PENDAHULUAN

Bahasa sapaan dikenali juga dengan nama bahasa panggilan atau panggilan

hormat. Ia merupakan sebahagian daripada aspek kesantunan berbahasa. Sistem

sapaan dan panggilan melibatkan penggabungan gelaran, rujukan hormat dan ganti

nama. Bahasa sapaan terdapat dalam semua masyarakat, baik masyarakat itu terdiri

daripada etnik minoriti (kelompok orang asli misalnya) mahupun etnik majoriti di

sesebuah negara.

Menurut Amat Juhari Moin (1989), yang mengkaji sistem panggilan (bahasa

sapaan) dalam bahasa Melayu mendapati sistem panggilannya lebih halus dan

kompleks. Beliau mendapati sistem panggilan masyarakat Melayu membezakan

golongan, pangkat dan keturunan orang yang disapa. Manakala, menurut S. Nathesan

(2007) pula, sistem panggilan merupakan cara sopan yang digunakan untuk bercakap

atau menulis semasa merujuk kepada seseorang individu atau kumpulan ketika

berkomunikasi.

Mengikut Abdul Sukor Shari, Nuraini Yusoff dan Mohd Isa Awang (2003), bahasa

sapaan merujuk kepada bahasa yang digunakan ketika menegur sapa ataupun cara-

cara untuk memilih bentuk panggilan dan ganti nama bagi diri sendiri dan orang yang

dilawan cakap. Lakuan sapaan perlu mengikut syarat-syarat dan juga norma-norma

yang betul berdasarkan beberapa faktor antaranya adalah status sosial, jarak sosial,

konteks ujaran, dan jantina penutur. Jika faktor-faktor ini tidak diambil berat, maka ia

akan mengganggu interaksi seterusnya.

1

Dalam budaya Melayu, perkahwinan adalah sebahagian daripada ibadat agama.

Peraturan sosiobudaya berkenaan penggunaan kata ganti nama dalam budaya Melayu

adalah sangat ketat. Peraturan ini berkait rapat dengan penjagaan susunan status,

darjat dan martabat dalam masyarakat Melayu. Kebiasaannya, majlis perkahwinan

akan diadakan di rumah pengantin, di dewan atau di hotel mengikut kemampuan

masing-masing. Lokasi majlis perkahwinan ini dapat dijadikan penentu sistem panggilan

atau sapaan yang akan digunakan sama ada lebih bersifat formal ataupun tidak. Hal ini

demikian kerana gelaran kekeluargaan dan panggilan cara kampung hanya digunakan

dalam situasi tidak rasmi. Namun begitu, apabila majlis persandingan diadakan di

dewan dan hotel-hotel, Pembawa Majlis dan para penyambut tetamu tidak boleh

menggunakan panggilan kekeluargaan dan gaya kampung.

Kajian ini adalah mengenai sistem sapaan atau panggilan ketika dalam majlis

perkahwinan iaitu kenduri kahwin. Kajian ini juga cuba meneliti dan meninjau sistem

sapaan atau panggilan yang digunapakai oleh orang-orang yang terlibat atau yang

menghadiri sesebuah majlis perkahwinan.

KAJIAN LEPAS

Kajian-kajian lepas yang dilakukan dalam aspek lakuan sapaan antaranya

seperti Hafriza Burhanudeen (1998), Kasih (2002, 2004), Waldvogel (2007), dan

Ibrahim AG Youssouf et al. (1976). Para pengkaji ini menyentuh aspek status sosial,

2

jarak sosial dan juga jantina sebagai faktor-faktor yang memberi pengaruh terhadap

lakuan sapaan.

Hafriza Burhanudeen (1998), menjalankan kajian mengenai kata sapaan dalam

kalangan kerabat raja. Hasil kajian yang dilakukan beliau dibahagikan kepada 3

bahagian iaitu sapaan terhadap Raja, Pemerintah dan Putera Mahkota. Manakala

kajian yang dilakukan oleh Kasih (2004), bertajuk ‘Sistem Sapaan Anak-anak dan

Remaja dalam Bahasa Minangkabau: Suatu Analisis Sosiolinguistik’. Kajian beliau

mengenai bentuk sapaan yang digunakan oleh kanak-kanak dan juga remaja.

Waldvogel (2007), menjalankan kajian yang bertajuk ‘ Kata Sapaan dan Penutup dalam

E-mel di Tempat Kerja’. Kajian ini telah membuktikan bahawa budaya tempat kerja

merupakan factor yang lebih penting dalam mengambil kira kekerapan kata sapaan dan

kata penutup berbanding faktor status, jarak sosial dan jantina.

