np. czasopisma: „Państwo i Prawo”, „Kwartalnik PrawaPodatkowego”, „Bank i Kredyt”, „Prawo i Podatki”, „Monitor Podatkowy”, „Przegląd Podatkowy”, „DoradztwoPodatkowe”, „Finanse Komunalne”, „Jurysdykcja Podatkowa”, „Przegląd Orzecznictwa Podatkowego” itd.), anie do przedsiębiorców i innych nieprawników (co do zasady nie cytujemy więc „Gazety Prawnej”,„Rzeczpospolitej”, „Doradcy Podatnika”, książek popularnonaukowych, poradników itp.). Oprócz artykułów iglos publikowanych w czasopismach źródłami mogą oczywiście być także opracowania zwarte – monografie,komentarze, podręczniki

– przy czym te ostatnie należy cytować tylko wówczas, gdy reprezentują wysoki poziom (nie są tylkopowtórzeniem treści ustawy albo banalnych treści, zawartych w większości innych podręczników) i gdybrakuje źródła poświęconego wyłącznie tematowi, który opisujemy (taka koniunkcja występuje rzadko, więcco do zasady podręczników nie używamy – to samo dotyczy leksykonów). W zasadzie każdy temat opisany wpodręczniku znajdziemy także w „Systemie prawa finansowego” albo „Systemie instytucji prawno-finansowych PRL” – w ogólnych sprawach warto powoływać te wielkie opracowania. Innym rodzajem źródełsą orzeczenia sądów, takich jak Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne, TrybunałKonstytucyjny,Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne itd.

3Polecam gorąco Zasady wykładni prawa Lecha Morawskiego (wyd. TNOiK Toruń, pierwsze wydanie w2006), każdy powinien znać tę pozycję.

6

Niekiedy należy wykorzystać także pisma administracji, np. różne raporty z przeprowadzonych badań albo –zwłaszcza w prawie podatkowym – interpretacje indywidualne i ogólne. Co do zasady nie można opieraćpracy na jednym czy dwóch rodzajach źródeł – powinny one być zróżnicowane.

Poglądy znalezione w źródłach należy przytaczać swoimi słowami, opatrując je przypisem (przypis stawiamypo zakończeniu fragmentu odwołującego się do twierdzeń danego autora). Cytaty należy stosować tylkowówczas, gdy ze względu na zachowanie odpowiedniego poziomu precyzji potrzebne jest dosłowneprzedstawienie poglądu innego autora (np. w celu podjęcia polemiki). Cytaty można przy tym skracać, alezawsze tak, by zachować sens wypowiedzi (jeżeli wycinamy część cytatu ze środka, używamy znaku „(…)”albo „[…]”). Odnosić się do źródeł należy z szacunkiem wobec innych autorów – polemiki są mile widziane,ale powinny być wyważone w formie i dobrze uargumentowane.

Praca dyplomowa przechodzi przez system „Plagiat”, a wysoki współczynnik podobieństwa powoduje jej

odrzucenie. Będzie to bezwzględnie przestrzegane. Nie można podać dokładnej wartości współczynnikapowodującej odrzucenie, gdyż oceniane to jest zawsze indywidualnie, w zależności od treści (np. cytowanieprzepisów jest jak najbardziej dopuszczalne, a podwyższa współczynnik).

Pisać można albo bezosobowo (np. „należy zauważyć, że…”) albo w pierwszej osobie (np. „uważam, że…”).Obie szkoły są dopuszczalne na seminarium. Pierwsza jest bardziej popularna w Europie, druga w USA.

POPRAWKI

Po sprawdzeniu rozdziału lub pracy w tekście znajdą się moje poprawki i komentarze. Moje poprawki należyco do zasady zaakceptować oraz wyciągnąć z nich wnioski. Jeżeli poprawiam dany rodzaj błędu, ale tylko wczęści pracy, to nie znaczy, że tego samego rodzaju błędy w dalszej części pracy mogą zostać – na przykładjeżeli w trzech przypisach dodam na końcu brakującą kropkę, to znaczy, że w pozostałych też trzeba te kropkidodać.

Do poprawiania po moich uwagach używamy trybu recenzji (śledzenia zmian) w edytorze tekstu. Tryb tenumożliwia zapisanie dokonanych poprawek, które następnie można zaakceptować lub odrzucić.

W kolejnej wersji pracy, przesłanej do mnie, moje poprawki nie powinny już być widoczne (chyba że autorchce się w jakiś sposób do nich odnieść). Zmiany, wprowadzane po moich komentarzach, proszę natomiastkoniecznie wprowadzać w trybie śledzenia zmian – tak, żebym od razu widział, co zostało zmodyfikowane.

TERMINY

Proszę stosować się do następujących terminów oddawania kolejnych części pracy:

1.1 grudnia – temat pracy,

2.15 grudnia – plan pracy,

3.2 stycznia – poprawki planu pracy (jeżeli 2 stycznia przypada w piątek lub sobotę, termin zostajeprzedłużony do niedzieli),

7

4.Koniec sesji zimowej – pierwszy rozdział (którykolwiek – kolejność pisania jest dowolna),

5.20 kwietnia – cała praca,

6.20 maja – cała praca po poprawkach,

7.Dwa tygodnie przed obroną – cała praca po ostatecznych poprawkach, wydrukowana i złożona w trzechegzemplarzach,

8.Koniec czerwca – obrona.

Proszę nawet nie myśleć o obronie później niż w czerwcu. Oznacza to, że muszą Państwo zaliczyć sesję wpierwszym terminie, proszę o tym pomyśleć odpowiednio wcześnie i należycie się przygotować.

ODDANIE PRACY

Po zaakceptowaniu pracy do druku należy złożyć ją w trzech egzemplarzach:

1.jednym do oceny promotora (druk jednostronny, twarda oprawa) – w sekretariacie katedry albobezpośrednio promotorowi,

2.jednym do oceny recenzenta (druk jednostronny, twarda oprawa) – w sekretariacie katedry albobezpośrednio promotorowi,

3.jednym do akt (drukowany dwustronnie i zbindowany) – w dziekanacie (razem z indeksem, obiegówką,zdjęciami do dyplomu itd.).

Ponadto należy złożyć do dziekanatu płytę CD z podpisem promotora do sprawdzenia systemem Plagiat.pl.Na płycie powinna znajdować się:

1.Praca dyplomowa w formacie WORD (nr albumu.DOC lub DOCX) lub w formacie OPENOFFICE (nralbumu.ODT),

2.Plik opisu pracy w formacie XML, wygenerowany ze strony

https://ps.ug.edu.pl/index.web z zakładki Opis pracy dyplomowej albumu.XML).

(nr

Płyta powinna być opisana nazwiskiem i imieniem, numerem albumu, kierunkiem i trybem studiów (np.Administracja I stopnia stacjonarna), rodzajem pracy dyplomowej (np. praca licencjacka), danymi promotorai jego podpisem.

Jeśli ktoś nie jest pewien wyniku badania antyplagiatowego, to może wydrukować pracę dopiero po„zaliczeniu” badania – o ile jest na to czas.

WARUNKI ZALICZENIA SEMINARIUM

Warunki są następujące, w odniesieniu do:

1.pierwszego semestru – gotowy pierwszy rozdział,

2.drugiego semestru – gotowa praca po ostatecznych poprawkach i sprawdzeniu antyplagiatowym,

– przy czym ocena będzie zależeć od terminowości oraz jakości pracy.

8

OBRONA

Komisja składa się z trzech osób: jednego z prodziekanów, promotora oraz recenzenta. Dyplomanci sąwywoływani pojedynczo w kolejności alfabetycznej. Wywołana osoba wchodzi i siada we wskazanymmiejscu. Następnie każdy z członków komisji może zadawać pytania lub dyskutować z dyplomantem. Zwyklezadaje się trzy pytania, w tym najczęściej jedno z pracy i dwa z prawa finansowego ogólnie. Po udzieleniuodpowiedzi (co zwykle trwa ok. 5-15 minut) dyplomant wychodzi, a komisja ocenia jego obronę. Po chwilikomisja prosi kolejną osobę. Kiedy wszyscy uczestnicy seminarium zakończą ww. procedurę, komisja poprosiwszystkich do gabinetu w celu ogłoszenia wyników.

KWESTIE FORMALNE ORAZ TECHNICZNE

Proszę wykorzystywać czcionki o wyważonym wyglądzie (najbardziej popularne to szeryfowa Times NewRoman oraz bezszeryfowa Arial), rozmiar 12 (przypisy 10), odstępy 1,5 linii pomiędzy wierszami, margineslewy 4 cm (z powodu oprawy twardej), pozostałe 2,5 cm. Akapity proszę oddzielać od siebie wcięciem(klawisz „Tab”).

Nagłówki polecam stosować następująco:

1. Nagłówek poziom 1 – rozmiar 16

1.1. Nagłówek poziom 2 – rozmiar 14

1.1.1. Nagłówek poziom 3 – rozmiar 12

Akty prawne należy zawsze powoływać z pełnym odwołaniem do miejsca publikacji, np. ustawa z dnia 29sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.). Należy podaćpublikator ostatniego tekstu jednolitego, a jeżeli akt był później zmieniany, dodać na końcu „ze zm.” lub „zpóźn. zm.). Jeżeli publikator pochodzi z roku uchwalenia danego aktu, to można pominąć rok wydania.Należy pamiętać, że począwszy od 2012 r., w związku z przejściem na publikację elektroniczną, w DziennikuUstaw nie ma numerów, a jedynie pozycje.

Jeżeli odwołania do danego aktu prawnego będą się powtarzać, warto korzystać ze skrótów. Skrót należywprowadzić przy pierwszym powołaniu się na dany akt prawny, np. definicja przedsiębiorstwa zawarta jest wart. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej zwana „k.c.”).Można również skorzystać z innego sposobu definiowania skrótów: definicja przedsiębiorstwa zawarta jest wart. 551 k.c.4 Nie należy używać skrótów w sytuacjach niepowoływania się na konkretne przepisy, lecz nacałą ustawę, np. nie należy pisać: do roku 2000 funkcjonowanie spółek handlowych regulował k.h. – zamiasttego powinno być: do roku 2000 funkcjonowanie spółek handlowych regulował kodeks handlowy. Należyodróżniać skróty (np. k.c. – kodeks cywilny, u.p.d.o.f. – ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych)od skrótowców (np. ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych, SN – Sąd Najwyższy). Różnica w pisowni jestwidoczna na pierwszy rzut oka.

Odwołując się do orzeczeń, należy zawsze podać datę, sygnaturę oraz miejsce publikacji (jeżeli orzeczeniejest publikowane w internetowej bazie orzeczeń danego sądu, wystarczy podać główny adres bazy), np.orzeczenie SN z dnia 10 maja 1989 r., III CZP

4Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).

9

36/89, OSNCP 1990, nr 1–4, poz. 56 albo wyrok NSA z dnia 15 listopada 2015 r., II FSK 1422/13,www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

Odwołując się do pozycji literatury, należy stosować następujący zapis:

1.Pozycje książkowe: K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1989,

2.Prace zbiorowe: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I,

Warszawa 1997, a jeżeli wskazani są autorzy poszczególnych fragmentów, to: K.

Kowalska w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 1997, s. 14.

3.Prace zbiorowe składające się z odrębnych fragmentów (np. artykułów, rozdziałów o zróżnicowanejtematyce): A. Nowak, E. Sikora, Działalność związków zawodowych w kopalniach soli – rys historyczny (w:) W.Pomykało (red.), Encyklopedia prawa, Warszawa 1995,

4.Artykuły w czasopismach: Z. Brodecki, Status prawny izb morskich, „Państwo i Prawo” 1972, nr 1.

W przypisach należy podać także numer strony, do której się odwołujemy (ewentualnie zakres stron). Możnastosować skróty „zob. …” (zobacz), „por. …” (porównaj) albo zwrot „szerzej…” czy też „inaczej…”, jeżeli jest topotrzebne w kontekście naszej wypowiedzi, np. „por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I,Warszawa 1997, s. 15” albo „inaczej K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1989, s. 14-16”.

Jeżeli tę samą publikację powołujemy kolejny raz, należy korzystać ze skrótów:

1.Ibidem (tamże), jeżeli poprzednie odwołanie było bezpośrednio poprzednim (np. w poprzednim przypisie),np. „ibidem, s. 15”.

2.Op. cit. (dzieło cytowane), jeżeli poprzednie odwołanie nie było bezpośrednio poprzednim, a odwołujemysię tylko do jednej publikacji danego autora, np. „K. Buchała, op. cit., s. 20”. Jeżeli w pracy odwołujemy się dowięcej niż jednej publikacji danego autora, używamy skrótu tytułu, np. „Z. Brodecki, Status…, s. 56” lub „Z.Brodecki, Status…, op. cit., s. 56”.

W spisie wykorzystanej literatury stosujemy analogiczny zapis, jednak ze względu na kolejność alfabetycznąpodajemy najpierw nazwisko, a potem skrót imienia, np. „Buchała K., Prawo karne materialne, Warszawa1989” – bez numerów stron. W przypadku powołania się na autora niewyodrębnionego fragmentu dziełaredagowanego (jak K. Kowalska powyżej) w spisie nie podajemy tego autora, a tylko redaktora (lubredaktorów), np. „Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 1997”. Spiswykorzystanego orzecznictwa układamy według rodzaju sądu, a w drugiej kolejności chronologicznie. Aktyprawne ustawiamy w kolejności od najwyższych do najniższych w hierarchii, a wewnątrz danego rodzajuaktów – chronologicznie.

Cytaty oznaczamy cudzysłowami, wycięte fragmenty ze środka cytatu znakiem „(…)” lub „[…]”. W przypadkutłumaczenia należy podać personalia tłumacza oraz ewentualnie oryginalny tekst w przypisie.

Powołując się na dokumenty ze stron internetowych, należy podać adres oraz datę dostępu, np. „dostęp 24października 2015 r.”. Nie trzeba tego robić przy orzeczeniach wyciągniętych z oficjalnych baz danych(orzeczenia.nsa.gov.pl, sip.mf.gov.pl itp.).

10

Pliki do mojej oceny zapisujemy w formacie „doc” lub „docx”, NIE „odt”. Polecam pracować na szablonie,który również udostępniam – są tam odpowiednio ustawione marginesy, jest wzór strony tytułowej, sąpodane przykładowe zapisy przypisów, spisów itd.

UWAGA: prac, w których ww. zasady będą uporczywie naruszane, nie zamierzam w ogóle czytać – takie„dzieła” będą z automatu oddawane do poprawek z adnotacją „proszę dostosować się do instrukcji”.

POWODZENIA!

ŁK

©Łukasz Karczyński 2017

APPENDIX

TYPOWE BŁĘDY

1.Zła konstrukcja gramatyczna zdań. Czasem trzeba odświeżyć sobie wiadomości z podstawówki igimnazjum. Przykład: W związku z powyższym ciężar dowodu spoczywa na organie podatkowym i jestzobowiązany do zebrania oraz dokładnego rozpatrzenia kompletnego materiału dowodowego.

2.Brak precyzji. Przykład nieprecyzyjnej wypowiedzi obrazuje kawał: Żona prosi męża-informatyka:

– Pójdź do sklepu i kup karton mleka. Jeśli będą jajka, weź sześć. Gość wraca ze sklepu z sześcioma kartonamimleka.

– Dlaczego kupiłeś aż sześć kartonów?!

– Były jajka.

3.Zła kolejność myśli – np. gdy chcąc przedstawić stawki podatku dochodowego od osób fizycznych, studentnajpierw opisuje stawkę liniową, nie wspomniawszy nic o klasyfikacji stawek, tzn. nie zaznaczając wcześniej,że stawką ogólną jest stawka progresywna, a w niektórych tylko przypadkach są stosowane inne stawki, wtym liniowe.

4.Brak kropki na końcu przypisu, a ogólniej: przypisy niezgodne z wzorem. Proszę nie lekceważyć wygląduprzypisów!

5.Niepowoływanie ustawy po artykule, np. zgodnie z art. 21 § 1 pkt 1 postępowanie podatkowe wszczynasię… zamiast zgodnie z art. 21 § 1 pkt 1 o.p. postępowanie podatkowe wszczyna się…

6.Niepełne powołanie ustawy, np. ustawa z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe zamiast ustawa z dnia 29sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.).

11

7.Dziennik Ustaw podany z roku ogłoszenia wersji pierwotnej, a nie ostatniego tekstu jednolitego.

8.Pisanie nie na temat. Na przykład był na moim seminarium przypadek napisania

¾rozdziału pt. „Pojęcie postępowania egzekucyjnego w administracji” na temat sporów doktrynalnych o to,czy tytuł wykonawczy musi być wystawiony na oboje małżonków, czy wystarczy na jednego, podczas gdy tendetal nie ma żadnego znaczenia dla tematyki całej pracy (tekst sam w sobie był bardzo dobry, ale zbędny, aprzynajmniej o wiele za długi).

9.Brak podanego źródła.

10.Niezróżnicowane źródła (np. tylko ustawy i komentarze albo, o zgrozo, same podręczniki). Typowy jest

brak artykułów naukowych w źródłach, co oznacza zwykle awersję do siedzenia w bibliotece (albo nawetprzeglądania katalogu Bibliografii Prawniczej PAN) czasopism fachowych. Błąd – i to GRUBY! Bez bibliotekinie da się napisać dobrej pracy.

11.Niewyjustowany tekst.

12.Cytat jednocześnie zaznaczony kursywą i ujęty w cudzysłowie.

13.Sztuczne silenie się na pisanie mądrym, naukowym językiem – niekiedy wychodzą z tego potworki.

14.Nieodróżnianie półpauzy (–) od łącznika (-) i mylenie reguł ich stosowania.

15.Nieumiejętność używania lub nieużywania kropki po skrócie „dr”.

16.Liczne podwójne spacje w tekście. Po zakończeniu pisania najlepiej w wordzie zrobić „szukaj”, wpisaćdwie spacje oraz ustawić automatyczną ich zamianę na pojedynczą spację.

17.Przepis nie mówi. Przepis stanowi.

18.Pisanie na odwrót, np. „ustawa z dnia 12 grudnia 2012 r. o podatku studenckim ust. 1 art. 34” zamiast„art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2012 r. o podatku studenckim”.

19.Pisze się dogmatycznoprawny, teoretycznoprawny, cywilnoprawny itd., a nie dogmatyczno-prawny czyteoretyczno-prawny itd. Edytory tekstu to fajne programy, ale nie są wszechwiedzące!

20.Gdy opisujesz jakąś instytucję prawną, uregulowaną w ustawie, musisz powołać jako źródło konkretneprzepisy tej ustawy, a nie całą ustawę. Komu by się chciało szukać potwierdzenia Twoich słów np. w całejustawie o podatku od towarów i usług?

21.Prawidłowy skrót od „strony” to „s.”, a nie „str.”, a jeżeli już ktoś bardzo chce używać tego drugiego, toniech to robi konsekwentnie, a nie raz tak, a raz inaczej.

22.Zaczynanie zdania od „tak więc”.


Konstrukcja pracy i wymogi edytorskie

1.Praca licencjacka może mieć charakter: - badawczy – np. sondaż diagnostyczny

-studium przypadku – opis wybranej sytuacji klinicznej (preferowana forma pracy licencjackiej) lub pracapoglądowa, w sytuacji kierunku studiów, gdzie nie można realizować studium przypadku.

2.Praca magisterska powinna być pracą badawczą. W wyjątkowych sytuacjach (ważność podjętego tematu)dopuszcza się również przygotowanie pracy magisterskiej o charakterze poglądowym. W takim przypadkupraca magisterska poglądowa musi stanowić wnikliwe i kompletne studium poglądowe problemu orazcharakteryzować się znacznym wkładem własnym autora (oryginalne i nowatorskie ujęcie tematyki,porównanie lub analiza najnowszej wiedzy na dany temat).

3.Praca badawcza (licencjacka i magisterska) zawiera następujące elementy składowe:

·strona tytułowa,

·spis treści,

·ewentualny wykaz skrótów,

·wstęp,

·cele pracy,

·materiał i metodyka,

·wyniki,

·omówienie wyników i dyskusja,

·wnioski,

·piśmiennictwo,

·streszczenie,

·wykaz tabel,

·wykaz rycin,

·aneks (fakultatywnie).

a. Strona tytułowa

Powinna zawierać informacje na temat: autora pracy, jej tytułu, jednostki organizacyjnej Uczelni, w którejpraca powstała, imię i nazwisko oraz tytuł lub stopień naukowy promotora pracy. Tytuł pracy powinien byćkrótki, zwięzły, precyzyjnie informujący o jej treści. Wzór

strony tytułowej pracy dyplomowej został określony w załączniku nr 1 do zasad przygotowania pracdyplomowych oraz zasady obrony na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Rzeszowskiego.

b. Spis treści

Powinien zawierać wykaz wszystkich części pracy z podaniem strony, na której rozpoczyna się dana sekcja.Musi być napisany w sposób przejrzysty, z zaakcentowaniem poszczególnych części pracy (rozdział,podrozdział).

Przykład:

SPIS TREŚCI

Wykaz używanych skrótów1

1.Wstęp …….……………………….......…………....................................................................................….. 3

1.1.Podrozdział ….............61.2.Podrozdział ……………...……………..….……………...……..................................................... 8

1.2.1. Podpodrozdział……...………………...…..........................................…..………….…........ 9

1.2.2. Podpodrozdział ..………………..….....………....................................................……...... 11

c. Wykaz skrótów

Zawiera zestawienie stosowanych skrótów wraz z wyjaśnieniem ich znaczenia.

Przykład:

HPV – wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papilloma Virus)

EKG – elektrokardiografia

KKCz – koncentrat krwinek czerwonych

p – poziom istotności

d. Wstęp

Ma zwykle charakter ogólny, historyczny lub teoretyczny- poglądowy. Jego założeniem jest wprowadzenie wbadane zagadnienie, ukazanie intencji autora i przygotowanie czytelnika do lektury głównej części pracy. Wewstępie powinno się zarysować problem, przedstawić wybrane twierdzenia teoretyczne i/lub wyniki innychwcześniejszych badań oraz wyprowadzić z nich uzasadnienie podjęcia danego tematu pracy.

e. Cel pracy

Powinien być jasno sformułowany i precyzyjnie określać zamiary autora.

f. Materiał i metodyka

Zawiera charakterystykę grupy badanej oraz informacje na temat metod wykorzystanych

w badaniach wraz z uzasadnieniem ich wyboru. Rozdział ten powinien zawierać precyzyjne omówieniesposobu wykonania badań.

g. Wyniki badań

Mogą być prezentowane w formie opisowej, zebrane w tabelach, przedstawione w formie graficznej lubfotograficznej. Graficzna prezentacja danych ilościowych, pozwala na lepszą ilustrację stwierdzonychzależności i wyraźnie wzbogaca treść pracy. Tabele należy numerować kolejno cyfrą rzymską, a tytułumieszczać nad tabelą. Ryciny i fotografie powinno się numerować cyfrą arabską, a tytuł umieszczać podnimi. Omówienie wyników i dyskusja. Odniesienie wyników badań i obserwacji do wyników innych badańoraz doniesień dotyczących danego zagadnienia.

i. Wnioski

Są podsumowaniem pracy naukowej. Muszą być sformułowane w sposób jasny i prosty, dający jednoznacznąodpowiedź na postawione cele pracy. Kolejność przedstawionych wniosków powinna odpowiadaćzałożeniom przedstawionym w celu pracy.

j. Wykaz piśmiennictwa

Zaleca się, aby bibliografia pracy licencjackiej zawierała nie mniej niż 30 pozycji, a pracy magisterskiej - niemniej niż 50 pozycji.

Spis piśmiennictwa należy ułożyć zgodnie z kolejnością cytowania prac. Numer cytowanej pracy powinienbyć umieszczony w kwadratowym nawiasie w odpowiednim miejscu tekstu.

W wykazie piśmiennictwa winna być zachowana następująca kolejność: nazwisko(a) i inicjały imionautora(ów) cytowanych prac, tytuł pracy, skrót nazwy czasopisma, rok wydania, tom, strony. Jeśli liczbawspółautorów nie przekracza 4 – należy wpisać wszystkich. Jeśli jest ich więcej – należy wymienić 3pierwszych, a pozostałych pominąć dopisując „i wsp.” (lub et al. w przypadku artykułu w języku angielskim).

Przykłady:

1.Korczowski B., Lonc M.: Przewlekłe nawracające wieloogniskowe zapalenie kości i szpiku, Prz. Med. Uniw.Rzesz. Inst. Leków 2010, 8, 7-13.

2.Gabrielsen M., Kurczab R., Ravna A.W., et al.: Molecular mechanism of serotonin transporter inhibitionelucidated by a new flexible docking protocol, Eur. J. Med. Chem. 2012, 47, 24-37.

Dla dzieł (książki, monografie) należy podać nazwisko autora, pierwszą literę imienia, tytuł rozdziału, tytułksiążki, z której rozdział pochodzi, redaktora wydania, wydawnictwo, miejsce, rok wydania, strony.

Przykłady:

Marć M., Socha P., Ryżko J., Januszewicz P.: Niedożywienie dzieci do trzeciego roku życia (w:) Januszewicz P.;Mazur. A., Socha J.(red.): Zdrowie Publiczne - Niedożywienie a zdrowie publiczne, WydawnictwoUniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, 73-110.

Mazur A.: Dynamika i czynniki ryzyka występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku szkolnym,Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, 142.

W pracy nie należy cytować informacji ze źródeł nieautoryzowanych i nierecenzowanych np. zogólnodostępnych stron internetowych. Dopuszczalne jest cytowanie informacji pozyskanych z oficjalnychstron internetowych towarzystw, instytucji naukowych i państwowych. Należy wówczas podać nazwę strony(materiału źródłowego), adres URL i datę wejścia na stronę.

Przykład:

EuroActive (2011) MEPs Approve Laws to Curb Counterfeit Drugs. Available at:http://www.euractiv.com/health/mepsapprove-laws-curb-counterfeit-drugsnews-502192 (dostęp z dnia 1Października 2011).

k. Streszczenie

W sposób zwięzły informuje o najważniejszych aspektach pracy. Powinno zawierać krótkie wprowadzenie wtematykę, zwięzłe przedstawienie celu pracy, materiału i metodyki oraz uzyskanych wyników i wniosków. Wstreszczeniu nie umieszcza się dyskusji. W pracy magisterskiej streszczenie powinno być przetłumaczone najęzyk angielski. W pracach licencjackich tłumaczenie nie jest obligatoryjne, ale zalecane.

l. Wykaz tabel

Zawiera spis tabel w kolejności ich występowania w tekście pracy.

m. Wykaz rycin

Jest spisem rycin zgodnie z kolejnością ich występowania w pracy.

n. Aneks (załącznik)

Jest zbiorem materiałów o różnym charakterze, których umieszczenie w tekście głównym byłobynieuzasadnione merytorycznie albo utrudnione ze względu na ich objętość. Może to być np. formularzankiety, standard postępowania, kserokopie aktów prawnych. Załączników

może być kilka i każdy o innym charakterze. Czytelnik pracy musi być poinformowany w tekście o istnieniuzałącznika.

3. Praca kazuistyczna

Praca kazuistyczna powinna zawierać następujące elementy składowe: strona tytułowa, ew. wykaz skrótów,spis treści, wstęp, cel pracy, opis przypadku, dyskusja, wnioski (podsumowanie), piśmiennictwo i

streszczenie. Piśmiennictwo należy zestawić wg zasad podanych wyżej. Streszczenie powinno zajmować 1stronę standardową,

4. Redakcja tekstu pracy

Objętość pracy licencjackiej nie powinna przekraczać 30 stron wydruku komputerowego formatu A-4;

Objętość pracy magisterskiej: od 50 do 70 stron wydruku komputerowego formatu A-4;

Czcionka: Times New Roman; wielkość - 12 pkt. lub 14 pkt.;

Ilość znaków na stronie - średnio 1 800 (30 wierszy x 60 znaków w wierszu);

Odstępy między wierszami w tekście zasadniczym (interlinie): 1,5 wiersza;

Treść: obustronnie wyjustowana;

Marginesy (górny, prawy i dolny) - 2,5 cm;

Margines lewy - na oprawę dodatkowo 1 cm - razem 3,5 cm.

Rozdziały i podrozdziały należy oznaczać cyframi arabskimi.

Tytuły rozdziałów mogą być pisane dużymi literami.

Elementy pracy nieoznaczone ani tytułem, ani specjalną numeracją, będące częściami składowymi tekstuposzczególnych rozdziałów, rozpoczyna się od nowego akapitu. Strony powinny być ponumerowane (zawyjątkiem strony tytułowej), najlepiej w prawym dolnym rogu.

Jeden egzemplarz pracy dyplomowej powinien być wydrukowany dwustronnie w miękkiej oprawie, drugijednostronnie w twardej oprawie.Załącznik 3


UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH

Kierunek: EkonomiaKierunek: Zarządzanie

PODSTAWOWE INFORMACJEDOTYCZĄCE PRZYGOTOWYWANIA PRAC LICENCJACKICHI REGULAMINU EGZAMINU DYPLOMOWEGO

Olsztyn 2013

CZĘŚĆ I. ZASADY PRZYGOTOWYWANIA PRAC LICENCJACKICH

1.WYMAGANIA MERYTORYCZNE

1.1. ZAŁO ŻENIA OGÓLNE

napisanie pozytywnie ocenionej pracy licencjackiej jest jednym z podstawowych warunków uko ńczeniastudiów I stopnia i uzyskania tytułu licencjata,

·pracę licencjacką student wykonuje pod kierunkiem uprawnionego do tego nauczyciela akademickiego:profesora, doktora habilitowanego lub doktora upoważnionego przez Radę Wydziału,

·praca licencjacka powinna być sprawdzianem opanowania przez studenta wiedzy zdobytej na danymkierunku studiów oraz umiejętności jej praktycznego zastosowania,

·praca powinna być oparta na literaturze przedmiotu oraz stanowić samodzielną analizę wybranej jednostkigospodarczej (przedsiębiorstwa, instytucji), sektora, zjawiska lub procesu ekonomicznego opartą na danychpierwotnych (badania własne) lub danych wtórnych (sprawozdania, raporty, materiały statystyc zne),

praca powinna zawierać krytyczną analizę zarówno pi śmiennictwa, jak i empirycznej części pracy; w pracynależy zatem podjąć prób ę formułowania własnych ocen, poglądów, wniosków, prognoz, itp.,

·praca nie może nosić cech plagiatu; niedopuszczalne są zbyt długie cytowania, nadmierne eksploatowaniejednego źródła (pracy jednego autora); wyklucza si ę wykorzystywanie (przepisywanie, także ze zmianamiredakcyjnymi) cudzego tekstu – bez podawania źródła.

1.2. TEMAT PRACY

·temat pracy powinien posiadać cechy istotności i aktualności oraz odpowiadać treściom zawartym w pracy,

·przy ustalaniu tematu pracy powinno się brać pod uwagę: kierunek studiów, zainteresowania naukowestudenta i promotora, profil naukowy jednostki organizacyjnej Wydziału, w której praca jest wykonywana iprakty czne możliwości jej realizacji,

·zaleca się, aby tematy prac licencjackich miały związek z praktyką gospodarczą i miały charakter empiryczny;tematy powinny dotyczyć jasno wyodrębnionego problemu, ujętego raczej w sposób w ąski niż zbyt szeroki –rozwi ązując konkretny problem badawczy,

·sformułowanie tematu powinno mieć charakter problemowy, a nie konstatujący.

2

2.WYMAGANIA FORMALNE

2.1. OGÓLNA KONSTRUKCJA PRACY

Zaleca się następującą strukturę pracy licencjackiej:

·strona tytułowa (w języku polskim i angielskim) – wzór strony tytułowej w załącznikach 1a i 1b; nazwyjednostek organizacyjnych w języku angielskim – załącznik 1c,

·streszczenie (w języku polskim i angielskim) – nie dłu ższe niż na jedną stronę; należy umieścić w nimpodstawowe informacje o pracy - opisać krótko: cel, główne tezy bada ń oraz wynikające z nich wnioski – zeszczególnym uwzględnieniem wkładu własnego,

·spis treści (w języku polskim i angielskim) – umieszcza si ę w nim wszystkie części składowe pracydyplomowej (w kolejności występowania w pracy) z wyraźnym podziałem na rozdziały i podrozdziały, zdokładnym podaniem stron, od których si ę zaczynają - wzór spisu tre ści w załączniku 2,

·wstęp (wprowadzenie) – nale ży w nim szczególno ści podać uzasadnienie wyboru tematu oraz cel imetodykę badań (jeśli w pracy nie wyodrębniono oddzielnego rozdziału metodycznego),

·rozdziały teoretyczne – w tre ści pracy student powinien wykazać się wszechstronną wiedzą dotyczącąbadanego problemu oraz znajomością aktualnej literatury przedmiotu z uwzględnieniem źródełzagranicznych,

·założenia metodyczne badań – nale ży w nich uwzględnić cele, hipotezy oraz szczegółowe pytania(problemy) badawcze, zakres bada ń, źródła informacji oraz zastosowane w pracy metody i technikibadawcze; cześć metodyczna przy rozwiniętej treści może stanowić osobny rozdział lub może byćzamieszczona we wstępie pracy, albo stanowić podrozdział części empirycznej,

·rozdziały badawcze opisujące wyniki badań i analiz, związane z tytułem pracy, nawiązujące do poprzedniejczęści pracy, o charakterze bardziej teoretycznym,

·podsumowanie/wnioski końcowe – nale ży wskazać na stopień realizacji celów badań, oraz ocenićzweryfikowanie hipotez badawczych i sformułować wnioski wynikające z badań,

·zestawienie literatury,

·aneks (ewentualnie).

2.2. OBJĘTOŚĆ I STRUKTURA PRACY

·objętość pracy licencjackiej zależy od przedmiotu badań oraz zastosowanej metodyki, zaleca się, aby liczyłaona od 50 do 60 stron,

·poszczególne cz ęści pracy powinny pozostawać we właściwej proporcji wynikającej z tematu pracy izastosowanej metodyki,

·szczegółowe wymagania, swoiste dla problematyki badawczej real izowanej w poszczególnych jednostkachorganizacyjnych Wydziału, mog ą być określone przez te jednostki.

3

3.WYMAGANIA REDAKCYJNE1

3.1. ZASADY OGÓLNE

·praca powinna być napisana przy użyciu edytora Microsoft Windows Word; wymagany odstęp międzywierszami wynosi 1,5, rodzaj czcionki – Times New Roman, wielkość czcionki – 12, lewy margines 3,5 cm,prawy 2,0 cm, marginesy górny i dolny 2,5 cm,

·tabele:

– w tekście należy umieścić odniesienie do zamieszczonej tabeli, następnie analizę i interpretację informacjiwynikających z danych zawartych w tabeli,

– tabele w całej pracy powinny być opisywane w jednolity, ogólnie przyjęty sposób – zaleca si ę stosowaniereguł obowiązujących w Wydawnictwie UWM (wzór tabeli w zał ączniku 3),

– każdą tabelę należy opatrzyć:

-numerem (np. Tabela 1) – bez kropki na ko ńcu; zapis po prawej stronie nad tabelą); według kolejności wcałej pracy;

-tytułem – umieszczonym nad tabel ą, wyśrodkowany; zapisany czcionką jak pozostały tekst; bez kropki nakońcu,

-źródłem – zapisanym pod tabel ą w formie powołania na piśmiennictwo lub w przypadku, gdy tabela zostałaskonstruowana samodzielnie przez autora w postaci: opracowanie własne na podstawie ...

·rysunki:

– w pracy należy umieścić wyłącznie rysunki; nie ma potrzeby ró żnicowania części graficznej nawykresy, ryciny, schematy, mapy itp.,

– w tekście należy umieścić odniesienie do zamieszczonego rysunku, następnie analizę i interpretację treścirysunku,

– rysunki w całej pracy powinny być opisywane w jednolity, ogólnie przyjęty sposób – zaleca si ę stosowaniereguł obowiązujących w Wydawnictwie UWM (wzór rysunku w zał ączniku 4),

– każdy rysunek należy opatrzyć:

-numerem (np. Rys. 1), umieszczonym pod rysunkiem; według kolejności w całej pracy,

-tytułem – umieszczonym za numerem rysunku, wy środkowanym, bez kropki na końcu,

-źródłem – zapisanym pod tytułem rysunku w formie powołania na piśmiennictwo lub w przypadku, gdyrysunek został skonstruowany

1wymagania redakcyjne zostały podane na podstawie zasad obowiązujących w Wydawnictwie UWM –szczegółowe informacje znajduj ą się na stronie internetowejhttp://www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/autorzy_1.html).

4

samodzielnie przez autora, w postaci: opracowanie własne na podstawie ...

3.2. POWOŁANIA NA PI ŚMIENNICTWO

·wydawnictwo zwarte – opracowanie jednego autora: w tek ście w powołaniach na piśmiennictwo podajemynazwisko napisane kapitalikiem i rok wydania, np.: (PENC 2000), (SIMON 1996),

·jeśli przywołano kilka prac jednego autora opublikowanych w tym samym roku, należy je rozró żniać,uzupełniając rok wydania małymi literami: a,b,c, itd., np. (PENC 2000a),

·w przypadku cytowania pozycji dwóch autorów piszemy oba nazwiska i rok, np.: (WOJNICKA, WARGACKI2003), trzech autorów i wi ęcej – nazwisko pierwszego i in., np.: (SOSNOWSKA i in. 2003),

·źródła internetowe podawa ć jako przypis dolny, z podaniem adresu i daty, np.: www.prs.gda.pl. 1.10.2006.

·dokumenty, ekspertyzy, akty prawne piszemy kursywą w nawiasie (np.

Strategia … 2000),

·jeżeli powołanie w tekście dotyczy pracy zbiorowej, zamiast nazwiska autora przytacza się pełny lubskrócony tytuł pracy ( Przedsiębiorczość.... 2002),

·źródła pod tabelami i rysunkami – czcionka „10”, kursywa.

3.3. KOŃCOWE ZESTAWIENIE PIŚMIENNICTWA

·w spisie piśmiennictwa umieszcza się tylko prace przynajmniej raz przywołane w tekście (i odwrotnie -wszystkie cytowane prace muszą się znaleźć w piśmiennictwie),

·końcowe zestawienie piśmiennictwa podaje się w porządku alfabetycznym, bez numerowania, wedługnastępującego schematu:

– wydawnictwo zwarte (opracowanie jednego autora) - należy podać kolejno: nazwisko autora i pierwsząliterę jego imienia, rok wydania, tytuł pozycji zapisany kursywą, wydawnictwo oraz miejsce wydania, np.:

PORTER M.E. 2001. Porter o konkurencji. PWE, Warszawa.

