Teorije urbanog dizajna uvod

7/25/2019 Teorije urbanog dizajna uvod

1/34

UVOD:

Osnovni pojmovi, elementi, dimenzije i teme uurbanom dizajnu

Doc.mr Jelena ivkovi

Teorija urbanog dizajna


2/34

SADRAJ NASTAVE

Predmet Teorija urbanog dizajna se bavisagledavanjem razliitih pristupa

razumevanju prirode, svrhe, uloge i sadrajaurbanog dizajna u relaciji sa ekonomskim,drutvenim, kulturnim i prirodno-ekolokimuslovima urbanog razvoja

Cilj kursa je: upoznavanje studenata sa razliitimteoretskim konceptima, temama i dilemamaurbanog dizajna

osposobljavanje studenata za razumevanje

polidimenzionalnosti i kompleksnostiurbanog kvaliteta i primenu teoretskihstavova u definisanju sopstvenih projekata

razvoj kritikog miljenja

Teorija urbanog dizajna, doc.mr. Jelena ivkovi, Arhitektonski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Departman za urbanizam


3/34

Kurs obuhvata:

Definisanje osnovnih pojmova i predmeta

teorije urbanog dizajna

Pregled razliitih filozofskih osnova,konceptata, teorija i modela u urbanom dizajnu

Pregled razliitih pristupa istraivanju uurbanom dizajnu

Razmatranje razliitih dimenzija urbanogdizajna u teoretskim konceptima

Sagledavanje osnovnih tema urbanog dizajnau teoretskim konceptima

Pregled novih pristupa dizajnu gradskogprostora u relaciji sa savremenim urbanimfenomenima i problemima

SADRAJ NASTAVE



4/34

OSNOVNI POJMOVI: Teorija

Teorija je...

apstrakno, uopteno znanje o problemu koje je rezultat traganja za istinom sistem meusobno povezanih i usklaenih tvrdnji koji nastaje saimanjem i

generalizacijom nizova parcijalnih empirijskih nalaza, kao i smisaonomintegracijom veeg broja proverenih injenica, hipoteza i zakona koji seodnose na jednu oblast stvarnosti

Kontemplativni i racionalni tip apstraktno generalizujueg miljenja, ilirezultata takvog miljenja

Analiza skupa injenica u meusobnom odnosu; apstraktno miljenje,spekulacija, generalni ili apstrakni principi u nauci, filozofiji ili umetnosti...


Teorija je skup meusobno povezanih ideja koje omoguavaju sistematizacijuznanja o problemu/fenomenu,objanjavaju ga i/ili predviaju.


5/34

OSNOVNI POJMOVI: urbano, urbanitet

Urbanizacija: Osnovni proces u graenoj sredini koji proizvodi razvoj, a ujedno je injegov proizvod, jeste urbanizacija, a osnovno obeleje razvijenosti neke graene sredine ilinaselja je urbanitet

Aspekti urbanizacije: demografski, ekonomski, kulturni, prostorno/ fiziki

Urbanitet kao mera urbane razvijenosti: koncentracija stanovnitva, porast brojastanovnika i gustine naseljenosti, transformacija profesionalne strukturestanovnitva/delatnosti, poveanje kvantiteta i kvaliteta izgraenosti i opremljenosti teritorije,irenje i razvoj urbanog naina ivota. Nikezi Z.(2007) Graena sredina, Beograd: Arhitektonski fakultet


Opozicija selo-grad na kojoj jegraeno negativno odreenjeurbaniteta prestaje da vai:sve vie sela u razvijenom svetu imaobezbeene pogodnosti koje sunekada predstavljale privilegijugradova. Razvija se i predgrae koje i

jeste i nije grad, ali i jeste i nije selo.


6/34

OSNOVNI POJMOVI: urbano, urbanitet

"Urbanitet znai kvalitet urbane organizacije koja ilustruje

identitet jednog grada, njegova seanja, njegove konflikte,njegove promene. Kvalitet jednog prostora ili arhitekture kojaizraava ili doputa da se izraze nastojanja i ponaanja razliitihsocijalnih Inilaca, kvalitet drutvene prakse koja utie naprostor i arhitekturu. Urbanitet tei da stavi u odnosoveka i

grad kroz jednu odreenu kulturu i duh mesta. ovek i gradtako mogu biti obdareni urbanitetom."