PENYATAAN MASALAH

Sesebuah majlis perkahwinan kebiasaannya akan dihadiri oleh sahabat handal,

jiran, adik beradik keluarga dipihak isteri, keluarga dipihak suami, sanak saudara dan

ramai lagi. Sistem sapaan/ panggilan akan digunakan untuk menyapa seseorang

kerana sistem ini berperanan sebagai penghubung orang yang disapa dan menyapa.

Kegagalan menggunakan bahasa sapaan yang betul akan menjejaskan hubungan dan

ikatan sosial mereka. Menurut Nor Hashimah Jalaluddin, Harishon Radzi dan Maslida

Yusof (2002) mengatakan bahawa “implikasi daripada salah guna bahasa akan

3

memasukkan pengguna tersebut ke dalam golongan ‘kurang sopan’ atau ‘tak tahu

bahasa’ kerana penggunaan ganti nama sangat dipengaruhi oleh faktor budaya Melayu.

Antara masalah yang akan wujud ialah:

1. Majlis perkahwinan akan dihadiri oleh ramai orang dan pelbagai bahasa sapaan

atau panggilan yang digunakan tanpa mengambilkira sama ada bahasa sapaan

atau panggilan tersebut sesuai ataupun tidak.

2. Terdapat pelbagai jenis gelaran atau panggilan yang akan digunakan

3. Kajian ini juga akan meneliti sistem panggilan/sapaan yang digunakan sama ada

majlis perkahwinan diadakan sama ada di rumah pengantin atau diadakan di

dewan atau hotel.

Dengan adanya kajian ini, kesalahan dari segi penggunaan kata sapaan atau

panggilan yang digunakan di rumah kenduri iaitu dalam majlis perkahwinan dapat

dikurangkan dan seterusnya memupuk penggunaan sistem panggilan yang tepat dalam

kalangan tetamu.

KEPENTINGAN KAJIAN

Bahasa dan masyarakat adalah saling melengkapi. Penggunaan kata sapaan/

panggilan yang betul harus diberi perhatian khusus agar sesuai dengan kedudukan,

pangkat, umur, dan keakraban hubungan. Oleh itu, tujuan kajian ini adalah untuk

mengenalpasti penggunaan kata sapaan / panggilan dalam majlis perkahwinan. Hal ini

4

demikian kerana dalam kebudayaan Melayu, terdapat banyak gelaran dan kata sapaan

yang digunakan.

Dapatan kajian ini diharapkan dapat memberi penjelasan bahawa terdapat

system sapaan atau panggilan yang digunakan mengikut situasi dan konteks yang

sesuai. Kesalahan penggunaan kata sapaan ini boleh menimbulkan hubungan yang

tidak harmoni di antara penutur dengan pendengar. Hal ini disebabkan kata-kata ini

membawa implikasi yang berbeza apabila digunakan dalam situasi yang berlainan.

Kata sapaan/ panggilan ini juga berfungsi untuk memperlihatkan kesopanan seseorang

dalam menggunakan bahasa tersebut. Situasi formal dan tidak formal mempunyai

system sapaannya yang tersendiri dan setiap penutur tidak sewajarnya

mencampuradukkan penggunaan kata-kata tersebut sesuka hati.

OBJEKTIF KAJIAN

Objektif kajian ini adalah cuba untuk mengkaji:

1. Mengenal pasti kata sapaan atau panggilan yang digunakan oleh para tetamu

yang hadir dalam majlis perkahwinan sama ada majlis tersebut diadakan di hotel

ataupun di rumah pengantin.

2. Mengenal pasti sama ada betul atau tidak kata sapaan atau panggilan yang

digunakan oleh masyarakat Melayu dari segi penggunaan terutamanya

kedudukan seseorang itu dalam susunan kekeluargaan serta kedudukannya

dalam masyarakat amnya.

5

3. Mengenal pasti kesilapan penggunaan kata-kata sapaan atau panggilan yang

digunakan oleh Pembawa Majlis dalam majlis perkahwinan.

SOALAN KAJIAN

1. Apakah kata sapaan atau panggilan yang digunakan oleh para tetamu yang

hadir dalam majlis perkahwinan sama ada majlis tersebut diadakan di hotel

ataupun di rumah pengantin?

2. Adakah kata sapaan atau panggilan ini digunakan dengan betul dalam

masyarakat Melayu mengikut kedudukan seseorang itu dalam susunan

kekeluargaan serta kedudukannya dalam masyarakat amnya?