– wydawnictwo zwarte (opracowanie kilku autorów ) - należy podać kolejno: nazwiska wszystkich autorów ipierwsz ą literę ich imienia, rok wydania, tytuł pozycji zapisany kursywą, wydawnictwo oraz miejsce wydania,np.:

WOJNICKA E., WARGACKI M. 2003. Procesy innowacyjne w wybranych sektorach MSP – analizaporównawcza firm wschodniej i zachodniej Polski. Wyniki projektu badawczego. IBnGR w Gdańsku, IG WSIiZw Rzeszowie.

5

– wydawnictwo zwarte (praca zbiorowa pod redakcją jednego z autorów )

– nale ży podać kolejno nazwisko i pierwszą literę imienia redaktora skrót. (red.), rok wydania, tytuł pozycjinapisany kursyw ą, wydawnictwo oraz miejsce wydania, np.:

JANASZ W. (red.) 2005. Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią Europejską. Difin,Warszawa.

– określona część lub rozdział pracy zbiorowej – nale ży podać kolejno: nazwisko autora i pierwszą literę jegoimienia, rok wydania, tytuł podrozdziału zapisany kursywą, wydawnictwo oraz miejsce wydania, np.:

SMOCZYŃSKI S.S. 2002. Towaroznawstwo w ochronie konsumentów.

W:ŻUCHOWSKI J. (red.) Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej nawiedzy. Wyd. Politechniki Radomskiej, Radom.

– artykuł zamieszczony w czasopiśmie - należy podać kolejno: nazwisko autora i pierwszą literę jego imienia,rok wydania, tytuł artykułu napisany kursywą, a następnie obowiązujący skrót tytułu czasopisma, tom, zeszyt(w nawiasie) oraz strony, które dany artykuł obejmuje, np.:

ZIMNIEWICZ K. 2003. Skrzynka narzędziowa menedżera. Przegląd Organizacji, 12: 2-5.

4.WYMAGANIA TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE

·student ma obowiązek przedstawienia promotorowi ostatecznej wersji pracy – bez błędów j ęzykowych,

ortograficznych i gramatycznych, w terminie co najmniej dwóch tygodni przed zło żeniem pracy wDziekanacie,

·praca dyplomowa, w wersji zaakceptowanej przez promotora, powinna być złożona w oprawieintroligatorskiej w trzech egzemplarzach w Dziekanacie Wydziału,

·student ma obowiązek złożenia pracy w terminie ustalonym przez właściwego Prodziekana, termin złożeniaprac dyplomowych oraz terminy egzaminów dyplomowych powinny zostać podane studentom dowiadomości do końca listopada danego roku akademickiego,

·obrony prac licencjackich złożonych po wyznaczonym terminie mogą odbyć się we wrześniu w dniachokreślonych przez właściwego Prodziekana i podanych do wiadomości studentom do 15 sierpnia danegoroku akademickiego.

4.1. ZASADY OCENY PRAC LICENCJACKICH

·ocena pracy dyplomowej dokonywana jest przez promotora i recenzenta,

·praca podlega recenzji przez osobę posiadającą tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanegowyznaczoną przez właściwego Prodziekana; recenzenci

6

prac licencjackich zostaną podani studentom do wiadomości do końca listopada danego roku akademickiego,

·ocena pracy obejmuje:

-poprawność sformułowania tematu i zgodności treści z tematem,

-układ pacy i jej strukturę,

-stronę merytoryczną,

-nowatorstwo ujęcia problemu,

-wykorzystanie źródeł,

-stronę formalną,

-propozycje dotyczące sposobu wykorzystania wyników bada ń,

·wzór formularza oceny pracy dyplomowej dla promotora i recenzenta jest identyczny (załącznik 5).

7

CZĘŚĆ II. ORGANIZACJA EGZAMINU LICENCJACKIEGO

1.ZAŁO ŻENIA OGÓLNE

·warunkiem przystąpienia studenta do egzaminu dyplomowego jest:

-uzyskanie zaliczeń oraz złożenie egzaminów ze wszystkich przedmiotów i praktyk przewidzianych w planiestudiów; potwierdzeniem tego jes t złożenie w Dziekanacie indeksu wraz z kartą egzaminacyjną na dwatygodnie przed planowanym terminem obrony,

-uzyskanie pozytywnych ocen pracy dyplomowej,

·egzamin dyplomowy odbywa się przed komisją powołaną przez właściwego Prodziekana; w skład komisjiegzaminacyjnej wchodzą: przewodniczący komisji egzaminacyjnej, promotor oraz recenzent pracy; w składkomisji wchodzi co najmniej jeden pracownik naukowy z tytułem profesora lub ze stopniem doktorahabilitowanego,

·termin egzaminu dyplomowego wraz z pełnym składem komisji egzaminacyjnej podawany jest studentomprzez właściwego Prodziekana do końca listopada danego roku akademickiego,

·właściwy Prodziekan może ustalić indywidualny termin egzaminu dyplomowego dla studenta, który zło żyłpracę dyplomową przed upływem określonych terminów.

2.ZAKRES TEMATYCZNY EGZAMINU

·egzamin licencjacki obejmuje podaną do wiadomości studentów problematyk ę studiów uj ętą w 70 pytań(zagadnień) z:

-przedmiotów kierunkowych – 50 pyta ń,

-wybranego zakresu przedmiotów specjalistycznych – 20 pyta ń.

na egzaminie studentów obowi ązuje odpowiedź na trzy pytania – dwa z przedmiotów kierunkowych i jednoz przedmiotów specjalistycznych,

·egzamin dyplomowy jest uznany za pozytywnie zdany, gdy odpowiedź na każde z pytań będzie oceniona conajmniej na ocenę dostateczną,

·zagadnienia egzaminacyjne powinny być podane do wiadomości studentom do końca listopada danego rokuakademickiego.

8

Załącznik 1a - wzór strony tytułowej

UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE

WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH

Kierunek: Ekonomia (Zarządzanie)

Imię i Nazwisko autora (czcionka „15” )

Tytuł pracy (czcionka „18” )

Praca licencjacka wykonana

w ........................ (nazwa jednostki)

pod kierunkiem

tytuł naukowy, imię i nazwisko promotora

Olsztyn rok

9

Załącznik 1b – wzór strony tytułowej w j ęzyku angielskim

UNIVERSITY OF WARMIA AND MAZURY IN OLSZTYN

FACULTY OF ECONOMIC SCIENCES

Specialization: Economics (Management)

Imię i Nazwisko autora (czcionka „15” )

Tytuł pracy (czcionka „18” )

Bachelor Thesis written in ....................

Under supervision of ……………….

tytuł naukowy, imię i nazwisko promotora

Olsztyn rok

10

Załącznik 1c – nazwy jednostek organizacyjnych w j ęz. polskim i angielskim

Wydział Nauk EkonomicznychFaculty of Economic Sciences

Katedra MakroekonomiiDepartment of Macroeconomics

Katedra Ekonomiki PrzedsiębiorstwDepartment of Enterprise Economics

Katedra MikroekonomiiDepartment of Microeconomics

Katedra Ekonomiki Przestrzennej iDepartment of Spatial and Environmental

ŚrodowiskowejEconomics

Katedra Finansów i Bankowo ściDepartment of Finance and Banking

Katedra Analizy Rynku i MarketinguDepartment of Market Analysis and

Marketing

Katedra Organizacji i ZarządzaniaDepartment of Organization and

Management

Katedra Polityki Gospodarczej i RegionalnejDepartment of Economic and Regional

Policy

Katedra Metod IlościowychDepartment of Quantitative Methods

Katedra RachunkowościDepartment of Accountancy

Katedra Polityki Społecznej i UbezpieczeńDepartment of Social Policy And Insurance

Katedra Zarządzania Zasobami LudzkimiDepartment of Human Resource

Management

11

Załącznik 2 – wzór spisu treściSpis treścistr.Streszczenie ......................................................................................................................5Wstęp ...............................................................................................................................71.Przegląd piśmiennictwa* .............................................................................................10

1.1. ...............................................................................................................................10

1.2. ...............................................................................................................................16

1.3. ...............................................................................................................................252.Założenia metodyczne badań** ...................................................................................30

2.1. ...............................................................................................................................31

2.2. ...............................................................................................................................323. Wyniki badań własnych* ................................................................................................35

3.1. .................................................................................................................................35

3.2. .................................................................................................................................42

3.3. .................................................................................................................................50Podsumowanie i/lub wnioski...........................................................................................55Piśmiennictwo .....................................................................................................................57Spis tabel .............................................................................................................................58Spis rysunków .....................................................................................................................59Aneks ..................................................................................................................................60

*- nazewnictwo rozdziałów powinno mie ć charakter problemowy

**- założenia metodyczne badań (w tym cel i hipotezy badawcze) mogą być zamieszczone w oddzielnymrozdziale, jeśli badania wymagały złożonej metodyki, lub w pierwszym podrozdziale rozdziału empirycznegolub, przy bardzo prostej metodyce, we wstępie.

12

Załącznik 3 – wzór tabeli

Tabela1Charakterystyka badanych przedsiębiorstw

(wg klasyfikacji PKD i wielkości przedsiębiorstw)

Przedsiębiorstwa ogółem

GrupaNazwa grupowania

w tym:

PKD

liczba

%małe

średnieduże

liczba

%liczba%liczba

%

Produkcja,

15.1przetwórstwo i1534,14

26,7

533,36

40,0

konserwowanie mięsa

i wyrobów z mi ęsa

Wytwarzanie

15.5wyrobów1022,70

0,0770,03

30,0

mleczarskich

Produkcja pozostałych

15.8artykułów15

34,19

60,0426,72

13,3

spożywczych

15.9Produkcja napojów49,11

25,0250,01

25,0

Razem

44100,014

31,81840,912

27,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

13

Załącznik 4 – wzór rysunku

przedsiębiorstwa ogółem

produkcja i przetwórstwo mi ęsa

wytwarzanie wyrobów mleczarskich

produkcja napojów

produkcja pozostałych art. spożywczych

020406080100

innowacje procesowe

%

innowacje produktowe

innowacje modelu biznesu

Rys. 1. Rodzaje innowacji wprowadzanych przez badane przedsiębiorstwa

(% przedsiębiorstw)

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

14

Załącznik 5 – wzór formularza oceny pracy dyplomowej

15


INFORMACJA DOTYCZĄCA SPOSOBU PRZYGOTOWANIA I SKŁADANIA PRACY DYPLOMOWEJ

1. Praca dyplomowa powinna zawierać:1) Stronę tytułową ,2) Streszczenie pracy,3) Spis treści,4) Wstęp obejmujący genezę oraz cel pracy,5) Treść pracy podzieloną na rozdziały,6) Podsumowanie zawierające wnioski końcowe,7) Bibliografię,8) Spis tabel i spis rysunków,9) Załączniki.2. Strona tytułowa pracy dyplomowej musi być zgodna z obowiązującym w SWPW wzorem, dostępnym wDziekanacie oraz na stronie internetowej Uczelni (www.wlodkowic.pl).3. Praca licencjacka oraz inżynierska musi zawierać streszczenie w języku polskim, a praca magisterskadodatkowo w języku obcym, zgodnie z ukończonym przez studenta lektoratem. Wersję obcojęzycznąstreszczenia należy opracować na zajęciach projektowych z języka angielskiego/niemieckiego/rosyjskiego.Streszczenie należy umieścić po stronie tytułowej, przed spisem treści. Długość streszczenia nie powinnaprzekraczać jednej strony. Streszczenie powinno dotyczyć treści pracy, bez umieszczania osobistych dygresji ikomentarzy. W streszczeniu należy przedstawić główne elementy pracy.

4. Praca powinna być wykonana czcionką Times New Roman wielkości 12 punktówz odstępem pomiędzy wierszami 1,15. Praca musi być zapisana w formacie MS Word (doc, docx) lub OpenDocument (odt).5. Po zaakceptowaniu pracy przez Promotora, jej wersję elektroniczną student przesyła poprzez systemWirtualnej Uczelni wraz z kompletem załączników, o ile występują, np. opracowane dokumenty, scenariuszlekcji, przygotowany program komputerowy.6. Egzemplarz pracy przeznaczony do archiwum Uczelni musi być wydrukowany dwustronnie na papierze ogramaturze nie większej niż 80 g/m2. Praca powinna być zszyta zszywkami. Do ostatniej strony należyprzykleić kopertę, zawierającą płytę CD lub DVD podpisaną imieniem i nazwiskiem oraz numerem albumu,zawierającą przesłaną wersją elektroniczną pracy dyplomowej.7. W zależności od uzgodnień z Promotorem, student drukuje wymaganą liczbę egzemplarzy przeznaczonychdla Promotora i Recenzenta. Prace należy wydrukować jednostronniei zbindować.8. Promotor pracy potwierdza przyjęcie pracy dyplomowej umieszczając na stronie tytułowej egzemplarzaprzeznaczonego do archiwum SWPW odręczny zapis „Pracę przyjmuję” wraz z datą oraz podpisem.9. Student składa wydrukowane egzemplarze pracy dyplomowej w Sekretariacie Wydziału, gdziepo porównaniu ich zgodności z wersją elektroniczną, praca sprawdzana jest w systemie antyplagiatowym

Plagiat.pl.

SKŁADANIE DOKUMENTÓW DO OBRONY

1. Do Sekretariatu Wydziału student składa:·egzemplarze pracy dyplomowej·podanie do Dziekana Wydziału o zgodę na dopuszczenie do egzaminu dyplomowego z opinią Promotoraoraz wypełnioną i podpisaną drugą stroną z dodatkowymi informacjami (poświadczonymi kserokopiamidokumentów) o studencie i oświadczeniu o samodzielnym napisaniu pracy oraz zgodności wersjielektronicznej z drukowaną.2. Do Dziekanatu – pokój 108 w budynku A – student składa:·kartę okresowych osiągnięć studenta – termin składania zgodnie z zasadami rejestracji·dziennik praktyk (dotyczy studentów odbywających praktyki)·kartę obiegową·4 aktualne zdjęcia w stroju wizytowym o rozmiarze 4,5 x 6,5 cm - jedno zdjęcie podpisane imieniem inazwiskiem oraz numerem albumu umieszczone w kopercie·zgodę na monitorowanie kariery zawodowej absolwenta - formularz do wydrukowania po zalogowaniu sięna stronie: dziekanat.wlodkowic.pl w opcji „Dane studenta”.·inne dokumenty, np. świadczące o zmianie nazwiska.Więcej informacji dotyczących warunków dopuszczenia do egzaminu dyplomowego, składania egzaminuoraz sposobu obliczania ostatecznego wyniku studiów – znajduje się w Regulaminie studiów Szkoły Wyższejim. Pawła Włodkowica w Płocku.

EGZAMIN DYPLOMOWYEgzamin dyplomowy odbywa się przed dyplomową komisją egzaminacyjną powołaną przez Dziekana.Dyplomowa komisja egzaminacyjna składa się co najmniej z trzech osób, a w jej skład winien wchodzićPromotor i Recenzent. Komisji przewodniczy Dziekan lub wyznaczony przez niego nauczyciel akademicki.Egzamin dyplomowy jest egzaminem ustnym. Student przystępuje do egzaminu z legitymacją studencką.·Student studiów drugiego stopnia przystępuje do egzaminu z legitymacją studencką i przekazuje jąPrzewodniczącemu Komisji Egzaminacyjnej. Po trwałym uszkodzeniu legitymacji jest ona zwracanastudentowi. W przypadku braku legitymacji student zobowiązany jest do złożenia oświadczenia o przyczyniejej niezłożenia.·Student studiów pierwszego stopnia przystępuje do egzaminu z legitymacją studencką i okazuje jąPrzewodniczącemu Komisji Egzaminacyjnej. Student studiów pierwszego stopnia zachowuje prawa studenta,a tym samym prawo do posiadania legitymacji studenckiej - do dnia 31 października roku, w którym ukończyłte studia..Praca-licencjacka-wzor-3

WZÓR STRONY TYTUŁOWEJ PRACY licencjackiej/magisterskiej

Uniwersytet Medycznyim. Karola Marcinkowskiego w PoznaniuWydział Nauk o Zdrowiu

Kierunek studiów

imię i nazwisko

numer albumu

tytuł pracy

Praca licencjacka/magisterskanapisana pod kierunkiem (tytuł i stopień naukowy, imię i nazwisko)w (nazwa jednostki)

Poznań, rokPraca-licencjacka-wzor-34

ŚLĄSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY W KATOWICACH(czcionka na stronie tytułowej Times New Roman, rozmiar 14)

Wydział Zdrowia Publicznego w BytomiuKierunek: Dietetyka / Zdrowie Publiczne / Zarządzanie Ryzykiem Zdrowotnym(niepotrzebne usunąć)

PRACA DYPLOMOWA LICENCJACKA / MAGISTERSKA(niepotrzebne usunąć)

Imię i NazwiskoNr albumu: …….

TYTUŁ(zgodny z kartą zatwierdzenia tytułu pracy)

Promotor:Stopień/tytuł naukowy Imię i Nazwisko

STRONA 2 POZOSTAJE PUSTA

Praca dyplomowa powinna być zredagowana bezbłędnie pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym istylistycznym, zgodnie z obowiązującą pisownią, mianownictwem oraz zasadami redagowania pracdyplomowych na Wydziale Zdrowia Publicznego w Bytomiu.

Przestrzega się przed przepisywaniem całych fragmentów tekstu z innych prac.

Tematyka pracy powinna być zgodna z kierunkiem studiów.

Praca powinna być napisana w formie bezosobowej.

Praca powinna być wydrukowana w formie dwustronnej na białym papierze o formacie A4. Liczba stronpracy dyplomowej w formie papierowej powinna się zgadzać z liczbą stron w pliku w formacie DOC i/lubformacie PDF.

Czcionka: na stronie tytułowej używana jest czcionka Times New Roman o wymiarze 14 zzachowaniem 1-wierszowego odstępu między kolejnymi wierszami, styl normalny.W pozostałej części pracy zaleca się używanie czcionki Times New Roman o wymiarze 12 z zachowaniem 1,5-wierszowego odstępu między kolejnymi wierszami, styl normalny, tekst zwarty pracy powinien byćwyjustowany. Wyjątek stanowią tytuły rozdziałów, podrozdziałów, punktów oraz podpisy tabel i rycin(szczegółowy opis w sekcjach Wstęp iWyniki).

Marginesy: lewy 2,5cm, górny 2,5cm, prawy 2,5cm, dolny 2,5cm; na oprawę 0,5cm; marginesy lustrzane.

Numeracja stron: obowiązuje ciągła numeracja od pierwszej (tytułowej) strony, na której nie umieszcza sięnumeru. Stosuje się cyfry arabskie na środku, w stopce strony.

Spis treściWykaz skrótów 4Spis tabel 5Spis rycin 61. Wstęp 81.1. Podrozdział 81.1.1. Punkt 81.1.2. Punkt 92. Założenia i cele pracy 103. Materiał i metody 114. Wyniki 125. Dyskusja 146. Wnioski15Piśmiennictwo 16Streszczenie w języku polskim 18Streszczenie w języku angielskim 19Załączniki 20

Spis treści powinien charakteryzować się jasnym i logicznym podziałem na części, rozdziały itp. Tytułyposzczególnych rozdziałów muszą w jasny sposób określać ich treść.

Spisu treści nie wolno wykonywać odręcznie, należy wstawić automatyczną tabelę spisu treści korzystając znadanych stylów.

Wykaz skrótówBMI – Wskaźnik masy ciała (ang. Body Mass Index)

Wykaz ten obejmuje listę (porządek alfabetyczny) wszystkich skrótów użytych wpracy, podając obok pomyślniku lub dwukropku ich pełną nazwę. Dopuszcza się skróty anglojęzyczne w przypadku, gdy nie mauznanego mianownictwa w języku polskim.

Spis tabelTabela I Charakterystyka badanych pacjentów 2

Wykaz ten obejmuje opis tabel, które są kolejno ponumerowane cyframi rzymskimi.

Podpis tabel (składają się z opisu zawartości tabeli, który musi być poprzedzony automatyczną etykietą:Tabela z numeracją dużymi cyframi rzymskimi) należy wstawiać nad tabelami.

Spisu tabel nie wolno wykonywać odręcznie, należy wstawić automatyczny spis tabel (poprzez narzędzie„wstawiania spisu ilustracji” z etykietą podpisu: Tabela).

Spis rycinRycina 1 Wskaźnik masy ciała w badanej grupie (N=299) 3

Wykaz ten obejmuje opis rycin, ewentualnie innych materiałów pomocniczych, które są kolejnoponumerowane cyframi arabskimi.Jeśli w pracy zamieszczono wykresy lub fotografie należy je nazywać rycinami. W tytule ryciny oraz w tekściepracy można natomiast posługiwać się terminem: „wykres (fotografia) zamieszczony (a) na rycinie”.

Podpis ryciny (składają się z opisu zawartości ryciny, który musi być poprzedzony automatyczną etykietą znumeracją cyframi arabskimi) należy wstawiać pod rycinami

Spisu rycin nie wolno wykonywać odręcznie, należy wstawić automatyczny spis rycin (poprzez narzędzie„wstawiania spisu ilustracji” z etykietą podpisu: Rycina).

Zamieszczając ryciny, tabele itp. pochodzące z innych prac (także z Internetu), należy uzyskać pisemną zgodęautora (autorów) na ich publikacje.

Elementy składowe pracy dyplomowej:1. Karta tytułowa2. Spis treści3. Wykaz skrótów4. Wykaz tabel i rycin (wykres lub fotografię określa się słowem rycina)5. Tekst pracy

6. Piśmiennictwo7. Streszczenia w języku polskim i angielskim

Tekst pracy powinien zostać podzielony na 6 rozdziałów, tj. Wstęp, Założenia i cele pracy, Materiał i metody,Wyniki, Dyskusję oraz Wnioski. Zaleca się pisanie każdego rozdziału od nowej strony.

W przypadku prac przeglądowych i badawczych niedoświadczalnych dopuszczalny jest inny, indywidualnyukład pracy.


1.Wstęp(Tytuł Wstęp – styl: Tytuł ROZDZIAŁU, czcionka: Times New Roman, rozmiar 18)Po tytułach rozdziałów, podrozdziałów i punktów nie należy stawiać kropki. Rozdziały należy pisać od nowejstrony (nie dotyczy to podrozdziałów i punktów).1.1.Podrozdział

(Tytuły podrozdziałów – styl: Tytuł PODROZDZIAŁU, czcionka: Times New Roman, rozmiar 16)Tytuły podrozdziałów nie powinny znajdować się w ostatnim wierszu strony.1.1.1.Punkt

(Tytuły punktów – styl: Tytuł PUNKT, czcionka: Times New Roman, rozmiar 14)Tytuły punktów nie powinny znajdować się w ostatnim wierszu strony.We wprowadzeniu („Wstęp”) muszą znajdować się najważniejsze informacje dotyczące aktualnego stanuwiedzy na temat badanego problemu.Przestrzega się przed przepisywaniem całych fragmentów tekstu z innych prac.Przypisy bibliograficzne (numery cytowanych prac) powinny być umieszczone wnawiasach kwadratowych.Wyróżnienia i wyodrębnienia w tekście głównym:W celu wyróżnienia wyrazu, lub fragmentu tekstu należy użyć pogrubionej czcionki.Cytaty należy pisać po otwarciu i zamknięciu znakiem cudzysłowu „” czcionką prostą.Słowa obcojęzyczne pisane są kursywą, natomiast w nawiasach czcionką prostą ich tłumaczenie np. BodyMass Index (wskaźnik masy ciała)W celu uściślenia terminologii lub przekazania dodatkowych informacji, zmierzających do bliższegowyjaśnienia omawianej problematyki można stosować przypisy dolne. Przypisy te umieszcza się u dołu tejsamej strony tekstu, do którego się odnoszą (oddziela się je od tekstu poziomą linią). Przypisy oznacza siękolejną literą alfabetu (indeks górny).Przypisy dotyczące ustaw i rozporządzeń:Ustawa z dnia … o … (Dz.U. Nr…, poz…. ze zm.)Ustawa z dnia … o … (tekst jednolity; Dz.U. Nr…, poz….)Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie … z dnia … (Dz.U. Nr…, poz….)Rozporządzenie Ministra w sprawie … z dnia … (Dz.U. Nr…, poz….)1.1.2.Punkt

2.Założenia i cele pracy

W rozdziale „Założenia i Cele pracy” należy w możliwie zwięzłej formie określić hipotezę badawczą, cel (cele)pracy oraz wymienić najważniejsza pytania, na które mają odpowiedzieć zaplanowane badania.

3.Materiał i metody

W części „Materiał i Metody” powinno się zamieścić wyczerpujące informacje o liczbie osób lub zwierzątlaboratoryjnych, biorących udział w badaniach. Liczby te muszą być zgodne z przedstawionymi w tabelachlub na rycinach. Należy przedstawić demograficzną charakterystykę badanych (np. wiek, płeć) oraz określićkryteria włączenia i wyłączenia do/z badań. Należy podać informację o zatwierdzeniu projektu pracy przezodpowiednią komisję etyczną lub bioetyczną.

Dokładność opisu powinna umożliwiać ewentualne odtworzenie doświadczeń, co dotyczy zwłaszcza sposoburekrutacji badanych, ocenianych parametrów, metod ich pomiaru oraz instrumentów badawczych.Szczególnie precyzyjnie należy opisywać metody, wprowadzane po raz pierwszy przez autora pracy. Opismetod stosowanych przez innych autorów powinien zostać opatrzony odpowiednim odnośnikiemliteraturowym. Leki i inne substancje chemiczne powinny zostać precyzyjnie określone, łącznie z nazwągeneryczną, dawką i drogą podania. Opis metod analizy statystycznej powinien być na tyle dokładny, bymożna było zweryfikować wyniki obliczeń i ich moc statystyczną.


4.Wyniki

Wyniki powinny być przedstawiane w tabelach i na rycinach w logicznej kolejności. Należy zadbać o to, bynumeracja tabel i rycin była obecna w tekście. Pomiary długości, wysokości, masy ciała i objętości należywyrażać w jednostkach metrycznych (metry, kilogramy, litry) lub ich przelicznikach dziesiętnych. Temperaturęnależy wyrażać wstopniach Celsjusza, a ciśnienie krwi w milimetrach słupa rtęci. Wszystkie wartościwyrażające stężenia związków chemicznych muszą być podane w jednostkach systemu SI (InternationalSystem of Units). Wartości wyrażone w jednostkach alternatywnych inienależących do układu SI możnapodać w nawiasie.Przestrzega się przed przepisywaniem całych fragmentów tekstu z innych prac.Nie należy przedstawiać tych samych danych jednocześnie w tabelach i na rycinach. Nie należy też opisywaćcałej zawartości tabel, szczególnie, jeśli dane nie mają istotnego znaczenia dla wniosków płynących z pracy.Tabele i ryciny muszą być tak opisane, aby bez uciekania się do tekstu pracy, łatwo było zrozumieć ichzawartość. W tym celu należy stosować w przypadku tabel tytuł (nad tabelą) oraz legendę (pod tabelą), a wprzypadku rycin – tytuł iobjaśnienia/legendę (pod ryciną). Zaleca się umieszczanie tabel i rycin wpobliżuinformacji tekstowych na ich temat.

Tabele są kolejno ponumerowane cyframi rzymskimi przy użyciu narzędzia wstawiania podpisu (Podpis tabelskładający się z opisu zawartości tabeli, który musi być poprzedzony automatyczną etykietą: Tabela znumeracją dużymi cyframi rzymskimi).Tytuły tabel należy wstawiać nad tabelami.Przed i po tabeli powinien być umieszczony akapit bez tekstu.

Tabela I Charakterystyka badanych pacjentówDane metrykalneN (%)PłećN=299Kobieta

264 (88,3)

Mężczyzna35 (11,7)Wiek [lata]N=29918-40101 (33,8)

40-6093 (31,1)

Powyżej 60105 (35,1)

Ryciny zawierające wykresy, fotografie, grafy (wykonane samodzielnie) są kolejno ponumerowane cyframiarabskimi przy użyciu narzędzia wstawiania podpisu (Podpis rycin składający się z opisu zawartości ryciny,który musi być poprzedzony automatyczną etykietą: Rycina z numeracją cyframi arabskimi).Tytuły rycin należy wstawiać pod rycinami.Przed i po rycinie powinien być umieszczony akapit bez tekstu.Zamieszczając ryciny lub tabele pochodzące z innych prac (także z Internetu), należy uzyskać pisemną zgodęautora (autorów) na ich publikacje.

Rycina 1 Wskaźnik masy ciała w badanej grupie (N=299).

Wykresy powinny zawierać opisy osi poziomych i pionowych. W sytuacji, gdy jako etykiety podawane są tylkoprocenty, wówczas konieczny jest zapis w tytule ryciny dotyczący liczebności próby N. Należy pamiętać ojednostkach w etykietach danych.

W tytule ryciny-fotografii należy podać autora lub wpisać „fotografia autorska”.

W tytule grafu należy dodać zapis „opracowanie własne na podstawie … (tu podać źródło)”.

Skan pisemnej zgody autora pracy graficznej należy zamieścić w załączniku.

5.Dyskusja

W części „Dyskusja” (omówienie wyników) należy skoncentrować się na nowych i/lub ważnych aspektachpracy. Należy unikać powtarzania fragmentów tekstu, obecnych wrozdziale „Wyniki”. Dyskusja służykonfrontowaniu własnych wyników z wynikami uzyskanymi przez innych badaczy. Należy przedstawićinterpretację własnych wyników orazwytłumaczyć źródła ewentualnych różnic między wynikami własnych iinnych badań Dyskusja powinna zawierać część poświęconą praktycznym implikacjom publikacji, jak równieżprzedstawieniu zalet i ograniczeń własnej pracy.


6.Wnioski

Wnioski muszą w sposób bezpośredni wiązać się z celem pracy. Powinny one stanowić próbę formułowanianowych hipotez/praktycznych zaleceń. Należy bezwzględnie unikać dosłownego powtarzania danychprzedstawionych wcześniej w rozdziale „Wyniki” oraz redagowania wniosków, które nie mają pełnegopoparcia w uzyskanych wynikach oraz nie pozostają w związku z wcześniej określonymi celami pracy.

Piśmiennictwo

Piśmiennictwo powinno zawierać wszystkie ważne i aktualne pozycje literaturowe (zostatnich 10 lat)związane ztematem pracy. Spis piśmiennictwa powinien zostać ułożony według kolejności cytowania wtekście (nie wporządku alfabetycznym).

W pracach zbiorowych należy wymienić wszystkich autorów publikacji, lecz gdy jest ich więcej niż 6,wymienia się pierwszych trzech iwpisuje skrót „iwsp.”, a dla pozycji anglojęzycznych „et al.”. Tytuł musi byćpodany w oryginalnym języku publikacji. Należy podać rok, tom (wolumin) oraz pierwszą i ostatnią stronęartykułu. W przypadku czasopism, w których numeracja stron prowadzona jest oddzielnie dla każdegozeszytu należy podać jego numer. Należy ograniczyć do niezbędnego minimum cytowanie streszczeń zkonferencji naukowych opublikowanych wzeszytach zjazdowych lub regularnych pismach medycznych. Wprzypadku cytowania źródeł internetowych należy zamieścić odpowiedni adres strony internetowej. Książkiipodręczniki akademickie powinny być wykorzystywane jako pozycje literaturowe wyjątkowo,wuzasadnionych przypadkach.

Poniżej przedstawiono przykłady prawidłowego zapisu artykułów, książek, rozdziałów wksiążkach, doniesieńzjazdowych, prac doktorskich oraz artykułów w formie elektronicznej.

Artykuł standardowy:Lotufo PA, Valiengo L, Benseñor IM, Brunoni AR. A systematic review and meta-analysis of heart ratevariability in epilepsy and antiepileptic drugs. Epilepsia 2012; 53: 272-282.Angiolillo DJ, Suryadevara S. Aspirin and clopidogrel: efficacy and resistance in diabetes mellitus. Best PractRes Clin Endocrinol Metabol 2009; 23: 375-388.Książka:Kaiser H. Praktyczna kortyzonoterapia. Warszawa: PZWL: 2014.

W przypadku autorów w roli wydawcówNorman IJ, Redfern SJ, ed. Mental Heath care for elderly people. New York: Churchill Livingstone, 2007.

/W przypadku książki polskiej skrót „ed.” należy zastąpić skrótem „wyd.”/

Rozdział w książce:Phillips SJ, Whisnant JP. Hypertension and stroke. [In:] Laragh JH, Brenner BM, ed. Hypertension:pathophysiology, diagnosis and management. 2nd ed. New York: Raven Press; 2010: pp. 465-478.

Religa Z. Przeszczepy serca oraz serca i płuc u dzieci. [W:] Skalski JH, Religa Z, red. Kardiochirurgia dziecięca.Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk; 2003: t. II, str. 384-401.

Doniesienie zjazdowe:Martinelli AL, Brown D, Dusheiko GM. Correlation between the levels of HCV RNA inserum and liver ofpatients with chronic hepatitis C (abstract). J Hepatol 2001; 23, suppl. 1:175.

/W przypadku polskiego doniesienia zjazdowego słowo „abstract” należy zastąpić słowem „streszczenie”/

Artykuły w formie elektronicznej:Drayer DE, Koffner D. Factors in the emergence of infectious diseases. Emerg Infect Dis 1995; Jan-Mar, 1(1).URL: http://www.cdc.gov/ncidod/EID/eid.htm. DOI i/lub data dpstępu.

Bibliografię należy generować w oparciu o wstawianie cytatów w tekście i wstawienie bibliografii.

Streszczenie w języku polskim

WstępCel i założeniaMateriał i metodyWynikiWnioskiSłowa kluczowe

Streszczenie powinno być zwięzłym przedstawieniem założeń teoretycznych leżących upodłoża pracy(Background), obiektu badań i zastosowanej metodologii (Material and Methods), wyników (Results) iwniosków (Conclusions). Streszczenie powinno być autonomiczną częścią rozprawy, tzn. nie może zawieraćnieobjaśnionych skrótów, ani odwoływać się do tekstu pracy. Streszczenie nie powinno przekraczać 400 słów.

Pod streszczeniem należy umieścić słowa kluczowe (Key-words) w ilości 2÷7.

Streszczenie w języku angielskimSummary

IntroductionAimMaterial and methodsResultsConclusionsKey-words

Załączniki

Kwestionariusz,Zgody na prowadzenie badaniaZgoda Komisji Bioetycznej (jeśli była wymagana) itp.

UWAGA!Pracę dyplomową, po zaakceptowaniu jej przez Promotora, należy zapisać w formacie PDF.Drukowanie pracy musi odbyć się przy użyciu pliku zapisanego w formacie PDF, który należy zapisać nanośniku/płycie CD lub DVD.Praca-licencjacka-wzor-35

JAK PISAĆ PRACĘ DYPLOMOWĄ

1. Wymagania ogólne

1.Na papierze formatu A4.

2.Objętość całości pracy ok. 60 str., w przypadku pracy pisanej przez 2 dyplomantów — 100 str.3.Oprawa miękka, pierwsza strona okładki przezroczysta, grzbiet — biały.4.Strona tytułowa według wymagań, w pliku — '(1)Str-tytulowa.doc'strona z tematem (w pracy jako druga), w pliku — '(2)stona_z-tematem_1.doc' lub '(2)stona_z-tematem_2.doc' — na 2 dyplomantów.Spis treści zmieścić na 1 stronie! Według wzorca z pliku — '(3)Spis-tresci.doc'.5.Numeracja stron — na dole z prawej strony. Pierwsza i druga strona — bez numeru. Na trzeciej stronie(spis treści) numer 3. Stopka na dole str.3 i następnych, wzór stopki na dole stron tej instrukcji.6.Pliki wzorców są do pobrania pod nazwą wzorce.zip.

3. Wymagania redakcyjne

1.Układ pracy: praca musi zawierać 3 rozdziały obowiązkowe: 'Wstęp' lub 'Wprowadzenie',

'Podsumowanie' lub 'Zakończenie' oraz 'Literatura' lub 'Bibliografia' albo 'Spis literatury' (zobacz za-łączony plik (3)Spis-tresci.doc).

2.Marginesy ustawić według rysunku 1. Ustawić dzielenie wyrazów (rys.2.2).

Rys.2.1. Ustawienie marginesów

3.Rysunki wycentrować, podpisy pod rysunkami wycentrowane (10p) odstępy między wierszami — poje-dyncze, po podpisie pod rysunkiem dodać ½ linii. Nad rysunkiem i pod podpisem pod rysunkiem 1 linia

pusta. Jeśli rysunek jest mały, to włożyć go w ramkę i razem z podpisem oblać tekstem (rys.2.2).

4.Tekst pisać fontami Times Roman 11 p, każdy pa-ragraf wyrównany do lewego i prawego marginesu.Pierwszy wiersz paragrafu z wcięciem 0,5 cm. Wiersze z odstępem 1,5 linii (rys.2.3).

5.Tablice: wnętrze tablic fontami 10 p, tekst w wierszach bez odstępów międzyliniowych, wycentro-wanypionowo. Podpis tablicy pisać bez odstępówRys.2.2. Ustawienia dzielenia wyrazów międzyliniowych, umieścić go nad tablicą, wyrównany

__________________________________________________________________________________________________________

Jan Kowalski,Praca dyplomowa inżynierskaPolitechnika Warszawska, 20071

© A. J. Marusak, 2005.

do lewego, (10p), a na jego końcu dodać ½ linii. Nad podpisem tablicy 1 linia pusta, a pod tablicą — 1 liniapusta.

6.Numeracja rysunków i tablic ma być 2-poziomowa, np.: Tabl.3.2 lub Rys.1.5 oznaczają odpowied-

nio: drugą tablicę w rozdz.3 oraz — 5-ty rysunek w rozdz. 1.

7.Numeracja rozdziałów i podrozdziałów może być co najwyżej 3-poziomowa (zob. zalecany spis tre-ści). Jeślizaistnieje potrzeba wypunktowania dodatkowych tematów, to należy je pisać z wyrównaniem do lewego,bold, 12 p poprzedzone 1 linią pustą.