Grupa autora,(1980)A la recherche de l 'urbanite, Paris: Academy editions


Pokuaj da se definie pojam urbaniteta ne samo kroz opis urbane stvarnosti vena

nain kojim bi se oznaio kvalitetupotrebe i ureenja grada, njegove arhitektonske ihumanistike mogunosti:


7/34

Henri Lefebvre(1974) Urbana revolucija, Beograd: Nolit

Urbanim drutvom nazvaemo ono drutvo koje je ishod potpune urbanizacije,danas virtuelne, sutra stvarne

U toku svog velikog preobraajnog procesa (urbanizacije) prostor otkriva svojuprirodu, ono to je uvek bio: a) politiki prostor, mesto i predmet strategija,

b)projekcija vremena, koje deluje na njega i doputa da se gospodari njime

Dimenzije urbanog fenomena:1) Urbani fenomen i prostor su projekcija drutvenih odnosa na tle,2) Urbani fenomen i prostor su i mesto i tle gde se suoavaju strategije (institucije,

organizacije, pokretake snage..)3) Urbani fenomen i prostor zadravaju specifinu stvarnost i ivotnost kroz urbanu praksu

Topoloka svojstva urbanog prostora: privatno/javno,visoko/nisko,otvoreno/zatvoreno...

OSNOVNI POJMOVI: urbano drutvo/urbani prostor



8/34

Oblikovanje - "prelaz tvari u oblik" pri emu tvar/graa/materijal predstavljapasivnu mogunost, potencijal koji postaje stvaran tek kad se oblikuje imedobija svrhu, znaenje (Aristotel) .

Oblikovni element tako predstavlja osnovnu komunikacijsku jedinicu, svest opostojanju - nosioca znaenja za oveka. Ovakva definicija omoguava daoblikovanje posmatramo i kao pojam koristimo i u odnosu na razliiteapstraktne ili neprostorne kategorije: misao, zvuk, literarno delo, proces...itd.

ime i prirodne, socijalne, ekonomske i druge sile mogu sagledavati kaooblikotvorne, kao one koje daju oblik/formu razliitim pojavama i procesima.Zbog toga i sam pojam oblikovanje biva specifinije odreen tek definisanjemobjekta na koji se odnosi.

OSNOVNI POJMOVI: oblikovanje



9/34

Dizajn se u najoptijem smislu definie kao "svako namerno oblikovanje materije,energije i procesa kojim se realizuju opaene potrebe ili elje. Dizajn je karika koja

nesumnjivo povezuje kulturu i prirodu putem razmene materije, protoka energije i

izbora naina korienja zemljita." VAN DER RYN S., COWAN S. (1996), Ecological Design, Island Press, Washington DC,

Time se dizajn vezuje za svesno, svrsishodno oblikovanje koje kao takvo moebiti realizovano jedino od strane oveka.

OSNOVNI POJMOVI: dizajn



10/34

Predmet teorije urbanog dizajna:

Definicija urbanog dizajna

Uloga urbanog dizajna

Kontekst urbanog dizajna

Proces urbanog dizajna

Proizvod urbanog dizajna

Vrste teorija urbanog dizajna

Deskriptivne teorije: definiuta jeste i zato je tako.irokog su spektra i bave se analizama ljudske percepcije,javnog prostora, tehnologija, urbanog restruktuiranja.

Usmerene su na razumevanje urbane forme i gradova. Normativne teorije: naglaavajuta treba da bude.

Bave se dizajnom gradova

Kritike teorije: Oslanjaju se na saznanje i razumevanjegrada i koncepte koji ga produkuju, i kritiki procenjujukvalitet urbanog prostora i urbanog ivota

TEORIJA URBANOG DIZAJNA



11/34

Pojam je nastao krajem 1950-tih. Prethodno je korien pojam civic design (javni dizajn) kojise usko odnosio na lociranje i dizajn glavnih javnih objekata: venica, opera, muzeja i javnihotvoreni prostora, i bio vezan za Pokret ulepavanja gradova(City Beautiful Movement)