3. Apakah kesilapan yang dilakukan oleh Pembawa Majlis dalam majlis

perkahwinan dari segi penggunaan kata sapaan atau panggilan?

ULASAN KEPUSTAKAAN

Kata sapaan atau panggilan merupakan satu aspek yang penting dalam

memulakan sesuatu perbualan. Apabila seseorang itu hendak bercakap atau bertegur

sapa dengan seseorang yang lain, kata sapaan atau panggilan yang sesuai haruslah

diutamakan terlebih dahulu kerana hal ini akan melambangkan kesopanan seseorang

penyapa. Menurut Amat Juhari Moain (1989), dalam masyarakat Melayu, kedudukan

pangkat, jawatan, umur atau usia, ataupun hubungan sebagai teman antara si penyapa

dengan orang yang disapa dapat ditentukan dari sudut pemilihan kata-kata yang

digunakan pada masa kedua-kedua mereka sedang berkomunikasi. Manakala menurut

6

Awang Sariyan (2007), seseorang itu boleh dianggap tidak bersopan semasa bertutur

apabila tiada kata sapaan yang digunakan bagi memulakan perbualan.

Demikian juga dalam sistem sapaan dan panggilan yang melibatkan kata ganti

nama, gelaran, kata-kata rujukan kehormat dan kata-kata lain, sebenarnya

menunjukkan hubungan yang erat antara si penyapa dengan orang yang disapa dari

sudut dua matra yang menjadi asas kepada seluruh kehidupan masyarakat iaitu matra-

matra kekuasaan dan kesetiakawanan.(Brown dan Gilman, 1960). System sapaan

dalam bahasa Melayu yang melibatkan gelaran, rujukan kehormat, kata ganti nama

serta nilai kata yang digunakan. Semuanya itu penting kerana ia menunjukkan

kedudukan seseorang dalam masyarakat, kekuasaan yang ada pada dirinya,

kewibawaan yang dipegangnya, pandangan dan penilaian orang lain terhadapnya

(Amat Juhari Moain, 1989).

METODOLOGI KAJIAN

Metodologi kajian dibahagikan kepada beberapa peringkat:

1. Mengumpul maklumat berkaitan dengan kajian dengan membuat rujukan di

perpustakaan dan internet untuk mendapatkan maklumat terkini.

2. Membuat pemerhatian tentang bahasa sapaan yang digunakan di rumah-rumah

kenduri serta di dewan atau di hotel.

3. Pemerhatian dilakukan sewaktu majlis perkahwinan dilangsungkan. Pemerhati

menjalankan kajian ini dengan menghadiri sendiri majlis tersebut dan meneliti

melalui video-video dipaparkan di laman web.

Sampel kajian terdiri daripada tetamu yang hadir dalam majlis perkahwinan.

7

Lokasi kajian di rumah kenduri Encik Mohd Zali, Taman Bandar Baru, 08000 Sungai

Petani, Kedah.

DAPATAN KAJIAN

Hasil kajian mendapati sistem sapaan atau panggilan terbahagi kepada beberapa

bahagian iaitu:-

i. Sapaan Keluarga

ii. Sapaan Masyarakat

iii. Panggilan Hormat

a. Sapaan Keluarga

Sapaan keluarga berlaku apabila wujud interaksi antara hubungan kekeluargaan

dalam majlis perkahwinan tersebut. Menurut Noor Azlina (1975), ada banyak panggilan

kekeluargaan yang digunakan dalam bahasa Malaysia sebagai ganti kata-kata ganti

nama. Nik Safiah Karim (1981), panggilan kekeluargaan melambangkan kehormatan,

keeratan dan kesopanan. Selain penggunaan nama panggilan kekeluargaan sebagai

kata ganti diri kedua terdapat juga penggunaan “kata ganti diri pertama dan diri ketiga”

(Yunus Maris, 1958)

Antara nama panggilan kekeluargaan yang digunakan dalam majlis perkahwinan:

a. Abang – saudara kandung lelaki yang lebih tua.

8

b. Kakak - saudara kandung perempuan yang lebih tua.

c. Adik - saudara kandung lelaki atau perempuan yang lebih muda.

Hasil kajian juga mendapati nama-nama panggilan di atas disebut beserta nama.