8.Spis literatury na końcu pracy w rozdziale pod takim tytułem i odpowiednim numerem. Pozycje litera-turynumerować kolejno w nawiasach klamrowych. W tekście należy powoływać się na każdą wymie-nioną wspisie pozycję literatury, np. [3].

9.Każda pozycja literatury powinna być napisana kolejno tak: [Numer kolejny], nazwisko i imię auto-

ra/ów, dwukropek, tytuł, kropka, wydawca, miejsce i rok wydania, kropka. Na przykład: [3] KowalskiMichał: "Historia kołowrotka". Oficyna MIKA, Warszawa 2007.

10.W tekście należy powoływać się na każdy rysunek i każdą tablicę, np. (rys.3.2), (tabl.5.3). Można to robićpełnymi słowami (w tekście) lub skrótowo w nawiasach (na końcu danej myśli) — zobacz pkt.1.

11.Rozdziały w tekście należy pisać fontami 12p/bold, normalnymi literami, wyrównane do lewego. Pokażdym tytule rozdziału dodać 1 linię pustą, a po każdym tytule podrozdziału — ½ linii. Nad każdym tytułemrozdziału dać 2 linie puste. Podrozdziały pisać fontami 11p/bold, normalnymi lite-rami, wyrównane dolewego. Nad i pod każdym tytułem podrozdziału dodać ½ linii. Po każdym tytule rozdziału dodać 1 linię pustą,a po każdym tytule podrozdziału — ½ linii.

Rys.2.3. Formatowanie paragrafu tekstu

12.Wyliczanki robić bez odstępów międzyliniowych. Krótkie wyliczanki robić z wcięciem 2,5 cm od le-wegomarginesu i każdą pozycję oznaczać kropą, np.:

mały wąż,

średni wąż,długi wąż,bardzo długi wąż ogrodowy.

__________________________________________________________________________________________________________

Jan Kowalski,Praca dyplomowa. inżynierskaPolitechnika Warszawska, 20072

© A. J. Marusak, 2005.

•Długie wyliczanki też oznaczać kropami ale przesunięte od lewego marginesu o 0,5 cm (I wiersz), drugi inastępne wiersze wcięte (wysunięcie) o 0,5 cm (ustawienia przedstawiono na rys.4).•Przypisy należy oznaczać gwiazdkami.

13.Znaki przestankowe pisze się bez spacji przed znakiem, a ze spacją — po znaku. Teksty w nawia-sach pisaćtak jak w tej instrukcji!

14.Zdań nie zaczyna się od słów: aby, ponieważ, więc, ale, a także od spójników: i, a.

15.Każde zdanie powinno mieć podmiot i orzeczenie!

16.Nie wolno stosować żargonu.

17.Nie należy mylić słów ma (bo dostał od natury) i posiada (bo kupił), ponieważ ich znaczenie jest różne.

Rys.4. Nastawianie długich wyliczanek

Przecież nie powinno się mówić "tramwaj posiada numer" lecz mówi się tramwaj ma numer !

18.Należy rozróżniać i stosować we właściwych miejscach 3 następujące znaki: - (łącznik), – (minus) i —(myślnik).

Stosujemy je np. w takich przypadkach:

biało-czarny,

5 – 3 = 2, –2 = – 4

Jednostki miar należy pisać w skrócie i ze spacją poprzedzającą, np.: 25 A, 3 µm, 45 mm, 143 Ω, 1762 km,230 V, 25 C.

19. Liczba pi wygląda tak: π ,

np. 2·π = 6,283185.

————————————————————————————————————————

__________________________________________________________________________________________________________

Jan Kowalski,Praca dyplomowa. inżynierskaPolitechnika Warszawska, 20073


Prace naukowe: magisterskie, licencjackie, inżynierskie i dyplomowe.

Nasza oferta.Nasza oferta obejmujegotowe prace,wzory praciprzykładowe prace: magisterskie, dyplomowe, licencjackie. Pracę dyplomową, która będzie pokrywać się z tematem na jakipiszesz możemy dostarczyć Ci w kilka minut.

Do kogo skierowana jest nasza oferta.Serwis jest skierowany przede wszystkim do studentów, którzy z powodu obowiązków zawodowych,rodzinnych lub innych zajęć pozaakademickich, chcą skrócić proces pisania pracy naukowej. Jeśli nie wiesz jakzabrać się za pracę licencjacką, magisterską, podyplomową? Jak pisać pracę dyplomową? Znajdź temat pracyi obejrzyj spis treści i plan pracy na temat który piszesz.

Co zyskujesz.Dzięki naszej pomocy możesz zaoszczędzić przede wszystkim czas. Oferowane prace stanowią esencjęinteresującego Cię tematu. Uzyskujesz gotową pracę naukową poruszającą w obszerny sposób problematykęTwojej pracy. Nasza oferta umożliwia zapoznanie się z interesującym Cię rodzajem pracy:-praca magisterska,-praca licencjacka,- praca inżynierska,-praca dyplomowai inne.Masz możliwość przejrzenia planu pracy, dzięki czemu możesz mieć pewność, że materiał będzie pokrywałsię z tematem Twojej pracy. Istnieje również możliwość zamawiania prac w ratach, wówczas możesz ocenićjakość i przydatność przekazywanego Ci materiału. Nasza oferta umożliwia zapoznanie się z interesującymCię rodzajem pracy magisterskiej, licencjackiej czy dyplomowej. Dzięki temu możesz zobaczyć jak napisaćwstęp, zakończenie, konspekt, badania, jak należy konstruować plan pracy, formatować tekst, tabele,rysunki, wykresy czy przypisy. Dzięki naszej pomocy oszczędzasz nie tylko czas ale i pieniądze. Aby zdobyć

wiedzę potrzebną do napisania pracy należy skompletować obszerną literaturę, która często tylko częściowopokrywa się z tematem pisanej pracy. Niestety w bibliotekach nie udaje się zdobyć zazwyczaj kompletnejbibliografii, wszystkich potrzebnych książek czy czasopism. Korzystając z naszej oferty otrzymujesz kompletneopracowanie, oparte na literaturze danej dziedziny z wykonanymi przypisami oraz bibliografią. Możeszzobaczyć jak napisać dobrą pracę dyplomową. Kupujesz materiał pokrywający się w całości z tematem Twojejpracy. Kupując u nas przykładową pracę dyplomową, otrzymasz pełny plan pracy oraz wzór, dzięki czemudowiesz się jak napisać swoją pracę od podstaw.

Oferta.W ofercie znajdziesz gotowe prace:- prace magisterskie- prace licencjackie- prace dyplomowe- prace inżynierskie- prace podyplomowe- biznes plany- referaty, eseje- prace zaliczeniowe- prace semestralne- i inne.

Zapraszamy do zapoznania się z tematami umieszczonymi w poszczególnych działach.Aby przejrzeć pełną listę prac oraz spisy treści zapraszamy do poszczególnych działów wymienionych wmenu głównym po lewej stronie. Prace magisterskie, licencjackie, dyplomowe i inne oznaczone są w każdymz działów odpowiednim numerem identyfikacyjnym, który znajduje się przed tematem danej pracy. Prosimyo posługiwanie się numerem pracy - będzie to dla nas duże ułatwienie.

Zdobyłeś już tytuł naukowy?Co roku w Polsce powstaje wiele bardzo dobrych prac naukowych. Dlatego też stworzyliśmy serwis, któryumożliwi wielu osobom dotarcie do solidnie napisanych prac magisterskich, licencjackich, dyplomowych czyteż inżynierskich, które mogą zostać wykorzystane jako przykład do napisania własnej pracy naukowej.Jeśli zdobyłeś już tytuł naukowy i uważasz, że Twoja praca zamiast leżeć w szufladzie może komuśposłużyć- zgłoś się do nas. Na naszej stronie możesz umieścić również swoją pracę naukową. Aby to uczynićwystarczy wypełnić formularz sprzedaży w dziale 'Sprzedaj pracę'.

Wybierz dla siebie wzór pracy dyplomowej ( licencjackiej , magisterskiej , inżynierskiej ) . Przykładowapraca, dzięki której przejrzysz koncepcję, plan pracy oraz spis treści pomoże Ci napisać własną pracę.Dodatkowo zapraszamy do odwiedzenia działu z poradami, gdzie można znaleźć wiele artykułówzawierających wskazówki i porady dotyczące pisania prac dyplomowych, w tym np.:Praca Magisterska a Praca Licencjacka, który wyjaśnia różnice pomiędzy tymi rodzajami prac.


1) TEMAT: Działalność ubezpieczeniowa.TYTUŁ: Działalność ubezpieczeniowa na przykładzie PZU S.A. w WarszawieUZASADNIENIE:a) dostęp materiałów:-firmom ubezpieczeniowym zależy na propagowaniu swych usług, dlatego chętnie udostępniają materiałydotyczące oferowanych produktówb) zainteresowanie tematem:-istnieją różne firmy ubezpieczeniowe.Oferowane przez nie produkty różnią się zasadami udzielaniaubezpieczeń i przede wszystkim ceną oferowanych produktów.Dzięki znajomości tematu będę potrafiładokonać wyboru firmy ubezpieczeniowej, która oferuje mi najkorzystniejsze warunki ubezpieczenia.c) aspekt osobisty:-uważam ,że praca w firmie ubezpieczeniowej jest bardzo ciekawa i po ukończeniu szkoły będę chciała podjąćpracę w tym zawodzie.2) CEL PRACY: Zaprezentować działalność ubezpieczeniową firmy PZU S.A.C1 : Zaprezentować rynek ubezpieczeń w Polsce.C2 : Przedstawić rodzaje ubezpieczeń oferowanych przez PZU S.A.C3 : Przedstawić zasady korzystania z poszczególnych ubezpieczeń.C4 : Przedstawić sposoby pozyskiwania klientów przez firmy ubezpieczeniowe.3) PROBLEM: Jak przedstawić działalność ubezpieczeniową firmy PZU S.A ?P1 : Jak przedstawić rynek ubezpieczeń w Polsce?P2 : Jak przedstawić rodzaje ubezpieczeń oferowanych przez PZU S.A.?P3 : Jak przedstawić zasady korzystania z poszczególnych ubezpieczeń?P4 : Jak przedstawić sposoby pozyskiwania klientów przez firmy ubezpieczeniowe?4) HIPOTEZA: Cena produktu jest podstawowym kryterium przy wyborze firmy ubezpieczeniowej.5) ZAKRES ROZWAŻAŃ:a) podmiot- klienci firmy ubezpieczeniowejb) przedmiot- firma ubezpieczeniowa PZU S.A.6) PŁASZCZYZNY:a) teoretyczna – zasady korzystania z ubezpieczeńb) praktyczna- klienci i firma ubezpieczeniowa PZU S.A.7) METODY PRZETWARZANIA INFORMACJI:-analiza elementarna i przyczynowa: ustalenie związku między strategią cen produktów oferowanych przezfirmy ubezpieczeniowe a pozyskiwaniem klientów ,-dedukcja.8) LITERATURA :a) pozycje zwarte :-„Ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe”. POLTEX 2003r.-„Ryzyko ubezpieczeniowe”Adam Śliwiński . POLTEX 2002r.-„Listy w praktyce ubezpieczeń – metoda pozyskiwania klientów” wydawnictwo POLTEXT 2000r.-„Podstawy ubezpieczeń”. POLTEXT 2000rb) publikacje periodyczne:- raport roczny PZU S.A. za rok 2001,- raport roczny PZU S.A. za rok 2002,- „Gazeta Prawna”.

9) ROZDZIAŁY :R1 : Historia Firmy PZU S.A.R2 : Charakterystyka systemu ubezpieczeńR3 : Produkt w działalności ubezpieczeniowejR4 : Marketingowa strategia cen.10) SPIS TREŚCI :- WSTĘP- Rozdziały- Wykaz załączników- Załączniki.Załączniki: Praca-licencjacka-wzor-74

Praca dyplomowa

Praca dyplomowa jest podsumowaniem wiedzy i umiejętności, jakie nabył student w trakcie nauki nastudiach wyższych. Powinna mieć charakter naukowy, być opracowana samodzielnie i twórczo, jak równieżdotyczyć konkretnego, praktycznego lub teoretycznego tematu. Stanowi ona wizytówkę studenta, który jąnapisał, a także promotora, pod którego opieką powstała. Są to dwie osoby, którym najbardziej zależy na jejnapisaniu i które mają największy wpływ na jej kształt. Należy zadbać, aby praca dyplomowa zostałaprzygotowana starannie, rzetelnie i na najwyższym poziomie.Występuje przekonanie, że jedną z najważniejszych czynności jaką powinien wykonać student,przygotowujący się do napisania pracy dyplomowej, jest wybór odpowiedniego promotora. Jest w tym sporoprawdy, ponieważ dobrze dobrany opiekun naukowy, który jest dobrze zorientowany w tematyce pracy,może być prawdziwym skarbem. Pomoże w doborze literatury, podpowie jakie cechy badanego zjawiskauwzględnić, wpłynie na faktyczną realizację badań itp. Z kolei promotor niewłaściwie dobrany, z którymstudent pozostaje w konflikcie, może skutecznie utrudnić przygotowanie pracy dyplomowej.Praca licencjacka a praca magisterskaNa mocy Deklaracji Bolońskiej w Polsce zostały wprowadzone dla większości kierunków studiadwustopniowe: studia zawodowe (licencjackie) i uzupełniające magisterskie. Pierwszy stopień wymaganapisania pracy licencjackiej/inżynierskiej, drugi stopień – pracy magisterskiej. Różnice pomiędzy nimisprowadzają się do zawartości merytorycznej (w efekcie także do objętości), a nie do konstrukcji.Zob. więcej na ten temat: Studia dwustopniowe. Praca licencjacka a praca magisterskaUkład1.Strona tytułowa;2.Spis treści;3.Wstęp – wyjaśnienie tematu w taki sposób, aby czytelnikowi wydawał się interesujący, przedstawienieprzedmiotu i celu badań, przegląd literatury przedmiotu i stanu badań, umiejscowienie własnej rozprawy naich tle, określenie hipotez;4.Metody badań (można je opisać we wstępie) – opis metod i technik badań, przedstawienie źródeł;5.Analiza zebranego materiału – przedstawienie ustaleń;6.Zakończenie – podsumowanie wyników badań, ocena ich znaczenia, omówienie kwestii dyskusyjnych,wskazanie kierunków dalszych badań;7.Bibliografia – spis tekstów wykorzystanych przez autora pracy dyplomowej, uporządkowanychalfabetycznie.Strona tytułowaStrona tytułowa liczona jest jako pierwsza, chociaż numer pozostaje ukryty.Strona tytułowa powinna zawierać:1.oznaczenie uczelni: wydziału, kierunku studiów, nazwy jednostki organizacyjnej uczelni, w której pisana jest

praca;2.imię i nazwisko autora pracy;3.tytuł pracy;4.oznaczenie osoby pod kierownictwem której pisana jest praca;5.oznaczenie siedziby uczelni i roku napisania pracy.Układ strony tytułowej

Spis treściSpis treści bywa nazywany planem pracy.Spis treści umieszcza się na początku lub na końcu pracy dyplomowej. Najczęściej umieszczany jest napoczątku, tuż po stronie tytułowej.Na spis treści składa się:Wstęp /WprowadzenieRozdział 1Podrozdział 1.1.Podrozdział 1.2.Podrozdział 1.3.Rozdział 2Podrozdział 2.1.Podrozdział 2.2.Podrozdział 2.3.Rozdział 3Podrozdział 3.1.Paragraf 3.1.1.Paragraf 3.1.2.Paragraf 3.1.3.Podrozdział 3.2.Podrozdział 3.3.Zakończenie /Wnioski/ PodsumowanieBibliografia /Wykaz źródeł/ Wykaz literatury

AneksIlość rozdziałów i podrozdziałów w pracy dyplomowej zależy od osoby piszącej pracę i od wytycznychpromotora. Przyjmuje się, że rozdziałów powinno być od 3 do 5.WstępWstęp jest jedną z najważniejszych części każdej pracy dyplomowej, ponieważ jest najczęściej czytany. Towłaśnie tutaj zawarte są informacje o tym co można w niej znaleźć.Wstęp jest miejscem, w którym wprowadza się czytelnika do tematu pracy, problemu i obszaru badawczego.Prezentuje się tutaj problem badawczy, przedmiot badania, cel badawczy, hipotezy itp. Należy przedstawićmotywację podjęcia takiego a nie innego tematu.Można również zawrzeć we wstępie dorobek innych badaczy, którzy poruszyli wcześniej omawianezagadnienie.We wstępie omawiamy także to, co będzie prezentowane w części dalszej pracy dyplomowej.PrzypisyNajistotniejsze w stosowaniu przypisów jest konsekwentne trzymanie się raz wybranego sposobu.Przypis zaczyna się z dużej litery, a kończy się kropką.Przypisy umieszczane są:1.na dole każdej strony (jest to sposób bardzo popularny), np.1M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo FundacjiHumaniora, Poznań 2000, s. 56.

2.na końcu pracy dyplomowej,3.na końcu każdego rozdziału,4.w tekście – wtedy mają postać, np. (Ziółkowski 2000: 56), gdzie umieszcza się najpierw nazwisko autora,rok wydania i stronę. Integralną częścią takiego przypisu jest odpowiednio ułożona bibliografia (nazwiskaautorów ułożone są alfabetycznie), a wpis wygląda np. tak:Ziółkowski, Marek. 2000. Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Poznań: WydawnictwoFundacji Humaniora.Rodzaje przypisów (najczęściej stosowane w pracach dyplomowych):1.przypis zwykły, np.1M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo FundacjiHumaniora, Poznań 2000, s. 56.2.przypis polemiczny (stosowany gdy przekształca się myśl autora lub prowadzi z nim polemikę), np.1Por. M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo FundacjiHumaniora, Poznań 2000, s. 56.Rodzaje przypisów ze względu na źródło:1.prace autorskie, np.1M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo FundacjiHumaniora, Poznań 2000, s. 56.2.rozdział lub artykuł w pracach zbiorowych, np.1E. Wnuk-Lipiński, Zmiana systemowa, [w:] E. Wnuk-Lipiński, M. Ziółkowski (red.), Pierwsza dekadaniepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk,Warszawa 2001, s. 21.3.książka, która ma wielu autorów (wówczas nie odnotowuje się żadnego), np. Słownik języka polskiego, t.1,Warszawa 1978.4.z gazet i czasopism, np.1A. Czaja, Pionierski projekt opieki nad dziećmi dla pracujących i bezrobotnych, „Gazeta Wyborcza” 2007 nr10, s. 2.5.źródła internetowe, np.http://www.sokrates.pl (26.04.2011).BibliografiaBibliografię (lub też wykaz literatury) przygotowuje się podobnie jak przypisy. Należy jednak najpierw podaćnazwisko autora, później imię, a także nie podaje się numerów stron.Bibliografia powinna zwierać wszystkie pozycje cytowane w tekście, a także pozycje, z których korzystało sięprzy pisaniu pracy dyplomowej, a które w tekście nie zostały uwzględnione. Czasami dodaje się równieżksiążki metodologiczne, które były wykorzystywane podczas pisania.Często w studentach (i nie tylko nich) powstaje pokusa, aby do bibliografii dołączyć te pozycje, których nigdynie widzieli, ale będą „dobrze wyglądały” z różnych względów. Nie jest to rozwiązanie polecane, gdyżmogłoby paść na obronie pracy dyplomowej pytanie o którąś książkę.Wpisy w bibliografii zamieszczane są w porządku alfabetycznym. Samą bibliografię umieszcza się najczęściejzaraz po zakończeniu.Bibliografia powinna zostać podzielona ze względu na typ występujących w niej wpisów. Przykładowy podziałmógłby wyglądać następująco:– Literatura przedmiotu– Akty prawne– Publikacje elektronicznePraca badawczaPraca badawcza powinna zawierać rozdział metodologiczny. Rozdział metodologiczny jest napisany z punktuwidzenia osoby, która już przeprowadziła badanie.W rozdziale metodologicznym powinien zostać opisany:1.Przedmiot, cel badania, problemy badawcze;

2.Hipotezy (główne i pomocnicze), zmienne (zależne i niezależne), wskaźniki zmiennych;3.Należy określić metody, techniki i narzędzia jakie zostaną użyte;4.Teren badań, ich organizację i przebieg.Czasami zasadne jest zrezygnowanie z rozdziału metodologicznego. W takim przypadku wskazane wyżejinformacje zamieszcza się we wstępie do pracy dyplomowej. Dokonując wyboru, należy wziąć pod uwagę:przewidywaną długość opisu kwestii metodologicznych, czy stosowane będzie nowe ujęcie, czy też zostanąwykorzystane metody szeroko znane (a więc nie wymagające tak szerokiego wyjaśnienia), jaka jest praktykadla tej konkretnej dziedziny wiedzy.Przykłady1.Praca magisterska pt. Opór wobec zmiany w środowisku…, kierunek: socjologia2.Kompetencje w jednostkach samorządu terytorialnego – analiza i planowanie projektu w oparciu opodejście LFAPraca-licencjacka-wzor-84

Uniwersytet Warszawski

Wydział Nauk Ekonomicznych

Marcin GryżewskiNr albumu: 325345

EWOLUCJA PIENIĄDZA I BANKOWOŚCI A KRYZYS FINANSOWY, W KONTEKŚCIE AUSTRIACKIEJ SZKOŁYEKONOMII

Praca licencjackana kierunku: Finanse i Rachunkowośd

Praca wykonana pod kierunkiem dr. Marcina Gruszczyoskiego z Katedry Makroekonomii i Teorii HandluZagranicznego WNE UW

Warszawa, czerwiec 2014

Oświadczenie kierującego pracą

Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia onawarunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Data Podpis kierującego pracą

Oświadczenie autora (autorów) pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa (licencjacka) zostałanapisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymiprzepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych zuzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.


Data Podpis autora (autorów) pracy

2

Streszczenie

Niniejsza praca, podejmuje problematykę dotyczącą obecnego systemu monetarnego, opartego napieniądzu fiducjarnym oraz prowadzoną przez banki centralne politykę z nim związaną. Praca opiera się nateorii głoszonej przez Austriacką Szkołę Ekonomii oraz przedstawia stosunek jej przedstawicieli do kreacjipustego pieniądza i wszelkich konsekwencji z tym związanych. Przechodząc przez historię ewolucji pieniądzai bankowości, określone zostają przyczyny i konsekwencje m. in. takich aspektów jak inflacja, czy cyklekoniunkturalne. Niniejsza praca, przedstawia także propozycje zmian, które wprowadziłyby gospodarkę naścieżkę stabilnego wzrostu, a tym samym przyczyniłyby się do poprawy ogólnego dobrobytu społecznego.

Słowa kluczowe

bankowość centralna, pieniądz fiducjarny, dług, kryzys, inflacja, Rezerwa Federalna, Austriacka SzkołaEkonomii, standard złota, ekspansywna polityka monetarna

Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus)

Ekonomia (14300)

Klasyfikacja tematyczna

Tytuł pracy w języku angielskim

Evolution of money and banking in relation to financial crisis, in the context of the Austrian School ofEconomics

3

SPIS TREŚCI

WSTĘP………………….………………………………………………………………… 5

ROZDZIAŁ I. Koncepcje teoretyczne Austriackiej Szkoły Ekonomii

1.1. Geneza Austriackiej Szkoły Ekonomii.…………………………………………… 71.2. Teoria kapitału…………………………………………………………………………. 101.2.1. Ludzkie działanie i preferencje czasowe……………………………………... 101.2.2. Kapitał i dobra kapitałowe…………………………………………………… 111.2.3. Oszczędzanie, preferencje czasowe i stopa procentowa…………………….. 111.2.4. Struktura produkcji…………………………………………………………… 131.3. Cykl koniunkturalny ujęciu Austriackiej Szkoły Ekonomii…………………………… 16

1.3.1. Zarys teorii oraz przebieg klasycznego cyklu………………………………... 161.3.2. Efekt ingerencji władz monetarnych…………………………………………. 191.4. Podsumowanie…………………………………………………………………………. 22

ROZDZIAŁ II. Ewolucja pieniądza i bankowości

2.1. Ewolucja pieniądza…………………………….…………………………………….……. 232.1.1. Teoria pieniądza……………………………………………………………… 232.1.2. Teoria ilości pieniądza i jego (nie) neutralność………………………………. 242.1.3. Od pieniądza towarowego do narodzin Fiat Money…………………………. 252.1.4. Inflacja………………………………………………………………………... 282.1.5. Standard Złota………………………………………………………………... 322.2. Ewolucja bankowości………………………………………………………………… 362.2.1. Rodzaje pierwotnych systemów bankowych………………………………… 372.2.2. Bankowość oparta na systemie rezerwy cząstkowej. Geneza……………….. 392.2.3. Kreacja pieniądza……………………………………………………………..402.2.4. Historia bankowości centralnej w USA……………………………………… 422.3. Podsumowanie…………………………………………………………………………. 48

ROZDZIAŁ III. Przyczyny, rozwój oraz skutki kryzysu finansowego

3.1. Przyczyny bezpośrednie i pośrednie obecnej sytuacji…………………………………. 493.2. Inflacyjne działania FED……………………………………………………………….. 533.3. Obecna sytuacja………………………………………………………………………... 593.4. Proponowane zmiany systemu monetarnego……………………………….………….. 63

ZAKOŃCZENIE………………..……………………………………………………….….. 68

BIBLIOGRAFIA 70

ZESTAWIENIE SPISÓW 73

4

WSTĘP

Środki masowego przekazu, podręczniki współczesnej historii oraz inne źródła mające z założenia charakteredukacyjny, kreują w ludziach przekonanie, co do przyczyn obecnych problemów gospodarczych, bazując nawiedzy ekonomistów, a przede wszystkim tych, reprezentujących główny nurt ekonomii. Ci bowiem, upatrująowych przyczyn w kryzysie na rynku nieruchomości oraz kredytów hipotecznych. Postulują oni także zastymulowaniem gospodarki przy pomocy „antycyklicznej” polityki monetarnej oraz większyminterwencjonizmie państwa. Osobiście, nie zgadzam się z mainstream’owym określeniem przyczyn kryzysu,jego konsekwencji, a przede wszystkim sposobów walki z nim. W mojej ocenie, najlepszą interpretacjępowyższych aspektów prezentują przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, dlatego też niniejsza pracazostała napisana właśnie w myśl tej Teorii.

Celem przedstawionej pracy jest określenie prawdziwych, bezpośrednich źródeł kryzysu światowejgospodarki, którego źródło leży w Stanach Zjednoczonych, a ustanowienie amerykańskiego dolara jakowaluty rezerwowej przyczyniło się do rozprzestrzeniania się go na praktycznie cały współczesny świat. Abyowe przyczyny określić, postaram się w niniejszej pracy udowodnić postawioną tezę, głoszącą, że głównymźródłem kryzysu i wszystkich aspektów z nim związanych jest ekspansywna polityka monetarna, kreującapieniądz nie mający pokrycia w realnych oszczędnościach. Proces dowodowy zostanie przedstawiony wcharakterze dedukcyjnym, także dojście do poszczególnych wniosków będzie wynikało z przyjętych założeńteoretycznych, opierających się głównie na Teorii Austriackiej, której geneza, przedstawiciele oraztwierdzenia, zostaną przedstawione w rozdziale I. Struktura pracy została tak przemyślana i zbudowana, abyw sposób jak najjaśniejszy dowieźć postawioną powyżej tezę oraz dać odpowiedź na pytanie, czy oparciegłównego nurtu makroekonomii na postulatach „Austriaków” uchroniłoby gospodarkę światową przedkryzysami i ich następstwami lub chociaż zminimalizowałoby ich wymiar? Dlatego też, rozdział II prezentujeniezwykle fascynujący proces ewolucji pieniądza i bankowości, który stymulowany ciągłą ingerencją rządu,doprowadził do systemu monetarnego na którym opiera się współczesna gospodarka.

Rozdział III, prezentował będzie empiryczne fakty obecnych, bardzo poważnych zagrożeń, które sąkonsekwencją działań podejmowanych przez rząd i władze monetarne. Zaprezentowane zostaną takżebezpośrednie przyczyny, bez których obecne problemy gospodarcze, w dużej mierze odnoszące się także doproblemów społecznych, nie mogłyby mieć miejsca. Aby praca posiadała jeszcze większą wartość dodaną, wrozdziale III zostanie

5

także podjęta próba zaprezentowania konkretnych zmian, które wprowadzając w życie mogłyby pozwolić nadefinitywne pożegnanie się z coraz poważniejszymi cyklami koniunkturalnymi oraz wszelkimi aspektami,które to owe cykle tworzą.

Niniejsza praca przedstawia więc nie tylko temat aktualny, lecz także niezwykle istotny, gdyż dotyczący naswszystkich, bez względu na zainteresowania, wiek, wyznanie, czy kolor skóry. Dzięki zawartym w pracycytatom przedstawicieli różnych nurtów teoretycznych, poruszony został w pracy także bardzo ważny aspektdotyczący promowania pluralizmu ekonomicznego, który także przeżywa swój kryzys, a niewątpliwiepowinien być kwestią szczególnie mocno respektowaną, gdyż to właśnie sposób nauczania i przekazywanialudziom informacji, przyczynia się do w bardzo dużej mierze do kreowania oblicza społeczeństwa, ze względuna istotny wpływ na kształtowanie się umysłów i zachowań przyszłych pokoleń.

6

ROZDZIAŁ I

Koncepcje teoretyczne Austriackiej Szkoły Ekonomii

1.1. Geneza Austriackiej Szkoły Ekonomii

Za kolebkę Austriackiej Szkoły Ekonomii uznaje się XVI wieczną Hiszpanię, a dokładniej Uniwersytet wSalamance, na którym to późni przedstawiciele filozofii scholastycznej obserwowali i formułowali naturalnezależności ekonomiczne, takie jak prawo popytu i podaży, badali przyczyny inflacji, czy stabilność siłynabywczej pieniądza.1 W głównej mierze skupiali się oni jednak na postulacie subiektywnej natury wartościekonomicznej, który wraz z koncepcją aksjomatem wolnego wyboru stał się fundamentem, na którymzostała zbudowana dzisiejsza postać Austriackiej Teoria Ekonomii. Postulat subiektywnego wartościowaniamówi o tym, że dane dobro ma taką wartość, jaką przypisuje mu dana osoba. Nie są istotne czynnikiprodukcji, które zostały wykorzystane do wytworzenia danego dobra, a jedynie subiektywne postrzeganiewartości danej osoby, które wyznacza jego cenę.

Pierwsza praca podążająca za nurtem salamanckich scholastyków i ich subiektywnym postrzeganiemwartości została napisana w 1730 roku przez Richarda Cantillona i nosiła nazwę Essai Sur la NatureduCommerceenGénéral (Ogólne rozważania nad prawami handlu). Praca, a raczej traktat Cantillona wywarłbardzo istotny wpływ na dzisiejszą ekonomię, ponieważ był pewnego rodzaju fundamentem nie tylko dlaSzkoły Austriackiej, ale także innych kierunków myśli ekonomicznej. Opisywał on niezmiernie istotne kwestie,takie jak długookresowa równowaga, teoria cen, teoria wyjścia, system równowagi ogólnej, czy ilościowateoria pieniądza. To właśnie Cantillon dowiódł, że mechanizm kreacji pieniądza przyczynia się do zaburzaniacen na rynkach.

Za następców Cantillona uważa się A. R. J. Turgota, który sformułował m. in. prawo malejących przychodów irozwiązał słynny paradoks „wody i diamentu” oraz J. B. Saya, twórcy jednego z podstawowych prawekonomicznych. Prawo Saya (Prawo Rynków) głosi, że „nadprodukcja może wystąpić na pojedynczychrynkach, ale w skali całej gospodarki ogólna nadprodukcja jest niemożliwa, o ile pozwolimy cenom siędostosować.”2 C. F. Bastiat rozszerzył Prawo Saya o usługi, mówiąc iż względem usług zachodzą takie sameprawa rynkowe, co względem dóbr materialnych.

1Callahan G., Czym jest ekonomia Austriacka?, tłum: Jan Lewiński, www.mises.pl/60

2Landreth H., Colander D.C., Historia myśli ekonomicznej…, s. 157

7

Za oficjalny początek Austriackiej Szkoły Ekonomii uznaje się opublikowanie książki Carla Mengera pt.„Zasady ekonomii”. Praca ta jest aż do dnia dzisiejszego uważana za jedno z najważniejszych dzieł rewolucjimarginalistycznej. Menger przedstawił w niej niepodważalny proces kształtowania się cen na rynku, orazteorię użyteczności marginalnej, która zakłada, że czynniki produkcji nie wpływają na wartość dóbrkońcowych. Menger dowodził, że wartość zależy od użyteczności, czyli od zapotrzebowania na dobra, i bierzeswój początek nie w przeszłości, a w przyszłości.”3 Teoria ta idzie więc w sprzeczności z teorią wartościopartą na pracy D. Ricardo, oraz teorią wartości opartą na koszcie produkcji W. N. Seniora oraz J. St. Milla.Carl Menger dowiódł także, że wymiana dóbr pomiędzy stronami prowadzi do poprawy dobrobytu zarównosprzedawcy, jak i nabywcy dobra bądź usługi. Ma to miejsce, ponieważ transakcja nie jest grą o sumie

zerowej, ze względu na to, iż obie strony wartościują przeciwnie daną rzecz i z tego względu wymianadochodzi do skutku.

Kontynuatorem teorii Mengera był Eugen von Böhm-Bawerk, który teorię swego poprzednika rozwinął m. in.o zagadnienia ceny, wartości, procentu oraz kapitału. Jednym z najważniejszych wprowadzonych pojęć byłopojęcie preferencji czasowej, które mówi o tym, że ceteris paribus, każda osoba bardziej ceni posiadaniedobra w chwili obecnej, niż w chwili przyszłej. W związku z tym, instrumentem odzwierciedlającympreferencje czasowe użytkowników rynku jest stopa procentowa, która jest z nim bezpośrednio związana.Spostrzeżenia Böhm-Bawerk’a można uznać za fundamenty Austriackiej Teorii Cyklu Koniunkturalnego, którąsformułował Ludwig von Mises w swojej wielkiej pracy „Human Action”.

Wspomniany wyżej ekonomista, jest uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela Austriackie SzkołyEkonomii. W swoim największym dziele z 1949 roku – „Human Action”, bazując na wiedzy swoichpoprzedników, oraz dokładając własne koncepcje (m. in. Teorię Pieniądza) opisał teorię ekonomiczną, któraw pełni tłumaczy procesy i zależności rynkowe, oraz wahania koniunkturalne. Prawdy głoszone przez Ludwigavon Mises’a nie mogły przebić się do głównego nurtu ekonomii, ponieważ przez cały okres aktywnościnaukowej tego wybitnego ekonomisty, w świecie panowała powszechna aprobata dla ideologii socjalizmuoraz dla tezy, o zdolności tej ideologii do racjonalnej alokacji zasobów. W jednej ze swoich prac pt.„Socialism” Mises bardzo dokładnie opisał twierdzenie o niemożliwości tego ustroju, skupiając się przedewszystkim na czynnikach produkcji jakimi są niewątpliwie praca, kapitał oraz ziemia.

3Ibid., s. 240.

8

„Gdy tylko odrzuci się koncepcje swobodnie ukształtowanej ceny pieniężnej dóbr wyższego rzędu (czynnikówwytwórczych), racjonalna produkcja staje się całkowicie niemożliwa. Każdy krok, który oddala nas odprywatnej własności środków produkcji, oddala nas również od racjonalnej ekonomii.”4

Poglądów Mises’a na temat socjalizmu oraz głoszonej przez niego teorii ekonomii bronił jeden znajwybitniejszych jego uczniów – Friedrich August von Hayek, którego osiągnięcia oraz głoszone postulatytakże nie przebiły się do głównego nurtu ekonomicznego, nie o tyle przez ideologię socjalizmu, co przezpanujące zafascynowanie Keynesem i głoszonym przez niego interwencjonizmem Państwa. Hayek w swojejpracy „Droga do niewolnictwa” zarzucał koncepcji centralnego planowania nieznajomość preferencjijednostki i narzucanie własnych, niewłaściwych standardów, co stanowi zaburzenie dla swobody wyboruposzczególnych jednostek społeczeństwa. W roku 1974 Bank Szwecji wręczył Hayek’owi nagrodę im. AlfredaNobla w dziedzinie ekonomii za „pionierskie badanie w dziedzinie teorii pieniądza i cykli koniunkturalnych.”Będąc profesorem na Uniwersytecie w Chicago5 kontynuował promowanie Szkoły Austriackiej wamerykańskich środowiskach ekonomicznych6, co niewątpliwie przyczyniło się do wychowania kolejnegopokolenia wielkich ekonomistów, takich jak Murray Rothbard, Hans-Herman Hoppe, czy Izrael Kirzner.Murray Rothbard większość swojej pracy naukowej poświęcił zagadnieniu Teorii Pieniądza oraz wpływu nacykle koniunkturalne dwóch aspektów, którym stanowczo się sprzeciwiał – tj. interwencjonizmowipaństwowemu oraz bankowości centralnej. Był on zagorzałym zwolennikiem leseferyzmu, który utożsamianyjest z liberalizmem gospodarczym (7. B. Winiarki: Merkantylizm, protekcjonizm, liberalizm, gospodarkawojenna. W: B. Winiarski: Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s.105)

IsraelKirzner natomiast rozwinął nakreśloną przez Mises’a Teorię Przedsiębiorczości, w której skupił się na

aspekcie niepewności w procesie decyzyjnym.

Austriacka Szkoła Ekonomii, pomimo że swoje teorie przedstawiała w sposób niezwykle logiczny, a głoszoneprzez nich postulaty wyjaśniały bardzo ważne kwestie gospodarcze, w żadnym okresie swojego istnienia nienależała do głównego nurtu ekonomii. Współcześni przedstawiciele Szkoły Austriackiej skupiają się wokółInstytutu założonego przez Llwellyn Rockwell’a im. Ludwiga von Mises’a. Współpracując w ośrodkach

4Mises L., Economic Calculation in Socialist Commonwealth za H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśliekonomicznej… s. 3915Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, s. 484., PWE, Warszawa 2008 r.