Znaenje pojma

Trodimenzionalni dizajn mesta za ljude Dizajn graenog okruenja u lokalnoj razmeri,ukljujujui izgradnju objekata, sistema kretanja i prateih

usluga kao i zelenih i izgraenih otvorenih prostora izmeu njih Kreativna aktivnost kojom se oblikuje formai karakter urbanog okruenja na lokalnom nivou Proces fizikog usmeravanja urbanog rasta, ouvanja i promene Dizajn gradova grand design Arhitektura javnih prostora Interfejs izmeu arhitekture, pejzane arhitekture i planiranja gradova Urbani dizajn se bavi ureivanjem, pojavnou i funkcijometvrti, naselja i gradova. On je istovremeno i

proces i rezultat kreiranja lokaliteta u kojima ljudi ive i uspostavljaju odnose meu sobom i sa fizikim

okruenjem. Urbani dizajn obuhvata relacije izmeu razliitih zgrada; relacije izmeu zgrada i ulica, trgova, parkova i

drugih prostora koji ine javni domen; relacije jednog dela sela ili grada sa drugim delovaima; obrascekretanja i aktivnosti koje se na taj nain uspostavljaju. Ukratko, kompleks relacija izmeu svih elemenatagraenog i neizgraenog prostora (DoE Planning Policy Guidance Note 1, 1997)

TA JE URBANI DIZAJN?



12/34

Oblasti razlikovanja (Madanipour A., 1996):

Prostorna razmera na koji se urbani dizajn odnosi

Teite koje se daje: vizuelni, prostorni, drutveni akcenat Relacija izmeu procesa i proizvoda u dizajnu gradova

Odnos izmeu razliitih profesija i njihovih aktivnosti u nastajanju

gradskog prostora

Javni ili privatni domen urbanog dizajna

Urbani dizajn kao objektivno-racionalni ili ekspresivno-subjektivni

proces

TA JE URBANI DIZAJN?



13/34

Dizajn objekta (object design) - pojedinanog objekta ili standardizovane serije objekata(zgrada, stolica, most.)

Dizajn projekta (projektovanje - project design) - oblikovanje definisane geografske oblasti, bez

obzira koliko velike, za koju postoji odreen klijent, konkretni program, predvidivo vremezavretka i efektivna kontrola znaajnih aspekata forme (projekat stambene izgradnje,studentskog grada, pa ak i manjeg grada)

Dizajn sistema (system design) - projektovanje funkcionalno povezanog seta objekata koji semoe protezati na irokom prostoru ali ne ini potpuno okruenje (sistem ulica, sistem

osvetljenja...)

Oblikovanje grada odnosno urbane sredine (city or environmental design) opta prostornaorganizacija aktivnosti i objekata na velikom prostoru, kada su klijenti mnogobrojni, programinedefinisani, kontrola delimina i ne postoji stanje zavrenosti. Lynch K., (1990) City Design And CityAppearance, u : Banerrjee T., Southworth M.(ed.), City Sense and City Design - Writings and Projects of Kevin Lynch,

Cambridge MA, London: The MIT Press

TA JE URBANI DIZAJN?... Vrste i nivoi dizajna grada



14/34

Urbani prostor kao drutveno-prostorni entitet i urbani dizajn kaodrutveno-prostorni proces ( Madanipour A., 1996)

Razumevanje naina struktuiranja gradskog prostora: a) obrasci proizvodnje, b)obrasci potronje, c) odnos: javno-privatno

Drutveno-prostorni procesi kao interakcija izmeu ljudi i drutvenih i fizikih strukturaunutar konkretnog mesta (kontekstualnost)

Proizvodnja prostora: a) strukturni nivo (drava, trite) b) nivo individualnih inicijativa,

potronje i prisvajanja prostora + c) eksperti + d) tehnologija Prostor (grada) kao drutveni i politiki proizvod

Urbani dizajn kao proizvod: Koncept prostora: apsolutni/ relativni/ relacijski prostor?Grad kao artefakt/Grad kao prostorne relacije? Fiziki i drutveni prostor; Prostor ivreme;

Urbani dizajn kao proces: Proces kreativne imaginacije pojedinca / socio-prostorniproces?

Urbani dizajn kao integralni deo procesa urbanog razvoja: razumevanje procesanastajanja urbane forme podrazumeva razmatranje sve 3 oblasti analize: proizvodnjaprostora + ponuda-tranja + psiholoki i kulturni aspekta

TA JE URBANI DIZAJN?... Proces i proizvod...



15/34

Urbani dizajn je multidisciplinarna aktivnost kojom se oblikuje iupravlja urbanim okruenjem. Urbani dizajneri se bave procesom

oblikovanja urbanog prostora kao i proizvodima ovog procesa,prostorom kome omoguavaju da bude oblikovan.... (Madanipour A., 1996)

Dok bi u praksi urbani dizajn mogao da se odnosi na sve proizvode i proceserazvoja, ua definicija bi se odnosila na DODAVANJE KVALITETA ovim procesima.