Contohnya, Abang Mat atau Bang Mat. Selain itu, terdapat bentuk panggilan yang

berdasarkan pertalian darah dan melambangkan pertalian kekeluargaan antara orang

yang menyapa dan orang yang disapa. Nama-nama panggilan di bawah juga disebut

dengan pak, mak, abang atau kak. Contohnya, pak long, mak long, bang long atau kak

long. Antara nama panggilan kekeluargaan ialah:

a. Long – singkatan dari sulung (anak yang sulung)

b. Ngah – singkatan dari tengah (anak yang kedua)

c. Lang – singkatan dari Alang (anak yang ketiga)

d. Njang – singkatan dari Anjang (anak yang keempat)

e. Cik – singkatan dari kecil (anak kedua sebelum anak yang terakhir)

f. Su– singkatan dari bongsu (anak yang terkhir)

Seterusnya, terdapat juga kata sapaan atau panggilan untuk melambangkan pertalian

perkahwinan antara orang yang menyapa dengan orang yang disapa.

a. Besan – hubungan antara kedua-dua ibu bapa pasangan yang telah berkahwin.

b. Biras – suami atau isteri kepada ipar

c. Ipar – saudara kandung kepada suami atau isteri9

d. Menantu – suami atau isteri kepada anak sendiri.

e. Mertua – Ibu bapa kepada suami atau isteri

Walaupun majlis perkahwinan diadakan di hotel atau di dewan, sistem

sapaan/panggilan dalam kekeluargaan masih tetap sama.

d. Sapaan Masyarakat

Masyarakat boleh terdiri daripada rakan setugas, jiran tetangga dan rakan-rakan.

i. Sapaan rakan setugas dan rakan-rakan

Sistem sapaan atau panggilan yang melibatkan rakan setugas kebiasaan mereka

cenderung menggunakan gaya mesra, bukan gaya profesional dan rasmi apabila majlis

tersebut diadakan di rumah pengantin.

Contoh : “Amboi, segaknya Rizal hari nie!”

“Kalau saya tanya, Rizal tak marah, kan?”

Manakala dalam majlis perkahwinan yang diadakan di hotel atau di dewan,

sapaan atau panggilan akan lebih bersifat formal.

Contohnya, “Apa khabar, Puan Nor’Ani?”

“Puan Nor’Ani sudah makan?”

ii. Sapaan Jiran Tetangga

Antara sistem panggilan yang mesra digunakan:-

10

a. I, you

b. Mamat, mat, awang, pak aji, mak aji

c. Taukeh, amoi, nyonya

d. Ane, aci, tambi

e. Kamu, hang, awak

f. Abang, kakak, kaklong, kakcik, maklong, paklong

g. Tok, wan, nek

Manakala sistem panggilan yang digunakan dalam majlis perkahwinan yang

diadakan di hotel atau dewan untuk menyapa tetamu yang hadir bersifat lebih rasmi.

Contoh:

Kata Sapaan Orang yang ditujukan

Tuan a. Digunakan bersama nama/jenis jawatan.

Contoh : “Jemput makan Tuan Pengetua.”

b. Digunakan kepada tetamu yang menjawat jawatan kadi, imam,

hakim, doKtor

c. Digunakan sebagai rujukan hormat kepada hadirin lelaki

Contoh : “Tuan-tuan sekalian…”

11

a. Digunakan kepada tetamu yang bergelar Haji, Profesor

Encik a. Merujuk kepada tetamu yang mempunyai status lebih tinggi

daripada penutur

Puan a. Merujuk kepada tetamu perempuan yang sudah berkahwin.

b. Merujuk kepada tetamu perempuan yang memegang jawatan.

Contoh : Puan Pengetua

Cik a. Merujuk kepada tetamu perempuan yang belum berkahwin dan

berjawatan lebih tinggi daripada penutur.

Saudara

(lelaki) /

saudari

(perempuan)

a. Merujuk kepada tetamu yang baru dikenali.

b. Digunakan apabila orang yang disapa dan menyapa

mempunyai kedudukan yang setaraf.

e. Panggilan Hormat

Panggilan hormat bermaksud panggilan sepatutnya diberi oleh tuan rumah kepada

tetamu yang hadir dalam majlis perkahwinan yang diadakan di hotel-hotel disebabkan

kedudukan dalam masyarakat. Lazimnya tugas ini digalas oleh pengacara majlis yang

dilantik.