6Kacperski J., Szkoła austriacka wobec socjalizmu s. 42., Warszawa 2009

9

badawczych na całym świecie reprezentują oni poglądy, które przedstawił w jednej ze swoich prac FritzMachlup. Są to7:

indywidualizm i subiektywizm metodologiczny – procesy ekonomiczne wyjaśnia się na podstawiezachowania jednostek, których działania wynikają z posiadanej przez nich wiedzy oraz przekonań i oczekiwań

marginalizm

użyteczność krańcowa i jej wpływ na kształtowanie się cen

struktura produkcji kształtowana przez preferencje czasowe uczestników rynku.

1.2. Teoria kapitału

1.2.1. Ludzkie działanie i preferencje czasowe

Aby dobrze zrozumieć założenia teorii kapitału, które prowadzą do wyjaśnienia skutków ekspansywnejpolityki monetarnej, należy najpierw określić podstawowe motywy, którymi kierują się ludzie podejmującdziałania.

Subiektywistyczna koncepcja ludzkiego działania mówi o tym, że człowiek działa po to, aby osiągnąć pewnecele, które uznaje za ważne.8Ludzkie działanie jest więc ciągiem etapów produkcji, które prowadzą do realizacji

postawionego wcześniej celu. Każde działanie, wychodzące z procesuindywidualnego

planowania ma osiągnąć cel (dobro konsumpcyjne), które stanowi zaspokojenie

najważniejszych potrzeb podmiotu. Dlatego też, dobro konsumpcyjne nazywane jest dobrem

ekonomicznym pierwszego rzędu, którego osiągnięcie poprzedzone jest etapami pośrednimi,

które odpowiadają dobrom ekonomicznym wyższych rzędów. Im wyższy jest rząd dobra na

danym etapie, tym bardziej jest ono odległe od końcowego dobra konsumpcyjnego.9

Zgodnie z zasadą preferencji czasowej, ceteris paribus, jednostka przekłada konsumpcję

teraźniejszą nad przyszłą, chyba że jest ona przekonana, że odłożenie osiągnięcia założonego

celu na później będzie miało finalnie większą subiektywną wartość, niż obecne zaspokojenie

danej potrzeby. Zasada preferencji czasowej wynika z logicznej struktury działania ludzkiego

7Stankiewicz. Historia myśli… s.490

8De Soto J. H. Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne, s. 200., Warszawa 2009

9Ibid., s. 201.

10

umysłu. Z tego względu, jest ona nieoderwalnym czynnikiem ludzkiego działania, więc świat bez wyżejomówionej preferencji czasowej, nie mógłby istnieć, gdyż ludzie preferując przyszłość nad teraźniejszość nicby nie konsumowali oraz nie podejmowali żadnych działań, tylko odkładali wszystko na potem – oszczędzali.

1.2.2 Kapitał i dobra kapitałowe

Definiując termin „dobra kapitałowe” mamy na myśli cele pośrednie lub środki, powzięte dla osiągnięciaobranych wcześniej planów.10 Dobra kapitałowe są więc pośrednimi etapami, które w subiektywnym ujęciupodmiotu, musi on przejść zanim osiągnie cel, który sobie wyznaczył. Oznacza to, iż są to dobra ekonomicznewyższych rzędów, czyli jednym słowem czynniki produkcji, które umożliwiają człowiekowi szybsze osiągnięciezałożonego celu.11

Pojęcie kapitału z ekonomicznego punktu widzenia, jest wartością rynkową dóbr kapitałowych, która towartość wyznaczana jest przez prawo popytu i podaży wolnego rynku. W mniej ścisłej definicji, termin„kapitał” odnosi się także do zbioru dóbr kapitałowych, tworzących strukturę produkcji.12

1.2.3 Oszczędzanie, preferencje czasowe i stopa procentowa

Oszczędzanie odgrywa niezwykle istotną rolę w procesie wytwarzania dóbr kapitałowych. Termin ten oznacza

rezygnację z konsumpcji natychmiastowej, lub odkładanie jej w czasie.13 Proces ten, jest oczywiścienieoderwalnie związany z preferencją czasową, ponieważ „człowiek zgodzi się wymieniać dobro teraźniejszena dobro przyszłe tylko wtedy, gdy może oczekiwać, że dzięki temu pomnoży ilość swoich dóbr wprzyszłości.”14

Bardzo dobrym przykładem przedstawiającym powiązanie pomiędzy oszczędzaniem a preferencją czasowąjest przykład Robinsona Crusoe, opisany przez Eugen von Böhm-Bawerk’a w książce Kapitalund Kapitalzins:Positive Theorie des Kapitales. Przykład ten opisuje bezludną wyspę – autarkię, na której znajduje sięprzedstawiona wyżej postać.

10Elgar E., Aldershot, Essays on Capital and Interest: An Austrian Perspective, s. 122, (U. K.) 1996, s. 122

11http://prokapitalizm.pl/ludzkie-dzialanie-dobra-kapitalowe-i-kapital.html

12De Soto J. H. Pieniądz, kredyt bankowy…, s. 211.

13Rothbard M. N. Wielki Kryzys w Ameryce, s. 10, Kraków, 2010

14Hoppe H., Hultberg N, Rothbard M.N., Salermo J, Jak zrujnować gospodarkę, czyli Keynes wiecznie żywy, s.

129, Warszawa, 2004

11

Robinson Crusoe, aby przeżyć musi zdobyć pokarm, a że nie posiada narzędzi, jego praca jest małoefektywna, co skutkuje tym, iż musi poświęcić większość swojego czasu, aby zebrać wystarczającą ilośćowoców, która pozwoli mu przeżyć. Robinson zmęczony nieefektywną pracą postanawia usprawnić proceszbierania owoców. Wpada na pomysł, że gdyby poświęcił cały swój czas na zbieranie pożywienia, to mógłbyw każdym dniu odkładać pewną nadwyżkę, która po pewnym czasie pozwoliłaby mu przetrwać czas, wktórym zajmie się wdrażaniem innowacji, tj. budowaniem dobra kapitałowego, pozwalającego przyśpieszyćzbieranie owoców. Jeżeli tylko Robinson odpowiednio obliczy oraz skoordynuje proces działania, a takżezdobędzie się na poświęcenie w postaci cięższej pracy dziś, na rzecz lżejszej pracy w przyszłości, to pozwolimu to potroić plony, co będzie fundamentem do wprowadzania dalszych innowacji, czyli np. budową siecirybackiej lub być może nawet solidnego schronienia.

Powyższy przykład przedstawia proces akumulacji kapitału, czyli właśnie oszczędzania, które jest jedynąszansą dla Robinsona na osiąganie coraz ambitniejszych celów – rozwoju. Należy jeszcze zwrócić uwagę, żekażda osoba wartościuje dane dobra w inny sposób, a także ma różne skłonności do oszczędzania. Oznaczato, że każdy z nas posiada różny poziom preferencji czasowej. Jedni z nas o wiele bardziej cenią konsumpcjęteraźniejszą niż przyszłą, co oznacza że mają wysoką preferencję czasową i aby skłonić ich do zmniejszeniaobecnej konsumpcji, trzeba zaoferować im więcej dóbr w przyszłości, niż jednostkom mającym skłonność doakumulacji kapitału, czyli tym którzy mają niską preferencję czasową, a więc przedkładają konsumpcjęprzyszłą nad obecną.

Z powyższego wnioskowania wynika zatem, iż skoro istnieją w społeczeństwie jednostki o różnychpreferencjach czasowych, to musi istnieć także cena czasu, która zrekompensuje jednostkom mającymskłonności do oszczędzania przekazanie swojego zakumulowanego kapitału jednostkom o wyższychpreferencjach czasowych. Rozumie się przez to, że oszczędzający, są gotowi zrezygnować z bieżącej

konsumpcji w zamian za otrzymanie dóbr o wyższej wartości w przyszłości. Wspomniana wyżej cena czasu, tonic innego jak stopa procentowa, będąca „relacją ceny rynkowej dóbr dzisiejszych w stosunku do dóbrprzyszłych.”15

Jeżeli na wolnym rynku przeważają jednostki o wyższych preferencjach czasowych, czyli osóboszczędzających jest stosunkowo mało, to ze względu na przewagę popytu nad

15De Soto J. H. Pieniądz, kredyt bankowy…, s. 214

12

podażą na kapitał, stopa procentowa będzie wyższa niż przy przewadze niskich preferencji czasowych.

Wysoka stopa procentowa wyklucza z rynku inwestorów słabszych, chcących rozpocząć mniej intratąinwestycję, gdyż wzrasta koszt pozyskania kapitału, zatem realizowane zostają tylko bardziej pewne irentowne inwestycje.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na jeden aspekt praktyczny. Jeżeli wytłumaczyliśmy, iż stopaprocentowa wynika z preferencji czasowych uczestników wolnego rynku oraz przyjęliśmy, że „stopieńpreferencji czasowej zaczyna się od zera i może sięgać nieskończoności; oba ekstrema, zarówno zero jak inieskończoność uniemożliwiają jakiekolwiek ludzkie działanie”16, czyli prowadzą do powolnegowyniszczania się ludzkości, to skoro preferencje czasowe nie mogą spaść ani dążyć do zera, a tym samymstopa procentowa także, to czy w niektórych gospodarkach stopy procentowe, ustalane na poziomachbliskich zeru nie przyniosą dramatycznych konsekwencji?

1.2.4 Struktura produkcji

Struktura produkcji jest procesem, który przechodząc przez kolejne etapy prowadzi do wytworzenia dobrafinalnego. Bardzo wyraźnym przedstawieniem austriackiej struktury produkcji jest Trójkąt Hayek’a (Rys. 1.)

Rys. 1. Struktura produkcji. Trójkąt Hayek’a

Źródło: The „Values-Riches” Model: An Alternative to Garrison’s Model, QJAE vol. 8 no. 2 2005, s. 6

16Callahan G., Ekonomia dla normalnych ludzi, s. 53., Warszawa 2004

13

Powyższa ilustracja przedstawia cykl produkcyjny, składający się z pięciu poszczególnych etapów, któreuszeregowane są odpowiednio od dóbr wyższych rzędów, aż do dóbr finalnych, przechodząc przez etapypozwalające na wytworzenie dóbr coraz niższych rzędów. Możemy zauważyć, że przechodząc przezposzczególne fazy produkcji, dobro staje się coraz bardziej wartościowe. Im wyższy rząd procesu produkcji,tym dobro jest bardziej oddalone od swojej ostatecznej postaci, a więc także jest tym odleglejsze odkonsumenta. Tak więc wyższe etapy produkcji odpowiadają przykładowo za wydobycie surowców,środkowym etapem może być dystrybucja, natomiast etapy najniższych rzędów, a więc najbliższekonsumentowi, to na przykład sprzedaż detaliczna.

Hayek, bazując na osiągnięciach Bohm-Bawerk’a wykazał, że organizacja produkcji charakteryzująca sięwydłużonymi poszczególnymi fazami jest wydajniejsza. Jest to teoria Okrężnych Metod Produkcji, którąbardzo dobrze ilustruje tzw. „efekt akordeonowy” (Rys. 2.) (the concertina-effect), nazwany tak przezNicolasa Koldara.

Rys. 2. Efekt akordeonowy.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Kostro, „Hayek kontra socjalizm” s. 54.

Hayek wyjaśnia, że w procesie produkcji najważniejsze jest jak największe wykorzystanie dostępnychzasobów, a nie postęp techniczny pozwalający na zmianę metod produkcji. Powyższy efekt przedstawiazmianę długości procesu produkcji wynikającą ze zmiany relacji popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego.Jeżeli rośnie popyt na dobra konsumpcyjne, tym samym produkcja przechodzi do metod mniejkapitałochłonnych. Natomiast wydłużenie procesu produkcyjnego, a więc przeniesienie produkcji doprocesów wymagających większego udziału kapitału wynika z ograniczenia konsumpcji bieżącej, ponieważaby producenci mogli pozyskać niezbędny kapitał, musi nastąpić wzrost dobrowolnych oszczędności.

14

Rys. 3. Model wzrostu gospodarczego Garrison’a

Źródło: The „Values-Riches” Model: An Alternative to Garrison’s Model, QJAE vol. 8 no. 2 2005, s. 6.

Zależności pomiędzy wielkościami ekonomicznymi w stanie równowagi: konsumpcją Ce, inwestycjami Ie ,stopą procentową ie, długością struktury λe, oraz ilością wyprodukowanych dóbr konsumpcyjnych QCe.17

Z powyższego rysunku wynika, że wzrost dobrowolnych oszczędności, wynikający z preferencji czasowych,przyczynia się do wzrostu gospodarczego, związanego ze wzrostem produktywności, ponieważ ludzie

ograniczając konsumpcję bieżącą pozwalają na przekazanie swoich oszczędności producentom, którzy będąmogli produkować większą ilość dóbr, poprawiając ich jakość. Powyższy model przedstawia, mogłoby sięwydawać bardzo uproszczony schemat procesu produkcji. Jednak pomimo, że współczesna gospodarka jest owiele bardziej rozwinięta i złożona, to wszystkie procesy rynkowe działają na tej samej zasadzie. Strukturaprodukcji wynika z decyzji podejmowanych przez przedsiębiorców, ci zaś w swoich wyborach kierują sięinformacjami płynącymi z rynku. Tylko dzięki swobodnemu, nieskrępowanemu rynkowi, inwestorzy mogąwłaściwie ocenić potrzeby konsumentów i odpowiednio ulokować swój kapitał. Wynika z tego, iżnajważniejszą wielkością ekonomiczną jest cena, która została ukształtowana przez prawo popytu i podażydziałające na wolnym rynku. Niemożliwość funkcjonowania socjalizmu, czyli ustrój eliminujący istnieniewolnego rynku, bardzo dokładnie opisał w swojej pracy Ludwig von Mises, jednak temat ten zostanieomówiony w dalszej części pracy.

17Chrupczalski S., Przegląd teorii cyklu koniunkturalnego KASE Kraków, maj 2009

15

1.3. Cykl koniunkturalny w ujęciu Austriackiej Szkoły Ekonomii

1.3.1. Zarys teorii oraz przebieg klasycznego cyklu

Poddając analizie cykl koniunkturalny, zdefiniujemy go w sposób zaproponowany przez A. F. Burns’a oraz W.C. Mitchell’a, których zdaniem: „cykle koniunkturalne są rodzajem wahań, występujących w agregatachprzedstawiających działalność gospodarczą narodów, organizujących swoją produkcję przeważnie wprzedsiębiorstwach: cykle składają się z okresów ekspansji, występujących w tym samym czasie w wieludziałaniach gospodarczych, następujących po nich równie generalnych kryzysach, zastojach orazożywieniach; które łączą się z fazą ekspansji cyklu następnego.”18

W klasycznym ujęciu cyklu koniunkturalnego rozróżniamy cztery jego fazy: ożywienie, rozkwit, recesję orazwystępującą po kryzysie depresję. Fazy te, możemy natomiast podzielić na dwa trendy: okres ekspansjiskładający się z ożywienia oraz rozkwitu, a także okres kurczenia, który zawiera fazę kryzysu oraz depresji.

Rys. 4. Fazy cyklu koniunkturalnego

Źródło: Przegląd teorii cyklu koniunkturalnego KASE Kraków, 2009 S. Chrupczalski, s. 3

Przedstawione powyżej trendy ekspansji oraz kurczenia oddzielone są od siebie pewnymi punktamizwrotnymi. W końcowej fazie okresu ekspansji, kiedy to gospodarka osiągnęła najwyższy poziom swojejaktywności, dochodzi do załamania i przejścia gospodarki w proces kurczenia. Gdy zostanie osiągnięteminimum aktywności, czyli dno

18Barczyk R., Kowalczyk Z, Metody Badania Koniunktury Gospodarczej. PWN, Warszawa 1993, s. 10

16

depresji, gospodarka pod wpływem zachodzących w tej fazie procesów i zależności zaczyna powracać naścieżkę rozwoju, a więc znowu wkracza w trend pozytywny. Poniższa tabela prezentuje zachowywanie sięnajważniejszych charakterystyk gospodarczych podczas kolejnych faz cyklu.

Rys. 5. Charakterystyki poszczególnych faz cyklu koniunkturalnego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. H. de Soto, tłum. M.A. Stroup, „Money, Bank Credit andEconomic Cycles” Ekspansja (ożywienie), rozkwit (boom), kryzys (recesja), depresja.

W myśl wybitnego przedstawiciela Austriackiej Ekonomii, jakim niewątpliwie jest Jesus Huerta de Soto, wpierwszej fazie cyklu koniunkturalnego, czyli w fazie rozkwitu, konsumpcja nie ulega obniżeniu oraz niewystępuje wzrost dobrowolnych oszczędności. Banki zaczynają rozwijać akcję kredytową, obniżając stopyprocentowe. Przedsiębiorcy zauważają pierwsze przesłanki poprawy koniunktury i zaczynają angażować się winwestowanie w sektorach znajdujących się w wyższych rzędach w strukturze produkcji, czyli np. weksplorację i rafinację surowców, czy też w budownictwo. Poprzez wydłużenie

17

struktury produkcji wzrasta globalna ilość produktów, co musiało mieć odwzorowanie w spadku bezrobocia ipóźniejszym wzroście płac.

W fazie rozkwitu, a dokładniej u jego schyłku, który można nazwać boomem, płace rosną nie tylko w sektorzedóbr kapitałowych, ale już w całej gospodarce. W wyniku nasycenia gospodarki, ekspansja kredytowaprzyczynia się do działań spekulacyjnych na rynku kapitałowym, przez co powstaje tzw. „bańka spekulacyjna”.Im dłuższa będzie ekspansja kredytowa, tym bańka bardziej będzie się rozrastać, a skutki jej pęknięcia będąbardziej bolesne.

Główne zjawisko zachodzące w fazie recesji, to wzrost popytu konsumpcyjnego, co skutkuje skróceniemstruktury produkcji, w efekcie czego spada globalna wielkość produkcji, a tym samym rosną ceny, którezaczynają wyprzedzać wzrost płac. W tej fazie dochodzi także do spadku ekspansji kredytowej oraz wzrostustóp procentowych.

W ostatniej fazie cyklu koniunkturalnego, czyli w fazie depresji, dochodzi do wyraźnego spadku płac realnych,co powoduje wystąpienie tzw. „efektu Ricarda”, czyli zastąpienie wyposażenia kapitałowego (maszyn)robotnikami. Skutkuje to tym, iż sektor dóbr kapitałowych zaczyna ponosić straty, gdyż spada popyt nawytwarzane przez niego dobra. Rosnące stopy procentowe powodują wzrostu kosztu obsługi zadłużenia, coprzyczynia się do cięcia kosztów w postaci masowych zwolnień. Znaczne pogorszenie koniunktury przyczyniasię do ograniczenia ekspansji kredytowej oraz wypowiadania umów kredytowych przez banki. Z tegowzględu nietrafione, lub mniej rentowne inwestycje zaczynają być likwidowane, a zainwestowany w nie

kapitał konsumowany. Powoduje to spadek globalnej produkcji, a tym samym spadek dochodu narodowego.

Gospodarka jest systemem dynamicznym, w którym cały czas zachodzą jakieś zmiany. „Zmieniają się gustykonsumentów, preferencje czasowe, a w konsekwencji proporcje między inwestycjami a konsumpcją.”19 Ztego też względu każda próba „ustabilizowania” gospodarki prowadzi do wyeliminowania racjonalnejdziałalności przedsiębiorców. Tak więc Austriacka Teoria Cyklu koniunkturalnego jest tak naprawdę analiząnastępstw, które zachodzą w gospodarce, w wyniku ingerencji w wolny rynek poprzez ekspansywną politykęmonetarną pozwalającą na rozrost kredytu bankowego.

19Rothbard Wielki Kryzys w Ameryce, s. 2

18

1.3.2. Efekt ingerencji władz monetarnych

Przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, są zwolennikami wolnego i niczym nie skrępowanego rynku,zatem każdą ingerencje państwa w sferę monetarną uważają za bardzo niekorzystne i niewłaściwe działanie.Uważają oni, iż na wolny rynek jest w stanie sam oczyścić się z nietrafionych inwestycji, ponieważ nieingerując w niego nie może dojść do nagromadzenia się błędów, dzięki czemu proces dostosowawczy jeststosunkowo krótki i mało bolesny. Według Austriaków, do głównych działań rządu, które utrudniajągospodarce „autoregenerację” należą:

-podnoszenie podatków, które zaduszają działalność gospodarczą

-wzrost wydatków publicznych, które zaburza właściwą alokację kapitału

-utrzymywanie przy życiu nierentownych przedsiębiorstw

-ustalanie płac i manipulowanie cenami, który to proces nie pozwala na konieczne zwolnienia pracownikóworaz realokację zasobów

-wzrost podaży pieniądza

Ze wszystkich powyższych działań, zaburzających procesy dostosowawcze, najbardziej wyniszczająca jestingerencja w sferę monetarną, co omówione zostanie w dalszej części pracy.

Głównym instrumentem wykorzystywanym przez państwo w celu stymulacji gospodarki jest stopaprocentowa, a dokładniej jej obniżanie. Niższa stopa procentowa, to mniejszy koszt pieniądza, więc takżekredytu. Dochodzi więc do sytuacji, w której coraz więcej osób prywatnych i przedsiębiorców może sobie naniego pozwolić. Banki mogą sprostać wzrostowi popytu na kredyty, ponieważ aby wywołać spadek stopy

procentowej, bank centralny zmuszony był zwiększyć podaż pieniądza. Bez instytucji banku centralnego,czego zwolennikami są Austriacy, samoistny spadek stopy procentowej wynika z obniżenia się preferencjiczasowych uczestników rynku, czyli ludzie są skłonni więcej obecnie oszczędzać, powstrzymując się odkonsumpcji. W wyniku działania banku centralnego wzrasta podaż pieniądza, jednak nie wynikająca zrealnych oszczędności. Inwestorzy jednak nie są w stanie zauważyć, że wzrost podaży pieniądza nie wynika zprawdziwych oszczędności i w skutek spadku stopy procentowej zaczną inwestować w przedsięwzięcia, którewcześniej wydawały się nieopłacalne. Przedsiębiorcy ulegają w tym momencie złudzeniu, gdyż wzrostpodaży pieniądza nie wynikający z realnych oszczędności nie może prowadzić do trwałego wzrostugospodarczego, a więc dzisiejsze rentowne inwestycje,

19

wkrótce okażą się nietrafione. Bardzo treściwy wniosek tego procesu przedstawili Moss i

Vaughn:

„Realny wzrost zasobów kapitału zawsze pochłania czas i wymaga dobrowolnych oszczędności netto. Nie jestmożliwe, aby zwiększenie podaży pieniądza w postaci kredytu bankowego otworzyło drogę na skróty dowzrostu gospodarczego.”20

Przedsiębiorcy skuszeni tanim kredytem, rozpoczynają nowe inwestycje. Jednak po pewnym czasie ceny dóbrkapitałowych zaczynają rosnąć i wielu przedsiębiorców zmuszonych jest sięgnąć po kolejny kredyt, abykontynuować inwestycje. Jest to moment, w którym wzrasta wynagrodzenie, spada bezrobocie, ale takżerosną ceny, czyli zaczyna pojawiać się inflacja. Gospodarka przeżywa w tym okresie rozkwit, jednak ekspansjakredytowa nabiera rozpędu i wywołując u przedsiębiorców nieprawdziwe przeświadczenie o wzrościerealnego popytu pojawia się coraz więcej inwestycji, które wkrótce okażą się być nietrafione. Narastającainflacja powoduje spadek motywacji do trzymania gotówki, przez co część inwestorów kieruje swój kapitałna giełdę. Drożejące akcje firm nie mają pokrycia w ich realnym wzroście, jednak kuszą kolejne osoby do tegotypu inwestycji. Tworzy się bańka spekulacyjna, inflacja zaczyna nabierać niepokojących rozmiarów, więcbanki w wyniku wzrostu niepewności i obawy o panikę i hiperinflację zaczynają ograniczać proces ekspansjikredytowej oraz podnoszą stopy procentowe. Jest to moment przełomowy, w którym faza sztucznegoboomu zostaje przerwana i „nadchodzi czas płacenia rachunków.”21 Siła fali uderzeniowej w postaci recesjibędzie zależała tylko od tego, jak długo i w jakiej skali utrzymywała się niezdrowa ekspansja kredytowa.

Gdy ekspansja kredytowa już wygaśnie, a nietrafione inwestycje zostaną ostatecznie zaprzestane przez brakźródeł dalszego finansowania, gospodarka zaczyna wchodzić w fazę, w której zachodzą dostosowywaniazaburzonej struktury produkcji do preferencji czasowej konsumentów. Dzieje się tak m. in. ze stosunkiem cendóbr niższego i wyższego rzędu, który polega na spadku cen dóbr wyższego rzędu, takich jak maszyny czypapiery wartościowe i nieruchomości.22

Faza recesji, to okres w którym gospodarka znajduje się poniżej swojej optymalnej zdolności produkcyjnej.Optymalna zdolność produkcyjna, jest pojęciem o tyle ciekawym, ponieważ jest różnie postrzegana przezróżne teorie ekonomii. Klasyczna szkoła ekonomii, uważa punkt optymalny za ten, w którym wszyscy ludziebędący zdolni do pracy znajdują

20Moss, Vaughn, Hayek’s Ricardo Effect: A Second Look, s. 555

21Machaj M., Ben Bernanke pod ścianą, www.mises.pl

22Rothbard M. N., Wielki Kryzys w Ameryce, s. 10

20

zatrudnienie, oraz wszystkie możliwe zasoby są w pełni wykorzystywane. Natomiast Austriacka SzkołaEkonomii określa optymalność gospodarki jako punkt maksymalizujący użyteczność społeczeństwa,określanego przez ich preferencje. Ze względu na to, iż dla ekonomii austriackiej preferencje społeczeństwasą najważniejsze, to nie jest według niej kluczowe pełne zatrudnienie lub wykorzystanie czynników produkcji.Jeżeli jednostka odnosi większe subiektywne korzyści z odpoczynku niż z pracy, to nie jest to nicnegatywnego. Najwidoczniej zgromadziła wystarczające oszczędności i podejmie pracę w innych,korzystniejszych dla niej warunkach rynkowych.

Dlatego też depresja nie jest wcale niepożądaną plagą, tylko procesem powrotu gospodarki do normalności ioptymalnej efektywności.23 Z pojęciem depresji, kojarzy się niewątpliwie deflacja, czyli zmniejszenie podażypieniądza, a tym samym wzrost jego siły nabywczej powodujący spadek cen. Stosunek ekonomistów dodeflacji jest aż nad wyraz negatywny, ponieważ przyjęło się uważać, że deflacja i spadek cen prowadzą dopogłębienia się depresji. Prawda jest jednak taka, że ich efekt jest jednak korzystny. Wzrost popytu napieniądz wynika z niepewności oraz określonych ludzkich potrzeb, kiedy nastąpi spadek cen, wzrośnie siłanabywcza i potrzeba posiadania większych realnych sald gotówkowych zostanie zaspokojona.24 Spadekogólnego poziomu cen nie może wpływać negatywnie na proces dostosowawczy, ponieważ przedsiębiorcówinteresują tylko różnice między ceną sprzedaży a ceną kosztu. Przykładowo, jeżeli koszty pracy będą malećszybciej niż ceny produktów, to wpłynie to stymulująco na zatrudnienie, a więc poprawi się też aktywnośćgospodarcza. Przyśpieszenie procesu dostosowawczego może być także efektem deflacji wynikającej zograniczenia kredytu bankowego. Nie da się lepiej opisać tego zjawiska niż zrobił to Murray N. Rothbard,więc oddajmy mu głos:

„Przezwyciężeniu kryzysu nie służy wzrost konsumpcji, lecz jej spadek i wzrost oszczędności (i związany z nimwzrost inwestycji). Kiedy ceny spadają, zapisy księgowe sprzyjają powstaniu iluzji prowadzącej dozwiększenia oszczędności i zmniejszenia konsumpcji. Zapisy księgowe określają wartość aktywów firmy napodstawie kosztu ich nabycia. Doskonale wiadomo, że ogólny wzrost cen prowadzi do wypaczenia zapisówksięgowych: może się okazać, że rzekomo wysoki „zysk” ledwo wystarcza na odtworzenie aktywów, którychcena tymczasem wzrosła. Inflacja sprawia zatem, że księgowe „zyski” firm są zawyżone, a konsumpcjawydaje się mniejsza niż w rzeczywistości – może dojść nawet do bezwiednej konsumpcji kapitału. W czasie

23Ibid., s. 8.

24Ibid., s. 12.

21

deflacji iluzja księgowości działa w drugą stronę: mimo, że firma pozornie ponosi straty i konsumuje kapitał,to w rzeczywistości może osiągać zysk, ponieważ będzie mogła taniej odtworzyć aktywa. Z powoduwyolbrzymienia strat ludzie ograniczają konsumpcję i zwiększają oszczędności. Przedsiębiorcom może sięwydawać, że tylko odtwarzają kapitał, choć tak naprawdę dokonują dodatkowych inwestycji.”25

W skutek zaprzestania ekspansji kredytowej, stopa procentowa może ukształtować się powyżejwolnorynkowej, natomiast inwestycje mogą spaść poniżej tego poziomu. Jednak najważniejszym aspektemograniczenia kredytu jest to, iż takie działanie nie przyczynia się do wystąpienia nietrafionych inwestycji,które są przecież główną przyczyną opisywanej depresji.

Kiedy dojdzie już do ekspansji kredytowej prowadzącej najpierw do ożywienia, a następnie do boomu, którybezapelacyjnie zakończy się załamaniem możemy zastanowić się jaką taktykę powinny przyjąć władzemonetarne. Według Austriackiej Szkoły Ekonomii, najlepszą wskazówką dla rządu, dotyczącą tego jakpowinien on postępować, aby jak najszybciej gospodarka powróciła na ścieżkę wzrostu jest: nie ingerować wproces dostosowywania się rynku. Każde opisane na poprzedniej stronie działanie podjęte przez rząd tylkoopóźni drogę do poprawy koniunktury.

1.4. Podsumowanie

Powyższe rozważania nad Ekonomią Austriacką oraz ujętą przez nich Teorią Cyklu Koniunkturalnegodoskonale wytłumaczyły wiele procesów zachodzących w gospodarce, w sposób logiczny oraz spójny.Polityka gospodarcza Austriaków łączy się z filozofią libertariańską, która uznaje wolność za wartośćnajwyższą, oraz jawnie sprzeciwia się władzy rządowej. W wyniku tego, przedstawiciele Austriackiej SzkołyEkonomii uznają wyższość wolnego, niczym nieskrępowanego rynku nad innymi ustrojami gospodarczymi.Teoria Austriacka wychodzi naprzeciw innym teoriom, wyjaśniając „dlaczego następuje nagromadzenie wjednym czasie chybionych inwestycji gospodarczych, dlaczego w sferze dóbr kapitałowych boom i załamanieprzebiegają z większą intensywnością niż w przemyśle dóbr konsumpcyjnych, ponadto Szkoła Austriacka dajejedyne sensowne wytłumaczenie zjawiska stagflacji, czyli odpowiada na pytanie: dlaczego w czasie ostatnichrecesji ceny nadal rosły”.26

25Ibid., s. 13.

26Hoppe H., Hultberg N, Rothbard M.N., Salermo J, Jak zrujnować gospodarkę…, s. 109

22

Rozdział II

Ewolucja pieniądza i bankowości

Aby zrozumieć naturę kryzysów, tych historycznych jak i obecnych, niezbędne jest poznanie prawdziwejnatury pieniądza oraz instytucji odpowiedzialnych za jego redystrybucję. Niniejszy rozdział, w połączeniu zprzedstawioną uprzednio teorią Austriackiej Szkoły Ekonomii, niewątpliwie pomoże w zrozumieniu nie tyleprocesów i skutków kryzysu, co właśnie jego natury – zaszłości historycznych, które umożliwiły mu rozwój inadały siłę z jaką oddziałuje na obecną gospodarkę.

2.1. Ewolucja pieniądza

2.1.1. Teoria pieniądza

Tematyka pieniądza stanowi niewątpliwie jedną z najważniejszych, o ile nie najważniejszą kwestię znajdującąsię w obszarze badań nauk ekonomicznych. Teoria pieniądza opracowana przez Ludwig von Mises’a, a

następnie bardzo szeroko rozwinięta przez jego wybitnego ucznia M. N. Rothbard’a znacznie różni się odkoncepcji proponowanej przez ekonomię głównego nurtu.

Problemy w kwestii pieniądza pojawiają się już na samym początku badań nad tym zagadnieniem. Ciężkobowiem zdefiniować czym pieniądz tak naprawdę jest. „Czy pieniądz to monety i banknoty, które mamy wkieszeniach? Czy są nim liczby na wyciągach bankowych lub elektroniczne impulsy w komputerach? Czy jestnim także bilans na naszym koncie oszczędnościowym lub dostępny kredyt na karcie płatniczej? Czy zaliczasię do niego wartość akcji i obligacji, domów, ziem czy rzeczy osobistych? Czy może pieniądz to nic innego jaksiła nabywcza?”27 Nawet słownik nie pozwala na konkretną odpowiedź na powyższe pytania, gdyż istniejetak wiele różnych definicji, że ciężko wybrać tę jedyną właściwą. Najbardziej bezstronnym określeniempieniądza wydaje się być, że jest on po prostu wszystkim tym, co „zostało uznane za środek wymiany i możnazakwalifikować do jednej z następujących form: pieniądz towarowy, kwity depozytowe, pieniądz fiducjarny,pieniądz cząstkowy.”28 Powyższe formy zostaną wyjaśnione w dalszej części pracy. Ludwig von Misesnatomiast, w swojej pracy „The Theory of Money and Credit” definiuje pieniądz

27Griffin G. E., The Creature from Jekyll Island, s. 143, Wrocław 2012

28Ibid., s. 144.

23

jako powszechny środek wymiany, czyli towar, który posiada w gospodarce największą płynność, a więc tenpozwalający dokonać wymiany ponosząc przy tym najniższy koszt transakcyjny.

Pochodzenie, czy też powstanie pieniądza będącego środkiem wymiany opisał Mises w Teoremacie Regresji,mówiącym tyle, że pieniądz powstał w wyniku dążenia ludzi do zerwania z trudnościami i ograniczeniaminarzucanymi im przez wymianę barterową, takimi jak np. problem niepodzielności i konieczność wystąpieniapodwójnej zbieżności potrzeb oraz związanymi z tym wysokimi kosztami transakcyjnymi. Skutkiempowyższych dążeń była chęć poprawy swojej sytuacji, która mogła dokonać się poprzez wymianę dóbr iusług, czyli dobrowolnej transakcji przynoszącej korzyść obu stronom w niej uczestniczącym. Gdyby nieobustronna korzyść wynikająca z wymiany, nigdy by to niej nie doszło. Nie ma znaczenia określona w jakiśsposób równowartość między towarami, gdyż każda osoba wartościuje dane dobro w sposób subiektywny itransakcja dojdzie do skutku tylko wtedy, gdy strony w niej uczestniczące będą wyceniały dane dobro wsposób przeciwny.

2.1.2. Teoria ilości pieniądza i jego (nie) neutralność

Zagadnienie dotyczące właściwej ilości pieniądza, jaka powinna być w danym momencie w gospodarce jesttematem odwiecznych dyskusji i sporów. Przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, utrzymują iż niemożna określić jednej „optymalnej” ilości pieniądza. Bardzo trafnie wytłumaczył to Profesor MurrayRothbard:

„Dochodzimy do druzgocącej prawdy, że nie jest ważne, jaka jest podaż pieniądza. Jakakolwiek by nie była,nada się równie dobrze. Wolny rynek zwyczajnie się przystosuje, zmieniając siłę nabywczą, efektywność lubjednostkę płatniczą. Nie ma żadnej potrzeby, aby planować zwiększenie podaży pieniądza w celurównoważenia jakichkolwiek warunków ani podążać za jakimikolwiek sztucznymi kryteriami. Więcejpieniędzy nie zapewnia większej ilości kapitału, nie przyczynia się do zwiększenia produktywności i nie

zapewnia „gospodarczego wzrostu”.”29

Najprostszym przykładem popierającym powyższą tezę jest przykład planszowej gry Monopoly. Jeżeli wtrakcie gry, zwiększymy ilość dostępnych pieniędzy dwukrotnie i rozdzielimy je pomiędzy graczy, tooczywistym wydaje się fakt, że w niczym nam to nie pomoże. Przecież nie doszło do nagłego zwiększenialiczby nieruchomości, więc gracze

29Rothbard M. N., What Has Government Done to Our Money?, s.13., Larkspur 1964

24

mając nominalnie więcej pieniędzy będą mogli pozwolić sobie na podbijanie cen, co doprowadzi do przejściaw nowy stan równowagi. Nie jest to jednak przejście na wyższy poziom dobrobytu. W wyniku spadku siłynabywczej pieniądza, wzrosły jedynie ceny, nic poza tym się nie zmieniło. Mówiąc o dobrobycie, mamy namyśli całe społeczeństwo. Pewna grupa osób niewątpliwie zyska na zaistniałej sytuacji – będą to ci, którzyjako pierwsi nabędą nieruchomości, po jeszcze starych cenach. Gracze nie znający podstawowych prawekonomicznych, chcący w obecnej turze zaoszczędzić, aby w kolejnych nabyć najdroższe nieruchomościponiosą realne straty. A wszystko dlatego, że podstawową cechą wzrostu podaży pieniądza, a więc inflacjijest to, iż karze ona oszczędnych.

Ten sam proces będzie miał miejsce, gdy przyjmiemy założenie o istnieniu jednego, działającego w skaliglobalnej Świętego Mikołaja. Gdy w pewnym roku, wszyscy ludzie na ziemi poproszą go o podwojenieposiadanych przez nich pieniędzy, zyskają jedynie ci, którzy nabędą towary przed końcem roku. Bowiem wnowym roku, ceny dostosują się do zaistniałej sytuacji i światowy poziom życia nie ulegnie choćbynajmniejszej poprawie.

Oczywiście istnieją także poglądy, iż dodatkowy pieniądz pobudza wzrost gospodarczy, powoduje wzrostzatrudnienia, przyciąga inwestycje bezpośrednie i ma w ogóle same pozytywne skutki. Jednak niniejsza pracaprzytacza argumenty, które jednoznacznie wskazują, iż powyższe „pozytywy” nie mają w długim okresie nicwspólnego z rzeczywistością.

Tak więc, wychodząc od tego, iż podstawową funkcją pieniądza jest ustalenie wartości przedmiotów, któremożna za owe pieniądze wymienić, nie sposób nie zgodzić się z Profesorem Rothbard’em.