TA JE URBANI DIZAJN?... Proces i proizvod...



16/34

Potreba za urbanim dizajnom: prepoznavanje da jeodsustvo bavljenjem totalitetom i ukupnim kvalitetomurbanog okruenja u procesu urbanog razvoja - zaposledicu su imalo razliite forme fragmentacije grada.

Urbani dizajn moe znaajno uticati kvalitet mesta:

Ekonomski aspekt: Kroz podsticaj lokalnog biznisa,privlaenjema ljudi da ive i borave u prostoru,smanjenjem trokova stanovanja i putovanja,

poveanjem pristupanosti i veza Ekoloki aspekt: Odreujui karakter fizikog prostora

utie na banas prirodnih ekosistema i graenogokruenja

Socio-kulturni aspekt: Uticaj na zdravlje , interakciju

meu ljudima, nain kretanja i korienja prostora

Urbani dizajn se danas prepoznaje kao strateki vaanfaktor razvoja i ukljuuje u oficijelne politike narazliitim nivoima (nacionalni, regionalni, lokalni nivo)

ZATO JE URBANI DIZAJN VAAN?



17/34

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA

Creating Places for People:Urban Design Protocol for

Australian Cities


18/34

1. Urbana strukturaUrbana struktura predstavljaopti prostorni okvir (regiona,

grada, kvarta) koji izraavarelacije izmeu graenihstruktura, tla, prirodnihelemenata, urbanih aktivnosti iotvorenih prostora. Ukljuuje isisteme transporta i infrastrukture

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Urbana struktura



19/34

Urbana struktura je vana zato toobezbeuje osnov za detaljni dizajnkonstitutivnih elemenata. Onaformira konerentan okvir koji

predstavlja osnov dizajnaindividualnih jedinica ravoja u ciljuostvarenja: Integracije (povezivanja i preklapanja

okolnih oblasti) Funkcionalne efikasnosti ( kako bi

pojedini elementi zajedno bili deoefikasne celine

Harmoninog okruenja (kreiranjemenergetski efiksnih i ekolokisenzitivnih formi razvoja

Oseaja mesta ( kreiranje

prepoznatljivosti, razliitosti uzistovremeno jaanje lokalnogidentiteta)

Komercijalne vitalnosti ( odgovor nazahteve trite i njegov uticaj narazvoj) (UD Compendium)

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Urbana struktura



20/34

2. Urbano zrnoOdnos otvorenogprostora i graeneforme, kao i priroda i

mera podele oblastina manje blokove iparcele: fine urbangrain - kompleksnijastruktura konstituie

mreu malih ulinihambijenata sa vie

detalja i uzima u obzirhijerarhiju tipovaulica, vidovetransporta, fizike

veze i kretanjeizmeu lokacija


ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Urbano zrno


21/34

3. Gustina + mixIntenzitet razvoja i opseg razliitog korienja prostora :za stanovanje, komercijalne delatnosti, rekreaciju

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Gustina+mix



22/34

4. Visina i masaDimenzije zgrada u relaciji sa povrinom osnove definiu se uodnosu sa okolnim prirodnim i graenim formama. Visina i masakreiraju oseaj otvorenosti ili zatvorenosti i utiu na prijatnost ulica,

prostora ili drugih zgrada.

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Visina i masa



23/34

5. Ulini prostor i pezjaDizajn javnih prostora kao tosu ulice, putanje i razliitiotvoreni prostori. Problematika

ukljuuje oblikovanje pejzaa,mikroklimatske uslove,zasenenje i ozelenjavanje

ELEMENTI URBANOG DIZAJNA: Ulini prostor i pejza



24/34



25/34

6. FasadeOdnos zgrada premaokruenju (ulici, okolnimzgradama) kao i arhitektonski

izraz fasada ( otvori,zasenenja, materijali)




26/34

7. Detalji imaterijalizacijaPojavnost objekata i

povrina odreena jeizborom materijala idetalja u smislu: zanatskeobrade, teksture, boja,odrivosti i otpornosti.Ukljuuje i opremu ulinogprostora, poploanje,osvetljenje i oznaavanje.Doprinosi ljudskomkomforu, bezbednosti iuivanju u boravku i

korienju javnih prostoraPrema: Creating Places for People:Urban Design Protocol forAustralian Cities