12

a. Yang Amat Berhormat merujuk kepada Perdana Menteri, Timbalan Perdana

Menteri, Ketua Menteri dan Menteri Besar

b. Yang Berhormat merujuk kepada Menteri, Timbalan Menteri, Ahli Dewan Rakyat,

Ahli Dewan Negara, Ahli Dewan Undangan Negeri

c. Yang Berusaha, Yang Berbahagia merujuk kepada Ketua Jabatan, Ketua

Bahagian

KESILAPAN YANG DILAKUKAN OLEH PEMBAWA MAJLIS PERKAHWINAN

Hasil kajian mendapati bahawa terdapat kesilapan penggunaan kata sapaan atau

panggilan yang dilakukan oleh Pembawa Majlis terutamanya dalam majlis perkahwinan

yang diadakan di rumah pengantin. Antara kesilapan yang dikenalpasti adalah:

1. Menggunakan kata panggilan yang tidak sesuai dengan status sosial. Seperti

yang kita sedia maklum, ramai tetamu yang akan membanjiri rumah pengantin

sewaktu majlis perkahwinan ini berlangsung. Kesilapan sebegini berlaku kerana

Pembawa majlis tidak mengenali status sosial tetamu yang datang. Contohnya,

“Pak cik, mak cik jemput menjamu selera.”

Sepatutnya panggilan pak cik dan mak cik tersebut digantikan dengan panggilan

puan dan tuan kerana tetamu tersebut merupakan majikan kepada pengantin

tersebut.

13

2. Menggunakan kata panggilan ‘mak ngah’ kepada tetamu yang memakai pakaian

bewarna merah.

Contohnya, “Amboi, merahnya baju mak ngah!”

3. Menggunakan kata panggilan ‘mak cik’ ‘pak cik’ kepada semua tetamu tanpa

mengira peringkat umur.

“contohnya, “Mak cik boleh duduk di mana-mana saja kerusi yang kosong.” Kata

panggilan ‘mak cik’ sepatutnya digantikan dengan panggilan ‘tok’ kerana orang

yang disapa itu berumur 71 tahun sedangkan pembawa majlis tersebut berusia

dalam lingkungan 30-an.

4. Menggunakan kata panggilan ‘cik adik’ kepada tetamu yang masih muda dan

gaya pertuturan yang lebih bersantai. Kata panggilan yang lebih sesuai

digunakan ialah saudara atau saudari.

5. Tidak menggunakan panggilan hajah atau haji kepada tetamu yang sudah

menunaikan haji. Hal ini demikian kerana, Pembawa Majlis tersebut tidak

mengenali tetamu tersebut.

6. Menggunakan kata panggilan ‘abang’, ‘kakak’, dan ‘adik’ kepada tetamu yang

tidak mempunyai pertalian kekeluargaan dengan pembawa majlis. Pembawa

majlis sepatutnya menggunakan kata panggilan yang lebih sesuai seperti

‘saudara’ atau ‘saudari’

14

KESIMPULAN

Penggunaan nama-nama panggilan kekeluargaan dan bahasa sapaan

mencerminkan kedudukan seseorang dalam keluarga serta kedudukannya dalam

masyarakat. Penggunaan bahasa sapaan dan panggilan yang betul dan sesuai

mengikut konteks iaitu kata sapaan atau panggilan ini lebih bersifat formal sekiranya

majlis perkahwinan diadakan di hotel-hotel atau di dewan. Penyapa perlu memastikan

penggunaan kata panggilan atau sapaan dengan betul bagi menggambarkan

kesopanan dan budi pekerti yang tinggi. Sekiranya kata panggilan atau sapaan ini

digunakan sewenang-wenangnya tanpa mengambilkira gelaran dan pangkat orang

yang ingin disapa, maka akan timbul perasaan negatif dalam diri orang yang disapa.

Pembawa majlis juga seharusnya lebih berhati-hati menggunakan kata panggilan yang

lebih sesuai agar persepsi tetamu yang hadir terhadap tuan rumah tidak negatif. Oleh

itu, kata panggilan atau sapaan ini penting bagi memulakan perbualan dan

melambangkan kesopanan seseorang yang menyapa.

15

RUJUKAN

Amat Juhari Moain, (1989). Sistem Panggilan dalam Bahasa Melayu Suatu Analisis

Sosiolinguistik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Khairuddin Mohamad, Maridah Alias, Faiziah Hj. Shamsudin, (2012). Bahasa Melayu

Komunikatif. Selangor: Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.

Prof. Abdullah Hassan, Aripin Said & Ainon Mohd, (2004). Pantun & Gurindam Untuk

Majlis Rasmi dan Perkahwinan, Dilengkapi dengan Peraturan Sistem Panggilan

dan Sapaan. Kuala Lumpur: PTS publications & Distributors Sdn. Bhd.

Sumalee Nimmanupap, (1994). Sistem Panggilan dalam Bahasa Melayu dan Bahasa

Thai. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Siti Hajar Abdul Aziz, (2009). Bahasa Melayu II. Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd.

16