Uwzględniając powyższe przykłady widzimy, iż wzrost podaży pieniądza ma wpływ nie tylko na wzrost cen,ale także zmianę ich struktury, gdyż jak zostało już powiedziane, na owym efekcie poprawić swoją sytuacjęmogą jedynie osoby najmniej oszczędne, jednak dzieje się to niestety kosztem tych, o niższych preferencjachczasowych. Powyższy wpływ na zmianę struktury cen wyjaśnia stwierdzenie Austriaków, że pieniądz nie jestneutralny.

2.1.3. Od pieniądza towarowego do narodzin Fiat Money

Ze względu na to, iż wymiana dóbr i usług jest siłą napędową każdej gospodarki, powstanie pieniądza byłonieuniknionym procesem w rozwoju cywilizacyjnym, bez którego nie mógłby się on dokonać. Zatem nakażdym rynku musiało dojść do wyłonienia się towarów posiadających cechy, które będą najlepiej pełniłyrolę środka wymiany, czyli

25

pieniądza. „Na przestrzeni dziejów jako środków wymiany używano wielu różnych towarów: tytoniu wkolonialnej Wirginii, cukru w Indiach Zachodnich, soli w Abisynii, bydła w starożytnej Grecji, gwoździ wSzkocji, miedzi w starożytnym Egipcie, a także zboża, paciorków, herbaty, muszelek i haczyków wędkarskich.Z biegiem wieków dwa towary – złoto i srebro – w wyniku rynkowej konkurencji zostały wyłonione jakopieniądze.”30 Dzięki charakterystycznym cechom, takim jak: „podzielność, trwałość, duża wartość najednostkę wagową oraz powszechna akceptowalność, uczyniły z nich najlepsze medium wymiany wgospodarce.”31

Widzimy zatem, że skoro środkiem wymiany były przedmioty posiadające rzeczywistą wartość, to opisywanepowszechnie funkcje pieniądza jako miernika wartości, środka wymiany, czy jednostki rozliczeniowejwynikają z tego, iż jest on towarem. Posiada on własną cenę, czyli siłę nabywczą, wyrażoną w innychtowarach, będącą wypadkową jego podaży, czyli ilości dostępnej na rynku oraz zgłaszanego na niego popytu,czyli zapotrzebowania. „Tylko dzięki pojawieniu się na rynku cen pieniężnych przedsiębiorcy mogądokonywać kalkulacji ekonomicznej.”32 Dzięki cenom, mogą oni oszacować czy dana inwestycja jestrentowna, ponieważ mogą przyrównać koszty jakie ponoszą zaopatrując się w czynniki produkcji z zyskiem zesprzedanych przez siebie towarów. Ceny więc pozwalają na efektywną alokacji zasobów, umożliwiającrozwijanie coraz bardziej zaawansowanej struktury produkcji.

Każdy towar posiadający odpowiednie cechy mógłby stać się powszechnie akceptowalnym środkiemwymiany. W przeciągu dziejów, kiedy to cywilizacja osiągała kolejne poziomy rozwoju, rolę pieniądza wkonkursie monetarnym wygrało złoto, oraz tuż za nim srebro. Te dwa metale wyparły wszystkie inne, m. in.dlatego, że popyt na nie wynika z wielu różnych branż oraz są przedmiotem pożądania w celach ozdobnych ikolekcjonerskich. Z tego właśnie względu, wartość tych metali była tylko i wyłącznie wypadkową wolnegorynku, co pozwalało na zabezpieczenie ich wartości w przeróżnych okolicznościach. Tak więc złoto stało siępowszechnym środkiem wymiany – pieniądzem. Miało ono oczywiście pewne niedogodności, było dośćciężkie, dlatego też w procesie ewolucji pieniądza, kraje zaczęły wprowadzać własne, papierowe waluty,których wartość była w pełni oparta na złocie.

Nazwy poszczególnych walut były niczym innym jak nazwami jednostek wagowych odpowiednio dla złota lubsrebra. Tak więc angielski funt, niemiecka marka, czy amerykański

30Ibid., s. 31.

31Rothbard M. N., The Mystery of Banking, Richardson & Snyder 1983, s. 11

32Rothbard M. N., Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, s. 31., Warszawa, 2009

26

dolar były zdefiniowane jako nazwa dla określonej ilości złota lub srebra. Dla dolara było to 1/20 uncji złota, adla funta 1/4 uncji złota, a więc odpowiadał po prostu 5/20 uncji złota, co można było określić kursemwymiany pary walutowej dolar – funt.

Pieniądze w swojej obecnej formie wykształciły się z kwitów pieniężnych, które wydawali złotnicy, w zamianza złożenie u nich w skarbcu depozytu.. Pomimo, że był to tylko skrawek papieru, miał on reprezentować

rzeczywistą wartość, na którą mógł być w każdej chwili wymieniony. Było to dla ludzi ogromne ułatwienie,znacząco obniżające koszty transakcyjne, dlatego też kwity pieniężne stały się coraz bardziej powszechnymsubstytutem pieniądza.

Po uprzednim rozbiciu pojęcia pieniądza na cztery kategorie jakimi są: pieniądz towarowy, kwit pieniężny,pieniądz fiducjarny oraz pieniądz cząstkowy, zostały przedstawiony w powyższej pracy już dwie z nich. Wartozaznaczyć jednak, że na tym etapie ewolucji pieniądza, kończy się jego udział w trwałym i stabilnym wzrościegospodarczym. Wkraczamy bowiem w obszar „alchemii”, w którym górę nad wolnym rynkiem bierze rząd, apieniądz jest jedynie prawnym środkiem płatniczym, nie mającym w sobie żadnej realnej wartości. Wartośćpieniędzy o których mowa wyznacza funkcja wiary (łac. fides), na której są one oparte. Definicję pieniądzafiducjarnego – fiat money, przedstawia słownik American Heritage Dictionary jako „pieniądz papierowy bezpokrycia w złocie lub w srebrze, który został ustanowiony prawnym środkiem płatniczym.”33

Sytuacją umożliwiającą powstanie pieniądza fiducjarnego, było „zamknięcie złotego okna” przez prezydentaNixona w roku 1971. „Zamknięcie złotego okna” odnosi się do likwidacji systemu dewizowo – złotego, czylizerwania powiązania pomiędzy walutą danego kraju (dolarem amerykańskim) a złotem. W 1971 roku niepanował już klasyczny standard złota, czyli stuprocentowe pokrycie rezerw w kruszcu, tak jak w latach 1814 -1913 tylko jego słabsza postać, gwarantująca częściową wymienialność. Postać ta odnosi się do pojęciapieniądza cząstkowego, który był obecny już za czasów, gdy rodziła się w Europie idea obecnej formybankowości. W tamtym okresie, złotnicy zajmowali się przechowywaniem monet i metali szlachetnych, za copobierali opłaty. Po pewnym czasie, biorąc przykład z kupców zwanych „faktorami” sami doszli do wniosku,że bezczynnie leżące w skarbu monety, mogliby pożyczać na procent, dzieląc się ewentualnie zyskiem zdepozytariuszami. Słowo „ewentualnie” oznacza, że podział zysków nie był wstępnym zamierzeniem.Początkowo nikt nie zdawał sobie sprawy, że jego pieniądze mogą być pożyczone bez jego

33American Heritage Dictionary, http://ahdictionary.com/

27

zgody osobom trzecim. Bankierzy mogli sobie na to pozwolić, gdyż po tylu latach w branży wiedzieli, że wjednoczesne wypłaty środków oscylują przeciętnie w granicach 5 – 7 procent. Bardzo rzadko złotnicy bylizmuszeni do wypłaty 10 – 15 procent depozytów w krótkim przedziale czasowym, dlatego też założyli, iżbezpiecznym, a zarazem bardzo intratnym rozwiązaniem będzie przeznaczenie na pożyczki nawet 80 procentposiadanych depozytów.

Powstanie pieniądza cząstkowego, a następnie fiducjarnego nie wynikało z procesu dążącego do obniżeniakosztów transakcyjnych, ani jakiegokolwiek innego procesu wynikającego z dążeń do poprawy dobrobytuspołeczeństwa lub trwałego rozwoju społeczeństwa. Wynikało jedynie z zakorzenionej w człowiekuprzedsiębiorczości, a tym samym chęci bogacenia się pewnej, niezwykle inteligentnej grupy osób, którazdała sobie sprawę, że zerwanie linku pomiędzy walutą a czymś posiadającym realną wartość, umożliwiakreację pieniądza na niespotykaną dotąd skalę. Zwiększanie podaży pieniądza pozwala generować bankomcoraz to większe zyski w postaci odsetek, a rządom regulować bieżące wydatki. W systemie tym, istniejąjednak także „przegrani” – społeczeństwo, a przede wszystkim ta część, o niskich preferencjach czasowych,gdyż pojawia się ukryty podatek od oszczędności – inflacja.

2.1.4. Inflacja

Powszechnie, w ekonomii głównego nurtu, czy w mediach, inflację określa się jako wzrost cen, którykorzystny jest dla gospodarki, tylko w określonym przedziale wahań. Przedział ten wyznaczany jest przezbank centralny za pomocą operacji na stopach procentowych i rozumiany jest jako cel inflacyjny. Nie jest tooczywiście poprawne ujęcie inflacji, gdyż nie określa jej przyczyny, jaką jest wzrost podaży pieniądza, tylkoskutek, jakim oczywiście jest wzrost cen.

Jak już wcześniej zostało wspomniane, wzrost podaży pieniądza, był nie tylko bardzo korzystny dla rządu, aletakże dla sektora finansowego, który czerpał zyski z odsetek od pożyczonego kapitału. Dla rządu, korzyści zinflacji wynikają głównie z tego powodu, iż jest to ukryty, niewidoczny podatek nakładany przez państwo naobywateli, zwiększający wpływy do budżetu, którego główną zaletą jest to, że nie rzuca się w oczy, tak jaktypowe podniesienie podatków.

Proces ten, miał swoje zalążki już w średniowieczu, kiedy to władcy posiadający monopol na bicie monet,skrawali je, przez co zawartość kruszcu w monetach malała, a pozyskane złoto lub srebro zasilało królewskiskarbiec. Druga bardzo ważna korzyść, którą

28

odnosi rząd przy pomocy inflacji, to wzrost optymizmu oraz spadek bezrobocia – oczywiście,

wrzeczywistości jedynie krótkotrwały.

„Bezrobocie jest złe. Jeżeli chcecie, aby bezrobocie znikło, musicie wywołać inflację.”34

Niestabilność tej metody, polega na tym, że po pewnym czasie, pracownicy i tak zrozumieją, że pomimo iżich płaca nominalna rośnie, to spada płaca realna, co niewątpliwie nie jest dla nich zjawiskiem korzystnym.Tak więc obarczenie za wzrost cen, ekspansywnej polityki monetarnej nie było pewnym grupom osób na rękęi „dzięki finansowemu wsparciu ze strony bankierów, analizy ekonomiczne dotyczące inflacji stopniowozostały przeniesione w obszar czysto matematycznych, tworzonych dla zabawy, badań. Tak więc teoriamówiąca, że to emisja papierowego pieniądza prowadzi do inflacji, została całkowicie wyparta przez teorięgłoszącą, że do inflacji prowadzi wzrost cen.”35

Pomimo, że J. M. Keynes był jednym z największych przeciwników Austriackiej Szkoły Ekonomii, promowałrolę państwa w gospodarce, oraz stymulowanie jej za pomocą instrumentów polityki pieniężnej. Jednak wjednej ze swoich prac opisał bardzo trafnie pojęcie oraz skutki inflacji:

„Mówi się, że Lenin twierdził, że najlepszy sposób, aby zniszczyć system kapitalistyczny polega na psuciupieniądza. Przez ciągły proces inflacji, rządy mogą skonfiskować, w tajemnicy i niepostrzeżenie, istotną częśćmajątku swoich obywateli. Tym sposobem nie tylko skonfiskują, ale konfiskują arbitralnie i choć inflacjadoprowadza do zubożenia wielu ludzi, niektórzy dzięki niej się wzbogacają. Wizja takiego arbitralnegoprzewłaszczenia uderza nie tylko w bezpieczeństwo własności, ale także podważa zaufanie dosprawiedliwości porządku społecznego. Ci, którym inflacja przynosi nadzwyczajne zyski, większe niż to na cozasługują i nawet ponad to czego oczekują, stają się „spekulantami”, których zubożona klasa średnianienawidzi tak samo jak proletariat. Gdy inflacja postępuje, a realna wartość pieniądza zmienia sięgwałtownie z miesiąca na miesiąc, wszystkie zobowiązania i należności między dłużnikami i wierzycielami,które stanowią najgłębszy fundament kapitalizmu, ulegają takiemu rozstrojowi, że prawie przestają miećznaczenie, a proces zdobywania majątku degeneruje się do hazardu i loterii.

Lenin z pewnością miał rację. Nie ma subtelniejszego ani pewniejszego sposobu obalenia istniejącego

porządku społecznego niż psucie monety. Proces ten wykorzystuje

34Keynes J. M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, s. 312., PWN, Warszawa 1956

35Hongbing S. Wojna o pieniądz, s. 82., Warszawa 2010

29

wszystkie ukryte siły ekonomii po stronie destrukcji, i czyni to w sposób, którego nawet jeden człowiek namilion nie jest w stanie zrozumieć.”36

Ze spostrzeżeń Keynesa, jednoznacznie wynika, że inflacja jest podatkiem, który w sposób niewidocznyredystrybuuje majątek obywateli, a szczególnie klasy średniej, do szczególnych grup interesu. Oczywiścieistnieją także „pozytywne” skutki inflacji, takie jak wzrost płac oraz zysków przedsiębiorstw, któreprzyczyniają się do szybkiego wzrostu gospodarczego. Słowo „pozytywne” odnosi się do tego, iż są to efektytymczasowe, prowadzące do ogromnej destabilizacji gospodarki. Prawdziwe wytłumaczenie, dlaczego skutkite są tylko pozorne możemy znaleźć w eseju Friedrich von Hayek’a pt. „Czy możemy jeszcze uniknąć inflacji”.Oto najważniejsze spostrzeżenia zawarte w powyższej pracy:

-Wzrost płac – o pozornym charakterze tego efektu świadczy fakt, iż jedynymi jego beneficjentami sąpracownicy, którzy otrzymali swoje wynagrodzenia w pierwszej kolejności. Polega to na tym, że przywyższych zarobkach, płacą oni wciąż te same stare ceny, gdyż rynek się jeszcze nie dostosował, natomiastwraz z dążeniem rynku do nowej równowagi, ceny zaczynają wzrastać, a osoby które jeszcze nie otrzymałyswojego wyższego wynagrodzenia ponoszą straty.

-Wzrost cen – Dla konsumentów jest to zjawisko jednoznacznie niekorzystne. Mogłoby się jednak wydawać,że przy wzroście cen rosną zyski przedsiębiorstw, jednak podstawowym argumentem przeciwko tej tezie jestfakt, że nie rosną przecież tylko ceny dóbr finalnych, lecz także środków produkcji.

-Wzrost zysków przedsiębiorstw – najlepszym wytłumaczeniem pozorności

tego aspektu, jest fragment wspomnianej wyżej książki F. von Hayek’a:

„Inflacja podważa wiarygodność wszystkich praktyk księgowych i wskutek niej firmy osiągają fałszywe zyski,które są o wiele wyższe od prawdziwych. Oczywiście mądry menedżer mógłby sobie jakoś z tym poradzić,uznając za zysk tylko to, co zostanie po wzięciu pod uwagę deprecjacji waluty, która wpływa na kosztodtworzenia kapitału. Jednak nie interesuje to inspektora podatkowego, który będzie nalegał naopodatkowanie wszystkich pseudo-zysków. Takie opodatkowanie oznacza

36Keynes J. M., Ekonomiczne konsekwencje pokoju, 1919

30

po prostu konfiskatę części kapitału, a w przypadku bardziej gwałtownej inflacji może okazać się to bardzopoważną sprawą.”37

-Ożywienie gospodarcze – Jest pozorne, ponieważ nie nastąpiło organicznie, więc aby je utrzymać trzebawciąż wywoływać wyższą inflację niż ta, do której rynek zdążył się dostosować. Nieuniknionym tego efektemjest hiperinflacja, która niesie za sobą przeogromne zniszczenia

(patrz: Niemcy – lata 20. XX wieku).

-Redystrybucja - redystrybucja bogactwa wcale nie jest czymś złym, jednak na pewno nie w sytuacji, w którejkapitał przenoszony jest od ludzi oszczędnych, do tych, którzy nie obawiają się ryzyka i kredytu. Inflacja„karze gospodarność i nagradza życie na kredyt, każda pożyczona suma będzie zwrócona w dolarach o niższejsile nabywczej niż w dniu zaciągnięcia pożyczki, wystąpi zachęta do zaciągania kredytów i spłacania ich wprzyszłości, a brak będzie motywacji do oszczędzania.”38

Rozważając na temat inflacji należy także wspomnieć o metodologii jej mierzenia. Tradycyjna wersjaobliczania inflacji mówi o porównywaniu zmian cen koszyka dóbr najczęściej wybieranego przezkonsumentów. Szkoła Austriacka nie zgadza się z tą metodą, gdyż według nich, jak zostało już wcześniejwspomniane, wartość dóbr jest subiektywna. To, że dany produkt kosztuje przykładowo 10 jednostek danejwaluty, nie nadaje wartości temu produktowi. Oznacza jedynie subiektywne odczucie nabywcy, dla któregodany produkt ma większą wartość wewnętrzną niż ilość gotówki którą na niego wymienia.

Wychodząc naprzeciw stwierdzeniu, że jedynym miernikiem prawdziwej wartości pieniądza jest sampieniądz, określili oni jeden interesujący sposób mierzenia inflacji. Twórcą tej metody jest ekonomistazwiązany z amerykańskim Instytutem Mises’a – Tyler Watts. Polega ona na obserwacji najdrobniejszejmonety, która znajduje się w obiegu w danym kraju. Dla Ameryki „jest” to cent wytapiany z miedzi, przez USMint (mennica narodowa USA). Słowo „jest” odnosi się do faktu, iż od roku 1982 miedź w wspomnianymcencie zaczęto zastępować tańszym cynkiem, w taki sposób, że moneta nie zmieniała się pod względemwizualnym. Pośrednią przyczyną tych działań, było postępujące wyrównywanie się ceny metalu używanegodo produkcji monety, z jej nominalną wartością. W przypadku zrównania się powyższych cen, a następnieprzewyższeniu ceny metalu nad cenę nominalną pieniądza,

37Hayek F. A., Czy możemy jeszcze uniknąć inflacji?, tłum. P. Witecki, www.mises.pl

38Rothbard M. N., Złoto, banki, ludzie s. 75

31

ludzie zaczną akumulować monety w celu ich przetopienia i późniejszej sprzedaży po cenie wyższej, niż ichwartość nominalna. Wspomniany proces jest niczym innym jak prawem Kopernika-Greshama, które mówi otym, że pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Austriacy tłumaczą jednak, że oryginalna definicjapowyższego prawa to:

„Pieniądz, któremu rząd nada sztucznie zawyżoną wartość, będzie wypierał z obiegu pieniądz, któregowartość zostanie sztucznie zaniżona.”39

Bez ingerencji ze strony państwa, rynek sam wybrałby ten środek płatniczy, który lepiej spełnia jegopotrzeby, lub doszłoby do ustalenia ceny wymiany dwóch środków płatniczych. Jeżeli ludzie musząjednakowo traktować niejednakowe pieniądze, jakimi są cent miedziany i cent cynkowo-miedziany, tooczywistym jest, że będą akumulować ten o wyższej wartości, a posługiwać się w wymianie handlowej tym,który ma mniejszą wartość realną.

Tak więc inflacja nie służy ogółowi społeczeństwa. Ogół, czyli zwykli ludzie – pracownicy etatowi, lekarze,nauczyciele, a także emeryci i renciści. To właśnie grupa o stałych dochodach oraz korzystająca z opiekizdrowotnej ponosi największe straty. Pomimo, iż ludzie prawdopodobnie nie dojdą do wniosku, że inflacjajest ukrytym opodatkowaniem, to zauważą jednak, iż przyczynia się ona do spadku siły nabywczejposiadanego przez nich pieniądza.

2.1.5. Standard Złota

Złoto, od początku udokumentowanej historii ludzkości wywiera na nas ogromny wpływ. Od zawsze było onosymbolem bogactwa, władzy oraz prestiżu. Historia pokazuje, że na przestrzeni tysięcy lat, w każdej kulturzew której złotu przypisywano istotne znaczenie, panował dobrobyt, stabilizacja polityczna oraz rozwójkulturowy. Gdy tylko złoto przestawało mieć dominującą pozycję, lub gdy dochodziło do manipulacji przyzłotym pieniądzu, to w krótszym bądź dłuższym okresie zawsze dochodziło do rozpadu gospodarek, nawettych najsilniejszych. Na przełomie wieków, złoto było przedmiotem wielu spisków, a sama jego historia jestniezwykle interesująca. Jednak w niniejszym rozdziale zostanie położony nacisk na aspekt dotyczącypowiązania, tego królewskiego metalu z papierowymi walutami, a szczególnie z dolarem amerykańskim.

Rozważając o systemie monetarnym, w jakim się znajdujemy nie można pominąć roli złota, jaką w nim onoodegrało. Należy także zgłębić okoliczności rezygnacji z

39Ibid., s. 44.

32

dziewiętnastowiecznego standardu złota, czyli dowiedzieć się co tak naprawdę przyczyniło się do upadkusystemu z Bretton Woods z 1971 roku. Oczywiście, w tym okresie nie istniał już klasyczny standard złota, leczsystem dewizowo(dolarowo)-złoty, który został wprowadzony po konferencji w Genui z 1922 roku. Systemten, już na początku swego istnienia, bo w 1925 roku spowodował na Florydzie zapaść na rynkunieruchomości. Ciężko wskazać jednoznaczne dowody, jednak można uznać go także za przyczynę boomu nagiełdzie u schyłku lat dwudziestych, a w następstwie krachu światowej gospodarki w roku 1929 i rozpoczęciaThe Great Depression.

System waluty dolarowo-złotej jest także przyczyną wybuchu II wojny światowej, gdyż „w istocie wojnęprowadzi się pieniędzmi i ziarnem”, a zastąpienie kruszcu papierem, niewątpliwie ułatwia ekspansywnąpolitykę monetarną. Jednak kilkanaście lat przed II wojną światową, 23 grudnia 1913 roku, prezydent StanówZjednoczonych Woodrow Wilson powołał do życia System Rezerwy Federalnej, co dawało możliwośćpraktycznie nieograniczonego finansowania i w ciągu niecałego roku wybuchła I Wojna Światowa. W tymczasie świat pożegnał się z klasycznym standardem złota. Gdyby nie to, I Wojna Światowa nie trwałaby czterylata, a jedynie kilka miesięcy, a tym samym nie przyniosłaby tyle zniszczeń.

Niektórzy badacze, będący historykami pieniądza uważają, że „likwidacja dziewiętnastowiecznego standarduzłota jest największą tragedią wszechczasów”40, ponieważ był on „największym osiągnięciem monetarnymcywilizowanego świata, które dziś zakrawać może na cud.”41 Świadczą by chociaż o tym okresy stabilnościwalut narodowych. W Stanach Zjednoczonych w latach 1879 – 1913 przeciętna inflacja była praktycznierówna zeru, natomiast ceny w stosunku rocznym, odchylały się od średniego poziomu o około 1,3%. Dla

porównania, w okresie między I wojną światową, a Bretton Woods był to poziom 5,6%, natomiast wpóźniejszych latach już 6%. Innymi przykładami są podane w nawiasach okresy stabilności walut:francuskiego franka (1814-1914), holenderskiego guldena (1816-1914), funta szterlinga (1821-1916),niemieckiej marki (1875-1914), czy szwajcarskiego franka (1850-1936).

Za standardem złota opowiadają się nie tylko austriaccy ekonomiści, ale także osoby będące po przeciwnejstronie teorii ekonomii, czy też osoby nie związane bezpośrednio z żadną szkołą ekonomiczną. Oto co napisałLudwig von Mises, w swojej wielkiej pracy Human Action:

40Lips F., Złoty spisek s. 30., Kobierzyce 2010

41Palyi M., Waluty na rozdrożu

33

„Standard złota był światową normą w epoce kapitalizmu, wzrastającego dobrobytu, wolności i demokracji…,był międzynarodowym standardem odpowiadającym zapotrzebowaniom światowego handlu i rynkówkapitałowych…, niósł zachodnie uprzemysłowienie, kapitał i cywilizację do najdalszych i najbardziejwyludnionych zakątków Ziemi, tworzył ogromne majątki…, towarzyszył postępowi zachodniego liberalizmu,którego nigdy wcześniej tam nie było, aby scalić wszystkie kraje w jedność wolnych, współpracującychpokojowo narodów.”42

Równie trafnie odniósł się do standardu złota przewodniczący Systemu Rezerwy Federalnej –

Alan Greenspan. W swoim artykule „Gold and EconomicFreedom” wyjaśnia:

„Złoto i wolność gospodarcza są niepodzielne. Bez standardu złota nie istnieje żadna możliwość ochronyoszczędności przed ich utratą w wyniku inflacji. Złoto jest symbolem bezpieczeństwa praw własności. I towłaśnie polityka państwa opiekuńczego nie daje posiadaczowi majątku możliwości ochrony. Jest to haniebnysekret, ukryty w tyradach, wygłaszanych przeciwko złotu przez orędowników państwa opiekuńczego.Zadłużenie państwa to tylko inne określenie ukrytego odbierania majątku. Złoto stoi temu wszystkiemu naprzeszkodzie i samo w sobie jest gwarantem własności i praw własności.”43

Można by przytaczać dziesiątki autorytetów opowiadających się za standardem złota, jednak po stronieprzeciwnej występuje podobna ilość osób. Dziwnym wydaje się więc fakt, że rzesze ekonomistówwypowiadają się negatywnie na temat walut opartych o realną wartość jaką niewątpliwie posiada złoto.

Wielki Kryzys z 1929 roku dotknął amerykańską gospodarkę oraz społeczeństwo tak mocno, że postanowionopodjąć wszelkie możliwe działania naprawcze. Dominującą teorią ekonomiczną stały się idee głoszone przezKeynesa, który pomimo sprzeciwu wobec inflacji, nazywał złoto „barbarzyńskim reliktem”. Z powyższychwzględów, w 1933 roku prezydent Roosevelt zalecił przeznaczyć wszystkie certyfikaty złota w celu wymianyich na pieniądz papierowy. Od tego czasu standard złota stał się przeszłością. Żeby tego było mało, to aż do

42Mises L., Human Action, s. 472., New Haven 1949

43Greenspan A., Gold and Economic Freedom., polski przekład: www.liberalis.pl/2008/10/27/alan-greenspan-zloto-i-wolnosc-gospodarcza

34

roku 1975 posiadanie złota było zabronione. „Jedyny wyjątek stanowiło złoto dopuszczone do użytkuurzędowego i komercyjnego.”44

Działania prezydenta Roosvelt’a przyczyniły się do coraz to większego rozrostu deficytu budżetowego, którydoprowadził do ogromnej dewaluacji dolara oraz coraz poważniejszych kryzysów, rozprzestrzeniających sięna resztę świata. Oto jak podczas rozmowy z Roosvelt’em skwitował jego poczytania senator Glass:

„To hańba, Sir. To wielkie państwo posiadające tak wiele złota, łamie obietnicę, że wypłaci je wdowom isierotom, którym sprzedało obligacje państwowe z zapewnieniem że spłaci je złotymi monetami, stosującaktualny standard wartości. To hańba, Sir.”45

I tak właśnie było, ponieważ standard złota, to nic innego jak ucieleśnienie prawa pacta sunt servanda –umów należy dotrzymywać.

„30 stycznia 1934 roku Kongres uchwalił Gold Reserve Act. Upoważnił prezydenta do ustalenia nowegoparytetu złota lub ekwiwalentu dolara, który miał wynosić od 50 do 60 procent wcześniejszej zawartościrównej 25,8 grana (1 gran = 0,0648 grama) złota standardowego i 23,33 grana złotadwudziestoczterokaratowego. Prezydent natychmiast

zdewaluował dolara do 13,71 grana czystego złota, co odpowiadało czterdziestojednoprocentowejdewaluacji.”46

Od tamtej pory, można by rzec, aż do dziś Stany Zjednoczone prowadzą politykę potępiającą żółty metal, nadktórym nie mogą zapanować. Skutkuje to oczywiście możliwością ciągłego niszczenia siły nabywczej dolara.

Decydujący cios złotu, zadał prezydent Nixon w 1971 roku, kiedy to 15 sierpnia zamknął tak zwane „złoteokno”. Oznaczało to zakaz wymiany dolarów na złoto, a tym samym było wyrazem „niewypłacalności inaruszeniem międzynarodowych porozumień monetarnych.”47 W ten oto sposób doszło do ostatecznegozerwania powiązania pomiędzy dolarem a złotem. „Dolar został zdegradowany do pieniądza fiducjarnego, aFederal Reserve [a zwłaszcza banki] mogły bez ograniczeń i wedle uznania kontynuować ekspansję pieniężnąi kredytową. Skutkiem, była potężna eksplozja długów. Oceniam obecne światowe zadłużenie w dolarach naponad 16 bilionów USD.”48

44Lips F., Złoty spisek, s. 36

45Wormser R., Conservatively Speaking, s. 79., Mendham 1979


47Salsman R. M, Gold and Liberty, s. 73

48Exter J., The U.S. and the World are, s. 4., „Blakely’s Investment Review” 1989

35

Poniższy wykres przedstawia kształtowanie się ceny złota od czasu zamknięcia „złotego okna.”

Rys. 6. Wykres złota w latach 1971 – 2011

Źródło: www.twonuggets.com

Od roku 1971, aż do szczytu w roku 2011, czyli przez zaledwie 40 lat cena owego kruszcu wzrosła z 35 do1900 dolarów za uncję!

Przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, są przekonani, że utrzymanie powiązania dolara ze złotem, niedoprowadziłoby chociażby do tego, co wydarzyło się w roku 2008. Ciężko się z nimi nie zgodzić i ulec opiniikreowanej przez pewne grupy osób, że to właśnie złoto odpowiedzialne jest za wszelkie gospodarczeperturbacje.

2.2. Ewolucja bankowości

W niniejszym rozdziale poddany zostanie analizie proces w którym bank będący początkowo zwykłymprzedsiębiorstwem, przekształcił się w instytucję o niewątpliwie uprzywilejowanej pozycji. Świadczy o tym

chociażby fakt stosowania w bankowości specjalnych metod księgowości, nie mówiąc już o przywileju kreacjipieniądza. Zniesienie opisanego w poprzednim rozdziale standardu złota dało podwaliny do wyewoluowaniabanku do formy, którą obecnie obserwujemy.

36

2.2.1. Rodzaje pierwotnych systemów bankowych

Austriacka Szkoła Ekonomii rozróżnia bankowość według trzech rodzajów. Pierwszy rodzaj bankowości tosystem stuprocentowej rezerwy, w którym wyróżnić możemy Bankowość Kredytową (Loan Banking) orazBankowość Depozytową (Deposit Banking). Dwa pozostałe rodzaje to Wolna Bankowość (Free Banking) orazSystem Obowiązkowej Rezerwy Cząstkowej, w którym obecnie się znajdujemy.

Loan Banking i Deposit Banking

Dwa powyższe systemy, choć początkowo nie miały ze sobą nic wspólnego, jako jedyne spełniają, a raczejspełniały odwieczną zasadę pacta sunt servanda, odnoszącą się do prawowitości i poszanowania cudzejwłasności. Deposit Banking był niczym innym jak magazynem złota, w którym za przechowanie bank pobierałstosowne opłaty. Loan Banking natomiast służył jako pośrednik w transferze oszczędności od jednych osób dodrugich. Zapewniał on tym samym kredyty inwestycyjne, które w żaden sposób nie wywoływały inflacji,ponieważ oparte one były na realnych oszczędnościach ludzi, którzy zgadzali się na działalność, którąprowadził bank. Za powierzone oszczędności, ludzie pobierali oczywiście odsetki, a bank zarabiał na różnicyw oprocentowaniu.

Pierwsze problemy pojawiły się gdy nieuczciwe banki depozytowe zauważyły, że jednocześnie poprzechowywane złoto zgłasza się tylko pewien odsetek depozytariuszy i zaczęły zmniejszać początkowąstuprocentową rezerwę. Owe działanie nie przyczynia się do wzrostu podaży dóbr i usług, natomiast wzrastapodaż pieniądza, a tym samym wzrastają także ceny. Proceder zmniejszania rezerw stosowano dopóki,dopóty depozytariusze nie zorientowali się, że w skarbu nie ma tyle złota ile powinno być i zaczynalidomagać się natychmiastowego wycofania kruszcu. Oczywiście potrzeby wszystkich klientów nie mogłyzostać zaspokojone, gdyż bank fizycznie nie posiadał aż tyle metalu. W tym wypadku, swoje oszczędnościodzyskiwali tylko ci, którzy pierwsi zażądali wycofania depozytów, natomiast kolejni musieli odejść z pustymirękoma.

Tak więc Deposit Banking i Loan Banking spełniają w społeczeństwie dwie, zupełnie różne funkcje i dopókiBank Depozytowy nie zacznie oszukiwać swoich klientów w postaci wejścia na rynek pożyczkowy, możemybyć niemal pewni, że w każdym momencie możemy odebrać powierzone bankowi środki. W takiej formiebankowości, nie ma także miejsca na wystąpienie inflacji, czy też nadmiernego przegrzania gospodarki.Jednak przez nieuczciwe praktyki Banków Depozytowych, które po wielu procesach zostawały zawszeuznawane za

37

dopuszczalne (opierając się na wyroku pierwszego procesu w tego typu sprawie z 1811 roku, w którymsędzia Grant utrzymał, że „z chwilą powierzenia pieniędzy bankierowi stają się one jego aktywem i bankierjest zaledwie dłużnikiem należnej kwoty.”49) doszło do upadku systemu stuprocentowej rezerwy bankowej.

Free Banking

System ten powstał z pierwotnego modelu Banku Depozytowego, który przeobraził się w Bank Pożyczkowy,bazując na wspomnianym uprzednio wyroku sądu z 1811 roku. Obowiązuje więc w tym systemie kreacjapieniądza, a jedyne zobowiązanie banków polega na obowiązku natychmiastowej wypłaty depozytów, nakażde żądanie klientów. Bank sam ustala jaki odsetek depozytów utrzymuje w skarbcu, a więc jaką wielkośćjednoczesnych żądań klientów jest gotów spełnić. Jeśli w kolejce po swoje pieniądze ustawi się zbyt wieleosób, bank musi ogłosić oficjalne bankructwo, gdyż nie jest w stanie zaspokoić swoich klientów. Słowo„oficjalnie” odnosi się do tego, iż tak naprawdę, banki nie utrzymujące stuprocentowej rezerwy nie mogąwypłacić swoim wszystkim klientom ich środków, więc tym samym można od razu nazwać je bankrutami.

W systemie Wolnej Bankowości nie występuje bank centralny w roli pożyczkodawcy ostatniej instancji, z tegoteż względu, żaden bank nie może liczyć na to, że w efekcie stosowania nadmiernego ryzyka oraz hazardumoralnego jakaś instytucja wykupi długi, aby ratować depozytariuszy. Tym samym, dochodzi do solidniejszejoceny ryzyka, gdyż banki są świadome tego, że klienci będą na ogół wybierać miejsca, gdzie ich oszczędnościbędą najbardziej bezpieczne.

Kolejnym pozytywnym aspektem Wolnej Bankowości jest „ustanowienie bardziej „twardego” systemupieniężnego niż ten, który mamy obecnie”50, ze względu chociażby na obawę jednego banku przedtransferem środków do innego banku, czy też występowanie większej liczby instytucji niż w obecnymsystemie, który jest swoistym hamulcem przed nadmierną ekspansją kredytową.

Jak widzimy, wolny rynek ogranicza toksyczne praktyki bankowości z jakimi obecnie mamy do czynienia.Moral hazard i spekulacja mogą oczywiście się pojawić, jednak zostaną tak szybko zweryfikowane, że niedoprowadzą do rozprzestrzenienia się problemów na całą gospodarkę, a jedynie ewentualnie mały obszar.

49Rothbard M. N., The Mystery of Banking, s. 93

50Rothbard M. N., Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, s. 66

38

2.2.2. Bankowość oparta na systemie rezerwy cząstkowej. Geneza

System, który zostanie opisany w poniższym rozdziale jest fundamentem dzisiejszej bankowości, a tymsamym ma bezpośredni wpływ na znaczną większość ludzi, żyjących we współczesnym świecie. Podstawowąróżnicą pomiędzy Wolną Bankowością stanowi fakt, że bank nie występuje już jako normalneprzedsiębiorstwo, konkurujące z innymi na wolnym rynku, tylko jest instytucją podporządkowaną danemupaństwu, w którym odpowiada za funkcjonowanie systemu bankowego. Jednostka ta, jest więc bankiemskarbu państwa, a jej nazwa własna, to Bank Centralny.