27/34


URBANI DIZAJN

Kontekst

Dimenzije

Proces

Carmona M, Heath T.,Oc T., Tiesdell S. (2003) PublicPlaces Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design


28/34

Morfoloka

Percepcijska

Drutvena

Vizuelna Funkcionalna

Temporalna

DIMENZIJE URBANOG DIZAJNA



29/34

Kontekst urbanog dizajna Prirodno-ekoloki Drutveni/Politiki/Ekonomski/Kulturni Tehniko/tehnoloki

Teorija i praksa urbanog dizajna

KONTEKST URBANOG DIZAJNA



30/34

Mesto

Gustina, intenzitet

Meanje i kompatibilnost korienjaprostora

Peako okruenje i ljudska razmera

Javni domen: pristupanost, itljivost,ivotnost, funkcija i usklaenost,

bezbednost, dostupnost Odnos prirodnog i graenog okruenja

Karakter i znaenje prostora

Trajnost i promenljivost

Red i sluajnost

Karakter i nivo kontrole prostora

Geneza i kreiranje strukture.

TEME U URBANOM DIZAJNU



31/34

U odnosu na karakter (MIT)

Normativne:(NT)ta jeste i zato je tako.

Deskriptivne (DT) ta treba da bude

Kritike, (KT) kritiki procenjuju kvaliteturbanog prostora i ivota

(NT) u odnosu na filozofsku osnovu

(Broadbent) Empiricizam (znanje o svetu kroz ula)

Racionalizam (stvari ne moramo ulimaopaziti/doiveti da bi ih saznali; ideje,logiko miljenje+ univerzalne istine)

Pragmatizam (stvari treba da se razumeju uodnosu na njihove praktine posledice iprimenu)

VRSTE TEORIJA URBANOG DIZAJNA


U odnosu na fokus/ predmet rada(Trancik R.)

Teorije graenja (figura-pozadina: odnosiizgraeno neizgraeno)

Teorije povezivanja (linije koje povezujuelemente, mree ulica, otvorenih prostora...)

Teorije mesta (kulturni, istorijski i prirodnikontekst i njegova uloga u dizajnu)

U odnosu na teini aspekt(Staino N., slicno i Carmona M.et.al.)

Drutvene (ukljuenje vizije drutva uprostor)

Formalne (urbani dizajn kao primenaparadigme reda)

Teorije okruenja ( kako okruenjeodgovara razliitim funkcionalnim iemocionalnim potrebama stanovnika grada?)


32/34

PRISTUPI URBANIZMU, MODELI I METAFORE GRADA


Metafore/modeli itanjagrada (K.Lynch)

Kosmiki model grada

(grad kao unificirana i stabilnacelina koja izraava kosmikired)

Model grada kaomaine(dinamiki, racionalni modeltehnikog upravljanja gradom)

Organski model grada(grad kao organizam, ijirazliiti delovi vre razliitefunkcije istovremeno

konstituiui jedinstvenucelinu)

Modeli teorijadobrih gradova (Gosling & Maitland)

Prirodni model(trae inspiraciju u istoriji ivrednostima srednjevekovnoggrada, prirodnom funkcionalnomuklapanju)

Utopijski model(drutvene, tehnike utopije i

modeli zasnovani na razumevanjupotreba obinih graana)

Modeli umetnosti i nauke(analitika perspektiva koja ufokus stavlja odnos ljudski ivot-

urbani prostor - kao osnov zaurbani dizajn. Veza sa drugimdisciplinama-semiotika,environmentalna psihologija,drutvene nauke

Ideje vodilje pre-urbanizma i urbanizma(F. oe)

PROGRESIVIZAM(vera u napredak i motehnike)

KULTURALIZAM(odbojnost premamehanizovanom drutvu i

enja za starim kulturnimzajednicama)

NATURALIZAM(nostalgija za stvaralakimodnosom prema prirodi)


33/34

PRISTUPI ISTRAIVANJU U URBANOM DIZAJNU


Pristupi istraivanju uurbanom dizajnu ( A.V. Moudon)

Istorijsko istraivanje Tipoloko-

morfolokestudije

Studije odnosa oveka i

okruenja Studije slike ipitoresknosti prostora

Studije odrivosti

Studije mesta Studije materijalnekulture

Studije javnih prostora ipredgraa

International Conference Architecture and IdeologyB l d S bi 2012


34/34

Belgrade, Serbia, 2012

Documents

Teorije urbanog dizajna uvod