Pierwszy Bank Centralny powstał w 1668 roku w Szwecji i w swej pierwotnej formie był bankiem prywatnym.Drugą tego typu instytucją był utworzony w 1694 roku Bank Anglii, który jest pierwowzorem dzisiejszegosystemu Rezerwy Federalnej i przez wiele lat był największym Bankiem Centralnym świata. W kolejnych

latach, także inne rządy odkryły korzyści płynące z bankowości centralnej i zaczęły wprowadzać je do swojegosystemu monetarnego. Widzimy więc, że system ten nie jest niczym nowym, był obecny zarówno podczasstandardu złota, jak i podczas obecnego systemu Obowiązkowej Rezerwy Cząstkowej. Jednak w każdym zwystępujących modeli monetarnych, Bankowość Centralna krępowała wolny rynek. „Działaniemechanizmów rynkowych zakłócała wspierana przez rządy inflacyjna bankowość, zmonopolizowanie emisjipieniądza czy przepisów o prawnym środku płatniczym.”51 Samo działanie owego systemu, polega naprowadzeniu przez Bank Centralny rachunków banków komercyjnych, znajdujących się w danym państwie. Towłaśnie ta instytucja ustanawia pewien odsetek depozytów, które muszą być utrzymywane przez bankikomercyjne w formie rezerwy na rachunku Banku Centralnego. Odsetek ten, jest właśnie nazywany stopąrezerw obowiązkowych. Ustalany jest on arbitralnie i przykładowo, w Stanach Zjednoczonych wynosi obecnie„10% dla depozytów transakcyjnych, które są definiowane jako te depozyty, które mogą być natychmiastwycofane bez żadnych limitów”52 oraz „0% dla lokat terminowych.”53 W Polsce natomiast, dla wszystkichrodzajów depozytów „od 31.12.2010 r. stopa rezerwy obowiązkowej została podwyższona do 3,5%.”54„Bankowcy szacują, że 1 punkt procentowy obniżki rezerwy obowiązkowej zwiększa możliwość kreacjipieniądza o 6 mld zł.”55

51Rothbard M. N., Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, s. 90-91

52Transaction deposit, www.en.wikipedia.org

53Reserve_requirement, www.en.wikipedia.org

54www.pl.wikipedia.org/wiki/Stopa_rezerw_obowiazkowych

55Nasz Dziennik, 23.01.2009 r., s. 5

39

Zatem, teoretycznie jeżeli do jednego z banków znajdujących się na terytorium Polski zgłoszą się ludzie, abywycofać depozyty przekraczające zaledwie 3,5% wszystkich zgromadzonych środków, bank ten (jeżeli nieposiada rezerwy nadobowiązkowej) będzie musiał zgłosić się do Banku Centralnego w celu sprzedaży swoichaktywów w zamian za potrzebną gotówkę.

Z powyższego wynika, że cały sektor bankowy jest potencjalnym bankrutem, a od oficjalnego upadku dzieligo bardzo delikatna linia, którą jest zaufanie.

2.2.3. Kreacja pieniądza

Przechodząc przez dzieje ewolucji pieniądza i bankowości doszliśmy do jednego z najbardziej intrygującychtematów w obszarze finansów i bankowości. Z kreacją pieniądza mieliśmy już do czynienia w pewnym sensiepodczas procesu skrawania monet, czy też z bardziej zaawansowaną formą podczas gdy bankierzy zajmującysię działalnością depozytową zauważyli, że w jednym czasie pieniądze wypłaca tylko pewien odsetekdepozytariuszy, tak więc nie muszą utrzymywać stuprocentowego pokrycia, tylko pewną część, a resztęprzeznaczyć na działalność pożyczkową. Był po moment zamiany pieniądza towarowego na kwity pieniężne,które były oczywiście o wiele bardziej poręczne niż metalowe monety. Stu procentowe pokrycie kwitówpieniężnych nie przyczynia się oczywiście do wzrostu podaży pieniądza, jednak rezerwa częściowa dajemożliwość wykreowania nowych pieniędzy, więc niewątpliwie podaż pieniądza w tym procesie musi

wzrosnąć. Coraz większe zmniejszanie utrzymywanych rezerw przyczyniło się od przejścia z pieniądzacząstkowego, który jednak posiadał pewne pokrycie w realnej wartości, do pieniądza fiducjarnego, któregojak już wcześniej zostało wspomniane, jedynym oparciem jest wiara w niego samego, czy też w instytucję,która ma prawo do jego emisji.

Kreacja pieniądza we współczesnej formie, a więc w systemie pieniądza nie mającego żadnego realnegopokrycia, jest tak bardzo zdumiewająca, ponieważ ciężko uświadomić sobie jak tak ważna kategoriaekonomiczna jaką jest pieniądz, tworzona jest nawet nie tyle z niczego, co z długów! Dochodzimy więc domomentu w historii cywilizacji, w której bankierzy odkryli w pewnym sensie tajemnicę alchemii, która wswej pierwotnej wersji oznaczała „metodę transmutacji ołowiu w złoto.”56

56www.pl.wikipedia.org/wiki/Alchemia

40

Nie należy jednak rozumieć kreacji pieniądza jako procesu, w którym najpierw istnieje dług i następniezamieniany on jest na pieniądze. Nie istnieje jedna konkretna definicja owego procesu. Należy rozumieć totak, że wydrukowane pieniądze, przykładowo dolary, leżą spokojnie w skarbcu w którym są po prostukawałkiem papieru, nie spełniającym żadnej funkcji. Dopiero akt pożyczania nadaje im moc i powołuje je dożycia. Należy także rozumieć proces odwrotny – spłata pożyczki sprawia, że pieniądze z powrotem wracają dozamkniętego skarbca i w żaden sposób nie ingerują już w system gospodarczy – po prostu znikają. Dlazwykłych obywateli jest to proces trudny do zrozumienia, jednak czołowi finansiści doskonale rozumieją naczym to wszystko polega.

Dialog pomiędzy Gubernatorem FED Marriner Eccles’em, a przewodniczącym Komisji Izby Reprezentantówdo Spraw Bankowości i Waluty, kongresmanem Wright Patman’em, na temat pochodzenia pieniędzywykorzystanych do zakupu obligacji rządowych

w1933 roku, dowodzi powyższego stwierdzenia57:

Eccles: Stworzyliśmy je.

Patman: Z czego?

Ecless: Z prawa do emisji pieniądza kredytowego.

Patman: I nic za nim nie stoi poza kredytem naszego rządu?

Ecless: Na tym polega nasz system monetarny. Gdyby nie było żadnych długów w naszym systemiefinansowym, nie byłoby żadnych pieniędzy.

Tak więc, gdyby ludzie w jakiś sposób zdołali oddać wszystkie swoje długi, to pieniądze po prostu przestałybyistnieć, ponieważ powróciłyby do wspomnianego wyżej skarbca. Zgadza się z tym Robert Hemphill,kierownik oddziału FED w Atlancie do spraw kredytów:

„Gdyby wszystkie pożyczki bankowe zostały spłacone, nikt nie mógłby posiadać depozytu w banku, a w

obiegu nie ostałby się żaden dolar czy to w monecie, czy banknotach. Taka jest właśnie zatrważająca prawda.Jesteśmy całkowicie zależni od komercyjnych banków. Każdy dolar, który znajduje się w obiegu, czy to wpostaci gotówki, czy kredytu, musi zostać przez kogoś pożyczony. Jeśli banki tworzą wystarczająco dużosztucznych pieniędzy, prosperujemy. Jeżeli nie, głodujemy. Jesteśmy całkowicie pozbawieniu trwałegosystemu monetarnego Kiedy ogarniamy cały obraz

57Griffin E., Finansowy potwór z Jekyll Island, s. 185

41

sytuacji, tragiczny absurd naszej beznadziejnej sytuacji staje się niemal niewiarygodny – ale taka jestprawda.”58Chicagowski oddział Rezerwy Federalnej dodaje:

„Dług – publiczny i prywatny – zadomowił się na dobre. Odgrywa kluczową rolę w procesach gospodarczych(…). Długu nie należy likwidować, lecz roztropnie i inteligentnie nim zarządzać.”59

W samym długu, nie ma oczywiście niczego złego, ale tylko pod warunkiem, że powstał on w wynikuuczciwej transakcji, w której pożyczkobiorca płaci pożyczkodawcy ustaloną kwotę, w zamian za korzystanie zwypracowanego przez niego majątku. Wypracować majątek możemy pracą i naszymi umiejętnościami. Wtakim wypadku, gdy wyrzekniemy się skonsumowania wypracowanej całości, na rzecz oszczędności, mamyprawo pobierać od nich odsetki, gdy owe oszczędności komuś użyczymy. W takim wypadku, czy słuszne jestpobieranie odsetek od pieniędzy, które zostały stworzone przy nakładzie czasu w wysokości kilku sekund ipracy odpowiadającej złożeniu jednego podpisu lub kliknięciu kilku przycisków w komputerze? Oczywiściepytanie to nie odnosi się do kwestii prawnych, gdyż w tym obrębie wszystko jest (o dziwo) w pełni legalne,lecz do kwestii czysto moralnych, którymi powinni kierować się ludzie. Odpowiedź wydaje się być oczywista,jednak okazuje się, że nie dla wszystkich…

2.2.4. Historia bankowości centralnej w USA

Bank Ameryki Północnej

Pierwszy Bank Centralny powstał w roku 1781, na mocy uprawnień Kongresu Kontynentalnego. Jego twórcąbył członek Kongresu – Robert Morris. Powyższa data może budzić wątpliwości, gdyż rzeczywiście, w tymroku nie została jeszcze nawet podpisana Konstytucja Stanów Zjednoczonych (data uchwalenia: 17.09.1787).Pomimo tego faktu, została utworzona pierwsza instytucja Banku Centralnego, a nazwano ją BankiemAmeryki Północnej. Jak już wcześniej zostało wspomniane, jej wzorem był Bank of England. Stosowanapolityka monetarna polegała na „systemie rezerwy cząstkowej, czyli emitowaniu papierowych skryptówdłużnych, w ilości przewyższającej rzeczywiste depozyty. Ponieważ

58Fisher I., 100% Money, s. xxii., New York 1936

59Federal Reserve Bank of Philadelphia, The National Debt, s. 33

42

Bank ten musiał trzymać w skarbcu jakieś ilości złota i srebra, proces ten miał określone granice.”60

Bank Ameryki Północnej miał prawo monopolu na emisję waluty krajowej co oznacza, że żadne innepieniądze nie miały prawa trafić do obiegu. Wystawiane przez niego kwity były respektowane przez rząd doregulowania należności takich jak podatki, czy opłaty celne, co uczyniło z nich atrakcyjny środek wymiany.Pierwszą bardzo istotną kwestią jest, że Bank ten „ustanowiono oficjalnym powiernikiem funduszyrządkowych i niemal bezzwłocznie pożyczył rządowi 1,2 miliona dolarów, z których większość stworzył na tencel z niczego. Zatem mimo ograniczeń nałożonych na ten bank oraz mimo faktu, że był w istocie prywatnąinstytucją, był w zamierzeniu i stał się bankiem centralnym.”61

Drugim, równie ważnym aspektem, który należy podkreślić jest fakt, iż Bank ten od początku swego istnieniadziałał nieuczciwie. Kwestię tę, bardzo zwięźle i treściwie wyjaśnił Murray Rothbard w jednej ze swoich prac:

„Status wymagał, aby prywatni inwestorzy dostarczyli czterystu tysięcy dolarów na kapitał założycielski. GdyMorris nie był w stanie zebrać tych pieniędzy, wykorzystał swoje polityczne wpływy, aby pokryć niedobórrządowymi funduszami. W posunięciu, które nie było niczym innym, jak tylko zalegalizowaną malwersacją,przejął złoto, które Stanom Zjednoczonym pożyczyła Francja, i zdeponował je w swoim banku. Następnie,wykorzystując je jako podstawę dla rezerwy cząstkowej, zwyczajnie wykreował pieniądze potrzebne naopłacenie kapitału założycielskiego i pożyczył je sobie oraz swoim wspólnikom.”62

Rynek jednak, z wielu powodów nie okazał zaufania wobec banku Morrisa i po roku działalności, właścicielzaczął jak najszybciej przekształcać pierwszy Bank Centralny Stanów Zjednoczonych, w bank komercyjny,funkcjonujący na mocy koncesji przyznanej przez stan Pensylwania. Do końca 1783 roku Bank AmerykiPółnocnej był już tylko historią.

Pierwszy Bank Stanów Zjednoczonych

Drugim Bankiem Centralnym, był utworzony w 1791 roku, na mocy 20 letniej koncesji wydanej przezKongres, Bank Stanów Zjednoczonych. Instytucja ta, podobnie jak jej poprzednik, także została stworzona napodobieństwo Banku Anglii. Prezesem tegoż Banku, był Thomas Willing (wspólnik Roberta Morrisa orazprezes Banku Ameryki Północnej). Tak samo jak poprzednio, Bank ten miał monopol na emisję waluty orazopierał się na tym samym

60Griffin E., Finansowy potwór… s. 301

61Ibid., s. 302

62Rothbard M. N., Conceived in Liberty: The Revolutionary War, 1775-1784, s. 392, New Rochelle 1979

43

systemie monetarnym. Absurdem jest, że kolejny raz wykorzystano sztuczki księgowe w celu pokryciakapitału założycielskiego oraz, że pomimo wynikającego ze statutu zobowiązania do wymiany banknotów na

złote i srebrne monety przy każdym żądaniu, Bank ten nie był prawnie zobligowany do utrzymywania wskarbcu stuprocentowej rezerwy. Tak więc wywiązanie się z umowy wymiany gotówki na metal na każdeżądanie, było de facto matematycznie niemożliwe. Praktycznie niemożliwe jest także precyzyjne określenieosób wchodzących w skład kapitału założycielskiego. Możemy jedynie przypuszczać, że byli to senatorowie ikongresmani zasiadający w zarządzie, oraz obcokrajowcy ograniczeni „jedynie” do udziałów.

Postępująca ekspansja kredytowa przyczyniła się do powstawania coraz większej liczby banków stanowych, zktórych każdy miał swój udział w coraz bardziej narastającej inflacji. W pewnym momencie, gdy podażpieniądza była na niebezpiecznie wysokim poziomie, Bank Centralny zaczął ograniczać dostęp do kredytów idomagać się spłat należności od banków stanowych. Skutek był taki, że banki stanowe zaczęły zawieszaćwypłatę należności w złotych i srebrnych monetach, co miało swój głośny wydźwięk w niezadowoleniuspołeczeństwa. Z tego powodu zaczęły pojawiać się protesty przeciwko Bankowi Stanów Zjednoczonych inawoływania o powrót do twardego systemu monetarnego.

„Kiedy nadszedł czas na odnowienie koncesji Banku, przeciwne siły coraz bardziej się do siebie zbliżały. Żadnastrona nie miała przewagi. Sale Kongresu rozbrzmiały kanonadą gorących sporów. Głosowanie utknęło wmartwym punkcie. […] Wiosek o odnowienie koncesji został odparty jednym głosem w izbie Reprezentantóworaz jednym głosem oddanym przez wiceprezydenta Georg Clinton’a, przełamującym pat w Senacie.”63

W takich właśnie okolicznościach, 24 stycznia 1811 roku, drugi Bank Centralny w historii StanówZjednoczonych zakończył swoją działalność.

W 1812 roku doszło do wybuchu wojny, której społeczeństwo stanowczo się sprzeciwiało. Z tego teżwzględu, rząd nie mógł sfinansować jej z samych podatków, więc skutecznie zachęcił banki stanowe dokupowania obligacji wojennych, pod które zostanie wykreowana gotówka, służąca do zakupu niezbędnegozaopatrzenia wojennego. Skutki owych działań, były dla gospodarki bardzo niekorzystne, ponieważ „wprzeciągu dwóch lat, podaż pieniądza w kraju wzrosła trzykrotnie i to samo stało się z cenami.”64

Jedynym skutecznym rozwiązaniem zaistniałej sytuacji byłoby zastosować metody, które rekomendowane sąprzez Austriacką Szkołę Ekonomii. Mowa tutaj o oddaniu sprawy

63Griffin E., Finansowy potwór… s. 310

64Ibid., s. 314

44

wolnemu rynkowi, który sam posprzątałby cały „bałagan”. Oczywiście wszyscy ponieśliby dotkliwe straty,jednak ostałby się twardy fundament na którym można byłoby budować zdrowy organizm gospodarczy.Jednak Kongres, stawiając dobro własne ponad dobro narodowe nie pozwolił na wprowadzenie owegomechanizmu. Zdecydował się jednak objąć ochroną banki, które powinny były upaść, a tym samym dał imjeszcze większą pewność siebie w obszarze zarządzania ryzykiem.

Drugi Bank Stanów Zjednoczonych

Powyższe wydarzenia miały miejsce w roku 1816. W tym samym roku Kongres wyraził zgodę na utworzenietrzeciego Banku Centralnego w historii USA, wydając mu dwudziestoletnią koncesję na prowadzeniedziałalności. Takie były okoliczności powstania instytucji o nazwie Drugi Bank Stanów Zjednoczonych.

Działał on praktycznie pod każdym względem tak samo jak pierwszy oraz drugi Bank Centralny. Na pewnowarto zwrócić uwagę, że znowu cechowała go nieuczciwość, chociażby dlatego, że „koncesja nakładała naBank obowiązek zgromadzenia co najmniej 7 milionów dolarów w monetach, jednak nawet w drugim rokudziałalności nie posiadał on więcej niż dwa i pół miliona.”65

Nowy Bank, nie różnił się także pod względem struktury kapitałowej, gdyż około jedna trzecia wszystkichakcji należała do inwestorów tworzących kapitał obcy. Tak samo jak jego poprzednicy, miał w niedługimczasie po jego utworzeniu, problem z wypłatą złotych i srebrnych monet na żądanie. To właśnie działaniaowego Banku można uznać za przyczynę wystąpienia pierwszego cyklu koniunkturalnego w historii Ameryki.Keynesista i zwolennik państwowego interwencjonizmu, John Kenneth Galbraith w jednej ze swoich pracpodaje:

„W 1816 roku powojenna koniunktura kwitła. Spekulacje rozpowszechniły się szczególnie na zachodzę. NowyBank z radością brał w nich udział.”66

Myśl Galbraitha, rozwija Profesor Rothbard, doskonale tłumacząc zaistnienie wspomnianego cyklu:

„Od stycznia 1818 roku rząd oraz BUS (Bank Stanów Zjednoczonych) uświadomili sobie, w jakichokolicznościach się znaleźli; ogromna inflacja pieniądza i długu, pogorszona jeszcze przez powszechneoszustwa, naraziła BUS na niebezpieczeństwo upadku i niezdolności do utrzymywania wypłat w monetach,co było nielegalne. W przeciągu kolejnego roku BUS zaczął seriami zmniejszać podaż pieniądza, ograniczająckredyty i

65Rothbard M. N., The Mystery of Banking, s. 203

66Galbraith J. K., Ekonomia w perspektywie, s. 77

45

zmniejszając rynki na południu i zachodzie. (…) Malejąca ilość pieniędzy i długów szybko wpędziła StanyZjednoczone w pierwszą powszechną gospodarczą i finansową depresję. W Stanach Zjednoczonych wystąpiłpierwszy ogólnokrajowy cykl koniunkturalny. (…) Rezultatem tego spadku podaży pieniądza była serianiewypłacalności, bankructw przedsiębiorstw i producentów oraz upadek podjętych podczas wzrostukoniunktury niepewnych przedsięwzięć.”67

Społeczeństwo kolejny raz zaczęło przeciwstawiać się Bankowi Centralnemu, przede wszystkim z brakumożliwości wymiany banknotów na złożone wcześniej monety. W 1820 roku Partia Demokratyczna, którejprzedstawicielem był późniejszy prezydent Jackson, obrała za najważniejszy punkt swojego programuwyborczego zlikwidowanie trzeciego Banku Centralnego i powrócenia do systemu stabilnej waluty. Podczasdwóch kadencji i wielu oporów, prezydent Jackson osiągnął swój cel i w 1836 roku Second Bank of UnitedStates został zlikwidowany.

System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych

Ciężko jednoznacznie wskazać przesłanki, w wyniku których powstał czwarty Bank Centralny StanówZjednoczonych – Rezerwa Federalna (FED). Oficjalna wersja, pochodząca z jednego z najpopularniejszychpodręczników głosi, iż „bodźcem do jej utworzenia była panika roku 1907 z jej niepokojącą epidemią

upadków banków: kraj miał już dosyć anarchii niestabilnej bankowości prywatnej.”68

Wydaje się to jednak mało trafny wniosek, ponieważ od czasu utworzenia owego Banku, a więc od dnia 22grudnia 1913 roku kiedy to Kongres przyjął Ustawę o Rezerwie Federalnej, doszło do „krachów w latach 1921i 1929; wielkiej depresji w latach 1929-1939; recesji w latach 1953, 1957, 1969, 1975 oraz 1981, „CzarnegoPoniedziałku” w roku 1987 i wreszcie tysiącprocentowej inflacji, która zniszczyła dziewięćdziesiąt procent siłynabywczej dolara.”69

Uwzględniając powyższe wydarzenia, należy zaznaczyć, że od 1910 roku nastąpił znaczący wzrost liczbybanków niepaństwowych, a już w 1896 roku udział tychże banków, w ogólnej liczbie banków stanowiłsześćdziesiąt jeden procent i posiadały one pięćdziesiąt cztery procent ogólnej sumy depozytów krajowych.„Do 1913 roku, (…) banków niepaństwowych było już siedemdziesiąt jeden procent i sprawowały one pieczęnad

67Rothbard M. N., The Mystery of Banking, s. 204-205

68Samuelson P. A., Economics, s. 272 New York 1970

69Nash R.H., Money, banking, and biblical ethics, „Durell Journal of Money and Banking”, 1990

46

pięćdziesięcioma pięcioma procentami depozytów.”70 Był to dla państwa oczywiście mało korzystny trend…

Tak więc, wydawać by się mogło, że jedną z głównych przesłanek opowiadających się za utworzeniemRezerwy Federalnej, było powstrzymanie rosnącego wpływu małych banków, w celu utrzymania kontroli nadzasobami finansowymi, oraz odzyskanie kontroli nad rynkiem pożyczkowym, szczególnie skierowanym doprzemysłu.

Po próbach określenia celu utworzenia Systemu Rezerwy Federalnej, warto zwrócić uwagę na pewien mały,lecz niezwykle istotny techniczny aspekt. Bowiem w nazwie nieprzypadkowo nie występuje słowo BankCentralny. Z uwagi na to, iż idea połączenia ze sobą dwunastu Regionalnych Banków Rezerwy przypomina nicinnego niż strukturę kartelową, nigdy nie zostałaby poparta przez ogół społeczeństwa.

Kartel bowiem, to „grupa niezależnych przedsiębiorstw, które łączą się z zamiarem skoordynowaniaprodukcji, ustanawiania cen i strategii marketingowych poszczególnych członków.”71 Głównym celem kartelujest oczywiście ograniczenie i osłabienie konkurencji, aby zmaksymalizować własną rentowność. Tak więcprzybrana nazwa, musiała odwodzić społeczeństwo od przekonania o rzeczywistej strukturze owegoSystemu. Zwrotu „Bank Centralny”, także należało unikać, ze względu na niechlubną przeszłość trzech swoichpoprzedników. Tak więc czwarty Bank Centralny Stanów Zjednoczonych przyjął nazwę Rezerwa Federalna.

Niezależnie od przyjętej nazwy, instytucja ta odziedziczyła po Banku Anglii wszystkie jego cechy, gdyż był onjej pierwowzorem. Nie różnił się więc w znaczący sposób od pierwszego, drugiego oraz trzeciego BankuCentralnego Stanów Zjednoczonych. Zmianie uległa jednakże struktura właścicielska, ponieważ „odrzuconokoncepcję, aby 20 procent udziałów banku przysługiwało rządowi: obecnie miał to być całkowicie prywatnybank centralny.”72

Główną władzę nad Systemem Rezerwy Federalnej posiada Federal Advisory Council, czyli Federalna RadaDoradcza. Składa się ona z przedstawicieli dwunastu regionalnych oddziałów FED’u. „Każdego roku wWaszyngtonie [główna siedziba Rezerwy Federalnej – przypis własny] odbywają się jej cztery posiedzeniawspólnie z radą nadzorczą FED. Zasiadający w niej bankierzy mają możliwość proponowania określonychrozwiązań w

70Kolko G., The Triumph of Conservatism, s.140, New York 1963

71Griffin E., Finansowy potwór…, s. 26

72Hongbing S., Wojna o pieniądz, s. 69

47

polityce walutowej. Każdy z nich reprezentuje interesy ekonomiczne swojego okręgu, dysponując taką samąsiłą głosu, jak pozostali.”73

Biorąc pod uwagę powyższe fakty, nietrudno nie zgodzić się z tezą wysnutą nie tylko przez niektórychprzedstawicieli Austriackiej Szkoły Ekonomii (m. in. Murray Rothbard), ale także autorytetów nie związanymiz żadną konkretną Szkołą Ekonomii (m. in. Edward Griffin czy Song Hongbing), mówiącej o tym, że BankRezerwy Federalnej, tak naprawdę nie jest nie tylko bankiem, w pierwotnym tego słowa znaczeniu oraz niejest „federalny”, lecz także co najgorsze nie posiada żadnych rezerw.

2.3. Podsumowanie

Zrozumienie procesu ewolucji pieniądza i bankowości, niewątpliwie pomaga w uświadomieniu sobie, iż skalakryzysów, poczynając od Wielkiej Depresji z 1929 roku, aż do ciągnącego się kryzysu z roku 2008 nie byłabytak ogromna, gdyby teorie głoszone przez Szkołę Austriacką należały do głównego nurtu ekonomii.

Ograniczenie udziały wolnego rynku, na rzecz działań podejmowanych przez centralnych planistów,doprowadziło do przeobrażenia się pieniądza i bankowości, w formę w której wszystkie waluty narodowe nieposiadają żadnej rzeczywistej wartości, natomiast za błędy i nadużycia banków koszty ponosi społeczeństwo.Znaleźliśmy się bowiem w systemie pieniądza fiducjarnego, którego wartość opiera się rzeczywistości nieopiera się tyle na wierze, co na obowiązku akceptacji go przez ludzi, nałożonym przez ustawy o prawnychśrodkach płatniczych. Należy pamiętać, iż wszystkie obecne pieniądze stworzone są z długu, który nie możezostać spłacony, ponieważ doprowadziłoby to do zniknięcia wszystkich owych pieniędzy z obiegu. Produktemkońcowym opisanej ewolucji pieniądza i bankowości jest ukryty podatek płacony przez obywateli, zwanyinflacją. Wywoływana jest ona przez niezdrową, czyli nie opartą na oszczędnościach ekspansywną politykęmonetarną, która jedynie w krótkim okresie prowadzi do wzrostu gospodarczego, w długim natomiast docoraz potężniejszych kryzysów gospodarczych.

73Ibid., s. 93

48

Rozdział III

Przyczyny, rozwój oraz skutki kryzysu finansowego

Niniejszy rozdział ma za zadnie przedstawić czysto praktyczne kwestie związane z obecnym kryzysemfinansowym. Aby nie powielać błędów przeszłości, bardzo ważne jest uświadomienie sobie skutków, jakiewynikają z przegrzania gospodarki przy pomocy kreacji sztucznego, bo nie opartego na żadnej realnejwartości pieniądza oraz państwowym interwencjonizmie, który uniemożliwia wolnemu rynkowiprzywracanie równowagi, zanim dojdzie do nadmiernego skumulowania się problemów. Jednak, aby właśniewyciągnąć lekcję z historii, nie należy tylko uświadomić sobie konsekwencji, tylko nauczyć się do nich niedoprowadzać. W tym celu, przedstawione zostaną bezpośrednie przyczyny, bez których cykliczne, corazpotężniejsze kryzysy, po prostu nie mogłyby mieć miejsca. Pomiędzy wystąpieniem owych przyczyn a ichefektem, ma miejsce czas, w którym kryzys się rozwija. Jednak nie jest to krach nieunikniony. We wczesnychfazach rozwoju, można praktycznie bezboleśnie zastopować rozwój wydarzeń. Jednak gdy się tego nie zrobi,bańka zacznie się coraz bardziej rozrastać, a skutki jej pęknięcia będą tym poważniejsze, czym dłuższy będzieczas państwowego interwencjonizmu i zgoda na „zapobiegawcze” działania Banku Centralnego. Analiziepoddane zostaną szczególnie te wydarzenia, które miały miejsce po zakończeniu się Wielkiego Kryzysu lattrzydziestych XX wieku, jednak ze względu na niektóre bardzo istotne elementy wspólne z kryzysem, któryrozpoczął się oficjalnie w 2008 roku, opisane zostaną między innymi takie instytucje jak Fannie Mae i FreddieMac, czy też wydarzenia związane z początkami Rezerwy Federalnej

3.1. Przyczyny bezpośrednie i pośrednie obecnej sytuacji

Niewątpliwie, już cała opisana historia ewolucji pieniądza i bankowości wyjaśnia to, w jaki sposób mogłodojść do tak potwornego rozrostu zadłużenia i powstania cykli koniunkturalnych. Jednak warto zwrócić takżeuwagę na wydarzenia historyczne, podczas których ustanowiono prawo, na którym opiera się obecny systemi dzięki któremu, to co się obecnie dzieje jest zupełnie legalne.

Wydarzeniem przełomowym, do którego doprowadził proces ewolucji bankowości i pieniądza był system,wprowadzony w niewielkiej miejscowości w stanie Hampshire w USA podczas konferencji, której nazwawywodzi się od owej miejscowości. Mowa o konferencji w Bretton Woods w 1944 roku, na którejustanowiony został nowy porządek walutowy,

49

polegający na uznaniu „hegemonii dolara jako jedynej waluty wymienialnej przez zagraniczne banki

centralne na złoto.”74 To właśnie w tym czasie Stany Zjednoczone wykorzystały swoją dominującą pozycję iprzeforsowały projekt znoszący system dewizowo-złoty, zamieniając go na system dolarowo-złoty. Drugimefektem owej konferencji, równie zasługującym na miano praźródła obecnych problemów, było utworzenieMiędzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego (pierwotnie: Międzynarodowy BankOdbudowy i Rozwoju).

Międzynarodowy Fundusz Walutowy miał za zadanie utrzymać, aby każdy kraj ustalał parytet waluty swojegokraju na złocie lub amerykańskim dolarze. Jedyną swobodną przestrzeń jaką pozostawiono krajom, były„widełki” wahań kursów państwowych walut, w granicach jednego procenta w górę i w dół. W sytuacji, gdydany kraj nie potrafił poradzić sobie z wyrównaniem bilansu płatniczego wprowadzając różne ograniczenia,czyli oszczędzając, „Fundusz udzielał im kredytów z własnych środków. Kredyty kastrowały potęgę złota, wten sposób traciło ono bowiem swoją dyscyplinującą funkcję i rolę, zmuszającą państwa do utrzymywaniapoziomu importu i eksportu we względnej równowadze. Ten fatalny błąd spowodował całkowiterozregulowanie mechanizmu międzynarodowej równowagi.”75

J. Dines kontynuuje, podając jeszcze jeden bardzo ważny fakt, który został ustalony na konferencji wBrettonWoods:

„Postanowiono także, że na rezerwy walutowe jakiegoś państwa może składać się złoto lub walutypodlegające konwersji na złoto. I to był właściwie śmiertelny cios. W grę wchodził dolar amerykański, apóźniej również funt brytyjski, gdy był silną walutą i można było go swobodnie wymieniać na złoto.”76

Cios, możemy nazwać śmiertelnym z tego względu, ponieważ nikt wtedy nie przewidywał, że waluta jaką byłamerykański dolar, czy brytyjski funt zostanie całkowicie zniszczona. W rezultacie powiązania praktyczniekażdej waluty z dwoma powyższymi, z biegiem lat, wywołano międzynarodową inflację, na niespotykanądotąd skalę.

Korzyści z podjętych postanowień były dla Stanów Zjednoczonych jednoznaczne. Po pierwsze z tego względu,że umożliwiały one Stanom Zjednoczonym swobodne finansowanie wojen, nie tylko militarnych, ale takżeekonomicznych. Po drugie dlatego, iż system ten


75Dines J., The Invisible Crash, s. 3776Ibid., s. 38

50

umożliwił praktycznie nieograniczony import wszelkich dóbr zagranicznych, płacąc za nie coraz mniejwartościowym dolarem i zalewając nim świat.

Analizując tak ważne wydarzenie, niezbędne jest przedstawienie okoliczności w jakich się ono odbyło. Naszczególnie istotne kwestie zwraca uwagę sam Ludwig von Mises w swojej książce „Human Action”, więcwarto oddać mu głos:

„Większość biorących w niej (konferencji w Bretton Woods – przypis własny autora) krajów była wówczaszależna od przychylności USA. […] Międzynarodowy Fundusz Walutowy nie osiągnął celów oczekiwanych

przez jego protektorów. Podczas corocznych spotkań MFW zawsze odbywają się długie dyskusje, a przy okazjitrafiają się rzeczowe uwagi i słowa krytyki na temat polityki walutowej i kredytowej rządów i bankówcentralnych. […] A sprawy walutowe toczą się na całym świecie tak, jak gdyby nie było ani porozumienia zBretton Woods ani Funduszu Walutowego.”77

Mises, zwraca więc uwagę, że nie dość, iż decyzje podjęte podczas konferencji w 1944 roku nie były w pełnidemokratyczne, to w rzeczywistości nie są do końca przestrzegane ustanowione tam założenia. Analizującowe założenia i podjęte decyzje, niewątpliwie należy zasięgnąć informacji z książki Jacques Rueffes’a pt. „TheMonetary Sin of the West”. Uznaje się, iż zawiera ona najtrafniejsze analizy podjętych w Bretton Woodsdecyzji. Jacques Rruffes rozumiał skutki przejścia na system dolarowo-złoty, nie tylko w obszarze StanówZjednoczonych, lecz w odniesieniu do tego, jak wpłynie to w kontekście praktycznie całego świata. Bardzotrafnie przedstawił swoje przemyślenia na temat efektów powiązania dolara ze złotem i wykreowania go jakoświatową walutę rezerwową w przytoczonej powyżej pracy:

„Gdy jakiś kraj, posiadający kluczową walutę cierpi z powodu deficytu bilansu płatniczego – weźmy naprzykład Stany Zjednoczone – wówczas płaci krajowi-wierzycielowi dolarami, które lądują w bankucentralnym wierzyciela. Jednak jeszcze tego samego dnia wszystkie te dolary jako podstawa nowychkredytów wracają do kraju pochodzenia, na nowojorski rynek pieniężny. Dzięki temu kraj-dłużnik nie tracitego, co zyskał kraj-wierzyciel. Dlatego też kraj z kluczową walutą nigdy nie odczuwa skutków deficytubilansu płatniczego. A główną konsekwencją jest to, że nie ma absolutnie żadnego powodu do jegozlikwidowania, ponieważ wszystko dzieje się tak, jakby ten deficyt w ogóle nie istniał. […] W tej sytuacji StanyZjednoczone mogły spłacać swój deficyt bilansu płatniczego w formie papierowych dolarów (…) W chwili,gdy banki

77Mises L., Human Action, s. 478

51

centralne otrzymywały dolary, natychmiast wykorzystywały je na zakup amerykańskich weksli skarbowych icertyfikatów depozytowych nowojorskich banków, dzięki czemu dolary wracały do kraju swego pochodzenia.Ten zaś odzyskiwał tym sposobem wszystkie aktywa, które dopiero co wypłacił.”78

Z powyższego opisu ewidentnie wynika, że wprowadzony system dolarowo-dewizowy prowadził nie tylko doznacznej inflacji, ale także stawiał Stany Zjednoczone w bardzo silnie uprzywilejowanej pozycji, gdyż pomimoznacznych inwestycji innych krajach, importu dóbr, czy udzielania im pożyczek – jednym słowem utrzymującpermanentny deficyt bilansu płatniczego, Stany Zjednoczone w ogóle nie odczuwały jego negatywnychskutków.

Tak więc, w sytuacji narzucenia światu dolara jako waluty rezerwowej, Stany Zjednoczone, bez żadnychkonsekwencji mogły prowadzić politykę permanentnego deficytu budżetowego, zalewając świat tracącymsiłę nabywczą dolarem i coraz bardziej się zadłużając. W tych okolicznościach Stany Zjednoczone zaczęłyprowadzić coraz mocniejszą politykę państwa opiekuńczego. I tak, już w 1946 roku rząd przyjął EmploymentAct, wydając tym samym wojnę bezrobociu oraz obiecując ludziom dążenie do pełnego zatrudnienia, niezważając na koszty.

Jak zostało już wcześniej napomniane, na Konferencji Monetarnej i Finansowej Organizacji NarodówZjednoczonych (bo tak brzmiała oficjalna nazwa spotkania w Bretton Woods), powstały dwie organizacjemiędzynarodowe, które zajmować się miały nader ważnymi sprawami o randze światowej. Niestety, tak jak

MFW pozwolił na zerwanie narzuconej przez złoto dyscypliny, tak samo Bank Światowy, odpowiedzialny zatransfer bogactwa od krajów rozwiniętych do krajów rozwijających się, przyczynił się do nieograniczonejkreacji pieniądza fiducjarnego, który rozlał się na wszystkie kraje powodując równomierny spadek jego siłynabywczej.

Hasła walki z bezrobociem, utrzymywanie wysokiego poziomu produkcji oraz koniec pojawiających się cyklikoniunkturalnych, a tym samym uniemożliwienie powtórki z roku 1929 niewątpliwie przyjmowane były przezspołeczeństwo z wielkim uznaniem oraz zadowoleniem. Jednak, „rosnące wydatki państwa i wynikające znich, finansowane przez FED deficyty zaczęły stopniowo domagać się od siły nabywczej dolara stosownegoharaczu i niweczyć postanowienia z Bretton Woods.”79

78Rueff J., The Monetary Sin of the West, s. 75., New York 1972


52

Kończąc podsumowanie wydarzeń oraz postanowień historycznych, bez których obecna sytuacja nie mogłabymieć miejsca, należy także przytoczyć opisane w Rozdziale II zamknięcie „złotego okna” przez prezydentaNixona w roku 1971. Od tego czasu, przy wspólnej polityce makroekonomicznej MiędzynarodowegoFunduszu Walutowego, Banku Światowego oraz Rezerwy Federalnej, świat aż po dziś dzień zostaje zalewanycoraz większą ilością fiducjarnych (czyt. fałszywych) pieniędzy. Proces ich tworzenia jest niezwykleinteresujący.

3.2. Inflacyjne działania FED

Istotną funkcją Systemu Rezerwy Federalnej jest konwersja długu na pieniądz. Poniżej, opisane zostaną trzymechanizmy, w wyniku których banki pozyskują skrypty dłużne i zamieniają je w pieniądze.

I – Okno dyskontowe

Oznacza tak naprawdę okno pożyczkowe dla banków, ponieważ w sytuacji gdy nie starcza im gotówki,zgłaszają się one do Rezerwy Federalnej z prośbą o pożyczkę. Oczywiście sytuacje w których banki mająproblem z płynnością występują bardzo często, gdyż przecież „rezerwy”, które utrzymują one w gotówce,wynoszą zaledwie kilka procent. Nawet, jeżeli w Stanach Zjednoczonych stopa rezerwy obowiązkowej wynosidziesięć procent, to i tak około siedem, osiem procent „rezerw” stanowią papiery wartościowe. Tak więc nietrudno się dziwić, iż poziom ich wypłacalności jest niezwykle niski.

Okno dyskontowe wykorzystywane jest także w sytuacji, gdy pewna suma kredytów zostaje uznana zanieściągalne, a tym samym należy wykreślić owe „aktywa” z bilansu. W powyższej sytuacji, skoro spadławartość aktywów, dochodzi także do spadku rezerw w takim stopniu, że ich wartość może się stać nawetujemna…

Pożyczki udzielane bankom przez Rezerwę Federalną są dla nich niezwykle dochodowe, lecz przyczyniają siędo ogromnego wzrostu podaży pieniądza, a tym samym osłabiania jego siły nabywczej. Oczywiście banki

muszą zabezpieczyć je swoimi obligacjami lub innymi aktywami generującymi Cash flow, jednakniewątpliwie uzyskują z nich ogromne korzyści. Proces wygląda w ten sposób, że dany bank otrzymuje odFED’u przykładowo milion dolarów, za które musi płacić odsetki w wysokości ośmiu procent. Tak więc rocznykoszt owej pożyczki wynosi osiemdziesiąt tysięcy dolarów. Cały problem kreacji pieniądza polega na tym, żeotrzymany milion dolarów, bank traktuje jako depozyt w gotówce, a więc

53

staje się on podstawą do wykreowania z niczego kolejnych dziewięciu milionów dolarów (przy założeniustopy rezerwy obowiązkowej na poziomie dziesięciu procent). Tak więc bank, pożyczając milion dolarów odRezerwy Federalnej, ma możliwość udzielenia kredytów na łączną kwotę dziewięciu milionów dolarów!Wystarczy teraz, że kredyty będą udzielane średnio na jedenaście procent, co przyniesie zysk brutto wwysokości dziewięciuset dziewięćdziesięciu tysięcy dolarów. Odejmując od zysku brutto koszty uzyskaniaprzychodu, czyli odsetki, które bank musi zapłacić Rezerwie Federalnej (osiemdziesiąt tysięcy dolarów) orazjakieś koszty stałe (przykładowo dwadzieścia tysięcy dolarów), bank osiąga zwrot netto w wysokościdziewięciuset tysięcy dolarów! Proces omawianej kreacji pieniądza bardzo dobrze odwzorowuje poniższatabela.

Rys. 7. Schemat kreacji pieniądza

Wkład własny:

1000

Utrzymywana rezerwa:

10%

Oprocentowanie kredytu:

11%

Maksymalna

Zysk na odsetkach na

Kwota od której

podstawie:

możliwa kwota

pobierane są odsetki

Wkładu

Kreacji

kredytu

własnego

pieniądza

1

900

900

99

99

2

810

1710

99

188

3

729

2439

99

268

4

656

3095

99

340

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

n

0

9000

99

990

Źródło: Opracowanie własne

Widzimy więc jak działa dźwignia na której opiera się proces kreacji pieniądza. Nie można zapominać, iżpodaż pieniądza została przy tym zwiększona dziewięciokrotnie! Tak więc, jeżeli ilość rąk do pracy czy teżsurowców lub maszyn została na stałym poziomie, to wystąpienie inflacji jest czymś oczywistym.

II – Operacje otwartego rynku

Jest to najbardziej powszechna, a zarazem najbardziej destrukcyjna metoda kreacji pieniędzy fiducjarnych.

54

Cały proces zaczyna się od wystawienia przez rząd obietnicy, że w danym dniu w przyszłości, zobowiązuje sięon do wypłaty określonej kwoty, wraz z odsetkami w zamian za nabyte obecnie kawałki papieru zwaneobligacjami, czy też bonami skarbowymi. Już na wstępnie należy zaznaczyć, iż są one tak naprawdę podstawądla praktycznie całej obecnej w gospodarce podaży pieniądza. Owe skrypty dłużne są dopiero podstawą,które Rezerwa federalna klasyfikuje jako „stanowiące aktywa papiery wartościowe” i tworzy z nich banknoty

oraz pieniądze bezgotówkowe. Są to aktywa, gdyż obietnica rządu jest teoretycznie czymś nieposiadającymżadnego ryzyka, a jej dotrzymanie „gwarantowane” jest przez uzyskiwane przez państwo dochody – podatki.Tak więc, Rezerwa Federalna posiadając w swoim bilansie owe „aktywa”, może zrównoważyć je wystawiając iprzekazując rządowi „czeki Rezerwy Federalnej”, które następnie są indosowane i trafiają z powrotem narządowe konto do któregoś banku Rezerwy Federalnej, jako „depozyt rządowy”. Depozyt ten, w formie„czeków rządowych” wykorzystywany jest przez rząd na pokrycie wszelkich jego wydatków i w tymmomencie pieniądze fiducjarne przedostają się do gospodarki i deponowane są przez beneficjentów na ichprywatnych kontach w bankach komercyjnych. Owe wkłady, klasyfikowane są jako „depozyty bankówkomercyjnych” i z jednej strony uznawane są jako zobowiązania, gdyż są należą do depozytariuszy, lecz zdrugiej strony, stanowią aktywa, ponieważ znajdują się one w banku i są mogą być wykorzystane na różnecele. Widzimy więc, że księgi kolejny raz zostały zbilansowane.

W tym momencie dochodzimy do operacji zahaczającej o kreatywną księgowość (ang. window dressing),ponieważ wspomniane powyżej depozyty, zostają przeklasyfikowane w księgach na „rezerwy”. Oczywiścienie są to rezerwy trzymane na wypadek, gdyby depozytariusze postanowili wycofać powierzone bankowiśrodki. W takiej sytuacji kreacja pieniądza przy pomocy rezerwy cząstkowej nie miałaby miejsca. „Rezerwy”oznaczają ustalony przez bank centralny odsetek depozytów, które banki komercyjne zobowiązane sąutrzymywać. Tak więc, bazując na wspomnianym uprzednio przykładzie, jeżeli bank komercyjny zgromadzidepozyty w wysokości miliona dolarów, to przy dziesięcioprocentowej rezerwie obowiązkowej, musiutrzymać dziesięć procent z tej kwoty, a resztę, czyli dziewięćset tysięcy może przeznaczyć na „pożyczkibankowe”, które są na tyle intratną usługą, iż trudno ich nie wykorzystać.

Proces ten powoduje przedostanie się do gospodarki drugiej fali pieniędzy fiducjarnych, która tak samo jakpierwsza fala, powraca momentalnie do systemu bankowego tworząc nowe „depozyty” bankówkomercyjnych. Pod nowe „depozyty”, zostają udzielone kolejne pożyczki, które ponownie przedostają się dogospodarki przyczyniając się do wzrostu podaży

55

pieniądza, a następnie „lądują” na kontach bankowych jako kolejne depozyty. Proces ten, będący niczyminnym jak schematem kreacji pieniądza, który został uprzednio przedstawiony na Rys. 7., a powtarza on sięaż do osiągnięcia maksymalnej wydajności, czyli około dwadzieścia kilka razy.

W ten właśnie sposób, przy odpowiednim popycie na kredyty, z początkowego długu publicznego wwysokości miliona dolarów, banki komercyjne są w stanie zwiększyć podaż pieniądza aż dziewięciokrotnie.Oczywistym wydaje się więc fakt, iż siła nabywcza pieniądza nie może w tej sytuacji zostać utrzymana – musispaść. Z tego też względu inflacja nazywana jest ukrytym podatkiem nałożonym na społeczeństwo.

III– Stopa rezerwy obowiązkowej

Opisany powyżej proces kreacji pieniądza i wynikając z tego wzrost jego ogólnej podaży opiera się nazałożeniu, że stopa rezerwy obowiązkowej wynosi dziesięć procent. Należy jednak pamiętać, iż wielkośćpowyższego współczynnika nie jest sztywno ustalona, lecz jest określana arbitralnie, (oficjalnie) przez osobyodpowiedzialne w państwie za politykę monetarną. Tak więc, jeżeli zostanie uznane, iż gospodarkapotrzebuje większej ilości pieniądza, co jest oczywiście absurdem, stopa rezerwy obowiązkowej zostajezmniejszona, przyczyniając się do wzrostu podaży pieniądza. W przedstawionym powyżej założeniu, zdepozytu w wysokości miliona dolarów i stopie rezerwy obowiązkowej wynoszącej dziesięć procent, systembankowy jest w stanie zwiększyć podaż o dodatkowe dziewięć milionów dolarów, przy stopie w wysokościpięć procent, podaż pieniądza mogłaby wzrosnąć nawet o dziewiętnaście milionów dolarów (milion/0,05-

milion), natomiast przy zerowej stopie procentowej, nie byłoby teoretycznie żadnych ograniczeń wzrostupodaży pieniądza.

Widzimy więc, że ilość pieniądza obecnego w gospodarce jest wielkością w pełni arbitralną, a każdy dolaroparty jest jedynie na długu. Wahania wielkości podaży pieniądza, będące jednoznacznie skutkiem opisanychwyżej działań oraz brak oparcia waluty na jakiejkolwiek namacalnej wartości przyczyniają się do wzrostóworaz spadków cen towarów i usług, odpowiednio przy zwiększaniu podaży pieniądza oraz przy kurczeniu sięjego ilości. Te okresowe zmiany, powodują nic innego jak opisane już w niniejszej pracy cykle koniunkturalne.

Udowodniliśmy tym samym w praktyce, tezę głoszoną przez Austriacką Szkołę Ekonomii, iż cyklekoniunkturalne są efektem pojawienia się rezerwy częściowej, a tym samym pieniądza fiducjarnego.Powyższe dowody, pozwalają także na potwierdzenie postawionej we wstępie tezy, iż głównym źródłemkryzysu i wszystkich aspektów z nim

56

związanych jest ekspansywna polityka monetarna nie mająca pokrycia w realnych oszczędnościach, jednakaby na tym nie poprzestawiać, przedstawione zostaną w dalszej pracy kolejne dowody praktyczne.

Fannie Mae & Freddie Mac

Jak już wcześniej zostało powiedziane, obecny kryzys ma wiele cech wspólnych z tym, który rozpoczął się wroku 1929. Opisując przyczyny obecnej sytuacji, nie sposób nie cofnąć się do roku 1938, kiedy to zostałastworzona przez prezydenta Franklin D. Roosevelt’a, instytucja mająca pomóc Amerykanom w spełnieniu ichmarzeń o własnym domu. Mowa w tym miejscu o Fannie Mae, której główny profil działalności polegał naskupowaniu od banków kredytów hipotecznych i tworzeniu z nich obligacji (Mortgage Backed Securities)opartych na rządowych gwarancjach. Następnie, wystawiane zostawały one na wolnym rynku gdzie nabywalije inwestorzy. „Wiarygodność rządu USA sprawiała, że papiery te zapewniały tanie refinansowanie akcjikredytowej i obniżało się oprocentowanie. Skutek był taki, że wzrosła w dużym stopniu dostępność kredytówmieszkaniowych.”80 Obecnie Fannie Mae i powstały później Freddie Mac, będący praktycznie identycznymiinstytucjami wspieranymi przez rząd, „poprzez emisję krótkoterminowych papierów wartościowych,wspierają finansowo trzydziestoletnie pożyczki o stałej racie odsetek na zakup nieruchomości, pomagając,przez użycie swapów stopy procentowej, w zabezpieczeniu się przed ryzykiem niekorzystnych zmian cen lubkursów.”81 Opisane powyżej swapy należą do rynku instrumentów pochodnych, którego wartość w ciąguzaledwie 20 lat wzrosła od zera do niewyobrażalnej sumy trzydziestu siedmiu bilionów dolarów. Rynek ten,jest niczym innym jak długiem, który wypełnia różnego typu fundusze inwestycyjne (przede wszystkim typuhedge) oraz co gorsze fundusze emerytalne. Jedynym wytłumaczeniem, dlaczego przy takim wzroście ilościpieniądza, nie wzrosła inflacja jest to, iż rynek instrumentów pochodnych doskonale ją ukrywa, niepozwalając aby wykreowana gotówka przedostała się do obiegu pieniężnego. Firmy te, będące spółkamiakcyjnymi często nazywane są „drugą Rezerwą Federalną”, ze względu na to, iż tak samo jak FED, dostarczająsektorowi bankowemu ogromnej płynności kapitałowej. W roku 1999 za rządów Bill Clinton’a poluzowanorestrykcje obejmujące sprzedaż kredytów przez Fannie Mae, co przyczyniło się do znacznego wzrostu podażypieniądza oraz cen nieruchomości. Opierając się na stabilnym

80http://www.bankier.pl/wiadomosc/Historia-o-wilkach-i-owcach-czyli-co-stalo-u-zrodel-Kryzysu-842667.html, sierpień 200881Hongbing S., Wojna o pieniądz, s. 259

57

wzroście cen, oraz rządowych programach wspierających budownictwo, banki udzielały kredytówhipotecznych osobom o słabej zdolności kredytowej. W ten sposób tworzyła się bańka, która stawała się natyle niebezpieczna, iż Rezerwa Federalna zmuszona była zacząć podnosić stopy procentowe, które pokilkunastu podwyżkach osiągnęły poziom 5,25% w 2006 roku. Wynikający z tego wzrost rat kredytowychspowodował zaprzestanie spłaty odsetek przez setki tysięcy Amerykanów, więc banki zaczęły rozwiązywaćumowy kredytowe i przejmować zastawione nieruchomości. Wzmożona podaż wystawianych przez bankinieruchomości spowodowała coraz poważniejsze spadki cen, co doprowadziło do bankructw wielu instytucjifinansowych, paniką na rynkach, czego konsekwencją było pęknięcie bańki na owym rynku i rozpoczęciukryzysu zwanego subprime (od angielskiego słowa subrime loan – kredyt bankowy udzielony osobie,posiadającej niską zdolność kredytową).

Uznaje się, iż Fannie Mae i Freddie Mac, w 2008 roku odpowiedzialne były za około pięćdziesiąt procentsumy całego amerykańskiego długu hipotecznego – czyli około sześć biliardów dolarów! Doprowadziło dotego skupowanie od banków wspomnianych powyżej kredytów subprime, powodując iż banki stały sięjeszcze mniej ostrożne i udzielały coraz więcej niepewnych kredytów, ponieważ dzięki dwóm powyższyminstytucjom, mogły ominąć wspomniane już wcześniej regulacje bazylejskie. Było to przyczyną rozrostukredytu na tak niespotykaną skalę i pojawieniu się takich zagrożeń, że w obawie przed finansowymkataklizmem postanowiono „uratować” obywateli i rząd znacjonalizował Fannie Mae i Freddie Mac. Owanacjonalizacja jest niczym innym jak przerzuceniem długów z prywatnych właścicieli na amerykańskiespołeczeństwo. Tak więc, na początku września 2008 roku, rząd przejął na siebie ogromny ciężar zadłużenia, ana giełdach zapanowała euforia. „Chyba jeszcze nigdy nacjonalizacja nie wywołała takiej euforii naświatowych giełdach jak przejęcie gigantów hipotecznych Fannie Mae i Freddie Mac przez rząd USA. Indeksyzyskały 3-4 procent.”82

W ten właśnie sposób, krępując wolny rynek i nie pozwalając mu na niezbędne korekty, rząd przyczynił się dorozpoczęcia jeszcze większej ekspansji kredytowej, czego skutki w pewnym momencie będą niewyobrażalniebolesne.

82http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,5673594,Szal_zakupow_na_gieldach_po_nacjonalizacji_Fannie.html

58

3.3. Obecna sytuacja

Wydawać by się mogło, iż kryzys, który rozpoczął się w 2008 roku został zażegnany. Mamy przecież trwającą

od około pięciu lat hossę na rynku akcyjnym oraz znaczą korektę na złocie, którego wysoka cena świadczy oniepokoju na rynku i dużym ryzyku pojawieniu się problemów. Jednak czy jest to spowodowanepoprawiającymi się warunkami ekonomicznymi, czy raczej ogromną ilością kapitału wpompowanego w rynekakcji?

Rys. 8. Indeks S&P 500 a ilość środków wpompowanych w rynek

Źródło: http://www.evotrader.wordpress.com

Odpowiedź na powyższe pytanie, wydaje się być oczywista już po spojrzeniu na powyższy wykres. Biorąc poduwagę, iż przy stu osiemdziesięciu jedno procentowym wzroście indeksu S&P 500, bezrobocie w StanachZjednoczonych jest najwyższe od trzydziestu lat, a ilość osób pobierających kupony na żywność zrównała się zilością ludzi zamieszkujących Polskę, ciężko nie zgodzić się z przedstawianymi w niniejszej pracy,destrukcyjnymi skutkami kreacji pieniądza.

59

Rys. 9. Stopa zatrudnienia w Stanach Zjednoczonych w latach 1970-2012

Źródło: http://www.evotrader.wordpress.com

Jeżeli więc powiedzieliśmy, iż za tak znaczącym wzrostem indeksu S&P nie kryje się realna poprawakoniunktury, lecz kreacja pieniądza, należy wspomnieć o bardzo istotnym współczynniku jakim jest MarginDebt. Współczynnik ten, określa ile akcji w danym okresie zostało zakupiona za kredyt, którego podstawą sąowe akcje. Proces ten, jest bardzo prosty – ludzie skuszeni za pomocą przeróżnych środków, są takzafascynowani obecnym stanem rynku i widzą w nim jeszcze tak duży potencjał wzrostowy, iż zamierzająwykorzystać dźwignie finansową, aby zwiększyć zwrot z kapitału własnego. W tym celu, udają się do bankupo kredyt na zakup owych akcji. Banki nie mają żadnych przeszkód w ich udzielaniu, ponieważ finansują i taktylko połowę zakupów, a więc nawet przy pięćdziesięcioprocentowej przecenie akcji, bank jest w stanieodzyskać swoje środki.

Tak więc charakterystyczne dla opisywanego współczynnika jest to, iż jest on niski w okresie wysokich stópprocentowych i ogólnie złych nastrojów na rynkach, natomiast w okresie wzrostów, inwestorzy ulegającypokusie wielkich pieniędzy, podbijają jego wartość. Charakterystyczne jest również to, iż podczas załamańrynku czy to w 2000 roku, czy w 2008, współczynnik ten był na rekordowo wysokich poziomach. Zatem warto

zbadać na jakim poziomie obecnie kształtuje się Margin Debt. Najlepszym wskaźnikiem będzie amerykańskagiełda NYSE, ponieważ to właśnie za nią podążają inne giełdy na całym świecie. Bardzo

60

wymowne, a zarazem dające bardzo dużo do myślenia są w takim razie przedstawione poniżej wykresy.

Rys. 10. NYSE Margin Debt & Composite Index

Źródło: http://evotrader.wordpress.com/page/2/

Rys. 11. NYSE Margin Debt vs S&P 500

Źródło: Orcam Financial Group, LCC

Powyższe wykresy pomagają w uświadomieniu sobie jak cienka linia dzieli obecnie rynek od potężnegozałamania. Bazując na nauczaniu przedstawicieli Austriackiej Szkoły Ekonomii, mówiących że im poważniejszaekspansja kredytowa, tym bardziej tragiczne w

61

skutkach pęknięcie zbudowanej na niej bańki, możemy stwierdzić, że obecna „korekta” na pewno dorównatym z roku 2000 oraz 2008, a prawdopodobnie je przewyższy. Świadczą o tym dane określające poziom długuzaciągniętego pod zakup akcji – w momencie pęknięcia bańki internetowej, wynosił on około 370 miliardówdolarów, w 2008 roku pogłębił się do 400 miliardów. Obecnie mamy do czynienia z Margin Debt na poziomie425 miliardów dolarów, co jest nominalnym rekordem w historii.

Pomimo ciągłego wzrostu zadłużenia, nie rośnie inflacja, co również jest efektem niepokojącym. Poniższywykres może pomóc w zrozumieniu owego zjawiska.

Rys. 12. Podaż pieniądza w obiegu, miara M3, USA

Źródło: shadowstats.com

Powyższy wykres pokazuje, iż pomimo ogromnego luzowania ilościowego przez Rezerwę Federalną, podażpieniądza w obiegu ma przestrzeni kilku ubiegłych lat nie zmieniła się aż tak znacząco. Wynika to przedewszystkim z ograniczenia dostępności kredytu dla przeciętnych obywateli i przedsiębiorstw. Wątpliwe byłobytakże stawianie tezy, iż spadające tempo cyrkulacji pieniądza jest wynikiem wzrostu preferencji czasowychspołeczeństwa, a więc stania się ludzi bardziej oszczędnymi. Konsumpcjonizm nadal jest powszechny, leczbezrobocie na poziomie 22 procent (liczonym bardziej realnymi metodami, używanymi w latachosiemdziesiątych), po prostu uniemożliwia nabywanie dóbr i usług nie będących tymi pierwszej potrzeby.Drukowane pieniądze kierowane są więc w rynek akcji, przyczyniając się do windowania cen, lecz nie kryjąsię za tym adekwatne realne wzrosty wartości spółek.

62

Na podstawie powyższych danych, nauczaniu Austriaków oraz nabytej wiedzy z dziedziny ekonomii, możemystwierdzić, iż kreacja pieniądza, w skali jakiej historia nigdy dotąd nie doznała, doprowadziła gospodarkę dotakiego poziomu przegrzania, lub mówiąc inaczej, do napompowania się tak ogromnej bańki spekulacyjnej,że nie jest możliwe, aby obecna sytuacja utrzymała się w dłuższym okresie. Niewątpliwie dojdzie w przeciągukilku lat do ogromnej korekty, której nazwa nadana przez media, będzie opierała się jedynie na pośredniejprzyczynie – Margin Debt, nie uwzględniającej realnych przyczyn, jakimi są ingerencja rządu w wolny rynekoraz działania banku centralnego.

3.4. Proponowane zmiany systemu monetarnego

Będąc obywatelem świata, a tym samym widząc co się dzieje i martwiąc się o jego los, warto zastanowić sięnad systemem monetarnym, który wyeliminuje problemy gospodarcze, a więc pozwoli na stabilny rozwój,bez niepotrzebnych cykli koniunkturalnych, wojen, finansowania wątpliwych moralnie przedsięwzięć,zubożania społeczeństwa oraz innych negatywnych rzeczy. Naprzeciw obecnie panującej ekonomii głównegonurtu, która okazuje się zupełnie nieskuteczna, czy to w trwałym rozwoju gospodarczym, czy chociażby walcez ubóstwem i bezrobociem, wychodzi wiele różnych propozycji reformy monetarnej, z których wiele jest zesobą ogólnie bardzo powiązanych, lecz różnią się dopiero w szczegółowych kwestiach. Poniżej przedstawionepropozycje są spójne do myśli Ekonomii Austriackiej. Odrzucone zostają natomiast teorie głoszone przezprzedstawicieli Miltona Friedman’a (monetaryści), czy też Arthur Laffer’a (ekonomiści podaży). Obie te grupypopierają manipulację podażą pieniądza, ich filozofia jest bardzo spójna, a opiera się na teorii, iż wolny ryneknie jest w stanie sam sobie poradzić. Obie wspomniane szkoły wierzą w obecny system oparty nainterwencjonizmie, a z głoszonych przez nie postulatów nie wynikają żadne gruntowne zmiany. Zdaje sięwięc, że owe grupy nie zamierzają obecnego systemu zmieniać, a jedynie nim kierować…

Proponowana w niniejszej pracy reforma monetarna, dotyczy aspektów, które w sposób całkowity mogłybywyeliminować wszelkie występujące problemy gospodarcze. Głównym punktem reformy, do którego

wszelkie działania powinny dążyć jest:

-Odejście od pieniądza fiducjarnego

Jak zostało w niniejszej pracy przedstawione, pieniądz fiducjarny jest źródłem wszelkich problemów, zktórymi mamy obecnie do czynienia. Przyczynia się on do ciągłej utraty siły

63

nabywczej pieniądza w wyniku wzrostu jego podaży, czyli inflacji, której tragiczne skutki zostałyprzedstawione w rozdziale II. Jest on tym samym przyczyną występowania baniek spekulacyjnych, o takpoważnych rozmiarach jak tworząca się obecnie, która jest jedną z faz cyklu koniunkturalnego opisanego wrozdziale I. Jednak przedstawiony powyżej główny punkt reformy, nie wnosi niczego do realnych zmian, którepowinny nastąpić. Aby rzeczywiście gospodarka pozbyła się pieniądza fiducjarnego, muszą nastąpićkonkretne zmiany, u jego źródła, czyli w amerykańskim systemie monetarnym. Aby pozytywne efekty owejreformy mogły dojść do skutku, przy jak największym ograniczeniu negatywnych efektów procesudostosowawczego, muszą zajść proponowane poniżej zmiany:

1.Wprowadzenie standardu złota, denacjonalizacja znacznej części zapasów złota i srebra, oraz zniesieniewszelkich „praw” dotyczących legalnych środków płatniczych

2.Zlikwidowanie Rezerwy Federalnej oraz FDIC i wprowadzenie systemu wolnej, konkurencyjnej bankowościopartej na systemie stuprocentowej rezerwy

3.Znaczne ograniczenie ingerencji rządu, władzy poszczególnych agencji oraz departamentów, a tym samymminimalizacja biurokracji

Punkt 1.

Zniesienie prawa, ograniczającego wolność oraz swobodę obywateli, dotyczącego „legalnego środkapłatniczego”, pozwoli ludziom na regulowanie zobowiązań kontraktowych w dowolnej, akceptowalnej przezdwie strony formie. Ludzie nie powinni być zmuszani do respektowania formy pieniężnej narzuconej im przezrząd, ani żadną inną instytucję.

Przywrócenie standardu złota, wiązałoby się najprawdopodobniej z największym oporem oraz trudnościami.Na samym początku, musiałoby zostać zmienione prawo, aby nie zezwalało ono na „kryzysowe zawieszeniepłatności”, gdyż w takiej sytuacji ludzie wiedzieliby, że rząd i bank centralny w każdej chwili mogą kolejny razzawiesić wymienialność waluty na złoto. Aby przekonać ludzi o dobrych intencjach, oraz stworzyćfundamenty pod nowy system, należałoby w następnej kolejności zdenacjonalizować skradzione ludziom w1993 roku złoto, które obecnie przechowywane jest głównie w Fort Knox i innych skarbcach StanówZjednoczonych. Tak więc, należałoby przekazać znajdujące się tam złoto każdej osobie i instytucji finansowej,w formie wymiany go za posiadane dolary. Aby tego dokonać, należy tak określić wagę dolara, co jestrównoznaczne z ceną złota, aby można było wymienić wszystkie dolary wchodzące w skład agregatu M1 wstosunku jeden do jednego.

64

Trzymając się tego założenia oraz oficjalnych danych, iż Stany Zjednoczone posiadają dziesięć tysięcy tonzłota, a podaż pieniądza M1 na maj 2014 wynosi 2800 miliardów USD83, powinno się określić wartość dolarajako 1/7932 uncji. Wartość ta wynika stąd, że dziesięć tysięcy ton złota, to inaczej 0,353 miliarda uncji.Wartość ta, podzielona przez całkowitą podaż pieniądza, wyznacza cenę uncji złota na poziomie 7932dolarów. Jest to cena mocno odbiegająca od obecnej wartości rynkowej, jednak biorąc pod uwagę słowawielu znanych analityków, iż złoto jest bardzo mocno niedowartościowane oraz występujące manipulacjebanków centralnych na rynku złota, można przyjąć tę wartość jako realistyczną, szczególnie w okresiepotężnego kryzysu, lub niepewności i strachu związanych z procesem dostosowawczym.

Utrzymując powyższe założenia, każdy bank posiadałby w tym momencie depozyty na żądanie oparte nastuprocentowej rezerwie złota. Oczywiście rolę złota może pełnić każdy metal szlachetny, np. sprawdzone jużw historii srebro. Szczegółowa analiza nowego systemu monetarnego i jego zdefiniowanie jest rzecząwykraczającą poza obszar niniejszej pracy, dlatego też zostały przedstawione tylko hipotetyczne założeniapowrotu do standardu złota. W każdym bądź razie, powyższy proces byłby wyjściem do kolejnego aspektu,jakim jest zlikwidowanie FED.

Punkt 2.

Likwidacja Rezerwy Federalnej dotyczy przede wszystkim jej formy jako banku centralnego. FED możefunkcjonować jako izba rozrachunkowa, np. dla wydawanych bankom czeków. Bardzo ważnym punktem jestlikwidacja „ubezpieczeniowych” agencji rządowych, takich jak np. FDIC, która to chroni banki i umożliwia imdziałania w obrębie hazardu moralnego, czego koszty ponosi ostatecznie podatnik. Dlatego też, w celuwyeliminowania podobnych praktyk, należy zderegulować system bankowy oraz ubezpieczeniowywprowadzając zupełnie wolną konkurencję. Oczywiście może to doprowadzić do pojawiania się nieuczciwychpraktyk bankowych, jednak wolna konkurencja najszybciej zdefiniuje i wyprze nieuczciwe podmioty. Takwięc, system bankowy powinien opierać się mniej więcej na swojej pierwotnej formie, w której występowałpodział na Loan Banking i Deposit Banking – depozyty na żądanie powinny być dostępne w każdej chwili wgodzinach funkcjonowania banku, natomiast depozyty terminowe powinny zostać lokowane tylko zauprzednią zgodą depozytariusza, który będzie świadom faktu, iż na swój wkład może

83www.research.stlouisfed.org/fred2/series/M1NS

65

być zmuszony poczekać określony czas. Wolna konkurencja pozwoli wkroczyć bankowości na o wiele wyższywymiar moralny, dotyczący m. In. solidniejszego traktowania klienta, ponieważ każdy podmiot niespełniającywymagań, zostanie „wyrzucony” z rynku.

Bicie, czy też topienie monet, także powinno być w pełni konkurencyjną działalnością. Niewątpliwiewyeliminowałoby to, tak nagminnie pojawiające się w historii psucie pieniądza. Opisane powyżej praktykimiałyby o wiele bardziej łagodny przebieg, niż można byłoby to sobie wyobrażać, a to ze względu na fakt, iżnie nastąpiłby gwałtowny spadek podaży pieniądza, przyczyniający się do ogromnej deflacji. W efekcie dolar,w końcu stałby się produktem nieinflacyjnym, gdyż wzrost jego podaży, wynikałby ze wzrostu podaży złota.Tym samym, mielibyśmy do czynienia z zanikiem oczekiwań inflacyjnych oraz spadkiem stóp procentowych,co niewątpliwie przełożyłoby się na wzrost inwestycji.

Punkt 3.

“Last, but not least” aspekt dotyczy nie tylko odsunięcia rządu, czy też banku centralnego od ustalania„właściwej” podaży pieniądza i stóp procentowych, lecz także ogólnie rzecz biorąc mniejszej ingerencji wgospodarkę. Zarówno teoria mówiąca o niemożliwości socjalizmu, jak i historia, a nawet czasy współczesnepokazały nam, że centralne planowanie jest zupełnie nieefektywne i nie prowadzi do niczego dobrego.

Rząd powinien zerwać ze społeczeństwem niepisaną umowę, mówiącą o tym, że ma on prawo do kreacjipieniądza, który przeznaczany jest na walkę z biedą oraz bezrobociem, a ludzie nie muszą przejmować siębytem innych, tylko mogą skupić się na sobie. W gospodarce z prawdziwym pieniądzem, społeczeństwobyłoby bogatsze i z pewnością wiele osób poświęciłoby zaoszczędzony czas na pomoc potrzebującym.Faktem jest, iż w świecie bez inflacji, bardzo mocno poprawiają się wszelkie standardy moralne, gdyż ludzienie muszą gonić za pieniądzem, lecz mogą skupić się na działalności kulturalnej, a także duchowej. Bardzoważnym aspektem jest brak współzależności gospodarczej kraju, czyli innymi słowy jego niepodległość, aletakże wolność i swoboda obywateli. Dlatego też, takie kwestie jak inwigilacja społeczeństwa, nakładaniecoraz to nowszych (bardziej bezsensownych) podatków, rozrost biurokracji, czy też ingerencja w wolny rynekza pomocą ograniczania swobody zawierania umów, powinny zostać stanowczo ograniczone lub praktyczniezlikwidowane.

Rząd, finansując się oczywiście z podatków, powinien być narzędziem służącym do ochrony życia, czylizapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony wolności i własności obywateli.

66

Spełnienie powyższych punktów niewątpliwie byłoby fundamentem, na którym mogłaby odbudować sięzdrowa, stabilna gospodarka. Jednak, poprzedzający rozwój proces dostosowawczy, nie byłby okresem aniłatwym, ani krótkim. Już pierwszy punkt przedstawionego wyżej planu zamroziłby wzrost podaży pieniądzapowodując naglą panikę i załamanie się giełdowych indeksów. Tym samym, zniknęłoby wiele papierowychfortun, a firmy nadmiernie się lewarujące prawdopodobnie ogłosiłyby upadłość ze względu na bardzo niskądostępność kredytów. Z tego też względu nastąpi wzrost bezrobocia, jednak będą to czynniki tylko chwilowe,ponieważ gdy społeczeństwo uwierzy w nowy system monetarny, wzrośnie popyt na metale szlachetne,naprzeciw któremu wyjdą kopalnie wydobywcze oraz złotnicy, jubilerzy, czy też osoby prywatne. Na rynkupojawi się większa ilość pieniądza, a prawo popytu i podaży ustali rynkową, naturalną równowagę pomiędzyjego ceną a ilością. Po ustanowieniu owej równowagi, gospodarka powróci na falę wzrostu, tym razem jużstabilnego, bez destrukcyjnych cykli koniunkturalnych oraz inflacji.

67

ZAKOŃCZENIE

Zakończenie przedstawionej pracy, zostanie wykorzystane w celu ustosunkowania się do postawionej wewstępie tezy oraz podsumowanie najważniejszych aspektów, przyczyniających się do jej potwierdzenia.

Jednak, należy zauważyć, iż powyższa praca nie wyczerpuje tematu, który porusza, niewątpliwie słusznebędą wszelkie przyszłe badania nad zagadnieniem źródeł kryzysów. Nie prezentuje ona także w sposóbszczegółowy dorobku Austriackiej Szkoły Ekonomii. Teoria „Austriaków” jest tak bogata i porusza tak szerokiwachlarz tematów, tych z pozoru prostych oraz tych bardzo złożonych, że pełne jej poznanie możliwe jestdopiero po sięgnięciu do dzieł jej przedstawicieli, nie zaś opracowań. Ciężko nie zgodzić się z pozytywnymistronami ekonomicznego pluralizmu, dlatego też zachęcam do zgłębienia Teorii Austriackiej, tym bardziej, iżnawet największe dzieła jej przedstawicieli, napisane są w sposób zrozumiały nie tylko dla ekonomisty, lecztakże dla zwykłego Homo Sapiens.

Poniższa praca, pomimo iż znajdują się w niej treści zaczerpnięte od „Monetarystów”, „Instytucjonalistów”,czy nawet „Keynesisów”, została w górnej mierze oparta na dorobku „Austriaków” z tego względu, iż według

mnie, jest to jedyna teoria stwierdzająca i opisująca bezpośrednie przyczyny kryzysów gospodarczych, aponadto dająca praktycznie gotowy przepis, jak owym problemom zaradzić, co mam nadzieję, niniejszapraca potwierdza.

Tak więc, odpowiadając na pytanie postawione we wstępie, bazując na przeprowadzonym badaniu jakim jestniniejsza praca, której fundamentem była wiedza nabyta na Wydziale Nauk Ekonomicznych UniwersytetuWarszawskiego, przede wszystkim podczas zajęć z makro- i mikroekonomii, z bankowości centralnej ikomercyjnej oraz z finansów i ekonomii politycznej, jestem przekonany, że oparcie głównego nurtumakroekonomii na postulatach Austriackiej Szkoły Ekonomii, uchroniłoby światową gospodarkę przedkryzysami, a więc także przed ich następstwami, a już na pewno przynajmniej znacznie zminimalizowałobyich wymiar.

Bazując na teorii oraz historii, która została przedstawiona w trzech poprzednich rozdziałach ciężko niezgodzić się z postawioną tezą mówiącą o tym, że to właśnie dług, czyli współczesny pieniądz nie mającypokrycia w realnych oszczędnościach jest główną, a nawet jedyną przyczyną wszelkich perturbacji z którymimieliśmy i mamy do czynienia. Przeprowadzona analiza wykazała także, że za ową przyczynę odpowiedzialnyjest aparat państwowy, z bankiem centralnym na czele. Prowadzona przez Rezerwę Federalną ekspansywnapolityka monetarna oraz konsekwentne obniżanie stóp procentowych były

68

efektem sztucznej euforii inwestorów, co w konsekwencji doprowadziło do powstania bańki na rynkunieruchomości. Nieuniknioną korektę powyższych działań mogliśmy obserwować począwszy od roku 2008,kiedy to upadł bank inwestycyjny Lehman Brothers. Był to jednak dopiero „przedsmak” tego, co niewątpliwiewkrótce nastąpi, ponieważ działania ochronne rządu nie pozwoliły rynkowi się oczyścić, tylko utrzymałynierentowne przedsięwzięcia przy życiu, powodując coraz większy rozrost bańki i długu publicznego. Kosztytych działań ponosi niestety nikt inny jak obywatel, a w szczególności klasa średnia, emeryci oraz osobyskłonne do oszczędzania, gdyż to właśnie w te grupy najbardziej uderza ukryty podatek, czyli inflacja.Struktura owej pracy, miała ułatwić w zrozumieniu słuszności postawionej ów tezy. Tak więc, w pierwszejczęści pracy, zostały przedstawione najważniejsze aspekty Teorii Austriackiej, odnoszące się do pieniądza,bankowości oraz kryzysów. W rozdziale II, pokazano jak ewolucja pieniądza i bankowości doprowadziłasystem monetarny do odejścia od wartości rzeczywistych i jak wprowadzony został pieniądz oparty tylko nazaufaniu. W trzeciej części pracy, zbadano natomiast skutki owej ewolucji oraz determinanty, które sągłównym źródłem problemów. Zaproponowane zostały także możliwe zmiany oraz sposób jak można jewprowadzić i uzdrowić nasz system monetarny i całą gospodarkę.

Przeprowadzona analiza dostarcza informacji, iż jedynym możliwym działaniem prowadzącym do zażegnaniacoraz poważniejszych cykli koniunkturalnych, zubożania społeczeństwa oraz innych negatywnych skutkówrezerwy częściowej, umożliwiającej kreację pieniądza jest wprowadzenie standardu złota, czyli odejście odniemającego pokrycia w żadnej realnej wartości pieniądza fiducjarnego. Możliwie dobrym rozwiązaniem,mógłby być system bankowości islamskiej, jednak z wielu względów jego wprowadzenie byłoby praktycznieniemożliwe do zrealizowania. Bankowość islamska nie była przedmiotem badań w niniejszej pracy, jednakwarto zapoznać się z tymże systemem.

Reasumując, mam nadzieję, iż postawiona teza została wyjaśniona w sposób klarowny i treściwy. Mam takżenadzieję, że negatywne konsekwencje pieniądza fiducjarnego, ingerencji rządu w wolny rynek, a takżecentralnego planowania wielkości podaży pieniądza za pomocą stóp procentowych i innychniekonwencjonalnych metod, zostały przedstawione w sposób spójny i logiczny. Wierzę, iż społeczeństwoopowie się za pozytywnymi stronami wprowadzenia pieniądza opartego na realnej wartości, gdyż jest tojedyny sposób na powrót gospodarki na ścieżkę stabilnego wzrostu oraz na poprawę ogólnego poziomu

społecznego dobrobytu.

69

BIBLIOGRAFIA

ahdictionary.com, (09.06.2014), Fiat money http://ahdictionary.com/word/search.html?q=fiat+money

bankier.pl, (09.06.2014), Historia o wilkach i owcach, czyli co stało u źródeł Kryzysuhttp://www.bankier.pl/wiadomosc/Historia-o-wilkach-i-owcach-czyli-co-stalo-u-zrodel-Kryzysu-1842667.html

Barczyk R., Kowalczyk Z., Metody Badania Koniunktury Gospodarczej, Warszawa 1993

Callahan G., Czym jest ekonomia Austriacka?, www.mises.pl/60

Callahan G., Ekonomia dla normalnych ludzi, Warszawa 2004

Chrupczalski S., Przegląd teorii cyklu koniunkturalnego KASE, Kraków 2009

Colander D. C., Landreth H., Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 2010

De Soto J. H. Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne, Warszawa 2009

Dives J., The Invisible Crash: What it is, Why it Happened, How to Protect Yourself Against it, New York, 1975

Elgar E., Aldershot, Essays on Capital and Interest: An Austrian Perspective, United Kingdom 1996

en.wikipedia.org, (09.06.2014), Reserve requirement http://en.wikipedia.org/wiki/Reserve_requirement

en.wikipedia.org, (09.06.2014), Transaction deposit http://en.wikipedia.org/wiki/Transactional_account

Exter J., The U.S. and the World are, Blakely’s Investment Review, Vol. 1, No. 1, 1989

Federal Reserve Bank of Philadelphia, The National Debt, 1998

Fisher I., 100% Money and the Public Debt, New York 1936

Galbraith J. K., Ekonomia w perspektywie, Warszawa 1992

Greenspan A., Gold and Economic Freedom, www.liberalis.pl/2008/10/27/alan-greenspan-zloto-i-wolnosc-gospodarcza

Griffin G. E., The Creature from Jekyll Island, Wrocław 2012

Hayek F. A., Czy możemy jeszcze uniknąć inflacji?, http://mises.pl/blog/2008/02/23/friedrich-august-von-

hayek-czy-mozemy-jeszcze-uniknac-inflacji/

70

Hongbing S. Wojna o pieniądz, Warszawa 2010

Hoppe H., Hultberg N, Rothbard M.N., Salermo J, Jak zrujnować gospodarkę, czyli Keynes wiecznie żywy,Warszawa 2004

Kacperski J., Szkoła austriacka wobec socjalizmu, Warszawa 2009

Keynes J. M., Ekonomiczne konsekwencje pokoju, 1919

Keynes J. M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, Warszawa 1956

Kolko G., The Triumph of Conservatism, New York 1963

Lips F., Złoty spisek, Kobierzyce 2010

Machaj M., Ben Bernanke pod ścianą, http://mises.pl/blog/2008/06/12/mateusz-machaj-ben-bernanke-pod-sciana/

Mises L. v., Economic Calculation in Socialist Commonwealth, German 1920

Mises L. v., Human Action, New Haven 1949

Moss L. S., Vaughn K. I., Hayek’s Ricardo Effect: A Second Look, The American Journal of Economics andSociology , Vol. 69, No. 1, 2010

Nash R. H., Money, banking, and biblical ethics, „Durell Journal of Money and Banking”, 1990

Nasz Dziennik, 23.01.2009 r.

Palyi M., The Twilight of Gold, Chicago 1972

pl.wikipedia.org, (09.06.2014), Alchemiawww.pl.wikipedia.org/wiki/Alchemia

pl.wikipedia.org, (09.06.2014), Stopa rezerw obowiązkowychwww.pl.wikipedia.org/wiki/Stopa_rezerw_obowiazkowych

prokapitalizm.pl, (09.06.2014), Ludzkie działanie – Dobra kapitałowe i kapitałhttp://prokapitalizm.pl/ludzkie-dzialanie-dobra-kapitalowe-i-kapital.html

research.stlouisfed.org, (09.06.2014), M1 Money Stock www.research.stlouisfed.org/fred2/series/M1NS

Rothbard M. N., Conceived in Liberty: The Revolutionary War, New Rochelle 1979

Rothbard M. N., The Mystery of Banking, United States 1983

Rothbard M. N., What Has Government Done to Our Money?, Larkspur 1964

71

Rothbard M. N. Wielki Kryzys w Ameryce, Kraków, 2010

Rothbard M. N., Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Warszawa, 2009 Rueff J., The Monetary Sinof the West, New York 1972

Salsman R. M., Gold and Liberty, Great Barrington 1995 Samuelson P. A., Economics, New York 1970

Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 2008 r.

Wormser R., Conservatively Speaking, Mendham 1979

wyborcza.biz, (09.06.2014), Szał zakupów na giełdach po nacjonalizacji Fannie Mae iFreddie Machttp://wyborcza.biz/biznes/1,101562,5673594,Szal_zakupow_na_gieldach_po_nacjonalizacji_Fannie.html

72

ZESTAWIENIE SPISÓW

Rys. 1. Struktura produkcji. Trójkąt Hayek’a……………………..…….……..……12Rys. 2. Efekt akordeonowy………………………………………..……….……..….13Rys. 3.Model wzrostu gospodarczego Garrison’a.…………………..........................14Rys. 4. Fazy cyklu koniunkturalnego……………………………………………...…15Rys. 5. Charakterystyki poszczególnych faz cyklu koniunkturalnego…………….…16Rys. 6.Wykres złota w latach 1971 – 2011…..…..……………………………….....35Rys. 7. Schemat kreacji pieniądza………………..………………………………….. 53Rys. 8. Indeks S&P 500 a ilość środków wpompowanych w rynek…………………58Rys. 9. Stopa zatrudnienia w Stanach Zjednoczonych w latach 1970-2012….……...59Rys. 10.NYSE Margin Debt & Composite Index….………………………………..60Rys. 11.NYSE Margin Debt vs S&P 500……..…………………………….……….60Rys. 12.Podaż pieniądza w obiegu, miara M3, USA……..…………………………61


PRACA DYPLOMOWA – WYMOGI EDYTORSKIE

1. Marginesy: górny, dolny, lewy, prawy – 25 mm2.Czcionka: Times New Roman 12 pkt

3.Pojedynczy odstęp

4.Tekst wyrównany do prawego i lewego marginesu

5.Wersja archiwalna drukowana dwustronnie6.Tytuły rozdziałów: czcionka Times New Roman 14 pkt. - pogrubiona

7.Tytuły podrozdziałów: czcionka Times New Roman 13 pkt. - pogrubiona

8.Tabele numerowane

-możliwość numeracji dwustopniowej, np. Tabela 2.1., gdzie pierwsza cyfra oznacza numer rozdziału a druga– kolejny numer tabeli w tym rozdziale

-tytuł tabeli centralnie pod tabelą

-jeśli tabela jest cytowana - podać centralnie pod tabelę źródło jej pochodzenia np. opracowanie własne, lubopracowano na podstawie danych z GUS

9.Rysunki numerowane

-możliwość numeracji dwustopniowej, np. Rys.2.1., gdzie pierwsza cyfra oznacza numer rozdziału a druga –kolejny numer rysunku w tym rozdziale

-podpisy centralnie pod rysunkami-jeśli rysunek jest cytowany - podać centralnie pod rysunkiem źródło pochodzenia

10.Równania matematyczne, numeracja podawana w nawiasach (….) wyrównanych do prawego marginesu,zasady numeracji dwustopniowej analogiczne jak w przypadku tabel

i rysunków

11.Źródła literaturowe (także adresy internetowe) zebrane w postaci numerowanego wykazu, przywoływanew tekście poprzez umieszczenie numeru pozycji na wykazie w nawiasie […]. Opis cytowanej literatury, wkolejności alfabetycznej nazwisk autorów, według następującego wzoru: nazwisko autora, inicjał imienia,tytuł pracy (ewentualnie nr kolejnego wydania, nr tomu) lub artykułu, tytuł czasopisma z którego pochodziartykuł, miejsce wydania pracy, wydawnictwo, rok wydania, numer zeszytu (w przypadku czasopisma),ewentualnie numery stron. Przykłady cytowań:

[1]Brandt A. M.., Zastosowanie doświadczalnej mechaniki zniszczenia do kompozytów o matrycachcementowych. W: Mechanika kompozytów betonopodobnych, Wrocław,

Ossolineum, 1983, 449-501

[2]Nowacki W., Plasticity of polycrystal, Warszawa, PWN, 1987, 687-704

[3]Spears W.M. Adapting crossover in evolutionary algorithms, 1995htpp://citeseer.ist.psu.edu/192723.html

12.Układ strukturalny pracy:

-strona tytułowa

-spis treści-streszczenie pracy dyplomowej - jedna strona formatu A – 4 w tym:ostreszczenie w języku polskim ½ strony, w języku angielskim ½ strony

-zawartość pracy – rozłożona w rozdziałach

-literatura-ewentualne załącznikiPraca-licencjacka-wzor-88

WYśSZA SZKOŁA GOSPODARKI I ZARZ ĄDZANIA

WKRAKOWIE

ZAMIEJSCOWYWYDZIAŁ EKONOMII W MIELCU

Kierunek: Ekonomia

Specjalność: Rachunkowość i ubezpieczenia

WZÓR

IMIĘ I NAZWISKO

TEMAT PRACY LICENCJACKIEJ

( praca licencjacka )

PRACY

PROMOTOR

TYTUŁ NAUKOWY IMI Ę I NAZWISKO

LICENCJACKIEJ

Mielec 2011

Spis treści

Wstęp

3Rozdział 1. Tytuł rozdziału51.1.Tytuł podrozdziału51.2.Tytuł podrozdziału81.3.Tytuł podrozdziału101.4.Tytuł podrozdziału131.5.Tytuł podrozdziału17Rozdział 2. Tytuł rozdziału212.1.Tytuł podrozdziału212.2.Tytuł podrozdziału222.3.Tytuł podrozdziału242.4.Tytuł podrozdziału

272.5.Tytuł podrozdziału27Rozdział 3. Tytuł rozdziału343.1.Tytuł podrozdziału343.2.Tytuł podrozdziału383.3.Tytuł podrozdziału39Rozdział 4. Tytuł rozdziału554.1.Tytuł podrozdziału554.2.Tytuł podrozdziału

4.3.Tytuł podrozdziału62Rozdział 5. Podsumowanie i wnioski70Bibliografia72Literatura uzupełniająca73Wykaz aktów prawnych74Wykaz tabel i rysunków75

2

Wstęp

Tekst ....................................................................................................................

………………………………..…………………………………………………………

……………………..……………………………………………………………………

……………………………….…

Wstęp: Times New Roman 14 punktów, wy środkowany oraz pogrubiony

Tekst zasadniczy: Times New Roman 12 punktów, wyjus towany ( wyrównany do obu marginesów ).

Marginesy: górny, dolny i prawy po 2,5 [ cm ], lewy = 3,5 [ cm ]

Akapit:1,3 [ cm ].

Objętość pracy: 60 – 80 stron.

Teksty przypisu i źródeł: Times New Roman 10 punktów, odst ęp pojedynczy. Przypisy umieszczamy u dołustrony do której tekstu się odnoszą i oddzielamy od tekstu głównego linia ci ągłą około 10 znaków. Przypisy łączą się z tekstem za pomocą odnośników cyfrowych zamieszczanych w postaci górnego indeksu. Odnośnikicyfrowe mogą być kolejnymi liczbami naturalnymi w obrębie: jednej strony, jednego rozdziału lub całej pracy.

………………………………………………………...…..………………………………

świadczenie1………………………………………………………………………………

……………………………….

1Podstawy Ubezpieczeń, tom I – mechanizmy i funkcje, praca zbiorowa pod redakcją J. Monkiewicza, Poltext,Warszawa 2000, s.223

Rozdział 1

Temat rozdziału pierwszego


Tekst………........................................... .................................................................

………………………………..………...…………………………………………………

…………………………………………………………………………………………….

…

1.1.1. Tytuł punktu

1.1.2. Tytuł punktu

Rozdział i tytuł rozdziałów: Times New Roman 14 pun któw wyśrodkowany i pogrubiony pisany w odległości 5[ cm ] od górnej kraw ędzi strony.

Tytuł podrozdziału: Times New Roman 12 punktów, wyr ównany do lewej i pogrubiony.

Tytuł punktów: Times New Roman 12 punktów, wyrównan y do lewej i bez pogrubienia.

Tekst zasadniczy: Times New Roman 12 punktów, wyjus towany ( wyrównany do obu marginesów ).

Marginesy: górny, dolny i prawy po 2,5 [ cm ], lewy = 3,5 [ cm ]

Akapit:1,3 [ cm ].

Teksty i przypisy źródeł: Times New Roman 10 punktów, odst ęp pojedynczy.


Tekst………........................................... .................................................................

…………………………………..…..……………………………………………………

…………………………..…………

4


Tekst

………................................................

....................................................................

………………………………..………………………………………

…………………

……………………..……………………………………………………………………

……………………………….…

Wzory matematyczne naleŜy wycentrować na stronie. Numeracja wzorów powinna by ć zawarta w nawiasie iwyrównana do prawej strony marginesu.

Rysunki naleŜy wycentrować na stronie. Pod rysunkiem Źródło. Nad rysunkiem umieszczamy numer rysunkui tytuł (wyrównanie do lewego marginesu).

( 2 )

Rysunek 4. Spółki nale Ŝące do……………….

Źródło: ……………………………………………………

5


Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………

Tablice naleŜy wycentrować na stronie. Numer tablicy i jej tytuł powinien znajdować się na górze (nad tablicą) i być wyrównany do lewego marginesu.

Tablica 3. Wartości napręŜeń ………………….

k g130150160

180190

RodzajSt7St6St5

St4St3

Źródło: opracowanie własne na podstawie strony inter netowej www.onet.pl

1.5.Tytuł podrozdziału

Tekst....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

Cytowanie:

-źródeł statystycznych – nale Ŝ y podać: tytuł wydawnictwa, rok wydania, ewentualnie numer. Np.:

Rocznik statystyczny GUS 2007, s. 21, tabela 8.

-aktów normatywnych – nale Ŝ y podać: tytuł przepisu prawnego z dnia, wydawnictwo, rok, numer, pozycja.Np.:

Ustawa z dnia 27 lipca 2005r. Prawo o szkolnictwie wyŜszym, Dz. U. Nr 23, poz. 7.

- artykułów – nale Ŝy podać: pierwszą nazwisko literę imienia i autora, tytuł artykułu, tytuł czasopisma wcudzysłowie, rok i numer wydania. Np.:

M.StruŜyński, Strategie zarządzania sprzedaŜą a problemy przyszłości. „Handel Wewn ętrzny”, 2000, nr 1.

6

Rozdział 2

Temat rozdziału drugiego


Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

Cytowanie:

-ksiąŜek jednego autora – nale Ŝy podać: nazwisko i pierwszą literę autora, tytuł ksiąŜki, wydawnictwo,miejsce i rok wydania, numer strony z cytatem. Np.:

Urban S., Marketing produktów spo Ŝywczych. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langegowe Wrocławiu, Wrocław 1999, s.36.

- ksiąŜek dwóch, trzech autorów – nale Ŝy podać: nazwiska i pierwsze litery autorów, tytuł ksi ąŜki,wydawnictwo, miejsce i rok wydania, numer strony z cytatem. Np.:

Pilarczyk B., Słowińska M., Strategie marketingowe przedsiębiorstw handlowych. PWE, Warszawa 2001, s.45.

- ksiąŜek wielu autorów – nale Ŝy podać: tytuł ksiąŜki, praca

zbiorowa pod kierunkiem (pierwsza litera imienia i nazwisko) wydawnictwo, miejsce i rok wydania, numerstrony z cytatem. Np.:

Podręcznik marketingu, praca zbiorowa pod redakcją M.J. Thomasa.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s.46.

7


Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

Cytowanie:

-pracy zbiorowej wielu autorów, której poszczególn e rozdziały mają wskazanych autorów – nale Ŝy podać:pierwszą literę imienia i nazwisko autora wykorzystywanego rozdziału w swojej

pracy, tytuł rozdziału w: tytuł pracy zbiorowej, nazwisko i pierwsza litera redaktora, wydawnictwo, miejsce irok wydania, numer strony z cytatem. Np.:

B. Słomińska, Układ podmiotowy handlu, [ w ] Globalizacja handlu w Polsce. Szanse i zagroŜenia. Pracazbiorowa pod redakcją

M.StruŜyckiego, IRWiK, Warszawa 1996, s. 67.

-referatów na konferencj ę – nale Ŝy podać: nazwisko i pierwszą literę imienia autora referatu, tytuł referatuz konferencji, tytuł konferencji, wydawnictwo, miejsce i rok wydania, strona cytatu. Np.:

M. Turkowski, Globalizacja w hotelarstwie. Materiały z konferencji pt.: „Globalizacja na rynku turystycznym”.Szkoła G łówna Handlowa, Warszawa 1999, s. 15.


Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

Wyró Ŝnienia fragmentów tekstów:

-s p a c j o n w a n i e – stosujemy dla słowa ( słów ) definiowanych

-druk pogrubiony – uwypuklenie wa Ŝności wyrazu, stwierdzenia

-kursywa – wyró Ŝnienie słów lub całych wi ększych fragmentów, słowa pochodzenia obcego, wzorymatematyczne, statystyczne.

8


Tekst ....................................................................................................................………………………………..………………………………………………………2.5.Tytuł podrozdziału

Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

9

Rozdział 3

Temat rozdziału trzeciego




Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

10

Rozdział 4

Temat rozdziału czwartego




Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

11

Rozdział 5

Podsumowanie i wnioski

Tekst ....................................................................................................................

………………………………..………………………………………………………

12

Bibliografia

1.Banasiński A., Ubezpieczenia gospodarcze, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996.

2.Lasowski N., Mały leksykon ubezpieczeniowy, Warszawa 1995.

3.Pilarczyk B., Słowińska M., Strategie marketingowe przedsiębiorstw handlowych. PWE, Warszawa 2001.

4.Podręcznik marketingu, praca zbiorowa pod redakcją M.J. Thomasa. Wydawnictwo Naukowe PWN,Warszawa 1998.

5.Wąsowicz A., Ubezpieczenia komunikacyjne, oficyna wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996.

Wykaz wykorzystywanych w pracy źródeł literaturowych umieszczamy na końcu pracy. Powinien on zawieraćwszystkie pozycje literaturowe przywoływane w przypisach. Spis literaturowy powinien być sporządzonyalfabetycznie według nazwisk autorów i tytułów prac zbiorowych.

13

Literatura uzupełniająca

1.Materiały źródłowe z Przedsi ębiorstwa WielobranŜowego „Bibmot” Bik SP. J.

2.Materiały źródłowe z Benefia Towarzystwo Ubezpiecze ń.

3.Katalog Benefia Vienna Insurance Group

4.Strona internetowa – www.fiatubezpieczenia.pl

5.Strona internetowa – www.gazetaprawna.pl

6.Strona internetowa – http://ryzyko.pl

7.Strona internetowa – www.skarbiec.biz/ubezpieczenie-oc/komunikacyjne.htm

8.Strona internetowa – www.lokomotywa.pl

9.Strona internetowa – http://www.benefia.pl/noflash.html

10.Strona internetowa – https://www.benefia24.pl/ubezpieczenia24/default.aspx

Wykaz wykorzystywanych w pracy źródeł literatury uzupełniaj ącej umieszczamy na końcu pracy. Powinien onzawierać, m.in.: materiały źródłowe, katalogi firm, strony www, z których korzystano w pisaniu pracy. Spisliteratury uzupełniającej powinien być sporządzony alfabetycznie według nazwy źródła.

14

Wykaz aktów prawnych

1.Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ( Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r. z pó źn. zm.)

2.Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej ( Dz. U. Nr 124, poz. 1151, z pó źn. zm.),3.Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym ( Dz. U. Nr 124, poz. 1154, z pó źn. zm.),4.Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,

Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( Dz. U. Nr124, poz. 1152, z pó źn. zm.),

5.Ustawia z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz RzecznikuUbezpieczonych ( Dz. U. Nr 124 poz. 1153, z pó źn. zm.),

6.Ustawa z dnia 3 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UbezpieczeniowymFunduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Wykaz aktów prawnych wykorzystywanych w pracy umies zczamy na końcu pracy. Powinien on zawierać:ustawy, rozporządzenia, inne akty prawne, z których korzystano w pisaniu ni niejszej pracy. Spis aktówprawnych powinien by ć sporządzony według daty ich wydania.

15

Wykaz tabel

Tabela 1. Nazwa tabeli



Wykaz rysunków

Rysunek 1. Nazwa rysunku




Wykaz tabeli i rysunków umieszczamy na ko ńcu pracy według kolejności (osobno według numeracji tabeloraz osobno według numeracji rysunków)

16

Imię i nazwisko studenta

WyŜsza Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Krakowie

Zamiejscowy Wydział Ekonomii w Mielcu

Specjalność: ………………………………………….

Numer albumu: 1111

Mielec dnia, ……………….. r.

OŚWIADCZENIE

Świadomy (-a) odpowiedzialności prawnej oświadczam niniejszym, iŜ pracę

licencjacką pod tytułem „ …………………………………………………………………

………………………………………………………. ” Napisałem (-am) samodzielnie

pod kierunkiem promotora (tytuł naukowy oraz imię i nazwisko).

………………………czytelny podpis

Przedostatnia strona pracy licencjackiej

–

bez numeru strony

17

Ostatnia strona pracy licencjackiej

–

bez numeru strony

18

Warunki przystąpienia do egzaminu dyplomowego

wWyŜszej Szkole Gospodarki i Zarządzania w Krakowie Zamiejscowy Wydział Ekonomii w Mielcu

1.Zaliczenie z wynikiem pozytywnym wszystkich przedmiotów obj ętych programem studiów .

2.ZłoŜenie indeksu i kart egzaminacyjnych z wszystkimi wymaganymi wpisami, w celu weryfikacji zaliczeniaprzedmiotów objętych programem studiów (co najmniej na trzy dni przed obron ą pracy licencjackiej).

3.Zaliczenie praktyki zawodowej w wymiarze 6 tygodni.

4.ZłoŜenie w Dziekanacie (po akceptacji promotora – wersja ostateczna) oprawionych dwóch egzemplarzypracy licencjackiej o raz jeden egzemplarz przeznaczony do archiwizacji wydrukowany obustronnie, czcionką10 Times New Roman, pojedynczy odstęp, wszystkie marginesy 2,5 [cm] a takŜeopisanej płyty CD (opis powinien zawierać: tytułpracy licencjackiej, imię

i nazwisko studenta oraz jego numer albumu i grupy).

TYTUŁ PRACY LICENCJACKIEJ

Imię i nazwisko studenta

Numer albumu / numer grupy

5.Uregulowanie zobowiązań finansowych oraz przedłoŜenie obiegówki (wyci ąg z rachunków dokonanychwpłat czesnego) oraz nale Ŝności za egzaminy czy zaliczenia poprawkowe w ciągu toku studiów – wydruk zrachunków mo Ŝna uzyskać w kwesturze pok. 206 A.

6.Dokonanie opłaty za egzamin dyplomowy zgodnie z § 14 Regulaminu zasad odpłatności za studia w WSGiZw Krakowie.

7.Zwrot legitymacji studenckiej.

8. Obrona pracy licencjackiej zgodniez § 42 pkt.1 Regulaminu studiów

wWSGiZ w Krakowie powinna odbyć się w terminie do trzech miesięcy od daty złoŜenia pracy licencjackiej.

Warunki otrzymania dyplomu.

1.Pozytywny wynik egzaminu dyplomowego.

2.ZłoŜenie w Dziekanacie czterech zdjęć o wymiarach 4.5 [cm] x 6.5 [cm].


Zasady i wskazówki pisania prac dyplomowych na Wydz iale Rolniczo-Ekonomicznym UniwersytetuRolniczego w Krakowie

1. Informacje ogólne

Prawo autorskie

Student wykonujący pracę dyplomową (licencjacką/inŜynierską/magisterską) powinien zapoznać się zprzepisami wynikającymi z "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" oraz przestrzegać ich wcałym procesie redagowania pracy. W przypadku wykorzystania fragmentów opracowań innych autorówstudent zobowiązany jest do podania w pracy źródeł cytowanych fragmentów oraz - w przypadku, gdy tokonieczne - uzyskania pisemnej zgody właściciela praw autorskich.

Zgłoszenie tematu

Propozycje tematów prac dyplomowych przedstawiane są studentom podczas pierwszych zajęćseminaryjnych, a następnie przekazywane przez Katedry dyplomujące Dziekanowi w następującychterminach:

-dla studentów studiów I i II stopnia kierunku Rolnictwo i Ochrona Środowiska do 31 marca,

-dla studentów studiów I stopnia kierunku Zarządzanie i Ekonomia oraz dla studentów studiów II stopniakierunku Zarządzanie do 31 października. Tematy weryfikuje Komisja Dydaktyczna (Rady Programowe

kierunków) i przedstawia niezwłocznie do akceptacji Radzie Wydziału. Odstępstwa od zatwierdzonegotematu mogą być dopuszczone za zgodą Dziekana.

Temat pracy na wszystkich stopniach powinien odpowiadać problematyce kierunku studiów. Pracalicencjacka/inŜynierska moŜe mieć charakter projektu, ekspertyzy, sprawozdania z monitoringu lub pracyprzeglądowej. Praca magisterska jest oryginalną pracą twórczą, wyjaśniającą zjawiska lub zaleŜności. Wtytule pracy powinien kryć się aspekt badawczy, jak równieŜ wskazanie obiektu/obszaru badań.

Recenzje

Autor składa pracę u opiekuna, który ma prawo zwrócić do poprawy pracę przygotowaną niezgodnie zobowiązującymi zasadami. Opiekun pracy wskazuje do dwóch kandydatów na recenzentów spośród:

-pracowników samodzielnych, jeŜeli opiekun ma stopień doktora,

-pracowników samodzielnych lub doktorów, jeŜeli opiekun jest pracownikiem samodzielnym (nie dotyczy toprac licencjackich i inŜynierskich).Wykonanie recenzji zleca Dziekan nauczycielom akademickim z poza jednostki opiekuna. Prace sąkwalifikowane do obrony po otrzymaniu pozytywnej recenzji, która powinna być dostarczona do Dziekanatunajpóźniej na tydzień przed obroną.

Korekty

Autor jest zobowiązany do zrobienia korekty autorskiej po uwagach recenzenta w terminie uzgodnionym zDziekanatem.

2.Wskazówki dla autorów Ogólna budowa pracy

Prace licencjackie/inŜynierskie/magisterskie powinny mieć następującą budowę:

-strona tytułowa zawierająca informacje: nazwa wydziału, kierunek studiów, imię i nazwisko autora, tytułpracy; jednostka, w którejwykonano pracę, imięi nazwisko opiekuna pracy, rok, miejsce powstania; dopuszcza

się zamieszczenie zgodnego z załącznikiem logo Wydziału Rolniczo-Ekonomicznego,

-podziękowania lub informacje o sponsorze (ewentualnie),-spis treści,-wykaz skrótów (jeśli są liczne),

-przegląd literatury powinien informować o przedmiocie badań, uzasadnić podjęcie badań o podobnejtematyce. Wstęp winien równieŜ zawierać zwięźle sformułowany cel pracy (hipotezę lub tezę badawczą),

-materiał i metody - w tym rozdziale naleŜy zamieścić opis materiału będącego przedmiotem eksperymentuoraz zwarty, lecz dokładny opis zastosowanych metod badawczych. Jeśli są to metody powszechnie znane istosowane, wystarczy je nazwać i powołać się na źródło z literatury,

-wyniki - prezentacja wyników własnych w formie tabel lub wykresów, fotografii i ich omówienie,

-dyskusja - opis i dyskusja podjętego problemu badawczego w oparciu o wyniki własnych badań i dane

literaturowe (dopuszcza się łączenie rozdziałów wyniki i dyskusja),

-wnioski - powinny zawierać przejrzyste i uogólnione konkluzje wynikające bezpośrednio z uzyskanychwyników badawczych,

-literatura - wykaz cytowanej literatury, liczbę naleŜy ograniczyć, powołując się na publikacje najnowsze i owiększym znaczeniu, pozycje ksiąŜkowe mogą być zamieszczone, jeŜeli w istotny sposób uzupełniają treść,

-ewentualnie aneksy, indeks rzeczowy oraz inne indeksy, np. indeks nazw

łacińskich albo nazw polskich roślin lub zwierząt, indeks autorów, nazw chemicznych itp.,

-tytuł i streszczenie w języku angielskim nie dłuŜsze niŜ 20 wierszy. Streszczenie powinno zawierać jasnoopisany cel pracy, zarys stosowanych metod, uzyskane wyniki oraz ocenę ich znaczenia.

Od ogólnej budowy pracy mogą być odstępstwa wynikające ze specyfiki kierunku np.: w pracachlicencjackich/inŜynierskich moŜe być pominięty rozdział materiał i metody, wyniki badań oraz wnioski izaproponowana inna struktura. Rozdziały od "Wstępu" do "Wniosków" i ewentualne podrozdziały powinnybyć numerowane.

Tytuły rozdziałów i podrozdziałów pierwszego i dalszych stopni naleŜy numerować cyframi arabskimi,stosując system dziesiętny (1, 1.1, 1.1.1; 2, 2.1 itd.).

Wyró Ŝnienia tekstu

WyróŜnienia tekstu (podkreślenia, kursywę, druk rozstrzelony, wytłuszczenia) naleŜy ograniczyć doniezbędnego minimum.Łaci ńskie nazwy taksonów roślin i zwierząt naleŜy pisać kursywą.Tytuły rozdziałów czcionka 14, pogrubiona.

Jednostki miar, skróty, przypisy, powołania

Wpracach dyplomowych stosuje się jednostki zgodne z międzynarodowym układem jednostek miar SI.Skróty nazw podaje się zgodnie z zasadami obowiązującymi w międzynarodowym piśmiennictwienaukowym. Wykaz skrótów, jeśli są liczne, zamieszcza się po spisie treści lub metodyce. Jeśli skrótów jestniewiele, mogą one

być objaśniane w tekście, gdy są uŜywane po raz pierwszy. NaleŜy unikać licznych i obszernych przypisów.Przypisy w tekście zaznacza się cyframi arabskimi lub gwiaz-dkami w indeksie górnym, a teksty przypisówzamieszcza na dole strony.

Jeśli powołanie w tekście na tabelę lub ilustrację jest ujęte w nawias, naleŜy pisać w skrócie słowa tabela(tab.) i rycina (ryc.) na określanie rysunków i zdjęć.

Literatura

Wwykazie literatury naleŜy podawać wyłącznie pozycje, które były cytowane w tekście pracy.

Literaturę cytuje się w tekście w układzie: nazwisko autora - rok publikacji, w nawiasach kwadratowych, np.[Pendias 1999], według Pendiasa [1999]; przy 2 autorach: [Stanecki

i Brown 1999]; przy 3 lub większej liczbie autorów stosowany jest skrót "i in."[Starck i in. 1999]. Jeśli wtekście w nawiasie autor powołuje się na kilka pozycji, powinien je ułoŜyć chronologicznie według latwydania, np. [Maćkowiak 2000, Krzywy 2003, Skoczko 2007]. W wypadku zamieszczania cytatu wcudzysłowie obowiązkowo naleŜy w powołaniu podać strony, np. [Skoczko 2007, s. 83].

W rozdziale "Literatura" cytowane prace ułoŜone są w porządku alfabetycznym według nazwisk autorów. Wwypadku kilku prac tego samego autora kolejność wyznacza data wydania. Jeśli więcej niŜ jedna praca jest ztego samego roku, układa się je alfabetycznie według tytułów, a przy dacie dodaje litery (np. 2001 a, 2001 b).Na przykład:

Borys M. 2002. An analysis..

Borys M. 2006. Metody modernizacji...Borys M., Filipowicz P. 2005 a. Charakterystyka odpadów .. Borys M., Filipowicz P. 2005 b. Ocena stanutechnicznego...Borys M., Mosiej K. 2003. Wytyczne wykonywania..Kolejność zapisu bibliograficznego artykułu: autor, rok wydania, tytuł pracy, nazwa czasopisma, numerytomu, zeszytu oraz pierwszej i ostatniej strony pracy. Tytuły czasopism powszechnie znanych naleŜy pisać wskrócie, według obowiązujących zasad, mniej znanych - bez skrótów, z podaniem kraju wydania.Obowiązujący wykaz skrótów tytułów czasopism dostępny jest w Bibliotece Głównej. Przy cytowaniu ksiąŜekpo tytule naleŜy podać wydawcę i miejsce wydania; przy pracach nie publikowanych - informacje ocharakterze pracy (np. praca doktorska, ekspertyza, opracowanie), miejscu przechowywania, formie (np.maszynopis, mapa). Przykłady zapisu bibliograficznego.

Pozycje ksiąŜkowe:

Rosik-Dulewska Cz. 2002. Podstawy gospodarowania odpadami. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, ss. 336.Prace zbiorowe:

Rolnictwo po akcesji. 2005. Red. W. Pomajdy. ARiMR. Warszawa, ss. 120. Artykuły w ksiąŜce lubwydawnictwie nieperiodycznym:Brill W.J. 1985. Wiązanie azotu. [W:] Biologia plonowania. Red. P.S. Carlson. PWRiL, Warszawa, 58-78.Fageria N.K. 1990. Iron requirement of cereals and legumes in solution culture. [W:] Plant Nutrition-Physiology and Applications. Red. M.L. Beusichem. Kluwer Academic Publ., Dordrecht, The Netherlands,213-217.Stańczyk T., Jeznach J. 2007. Ocena stanu warunków wodnych małych zbiorników na terenie Warszawy. [W:]Mat. III Konf. Nauk. "Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie", Falenty 21-22.11.2007, 20.

Artykuł w czasopiśmie:Filipek T., Fidecki M., Harasim P. 2004. Wpływ osadu ściekowego z mleczarni na plonowanie i niektórewskaźniki jakości ziarna pszenicy ozimej. Annales Univer. M. Curie-Skłodowska, Lublin, Polonia, LIX, Nr 4Sectio E, 1925-1931.

Grzywnowicz I. 2004. Wpływ stosowania osadów ściekowych w nawoŜeniu na zmiany zawartości róŜnychform fosforu w glebie. Cz. I. Zawartość fosforu dostępnego dla roślin. Jurnal of Elementology, vol. 9 (4), 577-584.

Prace nie publikowane:Grzelak I. 1988. Kształtowanie się zbiorowisk roślinności łąkowej pod wpływem nawoŜenia gnojowicą. Praca

doktorska. AR w Poznaniu, maszynopis.

UyGáDLQWHUQHWRZH

3RZLQQ\]DZLHUDüSHáQ QD]Z LQVW\WXFMLSRZRá\ZDQHMVWURQ\

DGUHVLQWHUQHWRZ\RUD]GDW DNWXDOL]DFMLF]\OLGDW NRU]\VWDQLD]HVWURQ\QS)XQGDFMD5R]ZRMX5DFKXQNRZR FLZ3ROVFHKWWSZZZIUUSO

TabeleWielkość tabel powinna być ograniczona do jednej strony A4. Numeracja tabel (cyframi arabskimi) i tytułpowinny być umieszczone nad tabelą. Pozycje wymagające objaśnień w tekście tabeli naleŜy zaznaczyćkolejną małą literą alfabetu lub gwiazdką w indeksie górnym. Przypisy i objaśnienia do tabel trzebazamieszczać bezpośrednio pod tabelami. Jeśli tabela zawiera dane pochodzące z cudzej pracy, naleŜy podaćpod nią ich źródło. NaleŜy unikać powtarzania w tekście pracy danych liczbowych zamieszczonych w tabeli,jak równieŜ unikać ilustrowania tych samych danych graficznie.

Ilustracje (rysunki, wykresy, fotografie)

Wykresy i rysunki mogą mieć formę wydruku komputerowego lub być wykonane tuszem na papierze albokalce technicznej. Ryciny muszą być ponumerowane. Wykresy powinny być płaskie (trójwymiarowe naleŜyograniczyć do niezbędnego minimum), a słupki wypełniać wyraźnie skontrastowanymi tłami. Opisy osi nawykresach muszą mieć tę samą wielkość, a wszelkie napisy muszą być wielkości proporcjonalnej do wielkościrysunku. Opisy te powinny być ograniczone do minimum.

Podpisy pod rycinami i fotografiami powinny być numerowane w kolejności powoływania się na nie wtekście (np.: Ryc. 1.).

Wprzypadku wykorzystania zdjęć czy rysunków innych autorów obowiązkowo trzeba podać źródło lub autora.

WydrukMaszynopis powinien być pisany GZXVtronnie, bez skrH OH Lpoprawek, czcionką wielkości 12 punktów,najlepiej Times, odstęp między wierszami 1,5, bez dzielenia wyrazów. Strony powinny być ponumerowane wstopce, wyrównanie do środka. Margines: lewy 3,5 cm, prawy 1,5 cm, górny 2,5 cm, dolny 2,5 cm. Akapitywykonane tabulatorem.

Zastosować odstępy pionowe na wielkość jednej linii tekstu zaznaczające logiczny podział tekstu, odstęppomiędzy tekstem a wzorem matematycznym, tabelą, rysunkiem.

FL Z$UFKLZXPSUDFG\SORPRZ\FK$3'

Documents

magisterskie24.plTranslate this pagemagisterskie24.pl/pra/praca-licencjacka-wzor.pdf2019-01-02 · zgromadzonawsposóbzupełny,tj.umożliwiającyprzygotowaniepracyisformułowaniewniosków